თქვენ არ ეცნობით კონსტიტუციური სარჩელის/წარდგინების სრულ ვერსიას. სრული ვერსიის სანახავად, გთხოვთ, ვერტიკალური მენიუდან ჩამოტვირთოთ მიმაგრებული დოკუმენტი

1. სადავო ნორმატიული აქტ(ებ)ი

ა. საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსი;

2. სასარჩელო მოთხოვნა

3. საკონსტიტუციო სასამართლოსათვის მიმართვის სამართლებრივი საფუძვლები

“საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის მე-19 მუხლის მე-2 პუნქტი; „საერთო სასამართლოების შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის მე-7 მუხლის მე-3 პუნქტი.

4. განმარტებები სადავო ნორმ(ებ)ის არსებითად განსახილველად მიღებასთან დაკავშირებით

ა) წარდგინება შეესაბამება „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 31¹ მუხლით დადგენილ მოთხოვნებს;

ბ) „საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის მე-19 მუხლის მე-2 პუნქტისა და „საერთო სასამართლოების შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის მე-7 მუხლის მე-3 პუნქტის შესაბამისად, თეთრიწყაროს რაიონული სასამართლო უფლებამოსილია, წარდგინებით მიმართოს საკონსტიტუციო სასამართლოს, თუ საერთო სასამართლოში კონკრეტული საქმის განხილვისას სასამართლო დაასკვნის, რომ არსებობს საკმარისი საფუძველი, რათა ესა თუ ის კანონი ან სხვა ნორმატიული აქტი, რომელიც უნდა გამოიყენოს სასამართლომ ამ საქმის გადაწყვეტისას, შეიძლება მთლიანად ან ნაწილობრივ მიჩნეულ იქნეს საქართველოს კონსტიტუციის შეუსაბამოდ;

გ) სადავო საკითხი საკონსტიტუციო სასამართლოს განსჯადია, რადგან საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის მე-200 მუხლის მე-6 ნაწილის პირველი წინადადება შესაძლოა მიჩნეულ იქნეს საქართველოს კონსტიტუციის მე-13 მუხლის პირველი პუქნტთან შეუსაბამოდ, ხოლო საქართველოს კონსტიტუციის 60-ე მუხლის მეოთხე პუნქტის „გ“ ქვეპუნქტის შესაბამისად საკონსტიტუციო სასამართლო იღებს გადაწყვეტილებას კონსტიტუციასთან, კანონის, შესაბამისობის საკითხზე;

დ) წარდგინებაში მითითებული სადავო საკითხი არ არის გადაწყვეტილი საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ;

ე) წარდგინებაში მითითებული სადავო საკითხი არ არის გადაწყვეტილი საქართველოს კონსტიტუციით;

ვ) არ არის დარღვეული წარდგინების შეტანის კანონით დადგენილი ვადა;

ზ) სადავო ნორმატიული აქტის კონსტიტუციურობაზე მსჯელობა შესაძლებელია ნორმატიული აქტების იერარქიაში მასზე მაღლა მდგომი ნორმატიული აქტ(ებ)ის კონსტიტუციურობაზე მსჯელობის გარეშე.

5. მოთხოვნის არსი და დასაბუთება

თეთრიწყაროს რაიონული სასამართლოს განიხილავდა პირველი წარდგენის სხდომაზე მარნეულის რაიონული პროკურატურის პროკურორ გიორგი სახიაშვილის შუამდგომლობას ბრალდებულ ნიკოლოზ ბექაურის მიმართ აღკვეთის ღონისძიების სახით გირაოს, ხოლო მისი გადახდის უზრუნველსაყოფად პატიმრობის შეფარდებას, რომელსაც ბრალად ედება საქართველოს სისხლის სამართლის კოდექსის 236-ე მუხლის მე-3 და მე-4 ნაწილებით გათვალისწინებული დანაშაულის ჩადენა (ცეცხლსასროლი იარაღის და საბრძოლო მასალის მართლსაწინააღმდეგო შეძენა, შენახვა და ტარება). დაცვის მხარემ იშუამდგომლა გირაოს თანხის შემცირება, ასევე გირაოს საპატიმრო უზრუნველყოფის გარეშე გამოყენება.

სასამართლო გაეცნო ბრადებულ ნიკოლოზ ბექაურის საქმის მასალებს, შუამდგომლობას მის მიმართ აღკვეთის ღონისძიების სახით გირაოს, ხოლო მისი უზრუნველყოფის სახით პატიმრობის შეფარდების თაობაზე, ამ შუამდგომლობასთან დაკავშირებით მოისმინა მხარეთა პოზიცია და მიაჩნია, რომ პატიმრობის ამგვარი წესით შეფარდება შესაძლოა ეწინააღმდეგება არა მარტო ქართულ კანონმდებლობას, არამედ ადამიანის უფლებათა და ძირითად თავისუფლებათა დაცვის კონვენციის (შემდგომში - ევროპული კონვენცია) მე-5 მუხლს და მასთან დაკავშირებით ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს (შემდგომში - ევროპული სასამართლო) მიერ ჩამოყალიბებულ მიდგომებს, ასევე პირველ რიგში საქართველოს კონსტიტუციის მე-13 მუხლის პირველ პუნქტს. ამიტომ, სასამართლომ მიზანშეწონილად მიიჩნია, რომ წარმოდგენილი შუამდგომლობის განხილვასთან დაკავშირებით კონსტიტუციური წარდგინებით უნდა მიემართოს საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს, ხოლო საქმისწარმოება უნდა შეჩერდეს ქვევით მოცემული გარემოებების გამო.

სადავო ნორმა

1. საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის მე-200 მუხლის მე-6 ნაწილის შესაბამისად, სასამართლო პროკურორის შუამდგომლობით ან საკუთარი ინიციატივით, გირაოს გამოყენების უზრუნველყოფის მიზნით პატიმრობას უფარდებს ბრალდებულს, რომლის მიმართაც გამოყენებულია დაკავება სისხლის საპროცესო სამართლებრივი იძულების ღონისძიების სახით, მის მიერ საქართველოს იუსტიციის სამინისტროს მმართველობის სფეროში შემავალი საჯარო სამართლის იურიდიული პირის – აღსრულების ეროვნული ბიუროს სადეპოზიტო ანგარიშზე გირაოს სრულად ან ნაწილობრივ (მაგრამ არანაკლებ 50%-ისა) შეტანამდე.

ევროპული სასამართლოს პრეცედენტული სამართალი კონვენციის მე-5 მუხლზე

პატიმრობის გამოყენების დასაშვები ფარგლები:

2. ადამიანის უფლებათა ევროპული კონვენციის მე-5 მუხლის პირველი პუნქტის თანახმად, ყველას აქვს თავისუფლებისა და პირადი ხელშეუხებლობის უფლება. არავის შეიძლება აღეკვეთოს თავისუფლება, გარდა შემდეგი შემთხვევებისა და კანონით განსაზღვრული პროცედურის შესაბამისად, ესენია: [...] c) პირის კანონიერი დაკავება ან დაპატიმრება უფლებამოსილი სასამართლო ორგანოს წინაშე მის წარსადგენად, როდესაც არსებობს სამართალდარღვევის ჩადენის საფუძვლიანი ეჭვი, ან საფუძვლიანად არის მიჩნეული პირის მიერ სამართალდარღვევის ჩადენის თუ მისი ჩადენის შემდეგ მიმალვის აღკვეთის აუცილებლობა; [...].

3. თავისუფლების პრეზუმფცია იმპერატიული ხასიათისაა და გულისხმობს, რომ პრეზუმფცია ყოველთვის გათავისუფლების სასარგებლოდ არსებობს. ამიტომ პირის მიმართ თავისუფლების შეზღუდვის გამოყენება დაიშვება გამონაკლისის სახით აბსოლუტური აუცილებლობის არსებობისას. კონვენციის მე-5 მუხლი მიმართულია უკანონო დაპატიმრების თავიდან ასაცილებლად. მე-5 მუხლი ითხოვს, რომ ყველა დაკავება თუ დაპატიმრება იყოს კანონიერი (როგორც პროცესუალურად, ისე შინაარსობრივად) და რომ იგი განხორციელდეს მე-5 მუხლის პირველი პუნქტის a)-f) პუნქტებში ჩამოთვლილ ექვს მიზეზთაგან ერთ-ერთის გათვალისწინებით, რომლებიც, თავის მხრივ, წარმოადგენენ ამომწურავი პირობების ჩამონათვალს. როცა დაკავების „კანონიერება“ სადავო ხდება, „კანონით დადგენილი წესის“ დაცვის მხრივაც, კონვენცია ყურადღებას ამახვილებს ეროვნულ კანონმდებლობაზე და ეყრდნობა ვალდებულებას, რომელიც ეროვნული კანონმდებლობის მატერიალური და პროცესუალური ნორმების დაცვას გულისხმობს. თუმცა ეროვნული კანონმდებლობის დაცვა არ არის საკმარისი: მე-5 (§1) მუხლი მოითხოვს, რომ თავისუფლების ნებისმიერი სახის აღკვეთა შესაბამისობაში იყოს იმ პრინციპთან, რომელიც გულისხმობს პირის დაცვას თვითნებობისაგან. „თვითნებობის არსი“, მე-5 (§1) მუხლის მიხედვით, სცილდება ეროვნულ კანომდებლობასთან შეუსაბამისობას. ამგვარად, თავისუფლების აღკვეთა შეიძლება იყოს კანონიერი შიდა კანონმდებლობის მიხედვით, მაგრამ თვითნებური და კონვენციასთან შეუსაბამო (იხ. Guzzardi, §92, and A. and Others v. the United Kingdom [GC], no. 3455/05, §§ 162 164, 19 February 2009)[1].

4. პატიმრობის გამოყენება წარმოადგენს პრევენციულ ღონისძიებას, რომლის მიზანია სისხლისსამართლებრივი დევნის და ზიანის შემდგომი მიყენების ან მართლმსაჯულების განხორციელებისათვის ხელის შეშლის პრევენცია და არა პირის დასჯა. ამიტომ მისი გამოყენება არ უნდა ხდებოდეს არამართლზომიერი მიზნით ან აუცილებელზე ხანგრძლივი ვადით და წარმოადგენდეს უფლებამოსილების ბოროტად გამოყენებას[2].

პატიმრობის ვადის გაგრძლების წესი და დასაშვები ფარგლები:

5. ევროპული კონვენციის მე-5 მუხლის მე-3 პუნქტის თანახმად, 1-ლი პუნქტის (c) ქვეპუნტის დებულებების თანახმად, დაკავებული ან დაპატიმრებული ყველა პირი დაუყოვნებლივ უნდა წარედგინოს მოსამართლეს ან სასამართლო ხელისუფლების განხორციელებისათვის კანონით უფლებამოსილ სხვა მოხელეს და მას უფლება უნდა ჰქონდეს, მისი საქმე განიხილოს სასამართლომ გონივრულ ვადაში, ან გათავისუფლდეს საქმის განხილვის განმავლობაში. გათავისუფლება შეიძლება უზრუნველყოფილ იქნეს სასამართლო პროცესზე გამოცხადების გარანტიებით. იმავე მუხლის მე-4 პუნქტის თანახმად კი, ყველას, ვისაც დაკავებით ან დაპატიმრებით აღეკვეთა თავისუფლება, უფლება აქვს მიმართოს სასამართლოს, რომელიც სწრაფად განიხილავს მისი დაპატიმრების მართლზომიერების საკითხს და გამოსცემს ბრძანებას მისი გათავისუფლების შესახებ, თუ დაპატიმრება არ არის კანონიერი.

6. მე-5 (3) მუხლი არ შეიძლება გაგებულ იქნას იმგვარად, თითქოს ის უპირობოდ იძლევა პირის დაპატიმრების შესაძლებელობას. ამასთან, პატიმრობა არ უნდა გაგრძელდეს დიდი ხნის მანძილზე. ადგილობრივმა ორგანოებმა დამაჯერებლად უნდა წარმოადგინონ პატიმრობის გამამართლებელი არგუმენტები, თუნდაც მოკლე ვადით პატიმრობის შემთხვევაში^[3]. ზოგადად, მოქმედებს ე.წ. „თავისუფლების პრეზუმფცია“, რომლის თანახმად, ბრალდებული არსებითი სხდომის გამართვამდე უნდა იყოს თავისუფალი, გარდა იმ შემთხვევებისა, როცა სახელმწიფო დაასაბუთებს, რომ არსებობს „რელევანტური და საკმარისი“ მიზეზები შემდგომი პატიმრობის გასამართლებლად[4]. სასამართლო აღნიშნავს, რომ პატიმრობის გაგრძელებაში იგულისხმება აღკვეთის ღონისძიების სახით პირველადი პატიმრობის შეფარდებაც.

7. ევროპული სასამართლო აღნიშნავს, რომ კონვენციის მე-5 მუხლის მე-4 პუნქტის თანახმად, დაკავების კანონიერების კონცეფცია არ შემოიფარგლება კანონით გაწერილი საპროცესო მოთხოვნების შესრულებით, ეს ასევე შეეხება იმ ეჭვის გონივრულობას, რის საფუძველზეც განხორციელდა დაპატიმრება, იმ მიზნის კანონიერებას, რა მიზანსაც ემსახურება დაპატიმრება და დაკავების დასაბუთებულობას^[5]. რადგან ხანგრძლივი პატიმრობა ერევა ადამიანის პირადი თავისუფლების პატივისცემის უფლებაში, აუცილებელია ჭეშმარიტი საჯარო ინტერესის არსებობა ბრალდებულის პატიმრობის ვადის გაგრძელებისათვის[6]. პატიმრობა, როგორც უკიდურესი ღონისძიება, გამოყენებულ უნდა იქნეს მხოლოდ სათანადო დასაბუთების შემთხვევაში საგამონაკლისო ღონისძიების სახით[7], როდესაც იგი წარმოადგენს ბრალდებულის მხრიდან მართლმსაჯულების განხორციელებისათვის ხელშეშლის პრევენციის ერთადერთ ვარგის საშუალებას და უნდა ეფუძნებოდეს ინდივიდუალურ შეფასებას - თუ რა იქნება გონივრული და საჭირო არსებულ პირობებში გაქცევის, მტკიცებულებებზე ზემოქმედების ან ახალი დანაშაულის ჩადენის თავიდან ასაცილებლად[8], როდესაც აღკვეთის ღონისძიების მიზნების მიღწევა შეუძლებელია სხვა, ნაკლებად მკაცრი აღკვეთის ღონისძიების გამოყენებით[9].

8. საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსი პირის თავისუფლებისა და უსაფრთხოების უფლების მნიშვნელობიდან გამომდინარე და უფლებაში ჩარევის ინტენსივობის გათვალისწინებით, პატიმრობის გამოყენების შესაძლებლობას ითვალისწინებს მხოლოდ გამონაკლის შემთხვევაში, როდესაც პატიმრობა წარმოადგენს მართლმსაჯულების განხორციელებისათვის საფრთხის პრევენციის ერთადერთ საშუალებას. ამიტომ, როდესაც ბრალდებულის მიმალვის ან მართლმსაჯულების განხორციელებისათვის ხელის შეშლის საფრთხის განეიტრალება შესაძლებელია არასაპატიმრო აღკვეთის ღონისძიებებით, ბრალდებული უნდა გათავისუფლდეს და სასამართლო ვალდებულია განიხილოს პატიმრობის ალტერნატივა[10].

9. პატიმრობა, მისი ხანგრძლივობის მიუხედავად, უნდა იყოს ჯეროვნად დასაბუთებული^[11]. “სასამართლომ უნდა უზრუნველყოს, რომ მიღებული გადაწყვეტილებები არ იყოს სტერეოტიპულად ფორმულირებული ან დასკვნების სახით მოწოდებული^[12] და დასაბუთება არ იყოს დეკლარაციული ხასიათის, ზოგადი ან აბსტრაქტული.”^[13] პატიმრობის გამოყენება დამაჯერებელი დასაბუთების ნაცვლად სტანდარტული, შაბლონური არგუმენტაციით, წინასწარ დადგენილ ფორმასა და მის აბსტრაქტულ დებულებებზე დაყრდნობით, წარმოადგენს კონვენციის მე-5 მუხლის მე-3 პუნქტის განსაკუთრებით სერიოზულ დარღვევას^[14].

