მიმაჩნია, რომ კონკრეტულ შემთხვევაში არ არსებობს ის გარემოებები, რომელიც კანონის თანახმად, შეიძლება სარჩელის წარმოებაში მიღებაზე უარის თქმის საფუძველი გახდეს, ვინაიდან:

ა) სარჩელი სრულად აკმაყოფილებს "საკონსტიტუციო სამართალწარმოების შესახებ" საქართველოს კანონის მე–16 მუხლით განსაზღვრულ მოთხოვნებს;

ბ) "საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ" საქართველოს ორგანული კანონის  39–ე მუხლის თანახმად, საქართველოს სახალხო დამცველი უფლებამოსილია მიმართოს საკონსტიტუციო სასამართლოს, თუ მას მიაჩნია, რომ დარღვეულია საქართველოს კონსტიტუციის მეორე თავით აღიარებული ადამიანის უფლებანი და თავისუფლებანი.

გ)"საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ" საქართველოს კანონის მე–19 მუხლის თანახმად, საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლო განიხილავს საქართველოს კონსტიტუციის მეორე თავის საკითხებთან მიმართებით მიღებული ნორმატიული აქტების კონსტიტუციურობის საკითხს;

დ) კონსტიტუციურ სარჩელში მითითებული საკითხები გადაწყვეტილი არ არის საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ;

ე) კონსტიტუციურ სარჩელში მითითებულ სადავო საკითხები დარეგულირებულია საქართველოს კონსტიტუციით;

ვ) მსგავსი კონსტიტუციური სარჩელის შესატანად კანონით ვადა განსაზღვრული არაა;

ზ ) კონსტიტუციური სარჩელით სადავოდ გახდილი კანონქვემდებარე ნორმატიული აქტის კონსტიტუციურობის განხილვა შესაძლებელია იერარქიულად მაღლა მდგომი ნორმატიულ აქტის კონსტიტუციურობის შეფასების გარეშე;

1.         პრობლემის აღწერა:

საქართველოს პრეზიდენტის 2007 წლის 6 თებერვლის N93 ბრძანებულებით ძალადაკარგულად გამოცხადდა საქართველოს პრეზიდენტის 1999 წლის 09 თებერვლის #48 ბრძანებულება შრომითი მოვალეობის შესრულებისას მუშაკის ჯანმრთელობისათვის ვნების მიყენების შედეგად ზიანის ანაზღაურების წესის შესახებ (შემდგომში #48 ბრძანებულება). ხოლო, საქართველოს მთავრობის 2007 წლის 24 მარტის #53 დადგენილებით დამტკიცდა შრომითი მოვალეობის შესრულებისას მუშაკის ჯანმრთელობისთვის მიყენებული ზიანის ანაზღაურების წესი (შემდგომში #53 დადგენილება) (#53 დადგენილება შესაბამის შეზღუდვებს 2007 წლის 01 მარტიდან აწესებს).

საქართველოს პრეზიდენტის 2007 წლის 6 თებერვლის N93 ბრძანებულებით ძალადაკარგულად გამოცხადდა საქართველოს პრეზიდენტის 1999 წლის 09 თებერვლის #48 ბრძანებულება შრომითი მოვალეობის შესრულებისას მუშაკის ჯანმრთელობისათვის ვნების მიყენების შედეგად ზიანის ანაზღაურების წესის შესახებ (შემდგომში #48 ბრძანებულება). ხოლო, საქართველოს მთავრობის 2007 წლის 24 მარტის #53 დადგენილებით დამტკიცდა შრომითი მოვალეობის შესრულებისას მუშაკის ჯანმრთელობისთვის მიყენებული ზიანის ანაზღაურების წესი (შემდგომში #53 დადგენილება) .

მითითებული კანონქვემდებარე აქტები მსგავსი შინაარსის ურთიერთობებს არეგულირებენ, მაგრამ ისინი არსებითად განსხვავებულად აწესრიგებენ დამსაქმებლის ლიკვიდაციის შემთხვევაში, შრომითი მოვალეობის შესრულებისას ჯანმრთელობისათვის  მიყენებული ზიანის ანაზღაურების საკითხს.

#48  ბრძანებულების თანახმად,  დამქირავებლისთვის ზიანის ანაზღაურების ვალდებულების დასაკისრებლად აუცილებელი იყო ორი პირობის არსებობა: ზიანის შრომითი მოვალეობის შესრულების დროს მიღება (მუხლი 2)  და  დამქირავებლის ბრალის არსებობა (მუხლი 3).  რაც შეეხება სარჩოს ოდენობას და მისი მიღების ხანგრძლივობას, ეს უკანასკნელი პირდაპირ იყო დამოკიდებული შრომის უნარის დაკარგვის ხარისხზე და ხანგრძლივობაზე (მუხლის 11).  საწარმოს (დაწესებულების, ორგანიზაციის) რეორგანიზაციის შემთხვევაში ზიანის ანაზღაურების ვალდებულება მის უფლებამონაცვლე ორგანიზაციას ეკისრებოდა (მუხლი 42) , ხოლო 100%-იანი სახელმწიფო წილობრივი მონაწილეობით შექმნილ საწარმოებში, რომლებსაც უფლებამონაცვლე არა ყავთ, საწარმოო ტრავმით დაზარალებულ პირთა აღრიცხვას, ზიანის ანაზღაურების გაანგარიშებას და გაცემას უზრუნველყოფდა სსიპ _ სოციალური დაზღვევის ერთიანი სახელმწიფო ფონდი საქართველოს სახელმწიფო ბიუჯეტის კანონში ამ დანიშნულებით  გათვალისწინებული ასიგნებების ფარგლებში (მუხლი 42 პრიმა).

