აღნიშნულ საქმეში მოსარჩელეს წარმოადგენს ლევან სიგუა. მოსარჩელეს 2012 წლის იანვრიდან 2012 წლის 6 დეკემბრამდე ეკავა საქართველოს ოკუპირებული ტერიტორიიდან იძულებით გადაადგილებულ პირთა, განსახლებისა და ლტოლვილთა სამინისტროს დევნილთა საკითხების დეპარტამენტის სოციალურ საკითხთა და მონიტორინგის სამმართველოს უფროსის თანამდებობა.

საქართველოს ოკუპირებული ტერიტორიებიდან იძულებით გადაადგილებულ პირთა, განსახლებისა და ლტოლვილთა მინისტრის 2012 წლის #399 ბრძანებით ,,საჯარო სამსახურის შესახებ” საქართველოს კანონის 78-ე მუხლის პირველი პუნქტის ,,ა” ქვეპუნქტის, ამ სარჩელით სადავოდ ქცეული 79-ე მუხლის პირველი პუნქტის ,,ვ” ქვეპუნქტის” და 99-ე მუხლის მე-3 პუნქტის საფუძველზე ლევან სიგუა გათავისუფლდა დაკავებული თანამდებობიდან.

მოსარჩელის გათავისუფლების მიზეზი იყო ის, რომ 2012 წლის 7 ნოემბერს საქართველოს ოკუპირებული ტერიტორიებიდან იძულებით გადაადგილებულ პირთა, განსახლების და ლტოლვილთა მინისტრს განცხადებით მიმართეს ქალაქ თბილისში, ნუცუბიძის მე-4 მკრ. 34-ე კორპუსის ბინის მესაკუთრეებმა. განმცხადებლები მათი საცხოვრებელი სახლებიდან დევნილების გამოსახლებას ითხოვდნენ. 2012 წლის 14 ნოემბერს აღნიშნული განცხადება შესასრულებლად დაეწერა მოსარჩელეს მინისტრის რეზოლუციის გარეშე. მოსარჩელემ განცხადება გადააწერა თავის მოადგილეს, რეზო ქობალიას რომელმაც თბილისის საქალაქო სასამართლოს ადმინისტრაციულ საქმეთა კოლეგიის (მოსამართლე კობა გოცირიძე) გადაწყვეტილებით, რეაგირების გარეშე დატოვა.

სამსახურიდან გათავისუფლების შემდეგ ლევან სიგუამ სარჩელით მიმართა თბილისის საქალაქო სასამართლოს, რომელმაც არ დააკმაყოფილა ლევან სიგუას სარჩელი. სასამართლო დაეთანხმა სამინისტროს პოზიციას იმასთან დაკავშირებით, თითქოს ლევან სიგუამ უხეშად დაარღვია თავისი სამსახურებრივი მოვალეობა. სასამართლოს აღნიშნული განმარტებით, ლევან სიგუას ბრალი გამოიხატებოდა იმაში, რომ მან არ აცნობა ბინის მესაკუთრეებს და დევნილებს, როგორც დაინტერესებულ პირებს სამინისტროში მიმდინარე ადმინისტრაციული წარმოების შესახებ და არ მისცა მათ იმის შესაძლებლობა, რომ წარედგინათ მათი აზრი შენობიდან გამოსახლების თაობაზე.

სინამდვილეში ლევან სიგუასადმი რწმუნებულმა სამმართველომ, როგორც ეს თბილისის სააპელაციო სასამართლოს გადაწყვეტილებაშია აღნიშნული, საკითხის შესასწავლად გაატარა რიგი ღონისძიებები: 1.დევნილებთან შეხვედრა ინფორმაციის სრულყოფილად მისაღებად; 2.დევნილთა პროფაილინგი (ანკეტირება-აღწერა); 3.პროფაილინგის მონაცემთა ბაზასთან დადარება. ამასთან სამინისტროს თანამშრომლის მურად აბლოთიას სამსახურებრივი ბარათით დადგენილი იყო, რომ 2012 წლის 4 დეკემბერს მურად აბლოთიამ ლევან სიგუასაგან გადაიბარა ნუცუბიძის ფერდობზე, მე-4 მიკრორაიონის 36-ე კორპუსში არსებულ შენობაში მაცხოვრებელ დევნილთა აღწერის მასალები ელექტრონული ვერსიის სახით. ეს გარემოება გამორიცხავდა როგორც სამინისტროს, ისე თბილისის საქალაქო სასამართლოს ადმინისტრაციული კოლეგიის მტკიცებას იმასთან დაკავშირებით, რომ ლევან სიგუამ არაფერი გააკეთა განცხადებაში მოყვანილი გარემოებების შესწავლის მიზნით.

თბილისის საქალაქო სასამართლოს ადმინისტრაციულ საქმეთა კოლეგიის 2013 წლის 26 თებერვლის გადაწყვეტილება, რომლითაც ლევან სიგუას უარი ეთქვა სარჩელის დაკმაყოფილებაზე, გაუქმდა თბილისის სააპელაციო სასამართლოს 2013 წლის 10 მაისის გადაწყვეტილებით. თბილისის სააპელაციო სასამართლომ ბათილად ცნო საქართველოს ოკუპირებული ტერიტორიებიდან დევნილთა, განსახლების და ლტოლვილთა მინისტრის 399-ე ბრძანება. სააპელაციო სასამართლომ თავისი გადაწყვეტილება დაასაბუთა იმით, რომ ლევან სიგუას ადმინისტრაციული წარმოების დასრულების უფლება ჰქონდა 2012 წლის 7 დეკემბრისათვის, განცხადების რეგისტრაციიდან (რაც მოხდა 2012 წლის 7 ნოემბერს) 1 თვის ვადაში, როგორც ეს გათავლისწინებულია ზოგადი ადმინისტრაციული კოდექსის მე-100 მუხლით. ნაცვლად ამისა, ლევან სიგუა გაათავისუფლეს მარტივი ადმინისტრაციული წარმოების ჩასატარებლად საჭირო ერთი თვის გასვლამდე, 2012 წლის 6 დეკემბერს, იმის გამო თითქოს მან ადმინისტრაციული წარმოება არასწორად ჩაატარა. გარდა ამისა, სააპელაციო სასამართლო არ დაეთანხმა სამინისტროს და თბილისის საქალაქო სასამართლოს დასკვნებს იმასთან დაკავშირებით, თითქოს ლევან სიგუას არავითარი რეაგირება არ მოუხდენია მისთვის განსახილველად გადაცემულ განცხადებაზე. სააპელაციო სასამართლომ მიუთითა განცხადებაზე რეაგირების მიზნით დევნილებთან შეხვედრის, პროფილინგის და ამ უკანასკნელის მონაცემთა ბაზასთან დადარების გარემოებაზე.

მიუხედავად იმისა, რომ მოსარჩელემ თანამდებობაზე აღდგენა მოახდინა სააპელაციო სასამართლოს გადაწყვეტილებით, ეს არ გულისხმობს იმას, რომ სადავო ნორმებმა არ შელახეს მისი უფლებები. პირიქით, სააპელაციო სასამართლოს ეს გადაწყვეტილება კიდევ ერთხელ მიუთითებს იმაზე, რომ ნამდვილად არსებობს ადმინისტრაციული წარმოების დროს საჯარო მოხელის სამსახურიდან შეცდომით გათავისუფლების შესაძლებლობა. მიგვაჩნია, რომ სწორედ ფორმალური წარმოების არ არსებობამ განაპირობა ის, რომ  სამინისტროში საქმის წარმოებისას ლევან სიგუამ ადეკვატურად ვერ განახორციელა კონსტიტუციის 42-ე მუხლის მესამე პუნქტით მისთვის მინიჭებული დაცვის უფლება. ზეპირი მოსმენის არსებობის შემთხვევაში ლევან სიგუას მეტი შესაძლებლობა ექნებოდა, მინისტრი დაერწმუნებინა იმაში, რომ არასწორი იყო მის წინააღმდეგ წარდგენილი ბრალდება, სამსახურებრივი მოვალეობის შეუსრულებლობასთან დაკავშირებით. ამის დასადასტურებლად ის ზეპირ სხდომაზე მიუთითებდა დევნილთა პროფაილინგისა და მონაცემთა ბაზასთან დადრების ფაქტს. ამავე დროს მინისტრს განუმარტავდა, რომ მას კიდევ ჰქონდა დრო, 2012 წლის 7 დეკემბრამდე, მარტივი ადმინისტრაციული წარმოებით გათვალისწინებული სხვა პროცედურების ჩასატარებლად.

რაც ყველაზე მნიშვნელოვანია, ლევან სიგუას სამსახურიდან გათავისუფლების შესახებ საქმის წარმოებისას გამოიკვეთა სოციალურ საკითხთა და მონიტორინგის სამმართველოს უფროსის მოადგილის, რეზო ქობალიას მიერ ურთიერთსაწინააღმდეგო შინაარსის ახსნა-განმარტების მიცემის ფაქტი. 2012 წლის 4 დეკემბრის ახსნა-განმარტებაში რეზო ქობალია აცხადებდა, რომ ნუცუბიძის მე-4 მიკრო რაიონის 34-ე კორპუსიდან დევნილების გამოსახლება არ მოხდა იმის გამო, რომ სამინისტროს არ გააჩნდა დევნილთა ალტერნატიული ფართით დაკმაყოფილების რესურსი. მეორე დღეს, 2012 წლის 5 დეკემბერს მიცემულ ახსნა-განმარტებაში რეზო ქობალიამ განაცხადა, რომ დევნილების გამოსახლება უკანონოდ დაკავებული ფართიდან არ მოხდა იმის გამო, რომ ეს ურჩია ლევან სიგუამ, რასაც ის დაეთანხმა.

2012 წლის 5 დეკემბრის რეზო ქობალიას ახსნა-განმარტება იყო ლევან ქობალიას წინააღმდეგ არსებული მთავარი მტკიცებულება. ეს უკანასკნელი წინააღმდეგობაში მოდიოდა რეზო ქობალიას მიერვე წინა დღით მიცემულ ახსნა-განმარტებასთან. ასეთ პირობებში ლევან სიგუასათვის, მის მიმართ უარყოფითი შედეგების მქონე გადაწყვეტილებისაგან დაცვის ყველაზე ადეკვატური საშუალება შესაძლოა ყოფილიყო ზეპირ სხდომაზე რეზო ქობალიას დაკითხვა და ურთიერთსაწინააღმდეგო ჩვენებების მიცემის მიზეზების ახსნა. მიუხედავად ამისა, როგორც ეს თბილისის სააპელაციო სასამართლომაც აღნიშნა, მოხელის სამსახურიდან გასათავისუფლებლად გამოიყენება მარტივი ადმინისტრაციული წარმოება. ეს უკანასკნელი კი შესაძლებლობას არ აძლევდა, ლევან სიგუას ზეპირ სხდომაზე რეზო ქობალიას დაპირისპირებოდა და ჯვარედინი დაკითხვის გზით არასანდოდ წარმოეჩინა მამხილებელი ახსნა-განმარტება.