გათავისუფლება გირაოს სანაცვლოდ:

10. ევროპული კონვენციის ტექსტი, ერთი შეხედვით, გვთავაზობს ალტერნატივას: ბრალდებული გონივრულ ვადაში უნდა წარდგეს სასამართლოს წინაშე ან გათავისუფლდეს. თუმცა კონვენცია სინამდვილეში მოითხოვს გათავისუფლების ბრძანების დაუყოვნებლივ გაცემას მას შემდეგ, რაც „პატიმრობა აღარ არის გონივრული”^[15]. პრეზუმფცია ყოველთვის გათავისუფლების სასარგებლოდ არსებობს^[16]. მე-5 მუხლის მე-3 პუნქტის ძირითადი მიზანია ბრალდებულის პირობითი გათავისუფლება სასამართლოს მიმდინარეობისას^[17].

11. თავისუფლების ფუნდამენტური უფლების თვალსაზრისით, ხელისუფლებამ გირაოს თანხის განსაზღვრისას უნდა გამოიჩინოს იმდენად საკმარისი ზრუნვა, რამდენსაც იგი იჩენს ბრალდებულისათვის ხანგრძლივი პატიმრობის შეფარდების აუცილებლობის გადაწყვეტისას. საქმეში „ივანჩუკი პოლონეთის წინააღმდეგ“, დაირღვა მე-5 მუხლის მე-3 პუნქტი, რადგან გირაოს შეფარდებისა და მისი გადახდის მეთოდებთან დაკავშირებული პროცედურები ოთხ თვეზე მეტ ხანს გაგრძელდა, რომლის განმავლობაში მომჩივანი პატიმრობაში რჩებოდა, მიუხედავად იმ ფაქტისა, რომ უკვე გადაწყვეტილი იყო მისი პატიმრობის გაგრძელების უსარგებლობა^[18].

12. გირაოს სახით იმაზე მეტი ოდენობის თანხის განსაზღვრა, ვიდრე ეს აუცილებელია იმ მიზნის მისაღწევად, რათა უზრუნველყოფილ იქნეს „მიმალვის სურვილის გაქარწყლების მიზნით დაშინების საკმარისი საშუალება”, აუცილებლად გამოიწვევს პირის გირაოზე უფლების დარღვევას^[19].

გათავისუფლებაზე ავტომატური უარი:

13. მიზეზები პატიმრობის ვადის გაგრძელებისათვის მხოლოდ მაშინ ჩაითვლება დასაშვებად, როდესაც ისინი ნამდვილად შეესაბამება კონკრეტულ პირთან დაკავშირებულ გარემოებებს. ამიტომ არ შეიძლება არსებობდეს ნორმა, რომელიც დანაშაულებრივი წარსულის, ნასამართლობის მქონე პირებს ან თუნდაც მათ, რომლებსაც ბრალად ედებათ ცალკეული დანაშაულის ჩადენა, ჩამოართმევდა უფლებას, მათი გათავისუფლების საკითხი განხილულიყო სასამართლოს მსვლელობის პროცესში. საქმეში “კაბალერო გაერთიანებული სამეფოს წინააღმდეგ”, სადაც განმცხადებელი დაკავებული იქნა გაუპატიურების მცდელობის ბრალდებით, მთავრობამ მე-5 მუხლის მე-3 პუნქტის დარღვევა აღიარა, როდესაც ეროვნულმა სასამართლომ განმცხადებელს უარი უთხრა გირაოთი გათავისუფლებაზე. ეროვნული სასამართლო დაეყრდნო კანონს, რომლის თანახმადაც არც ერთი ადამიანი - გამონაკლისის გარეშე - ვისაც ბრალი ჰქონდა წაყენებული ან მსჯავრდებული იყო განზრახ თუ გაუფრთხილებელი მკვლელობის ჩადენაში ან გაუპატიურებაში, არ შეიძლებოდა გათავისუფლებულიყო გირაოთი. ამგვარი კანონი მიუღებელი იყო, რამდენადაც სასამართლოებს არ აძლევდა საშუალებას, განეხილათ თავისუფლებააღკვეთილ პირთან დაკავშირებული კონკრეტული გარემოებები^[20].

14. საქმეზე „ლაბიტა იტალიის წინააღმდეგ“ ((Labita v. Italy), განცხადი no. 26772/95, ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს დიდი პალატის 2000 წლის 6 აპრილის გადაწყვეტილება) ადამიანის უფლებათა ევროპულმა სასამართლომ იმსჯელა მსგავს საკითხზე. კერძოდ, იტალიის სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსი ითვალისწინებდა, რომ პატიმრობის შეფარდების აუცილებლობის სამართლებრივი პრეზუმფცია არსებობდა, როდესაც პირს მაფიის მსგავსი ორგანიზაციის წევრობა ედებოდა ბრალად[21].

15. „ადამიანის უფლებათა ევროპულმა კომისიამ, თავის 1998 წლის 30 ივნისის ანგარიშში განმარტა, რომ სასამართლომ, რომლის წინაშეც წარდგენილია ბრალდებული, უდანაშაულობის პრეზუმფციის დაცვით, უნდა განიხილოს ყველა ის ფაქტი, რომელიც მეტყველებს იმ ჭეშმარიტი საჯარო ინტერესის არსებობის სასარგებლოდ ან საპირისპიროდ, რომელიც ინდივიდუალური თავისუფლების დაცულობის ნორმიდან გადახვევას ამართლებს. ყველა ეს ფაქტი უნდა აისახოს სასამართლოს შესაბამის განჩინებაში (ევროპული კომისიის ანგარიშის პუნქტი 43). ამასთან, ეროვნულ სასამართლოს უნდა ჰქონდეს უფლებამოსილება, რომ გაათავისუფლოს ბრალდებული (Ibid., პუნქტი 44)“[22].

16. მსგავსი შემთხვევა გამოვლინდა საქმეში “ბოიცენკო მოლდოვეთის წინააღმდეგ”. მოლდოვას სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 191-ე მუხლი არ ითვალისწინებდა სასამართლო განხილვამდე იმ პირთა გათავისუფლების შესაძლებლობას, რომლებსაც ბრალი ედებოდათ განზრახი დანაშაულის ჩადენაში, რაც ისჯება თავისუფლების აღკვეთით 10 წელზე მეტი ვადით. შესაბამისად, ევროპულმა სასამართლომ დაასკვნა, რომ დაირღვა კონვენციის მე-5 მუხლის მე-3 პუნქტი, ვინაიდან, სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 191-ე მუხლის მიხედვით, შეუძლებელი იყო განმცხადებლის გათავისუფლება სასამართლო პროცესის განმავლობაში^[23].

17. საქმეში “ილიკოვი ბულგარეთის წინააღმდეგ” ევროპულმა სასამართლომ აღნიშნა: რაც შეეხება პატიმრობის ვადის გაგრძელების საფუძვლებს, შიდა სასამართლოებმა გამოიყენეს კანონი და პრაქტიკა, რომლის მიხედვითაც არსებობდა პრეზუმფცია, რომ წინასწარი პატიმრობა იყო აუცილებელი ისეთ საქმეებში, სადაც მოსალოდნელი სასჯელი სცილდებოდა სიმკაცრის გარკვეულ ზღვარს (1995 წლის ივნისამდე მოქმედი კანონმდებლობის მიხედვით, თავისუფლების აღკვეთა 10 წლის ვადით და მას შემდეგ 5 წლის ვადით). წინასწარი პატიმრობის სავალდებულო სისტემის არსებობა per se შეუსაბამოა კონვენციის მე-5 მუხლის მე-3 ნაწილთან^[24].

18. კანონის საფუძველზე გირაოზე ავტომატური უარი, რომელიც მოკლებულია სასამართლო კონტროლს, შეუთავსებელია მე-5 მუხლის მე-3 პარაგრაფით გათვალისწინებულ გარანტიებთან (Piruzyan v. Armenia, §105; S.B.C. v. the United Kingdom, §§ 23-24)^[25].

“გირაო პატიმრობის უზრუნველყოფით”:

19. ევროპული კონვენციის მე-5 მუხლში გარანტირებული თავისუფლების ფუძემდებლური უფლების სათანადოდ დაცვა გულისხმობს ეროვნული სასამართლოს ვალდებულებას ისეთივე გულმოდგინებით მოეკიდოს გირაოს სათანადოდ განსაზღვრას, როგორც პატიმრობის საკითხის გადაწყვეტას. საქმეზე „ტოშევი ბულგარეთის წინააღმდეგ“, ევროპულმა სასამართლომ მიიჩნია, რომ შიდასახელმწიფოებრივმა სასამართლომ არ გამოიკვლია ბრალდებულის ფინანსური და ქონებრივი მდგომარეობა და არ შეისწავლა გირაოს ქონებით უზრუნველყოფის საკითხი. ბრალდებულს არ ჰქონდა სასამართლოს მიერ განსაზღვრული გირაოს გადახდის შესაძლებლობა. ევროპულმა სასამართლომ მიიჩნია, რომ გირაოს გადაუხდელობის გამო ბრალდებულის პატიმრობაში ყოფნა, რომელსაც არაძალადობრივ დანაშაულში ედებოდა ბრალი, კონვენციის მე-5 მუხლის მიზნებს არ შეესაბამებოდა^[26].

20. „ივანჩუკის“ საქმეში სასამართლოს მიერ გირაოს საფუძველზე პირის გათავისუფლების გადაწყვეტილების გამოტანიდან ოთხ თვეზე მეტი ხნის განმავლობაში განმცხადებელი მაინც რჩებოდა პატიმრობაში. სტრასბურგის სასამართლომ განაცხადა, რომ ხელისუფლების ორგანოების მიერ ამ საქმის წარმართვა იმაზე მიანიშნებდა, რომ ისინი „თავს იკავებდნენ გირაოს მიღებისაგან, რომლის ამოღება, სასამართლოზე განმცხადებლების გამოუცხადებლობის შემთხვევაში, მოითხოვდა გარკვეული ფორმალობების დაცვას”. სასამართლოს გადაწყვეტილებით, ეს ვერ ჩაითვლებოდა საკმარის საფუძვლად იმისთვის, რომ პირს ოთხი თვე გაეტარებინა პატიმრობაში მას შემდეგ, რაც უფლებამოსილმა სასამართლომ პატიმრობა აუცილებლად არ ჩათვალა. შესაბამისად, ადგილი ჰქონდა მე-5 მუხლის მე-3 პუნქტის დარღვევას^[27].

21. როდესაც პირი კვლავ პატიმრობაში იმყოფება მიუხედავად გირაოს საფუძველზე გათავისუფლების ბრძანებისა, მაგალითად იმიტომ, რომ მას არ შეუძლია თანხის გადახდა, გირაოს ოდენობის განსაზღვრა კავშირშია გახანგრძლივებული პატიმრობის კანონიერებასთან. შესაბამისად, გადაწყვეტილება იმის თაობაზე, გამართლებულია თუ არა გირაოს ოდენობა მე-5 მუხლის მე-4 პუნქტის მიხედვით, ექვემდებარება სასამართლოს მიერ განხილვას. საქმეში Musuc v. Moldova, 2007 წელი, §48, (42440/06): განმცხადებელი ჩიოდა, რომ გირაოს ოდენობა იყო გადაჭარბებული. სასამართლოს ამ საკითხთან დაკავშირებით არ გამოუტანია გადაწყვეტილება, ვინაიდან შესაბამისი და სათანადო მიზეზების გარეშე გახანგრძლივებული პატიმრობით ისედაც დაირღვა მე-5(3) მუხლი^[28].

საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის დებულებები

პატიმრობის გამოყენების დასაშვები ფარგლები:

22. საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის მე-5 მუხლის მე-4 ნაწილის თანახმად, პირი უნდა იყოს თავისუფალი, გარდა იმ შემთხვევისა, თუ დადასტურდა მისი დაპატიმრების აუცილებლობა.

23. საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსი მკაფიოდ განსაზღვრავს იმ საფუძვლების ჩამონათვალს, რომლებიც ამართლებს პირის პატიმრობას, კერძოდ: პატიმრობა, როგორც აღკვეთის ღონისძიება, გამოიყენება მხოლოდ მაშინ, თუ ეს ერთადერთი საშუალებაა, რათა თავიდან იქნეს აცილებული: ა) ბრალდებულის მიმალვა და მის მიერ მართლმსაჯულების განხორციელებისათვის ხელის შეშლა; ბ) ბრალდებულის მიერ მტკიცებულებათა მოპოვებისათვის ხელის შეშლა და გ) ბრალდებულის მიერ ახალი დანაშაულის ჩადენა (სსსკ, მუხლი 205(1)). შესაბამისად, თუ ზემოაღნიშნული საფრთხების თავიდან ასაცილებლად სხვა ღონისძიება თანაზომიერი იქნება, პატიმრობის გამოყენება დაუშვებელია.

24. აღსანიშნავია საქართველოს სსსკ-ის 198-ე მუხლის მე-4 ნაწილი, რომელიც სათანადო საფუძვლების არსებობისას პატიმრობის გამოყენების უფლებამოსილებაზე და არა ვალდებულებაზე მიუთითებს. ეს ხაზს უსვამს იმ ფაქტს, თუ რაოდენ მნიშვნელოვანია პირის თავისუფლებაში ყოფნა. სასამართლოს უფლება აქვს, ბრალდებულს აღკვეთის ღონისძიების სახით პატიმრობა შეუფარდოს მხოლოდ იმ შემთხვევაში, როდესაც აღკვეთის ღონისძიების მიზნების მიღწევა შეუძლებელია სხვა, ნაკლებად მკაცრი აღკვეთის ღონისძიების გამოყენებით.

25. საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსი ითვალისწინებს რა პატიმრობის გამოყენების საფუძვლების კონკრეტულ ჩამონათვალს, რომელთა დაცვის უზრუნველსაყოფად მისი გამოყენება ერთდაერთ და უკიდურეს საშუალებას უნდა წარმოადგენდეს, სწორედ იმაზე მიუთითებს, თუ რაოდენ მნიშვნელოვანია მკაფიოდ დასაბუთდეს არა თუ ასეთი საფუძვლების არსებობა, არამედ, განსაკუთრებით მათი აუცილებლობა და პროპორციულობა თავისუფლების შეზღუდვის ამგვარ ფორმასთან.

გათავისუფლება გირაოს სანაცვლოდ:

26. საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსი პატიმრობის ალტერნატივად რამდენიმე აღკვეთის ღონისძიებას ითვალისწინებს, თუმცა მოცემულ შემთხვევაში მნიშვნელოვანია გავარკვიოთ, თუ როგორ ხდება გათავისუფლება გირაოს სანაცვლოდ.

27. აღსანიშნავია, რომ გირაოს გამოყენების საფუძვლები იგივეა, რაც პატიმრობის შემთხვევაში, თუმცა არასწორია აღნიშნული ფაქტი იმდაგვარად აიხსნას, რომ მხოლოდ მოსამართლის კეთილ ნებაზეა დამოკიდებული, თუ რომელ მათგანს გამოიყენებს, თუ დაადგენს, რომ ამ საფრთხეებიდან სულ ცოტა ერთი მაინც არსებობს.