რაც შეეხება #53 დადგენილებას, მასში მითითებულია, რომ შრომითი მოვალეობის შესრულებისას ჯანმრთელობისთვის მიყენებული ზიანი ანაზღაურდება დამსაქმებლის ბრალის არსებობისას (პირველი მუხლის მე–2 პუნქტი) „შრომითი მოვალეობის შესრულებისას მუშაკის ჯანმრთელობისათვის მიყენებული ზიანის ანაზღაურების წესის“ თანახმად, შრომის კოდექსითა და სამოქალაქო კოდექსით განსაზღვრულ შემთხვევებში (პირველი მუხლის პირველი პუნქტი).  #53 დადგენილების თანახმად, იმ დაზარალებულთა მიმართ, რომელთა საწარმოს (დაწესებულების, ორგანიზაციის) უფლებამონაცვლე არ ყავს, 2007 წლის 01 მარტიდან ზიანის ანაზღაურების ვალდებულება შეწყდა (პირველი მუხლის მე–4 პუნქტი). 

სხვაგვარად რომ ვთქვათ, #53 დადგენილება საწარმოებს, დაწესებულებებსა და ორგანიზაციებს შესაძლებლობას აძლევს შრომითი მოვალეობის შესრულებისას ჯანმრთელობისათვის მიყენებული ზიანის ანაზღაურების საკითხი სახელშეკრულებო შეთანხმების საგნად აქციონ, ხოლო სახელმწიფოს 100%-იანი სახელმწიფო წილობრივი მონაწილეობით შექმნილი საწარმოების უფლებამონაცვლეობისგან ათავისუფლებს.

სწორედ ამ საკითხის კონსტიტუციურობის შეფასება წარმოადგენს წინამდებარე კონსტიტუციური სარჩელის მიზანს.

2.         არსებული მდგომარეობა

იმის გათვალისწინებით, რომ საკონსტიტუციო სასამართლო აფასებს არა მხოლოდ ნორმის სიტყვა–სიტყვით შესაბამისობას საქართველოს კონსტიტუციასთან, არამედ მის ნამდვილ აზრსა და პრაქტიკული გამოყენების ასპექტებს, მიმოვიხილოთ #53 დადგენილების გამოყენების პრაქტიკა და შედეგები.

პრობლემის რეალურად შესაფასებლად ერთმანეთისგან უნდა გაიმიჯნოს 2007 წლის 01 მარტამდე და შემდგომ არსებული მდგომარეობა.

როგორც უკვე აღინიშნა, 2007 წლის 01 მარტამდე შრომითი მოვალეობის შესრულებისას მუშაკის ჯანმრთელობისათვის მიყენებული ზიანის ანაზღაურებას  უშუალოდ დამსაქმებელი ახორციელებდა, ხოლო მისი რეორგანიზაციის/ლიკვიდაციის შემთხვევაში უფლებამონაცვლე ან სახელმწიფო (სსიპ სოციალური დაზღვევის ერთიანი სახელმწიფო ფონდის სახით) (#48 ბრძანებულებით დამტკიცებული წესის მუხლი 41 პრიმა). 

სხვაგვარად რომ ვთქვათ, საწარმოში, დაწესებულებასა თუ ორგანიზაციაში დასაქმებულ პირს ქონდა იმის გონივრული მოლოდინი, რომ შრომითი მოვალეობის შესრულებისას ჯანმრთელობისათვის დაზიანების შემთხვევაში თავად, ხოლო მისი გარდაცვალების შემთხვევაში ოჯახი მიიღებდა შესაბამის ანაზღაურებას და სარჩოს. მსგავსი მოლოდინის საფუძველს #48 ბრძანებულება და მის საფუძველზე დამკვიდრებული სასამართლო პრაქტიკა წარმოადგენდა.  

შრომის, ჯანმრთელობისა და სოციალური დაცვის სამინისტროს მიერ სახალხო დამცველის აპარატისათვის მოწოდებული ინფორმაციის თანახმად, #53 დადგენილების ძალაში შესვლის შემდეგ, ამავე დადგენილების მე–3 მუხლის მე–2 პუნქტით გათვალისწინებული ანაზღაურება ... მოქალაქეზე გაიცა. მათგან ... საქნახშირის დეპარტამენტის მაღაროებში, ხოლო ... ყველა სხვა დანარჩენ დაწესებულებაში იყო დასაქმებული.  შესაბამისად, ესაა იმ პირების სავარაუდო რაოდენობა, რომლებსაც #53 დადგენილების მიღებით ზიანის ანაზღაურების სარჩოს გაცემა შეუწყდათ (მოწოდებული ინფორმაცია არ იძლევა იმის იდენტიფიცირების შესაძლებლობას, იყო თუ არა სარჩო სასამართლოს გადაწყვეტილების საფუძველზე დანიშნული).  