1. სადავო ნორმების არსი

ჩვენს მიერ სადავოდ ქცეული ,,საჯარო სამსახურის შესახებ” კანონის 99-ე მუხლის პირველი პუნქტი ითვალისწინებს საჯარო მოხელის სამსახურიდან გათავისუფლებას დისციპლინური გადაცდომის ჩადენისათვის. საჯარო სამსახურიდან გათავისუფლებას, როგორც დისციპლინური პასუხისმგებლობის ზომას, ასევე ადგენს ,,საჯარო სამსახურის შესახებ” კანონის 79-ე მუხლის პირველი პუნქტის ,,ვ” ქვეპუნქტი. ამ კანონის 99-ე მუხლის მე-2 პუნქტი მიუთითებს სამსახურებრივი მოვალეობის დარღვევისათვის პირის გათავისუფლების შესახებ, თუ მას ადრე დაკისრებული ჰქონდა დისციპლინური პასუხისმგებლობა. ,,საჯარო სამსახურის შესახებ” კანონის 99-ე მუხლის მე-3 პუნქტით შესაძლებელია იმ პირის გათავისუფლება, ვისაც ადრე არ ჰქონია დაკისრებული დისციპლინური პასუხისმგებლობის ზომა, თუ მოხელის მხრიდან ადგილი აქვს სამსახურებრივი მოვალეობის უხეშ დარღვევას. ამ მუხლის მე-4 პუნქტი ადგენს მოხელის სამსახურიდან გათავისუფლების მინიმალურ პროცედურას, რაც გულისხმობს იმას, რომ მოხელე სამსახურიდან თავისუფლდება შესაბამისი დოკუმენტის გაცნობის დღიდან. თუ შეუძლებელია მოხელისათვის ამ დოკუმენტის გაცნობა იმის გამო, რომ ის არ  ცხადდება სამსახურში 5 დღეზე მეტი ხნით თვითნებურად, მოხელე გათავისუფლებულად ჩაითვლება სამსახურის თვითნებურად დატოვებიდან მეორე დღეს.

პირველ რიგში, გვსურს ხაზგასმით აღვნიშნოთ, რომ ეჭვქვეშ არ ვაყენებთ სახელმწიფოს ან თვითმმართველობის ორგანოს უფლებას, სამსახურიდან გაათავისუფლოს მოხელე, რომელიც არღვევს სამსახურებრივ მოვალეობას და ადრე დაკისრებული ჰქონდა დისციპლინური პასუხისმგებლობის ზომა. ასევე საჯარო სამსახურის უფლებამოსილ თანამდებობის პირს უფლება უნდა ჰქონდეს, პირველივე შემთხვევაში გაათავისუფლოს მოხელე, რომელიც უხეშად არღვევს თავის სამსახურებრივ მოვალეობას. დისციპლინური პასუხისმგებლობის ზომად გათავისუფლების გამოყენება არაკონსტიტუციურია იმის გამო, რომ არ არსებობს მოხელის ადეკვატური პროცესუალური დაცვის საშუალება.

პროცესუალური დაცვის ასეთი საშუალების არსებობის აუცილებლობა გამომდინარეობს კონსტიტუციის 42-ე მუხლის მე-3 პუნქტიდან და გულისხმობს იმას, რომ დისციპლინურ პასუხისგებაში მიცემულ საჯარო მოხელეს, უნდა ჰქონდეს შესაძლებლობა ზეპირ სხდომაზე წარადგინოს არგუმენტები ან მტკიცებულებები, რაც გამორიცხავს მის მიერ დისციპლინური გადაცდომის ჩადენას. ასევე ამავე სხდომაზე პასუხისგებაში მიცემულ პირს უნდა ჰქონდეს იმ მოწმის ჯვარედინი დაკითხვის შესაძლებლობა, რომელიც მას ადანაშაულებს დისციპლინური გადაცდომის ჩადენაში, საკუთარი სამსახურებრივი მოვალეობის დარღვევაში. მანამ სანამ საჯარო მოხელეს არ ექნება დაცვის აღნიშნული საშუალებები, ,,საჯარო სამსახურის შესახებ” კანონის 99-ე მუხლით და 79-ე მუხლის პირველი პუნქტის ,,ვ” ქვეპუნქტით მოხელის საჯარო სამსახურიდან გათავისუფლება არაკონსტიტუციურია. ეს შემთხვევა არის საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ განხილული #460 საქმის სულიკო მაშია საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ მსგავსი. ამ საქმეზე გამოტანილ განჩინებაში საკონსტიტუციო სასამართლომ განაცხადა, რომ აქციების სავალდებულო მიყიდვის ინსტიტუტი თავისი არსით არ იყო არაკონსტიტუციური (მე-2 პარაგრაფი). წინა #370,382,390,402,405 საქმეში ზაურ ელაშვილი, სულიკო მაშია, რუსუდან გოგია და სხვები საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ, სავალდებულო მიყიდვის ინსტიტუტის მომწესრიგებელი ნორმის არაკონსტიტუციურად ცნობა განპირობებული იყო სავალდებულო მიყიდვის თაობაზე გადაწყვეტილების მიღებისა და აღსრულების პროცედურით (#460-ე განჩინების მე-4 პარაგრაფი).  აქციათა სავალდებულო მიყიდვის პროცედურის არაკონსტიტუციურობა კი იმაში მდგომარეობდა, რომ მინორიტარ აქციონერს არ ჰქონდა საშუალება, თავი დაეცვა მაჟორიტარი აქციონერის მიერ ეკონომიკური ძალაუფლების ბოროტად გამოყენებისაგან. მინორიტარ აქციონერს იმის შესაძლებლობაც არ ჰქონდა, მიეღო შესაბამისი ინფორმაცია აქციათა სავალდებულო მიყიდვის მიზეზების თაობაზე და დაეფიქსირებინა თავისი პოზიცია ამასთან დაკავშირებით. (460-ე განჩინების მე-5 პარაგრაფი). სავალდებულო მიყიდვის ინსტიტუტის არაკონსტიტუციურად ცნობის შემდეგ, საქართველოს პარლამენტმა მიიღო კანონი, რომლითაც აქციათა სავალდებულო გამოსყიდვის თაობაზე გადაწყვეტილების მიღების უფლება მაჟორიტარი აქციონერის ნაცვლად მიანიჭა სასამართლოს. საკონსტიტუციო სასამართლომ სულიკო მაშიას საქმეზე გამოტანილ განჩინების მე-10 პარაგრაფში ვერ დაინახა კონსტიტუციურობის პრობლემა, ვინაიდან ამ ინსტიტუტის ახალი პროცედურა აკმაყოფილებდა კონსტიტუციის მოთხოვნებს.

იგივე მდგომარეობა არსებობს სადავო ნორმის შემთხვევაში. თავისთავად დისციპლინური ზომის სახით საჯარო მოხელის გათავისუფლების ინსტიტუტი, ისევე როგორც ამ ღონისძიების გამოყენების მატერიალურ-სამართლებრივი საფუძვლები ცალკე აღებული არ ეწინააღმდეგება კონსტიტუციას. თუმცა არაკონსტიტუციური პროცედურის გამო, ამ უფლებამოსლების გამოყენება მისი მატერიალურ-სამართლებრივი თვალსაზრისით არაკონსტიტუციურია. ვიდრე არ დადგინდება პროცედურული დაცვის ადეკვატური ღონისძიებები, დისციპლინური ზემოქმედების ზომად საჯარო მოხელის სამსახურიდან გათავისუფლების უფლებამოსილების გამოყენებაც კი არაკონსტიტუციურად მიგვაჩნია.

საქართველოს ზოგადი ადმინისტრაციული კოდექსის 107-ე მუხლის პირველი ნაწილის თანახმად: ,,ინდივიდუალური ადმინისტრაციულ-სამართლებრივი აქტი ფორმალური ადმინისტრაციული წარმოების საფუძველზე გამოიცემა მხოლოდ იმ შემთხვევაში, თუ ეს პირდაპირ არის გათვალისწინებული კანონით.” ,,საჯარო სამსახურის შესახებ” კანონის 99-ე მუხლი არ ითვალისწინებს მოხელის გათავისუფლებისას ფორმალური ადმინისტრაციული წარმოების გამოყენების შესაძლებლობას. რა დაცვის საშუალებებით ისარგებლებდა საჯარო მოხელე, მის მიმართ რომ გამოყენებულიყო ფორმალური წარმოება სამსახურიდან გათავისუფლების საკითხთან დაკავშირებით?

პირველ რიგში, საქართველოს ზოგადი ადმინისტრაციული კოდექსის (სზაკი) 110-ე მუხლის პირველი ნაწილით, ადმინისტრაციული ორგანო ვალდებული იქნებოდა, მოხელის სამსახურიდან გათავისუფლების საკითხი განეხილა მხოლოდ და მხოლოდ ზეპირ სხდომაზე. სზაკის 110-ე მუხლის მეორე ნაწილით მოხელეს, როგორც დაინტერესებულ პირს, 7 დღით ადრე ეცნობებოდა ზეპირი მოსმენის თაობაზე, რაც მას შესაძლებლობას მისცემდა, მომზადებულიყო თავის დასაცავად. მომზადება გულისხმობს იმ მოწმეების დასაკითხად შუამდგომლობის წარდგენას, სზაკის 108-ე მუხლის მე-3 ნაწილით, რომლებიც მის სასარგებლო ჩვენებას იძლევიან. საჯარო მოხელეს ზეპირ სხდომაზე, სზაკის 109-ე მუხლის მე-4 ნაწილით, ექნებოდა იმ მოწმის ჯვარედინი დაკითხვის შესაძლებლობა, რომელიც მას ამხელდა დისციპლინური გადაცდომის ჩადენაში. ამგვარად, სადავო ,,საჯარო სამსახურის შესახებ” კანონის 99-ე მუხლში, რომ ყოფლიყო ჩანაწერი იმასთან დაკავშირებით, რომ მოხელის სამსახურდან გათავისუფლებისას გამოიყენება ზოგადი ადმინისტრაციული კოდექსის მე-8 თავით დადგენილი წესები, მოხელის სამსახურიდან გათავისუფლების კონსტიტუციის 42-ე მუხლის მე-3 პუნქტთან შესაბამისობის საკითხი დღის წესრიგიდან მოიხსნებოდა. იმის გამო, რომ მოხელის სამსახურიდან გათავისუფლებისას წარმოშობილ ურთიერთობაზე არ ვრცელდება ფორმალური ადმინისტრაციული წარმოების პროცედურა, სადავო ნორმები წინააღმდეგობაში მოდიან საქართველოს კონსტიტუციასთან.

მოხელის სამსახურიდან გათავისუფლებაზე, გარდა 99-ე მუხლის მე-4 პუნქტით დადგენილი პროცედურისა, შესაძლოა, გავრცელდეს მარტივი ადმინისტრაციული წარმოებით დადგენილი წესები. წარმოების ეს სახე ადამიანს შესაძლებლობას აძლევს, სზაკის 86-ე მუხლის პირველი ნაწილის შესაბამისად, იყოლიოს წარმომადგენელი ან ადვოკატი. სზაკის 95-ე მუხლის მეორე ნაწილი ითვალისწინებს საჯარო მოხელის ადმინისტრაციულ წარმოებაში მონაწილეობის აუცილებლობას, ვინაიდან ინდივიდუალური ადმინისტრაციულ-სამართლებრივი აქტით ხდება მისი მდგომარეობის გაუარესება - სამსახურიდან გათავისუფლება. სზაკის 98-ე მუხლის პირველი ნაწილით დაინტერესებულ მხარეს უფლება აქვს, წარადგინოს მტკიცებულებები. სზაკის 97-ე მუხლის მე-2 პუნქტით ადმინისტრაციული ორგანო სამოქალაქო საპროცესო კოდექსით დადგენილი წესით, თუ ეს კანონით არის გათვალისწინებული, კითხავს მოწმეებს.