28. თუ პატიმრობისა და გირაოს გამოყენების საფუძვლები იდენტურია, შესაფასებელი ისღა რჩება, ამ საფრთხეების ინტენსივობისა და ხარისხის გათვალისწინებით, აღკვეთის ღონისძიების რომელი სახე უფრო რელევანტურია. შესაბამისად, თუ სასამართლო დაადგენს, რომ ბრალდებულისაგან მომდინარე საფრთხის ხარისხი (შესფასებისას გამოიყენება ყველა გარემოება) გირაოს გამოყენების საშუალებას იძლევა, ანუ მარტივად, რომ ითქვას, პირის იზოლაციის გარეშე მიიღწევა, პირის დაპატიმრება დაუშვებელია. კანონი არ ადგენს ცალ-ცალკე მიზნებს დაპატიმრების, გირაოს და ა. შ. გამოყენებისათვის, ეს მიზნები ერთი და იგივეა აღკვეთის ღონისძიების ყველა სახის გამოყენებისათვის. განსხვავება მხოლოდ იმაშია, თუ რა ხარისხისაა ვარაუდი (ალბათობის რამდენად მაღალი ვარაუდი არსებობს) ბრალდებულის მიერ ამ ქმედებათა ჩადენისა და ამ საშიშროების აღსაკვეთად რა სახის აღკვეთის ღონისძიების გამოყენების აუცილებლობა არსებობს. რაც უფრო მაღალი ხარისხისაა ვარაუდი, რომ ბრალდებული ჩაიდენს იმ ქმედებებს, რომელთა აღსაკვეთადაც ხდება აღკვეთის ღონისძიების გამოყენება, მით უფრო მკაცრი აღკვეთის ღონისძიება უნდა იქნეს გამოყენებული და პირიქით^[29]. ბრალდებულს პატიმრობა არ უნდა შეეფარდოს, გარდა იმ შემთხვევისა, როდესაც არსებობს მისი მიმალვის, ახალი დანაშაულის ჩადენის, მოწმეზე ზემოქმედების, მტკიცებულებათა მოპოვებისა და მართლმსაჯულების განხორციელებისათვის ხელის შეშლის მომეტებული საფრთხე^[30].

29. გირაო არ წარმოადგენს პატიმრობის ერთადერთ ალტერნატივას. მას შემდეგ, რაც სასამართლო დაადგენს, რომ პირის პატიმრობაში ყოფნა არ არის აუცილებელი, იგი განიხილავს საკითხს, თუ რომელი “არასაპატირმო” აღკვეთის ღონისძიება უნდა იქნეს გამოყენებული ბრალდებულის მიმართ, რაც, თავის მხრივ, დაკავშირებულია თავად ამ აღკვეთის ღონისძიებების ხასიათთან. დაუშვებელია, აღნიშნული იმდაგვარად განიმარტოს, რომ თუ რაღაც მიზეზის გამო პირის მიმართ გირაოს გამოყენება მიზანშეუწონელია, ბრალდებული უნდა დარჩეს პატიმრობაში. ამგვარი მიდგომა პატიმრობის გამოყენების განსაკუთრებული აუცილებლობის შემთხვევაში გამოყენების წესის ფარგლებს არამართლზომიერად გააფართოვებდა.

30. გირაოს ოდენობის განსაზღვრისას დაცული უნდა იქნეს საკუთრების უფლების შეზღუდვის პროპორციულობა. გირაოს უნდა გააჩნდეს რეალური შემაკავებელი ეფექტი და გირაოს სახით განსაზღვრული თანხის ოდენობა უნდა იყოს გონივრული, “რათა ბრალდებულს ან მისი სახელით სხვა პირს შეეძლოს მისი გადახდა ან უზრუნველყოფა. წინააღმდეგ შემთხვევაში, შეუსაბამოდ მაღალი გირაოს დადგენა ვერ იქნება გამართლებული, რადგან ვერ უზრუნველყოფს აღკვეთის ღონისძიების მიზნებს, ვინაიდან თავიდანვე იქნება მოლოდინი იმისა, რომ ბრალდებული ვერ შეძლებს გირაოს გადახდას და ამით ხელოვნურად შევუწყობთ ხელს მისი სამართლებრივი მდგომარეობის გაუარესებას”[31]. მარტივად რომ ვთქვათ, შეუსაბამოდ მაღალი გირაოს გამოყენებით შესაძლებელია ხელოვნურად მიიღწეს პირის განგრძობითი პატიმრობა, რაც თვითნებობის მაღალ საფრთხეს ქმნის.

გირაოს პატიმრობის უზრუნველყოფით გამოყენების წესი:

31. როგორც უკვე აღინიშნა, დაკავების ფაქტის გამო გირაოს შეფარდებისას ბრალდებულის მიმართ გამოიყენება მეორე აღკვეთის ღონისძიება - პატიმრობა, სხვა შემთხვევაში, მხოლოდ გირაო პატიმრობის გარეშე. ანუ, სხვაგვარად რომ ვთქვათ, საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსი ითვალისწინებს ორი სახის გირაოს გამოყენებას - ე.წ. საპატიმრო და არასაპატიმრო გირაოს. ე.წ. „საპატიმრო გირაო“[32] გამოიყენება იმ შემთხვევაში, როდესაც პირის მიმართ გამოყენებული იყო დაკავება და მის მიმართ სისხლისსამართლებრივი დევნა დაიწყო მისი დაკავებით, ხოლო თუ პირის დევნა განხორციელდა მისთვის ბრალის წაყენების გზით - (დანაშაულის სიმძიმისა და რაოდენობის მიუხედავად) - გამოიყენება არასაპატიმრო გირაო. საპატიმრო გირაოს შემთხვევაში პირის მიმართ პატიმრობა გამოიყენება გირაოს თანხის სრულად ან არანაკლებ 50%-ის შეტანამდე, ხოლო არასაპატიმრო გირაოს დროს - სასამართლო უფლებამოსილია პირს განუსაზღვროს გირაოს შემოტანის ვადა ბრალდებულის მიმართ დაპატიმრების გამოყენების გარეშე გირაოს სახით შემოსატანი თანხის პრაქტიკულად საერთოდ არგადახდის შემთხვევაშიც^[33].

32. სასამართლო ამ საკითხს ისტორიულ ექსკურსის ჭრილშიც შეეხება. უნდა აღინიშნოს, რომ დაახლოებით მსგავსი ნორმა, რასაც მოქმედი საპროცესო კოდექსის მე-200 მუხლის მე-6 ნაწილი ითვალისწინებს, მოქმედებდა 1998 წლის რედაქციის სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსშიც. შემდეგნაირად იკითხებოდა 168-ე მუხლის მე-6 ნაწილი: სასამართლო უფლებამოსილია პროკურორის შუამდგომლობით გირაოს გამოყენების უზრუნველყოფის მიზნით ბრალდებულს შეუფარდოს წინასწარი პატიმრობა მის მიერ პროცესის მწარმოებელი ორგანოსათვის გირაოს სრული ან ნაწილობრივი (მაგრამ არანაკლებ 50%-ისა) მოცულობით შეტანამდე (საქართველოს 2005 წლის 16 დეკემბრის კანონი №2265 - სსმ I, №55, 27.12.2005 წ., მუხ. 368 - სწორედ ამ შესწორებით დაედო საფუძველი ე.წ. “საპატიმრო გირაოს”). ანუ პირველი რედაქციით, სასამართლოს მხოლოდ პროკურორის შუამდგომლობით შეეძლო გირაოს უზრუნველსაყოფად პატიმრობის შეფარდება. მოგვიანებით სასამართლოსაც მიეცა უფლებამოსილება საკუთარი ინიციატივით გამოეყენებინა პატიმრობა გირაოს უზრუნველსაყოფად, კერძოდ 168-ე მუხლის მე-6 ნაწილი ჩამოყალიბდა შემდეგი რედაქციით: „სასამართლო უფლებამოსილია, პროკურორის შუამდგომლობით ან თავისი ინიციატივით, გირაოს გამოყენების უზრუნველყოფის მიზნით ბრალდებულს შეუფარდოს წინასწარი პატიმრობა მის მიერ პროცესის მწარმოებელი ორგანოსათვის გირაოს სრულად ან ნაწილობრივ (მაგრამ არანაკლებ 50%-ისა) შეტანამდე“ (საქართველოს 2006 წლის 28 აპრილის კანონი №2936 - სსმ I, №14, 15.05.2006 წ., მუხ. 89). საბოლოოდ, კი “საპატიმრო გირაომ”, ჯერ კიდევ 1998 წლის რედაქციის სსსკ-ში ისეთივე ფორმულირება მიიღო, როგორც ეს მოქმედი სსსკ-ის მე-200 მუხლის მე-6 ნაწილშია მოცემული (საქართველოს 2006 წლის 29 დეკემბრის კანონი №4212 - სსმ I, №1, 03.01.2007 წ., მუხ. 15).

33. აღსანიშნავია, რომ პირველი რედაქცია არც სასამართლოს ინიციატივას ითვალისწინებდა და არც დაკავების, როგორც “საპატიმრო გირაოს” განმსაზღვრელი აუცილებელი პირობის არსებობას, რაც რამდენადმე მისაღებს ხდიდა მისი გამოყენების პრაქტიკასაც და პირველ რიგში მის “შინაარსობრივ კანონიერებას”.

34. “საპატიმრო გირაოს” მეორე რედაქციის კომენტირებისას გამოითქვა მოსაზრება, რომ დაპატიმრება გირაოს სრული მოცულობით (ან ნაწილობრივ) შეტანამდე გამოიყენება როგორც პროკურორის შუამდგომლობით, ასევე - სასამართლოს ინიციატივითაც, ოღონდ, იმ პირობით, რომ სასამართლო არ უნდა გასცდეს პროკურორის მოთხოვნას ბრალდებულის საზიანოდ: სასამართლო ვერ გამოიყენებს დაპატიმრებას გირაოს გადახდამდე, თუ პროკურორი არ შუამდგომლობს გირაოს გადახდამდე დაპატიმრების გამოყენების შესახებ. ამასთან, სასამართლო უფლებამოსილია, გამოიყენოს დაპატიმრება გირაოს გადახდამდე, თუ პროკურორი (ან გამომძიებელი პროკურორის თანხმობით) შუამდგომლობს ბრალდებულის მიმართ დაპატიმრების შერჩევის შესახებ, სასამართლო არ აკმაყოფილებს ამ შუამდგომლობას და დაცვის მხარის შუამდგომლობით ან თავისი ინიციატივით ბრალდებულის მიმართ გამოიყენებს გირაოს და აუცილებლად მიიჩნევს გირაოს შეტანამდე ბრალდებულის დაპატიმრებას^[34]. ეს მოსაზრება პრინციპულად სწორია, ვინაიდან მოსამართლე არ ითავსებს ბრალდების ფუნქციას, ანუ მოსამართლე არ ირგებს პროკურორის როლს, თუმცა ამგვარი განმარტება მიესადაგება ზემოხსენებული რედაქციით დადგენილ წესს და არა დღევანდელს, ვინაიდან “საპატიმრო გირაოს” გამოყენება ხსენებული რედაქციის პირობებში იყო უფლებამოსილება და არა ვალდებულება, ანუ შეფასების კომპონენტი ამ ინსტიტუტს ჯერ კიდევ არ ჰქონდა დაკარგული. თუმცა, სამწუხაროდ, არც ეს რედაქცია იკითხება იმგვარად, რომ პროკურორის მოთხოვნის გარეშე ვერ გამოიყენებდა სასამართლო გირაოს უზრუნველსაყოფად პატიმრობას. გარდა ამისა, ზოგადი პრინციპის თანახმად, რომ სასამართლო არ არის მხარე და კონკრეტული შედეგით დაინტერესებული მოთამაშე სისხლის სამართლის პროცესში, წარმოუდგენელია მას გამოეყენებინა (ან ამჟამად გამოიყენოს) იმაზე მკაცრი აღკვეთის ღონისძიებს სახე, ვიდრე ამას პროკურორი მოითხოვდა. ამით, სასამართლო ფაქტობრივად ითავსებს ბრალმდებლის ფუნქციას. მოქმედი საკანონმდებლო რეგულაციის პირობებში არსებითად შეცვლილია კანონმდებლის მიდგომა „უფლებამოსილების“ კონტექსტში.

გათავისუფლებაზე ავტომატური უარი:

35. საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსი ითვალისწინებს ერთადერთ წესს, რომელიც პატიმრობის გამოყენების სავალდებულობაზე მიანიშნებს და ეს წესი, რაც რეალურად გათავისუფლებაზე ავტომატურ უარს ნიშნავს, მხოლოდ ერთი სახის აღკვეთის ღონისძიების შეფარდებისას გამოიყენება. ეს აღკვეთის ღონისძიება გირაოა, ხოლო მავალდებულებელი კრიტერიუმი - პირის დაკავებაში ყოფნის ფაქტი.

36. საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსი მე-200 მუხლის მე-6 ნაწილის ფორმულირება ითვალისწინებს არა უფლებამოსილებას, არამედ ვალდებულებას დაკავების ფაქტის გამო გირაოს უზრუნველსაყოფად გამოყენებულ იქნეს პატიმრობა. მოქმედი ჩანაწერით არ რჩება ადგილი პატიმრობის შეფარდების მართლზომიერების შეფასებისთვის. “უფარდებს” ნიშნავს, რომ ყველა შემთხვევაში უფარდებს და არა მხოლოდ მაშინ, როდესაც ამას სასამართლო მიზანშეწონილად მიიჩნევს. თუ შევადარებთ ე.წ. “საპატიმრო გირაოს” პირველ, მეორე და მოქმედ რედაქციებს ამ მიმართებით მნიშვნელოვან სხვაობას დავინახავთ. კანონის პირველ და მეორე რედაქციებში ეწერა, რომ “სასამართლო უფლებამოსილია” ..., ხოლო მოქმედ რედაქციაში კანონმდებელმა ეს სიტყვები შეცვალა ფორმულირებით - “უფარდებს”, რაც წესის გამოყენების სავალდებულობაზე მეტყველებს და არა არჩევანის თავისუფლებაზე, წინა რედაქციისაგან განსხვავებით. წინააღმდეგ შემთხვევაში კანონმდებელი არ შეცვლიდა ერთს მეორეთი. ამასთან, პირვანდელ რედაქციებში არ არსებობდა მითითება დაკავებაზე, როგორც აუცილებელ პირობაზე და სრულად სასამართლოს შეფასების საგანს წარმოადგენდა, მოქმედი რედაქციიდან კი ეს შეფასებითობის კომპონენტი ამოვარდა და იგი გარდაიქმნა უპირობო, მავალდებულებელ საწყისად დაკავებული ბრალდებულის მიმართ გირაოს გამოყენებისას მის დასაპატიმრებლად.

37. სასამართლოს იმ შემთხვევაშიც არ რჩება შეფასების თავისუფლება, როდესაც პროკურორი არ ითხოვს გირაოს გამოყენების უზრუნველყოფის მიზნით პატიმრობის შეფარდებას, ვინაიდან დაკავების ფაქტი, თავისთავად, მისი გამოყენების წინაპირობაა. ამ შემთხვევაში, ფაქტობრივად ადგილი აქვს, არა პროკურორის ნებელობის არარსებობას, არამედ უბრალოდ “გამორჩენას”, რაც მოსამართლის მხრიდან ყველა შემთხვევაში უნდა იქნეს „სისრულეში მოყვანილი“. ამ შემთხვევაში კანონი აქცენტს იმაზე კი არ აკეთებს, ვინ რას და როგორ მოითხოვს, არამედ იმაზე, რომ საბოლოო შედეგი უნდა იყოს პატიმრობა. მოცემული სიტუაციის სხვა ნაკლოვანება იმაშიც მდგომარეობს, რომ მოსამართლე გვევლინება ბრალმდებლის როლში და ის იყენებს უფრო მკაცრი სახის აღკვეთის ღონისძიებას, ვიდრე ეს პროკურორმა მოითხოვა და, განსაკუთრებით, ეს პატიმრობის კონტექსტშია ყურადსაღები.

38. საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსი მე-200 მუხლის მე-6 ნაწილი პატიმრობის სავალდებულო გამოყენების კონტექსტში რომ იკითხება, ამაზე მეტყველებს სასამართლო პრაქტიკაც, კერძოდ 2009-2015 წლებში საპატიმრო უზრუნველყოფით გირაოს გამოყენების პრატიკა დაკმაყოფილების თვალსაზრისით მერყეობს 83-93,5% შემთხვევაში^[35], თუმცა ეს არ ნიშნავს, რომ დანარჩენ შემთხვევებში მოსამართლეებმა თავად გადაწყვიტეს პატიმრობის გამოყენების მიზანშეწონილობა. ამის დასადასტურებლად საკმარისია გავეცნოთ დეტალურ სტატისტიკას, მაგალითად, 2015 წელს განხილული 1430 შუამდგომლობიდან (იგულისხმება მხოლოდ საპატიმრო გირაოს შუამდგომლობები) დაკმაყოფილდა 1187 (83%), არ დაკმაყოფილდა და შეეფარდა პირადი თავდებობა 2 პირს, არასრულწლოვანი ბრალდებულის მეთვალყურეობაში გადაცემა 6 პირს, შეთანხმება გაუსვლელობისა და სათანადო ქცევის შესახებ 4 პირს, დატოვებულ იქნა აღკვეთის ღონისძიების გარეშე 5 პირი, დატოვებულია განუხილველად საპროცესო შეთანხმების დამტკიცების გამო – 207. მხოლოდ 19 პირის მიმართ გამოიყენეს გირაო პატიმრობის უზრუნველყოფის გარეშე^[36] – ეს ის შემთხვევებია დიდი ალბათობით, როდესაც დაკავება იქნა უკანონოდ ან არამართლზომიერად მიჩნეული და ამ მოტივით არ მოხდა გირაოსთან ერთად პატიმრობის შეფარდება მისი უზრუნველყოფის მიზნით.

39. მომდევნო წლებში შეფარდების პროცენტული მაჩვენებელი კიდევ უფრო მაღალია, კერძდო: 2020 წელს სასამართლოში შესული 901 შუამდგომლობიდან (იგულისხმება მხოლოდ საპატიმრო გირაოს შუამდგომლობები) დატოვებულია განუხილველად საპროცესო შეთანხმების დამტკიცების გამო – 435, ხოლო განხილული 466 შუამდგომლობიდან დაკმაყოფილდა 441 (95%), არ დაკმაყოფილდა და შეეფარდა შეთანხმება გაუსვლელობისა და სათანადო ქცევის შესახებ 2 პირს, დატოვებულ იქნა აღკვეთის ღონისძიების გარეშე 11 პირი. მხოლოდ 8 პირის მიმართ გამოიყენეს გირაო პატიმრობის უზრუნველყოფის გარეშე^[37] – ეს ის შემთხვევებია დიდი ალბათობით, როდესაც დაკავება იქნა უკანონოდ ან არამართლზომიერად მიჩნეული და ამ მოტივით არ მოხდა გირაოსთან ერთად პატიმრობის შეფარდება მისი უზრუნველყოფის მიზნით. 2018 წელს სასამართლოში შესული 1848 შუამდგომლობიდან (იგულისხმება მხოლოდ საპატიმრო გირაოს შუამდგომლობები) დატოვებულია განუხილველად საპროცესო შეთანხმების დამტკიცების გამო – 656, ხოლო განხილული 1192 შუამდგომლობიდან დაკმაყოფილდა 1175 (99%), არ დაკმაყოფილდა და შეეფარდა პირადი თავდებობა 2 პირს, შეთანხმება გაუსვლელობისა და სათანადო ქცევის შესახებ 3 პირს, დატოვებულ იქნა აღკვეთის ღონისძიების გარეშე 2 პირი. მხოლოდ 10 პირის მიმართ გამოიყენეს გირაო პატიმრობის უზრუნველყოფის გარეშე^[38] – დიდი ალბათობით ეს ის შემთხვევებია, როდესაც დაკავება იქნა უკანონოდ ან არამართლზომიერად მიჩნეული და ამ მოტივით არ მოხდა გირაოსთან ერთად პატიმრობის შეფარდება მისი უზრუნველყოფის მიზნით. 2017 წელს სასამართლოში შესული 1583 შუამდგომლობიდან (იგულისხმება მხოლოდ საპატიმრო გირაოს შუამდგომლობები) დატოვებულია განუხილველად საპროცესო შეთანხმების დამტკიცების გამო – 364, ხოლო განხილული 1219 შუამდგომლობიდან დაკმაყოფილდა 1199 (98%), არ დაკმაყოფილდა და შეეფარდა პირადი თავდებობა 2 პირს, შეთანხმება გაუსვლელობისა და სათანადო ქცევის შესახებ 3 პირს. მხოლოდ 14 პირის მიმართ გამოიყენეს გირაო პატიმრობის უზრუნველყოფის გარეშე^[39] – დიდი ალბათობით ეს ის შემთხვევებია, როდესაც დაკავება იქნა უკანონოდ ან არამართლზომიერად მიჩნეული და ამ მოტივით არ მოხდა გირაოსთან ერთად პატიმრობის შეფარდება მისი უზრუნველყოფის მიზნით. 2016 წელს სასამართლოში შესული 1189 შუამდგომლობიდან (იგულისხმება მხოლოდ საპატიმრო გირაოს შუამდგომლობები) დატოვებულია განუხილველად საპროცესო შეთანხმების დამტკიცების გამო – 256, ხოლო განხილული 933 შუამდგომლობიდან დაკმაყოფილდა 910 (98%), არ დაკმაყოფილდა და შეეფარდა პირადი თავდებობა 7 პირს, შეთანხმება გაუსვლელობისა და სათანადო ქცევის შესახებ 1 პირს, დატოვებულ იქნა აღკვეთის ღონისძიების გარეშე 2 პირი. მხოლოდ 9 პირის მიმართ გამოიყენეს გირაო პატიმრობის უზრუნველყოფის გარეშე^[40] – დიდი ალბათობით ეს ის შემთხვევებია, როდესაც დაკავება იქნა უკანონოდ ან არამართლზომიერად მიჩნეული და ამ მოტივით არ მოხდა გირაოსთან ერთად პატიმრობის შეფარდება მისი უზრუნველყოფის მიზნით. ბუნებრივია, როცა დაკმაყოფილების ამგვარ პროცენტულ მაჩვენებელზეა საუბარი, იქ ეჭვიც აღარ არსებობს, რომ მოსამართლის დისკრეციას წარმოადგენს გამოიყენოს თუ არა პატიმრობა გირაოს უზრუნველსაყოფად, რაც კიდევ ერთხელ მიანიშნებს პატიმრობის სავალდებულო სისტემაზე.

40. აღსანიშნავია, რომ დაკავებული ბრალდებულის მიმართ გირაოს გამოყენების შემთხვევაში, პატიმრობის შეფარდებაზე პირველი ინსტანციის სასამართლოს უარი თბილისის სააპელაციო სასამართლოს საგამოძიებო კოლეგიის (რომელიც საბოლოო ინსტანციის სასამართლოა ამ თვალსაზრისით) განჩინებით[41] მიჩნეულ იქნა საქართველოს სსსკ-ის მე-200 მუხლის მე-6 ნაწილის მოთხოვნათა უგულებელყოფად (მიუხედავად იმისა, რომ ამ განჩინებით გასაჩივრებული გადაწყვეტილება არ შეცვლილა) მისი პირდაპირი წაკითხვის საფუძველზე, რაც კიდევ ერთხელ მიანიშნებს ამ მუხლით პატიმრობის შეფარდების სავალდებულო ხასიათზე.

41. გარდა ამისა, „EU4Justice” პროგრამის - „მართლმსაჯულების რეფორმის მხარდაჭერა“ ფარგლებში და ევროსაბჭოს მიერ შემუშავებული წინასწარი პატიმრობის მონიტორინგის ინსტრუმენტზე დაყრდნობით (Pre-trial Monitoring Tool, prepared by Partnership for Good Governance project, co-funded by the European Union and the Council of Europe.) ჩატარდა კვლევა - „საქართველოს საერთო სასამართლოების მიერ აღკვეთის ღონისძიებების გამოყენების პრაქტიკის მიმოხილვა, 2016-2017 წლები“[42], სადაც, გარდა უახლესი სტატისტიკისა შესწავლილია კონკრეტული განჩინებები გირაოს პატიმრობის უზრუნველყოფით გამოყენებასთან დაკავშირებით, სადაც ანალოგიური ტენდენციები გამოვლინდა, ხოლო წესიდან გადახრა არცერთ შემთხვევაში დაფიქსირდა. ეს ყველაფერი კი იმაზე მიანიშნებს, რომ დაკავების ფაქტი სავალდებულო პირობაა გირაოს გამოყენებისას პატიმრობის შესაფარდებლად.

42. ის, რომ დაკავების ფაქტი ერთადერთი და გადამწყვეტი ფაქტორია, გირაოს გამოყენებისას პირს შეეფარდოს პატიმრობა, მეტყველებს შემდეგი მაგალითიც, კერძოდ, განსხვავებულ მოპყრობას ექვემდებარებიან პირები, რომელთა მიმართაც აღკვეთის ღონისძიება გირაო გამოიყენება, ერთ შემთხვევაში, დაკავებულის მიმართ და, მეორე შემთხვევაში, პატიმრობაშეფარდებულის მიმართ (შეცვლის შემთხვევა), საქმისწარმოების ნებისმიერ ეტაპზე, განაჩენის გამოტანამდე. პირველ შემთხვევაში, გირაოს გამოყენებისას პირი არ თავისუფლდება, ხოლო, მეორე შემთხვევაში, დაპატიმრებული პირისთვის გირაოს გადახდამდე თავისუფლება გარანტირებულია, არადა ორივე შემთხვევაში პირს აღკვეთის ღონისძიების სახით გირაო აქვს შეფარდებული. განსხვავებულ მოპყრობასთან შეიძლება მივიდეთ ზემოაღნიშნული მაგალითის გარეშეც, როდესაც აღკვეთის ღონისძიების პირველადი შეფარდების დროს, როდესაც გირაო მოთხოვნილია დაკავებულ პირზე და პირზე, რომელიც არ დაუკავებიათ. სასამართლოს შეფასებით, დაკავების ფაქტორი არ შეიძლება მივიჩნიოთ იმ დონის განმასხვავებელ კრიტერიუმად, რომელიც არსებითად ცვლის პირის მდგომარეობას, ვინაიდან დაკავება ხანმოკლე ღონისძიება, ხოლო მისი ვადა ლიმიტირებულია (მხოლოდ 72 საათია). აქვე შეიძლება გამოითქვას მოსაზრება იმის შესახებ, რომ საპროცესო-სამართლებრივი ღონისძება - დაკავება, რომელიც მაქსიმუმ 72 საათით გამოიყენება, გირაოს პატიმრობის უზრუნველყოფით გამოყენების შემთხვევაში გრძელვადიან პატიმრობად გარდაქმნის იერს იძენს. ბუნებრივია, ფორმალურად ამას აღკვეთის ღონისძიება - „პატიმრობა“ ჰქვია და სასამართლოც მოქმედი კანონმდებლობის პირობებში, ვალდებულია იგი გამოიყენოს, თუმცა, თუ პირს პატიმრობა მხოლოდ იმიტომ ეფარდება, რომ დაკავებულია (სხვა შემთხვევაში, გირაო გათავისუფლებას იწვევს), ეს ნიშნავს, რომ დაკავება - „პირის თავისუფლების შეზღუდვა/აღკვეთა“ - 72 საათის შემდეგაც განაგრძობს მოქმედებას. აქვე, ყურადღება უნდა მიექცეს იმ გარემოებასაც, რომ დაკავების საფუძვლები მრავალფეროვანი და ზოგიერთ შემთხვევაში კონკრეტულ ფაქტებზეა მიბმული, რომლებსაც ყოველთვის ვერ გავაიგივებთ პატიმრობის სსსკ-ის 205-ე მუხლით განსაზღვრულ საფუძვლებთან, რაც ასევე მეტად მნიშვნელოვანი საკითხია.

43. გარდა ამისა, ბუნებრივია, რომ გირაოს ვერგდახდის პირობებში აღნიშნული პირები რჩებიან განგრძობად პატიმრობაში. აღნიშული, რომ რეალობაში დასაშვებია ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაციის მიერ 2020 წელს გამოქვეყნებული გამოცემაც „აღკვეთის ღონისძიების გამოყეების სტანდარტები“ ადასტურებს. კვლევის თანახმად, მხოლოდ ერთი სასამართლოდან იქნა მიღებული სტატისტიკური ინფორმაცია იმის შესახებ, თუ რამდენი პირი დარჩა პატიმრობაში გირაოს გადაუხდელობის გამო. სამტრედიის რაიონულ სასამართლოში 2017-2018 წლებში „საპატიმრო გირაო“ შეეფარდა 42 პირს და მათგან 16 პირი (38%) დარჩა პატიმრობაში გირაოს გადაუხდელობის გამო. ბუნებრივია მთელ საქართველოზე ეს ციფრები კიდევ უფრო შთამბეჭდავი იქნება[43].

44. ნიშანდობლივია, რომ აღკვეთის ღონისძიების გამოყენების/გამოუყენებლობის შესახებ განჩინების გასაჩივრების შემთხვევაში სააპელაციო სასამართლოს საგამოძიებო კოლეგია უფლებამოსილი არ არის პირს გირაოს უზრუნველსაყოფად შეუფარდოს ასევე პატიმრობაც, თუნდაც ეს პირი დაკავებული იყოს, რადგან იმ მომენტისათვის როდესაც საგამოძიებო კოლეგიას გადაწყვეტილების მიღება მოუწევს პირი ან თავისუფალი იქნება ან პატიმრობაში (სხვა კანონიერი შემთხვევა გამორიცხულია), ხოლო თუ პირველი ინსტანციის სასამართლომ ბრალდებულს შეუფარდა პატიმრობა, ხოლო საგამოძიებო კოლეგიამ მიიჩნია, რომ გირაო უფრო შესაფერისი აღკვეთის ღონისძიებაა, პირი დაუყოვნებლივ თავისუფლდება. ეს ფაქტიც მნიშვნელოვანი დეტალია დაკავების მავალდებულებელი ხასიათის შეფასებისას.

45. და ბოლოს, ისიც პარადოქსია, რომ დაკავებული პირის მიმართ გირაოს შეფარდებისას პატიმრობა ავტომატურად გამოიყენება, ხოლო სხვა აღკვეთის ღონისძიებების (მაგ., პირადი თავდებობა, შეთანხმება გაუსვლელობისა და სათანადო ქცევის შესახებ) შეფარდების შემთხვევაში პირი დაუყოვნებლივ თავისუფლდება დაკავებიდან, თუმცა კატეგორიულად იმის თქმა, რომ გირაო უფრო მძიმე აღკვეთის ღონისძიებაა [და ამიტომ], ვიდრე დანარჩენები, რთულია და არასწორი იქნებოდა. სასამართლო პრაქტიკაში დაფიქსირდა შემთხვევა, როდესაც პირველი ინსტანციის სასამართლოს მიერ დაკავებული პირის აღკვეთის ღონისძიების გარეშე დატოვებისა და მისი გათავისუფლებისას, ბრალდების მხარე საგამოძიებო კოლეგიაში, ასაჩივრებდა რა ზემოაღნიშნულ განჩინებას, ითხოვდა გირაოს გამოყენებას კვლავ პატიმრობის უზრუნველყოფით^[44].

გათავისუფლების უფლებამოსილების არქონა:

46. ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს პრეცედენტული სამართალი ნათელყოფს, რომ პირი/ორგანო, რომელიც განიხილავს პირის პატიმრობის საკითხს, უნდა იყოს უზრუნველყოფილი შესაბამისი უფლებამოსილებით, თუ მიიჩნევს, გაათავისუფლოს დაკავებული. მოსამართლეს/მოხელეს უნდა ჰქონდეს გათავისუფლების უფლებამოსილება და მან უნდა განიხილოს დაკავების საკითხი, რაც იმის განსაზღვრასაც გულისხმობს, არის თუ არა სახეზე საფუძვლიანი ეჭვი ჩადენილ დანაშაულზე და არის თუ არა დაკავება კანონიერი[45]. „მოხელემ“ უნდა მოუსმინოს მის წინაშე წარდგენილ პირს და სამართლებრივ კრიტერიუმებზე დაყრდნობით განსაზღვროს გამართლებულია თუ არა პატიმრობა. უარყოფითი დასკვნის გამოტანის შემთხვევაში, მას უნდა ჰქონდეს პატიმრის გათავისუფლების შესახებ ბრძანების გაცემის უფლებამოსილება[46]. აღნიშნული უმნიშვნელოვანესი სტანდარტია და მისი არარსებობა ევროპული კონვენციის მე-5 მუხლის დარღვევას გამოიწვევს.