რაც შეეხება #48 ბრძანებულების საფუძველზე დამკვიდრებულ სასამართლო პრაქტიკას, მაგალითისთვის შეიძლება გამოვიყენოთ ზესტაფონის რაიონული სასამართლოს  2007–2009 წლების გადაწყვეტილებები. დასახელებული გადაწყვეტილებებით, ს.ს. „ჯორჯიან მანგანეზს“ შრომითი მოვალეობის შესრულებისას ტრავმამიღებულ პირთა სასარგებლოდ ზიანის ანაზღაურების სარჩოს გაცემა დაეკისრა. მოგვიანებით, იმ მოტივით, რომ გადახდისუუნაროდ გამოცხადდა, საწარმომ ზიანის ანაზღაურების სარჩოს გაცემა ვერ განახორციელა. სასამართლომ ასევე არ დააკმაყოფილა ტრავმამიღებულ პირთა განცხადებები ს.ს. „ჯორჯიან მანგანეზი“_ს უფლებამონაცვლედ ეკონომიკური განვითარების სამინისტროს ცნობის შესახებ.  შესაბამისად, სარჩოს მიღების უფლების შენარჩუნების მიუხედავად, ასევე სარჩოს გარეშე დარჩნენ ის დაზარალებულებიც, რომლებსაც  ტრავმის მიღების დროს მსგავსი გარანტიები ქონდათ.

რაც შეეხება 2007 წლის 01 მარტის შემდგომ პერიოდს, #53 დადგენილების თანახმად, მუშაკის ჯანმრთელობისთვის მიყენებული ზიანი ანაზღაურდება „შრომითი მოვალეობის შესრულებისას მუშაკის ჯანმრთელობისათვის მიყენებული ზიანის ანაზღაურების წესის“ თანახმად, შრომის კოდექსითა და სამოქალაქო კოდექსით განსაზღვრულ შემთხვევებში.

შრომის კოდექსის 35-ე მუხლი დამსაქმებელს ავალდებულებს უზრუნველყოს დასაქმებული სიცოცხლისა და ჯანმრთელობისათვის მაქსიმალურად უსაფრთხო სამუშაო გარემოთი. ამავე მუხლის მე-6 ნაწილის თანახმად, დამსაქმებელი ვალდებულია სრულად აუნაზღაუროს დასაქმებულს სამუშაოს შესრულებასთან დაკავშირებული, ჯანმრთელობის მდგომარეობის გაუარესებით მიყენებული ზიანი და აუცილებელი მკურნალობის ხარჯები. აღნიშნული ნორმის საფუძველზე შესაძლებელია 3 ძირითადი დასკვნის გაკეთება:

•          დამსაქმებელი ვალდებულია აუნაზღაუროს დასაქმებულს სამუშაოს შესრულებასთან დაკავშირებული, ჯანმრთელობის მდგომარეობის გაუარესებით მიყენებული ზიანი;

•          ზიანი უნდა ანაზღაურდეს სრულად;

•          დამსაქმებელი ვალდებულია აუნაზღაუროს დასაქმებულს აუცილებელი მკურნალობის ხარჯები.

რაც შეეხება სამოქალაქო კოდექსის ნორმებს, 408-ე მუხლის მე-2 ნაწილის თანახმად, თუ სხეულის დაზიანებით ან ჯანმრთელობისათვის ვნების მიყენების შედეგად დაზარალებულს წაერთვა შრომის უნარი ან შეუმცირდა იგი, ანდა იზრდება მისი მოთხოვნილებები, დაზარალებულს უნდა აუნაზღაურდეს ზიანი ყოველთვიური სარჩოს გადახდით. ხოლო ამავე მუხლის მე-4 ნაწილი დაზარალებულს უფლებას აძლევს სარჩოს ნაცვლად  მოითხოვოს კომპენსაციის მიღება.

შრომის კოდექსის დასახელებული ნორმები შრომითი მოვალეობის შესრულებისას  ჯანმრთელობისთვის მიყენებული ზიანის ანაზღაურების მინიმალურ გარანტიებს ადგენს. ხოლო სამოქალაქო კოდექსი მხარეთა შორის  შეთანხმების საფუძველს იძლევა. შესაბამისად, დასაქმებულის მოლოდინი, შრომითი მოვალეობის შესრულებისას ჯანმრთელობის დაზიანების შემთხვევაში ზიანის ანაზღაურების შესახებ, გონივრული, მაგრამ მუდმივი არაა.  სწორედ ეს გარემოება განასხვავებს 2007 წლის 01 მარტამდე და შემდგომ დაზარალებულ პირებს ერთმანეთისგან.