მოწმეების სამოქალაქო საპროცესო კოდექსით დადგენილი წესით დაკითხვის საკითხი არ არის გათვალისწინებული ,,საჯარო სამსახურის შესახებ” კანონის 99-ე მუხლით, ამიტომ სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის 148-ე მუხლის მეოთხე ნაწილით, მოხელეს არა აქვს შესაძლებლობა, ჯვარედინი დაკითხვა ჩაუტაროს მოწმეს. მარტივი ადმინისტრაციული წარმოება, არ ავალდებულებს ადმინისტრაციულ ორგანოს, საჯარო მოხელის განმარტებები მოისმინოს ზეპირ სხდომაზე. რა თქმა უნდა, ზეპირი მოსმენის ჩატარება, მარტივი წარმოების შემთხვევაში, ადმინისტრაციული ორგანოს უფლებას წარმოადგენს. სზაკის 97-ე მუხლის პირველი პუნქტის ,,გ” ქვეპუნქტი ანიჭებს ადმინისტრაციულ ორგანოს უფლებამოსილებას (და არა ვალდებულებას), მოუსმინოს დაინტერესებულ მხარეს.  ანუ ადმინისტრაციული ორგანო თავისი შეხედულებით წყვეტს იმ საკითხს, მოუსმინოს თუ არა დაინტერესებულ პირს. იმ შემთხვევაშიც კი, თუ ადმინისტრაციული ორგანო პირის მოსმენის შესახებ გადაწყვეტილებას მიიღებს, კანონი არ აკონკრეტებს ეს ზეპირად უნდა მოხდეს თუ წერილობით. საქმე სრულიად სხვაგვარად იქნებოდა, თუ დაინტერესებულ პირს, და არა ადამიანისტრაციულ ორგანოს, გადაეწყვიტა, შემდეგი საკითხები: ჩატარებულიყო თუ არა ზეპირი მოსმენა; საჯარო მოხელეს ზეპირად თუ წერილობით წარედგინა თავისი მოსაზრებები; მოწმისათვის კითხვები ზეპირად დაესვა თუ წერილობით.

კონსტიტუციის 42-ე მუხლის მე-3 პუნქტით დაცვის უფლების სუბიექტი ის პირია, ვის მიმართაც უარყოფითი სამართლებრივი შედეგი შეიძლება დადგეს სასამართლოს ან ადმინისტრაციული ორგანოს გადაწყვეტილებით. შესაბამისად, დაცვის პროცესუალური საშუალების არჩევასთან დაკავშირებით მხარეს უნდა ჰქონდეს გადაწყვეტილების მიღების შესაძლებლობა. ასეთი არჩევანის შესაძლებლობა პირს გააჩნია ფორმალური ადმინისტრაციული წარმოების შემთხვევაში, სადაც ზეპირი მოსმენის გამართვა სავალდებულოა (იმის მიუხედავად, რომ პირი შესაძლოა, უარს ამბობდეს მასში მონაწილეობაზე, თავისი მოსაზრების ზეპირად წარდგენის ნაცვლად მას წერილობით წარადგენდეს ან საერთოდ უარს ამბობდეს ნებისმიერი ფორმით წარმოებაში მონაწილეობაზე). მარტივ ადმინისტრაციულ წარმოებაში დაინტერესებული პირი ამგვარ არჩევანს მოკლებულია.

მოცემულ საქმეში მოსარჩელის უფლების დარღვევა ასევე გამოიწვია და შესაბამისად, საკონსტიტუციო სასამართლოს წინაშე ვაყენებთ სზაკის 107-ე მუხლის პირველი ნაწილის კონსტიტუციურობის საკითხს. ეს ნორმა გამორიცხავს ფორმალური ადმინისტრაციული წარმოების გამოყენების შესაძლებლობას, თუ კონკრეტული საზოგადოებრივი ურთიერთობის სფეროს დარეგულირებისას ამას საჭიროდ არ ჩათვლის კანონმდებელი. ეს ნორმა დისკრეციას ანიჭებს საქართველოს პარლამენტს, თავისი შეხედულებით განსაზღვროს, რა შემთხვევაშია საჭირო 42-ე მუხლის მე-3 პუნქტით განსაზღვრული დაცვის უფლების უზრუნველყოფა. შესაბამისად, ამ ნორმით პარლამენტს შეუძლია, ადამიანს წაართვას ზეპირი სხდომით და მოწმესთან უშუალო დაპირისპირების შესაძლებლობა, მაშინ როცა პირის უფლებების ეფექტური დაცვა, მისთვის ხელსაყრელი გადაწყვეტილების მიღება მხოლოდ ამ გზით არის შესაძლებელი. სწორედ სზაკ-ის 107-ე მუხლის პირველ ნაწილში გამოხატული კანონმდებლის არაკონსტიტუციური ნება იყო იმის მიზეზი, რომ სამსახურიდან გათავისუფლებული მოხელე ვერ სარგებლობს ჯეროვანი პროცედურით. სზაკ-ის 107-ე მუხლის პირველი ნაწილის კონსტიტუციურობის პრობლემა აღმოიფხვრებოდა მაშინ, თუკი მასში ჩამოყალიბებული იქნებოდა ის კრიტერიუმები, რომელთა არსებობის შემთხვევაშიც მოხდებოდა წარმოების ამ სახის გამოყენება.

ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, შეგვიძლია განვაცხადოთ, რომ მარტივი ადმინისტრაციული წარმოების გამოყენებით მოხელის სამსახურიდან გათავისუფლებისას, დაინტერესებული პირი მოკლებულია საკუთარი თავის დაცვის ეფექტურ სამართლებრივ საშუალებებს, რაც გარანტირებულია კონსტიტუციის 42-ე მუხლის მე-3 პუნქტით.

2. კონსტიტუციის 42-ე მუხლის მე-3 პუნქტით დაცული სფერო

მართალია, კონსტიტუციის 42-ე მუხლის პირველი პუნქტით დადგენილია სასამართლოზე ხელმისაწვდომობის უფლება, თუმცა 42-ე მუხლის მე-3 პუნქტის მოქმედების ფარგლები არ შემოისაზღვრება სასამართლო პროცესით. დაცვის უფლება არსებითი ინსტრუმენტია საქმის სასამართლოში განხილვისას, თუმცა ეს საშუალება ასევე წარმატებით გამოიყენება სასამართლოს მიღმა ან იმ დრომდე, ვიდრე საქმე სასამართლოს გადაეცემა.

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლომ საქმეში ფირუზ ბერიაშვილი, რევაზ ჯიმშერიშვილი და სახალხო დამცველი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ მიღებულ გადაწყვეტილებაში განაცხადა, რომ კონსტიტუციის 42-ე მუხლის მე-3 პუნქტი მოქმედებს პირის დაკავებისას, როდესაც საქმის წარმოება მიმდინარეობს პოლიციაში და საქმე ჯერ არ გადაცემულა სასამართლოში. საკონსტიტუციო სასამართლომ საქმეში ლევან იზორია და დავით მიხეილ შუბლაძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ მიღებული გადაწყვეტილების 56-ე პარაგრაფში განაცხადა: ,,დაცვის უფლების მოქმედება, რომელსაც კონსტიტუციური ნორმა განსაზღვრავს, არ შემოიფარგლება სისხლის სამართლის სფეროთი და ვრცელდება როგორც სამოქალაქო, ასევე ადმინისტრაციულ სამართალწარმოებაზე.” ამგვარად, 42-ე მუხლის მე-3 პუნქტით დაცული უფლება ასევე მოქმედებს მაშინ, როცა ადმინისტრაციული ორგანო იღებს ადამიანის უფლებებზე ზემოქმედების მქონე გადაწყვეტილებებს.

დაცვის უფლება არ გულისხმობს მხოლოდ ადვოკატის ყოლის უფლებას. ადვოკატი არის ერთ-ერთი მექანიზმი, რომლითაც ადამიანი იცავს თავს მისთვის არახელსაყრელი გადაწყვეტილების მიღებისაგან. დაცვის უფლება ძალაშია მაშინაც, როდესაც სამართალწარმოებაში ადამიანი ადვოკატის გარეშე მონაწილეობს. დაცვის უფლების არსი ყველაზე კარგად განმარტებულია ადამიანის უფლებათა ევროპული კონვენციის მე-6 მუხლის მე-3 პუნქტის ,,c" ქვეპუნქტში, სადაც გარანტირებულია პირის უფლება: ,,დაიცვას თავი პირადად ან მის მიერ არჩეული დამცველის მეშვეობით.” ამგვარად, დაცვის უფლება ძალაშია მაშინაც, როდესაც საქმის განხილვაში დამცველი სრულებითაც არ მონაწილეობს. დაცვის უფლება, ადვოკატის უფლების გარდა, აკისრებს სახელმწიფოს ვალდებულებას, უზრუნველყოს ინდივიდი ისეთი პროცედურით, რითაც მოხდება ამ ინდივიდის უფლებებისათვის არახელსაყრელი შედეგის თავიდან აცილება. აღსანიშნავია, რომ თავად საკონსტიტუციო სასამართლოც არ განმარტავს 42-ე მუხლის მე-3 პუნქტს, როგორც მხოლოდ ადვოკატის უფლებას. საკონსტიტუციო სასამართლომ საქმეში ლევან იზორია და დავით მიხეილ შუბლაძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ მიღებული გადაწყვეტილების 55-ე პარაგრაფში განაცხადა: ,,დაცვის უფლების არსი იმაში მდგომარეობს, რომ პირს, რომლის მიმართაც გარკვეული პროცესუალური ზომები ტარდება, უნდა გააჩნდეს შესაბამის პროცედურასა და მის შედეგზე გავლენის მოხდენის შესაძლებლობა.”

რა საშუალებით შეიძლება პირმა გავლენა მოახდინოს მიმდინარე პროცესზე? ამის შესახებ ნაწილობრივ ისაუბრა საკონსტიტუციო სასამართლომ საქმეზე ვახტანგ მასურაშვილი და ონისე მებონია საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ. აღნიშნულ საქმეში საკონსტიტუციო სასამართლომ განაცხადა: ,,კონსტიტუციის 42-ე მუხლის მე-3 პუნქტის თანახმად, პირს ... უნდა ჰქონდეს საკუთარი თავის დასაცავად პოზიციის პირადად ... გამოხატვის შესაძლებლობა, რისი მიღწევაც პრაქტიკულად შეუძლებელია, როდესაც საქმე განიხილება ზეპირი მოსმენის გარეშე.” (გადაწყვეტილების მე-2 პუნქტი).

დაცვის უფლების აუცილებელი მოთხოვნაა ის, რომ ადმინისტრაციულმა ორგანომ მოუსმინოს იმ პირს, ვის მიმართაც უარყოფითი სამართლებრივი შედეგები შესაძლოა, დადგეს. ზეპირი მოსმენა უნდა ჩატარდეს გონივრულ დროსა და გონივრული ფორმით. ამ კონტექტში პროცესუალური დაცვის კონსტიტუციური პრინციპები მოითხოვენ იმას, რომ საჯარო მოხელეს დროულად და ადეკვატურად ეცნობოს მისი შესაძლო გათავისუფლების მიზეზები, მიეცეს დროული და ეფექტური შესაძლებლობა დაიცვას თავი მის წინააღმდეგ ჩვენების მიმცემ მოწმესთან დაპირისპირების გზით, წარადგინოს თავისი თავის დასაცავად არგუმენტები და მტკიცებულებები ზეპირად. ზეპირი განხილვა განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია მაშინ, როცა ადმინისტრაციული ორგანოს მიერ მისაღები გადაწყვეტილება შესაძლოა, დაეფუძნოს არასწორ და შეცდომაში შემყვან ფაქტობრივ გარემოებებს ან სამართლის ნორმების ფაქტობრივ გარემოებებთან არასწორ შეფარდებას (აშშ-ს უზენაესი სასამართლო საქმეზე გოლდბერგი კელის წინააღმდეგ http://supreme.justia.com/cases/federal/us/397/254/case.html).