47. ამ საკითხს, თუ მივუსადაგებთ გირაოს პატიმრობის უზრუნველყოფით გამოყენების წესს, სადაც გადამწყვეტი ფაქტორი დაკავებაა და არა მოსამართლის შეხედულება, სერიოზული ზიანი ადგება სასამართლოს, როგორც დამოუკიდებელ ინსტიტუტს.

48. საქართველოს სსსკ-ის მე-200 მუხლის მე-6 ნაწილის კომენტრებისას პროფესორ ლალი ფაფიაშვილის მიერ გამოითქვა მოსაზრება, რომ: „სსსკ საპატიმრო გირაოს გამოყენების აუცილებელ წინაპირობად ითვალისწინებს პირის დაკავების ფაქტის არსებობას. თუმცა ბრალდებულის დაკავების ფაქტი უპირობოდ არ მიუთითებს საპატიმრო გირაოს გამოყენების ვალდებულებაზე. იმ შემთხვევაშიც, როდესაც ბრალდებული დაკავებული იყო სასამართლოს/პროკურორს უფლება აქვს გამოიყენოს არასაპატიმრო გირაო. და, პირიქით, დაკავებული ბრალდებულის მიმართ სასამართლოს საფრთხეების აწონვის შედეგად შეუძლია საკუთარი ინიციატივით გამოიყენოს საპატიმრო გირაო იმ შემთხვევაშიც, როდესაც ამის შესახებ არ შუამდგომლობს ბრალდების მხარე, მაგრამ არ შეუძლია უარი თქვას საპატიმრო გირაოს გამოყენებაზე თუ აღნიშნულს მოითხოვს ბრალდების მხარე“[47]. პირველ რიგში, ზემოაღნიშნული მოსაზრება წინააღმდეგობრივია. ერთი მხრივ, მითითებულია, რომ “დაკავების ფაქტი უპირობოდ არ მიუთითებს საპატიმრო გირაოს გამოყენების ვალდებულებაზე”, ხოლო, მეორე მხრივ, - “სასამართლოს [...] არ შეუძლია უარი თქვას საპატიმრო გირაოს გამოყენებაზე თუ აღნიშნულს მოითხოვს ბრალდების მხარე”. ესე იგი, თუ იმ ლოგიკას მივყვებით (რაც ზოგადად, უფრო მიზანშეწონილია ამ კომენტარის ფარგლებში), რომ დაკავების ფაქტი არ ქმნის პატიმრობის გამოყენების აუცილებლობას, მაშინ არც ბრალდების მხარის მოთხოვნის შემთხვევაში უნდა იყოს მისი ავტომატური გამოყენება სავალდებულო, ხოლო თუ მივიჩნევთ, რომ ბრალდების მხარის მოთხოვნისას პატიმრობის გამოყენება სავალდებულოა, მაშინ დაკავების ფაქტი სწორედაც რომ საპატიმრო გირაოს გამოყენების სავალდებულობაზე მიუთითებს და სასამართლოს პირის გათავისუფლების უფლება არ რჩება. ფაქტია, რომ ამ ნაწილში კანონის ტექსტი იდენტურადაა გაგებული.

49. სასამართლო სრულად იზიარებს სააპელაციო სასამართლოს ყოფილი მოსამართლის ომარ ჯორბენაძის მოსაზრებას, რომ [თუ „უფარდებს“ ნიშნავს იმპერატიულობას] „ამ სიტყვის ამდაგვარი განმარტებით გამოდის, რომ პირს პატიმრობას უფარდებს არა სასამართლო, არამედ პროკურორი ან გამომძიებელი, რადგან თუ პროკურორი ან გამომძიებელი მიიღებენ პირის დაკავების შესახებ გადაწყვეტილებას და დააკავებენ მას, მოსამართლე აღკვეთის ღონისძიების სახით გირაოს გამოყენების შემთხვევაში, ვალდებული ხდება გამოიყენოს დაპატიმრება ანუ გამოდის, რომ პროკურორის და გამომძიებლის დისკრეციაა გამოყენებული იქნას თუ არა დაპატიმრება გირაოს გამოყენების მიზნით და სასამართლო ვერაფერს ვერ შეცვლის. ანუ თუ პროკურორი ან/და გამომძიებელი მიიღებენ პირის დაკავების შესახებ გადაწყვეტილებას, დააკავებენ ბრალდებულს და პროკურორი მოითხოვს აღკვეთის ღონისძიების სახით პატიმრობას ან გირაოს პატიმრობის უზრუნველყოფით, ხოლო მოსამართლე არ დააკმაყოფილებს პროკურორის შუამდგომლობას პატიმრობის გამოყენების შესახებ და თავისი ინიციატივით შეუფარდებს გირაოს ან თუ დააკმაყოფილებს შუამდგომლობას გირაოს გამოყენების შესახებ, მოსამართლე ვალდებული ხდება გამოიყენოს დაპატიმრება გირაოს უზრუნველყოფის მიზნით, მხოლოდ იმის გამო, რომ პროკურორმა ან/და გამომძიებელმა მიიღეს გადაწყვეტილება პირის დაკავების შესახებ და სასამართლოს არა აქვს უფლება გამოიყენოს გირაო, გაათავისუფლოს პირი დაკავებიდან და განუსაზღვროს გირაოს შეტანის ვადა“[48].

50. სასამართლოს შეფასებით, სსსკ-ის მე-200 მუხლის მე-6 ნაწილში მითითებული სიტყვა - „უფარდებს“ მოცემულ შემთხვევაში მიუთითებს იმპერატიულ წესზე, ამ მოცემულობით კი, პატიმრობის შემფარდებელია პროკურორი/გამომძიებელი და არა სასამართლო, რაც ყველა შემთხვევაში დაუშვებელია, ეს კანონი კი ამის ნათელი ლუსტრაციაა.

“საპატიმრო გირაოს” გამოყენებისას დასაბუთების საგანი:

51. “საპატიმრო გირაოს” გამოყენების პრაქტიკაში, დამატებით კიდევ ერთ მთავარ თუ არა უმთავრეს ნაკლოვანებას გადაწყვეტილების დასაბუთების სტანდარტი წარმოადგენს, რაც, თავის მხრივ, მისი საკანონმდებლო დებულებიდან გამომდინარეობს. გადაწყვეტილების დაუსაბუთებლობა კი, როგორც ცნობილია, მისი გასაჩივრების უფლების შეზღუდვასაც განაპირობებს, რაც კიდევ ერთი პრობლემური მიმართულებაა ამ ინსტიტუტის გამოყენების ფარგლებში.

52. საქართველოს სსსკ-ის მე-200 მუხლის მე-6 ნაწილი მყიფე საკანონმდებლო წესის საფუძველზე ავალდებულებს მოსამართლეს გამოიყენოს პატიმრობა, რაც ადგილს აღარ უტოვებს არგუმენტირებულ მსჯელობას და, შესაბამისად, დასაბუთების საჭიროებას, რაც მოცემულ შემთხვევაში ზედმეტი თავისტკივილია შუამდგომლობის განმხილველი ორგანოსთვის, ისევე როგორც შუამდგომლობის ავტორისთვის.

53. სასამართლო პრაქტიკაში, თითქმის არ არსებობს შემთხვევა, როდესაც გირაოს უზრუნველსაყოფად პატიმრობის შეფარდების შემთხვევაში განჩინებაში დასაბუთებულია პატიმრობის გამოყენების აუცილებლობა. შესწავლილი განჩინების შედეგად ირკვევა, რომ დასაბუთების საგანი გირაოა, ხოლო პატიმრობის შეფარდება მხოლოდ ზემოაღნიშნული ნორმის მშრალი მითითების საფუძველზე ხდება, იქნება ეს უშუალოდ ე.წ. “საპატიმრო გირაოს” შუამდგომლობის საფუძველზე მიღებული გადაწყვეტილება, თუ პატიმრობის შუამდგომლობის დაუკმაყოფილებლობის შემთხვევა და გირაოს შეფარდება. უმრავლეს შემთხვევაში ბრალდებულის დაპატიმრების საკითხი პირდაპირ განჩინების სარეზოლუციო ნაწილშია გადაწყვეტილი, რაც თავისთავად მისი გამოყენების არბიტრარულ ხასიათზე მეტყველებს[49].

54. განსაკუთრებით წინააღმდეგობრივია, როდესაც, ერთი მხრივ, პატიმრობის გამოყენება მიიჩნევა დაუშვებლად და სრულიად არასაჭირო ზომად, რადგან გირაო უზრუნველყოფს აღკვეთის ღონისძიების მიზნებს, ხოლო აღნიშნული დასკვნის მიუხედავად პირს შეეფარდება პატიმრობა, რომელიც გირაოს გადაუხდელობის შემთხვევაში შესაძლოა, ბრალდებულის განგრძობადი პატიმრობის საბაბად გადაიქცეს^[50]. ეს მოცემულობა განსაკუთრებული სიმძაფრით აჩენს მის ნაკლოვან ბუნებას, როდესაც პატიმრობაა მოთხოვნილი, სასამართლო გირაოს უფარდებს, ხოლო დაკავების ფაქტის გათვალისწინებით ასევე პატიმრობას, ანუ გამოდის, რომ თან უარია პატიმრობის გამოყენებაზე და თანაც თანხმობა. ერთი საკითხის უარყოფა და აღიარება ერთდროულად. საბოლოო ჯამში კი ბრალდებული იმ რეალობამდე მიდის, რომ გირაოს გადახდისთვის განსაზღვრული ვადის გასვლის შემდეგ იგი კვლავ პატიმრობაში რჩება პატიმრობის დასაბუთების გარეშე, რაც შეუსაბამოა არა მხოლოდ სსსკ-ის პრინციპებთან, საქართველოს კონსტიტუციის მე-13 მუხლთან, არამედ ევროპული სასამართლოს მიერ კონვენციის მე-5 მუხლზე დადგენილ პრაქტიკასთან. იმ საქმეებში, რომლებიც ადამიანის უფლებათა ევროპულმა სასამართლომ განიხილა ყურადღება გამახვილებულია იმაზე, არსებობდა თუ არა პატიმრობაში დარჩენილი ბრალდებულების მიმართ (მიუხედავად გირაოს შეფარდებისა) „რელევანტური და საკმარისი მიზეზები“ პატიმრობის გასამართლებლად. ამ ლოგიკით, განგრძობადი პატიმრობა შესაბამისი შეიძლება იყოს კონვენციასთან იმ შემთხვევაშიც, თუ პირი გირაოს გადაუხდელობის გამო იმყოფება პატიმრობაში და სასამართლოს მიერ მოყვანილია „რელევანტური და საკმარისი მიზეზები“ პატიმრობის დასასაბუთებლად. ამდენად, პატიმრობის დასაბუთება ყველა შემთხვევაში სავალდებულოა.

55. ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, უნდა გავიზიაროთ მოსაზრება, რომ გირაოს შეტანამდე ბრალდებულის მიმართ წინასწარი პატიმრობის გამოყენება დაუშვებელია იმ შემთხვევებში, როდესაც დაუშვებელია დაპატიმრების გამოყენება^[51]. თუმცა აღნიშნული, სადავო ნორმის პირობებში ვერ ხორციელდება.

გირაო თუ პატიმრობა?

56. უპირველესად უნდა აღინიშნოს, რომ „გირაო პატიმრობის უზრუნველყოფით“ მოქცეულია საქართველოს სსსკ-ის მე-200 მუხლში (გირაო) და არა 205-ე მუხლში, რომელიც პატიმრობას ეხება, რაც იმაზე მიანიშნებს, რომ აღნიშნული ორმაგი წესი გირაოს გამონაკლისი შემთხვევა უფროა, ვიდრე პატიმრობის, წინააღმდეგ შემთხვევაში, მას კანონმდებელი 205-ე მუხლში გაითვალისწინებდა. თუმცა, თავი რომ დავანებოთ სისტემურ განმარტებას, მთელი რიგი მიზეზები არსებობს იმისათვის, რათა მიზანშეწონილად იქნეს მიჩნეული მოსაზრება ორივე აღკვეთის ღონისძიების ერთდროული გამოყენების შესახებ, რის გამოც ვერ დავეთანხმებით იმგვარ მოსაზრებას, რომ გირაოს სრული მოცულობის, ან ნაწილობრივ შეტანამდე ბრალდებულის მიმართ დაპატიმრების შერჩევის შემთხვევაში არ იგულისხმება, რომ ბრალდებულის მიმართ ერთდროულად შერჩეულია აღკვეთის ღონისძიების ორი სახე – დაპატიმრება და გირაო [...], გირაო, როგორც აღკვეთის ღონისძიება, მოქმედებას იწყებს [...] თანხის, ან უძრავი ქონების შეტანის შემდეგ, ანუ რეალურად ბრალდებული პატიმრობაში იმყოფება მანამ, სანამ მის მიმართ მოქმედებას არ დაიწყებს [...] გირაო^[52].

57. ერთი მხრივ, ე.წ. “საპატიმრო გირაოს” შეფარდებისას სასამართლო ასაბუთებს გირაოს გამოყენების მიზანშეწონილობას, რაც იმას გულისხმობს, რომ აღკვეთის ღონისძიების ძირითადი სახე სწორედ გირაოა, რაც, პრინციპში ნიშანია, რომ პირის დაპატიმრება აუცილებელი აღარ არის^[53], ხოლო, მეორე მხრივ, ვინაიდან პირი ფაქტობრივად პატიმრობაში რჩება, მის მიმართ პარალელურად გამოყენებულია მეორე აღკვეთის ღონისძიება – პატიმრობა^[54].

58. ამ პოზიციას ის არგუმენტიც ამყარებს, რომ თუ ავიღებთ მარტივი გირაოს შემთხვევას, და მივიჩნევთ, რომ გირაო მოქმედებას იწყებს მხოლოდ თანხის (უძრავი ქონების) შეტანის შემდეგ, გამოვა, რომ გირაოს გადახდამდე ბრალდებული აღკვეთის ღონისძიების გარეშეა დატოვებული და მასზე არც სსსკ-ის მე-200 მუხლის მე-7 ნაწილის მოთხოვნები (თუ ბრალდებულმა, რომლის მიმართაც აღკვეთის ღონისძიებად შერჩეულია გირაო, დაარღვია ამ ღონისძიების გამოყენების პირობა ან კანონი, პროკურორის შუამდგომლობის საფუძველზე სასამართლოს განჩინებით გირაო შეიცვლება უფრო მკაცრი აღკვეთის ღონისძიებით) ვრცელდება, რაც საკითხის აშკარად არასწორი განმარტებაა. ამ განმარტების პირობებში, თუ გირაოს გადახდის ვადა განისაზღვრება 1, 2 ან მეტი თვით, ეს შექმნიდა ბრალდებულის ქცევის უკონტროლო გარემოს, „დაუსჯელობას“ გამოუცხადებლობისთვის, არასათანადო ქცევისთვის და ა.შ., რისი აღმოფხვრისთვისაც იქნა სინამდვილეში იგი გამოყენებული.

59. გარდა ამისა, სასამართლო კატეგორიულად გამორიცხავს იმგვარ მოსაზრებას, რომ „საპატიმრო გირაოს“ გამოყენებისას პატიმრობა არ წარმოადგენს საქართველოს სსსკ-ის 205-ე მუხლის მიზნებისათვის პატიმრობას. წარმოუდგენელია მოქმედი კანონმდებლობის ფარგლებში ეს პატიმრობა განიმარტოს სხვაგვარად, ვიდრე იგი საქართველოს კონსტიტუციასა და საქართველოს სისხლის სამართლის პროცესშია მოცემული, როგორც თავისუფლების შეზღუდვის (აღკვეთის) კონკრეტული სახე. ნიშანდობლივია, რომ ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლო ამ პერიოდს მიიჩნევს პატიმრობად და მას აფასებს ევროპული კონვენციის მე-5 მუხლის ფარგლებში. van der tang-ის საქმეში სახელმწიფო ამტკიცებდა, რომ პატიმრობის საბოლოო თარიღად უნდა მიჩნეულიყო ის დღე, როდესაც განმცხადებელს ნება დაერთო გარკვეული პირობით გათავისუფლებაზე, თუმცა სასამართლომ ფაქტობრივი გათავისუფლება მიიჩნია პატიმრობის დასრულების თარიღად[55].