3. კონკრეტულად სადავო აქტების შესახებ:

3.1.  #53 დადგენილების პირველი მუხლის მე-4 პუნქტის თანახმად,  2007 წლის 01 მარტის შემდეგ არ შეიძლება დაწესდეს ახალი გასაცემლები შრომითი მოვალეობის შესრულებისას მუშაკის ჯანმრთელობისთვის მიყენებული ზიანის ანაზღაურების წესის შესახებ, საქართველოს პრეზიდენტის 1999 წლის 09 თებერვლის #48 ბრძანებულების იმ დებულებების საფუძველზე, რომლებიც არეგულირებდნენ უფლებამონაცვლის არ არსებობის პირობებში გასაცემების დანიშვნის საფუძვლებს, მიუხედავად იმისა, მიმდინარეობს თუ არა ამ საკითხზე სამართალწარმოება სასამართლოებში.

#48 ბრძანებულების იმ დებულებებში, რომლებიც  უფლებამონაცვლის არ არსებობის პირობებში გასაცემების დანიშვნის საფუძვლებს არეგულირებდნენ, მითითებული იყო, რომ 100%-იანი სახელმწიფო წილობრივი მონაწილეობით შექმნილ საწარმოებში, რომლებსაც უფლებამონაცვლე არა ყავთ, საწარმოო ტრავმით დაზარალებულ პირთა აღრიცხვას, ზიანის ანაზღაურების გაანგარიშებას და გაცემას უზრუნველყოფდა სსიპ- სოციალური დაზღვევის ერთიანი სახელმწიფო ფონდი საქართველოს სახელმწიფო ბიუჯეტის კანონში ამ დანიშნულებით გათვალისწინებული ასიგნებების ფარგლებში (#48 ბრძანებულების 42 პრიმა წესი). 

2007 წლის 01 მარტის შემდეგ წარმოშობილ ურთიერთობებში, სახელმწიფო სწორედ ამ ვალდებულებისგან გათავისუფლდა. ხოლო ჩანაწერი, მიუხედავად იმისა, მიმდინარეობს თუ არა ამ საკითხზე სამართალწარმოება სასამართლოებში,  #53 დადგენილებით განსაზღვრულ ქცევის წესს 2007 წლის 01 მარტამდე წარმოშობილ ურთიერთობებზეც ავრცელებს. შესაბამისად, იგი არაკონსტიტუციურად მიმაჩნია შემდეგი გარემოებების გამო:

3.1.1. საქართველოს კონსტიტუციის 42-ე მუხლის თანახმად, ყველა ადამიანს უფლება აქვს თავის უფლებათა და თავისუფლებათა დასაცავად მიმართოს სასამართლოს;

სასამართლოსთვის მიმართვის უფლება ასევე გარანტირებულია ადამიანის უფლებათა და ძირითად თავისუფლებათა დაცვის ევროპული კონვენციის მე-6 მუხლით (რატიფიცირებულია საქართველოს პარლამენტის 1999 წლის 12 მაისის #1940–რს დადგენილებით). სამოქალაქო უფლებათა და მოვალეობათა  განსაზღვრისას ან წარდგენილი ნებისმიერი სისხლისსამართლებრივი ბრალდების საფუძვლიანობის გამორკვევისას ყველას აქვს გონივრულ ვადაში მისი საქმის სამართლიანი და საქვეყნო განხილვის უფლება კანონის საფუძველზე შექმნილი დამოუკიდებელი და მიუკერძოებელი სასამართლოს მიერ.

სამოქალაქო და პოლიტიკური უფლებების შესახებ საერთაშორისო პაქტის  მე-14 მუხლის თანახმად, ყველა პირი თანასწორია სასამართლოებისა და ტრიბუნალების წინაშე, თითოეულს აქვს უფლება მისთვის წაყენებული ყოველი სისხლის სამართლის ბრალდების განხილვისას, ან რომელიმე სამოქალაქო პროცესში მისი უფლება-მოვალეობის განსაზღვრისას, რომ მისი საქმე სამართლიანად და საჯაროდ გაარჩიოს კანონის საფუძველზე შექმნილმა კომპეტენტურმა, დამოუკიდებელმა და მიუკერძოებელმა სასამართლომ (საქართველოსთვის ძალაშია 1994 წლის 03 აგვისტოდან).  

დასახელებული ნორმებიდან გამომდინარეობს, რომ სასამართლოსთვის მიმართვის უფლება ფორმალური შინაარსის მატარებელი არაა და კონკრეტული შედეგის მიღწევას ისახავს მიზნად (უფლებათა და თავისუფლებათა დაცვა, სამოქალაქო უფლებათა და მოვალეობათა განსაზღვრა). სხვაგვარად რომ ვქვათ, სასამართლოსთვის მიმართვის უფლება არის მექანიზმი, სხვა რომელიმე უფლების ან თავისუფლების დასაცავად. სადავო აქტით გასაცემის დანიშვნის აკრძალვა, მიუხედავად იმისა, მიმდინარეობს თუ არა ამ საკითხზე სამართალწარმოება სასამართლოებში, ერთის მხრივ სასამართლოსთვის მიმართვის უფლებას ლახავს, ხოლო მეორეს მხრივ იმ უფლებას, რომლის დასაცავადაც სასამართლოსთვის მიმართვა ხდება.