,,საჯარო სამსახურის შესახებ” კანონის ნორმები არ ითვალისწინებენ სავარაუდო სამართალდამრღვევის შესაძლებლობას, პირადად გამოცხადდეს ადმინისტრაციული ორგანოს წინაშე. პირს არა აქვს შესაძლებლობა, ზეპირად მონაწილეობა მიიღოს მისი დამცავი მტკიცებულებების გამოკვლევაში, დაუპირისპირდეს და ჯვარედინი დაკითხვა ჩაუტაროს მის წინააღმდეგ ჩვენების მიმცემ მოწმეს. ზეპირი განხილვის არარსებობა არაადეკვატურია ადამიანის დაცვის კონსტიტუციური უფლების უზრუნველსაყოფად.

აშშ-ს უზენაესმა სასამართლომ საქმეში გოლდბერგი კელის წინააღმდეგ მიღებულ გადაწყვეტილებაში განაცხადა, რომ მოსმენის ვალდებულება უნდა მოერგოს იმ ადამიანის საჭიროებას, ვისაც უნდა მოუსმინონ. არ არის საკმარისი, რომ დაინტერესებულმა პირმა თავისი თავის დასაცავად ადმინისტრაციულ ორგანოს წერილობით წარუდგინოს თავისი მოსაზრება. წერილობითი ახსნა-განმარტებისათვის არ არის დამახასიათებელი ის ტექნიკური მოქნილობა, რაც ზეპირი ჩვენებისათვის. წერილობითი ახსნა-განმარტება არ აძლევს პირს საშუალებას, საკითხთან დაკავშირებით თავისი არგუმენტი ისე მოიყვანოს ფორმაში, რაც გადაწყვეტილების მიმღებ ადმინისტრაციულ ორგანოს მიაჩნია მნიშვნელოვნად (http://supreme.justia.com/cases/federal/us/397/254/case.html).

როდესაც ადამიანისათვის ხელსაყრელი გადაწყვეტილების მიღება დამოკიდებულია მოწმის არასანდოდ წარმოჩენაში, მის სიცრუეში მხილებაში, წერილობითი ახსნა-განმარტება ძალიან სუსტი საშუალებაა იმ პირის ხელში, ვინც უნდა ისარგებლოს კონსტიტუციის 42-ე მუხლის მე-3 პუნქტით დაცული უფლებით. ასევე არარეალისტურია საჯარო სამსახურიდან გასათავისუფლებელი საჯარო მოხელის ინტერესების დაცვის მინდობა მხოლოდ გადაწყვეტილების მიმღები პირისათვის, ისე, რომ თავად საჯარო მოხელეს არ მისცეს ფაქტის გამოძიებაში მონაწილეობის შესაძლებლობა. გოლდბერგი კელის წინააღმდეგ მიღებულ გადაწყვეტილებაში აშშ-ს უზენაესმა სასამართლომ განაცხადა, რომ გადაწყვეტილების მიმღები ორგანოები,  რომლებიც დისციპლინური გადაცდომის გამოძიებას აწარმოებენ,  მიდრეკილნი არიან სამართალდარღვევის ჩადენის დამადასტურებელი მტკიცებულებების მოპოვებისაკენ და არ შეიძლება, მოხელის სასარგებლო ფაქტების პრეზენტაცია მხოლოდ მათ მიენდოთ. ფაქტობრივი შეცდომის თავიდან ასაცილებლად დაინტერესებულ მხარეს შესაძლებლობა უნდა ჰქონდეს, წარმოადგინოს თავისი პოზიცია ზეპირად.

აშშ-ს უზენაესმა სასამართლომ საქმეში გრინი მაკილროის წინააღმდეგ მიღებულ გადაწყვეტილებაში განაცხადა: ,,ჩვენს სამართალში არსებობს გარკვეულწილად მყარი პრინციპები. ერთ-ერთი ასეთი პრინციპია ის, რომ როდესაც მთავრობის ქმედებით შესაძლოა, სერიოზულად დაზიანდეს ინდივიდი და ამ ქმედების გონივრულობა დამოკიდებულია ფაქტის დადგენაზე, მთავრობის მიერ გამოსაყენებელ მტკიცებულებაზე ხელი უნდა მიუწვდებოდეს ინდივიდს, რათა მას ჰქონდეს იმის დამტკიცების შესაძლებლობა, რომ მოყვანილი ინფორმაცია არ შეესაბამება სინამდვილეს. შეპასუხების უფლება კიდევ უფრო მნიშვნელოვანია მაშინ, როცა ადმინისტრაციული ორგანოს მიერ მოპოვებული მტკიცებულება შედგება მოწმეთა ჩვენებებისაგან, რომლებსაც კარგად აღარ ახსოვთ ის ფაქტები, რის შესახებაც ჩვენებას აძლევენ, ან მოწმეები შეგნებულად ცრუობენ ბოროტი განზრახვის, საკუთარი შეცდომების დაფარვის, სიძულვილის, სტერეოტიპული შეხედულების ან ეჭვიანობის გამო. ეს მოტივები ვლინდება მოწმეებთან დაპირისპირების და მათი ჯვარედინი დაკითხვის გზით. სწორედ ამიტომ მნიშვნელოვანია იმ პირმა, რომლის მიმართაც ადმინისტრაციული ორგანოს გადაწყვეტილებით უარყოფითი სამართლებრივი შედეგი დგება, ჯვარედინი დაკითხვით დაიცვას თავი ამგვარი მოწმისაგან. ჯვარედინი დაკითხვის და მოწმესთან დაპირისპირების პროცესუალური საშუალება, როგორც ჯეროვანი პროცესის შემადგენელი ნაწილი, აღიარებულია არა მხოლოდ სისხლის სამართლის საქმეებში, არამედ ყველა სხვა ტიპის სამართალწარმოებაში, როდესაც ადმინისტრაციული ორგანოს აქტები და ქმედებები წარმოადგენს განხილვის საგანს.”(http://supreme.justia.com/cases/federal/us/360/474/case.html)

აქვე უნდა ითქვას ისიც, რომ ზეპირი სხდომის ჩატარება, სადაც დაინტერესებულ პირს აქვს მის წინააღმდეგ ჩვენების მიმცემი მოწმის ჯვარედინი დაკითხვის შესაძლებლობა, მოითხოვს გარკვეულ დროს (რაც აუცილებელია კომპლექსური პროცედურის ჩასატარებლად და მოიცავს ადამიანური რესურსის მოცდენას ადმინისტრაციული წარმოების ჩასატარებლად. ასეთი გართულებული პროცედურები შესაძლოა, იმავდროულად ამცირებდნენ მოქალაქეებისათვის მისაწოდებელი მომსახურების ხარისხს) და ხარჯებს (ადმინისტრაციულ ორგანოს გრძელი პროცედურის დასრულებამდე კვლავ უწევს დაუმსახურებელი მოხელისათვის ანაზღაურების გადახდა), რაც მძიმე ტვირთად შეიძლება, დააწვეს ადმინისტრაციულ ორგანოს. შესაბამისად, ამგვარი ზეპირი მოსმენა (ისევე როგორც დაცვის უფლება) არ არის აბსოლუტური უფლება და განსაზღვრულ გარემოებებში შეიძლება, შეიზღუდოს. აშშ-ს უზენაესმა სასამართლომ საქმეში მეთიუსი ელდრიჯის წინააღმდეგ ჩამოაყალიბა ის სამსაფეხუროვანი ტესტი, რომლის დაკმაყოფილების შემთხვევაში პირი ისარგებლებს ამგვარი ზეპირი განხილვის უფლებით (http://supreme.justia.com/cases/federal/us/424/319/).

მეთიუსის ტესტის პირველ საფეხურზე დგინდება ის, თუ რამდენად მნიშვნელოვანია ის კერძო ინტერესი, რაზედაც გავლენას მოახდენს ადმინისტრაციული ორგანოს გადაწყვეტილება. თუკი დადგინდა, რომ კერძო ინტერესი არ არის მნიშვნელოვანი, შემოწმება წყდება და ზეპირი მოსმენის ჩატარების აუცილებლობა არ არსებობს.

მეორე საფეხურზე მოწმდება ის, რამდენად არსებობს შეცდომის დაშვების ალბათობა, თუკი ადმინისტრაციული ორგანო არ ჩაატარებს ზეპირ მოსმენას და რამდენად უწყობს ხელს ზეპირი მოსმენა საქმეზე ობიექტური ჭეშმარიტების დადგენას. ჩვეულებრივ, ჯვარედინი დაკითხვის ჩატარება გამართლებულია მაშინ, როდესაც გადაწყვეტილების მიღება მთლიანად დამოკიდებულია მოწმეების ჩვენებით ფაქტობრივი გარემოებების დადგენაზე. როგორც ზემოთ აღვნიშნეთ, ჯვარედინი დაკითხვა უებარი საშუალებაა, მოწმეების მხრიდან სიცრუის ან ფაქტების, მოწმეთა ნებისაგან დამოუკიდებლი მიზეზებით, არასწორი გადმოცემის თავიდან ასაცილებლად. ზეპირი განხილვა არ არის აუცილებელი, როდესაც გადაწყვეტილება ეფუძნება არა მოწმის ჩვენებას, არამედ სამეცნიერო და საექსპერტო დასკვნას. ექსპერტიზის დასკვნის დეტალების გავლა ჯვარედინი დაკითხვის მეშვეობით ვერავითარ გავლენას ვერ მოახდენს ამ მტკიცებულების დამაჯერებლობაზე. არც დაინტერესებულ პირს, არც ადმინისტრაციულ ორგანოს არ გააჩნიათ საპირწონე სპეციალური განათლება, რითაც ექსპერტს ზეპირად დაუპირისპირდებიან და მისი ჩვენების სანდოობას დააზიანებენ. შესაბამისად, როდესაც საბოლოო გადაწყვეტილება შესაძლოა დაეფუძნოს მხოლოდ ექსპერტის დასკვნას, დაცვის უფლების ადეკვატური უზრუნველყოფისათვის არ არის აუცილებელი ზეპირ განხილვაზე ექსპერტის ჯვარედინი დაკითხვის შესაძლებლობის არსებობა (აშშ-ს უზენაესი სასამართლოს გადაწყვეტილება საქმეზე მეთიუსი ელდრიჯის წინააღმდეგ).

მეთიუსის ტესტის მესამე საფეხურზე ხდება იმის შემოწმება, ხომ არ დააკისრებს ზეპირი მოსმენა ადმინისტრაციულ ორგანოს ზედმეტ ტვირთს ან გაუმართლებელ ხარჯებს. თუკი კერძო ინტერესი ვერ გადაწონის ზეპირი მოსმენის ჩატარებით წარმოშობილ ხარჯებს და ადმინისტრაციულ ტვირთს, ზეპირი მოსმენა არ გაიმართება. თუ ზეპირი მოსმენა წარმოშობს უმნიშვნელო ხარჯებს ან არსებობს იმის შესაძლებლობა, რომ ეს ხარჯები აცილებული იყოს ზეპირი მოსმენის რაციონალური ფორმით ჩატარების შემთხვევაში, ზეპირი მოსმენა ჩატარებული უნდა იყოს.