გირაოს შეცვლა პატიმრობით:

60. ასევე მნიშვნელოვანია შევაფასოთ გირაოს თანხის გადაუხდელობისას მისი პატიმრობით შეცვლის არსი. საქართველოს სსსკ-ის მე-200 მუხლის მე-5 ნაწილის შესაბამისად, თუ ბრალდებულმა დადგენილ ვადაში არ უზრუნველყო სასამართლოს მიერ გირაოს სახით შეფარდებული ფულადი თანხის საქართველოს იუსტიციის სამინისტროს მმართველობის სფეროში შემავალი საჯარო სამართლის იურიდიული პირის – აღსრულების ეროვნული ბიუროს სადეპოზიტო ანგარიშზე შეტანა ან უძრავი ქონების შეტანა, პროკურორი სასამართლოს მიმართავს შუამდგომლობით უფრო მკაცრი აღკვეთის ღონისძიების გამოყენების თაობაზე.

61. სასამართლოს მიერ გირაოს გადახდისათვის (ან გირაოს უძრავი ქონებით უზრუნველყოფისათვის) დაწესებული ვადის დარღვევის მხოლოდ თვით ფაქტი არ შეიძლება იყოს შეფარდებული გირაოს დაპატიმრებით შეცვლის ერთადერთი და იმპერატიული საფუძველი იმ გარემოების გამოკვლევის გარეშე, ადგილი აქვს გირაოს თანხის შეგნებულად არგადახდას, თუ საქმე გვაქვს გირაოს თანხის ვერ გადახდასთან. არასწორია სსსკ-ის მე-200 მუხლის ამ ნაწილის განმარტება ისე, რომ დადგენილ ვადაში გირაოს თანხის გადაუხდელობა იმპერტიულად ავალდებულებს პროკურორს მოითხოვოს აღკვეთის ღონისძიების დამძიმება და, შესაბამისად, სასამართლოსაც ავალდებულებს გამოიყენოს უფრო მკაცრი აღკვეთის ღონისძიება. გირაოს თანხის გადაუხდელობის ყველა კონკრეტულ შემთხვევაში, აღკვეთის ღონისძიების დამძიმების შესახებ სასამართლოში შუამდგომლობის აღძვრამდე, პროკურორი (ხოლო შუამდგომლობის განხილვისას - სასამართლო) ვალდებულია, გამოარკვიოს თანხის გადაუხდელობა გამოწვეულია წინასწარგანზრახული, შეგნებული არგადახდით, თუ ადგილი აქვს ობიექტურ მიზეზთა გამო გადახდის შეუძლებლობას. წინააღმდეგ შემთხვევაში გირაოს გამოყენება შეიძენს ფორმალურ ხასიათს და სახეზე გვექნება გირაოს ფორმალური გამოყენებით ე.წ. „შეფარული პატიმრობის“ მიზნის მიღწევა^[56].

62. ამგვარი პოზიცია გაზიარებულ უნდა იქნეს, ვინაიდან გირაოს გადაუხდელობის ყველა შემთხვევაში პირს არ უნდა შეეფარდოს პატიმრობა ავტომატურად. იგი ძირითად შემთხვევაში დამოკიდებული უნდა იყოს გირაოს გამოყენების პერიოდში აღკვეთის ღონისძიების სახით პატიმრობის შესაფარდებლად რელევანტური და საკმარისი საფუძვლის წარმოშობასთან, მაგ., მოწმეებზე ზემოქმედება, მიმალვა, ახალი დანაშაულის ჩადენა. წინააღმდეგ შემთხვევაში, თუ ბრალდებულის მხრიდან გირაოს შეუტანლობის მიუხედავად ზემოაღნიშნული საფრთხეები განეიტრალებულია, აღარ რჩება მისი, მაინცდამაინც პატიმრობით შეცვლის საფუძველი, რადგან პატიმრობის გამოყენებისათვის არ არის საკმარისი მიზეზი “ფულის გადაუხდელობა”.

63. სასამართლოს შეფასებით, ამ საკითხზე დღესაც აქტუალურია აშშ-ის მთავარი პროკურორის რობერტ კენედის მიერ 1962 წელს გაკეთებული შეფასება, რომ “მხოლოდ ერთი ფაქტორი განსაზღვრავს ბრალდებულის სასამართლო განხილვამდე პატიმრობას და ეს ფაქტორი, უბრალოდ ფულია“[57]. აღსანიშნავია, რომ 1791 წელს მიღებული აშშ-ის კონსტიტუციის მე-8 შესწორება სწორედ გადაჭარბებული გირაოს გამოყენების პრაქტიკის გაუქმებას ეხება. ამერიკული გამოცდილების აღწერისას ერთ-ერთი ავტორი აღნიშნავს, რომ გირაოს სისტემას გარკვეული სირთულეები ახლავს. პირველი სუსტი მხარეა გირაოს თანხის ოდენობის განსაზღვრის მეთოდი. იმის ნაცვლად, რომ გადაწყვეტილება იყოს დასაბუთებული, ინდივიდუალური, რომელიც ეფუძნება ფინანსური შესაძლებლობის საზღვრებს, პროცესი ხშირად მექანიკურია – გირაოს თანხა განისაზღვრება ჩადენილი დანაშაულის მიხედვით. იქიდან გამომდინარე, რომ ამ პროცესს არავითარი კავშირი აქვს ბრალდებულის გადახდისუნარიანობასთან, ხელმოკლე ბრალდებულების უმრავლესობა ვალდებულია დაემორჩილოს პატიმრობას[58].

64. აშშ-ის პრაქტიკის გაანალიზება უჩვენებს, რომ უამრავი მიზეზი არსებობს, რათა დავასკვნათ, რომ გირაოს დაქვემდებარებული ბრალდებულები ყოველთვის უფულობის გამო რჩებიან პატიმრობაში (ვიდრე არასათანადო ქცევის მაღალი რისკის გამო), ეს პატიმრობა არ არის აუცილებელი[59].

65. კიდევ ერთი მიზეზი, რის გამოც საქართველოს სსსკ-ის მე-200 მუხლის მე-6 ნაწილი არ შეესაბამება დემოკრატიულ სახელმწიფოებში დამკვიდრებულ პრინციპებსა და ღირებულებებს, ისევე როგორც თვით საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის პრინციპებს, ამ ინსტიტუტის პირზე ზემოქმედებისთვის/ იძულებისთვის (ხარისხს არ აქვს მნიშვნელობა ამ შემთხვევაში) გამოყენების მარტივი გზაა. სხვაგვარად რომ ითქვას, თუ ბრალდების მხარე ვერასდროს შეძლებს წარმოადგინოს პირის დაპატიმრებისათვის საკმარისი გარემოებები, აღნიშული არც სჭირდება, რომ მიაღწიოს პირის პატიმრობას, იგი დააკავებს მას და მინიმუმ გირაოს მოთხოვნისა და ამ მოთხოვნის დაკმაყოფილების შემთხვევაში, მიაღწევს პირის პატიმრობას, ხოლო გირაოს გადაუხდელობის შემთხვევაში (მისი გადაჭარბებული ოდენობით შეფარდების შემთხვევაში) პატიმრობის ვადა შესაძლოა ხანგრძლივი აღმოჩნდეს. სასამართლოს შეფასებით, ეს ინსტიტუტი, მისი თვითნებურად გამოყენების შანსებს ხელმისაწვდომს ხდის, რაც ასევე საყურადღებო უნდა იყოს ადამიანის უფლებების დაცვის თვალსაზრისით. მხოლოდ იმის აღნიშვნაც კი კმარა, რომ ამ დროს პირი პატიმრობაშია და მას შეზღუდულია აქვს მთელი რიგი უფლებები, რაც მისი მოწყვლადობის საფრხეს ზრდის.

66. სასამართლოს მიაჩნია, რომ კანონი უნდა იყოს იმდენად განჭვრეტადი, რომ არ ტოვებდეს მისი თვითნებურად გამოყენების მცირეოდენ შანსსაც კი, რადგან კანონის აღსრულება არ შეიძლება მხოლოდ კანონის უზენაესობის პატივისცემითა და სათანადო გულისხმიერებით განმსჭვალული მოხელეების იმედად დარჩეს, რისი აბსოლუტური გარანტიაც არასდროს არსებობს და ვერც იარსებებს.

67. ამ თვალსაზრისითაც, ნიშნადობლივია, რომ დაკავების ფაქტი არ არის ადეკვატური, სათანადო საპირწონე კრიტერიუმი, რომელიც საფუძვლად უნდა დაედოს ბრალდებულის განგრძობით პატიმრობას.

დაკავების კანონიერების გადასინჯვის ეფექტი:

68. ევროპული კონვენციის მე-5 მუხლის მე-3 პუნქტი უზრუნველყოფს უფლებებს ორ სხვადასხვა (ერთმანეთისაგან განსხვავებულ) ვითარებაში: საწყის ეტაპზე, როდესაც პირი დაკავებულია და ხელისუფლების კონტროლს არის დაქვემდებარებული და მაშინ, როდესაც მიმდინარეობს სასამართლო განხილვა, რომლის დროსაც ეჭვმიტანილი შეიძლება იქნეს დაპატიმრებული ან გათავისუფლებული (გარკვეული პირობებით ან მათ გარეშე)[60]. გადახედვა უნდა ხორციელდებოდეს ავტომატურ რეჟიმში – იგი არ უნდა მოითხოვდეს დაპატიმრებულის განცხადებას. სასამართლომ უნდა შეისწავლოს მტკიცებულებები, რომლებსაც გააჩნიათ პირდაპირი შეხება დაკავების კანონიერებასთან საქართველოს და საერთაშორისო სტანდარტების მიხედვით, განხილვის პროცედურა უნდა აკმაყოფილებდეს თანასწორობისა და შეჯიბრებითობის მოთხოვნებს[61].

69. მოსამართლე ვალდებულია შეამოწმოს დაკავების კანონიერება (საფუძვლიანობა და დაკავების პროცედურის კანონიერება), აღკვეთის ღონისძიების გამოყენების მატერიალური და საპროცესო საფუძვლების არსებობა იმისდა მიუხედავად, მხარე სადავოდ ხდის თუ არა აღნიშნულ საკითხს. თუ მხარე სადავოდ არ ხდის დაკავების კანონიერებას, სასამართლო მაინც ვალდებულია შეაფასოს კანონის მოთხოვნების დაცვის საკითხი. სასამართლო ვალდებული იყო შეემოწმებინა „არა მხოლოდ დაკავების შესაბამისობა ეროვნული კანონმდებლობის პროცედურულ წესებთან, არამედ გამოერკვია იმ ეჭვის საფუძვლიანობა, რომელიც გახდა პირის დაკავების საფუძველი, აგრეთვე დაკავების მიზნის კანონიერება შეემოწმებინა”[62].

70. „მიუხედავად იმისა, რომ დაკავება ნაკლებად მძიმე ჩარევაა ადამიანის თავისუფლებაში ვიდრე, თუნდაც, საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსით გათვალისწინებული აღკვეთის ღონისძიება - დაპატიმრება, აუცილებლად უნდა არსებობდეს ის მყარი კონსტიტუციურსამართლებრივი ბარიერი, რომლის გადალახვაც აკრძალული იქნება ძირითად უფლებაში ჩარევისას.”[63]

71. საქართველოში ექსპერტთა მიერ ჩატარებული ემპირიული კვლევა ადასტურებს, რომ პოტენციურად პირის დაკავება 48 საათის განმავლობაში ხდება ყოველგვარი შიდა ადმინისტრაციული მექანიზმის ან მიმდინარე დაკავების კანონიერების შემოწმების რესურსის გარეშე. პრაქტიკული პოზიციიდან კი დამკავებელ მოხელეს ერთი რამ ევალება, დაკავების შესახებ ოქმის შედგენა, მისი დაკავებული პირისათვის ხელმოსაწერად გადაცემა და უზრუნველყოფა, რომ მან გაიგო საკუთარი უფლებები. არც დამკავებელი მოხელე და არც მაღალი თანამდებობის პირი არ არიან ვალდებულნი, გადაამოწმონ დაკავების ვადის გაგრძელება. გადაწყვეტილებას კი დაკავებულისთვის ბრალის წაყენების ან გათავისუფლების შესახებ მხოლოდ 48 საათის მიწურულს იღებენ. ამ ეტაპზე გადაწყვეტილების მიმღები პროკურორია[64].

72. სხვადასხვა დასავლეთ ევროპულმა ქვეყნებმა პოლიციის მხრიდან თვითნებური გადაწყვეტილების მიღების შესაძლებლობის შესასუსტებლად, რამდენიმე შიდა ადმინისტრაციული კონტროლის მექანიზმი შემოიღეს. მაგალითად, გაერთიანებულ სამეფოში პოლიციის მოხელეები დაკავების კანონიერების საკითხს პირველად დაკავებიდან 6 საათის შემდეგ, მეორედ კი 9 საათის შემდეგ განიხილავენ. ნიდერლანდებში განხილვის დრო 6-დან 15 საათამდე მერყეობს და პირის დაკავების დროზეა დამოკიდებული. თუკი ეჭვმიტანილი საღამოს საათებში, შუაღამემდე იქნა დაკავებული, თავდაპირველი დაკავების პერიოდი შეიძლება 15 საათი იყოს. ყველა ეს დამატებითი მექანიზმი და გარანტია სამართალდამცავი უწყებების მხრიდან თვითნებური გადაწყვეტილების მიღების რისკის მინიმუმამდე შემცირებას ემსახურება. ამისათვის გამოიყოფა პასუხისმგებელი პირი (მოხელე), რომელიც აფასებს დაკავების კანონიერებას და მის გადავადებას მცირე პერიოდით და იღებს გადაწყვეტილებას, სამართლიანია თუ არა პირის დაკავება დაშვებული მაქსიმალური ვადით. ამ შიდა მექანიზმების გარეშე, იზრდება ძალის ბოროტად გამოყენების პოტენციური რისკი, რამაც შეიძლება გამოიწვიოს პირის თვითნებურად დაპატიმრება 48 საათამდე პერიოდის განმავლობაში. 48 საათით პირის სტანდარტული და ავტომატური დაკავება ეწინააღმდეგება თავისუფლებისა და უსაფრთხოების უფლების არსს, რომელიც გარანტირებულია საქართველოს კონსტიტუციის მე-18 მუხლით და ადამიანის უფლებათა ევროპული კონვენციის მე-5 მუხლით[65].

73. საქართველოს სსსკ არ ითვალისწინებს დაკავების კანონიერების გასაჩივრების სპეციალურ მექანიზმს. ამიტომ პირველი წარდგენის სხდომის ერთ-ერთ დანიშნულებას წარმოადგენს განხორციელებული დაკავების კანონიერების შემოწმება სასამართლოს მიერ. დაკავების სახის მიხედვით შემოწმება განსხვავდება შემოწმების მოცულობის მიხედვით. კერძოდ, სასამართლოს განჩინების საფუძველზე განხორციელებული დაკავების კანონიერების შემოწმებისას, პირველი წარდგენის სხდომაზე სასამართლომ უნდა შეამოწმოს დაკავების განმახორციელებელი პირების მხრიდან დაკავებისას ფიზიკური ძალის/იძულების გამოყენების კანონიერების, დაკავებული პირის მიმართ ადეკვატური მოპყრობის, მისთვის უფლებების განმარტების დროულობის და სისრულის, აღნიშნული უფლებების რეალიზების შესაძლებლობის პრაქტიკული უზრუნველყოფის საკითხი. ხოლო თუ დაკავება განხორციელდა გადაუდებელი აუცილებლობის საფუძველზე, მაშინ აღნიშნულის გარდა ასევე უნდა შემოწმდეს დაკავების განხორციელების წინაპირობებისა და სათანადო საფუძვლის, გადაუდებელი აუცილებლობის რეალურად არსებობა, დაკავების განმახორციელებელი პირის უფლებამოსილება დაკავების განხორციელებაზე[66].