სასამართლოსთვის მიმართვის უფლებაზე და მის კავშირზე სხვა უფლებების დაცვასთან, მიუთითებს საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლო.

•          სასამართლოსთვის მიმართვის უფლება ინსტრუმენტული უფლებაა და გულისხმობს კონკრეტული უფლების არსებობას, რომლის დასაცავადაც ხდება სასამართლოსთვის მიმართვა;

•          სახელმწიფო ვალდებულია უზრუნველყოს სასამართლოსადმი ხელმისაწვდომობა არამარტო უფლების დარღვევის შემთხვევაში, არამედ ნებისმიერი საკითხის გადასაწყვეტად, რაც პირდაპირ თუ ირიბ გავლენას იქონიებს პირის უფლების შინაარსზე თუ შეზღუდვებზე;

•          სასამართლოსთვის მიმართვის უფლება აბსოლუტური არაა და შეიძლება შეიზღუდოს  გარკვეული პირობებით, რაც გამართლებული იქნება დემოკრატიულ საზოგადოებაში ლეგიტიმური საჯარო ინტერესით (იხ. საკონსტიტუციო სასამართლოს 2009 წლის 27 აგვისტოს გადაწყვეტილება, საქართველოს სახალხო დამცველი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ).   

სასამართლოს აღნიშნულ განმარტებასთან დაკავშირებით მივუთითებთ მხოლოდ იმას, რომ სასამართლოსთვის მიმართვა საკუთრების უფლების დასაცავად ხდება, ხოლო  დეტალებზე მოგვიანებით შევჩერდებით.

როგორც უკვე აღვნიშნეთ, სასამართლოსთვის მიმართვის უფლება აბსოლუტური არაა და შეიძლება შეზღუდვებს დაექვემდებაროს. თუმცა, სასამართლო უნდა დარწმუნდეს, რომ გამოყენებული შეზღუდვები არ ზღუდავს ან ამცირებს ინდივიდისთვის მინიჭებულ უფლებას ისეთი ზომით ან იმ სახით, რომ დაკნინდეს უფლების მთლიანი არსი. მეტიც, შეზღუდვა არ იქნება მე-6 (1) მუხლის შესაბამისი, თუ ის არ ემსახურება კანონიერ მიზანს და არ არსებობს თანაფარდობის გონივრული კავშირი გამოყენებულ საშუალებებსა და მისაღწევ მიზანს შორის (იხ. ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს გადაწყვეტილება საქმეზე Apostyl vs. Georgia). ადამიანის უფლებათა და ძირითად თავისუფლებათა დაცვის ევროპული კონვენციის მე-6 მუხლი სასამართლოსთვის მიმართვის უფლების შეზღუდვის საფუძვლების შესახებ არ მიუთითებს. მუხლში საუბარია მხოლოდ იმაზე, თუ როდის შეიძლება შეიზღუდოს პროცესის საჯაროობა.  საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს განმარტებით კი [...] შეიძლება შეიზღუდოს  გარკვეული პირობებით, რაც გამართლებული იქნება დემოკრატიულ საზოგადოებაში ლეგიტიმური საჯარო ინტერესით (იხ. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2012 წლის 28 ივნისის გადაწყვეტილება, საქართველოს სახალხო დამცველი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ).

კონკრეტულ შემთხვევაში, სასამართლოსთვის მიმართვის უფლების შეზღუდვა დემოკრატიული საზოგადოების ინტერესებს ვერ ემსახურება (#53 დადგენილების განმარტებითი ბარათის თანახმად, დადგენილების მიღება საქართველოს 2007 წლის სახელმწიფო ბიუჯეტის შესახებ კანონს უკავშირდება).  შესაბამისად, გაუმართლებელი იქნება მსჯელობა შეზღუდვის პროპორციულობაზე.

კანონმდებელმა ჩანაწერით „მიუხედავად იმისა, მიმდინარეობს თუ არა ამ საკითხზე სამართალწარმოება სასამართლოებში“, გონივრულობას მოკლებული გახადა უფლების დასაცავად სასამართლოსთვის მიმართვა. მაშინ, როცა წლების განმავლობაში დამკვიდრებული პრაქტიკის თანახმად, სასამართლოსთვის მიმართვა განხილული უფლების დაცვის ეფექტური მექანიზმი იყო; ამა თუ იმ უფლების დასაცავად სასამართლოსადმი მიმართვის აკრძალვა ან არათანაზომიერი შეზღუდვა არღვევს არა მხოლოდ სამართლიანი სასამართლოს უფლებას, არამედ იმავდროულად შეიცავს საფრთხეს თავად იმ უფლების უგულვებელყოფისა, რომლის დასაცავადაც სასამართლოსადმი მიმართვაა აკრძალული (შეზღუდული) (იხ. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2009 წლის 27 აგვისტოს გადაწყვეტილება, საქართველოს სახალხო დამცველი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ, მოსამართლეების ქ. ერემაძისა და ბ.ზოიძის განსხვავებული აზრი).