სზაკის 107-ე მუხლის პირველი პუნქტის არაკონსტიტუციურობის პრობლემა აღმოიფხვრებოდა, იმ შემთხვევაში თუ ამ ტესტის მოთხოვნათა დაცვით იქნებოდა ფორმულირებული. ასეთ შემთხვევაში მოსარჩელე ლევან სიგუას მსგავს მდგომარეობაში მყოფი პირები ადვილად შეძლებდნენ სადავო ნორმის მიერ განსაზღვრული და, იმავდროულად, კონსტიტუციის 42-ე მუხლის მე-3 პუნქტიდან გამომდინარე გარანტიებით სარგებლობას. საჯარო სამსახურიდან დისციპლინური წესით გათავისუფლება არის იმგვარი მნიშვნელობის მოვლენა, სადაც არსებობს შეცდომის დაშვების დიდი ალბათობა, რასაც საკმაოდ მძიმე შედეგები მოჰყვება. ამავე დროს მოხელის დისციპლინური წესით გათავისუფლებისას ადმინისტრაციულ ორგანოს არ ეკისრება დამატებითი ტვირთი. თუკი სხვა შემთხვევაში მარტივი ადმინისტრაციული წარმოებით შემოთავაზებული დაცვის საშუალებები საკმარისი და ადეკვატურია კონსტიტუციის 42-ე მუხლის მე-3 პუნქტით გათვალისწინებული ეფექტური დაცვის უფლებით სარგებლობისათვის, საჯარო მოხელის დისციპლინური წესით სამსახურიდან გათავისუფლებისათვის მარტივი ადმინისტრაციული წარმოება არასაკმარისი და არაადეკვატურია. საჯარო მოხელეს, რომელმაც შესაძლოა სამსახურიდან ე.წ. ,,მგლის ბილეთით” გაშვების შემთხვევაში შემოსავლის დაკარგვასთან ერთად სტიგმატიზაციაც განიცადოს, სჭირდება დაცვის ზუსტად ის გარანტიები, რაც ფორმალური ადმინისტრაციული წარმოებით არის დადგენილი. სზაკის 107-ე მუხლის პირველი ნაწილი კი ართმევს დისციპლინურ წარმოებას დაქვემდებარებულ საჯარო მოხელეს, ფორმალური წარმოებით გათვალისწინებული დაცვის საშუალებებით სარგებლობას, ზღუდავს რა წარმოების ამ სახის გამოყენებას მხოლოდ კანონით პირდაპირ გათვალისწინებულ შემთხვევებში და არა იმგვარი პირობებით, როდესაც მხოლოდ ფორმალური წარმოების გამოყენებით აქვს პირს იმის შესაძლებლობა, რომ თავი დაიცვას მის წინააღმდეგ წარმოებული პროცესისაგან.

3. უფლებები, რომლებზეც გავლენას ახდენს დისციპლინური წესით მოხელის სამსახურიდან გათავისუფლება 

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლომ საქმეში ლევან იზორია და დავით მიხეილ შუბლაძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ მიღებულ გადაწყვეტილების 46-ე პარაგრაფში კონსტიტუციის 42-ე მუხლით გათვალისწინებულ უფლებებს, მათ შორის დაცვის უფლებას, ინსტრუმენტული უფლება უწოდა. ეს გულისხმობს იმას, რომ დაცვის უფლება გარდა იმისა, რომ თავად არის კონსტიტუციით გარანტირებული უფლება, იმავადროულად წარმოადგენს სხვა, მათ შორის კონსტიტუციური უფლებების რეალიზების საშუალებას. დაცვის უფლების გარეშე სხვა კონსტიტუციური უფლებები თეორიული და ილუზორული იქნებოდნენ. დაცვის პროცესუალური უფლების დარღვევით იმავდროულად შესაძლოა დაირღვეს ის სხვა უფლებებიც, რასაც დაცვის უფლება ემსახურება. თუკი სამსახურიდან გათავისუფლებისას მოხელე არ ისარგებლებს საკუთარი თავის ეფექტური დაცვის შესაძლებლობით, მას ასევე დაერღვევა კონსტიტუციის მე-17 მუხლით აღიარებული პატივისა და ღირსების ხელშეუხებლობის უფლება, ვინაიდან სამსახურიდან შესაძლოა ყალბი მტკიცებულების საფუძველზე იქნეს გათავისუფლებული. დისციპლინური გადაცდომის ჩადენისათავის სამსახურიდან გათავისუფლება უტეხს სახელს ადამიანს. ცუდი რეპუტაციის გამო ის გარიყული რჩება საზოგადოებისაგან. ამგვარად, დაცვის ადეკვატური საშუალების არარსებობა ადამიანის გათავისუფლებისას წარმოშობს მე-17 მუხლის პირველი პუნქტით გათვალისწინებულ საკითხს. გარდა ამისა, სამსახურის დაკარგვით ადამიანი კარგავს ანაზღაურებას და შესაბამისად, ამ დროს წარმოიშობა საკუთრების უფლებაში არაკონსტიტუციური შეჭრის შესაძლებლობაც. ამ თავში განვიხილავთ ორივე უფლების მიმართებას საჯარო მოხელის სამსახურიდან გათავისუფლების პროცედურასთან.

ა) კონსტიტუციის მე-17 მუხლის პირველი პუნქტით დაცული სფერო

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლომ საქმეში მაია ნათაძე და სხვები საქართველოს პარლამენტისა და საქართველოს პრეზიდენტის წინააღმდეგ მიღებული გადაწყვეტილების 30-ე პარაგრაფში აღნიშნა, კონსტიტუციის მე-17 მუხლის პირველი პუნქტის არსი იმაში მდგომარეობს, რომ ამ ნორმის შესაბამისად, მთავარი ღირებულება არის ადამიანი, როგორც თვითმყოფადი, თავისუფალი და სხვა ადამიანების თანასწორი სუბიექტი. ადამიანის ღირსების დაცვა არის ის, რაც უპირობოდ ეკუთვნის ყველა ადამიანს სახელმწიფოსაგან. ღირსებაში იგულისხმება სოციალური მოთხოვნა სახელმწიფოს მხრიდან ადამიანის რესპექტირებაზე. სასამართლომ იმავე გადაწყვეტილების 31-ე პუნქტში განაცხადა, რომ  ღირსება არის ის უფლება და ამავე დროს, ის ფუნდამენტური კონსტიტუციური პრინციპი, რომელსაც ეყრდნობა და უკავშირდება ძირითადი უფლებები. პირის სამართლებრივი სტატუსის საფუძველში დევს ღირსების იდეა, ხოლო სამართლებრივი დაცვის პრინციპი, როგორც პიროვნების სოციალურ-სამართლებრივი დაცვის საშუალება არის პიროვნების ღირსების უზრუნველყოფის პრინციპი. ღირსების ხელყოფა, ფაქტიურად, ყოველთვის უკავშირდება სხვა ძირითადი უფლების ან უფლებების დარღვევას. სასამართლომ ამავე გადაწყვეტილებაში განაცხადა ის, თუ როგორ შეიძლება შეილახოს ადამიანის ღირსება. საკონსტიტუციო სასამართლოს თქმით, ადამიანის ღირსება ილახება, თუკი სახელმწიფოს მიერ გამოყენებული ღონისძიება მიზნად ისახავს პირის დამცირებას ან მისი მიზნის მიღწევის საშუალებად გამოყენებას.

აშშ-ს უზენაესმა სასამართლომ საქმეში რეგენტთა საბჭო როსის წინააღმდეგ მიღებულ გადაწყვეტილებაში განაცხადა: ,,როდესაც სახელმწიფო უარს ეუბნება ადამიანს ვადაგასული შრომითი კონტრაქტის გაგრძელებაზე, ამით არავითარ ბრალს არ უყენებს ყოფილ დაქირავებულს. შრომითი კონტრაქტის გაგრძელებაზე უარით ყოფილ საჯარო მოხელეს არ ადგება ისეთი ზიანი, რაც გააუარესებდა საზოგადოებაში მის მდგომარეობასა და კავშირებს. კონტრაქტის ვადის გაგრძელებაზე უარს საფუძვლად არ დასდებია ბრალდება მოხელის მიერ შეუფერებელი ან ამორალური ქმედების ჩადენის თაობაზე. ეს რომ ასე ყოფილიყო, საქმე სხვაგვარად იქნებოდა. როდესაც ადამიანის კარგი სახელი, რეპუტაცია, ღირსება და პატიოსნება საფრთხის ქვეშაა, რაც ხელისუფლებას მოეთხოვება, არის ის, რომ აცნობოს პირს მის მიმართ გამოსაყენებელი ღონისძიების შესახებ და მისცეს ასეთ პირს შესაძლებლობა, ზეპირად მოუსმინონ. ადამიანს უნდა ჰქონდეს შესაძლებლობა დამსაქმებლის წინაშე უკუაგდოს მის მიმართ წარდგენილი ბრალდება. თუკი მოხელე იმიტომ გაათავისუფლეს, რომ კონტრაქტს ვადა გაუვიდა, არაფერი მიუთითებს იმაზე, რომ მოპასუხის კარგ სახელს, რეპუტაციას, პატივსა და პატიოსნებას ამით ჩრდილი მიადგა. ასევე ხელახალ დასაქმებაზე უარის თქმით, სახელმწიფო არ ახდენს პირის სტიგმატიზაციას ან მის იმგვარ უუნარო მდგომარეობაში ჩაყენებას, რაც გამორიცხავს დასაქმების სხვა შესაძლებლობებით სარგებლობას. სახელმწიფოს მოხელე იმგვარად არ გაუთავისუფლებია, რაც დაბრკოლებას შეუქმნიდა გათავისუფლებულ პირის, დასაქმებულიყო სხვა საჯარო სამსახურში. ადამიანისათვის სულაც არ წარმოადგენს უმნიშვნელო ზიანს, როგორც ამჟამინდელ სამუშაოზე, ისე მომავალი დასაქმების პერსპექტივაზე ხელმისაწვდომობის დაკარგვა. საჯარო სამსახურში დასაქმების პირობების დადგენისას არ შეიძლება განახორციელოს ისეთი ქმედებები, რაც სრულად უსპობს ადამიანს მომავალში დასაქმების შესაძლებლობას. საჯარო სამსახურიდან ადამიანის სრული დისკვალიფიკაცია უნდა ხდებოდეს ჯეროვანი პროცედურის შესაბამისად, რაც თავის თავში მოიცავს ადამიანის მოსმენის აუცილებლობას.”

იგივე შეიძლება ითქვას კონსტიტუციის მე-17 მუხლით გარანტირებულ პატივისა და ღირსების ხელშეუხებლობის უფლებაზე. როდესაც ადამიანის კარგი სახელი, რეპუტაცია, ღირსება და პატიოსნება საფრთხეშია იმის გამო, რაც ხელისუფლებამ შესაძლოა დამართოს მას, უნდა არსებობდეს დაცვის მინიმალური საპროცესო საშუალებები. თუკი ადამიანს სამართალდარღვევის ჩადენისათვის გაათავისუფლებენ სამსახურიდან, ეს სერიოზულად დააზიანებს მის მდგომარეობას კოლეგებთან და სხვა პირებთან ურთიერთობისას. სამსახურიდან გათავისუფლება ხელს შეუშლის ადამიანს მომავალში სამსახურის მოძიებაში.  იმ შემთხვევაშიც კი, როცა ადამიანი სხვა სამსახურს პოულობს, მას დამატებითი განმარტებები უწევს დისციპლინურ ღონისძიებასთან დაკავშირებით.