74. ამ პროცედურის მთავარი არსი, პირველ რიგში, დაკავების კანონიერების შემოწმებაში მდგომარეობს. საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსი არ ადგენს გადაუდებელი აუცილებლობის საფუძველზე განხორციელებული დაკავების სასამართლოს მიერ post factum შემოწმების წესის რეგულირებას. აღნიშნულზე არ ვრცელდება არც სსსკ-ის 112-ე მუხლით დადგენილი წესი. შესაბამისად, ბრალდებულის სასამართლოში პირველი წარდგენისას ასევე შემოწმებულ უნდა იქნეს განხორციელებული დაკავების კანონიერება და გადაუდებელი აუცილებლობის საფუძველზე განხორციელებული დაკავების საფუძვლიანობაც[67].

75. ერთ-ერთი ბერკეტი, რათა უკანონო დაკავება არ გადაიქცეს განგრძობადი პატიმრობის საფუძვლად, სწორედ დაკავების კანონიერების შემოწმების მექანიზმია, რაც ხორციელდება ბრალდებულის პირველი წარდგენის სხდომაზე, თუმცა საქართველოს სსსკ რაიმე სპეციალურ ნორმას ამ მიმართულებით არ ითვალისწინებს. საქართველოს სსსკ-ის 171-ე მუხლი იცნობს დაკავების ორ სახეს – განჩინებით და მის გარეშე, გადაუდებელი აუცილებლობისას.

76. ნაკლებად სარისკოა გადაუდებელი აუცილებლობისას დაკავების შემთხვევა, რადგან, როგორც პროფესორი ლალი ფაფიაშვილი აღნიშნავს პირველი წარდგენის სხდომაზე სრულფასოვნად ხდება მისი კანონიერების შემოწმება როგორც საფუძვლების, ისე პროცედურის თვალსაზრისით. მაგრამ, განჩინებით დაკავებისას, როგორც ზემოაღნიშნული ავტორის მიერ აღინიშნა, ხდება, მხოლოდ პროცედურის კანონთან შესაბამისობის შეფასება (ბუნებრივია იგივე ინსტანციის მოსამართლე ვერ გადასინჯავს უკვე გაცემული განჩინების კანონიერებას, აღნიშნული ზემდგომი ინსტანციის მოსამართლემ უნდა გააკეთოს), რაც მნიშვნელოვან საფრთხეს ქმნის პირველი წარდგენის სხდომის მოსამართლის მიერ მისაღებ გადაწყვეტილებასთან დაკავშირებით. თუ დავუშვებთ, რომ დაკავების განჩინება არასწორად გაიცა, ხოლო აღკვეთის ღონისძიების საკითხის განხილვისას მოსამართლე ვერ გადასინჯავს დაკავების განჩინების საფუძვლიანობას, გამოდის, რომ პირი, ასეთი დაკავების გამო, შესაძლოა, დაემორჩილოს განგრძობად პატიმრობას. ეს ფაქტორი ასევე შესაძლოა განხილულ იქნეს იმ თვალსაზრისით, რომ ერთნაირ მდგომარეობაში მყოფი პირები განსხვავებულ მოპყრობას შეიძლება დაექვემდებარონ.

77. ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე სასამართლოს მიაჩნია, რომ დაკავება, როგორც პატიმრობის გამოყენების უპირობო საფუძველი ამ თვალსაზრისითაც სერიოზულ პრობლემებს იწვევს.

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს სამართალწარმოების პრაქტიკა საქართველოს კონსტიტუციის მე-18 (დღეს მოქმედი კონსტიტუციის მე-13 მუხლი) მუხლზე

78. საქართველოს კონსტიტუციის მე-13 მუხლის პირველი პუნქტის თანახმად, ადამიანის თავისუფლება დაცულია. ანალოგიური შინაარსი გააჩნდა მანამდე მოქმედი რედაქციის მე-18 მუხლს - ადამიანის თავისუფლება ხელშეუვალია.

79. საქართველოს კონსტიტუციის მე-18 მუხლის განმარტებისას საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლომ აღნიშნა, რომ თავისუფლების უფლება ერთ-ერთი უმთავრესია უფლებათა რიგში. „საქართველოს კონსტიტუციის მე-18 მუხლის პირველი პუნქტის თანახმად: „ადამიანის თავისუფლება ხელშეუვალია“. კონსტიტუციის აღნიშნული დანაწესი იცავს ადამიანის ფიზიკურ თავისუფლებას, მისი მიზანია, არ დაუშვას თავისუფლების უკანონოდ, დაუსაბუთებლად და თვითნებურად შეზღუდვა. კონსტიტუციის მე-18 მუხლი შეიცავს ადამიანის თავისუფლების დაცვის როგორც მატერიალურ ისევე პროცესუალურ გარანტიებს. „...ადამიანის თავისუფლება გარანტირებულია არა მხოლოდ მატერიალური ნორმით, არამედ კონსტიტუციურ რანგში აყვანილი პროცესუალური ნორმების ერთობლიობით...“[68]. შესაბამისად, კონსტიტუციის ხსენებული დებულების მოთხოვნების დასაკმაყოფილებლად კანონმდებელი ვალდებულია, შექმნას ისეთი სამართლებრივი სისტემა, რომელიც, ერთი მხრივ, გამორიცხავს პირის თავისუფლების მყარი, კონსტიტუციურად ლეგიტიმური საფუძვლის არსებობის გარეშე შეზღუდვას, ხოლო, მეორე მხრივ, უზრუნველყოფს კონსტიტუციის მე-18 მუხლით გათვალისწინებული პროცესუალური უფლებების გარანტირებას[69].

80. ხსენებულ საქმეში საქართველოს სახალხო დამცველი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ, საკონსტიტუციო სასამართლომ აღნიშნა, რომ „ადამიანის თავისუფლება არ არის აბსოლუტური და მასში ჩარევა შესაძლებელია მკაცრი კონსტიტუციურსამართლებრივი მოთხოვნების გათვალისწინებით, რომელიც იცავს ნებისმიერ ადამიანს შესაძლო სახელისუფლებო თვითნებობისაგან. კონსტიტუციურსამართლებრივი შემოწმების სიმკაცრის ხარისხს ზრდის ის გარემოებაც, რომ ფიზიკური თავისუფლების შეზღუდვა და განსაკუთრებით კი მისი ყველაზე ინტენსიური ფორმა - თავისუფლების აღკვეთა აფერხებს და ზოგჯერ სრულიადაც გამორიცხავს ადამიანის მიერ სხვა უფლებებისა და თავისუფლებების რეალიზაციას.“[70].

81. ცალსახაა, რომ კონსტიტუციის მე-13 მუხლით გარანტირებული დაცვა ვრცელდება როგორც სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსით გათვალისწინებულ დაკავებაზე, ასევე აღკვეთის ღონისძიება დაპატიმრებაზე, თუმცა როგორც აღინიშნა იგი აბსოლუტურ უფლებათა რიგს არ მიეკუთვნება. “თავისუფლების უფლების შეზღუდვა უნდა განიხილებოდეს როგორც გამონაკლისი და ნებადართული მხოლოდ იმ შემთხვევაში, როდესაც ამისათვის არსებობს დამაჯერებელი არგუმენტაცია. [...] კონვენციის მე-5 მუხლი ადგენს ამომწურავ ჩამონათვალს იმ შემთხვევებისა, როდესაც შეიძლება თავისუფლების აღკვეთა კანონიერად ჩაითვალოს, ის, იმავდროულად, ითვალისწინებს თავისუფლებააღკვეთილი პირის უფლებას, სასამართლოს მეშვეობით, გადაამოწმოს დაკავების თუ დაპატიმრების კანონიერება და მართლზომიერება და დაუყოვნებლივ გათავისუფლდეს, თუ დაპატიმრება უკანონოა.”[71]

82. საქმეზე „საქართველოს სახალხო დამცველი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“ საკონსტიტუციო სასამართლომ აღნიშნა, რომ „ადამიანის თავისუფლება იმდენად წონადი ძირითადი უფლებაა, რომ მასში ჩარევა სახელმწიფო ხელისუფლების მხრიდან უნდა განიხილებოდეს როგორც ultima ratio“ (იხ. II-პ.15). „სწორედ ამიტომ, „საქართველოს კონსტიტუციამ სახელმწიფოს სამოქმედო არეალი მკაცრად შემოფარგლა, მისი ძალაუფლების საპირწონედ კი ინდივიდი ისეთი პროცესუალური უფლებებით აღჭურა, რომლებიც სახელმწიფოს მიერ თავისუფლების უფლებას გაუმართლებელი ან/და გადაჭარბებული ჩარევისაგან დაიცავს“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2013 წლის 11 აპრილის №1/2/503,513 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქეები - ლევან იზორია და დავით-მიხეილი შუბლაძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-4). „კონსტიტუციურ-სამართლებრივი შემოწმების სიმკაცრის ხარისხს ზრდის ის გარემოებაც, რომ ფიზიკური თავისუფლების შეზღუდვა და, განსაკუთრებით კი, მისი ყველაზე ინტენსიური ფორმა – თავისუფლების აღკვეთა აფერხებს და ზოგჯერ სრულიადაც გამორიცხავს ადამიანის მიერ სხვა უფლებებისა და თავისუფლებების რეალიზაციას“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2009 წლის 6 აპრილის N2/1/415 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს სახალხო დამცველი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-6)“[72].

83. საკონსტიტუციო სასამართლომ განმარტა მე-18 მუხლის პირველი პუნქტის მოქმედების ფარგლები: „ის, ერთი მხრივ, დეკლარაციული ხასიათისაა, თუმცა, მეორე მხრივ, ნებისმიერი ჩარევა, რომელიც ზღუდავს ფიზიკური თავისუფლების უფლების არსს, უნდა შემოწმდეს სწორედ აღნიშნულ პუნქტთან მიმართებით“[73].

84. საკონსტიტუციო სასამართლომ ასევე განმარტა აღკვეთის ღონისძიების - პატიმრობის - გამოყენების საფუძვლები: „აღკვეთის ღონისძიება, მათ შორის პატიმრობა შესაძლოა წარმოადგენდეს სისხლისსამართლებრივი დევნის განხორციელების თანმდევ მოვლენას, რომლის მიზანს მართლმსაჯულების შეუფერხებელი განხორციელება, საზოგადოების, მისი კონკრეტული წევრის უსაფრთხოების დაცვა წარმოადგენს. ბრალდებულის მიმალვის, მისი მხრიდან მოწმეებზე ზემოქმედების, ან მტკიცებულებების განადგურების, ისევე როგორც ბრალდებულის მიერ ახალი დანაშაულის ჩადენის საფრთხის თავიდან აცილება, საზოგადოებრივი უსაფრთხოებისა და წესრიგის დაცვისა და მართლმსაჯულების განხორციელების ლეგიტიმური მიზნების მიღწევას უკავშირდება. სწორედ ამიტომ, დემოკრატიული საზოგადოება პატიმრობის გამოყენების სამ უმთავრეს საფუძველს აღიარებს: პირის შესაძლო მიმალვის, მტკიცებულებების განადგურების (მოწმეებზე ზემოქმედების) და ახალი დანაშაულის ჩადენის საფრთხეებს“[74]. „ამავე დროს, კანონმდებლობით განსაზღვრული უნდა იყოს მკაფიოდ ფორმულირებული და განჭვრეტადი კრიტერიუმები, რომლებიც პატიმრობას, როგორც აღკვეთის ღონისძიების ყველაზე მკაცრ ფორმას, უკიდურესი აუცილებლობის შემთხვევაში, დასაბუთებული გადაწყვეტილების საფუძველზე დაუშვებს და მას სასამართლოს მკაცრ კონტროლს დაუქვემდებარებს[75]. „კონსტიტუციის თანახმად, სასამართლო ერთი მხრივ მოქმედებს როგორც ადამიანის ფიზიკური თავისუფლების დაცვის გარანტი, ხოლო მეორე მხრივ მისი შეზღუდვის უფლებამოსილებით აღჭურვილი ლეგიტიმური ორგანო[76]“.

85. საკონსტიტუციო სასამართლომ აღნიშნა, რომ „კონსტიტუცია უშვებს პატიმრობის გამოყენებას, თუმცა საკანონმდებლო რეგულირება უნდა იყოს რაც შეიძლება ნათლად განსაზღვრული და იძლეოდეს პატიმრობის მაქსიმალურად ობიექტურ კრიტერიუმებზე დაყრდნობით გამოყენების შესაძლებლობას, მხოლოდ ამ შემთხვევაში შეიძლება ადამიანის თავისუფლების შემზღუდველი კანონი წარმოადგენდეს უფლების შეზღუდვის პროპორციულ საშუალებას“[77].

ყოველივე ზემოაღნიშნულის გათვალისწინებით, სასამართლოს მიაჩნია, რომ საქართველოს სსსკ-ის მე-200 მუხლის მე-6 ნაწილის პირველი წინადადება არაერთი კრიტერიუმით შესაძლოა მიჩნეულ იქნეს საქართველოს კონსტიტუციის მე-13 მუხლის პირველ პუნქტთან შეუსაბამოდ.

[1] ევროპული სასამართლოს გადაწყვეტილება საქმეზე: „ბაისუევი და ანზოროვი საქართველოს წინააღმდეგ“ (no. 39804/04), 2012 წლის 18 დეკემბერი, პარ. 59.

[2] ევროპული სასამართლოს გადაწყვეტილება საქმეზე: GUSINSKIY v. RUSSIA, (no. 70276/01) 2004 წლის 19 მაისი, პარ. 71-78.

[3] ბელჩევი ბულგარეთის წინააღმდეგ, საქმე N39270/98 (08.04.2004) §82, იხ. ანგარიშში: ეუთოს დემოკრატიული ინსტიტუტებისა და ადამიანის უფლებების ბიურო, სასამართლო პროცესის მონიტორინგის ანგარიში. საქართველო, ვარშავა, 2014, გვ. 12, იხ. ბმულზე: <http://www.osce.org/ka/odihr/130686?download=true>.

[4] ევროპული სასამართლოს გადაწყვეტილება საქმეზე: SMIRNOVA v. RUSSIA, (nos. 46133/99 and 48183/99), 2003 წლის 24 ივლისი, პარ. 61, 63.

[5] ევროპული სასამართლოს განჩინება საქმეზე: რამიშვილი და კოხრეიძე საქართველოს წინააღმდეგ (ნო. 1704/06), სტრასბურგი, 2009 წლის 27 იანვარი, პარ 124.

[6] ევროპული სასამართლოს გადაწყვეტილება საქმეზე: TOMASI v. FRANCE, (no. 12850/87)), 1992 წლის 27 აგვისტო, §84.

[7] Recommendation no.R80(11)11 of the Committee of Ministers of the Council of Europe concerning Custody Trial, იხ. წიგნში: საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის კომენტარი. Commentary on the Criminal Procedure Code of Georgia, გ. გიორგაძის რედაქტორობით, თბილისი, 2015, გვ. 591.

[8] იქვე, Eligio Cedeño v Venezuela, UNHRC, 29/10/2012, § 7.10; Torobekov v Kyrgyzstan UNHRC, 27/11/2011, §.6.3.

[9] თბილისის სააპელაციო სასამართლოს საგამოძიებო კოლეგიის 2014 წლის 18 დეკემბრის განჩინება, საქმე #1გ/1282.

[10] ევროპული სასამართლოს გადაწყვეტილებები საქმეებზე: BOROTYUK v. UKRAINE, (no. 33579/04), 2010 წლის 16 დეკემბერი, §62; VRENČEV v. SERBIA, (no. 2361/05), 2008 წლის 23 სექტემბერი, §78.