3.1.2.   ჩანაწერი,  „მიუხედავად იმისა, მიმდინარეობს თუ არა ამ საკითხზე სამართალწარმოება სასამართლოებში“, უშუალოდ მოქმედებს იმ ადამიანებზე, რომლებსაც ზიანის ანაზღაურების მოთხოვნის უფლება  #53 დადგენილების მიღებამდე წარმოეშვათ, მაგრამ დადგენილების მიღების მომენტისთვის სასამართლოს გადაწყვეტილება გამოტანილი არ ქონდა.

საქართველოს კონსტიტუციის 84-ე მუხლის თანახმად, მოსამართლე თავის საქმიანობაში დამოუკიდებელია და ემორჩილება მხოლოდ კონსტიტუციას და კანონს. აღნიშნული წესიდან გამომდინარე, ბუნებრივად ჩნდება კითხვა, რომელ კანონს უნდა დაემორჩილოს მოსამართლე. 

„ნორმატიული აქტების შესახებ“ საქართველოს კანონის თანახმად, ნორმატიული აქტი ძალაში შედის მხოლოდ კანონით დადგენილი წესით გამოქვეყნების შემდეგ ( "ნორმატიული აქტების შესახებ" საქართველოს კანონის 22-ე მუხლი).  აღნიშნული წესიდან გამომდინარე, #53 დადგენილება მხოლოდ მისი გამოქვეყნების შემდეგ წარმოშობილ ურთიერთობებზე უნდა გავრცელდეს და არა 2007 წლის 01 მარტიდან. მით უფრო არ უნდა გავრცელდეს #53 დადგენილება 2007 წლის 01 მარტამდე წარმოშობილ ურთიერთობებზე. საქართველოს სამოქალაქო კოდექსის მე-6 მუხლის თანახმად,  კანონებსა და კანონქვემდებარე ნორმატიულ აქტებს არა აქვთ უკუქცევითი ძალა, გარდა იმ შემთხვევებისა, როცა ეს პირდაპირ არის კანონით გათვალისწინებული. მართალია, #53 დადგენილება 01 მარტიდან ამოქმედების შესახებ პირდაპირ მიუთითებს, მაგრამ ამ შემთხვევაში უგულებელყოფილია ამავე მუხლის მოთხოვნა, რომლის თანახმადაც არ შეიძლება კანონს მიეცეს უკუქცევითი ძალა, თუ იგი ზიანის მომტანია ან აუარესებს პირის მდგომარეობას. 

ჩანაწერი - „არ შეიძლება დაწესდეს ახალი გასაცემლები [...] მიუხედავად იმისა, მიმდინარეობს თუ არა ამ საკითხზე სამართალწარმოება სასამართლოებში, სამართალშემფარდებელს ავალდებულებს კანონით განსაზღვრული წესის საწინააღმდეგოდ გამოიყენოს ნორმატიული აქტი, რითაც აუარესებს საწარმოო ტრავმა მიღებულ პირთა უფლებრივ მდგომარეობას და საფუძველს უდებს კონსტიტუციის საწინააღმდეგო პრაქტიკას (იმის გათვალისწინებით, რომ #53 დადგენილება კანონის შესასრულებლად მიღებულ ნორმატიულ აქტს არ წარმოადგენს, სასამართლო პირდაპირ კანონით ვერ იხელმძღვანელებს. „საერთო სასამართლოების შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-7 მუხლის მე-4 პუნქტის შესაბამისად, თუ საქმის განმხილველი სასამართლო მიიჩნევს, რომ საქართველოს კონსტიტუციას არ შეესაბამება ნორმატიული აქტი, რომლის შემოწმებაც არ განეკუთვნება საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს კომპეტენციას, სასამართლო გამოიტანს გადაწყვეტილებას საქართველოს კონსტიტუციის შესაბამისად).  

3.1.3. როგორც უკვე აღინიშნა, #53 დადგენილება საწარმოო ტრავმა მიღებულ პირთა უფლებრივ მდგომარეობას მნიშვნელოვნად აუარესებს. საკონსტიტუციო სასამართლოს განმარტებით, ღირებულებათა ნორმატიული წესრიგი ცალკეული მოქალაქის ქცევათა დეტერმინაციის საშუალებაა. ასეთი წესრიგის პირობებში ადამიანებს აქვთ გონივრული მოლოდინი იმისა, რომ სახელმწიფო იმოქმედებს სამართლით დადგენილ ფარგლებში და მის მიერ ჩადენილ მოქმედებას შეაფასებს არსებული ნორმატიული სინამდვილის პირობებში (იხ. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2009 წლის 13 მაისის 1/1/428,447,459 გადაწყვეტილება).  აღნიშნული განმარტება საკონსტიტუციო სასამართლომ პასუხისმგებლობის დამდგენი ნორმების უკუძალის აკრძალვასთან დაკავშირებით გააკეთა.  თუმცა, გონივრული მოლოდინი იმისა, რომ სახელმწიფო იმოქმედებს სამართლით დადგენილ ფარგლებში, ადამიანებს შეიძლება ქონდეთ როგორც სისხლისსამართლებრივ, ასევე სამოქალაქო და ადმინისტრაციულ სამართლებრივ ურთიერთობებში.