ნათელია, რომ სახელმწიფოს უფლება, ცალმხრივად და პროცედურის დაცვის გარეშე განსაზღვროს საკითხი იმის თაობაზე, ადგილი ჰქონდა თუ არა სამართალდარღვევის ჩადენას, ეწინააღმდეგება კონსტიტუციის მოთხოვნებს.

თუკი ადამიანის ღირსების კონსტიტუციური ნორმა-პრინციპი რამეს ნიშნავს, მან სათანადო როლი უნდა ითამაშოს მაშინ, როცა სახელმწიფო საკმაოდ საზიანო მდგომარეობაში აყენებს მოქალაქეს.  როდესაც დაცვის პროცესუალურ უფლებას ვიყენებთ, მხედველობაში უნდა მივიღოთ იმ უფლების ბუნება, რაც მნიშვნელოვნად დაზიანდება სახელმწიფოს მიერ გამოსაყენებელი ღონისძიების შედეგად. ,,საჯარო სამსახურის შესახებ” კანონის საჯარო მოხელის თანამდებობიდან გათავისუფლების არც ერთი საფუძველი არ აყენებს ადამიანის ღირსებას ისეთ ზიანს, როგორც დისციპლინური გადაცდომის გამო მისი სამსახურიდან გათავისუფლება. ადამიანის ღირსებაზე არავითარ გავლენას არ ახდენს ,,საჯარო სამსახურის შესახებ” კანონის 106-ე მუხლით მოხელის სამსახურიდან გათავისუფლება საქართველოს მოქალაქეობიდან გასვლის ან სხვა ქვეყნის მოქალაქეობის მიღების გამო, თუნდაც საქართველოს სახელმწიფო სამსახურიდან პირის გარიცხვა ამ დროს მისი სურვილის საწინააღმდეგოდ ხდებოდეს. სხვა ქვეყნის მოქალაქეობა არათუ ადამიანის ღირსებას არ ლახავს, არამედ დამატებითი კრედიტიც შეიძლება აღმოჩნდეს ასეთი პირის რეპუტაციისათვის. ამ საფუძვლით გათავისუფლებულმა ადამიანებმა შეუძლებელია დაიჩივლონ, რომ სახელმწიფოს მიერ გამოყენებული ღონისძიებით, მათი სტიგმატიზაცია მოხდა, რის გამოც მათთვის ჩაიკეტა ყველა დამსაქმებლის კარი. ამის საწინააღმდეგოდ პირის ცნობა დისციპლინური სამართალდამრღვევად იმდენად დამაზიანებელი ხდება, რომ იწვევს პროფესიული სამყაროდან ინდივიდის სრულ გარიყვას. ყველა ერიდება ,,მგლის ბილეთით” სტიგმატიზებულ პირთან საქმიანი ურთიერთობის დამყარებას, რაც მძიმე სულიერ განცდებთან ერთად იწვევს მატერიალურ და არსებობისათვის აუცილებელ საშუალების სამუდამო დაკარგვას ან სოციალური მდგომარეობის მკვეთრ გაუარესებას.

პრობლემა ის კი არ არის, რომ ნამდვილ სამართალდამრღვევს თავიდან ავაცილოთ ის უარყოფითი შედეგები, რაც მისი მხრიდან დისციპლინური გადაცდომის ჩადენას მოჰყვება, არამედ ის, რომ საჯარო სამსახურიდან არ მოხდეს ღირსეული მოხელის უსაფუძვლოდ გათავიისუფლება. ცხადია, იმ პირის განცდები, რომელმაც რეალურად ჩაიდინა სამართალდარღვევა, კონსტიტუციურად არარელევანტურია და არ წარმოშობს კონსტიტუციის მე-17 მუხლით გათვალისწინებული ღირსების პატივისცემის საკითხს. ადამიანის ღირსება არ ილახება იმ მოხელის სამსახურიდან გათავისუფლებით, რომელმაც რეალურად ჩაიდინა დისციპლინური გადაცდომა. არ შეიძლება დისციპლინის რეალურმა დამრღვევმა მიუთითოს, სახელმწიფოს მხრიდან პატივისა და ღირსების დაცვაზე, როცა უტყუარად დგინდება მისი  მხრიდან დისციპლინური სამართალდარღვევის ჩადენის ფაქტი. კონსტიტუციური პრობლემა წარმოიშობა ადამიანის დაუმსახურებელი სტიგმატიზაციით, როდესაც უტყუარად არ იქნა დადასტურებული საჯარო მოხელის მიერ სამართალდარღვევის ჩადენა და ამის მიუხედავად, შეცდომით მოხდა სამსახურებრივი მოვალეობის დარღვევისათვის მოხელის გათავისუფლება. სწორედ, კონსტიტუციის 42-ე მუხლით გარანტირებული დაცვის უფლება, რომელსაც საკონსტიტუციო სასამართლომ ინსტრუმენტალური უფლება უწოდა, წარმოადგენს იმის საშუალებას, რომ ადეკვატური დაცვის პროცესუალური საშუალების, ინსტრუმენტის გამოყენების გარანტირებით არ  მოხდეს ადამიანის უსაფუძვლო სტიგმატიზაცია, ღირსების კონსტიტუციური პრინციპის უგულვებელყოფა. ადმინისტრაციულ ორგანოში ზეპირი მოსმენის არსებობას მინიმუმდე დაჰყავს ის, შეცდომა, რაც ამგვარი პროცედურის არარსებობის პირობებში შეიძლება, დაუშვას ადმინისტრაციულმა ორგანომ და ამით ადამიანის ღირსებას გამოუსწორებელი ზიანი მიაყენოს. 

მართალია, სადავო ნორმით გათვალისწინებული ღონისძიების დადგენისას სახელმწიფოს პირდაპირი მიზანი იყო საჯარო სამსახურში საშემსრულებლო დისციპლინის დაცვა, თუმცა ამ მიზნის რეალიზაციის მეთოდი იმგვარად იქნა შერჩეული, რომ ადამიანი და მისი ღირსება იქცა დისციპლინის რეალიზების საშუალებად. ამის გამო სადავო ნორმა წინააღმდეგობაში მოდის მე-17 მუხლის პირველ პუნქტთან და იმავდროულად, ღირსების უფლების კონსტიტუციური მნიშვნელობა ამართლებს დაცვის საშუალების სახით ზეპირი მოსმენის გამოყენებას მოხელის სამსახურიდან გათავისუფლებისას.

ბ) საკუთრების უფლება

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლომ საქმეში ოთარ კვენეტაძე და იზოლდა რჩეულიშვილი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ მიღებული განჩინების მე-2 პუნქტში განაცხადა: ,,საკუთრების ცნება ავტონომიური შინაარსისაა. იგი არ შემოიფარგლება მხოლოდ ფიზიკურ საგნებზე საკუთრების უფლებით. ზოგიერთი სხვა უფლება და სარგებელი,  რომელიც ქმნის ქონებას, ქონებრივი ხასიათის ზიანის ანაზღაურების მოთხოვნა, ასევე ქონებრივი ღირებულებები, მათ შორის უფლება მოთხოვნაზე, რაც კანონიერი მოლოდინის საფუძველზე წარმოიშობა და პირის საკუთრების ეფექტურ გამოყენებას განაპირობებს, შესაძლოა განხილული იქნეს როგორც საკუთრება და უფლება საკუთრებაზე.” ამგვარად, მოთხოვნა შრომის ანაზღაურებაზე დაცულია საქართველოს კონსტიტუციის 21-ე მუხლით გათვალისწინებული საკუთრების უფლებით.

მოცემულ შემთხვევაში, მოხელის სამსახურიდან გარიცხვა თავისთავად იწვევს შემოსავლის დაკარგვას.  ამგვარი შემოსავლის დაკარგვამ შესაძლოა, გამოიწვიოს ცხოვრებისათვის აუცილებელ საკვებზე, ტანსაცმელზე, საცხოვრებლსა და სამედიცინო მომსახურებაზე ხელმისაწვდომობის დაკარგვა. კონსტიტუციის პრეამბულა ამკვიდრებს რა სოციალური სახელმწიფოს პრინციპს, სახელმწიფოსაგან მოითხოვს, არ გააუარესოს მოქალაქის მინიმალური საცხოვრებელი პირობები, თუკი დაცვის პროცესუალური საშუალებით მინიმუმდე არ დავა ცხოვრების მინიმალურ პირობებზე წვდომის შეცდომით დაკარგვის შესაძლებლობა. მართალია, მოხელეს აქვს სასამართლოში წარმოებული დავით ისარგებლოს სამართლიანი პროცედურით, თუმცა სასამართლო დავას, ისევე როგორც ახალი სამსახურის შოვნას სჭირდება განსაზღვრული დრო, როდესაც ადამიანი ვერ იღებს საარსებო საშუალებას. გარდა ამისა, უმუშევრობით წარმოშობილი სოციალური დაუცველობა ასუსტებს ადამიანის უნარს, სასამართლო დავის წარმოებით აღიდგინოს საჯარო მოხელის სტატუსი. ამგვარი მძიმე შედეგების თავიდან ასაცილებლად აუცილებელია, ადამიანმა საჯარო სამსახურიდან გათავისუფლებამდე ისარგებლოს ზეპირი მოსმენის შესაძლებლობით, სადაც ობიექტური ჭეშმარიტების დადგენის მიზნით მას ექნება მოწმის დაკითხვის შესაძლებლობა.

საკუთრების უფლება არ არის აბსოლუტური. თუკი ღირსების უფლების შემთხვევაში, იმ მოხელის სამსახურიდან გათავისუფლება, რომლის მიმართაც უტყუარად იქნა დადგენილი გადაცდომის ჩადენის ფაქტი, არ იწვევს ასეთი ადამიანის ღირსებასა და პატივზე რაიმე სახის ჩარევას, ადამიანის მიერ ხელფასის მოთხოვნის უფლების დაკარგვა უნდა მოხდეს უფლების შეზღუდვის კონსტიტუციის 21-ე მუხლის მე-2 პუნქტით დადგენილი წესით. ეს უკანასკნელი პირდაპირ შეიცავს პროცედურული დაცვის გარანტიას. კონსტიტუციის 21-ე მუხლის მე-2 პუნქტი მიუთითებს რა ,,კანონით დადგენილ წესზე,” გულისხმობს იმას, რომ ეს წესი უნდა იყოს საკუთრების უფლების სუბიექტის ადეკვატური პროცედურული დაცვის შესაბამისი.