[11] ევროპული სასამართლოს გადაწყვეტილებები საქმეებზე: IDALOV v. RUSSIA, (no. 5826/03), (GC), 2012 წლის 22 მაისი, §10; CASTRAVET v. MOLDOVA, (no. 23393/05), 2007 წლის 13 მარტი, §33; BELCHEV v. BULGARIA,( no. 39270/98), 2004 წლის 8 აპრილი, §82.

[12] ევროპული სასამართლოს გადაწყვეტილებები საქმეებზე: მიქიაშვილი საქართველოს წინააღმდეგ, (ნო. 18996/06), 2012 წლი 9 ოქტომბერი, პარ. 100; PANCHENKO v. RUSSIA, (no. 45100/98), 2005 წლის 8 თებერვალი, §107.

[13] Mikiashvili v Georgia, ECtHR, 09/10/2012, §100; Nikolov v Bulgaria, ECtHR, 30/01/2003, §73; Smirnova v Russia, ECtHR , 24/07/2003, §63, იხ. წიგნში: საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის კომენტარი. Commentary on the Criminal Procedure Code of Georgia, გ. გიორგაძის რედაქტორობით, თბილისი, 2015, გვ. 606.

[14] ევროპული სასამართლოს განჩინება საქმეზე: ფაცურია საქართველოს წინააღმდეგ, (ნო.30779/04) 2007 წლის 6 ნოემბერი, პარ. 74.

[15] ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს განჩინება საქმეზე: JABŁOŃSKI v. POLAND, (no. 33492/96), 2000 წლის 21 დეკემბერი, §83.

[16] ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს გადაწყვეტილება საქმეზე: გიორგი ნიკოლაიშვილი საქართველოს წინააღმდეგ (ნო. 37048/04), 2009 წლის 13 იანვარი, პარ. 75.

[17] ევროპული სასამართლოს განჩინება საქმეზე: ფაცურია საქართველოს წინააღმდეგ, (ნო. 30779/04) 2007 წლის 6 ნოემბერი, პარ. 65.

[18] ევროპული სასამართლოს განჩინება საქმეზე: IWAŃCZUK v. POLAND, (no. 25196/94), 2001 წლის 15 ნოემბერი, პარ. 66.

[19] ნოიმაისტერი ავსტრიის წინააღმდეგ (Neumeister v. Austria), 1974 წლის 7 მაისი, იხ. წიგნში: კორკელია კ., მჭედლიძე ნ., ნალბანდოვი ა., საქართველოს კანონმდებლობის შესაბამისობა ადამიანის უფლებათა ევროპული კონვენციისა და მისი ოქმების სტანდარტებთან, 2005, გვ. 100.

[20] ევროპული სასამართლოს განჩინება საქმეზე: CABALLERO v. THE UNITED KINGDOM, (no. 32819/96), 2000 წლის 8 თებერვალი, პარ. 18-21.

[21] იხ. „აღკვეთის ღონისძიებების გამოყენების დასაბუთების სტანდარტები ევროსასამართლოს პრეცედენტული სამართლის მიხედვით“, საქართველოს უზენაესი სასამართლო, სისხლის სამართლის საქმეთა პალატა, თბ., 2018, გვ. 56-57.

[22] იხ. იქვე.

[23] Boicenco v. Moldova, 41088/05, 2006 წლის 11 ივლისი, პარ 135,138, იხ. წიგნში: მაკბრაიდი ჯ., ადამიანის უფლებები და სისხლის სამართლის პროცესი. ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს პრეცედენტული სამართალი, სტრასბურგი, 2011, გვ. 72-73.

[24] “ილიკოვი ბულგარეთის წინააღმდეგ” (2001) პარ 79, პარ 84, იხ. ნაშრომში: ლიჩი ფ., ლევის-ენტონი ს., სტრაისტეანუ დ. ი., ვედერნიკოვა დ., თავისუფლებისა და ხელშეუხებლობის უფლება ადამიანის უფლებათა ევროპული კონვენციის მიხედვით (მე-5 მუხლი), თბილისი, 2009, გვ. 92.

[25] GUIDE ON ARTICLE 5 OF THE CONVENTION RIGHT TO LIBERTY AND SECURITY © Council of Europe/European Court of Human Rights, 2014, gv. 29, იხ. ბმულზე: <http://www.echr.coe.int/Documents/Guide_Art_5_ENG.pdf>

[26] ევროპული სასამართლოს გადაწყვეტილება საქმეზე: TOSHEV v. BULGARIA, (no. 56308/00), 2006 წლის 10 აგვისტოს, პარ. 68, 69, 72.

[27] დასახ. „ივანჩუკი პოლონეთის წინააღმდეგ“, § 69.

[28] გროესტადი ა., რუი პ. ი., დასახ. ნაშრომი, გვ 16.

[29] იხ. თბილისის სააპელაციო სასამართლოს საგამოძიებო კოლეგიის 2015 წლის 4 დეკემბრის განჩინება, საქმე #1გ/1923-15, გვ. 3.

[30] იხ. თბილისის სააპელაციო სასამართლოს საგამოძიებო კოლეგიის 2013 წლის 26 ივნისის განჩინება, საქმე #1გ/390, გვ. 3.

[31] იხ., თბილისის სააპელაციო სასამართლოს საგამოძიებო კოლეგიის 2014 წლის 9 დეკემბრის განჩინება, საქმე #1გ/1244-14, გვ. 6. აგრეთვე, იხილეთ ზემოხსენებული „ტოშევის“ საქმე.

[32] ეს ტერმინი ფართოდაა გავრცელებული იურისტთა შორის პატიმრობის უზრუნველყოფით გამოყენებული გირაოს აღსანიშნად.

[33] იხ. საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის კომენტარი. Commentary on the Criminal Procedure Code of Georgia, გ. გიორგაძის რედაქტორობით, თბილისი, 2015, გვ. 581.

[34] მეიშვილი ზ., ჯორბენაძე მ., საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის კომენტარი (2006 წლის 31 დეკემბრის მდგომარეობით), თბილისი, 2007, გვ. 386-387.

[35] მართლმსაჯულება საქართველოში - 2015 წლის სტატისტიკა, გვ. 123, იხ. ბმულზე: <http://www.supremecourt.ge/files/upload-file/pdf/2015-weli-wigni-sisxli.pdf>.

[36] მართლმსაჯულება საქართველოში - 2015 წლის სტატისტიკა, გვ. 120, იხ. ბმულზე: <http://www.supremecourt.ge/files/upload-file/pdf/2015-weli-wigni-sisxli.pdf>.

[37] მართლმსაჯულება საქართველოში - 2020 წლის სტატისტიკა, გვ. 79, იხ. ბმულზე: <http://www.supremecourt.ge/files/upload-file/pdf/2020-weli-wigni-sisxli.pdf>

[38] მართლმსაჯულება საქართველოში - 2018 წლის სტატისტიკა, გვ. 86, იხ. ბმულზე: <http://www.supremecourt.ge/files/upload-file/pdf/2018-weli-wigni-sisxli.pdf>.

[39] მართლმსაჯულება საქართველოში - 2017 წლის სტატისტიკა, გვ. 106, იხ. ბმულზე: <http://www.supremecourt.ge/files/upload-file/pdf/2017-weli-wigni-sisxli.pdf>.

[40] მართლმსაჯულება საქართველოში - 2016 წლის სტატისტიკა, გვ. 110, იხ. ბმულზე: <http://www.supremecourt.ge/files/upload-file/pdf/2016-weli-wigni-sisxli.pdf>.

[41] იხ. თბილისის სააპელაციო სასამართლოს საგამოძიებო კოლეგიის 2017 წლის 29 ივნისის #1გ/895-17 განჩინება.

[42] დაინტერესების შემთხვევაში ამ კვლევის მოძიება შესაძლებელია შესაბამის ორგანიზაციისათვის მიმართვის გზით.

[43] იხ. გამოცემა „აღკვეთის ღონისძიების გამოყეების სტანდარტები“, საია, გვ. 40, <https://gyla.ge/files/news/არჩევნები%20პოსტერები/აღკვეთის%20ღონისძიების%20გამოყენების%20სტანდარტები.pdf>

[44] იხ. თბილისის სააპელაციო სასამართლოს საგამოძიებო კოლეგიის 2013 წლის 19 თებერვლის განჩინება, საქმე #1გ/112. ამ საქმეში ბრალდებულს სრულიად მართებულად შეეფარდა გირაო პატიმრობით უზრუნველყოფის გარეშე, რადგან იმ ეტაპისათვის პირი დაკავებაში აღარ იმყოფებოდა.

[45] McKay v. UK,2006 წელი (543/03 Grand Chamber), § 40, იხ. ნაშრომში: ანნე გროესტადი ა., რუი ი. პ., ადამიანის უფლებათა ევროპული კონვენციის მე-5 და მე-6 მუხლების გამოყენება სისხლის სამართლის საქმეებზე, თბილისი, 2012, გვ. 17.

[46] შისერი (Schiesser) შვეიცარიის წინააღმდეგ, §31; ირლანდია გაერთიანებული სამეფოს წინააღმდეგ, §199; ასენოვი (Assenov) და სხვები ბულგარეთის წინააღმდეგ, §146, იხ. წიგნში: ტრექსელი შ., დასახ. ნაშრომი, გვ. 568.

[47] იხ. საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის კომენტარი. Commentary on the Criminal Procedure Code of Georgia, გ. გიორგაძის რედაქტორობით, თბილისი, 2015, გვ. 581.

[48] ჯორბენაძე ო., „გირაოს გამოყენების უზრუნველყოფის მიზნით პატიმრობის გამოყენება“, იხ. სამართლის ჟურნალი: „მართლმსაჯულება და კანონი“, 1’18, 2018, გვ. 105-110.

[49] ამ საკითხზე შეგიძლიათ იხ. ზემოხსენებული კვლევა - „საქართველოს საერთო სასამართლოების მიერ აღკვეთის ღონისძიებების გამოყენების პრაქტიკის მიმოხილვა, 2016-2017 წლები“.

[50] იხ. მაგალითად, თბილისის საქალაქო სასამართლოს განჩინებები: #10ა/2421 (2016 წლის 15 მაისი); #10ა/2411 (2016 წლის 14 მაისი); #10დ/2358 (2016 წლის 12 მაისი); #10ა/463 (2016 წლის 5 თებერვალი); #10ა/5551 (2015 წლის 23 დეკემბერი); #10ა/5088 (2015 წლის 28 ნოემბერი); #10ა/6806 (2014 წლის 25 ნოემბერი); #10ა/703 (2014 წლის 1 თებერვალი).

[51] მეიშვილი ზ., ჯორბენაძე ო., დასახ. ნაშრომი, გვ. 386-387.

[52] ლომსაძე მ., სისხლის სამართლის პროცესი, მე-5 გადამუშავებული და შევსებული გამოცემა, თბილისი, 2015, გვ. 254.

[53] იხ. ზემოაღნიშნული „ივანჩუკის“ საქმე, რომელშიც ადამიანის უფლებათა ევროპულმა სასამართლომ დაადგინა ევროპული კონვენციის მე-5 მუხლის დარღვევა იმ კონტექსტში, რომ მიუხედავად გათავისუფლების ბრძანებისა პირი რჩებოდა განგრძობად პატიმრობაში, მიუხედავად იმისა, რომ დადგენილი იყო, რომ პატიმრობა აღარ იყო საჭირო.

[54] იხ. ზემოაღნიშნული van der tang-ის საქმე.

[55] იხ.: ხსენებული van der tang-ის საქმეზე მიღებული გადაწყვეტილების 57-ე და 58-ე პარაგრაფები.

[56] იხ. თბილისის სააპელაციო სასამართლოს საგამოძიებო კოლეგიის 2015 წლის 8 იანვრის განჩინება, საქმე #1გ/19.

[57] Timothy R. Schnacke, Fundamentals of Bail: A Resource Guide for Pretrial Practitioners and a Framework for American Pretrial Reform, U.S. Department of Justice National Institute of Corrections, 2014, გვ. 29, იხ.: ბმულზე: <http://static.nicic.gov/UserShared/2014-11-05_final_bail_fundamentals_september_8,_2014.pdf>.

[58] Ares, Anne Rankin & Herbert Sturz, “The Manhattan Bail Project: An Interim Report on the Use of Pre-Trial Parole” 38 N.Y.U.L.Rev. 71 (1963) ციტირებულია: Charles H. Whitebread, Christopher Slobogin, CRIMINAL PROCEDURE AN ANALYSIS OF CASES AND CONCEPTS FOURTH EDITION, New York, New York, 2000, p.p. 528-529.

[59] Timothy R. Schnacke, დასახ. ნაშრ, გვ. 23.

[60] იხ.: ლიჩი ფ. როგორ მივმართოთ ადამიანის უფლებათა ევროპულ სასამართლოს, მესამე გამოცემა, ე. ლომთათიძის, ლ. ჩხეტიას, ქ. აბაშიძისა და ნ. თოფურიძის თარგმანი, თბილისი, 2013, გვ. 305.

[61] A. and Others v UK, ECtHR, (GC), 19/02/2009, §202-224; Ramishvili and Kokhreidze v Georgia, ECtHR, 27/01/2009, §128-136; Kampanis v Greece, ECtHR, 13/07/1995, §47; inter-American Commission on Human Rights, Rep. 51/01(2001) Rafael Ferrer-Mazorra et al.v the US, Report No 51/01, case 9903, §213. იხ. წიგნში: საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის კომენტარი. Commentary on the Criminal Procedure Code of Georgia, გ. გიორგაძის რედაქტორობით, თბილისი, 2015, გვ. 555.

[62] Nikolaishvili v Georgia, ECtHR, 13/01/2009, §92; Brogan and others v the UK, ECtHR, 30/05/1989, §34-35, იხ. იქვე, გვ. 556.

[63] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2009 წლის 6 აპრილის დასახ. გადაწყვეტილება, პარ II-6.

[64] ბოხაშვილი ბ., მშვენიერაძე გ., ყანდაშვილი ი., ეჭვმიტანილთა საპროცესო უფლებები საქართველოში THE PROCEDURAL RIGHTS OF SUSPECTS IN GEORGIA, 2016, გვ. 21-22.

[65] იხ. იქვე.

[66] იხ. საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის კომენტარი. Commentary on the Criminal Procedure Code of Georgia, გ. გიორგაძის რედაქტორობით, თბილისი, 2015, გვ. 555

[67] იხ. იქვე.

[68] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2009 წლის 6 აპრილის #2/1/415 გადაწყვეტილება საქმეზე საქართველოს სახალხო დამცველი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ, II-პ.1.

[69] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2015 წლის 15 სექტემბრის #3/2/646 გადაწყვეტილება საქმეზე საქარველოს მოქალაქე გიორგი უგულავა საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ, II-პ.1.

[70] იქვე, პ.6.

^[71] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2006 წლის 15 დეკემბრის #1/3/393,397 გადაწყვეტილება საქმეზე საქართველოს მოქალაქეები – ვახტანგ მასურაშვილი და ონისე მებონია საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ.

[72] იხ. ზემოხსენებული #3/2/646 გადაწყვეტილება, II-პ. 28

[73] იქვე, II-პ. 27

[74] იქვე, II-პ. 53.

[75] იქვე, II-პ.54

[76] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2013 წლის 11 აპრილის №1/2/503,513 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქეები - ლევან იზორია და დავით-მიხეილი შუბლაძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-2

[77] ზემოხსენებული #3/2/646 გადაწყვეტილება, II-პ.60.

6. კონსტიტუციური სარჩელით/წარდგინებით დაყენებული შუამდგომლობები

შუამდგომლობა სადავო ნორმის მოქმედების შეჩერების თაობაზე: არა

შუამდგომლობა პერსონალური მონაცემების დაფარვაზე: არა

შუამდგომლობა მოწმის/ექსპერტის/სპეციალისტის მოწვევაზე: არა

შუამდგომლობა/მოთხოვნა საქმის ზეპირი მოსმენის გარეშე განხილვის თაობაზე: არა

კანონმდებლობით გათვალისწინებული სხვა სახის შუამდგომლობა: არა