#48 ბრძანებულებით განსაზღვრული გარანტიები საწარმოო ტრავმა მიღებულ პირებს აძლევდა იმის საფუძველს, რომ სარჩოს მიღების გონივრული მოლოდინი ქონოდათ. ამ მოლოდინის დასასრულად კი შეიძლება მივიჩნიოთ #53 დადგენილების მიღების შემდგომი  და არა წინა პერიოდი.

სამართლებრივი უსაფრთხოების პრინციპს უკავშირდება  კანონმდებლობის სტაბილურობის საკითხიც. 2002 წლის 18 აპრილის #1/1/126,129,158 გადაწყვეტილების სამოტივაციო ნაწილში სასამართლო ყურადღებას ამახვილებს მოპასუხე მხარის პოზიციაზე, რომლის თანახმადაც, როცა ლაპარაკია ტოლფას აქტზე, აქ მხედველობაშია ნორმატიული აქტების არა ფორმალური, იურიდიული ძალის თვალსაზრისით თანაფარდობა, არამედ მათი შინაარსობრივი ურთიერთმიმართება (იხ. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2002 წლის 18 აპრილის #1/1/126,129,158 გადაწყვეტილება).  #53 დადგენილება #48 ბრძანებულებასთან მიმართებით აღნიშნულ ტესტს ვერ აკმაყოფილებს.

•          ნორმატიული აქტების იერარქიაში მთავრობის დადგენილება  პრეზიდენტის ბრძანებულებაზე დაბალ საფეხურზე დგას ("ნორმატიული აქტების შესახებ" საქართველოს კანონის მე–19 მუხლი); 

•          #53 დადგენილება #48 ბრძანებულებას მასში მოცემული გარანტიების თვალსაზრისით მნიშვნელოვნად ჩამორჩება. 

აღნიშნულ გარემოებებზე დაყრდნობით, მიგვაჩნია, რომ საქართველოს მთავრობის 2007 წლის 24 მარტის #53 დადგენილების, „შრომითი მოვალეობის შესრულებისას მუშაკის ჯანმრთელობისათვის ვნების მიყენების შედეგად ზიანის ანაზღაურების წესი“-ს დამტკიცების შესახებ პირველი მუხლის მე-4 პუნქტის სიტყვები - მიუხედავად იმისა, მიმდინარეობს თუ არა ამ საკითხზე სამართალწარმოება სასამართლოებში, არღვევს საქართველოს კონსტიტუციით აღიარებულ სასამართლოსთვის მიმართვის უფლებას, კანონის უკუქცევითი ძალით მოქმედების აკრძალვის და სამართლებრივი უსაფრთხოების კონსტიტუციურ პრინციპს.

3.2.      #53 დადგენილების მე-3 მუხლის პირველი პუნქტის თანახმად, სსიპ – საქართველოს სოციალური დაზღვევის ერთი¬ან სახელმწიფო ფონდს (დღეისთვის – სსიპ – სოციალური მომსახურების სააგენტო)  (შემდგომში – ფონდი) დაევალა “საქნახშირის” დეპარტამენტის შახტებსა და სხვა საწარმოებში შექმნილი მდგომარეობისა და მათი მუშაობის გაუმჯობესების ღონისძიებთა შესახებ” საქართველოს სახელ¬მწიფოს მეთაურის 1995 წლის 15 ოქტომბრის N429-ა ბრძანებულებისა და “შრომითი მოვალეობის შესრულებისას მუშაკის ჯანმრთელობისათვის ვნების მიყენების შედეგად ზიანის ანაზღაურების წესის შესახებ” საქართველოს პრეზიდენტის 1999 წლის 9 თებერვლის N48 ბრძანებულების 421 პუნქტის საფუძველზე, 2007 წლის 1 მარტამდე ფონდში რეგისტრირებულ, აგრეთვე აღნიშნულ პერიოდამდე სასამარ¬თლოს კანონიერ ძალაში შესული გადაწყვეტილებებით დადას¬ტურებული უდავო მოთხოვნებით წარმოქმნილი დავალი¬ანებების დაფარვა 2007 წლის 1 მარტამდე პერიოდზე (#53 დადგენილების მე-3 მუხლის მე-2 პუნქტის თანახმად, ფონდს ასევე დაევალა ერთჯერადი კომპენსაცია გაცემა დანიშნული ზიანის ანაზღაურების სარჩოს – ექვსი თვის ოდენობით). 