,,საჯარო სამსახურის შესახებ” კანონი წარმოშობს მოქალაქეში დასაქმების გაგრძელების გონივრულ მოლოდინს, სანამ მოხელე სამსახურებრივი მოვალეობას განმეორებით ან უხეშად არ დაარღვევს. მოხელე ინარჩუნებს ამ გონივრულ მოლოდინს, თუკი უტყუარად არ იქნება დადასტურებული მისი მხრიდან დისციპლინური გადაცდომის ფაქტი. ეს გონივრული მოლოდინი კონსტიტუციურად მას შემდეგ დაიკარგება, რაც მოხელე სამსახურიდან გათავისუფლდება ზეპირი მოსმენის შედეგად, რომლითაც დადგინდება დისციპლინური გადაცდომის ფაქტი. ჯეროვანი პროცედურის დაცვით დაკარგული შემოსავლით ასევე არ ირღვევა კონსტიტუციის 21-ე მუხლის მე-2 პუნქტით დადგენილი საკუთრების უფლების არსი, ვინაიდან ქონებრივ მოთხოვნაზე აღარ არსებობს გონივრული მოლოდინი.

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლომ საქმეში ზაურ ელაშვილი, სულიკო მაშია, რუსუდან გოგია, საქართველოს სახალხო დამცველი და სხვები საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ გადაწყვეტილების მე-15 პუნქტში მიუთითა იმ შემთხვევებზე, როდესაც სახეზეა საქართველოს კონსტიტუციის 21-ე მუხლის მე-2 პუნქტით განსაზღვრული აუცილებელი საზოგადოებრივი საჭიროება. საკონსტიტუციო სასამართლომ აღნიშნა, რომ კანონმდებელი “აუცილებელი საზოგადოებრივი საჭიროებისათვის” შეიძლება მოქმედებდეს, როდესაც მას ამოძრავებს საზოგადოებისათვის ან მისი ნაწილისათვის დადებითი შედეგების მომტანი მიზნები. რა თქმა უნდა, საზოგადოებისათვის დადებითი შედეგის მომტანია ის, რომ საჯარო სამსახური თავისუფლდება სამსახურებრივი მოვალეობის დამრღვევი მოხელისაგან და ამით შესაბამისი სახელმწიფო მომსახურების გაუმჯობესებისაკენ ნაბიჯის გადადგმა ხდება. თუმცა საზოგადოებრივი აუცილებლობით გამართლებული სარგებელი ეჭვქვეშ დგება, თუკი სათანადო პროცედურით არ დადგინდა საჯარო სამსახურიდან მოხელის ჩამოშორების საჭიროება. ზეპირი განხილვა, სადაც მოხელეს აქვს თავის დაცვის შესაძლებლობა, წარმოადგენს საშუალებას, რომლითაც ხდება მოხელის სამსახურიდან გათავისუფლების აუცილებელი საზოგადოებრივი საჭიროების უტყუარად შემოწმება. თუკი დაცვის საპროცესო საშუალებების გამოყენების მიუხედავად ადმინისტრაციული ორგანო მივა დასკვნამდე, რომ მოხელემ ჩაიდინა გადაცდომა, ეს მხოლოდ მოხელის სამსახურიდან გათავისუფლების აუცილებელი საზოგადოებრივი საჭიროების დასაბუთებაზე შეიძლება, მეტყველებდეს.

ამგვარად, ადამიანის ღირსება და საკუთრება არის კონსტიტუციით დაცული ის კერძო ინტერესები, რაც ამართლებენ ზეპირი მოსმენის ჩატარების აუცილებლობას. შემდეგ თავში ჩვენ გავარკვევთ, რამდენად ვარგისია ზეპირი მოსმენა მოხელის ღირსების და საკუთრების ეფექტური დაცვისათვის.

4. ზეპირი მოსმენის როლი საჯარო მოხელის უკეთ დაცვის კუთხით

საჯარო მოხელის გათავისუფლებასთან დაკავშირებული პრობლემა არ იარსებებდა, თუკი დისციპლინური პროცესი იქნებოდა სრულიად სწორი და უშეცდომო, სადაც ცდომილება და უსამართლობა გამორიცხულია. საუბედუროდ, ისე ყოველთვის არ ხდება, რომ პროცესი დაზღვეული იყოს შეცდომებისაგან. იმ შემთხვევაშიც კი, როცა დისციპლინური ძალაუფლების განმახორციელებელი პირი კეთილსინდისიერად მოქმედებს, მას მაინც უწევს სხვისი საჩივრებისა და რჩევების შესაბამისად მოქმედება. საქმის გადასაწყვეტად მნიშვნელოვანი ფაქტები და ჩადენილი ქმედების არსი ხშირად სადავო ხდება. ისეთ სიტუაციაში, სადაც მოწმე ამბობს ერთს და პასუხისგებაში მიცემული პირი მეორეს, შეცდომის დაშვების რისკის ალბათობა მაღალია (აშშ-ს უზენაესი სასამართლოს გადაწყვეტილება საქმეზე გოსი ლოპესის წინააღმდეგ http://www.law.cornell.edu/supct/html/historics/USSC_CR_0419_0565_ZO.html).

დისციპლინური უფლებამოსილების განხორციელებისას რთული პროცედურების გამოყენებას შესაძლოა, უკმაყოფილოდ შეხვდნენ ადმინისტრაციული ორგანოს უფლებამოსილი თანამდებობის პირები. ამის ნაცვლად უფლებამოსილ პირებს შესაძლოა, ერჩივნოთ შეუზღუდავი ძალაუფლების მინიჭება და მათ თავი არ შეიწუხონ წინასწარი შეტყობინების და ზეპირი მოსმენის წესების გამოყენებით. მაგრამ ძალიან უცნაური იქნებოდა ის, თუკი დისციპლინის განმახორციელებელი არ დაუკავშირდება სავარუდო სამართალდამრღვევს იმ მიზნით, რომ შესაძლებლობა მისცეს მას, მოჰყვეს ამბის მისეული ვერსია. ეს შესაძლებლობას იძლევა, თავიდან იქნეს აცილებული უსამართლობა. სამართლიანობა იშვიათად მიიღწევა ფაქტების საიდუმლო, ცალმხრივი გამოკვლევით, რაც გავლენას ახდენს ადამიანის უფლებებზე (აშშ-ს უზენაესი სასამართლოს გადაწყვეტილება საქმეზე გოსი ლოპესის წინააღმდეგ http://www.law.cornell.edu/supct/html/historics/USSC_CR_0419_0565_ZO.html).  

საიდუმლო პროცედურებით სიმართლე ვერ დადგინდება. აკვიატებული შეხედულებები აცდენილია სიმართლისაგან. არ არსებობს სიმართლესთან მისვლის იმაზე უფრო კარგი საშუალება, ვიდრე იმ პირის, ვისაც შესაძლოა ზიანი მიადგეს, ინფორმირება მის წინააღმდეგ არსებული საქმის თაობაზე და მასთან პირისპირ შეხვედრა (აშშ-ს უზენაესი სასამართლოს გადაწყვეტილება საქმეზე გოსი ლოპესის წინააღმდეგ http://www.law.cornell.edu/supct/html/historics/USSC_CR_0419_0565_ZO.html).

ზეპირი მოსმენა, რაც სავარაუდო სამართალდამრღვევს შესაძლებლობას აძლევს, მოჰყვეს ამბის თავისი ვერსია, მნიშვნელოვანი დამცავი მექანიზმია არასწორი გადაწყვეტილების თავიდან ასაცილებლად. სულ მცირე, ზეპირი მოსმენის შემდეგ დისციპლინის განმახორციელებელი ადმინისტრაციული ორგანო საქმეში არსებულ ფაქტებსა და არგუმენტებთან დაკავშირებით წინასწარ ჩამოყალიბებულ მოსაზრებებს კრიტიკულად აფასებს ან იცვლის. ამის შემდეგ ადმინისტრაციულმა ორგანომ შეიძლება გამოიძახოს ის პირი, რომელმაც ბრალი დასდო სხვას დისციპლინურ გადაცდომაში. დისციპლინურ პასუხისგებაში მიცემულ პირს შესაძლებლობა ეძლევა, ჩაატაროს ასეთი მოწმის ჯვარედინი დაკითხვა, გამოიძახოს და დაკითხოს თავისი მოწმეები, ისარგებლოს ადვოკატის დახმარებით. ამ პროცედურების ჩატარების შემდეგ, გადაწყვეტილების მიმღები ორგანო უფრო ინფორმირებული ხდება და შეცდომის დაშვების ალბათობა და უსაფუძვლოდ ადამიანის სტიგმატიზაციის შესაძლებლობა მნიშვნელოვნად მცირდება (აშშ-ს უზენაესი სასამართლოს გადაწყვეტილება საქმეზე გოსი ლოპესის წინააღმდეგ). 

შესაძლოა, ზეპირმა მოსმენამ ბევრი ვერაფერი შეცვალოს, თუკი გადაწყვეტილების მიმღები პირი თავად არის დაინტერესებული პირის ქმედების მოწმე, მაგრამ ეს არანაირად არ აკნინებს ზეპირი მოსმენის მნიშვნელობას, ვინაიდან ამ დროს დისციპლინურ პასუხისგებაში მიცემულ პირს შეუძლია, გადაწყვეტილების მიმღებ პირს აუხსნას თავისი ქმედების ხასიათი და ეს ქმედება ჩასვას, მოვლენათა საერთო კონტექსტში, რაც უცნობია გადაწყვეტილების მიმღები პირისათვის და რომლის გათვალისწინებაც ამსუბუქებს ან გამორიცხავს დისციპლინურ პასუხისმგებლობას (აშშ-ს უზენაესი სასამართლოს გადაწყვეტილება საქმეზე გოსი ლოპესის წინააღმდეგ).

მაგალითად, თუკი სადავო 99-ე მუხლის მე-4 პუნქტით, გადაწყვეტილების მიმღები თანამდებობის პირი თავად გახდება მოწმე, თუ როგორ აცდენს მოხელე სამსახურს, ზეპირი მოსმენა მას შესაძლებლობას მისცემს, გაარკვიოს რამდენად საპატიო იყო მოხელის მიერ სამსახურის გაცდენის მიზეზები. ზეპირ მოსმენას წინ უძღვის შეტყობინება იმის თაობაზე, რომ დაწყებულია მოხელის სამსახურიდან გათავისუფლების თაობაზე ადმინისტრაციული წარმოება. თუკი მოხელე გამოცხადდება და გადაწყვეტილების მიმღებ პირს დაარწმუნებს, რომ გაცდენის მიზეზები საპატიოა, ბუნებრივია შესაძლოა ის არ იყოს სამსახურიდან გათავისუფლებული. თუმცა შეტყობინების მიუხედავად, თუკი პირი კვლავ არ ცხადდება, ასეთ შემთხვევაში ივარაუდება, რომ ადამიანი უარს ამბობს კონსტიტუციის 42-ე მუხლის მე-3 პუნქტით გარანტირებულ უფლებაზე და ადმინისტრაციულ ორგანოს წარმოეშობა უფლება პირის სამსახურიდან გათავისუფლების შესახებ გადაწყვეტილება ზეპირი მოსმენის გარეშე მიიღოს.