2007 წლის 01 მარტამდე დავალიანების დაფარვის და ერთჯერადი კომპენსაციის გაცემის ვალდებულების დაკისრება, შემდგომ პერიოდზე ზიანის ანაზღაურების ვალდებულების შეწყვეტას გულისხმობს. აღნიშნული ჩანაწერი კი ეწინააღმდეგება საქართველოს კონსტიტუციით გარანტირებულ საკუთრების უფლებას და სასამართლოსთვის მიმართვის უფლებას (სასამართლოს გადაწყვეტილების აღსრულების კუთხით).

3.2.1. საქართველოს კონსტიტუციის 21-ე მუხლის პირველი პუნქტის თანახმად, საკუთრება და მემკვიდრეობის უფლება აღიარებული და ხელშეუვალია. დაუშვებელია საკუთრების, მისი შეძენის, გასხვისების ან მემკვიდრეობით მიღების საყოველთაო უფლების გაუქმება. კონსტიტუციის 21-ე მუხლის მე-2 და მე-3 ნაწილები უფლების შეზღუდვის და საკუთრების ჩამორთმევის პირობებს შეეხება და უშუალოდ უფლების შინაარსს არ განმარტავს.

საკუთრების უფლების შინაარსის განმარტებისთვის შეიძლება გამოვიყენოთ ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს მიერ დამკვიდრებული პრეცედენტული სამართალი. პრეცედენტული სამართლის მიხედვით, საკუთრების უფლების შემადგენელ ნაწილს წარმოადგენს და შესაბამისად საკუთრების  უფლებითაა დაცული პენსიაც.  პენსიის მიღების უფლება, მართალია, პირდაპირ არ არის გარანტირებული ევროპული კონვენციით, თუმცა პრაქტიკიდან გამომდინარე, „საკუთრება“ მოიცავს პენსიასაც (Azinas v. Cyprus , §3 Application No. 56679/00, 28 April 2008, Grand Chamber Judgment 2). 

საქმეში Saladyuk v. Russian Federation ადამიანის უფლებათა ევროპულმა სასამართლომ მიუთითა, რომ მართალია, პენსია არ ექცევა ევროპული კონვენციის დაცვის ფარგლებში, მაგრამ პირველი დამატებითი ოქმის პირველი მუხლი მოიცავს პენსიის მოთხოვნას (იხ. ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს გადაწყვეტილება საქმეზე Saladyuk v. Russia,  Application no. 67099/01, 12 July 2005, §26). ადამიანის უფლებათა დაცვის ევროპული კონვენციის პირველი დამატებითი ოქმის პირველი მუხლით პენსიის მიღების უფლების დაცვა სასამართლომ ასევე აღიარა საქმეებში Stec and Others v. the UK და Moskal v. Poland (იხ. ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს გადაწყვეტილება საქმეზე Stec and Others v. the UK, Applications nos. 65731/01 and 65900/0, 12 April 2006, §54;   Moskal v. Poland, , Application no. 10373/05 15 September 2009, § 38).

მიზანშეწონილია განმარტება, რა დამოკიდებულება არსებობს პენსიასა და ზიანის ანაზღაურების სარჩოს შორის.  „სახელმწიფო პენსიის შესახებ“ საქართველოს კანონის თანახმად, კანონის მიზანია საქართველოს კონსტიტუციით გარანტირებული საქართველოს მოქალაქეთა სოციალურ-ეკონომიკური უფლებების რეალიზაციის უზრუნველყოფა. სახელმწიფო პენსიის დაწესებით ადგენს ასაკის, შესაძლებლობის შეზღუდვის და მარჩენალის დაკარგვის გამო პირის მინიმალური საარსებო საშუალებით უზრუნველყოფის საყოველთაო უფლებას და ამ უფლების რეალიზებას ახდენს ეტაპობრივად, არსებული რესურსების ფარგლებში. „სახელმწიფო პენსიის შესახებ“ კანონის მიზნებისთვის მინიმალური საარსებო საშუალებებით უზრუნველყოფის ვალდებულება წარმოიშობა ასაკის, შესაძლებლობის შეზღუდვის ან/და მარჩენალის დაკარგვის გამო. კონკრეტულ შემთხვევაში, იგივე ვალდებულების წარმოშობის საფუძველი შრომითი მოვალეობის შესრულებისას ჯანმრთელობისთვის ვნების მიყენება და მასთან დაკავშირებით შრომის უნარის დაკარგვა წარმოადგენს.

მსგავს შემთხვევას განიხილავს ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლო საქმეში Kjartian  Asmundsson v. Iceland. საქმის მასალების თანახმად, განხორციელებული საკანონმდებლო ცვლილების საფუძველზე, განმცხადებელს საწარმოო ტრავმის საფუძველზე დანიშნული პენსია შეუწყდა (იხ. ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს გადაწყვეტილება საქმეზე Kjartian  Asmundsson v. Iceland, Application no. 60669/00,  October 2004, §10). შესაბამისად, სასამართლომ ყურადღება გაამახვილა მთავრობის ქმედებაზე, რომელმაც თვითნებურად შეცვალა კანონი და ზიანი მიაყენა პირს, რომელიც იღებდა კონკრეტული ნიშნით დანიშნულ პენსიას.