ხშირად ფაქტობრივი გარემოებები ნათელია და იგი დამატებით დადგენას არ საჭიროებს. ასეთ შემთხვევაში დღის წესრიგში დგას კანონის სწორად გამოყენების აუცილებლობა. მაგალითად, შესაძლოა, ადმინისტრაციული ორგანო პირის პირველად ჩადენილ გადაცდომას აკვალიფიცირებს, როგორც სამსახურებრივი მოვალეობის ,,უხეშ” დარღვევას. პირს უნდა ჰქონდეს შესაძლებლობა, ადვოკატის მეშვეობით ან დამოუკიდებლად შეაცვლევინოს ადმინისტრაციულ ორგანოს აზრი იმასთან დაკავშირებით, რომ ადგილი ჰქონდა არა უხეშ, არამედ სამსახურებრივ მოვალეობათა ჩვეულებრივ დარღვევას. ასეთ შემთხვევაში მოხელისათვის უფრო ხელსაყრელია უშუალო კონტაქტი გადაწყვეტილების მიმღებ ორგანოსთან, ვიდრე მასთან მიმოწერა. უშუალო კონტაქტი, ცოცხალი დისკუსია ხშირად უფრო ეფექტური საშუალებაა მხარის სამართლებრივ არგუმენტების სიძლიერეში დასარწმუნებლად, ვიდრე აზრების ეპისტოლარული გაცვლა. თანაც უშუალო ურთიერთობა მოსახერხებელია თავად ადმინისტრაციული ორგანოსათვის, ვინაიდან მას აქვს შესაძლებლობა, ოპერატიულად მიიღოს პასუხი ზეპირი განხილვისას დაბადებულ ყველა კითხვაზე და ამით უფრო უკეთესად მოფინოს ნათელი საქმის ბუნდოვან გარემოებებს. 

ამგვარად, ზეპირი სხდომა ხელს უწყობს, გადაწყვეტილების მიმღები პირის ყოველმხრივ ინფორმირებას ფაქტობრივი გარემოებების ირგვლივ. ყოველმხრივ ინფორმირება კი წარმოადგენს ადმინისტრაციული შეცდომის თავიდან აცილების საშუალებას (აშშ-ს უზენაესი სასამართლოს გადაწყვეტილება საქმეზე კლივლენდის საგანმანათლებლო საბჭო ლაუდერმილის წინააღმდეგ http://supreme.justia.com/cases/federal/us/470/532/case.html).

6. ადმინისტრაციული ტვირთის კერძო ინტერესით დაბალანსება

როგორც ზემოთ აღვნიშნეთ, მეთიუსის ტესტის მესამე საფეხურზე უნდა დადგინდეს, ხომ არ ეკისრება გადაწყვეტილების მიმღებს მძიმე ტვირთი ზეპირი მოსმენით ან დასაქმებულის კერძო ინტერესი ხომ არ აღემატება ადმინისტრაციული ორგანოს ინტერესს - თავისი რესურსები არ მოაცდინოს კომპლექსური ხასიათის ადმინისტრაციულ წარმოებას.

ადმინისტრაციული ორგანოს ინტერესი დაუყოვნებლივ, ზეპირი მოსმენის გარეშე გაათავისუფლოს დასაქმებული, არ გადაწონის დასაქმებულის კერძო ინტერესებს. დასაქმებულისათვის ზეპირი პასუხის გაცემა მის მიმართ წაყენებულ ბრალდებაზე არც ზედმეტ ადმინისტრაციულ ტვირთს აკისრებს საჯარო დაწესებულებას, არც საქმისწარმოების დაუშვებელ გაჭიანურებას შეიძლება იწვევდეს. ზეპირ მოსმენამდე დასაქმებულის შენარჩუნება ემსახურება ასევე დამსაქმებლის ინტერესებსაც, თავიდან აიცილოს მცდარი გადაწყვეტილების მიღების გზით ღირსეული თანამშრომლის სამსახურიდან გათავისუფლება. საბოლოო გადაწყვეტილების მიღებამდე დამქირავებელი აგრძელებს სარგებლის მიღებას დაქირავებულის შრომით. კვალიფიციური თანამშრომლის შენარჩუნება უფრო მნიშვნელოვანია საჯარო დაწესებულების ნორმალური ფუნქციონირებისათვის, ვიდრე დამატებითი ხარჯების გაღება ახალი თანამშრომლის დატრენინგებაში. სახელმწიფოს ურჩევნია, მოქალაქე იყოს საჯარო სამსახურში, თავისი შრომით სარგებელი მოჰქონდეს როგორც სახელმწიფოსათვის, ისე საზოგადოებისათვის, ვიდრე არასწორი და კონტრპროდუქტიული ნაბიჯით მოხდეს პირის უმუშევრად დატოვება, რის შემდეგაც ის ისევ სახელმწიფო ბიუჯეტის სარჩენი გახდება სიღარიბის ზღვარს ქვემოთ მოხვედრის შემთხვევაში (აშშ-ს უზენაესი სასამართლოს გადაწყვეტილება საქმეზე კლივლენდის საგანმანათლებლო საბჭო ლაუდერმილის წინააღმდეგ http://supreme.justia.com/cases/federal/us/470/532/case.html).

თუკი დაქირავებულის სამუშაო ადგილზე  ყოფნის თითოეულ წამს შეუძლია, გამოუსწორებელი ზიანი მიაყენოს საჯარო დაწესებულების ნორმალურ ფუნქციონირებას, ,,საჯარო სამსახურის შესახებ” კანონის 90-ე და 91-ე მუხლები ითვალისწინებენ, საჯარო მოხელისათვის სამსახურიდან ჩამოშორების შესაძლებლობას. ამგვარად, ეს ნორმები დღის წესრიგიდან ხსნიან ადმინისტრაციული ორგანოს მხრიდან პირის სამსახურიდან სწრაფად გათავისუფლების ყოველგვარ აუცილებლობას. ამგვარად, ზეპირი მოსმენის ჩასატარებლად გადალახულია მეთიუსის ტესტის მესამე საფეხურიც. 

შემდგომი საკითხი, რაც ყურადღებას იქცევს, შეეხება ,,ზეპირ მოსამენას.” ეს უკანასკნელი მართალია აუცილებელია, მაგრამ არ არის სავალდებულო, რომ იყოს გართულებული, რაც ზედმეტ ადმინისტრაციულ ტვირთად დააწვება გადაწყვეტილების მიმღებ პირს. ზეპირი მოსმენის პროცედურული მოთხოვნები შესაძლოა განსხვავებული იყო საკითხის მნიშვნელობის, პროცესის ბუნებისა და შედეგის გათვალისწინებით. ასეთი განხილვა უნდა იყოს უფრო ნაკლები ვიდრე სრული სასამართლო ან კვაზისასამართლო განხილვაა. გათავისუფლებამდე ჩატარებული მოსმენა უნდა იყოს პირველადი შემოწმება შეცდომით ადამიანის გათავისუფლების გადაწყვეტილების თავიდან ასაცილებლად. ამ დროს უნდა შემოწმდეს, რამდენად არსებობს გონივრული საფუძველი იმაში დასარწმუნებლად, რომ დასაქმებულის წინააღმდეგ წარდგენილი ბრალდება სიმართლეს შეესაბამება და ასაბუთებს გათავისუფლების აუცილებლობას. 

ჯეროვანი პროცედურის არსებით მოთხოვნას წარმოადგენს ის, რომ მოხელეს ეცნობოს სამსახურიდან გათავისუფლების შესახებ და ჰქონდეს შესაძლებლობა, პასუხი გასცეს ბრალდებას. ადმინისტრაციულ ორგანოს პირადად ან წერილობით წარუდგინოს თავისი მოსაზრება. ჩვენი კანონმდებლობა ზეპირი მოსმენის გამართვის დისკრეციულ უფლებამოსილებას მარტივი ადმინისტრაციული წარმოებით ადმინისტრაციულ ორგანოს ანიჭებს. კონსტიტუციის 42-ე მუხლის მე-3 პუნქტით არა გადაწყვეტილების მიმღებ ორგანოს, არამედ თავად იმ პირს, ვის მიმართაც შესაძლოა უარყოფითი სამართლებრივი შედეგები დადგეს, ანიჭებს უფლებას, ჰქონდეს ზეპირ მოსმენასა და წერილობითი მოსაზრებების წარდგენას შორის არჩევანის გაკეთების შესაძლებლობა. მარტივი ადმინისტრაციული წარმოების წესები ამგვარი არჩევანის შესაძლებლობას არ უტოვებს პირს. მოხელეს საჯარო სამსახურიდან გათავისუფლებისას მარტივი წარმოების წესებით აქვს თავისი მოსაზრების წერილობით წარდგენის შესაძლებლობა, მაგრამ თუკი საქმეზე ობიექტური ჭეშმარიტების დადგენა მოითხოვს ზეპირი მოსმენის ჩატარებას და მოწმის ჯვარედინ დაკითხვას, პირი ამ შესაძლებლობას მოკლებულია.

7. ადმინისტრაციული საჩივრის შესაძლებლობა

მართალია, სამსახურიდან გათავისუფლებამდე ზეპირი მოსმენა დაცვის შეუცვლელი საშუალებაა, თუმცა გათავისუფლებული მოხელის ტვირთი მსუბუქდება, გათავისუფლების თაობაზე ბრძანების გამოცემის შემდეგ, თუკი ადმინისტრაციული საჩივრის განხილვისას მაინც ექნება მოხელეს საკუთარი მოსაზრების ზეპირად წარდგენის და მოწმის ჯვარედინი დაკითხვის შესაძლებლობა. ადმინისტრაციული საჩივრის სწრაფი განხილვა ზემდგომ ადმინისტრაციულ ორგანოში კომპენსირებას ახდენს იმ პროცედურული ნაკლოვანების, რაც მოხელის გათავისუფლებასთან დაკავშირებული ადმინისტრაციული წარმოებისას იქნა დაშვებული. რა თქმა უნდა, უფრო სასურველია, გათავისუფლებამდე იქნეს თავიდან აცილებული ყოველგვარი ფაქტობრივი შეცდომის ალაბათობა, თუმცა თუკი მოხელის დაუმსახურებელი სტიგმატიზაციის და მატერიალურ სახსრებთან დაკავშირებული პრობლემა უშუალოდ შეცდომის დაშვებიდან მოკლე ხანში იქნება აღმოფხვრილი, ეს გარკვეულწილად ხელს შეუწყობდა კონსტიტუციური დაცვის გარანტიებით სარგებლობას. ამჯერად ჩვენ უნდა გავარკვიოთ, რამდენად აძლევს გათავისუფლების შემდეგ არსებული ადმინისტრაციული გასაჩივრების მექანიზმი პირს, ზეპირი მოსმენით ადეკვატური დაცვის შესაძლებლობას.

,,საჯარო სამსახურის შესახებ” კანონის 127-ე მუხლი არ ითვალისწინებს ადმინისტრაციული საჩივრის წარდგენას. რომც დავუშვათ იმის შესაძლებლობა, რომ ადმინისტრაციული საჩივრის ინსტიტუტი მოქმედებს ,,საჯარო სამსახურის შესახებ” კანონში სპეციალური ჩანაწერის არსებობის მიუხედავად, ამას არავითარი მნიშვნელობა არ აქვს საქართველოს კონსტიტუციის 42-ე მუხლის მე-3 პუნქტის მოთხოვნათა დასაკმაყოფილებლად. ამის მიზეზია ის, რომ ზოგადი ადმინისტრაციული კოდექსის 185-ე მუხლის თანახმად, ადმინისტრაციული საჩივრის განსახილველად გამოიყენება მარტივი ადმინისტრაციული წარმოების წესები. როგორც ცნობილია მარტივი ადმინისტრაციული წარმოება თავის თავში არ მოიცავს ზეპირ განხილვას და დაინტერესებული პირის მოწმესთან უშუალო დაპირისპირების შესაძლებლობას. ასე, რომ ზეპირი ადმინისტრაციული წარმოება, რაც არ გვხვდება მოხელის საჯარო სამსახურიდან გათავისუფლებამდე, ასევე არ არის უზრუნველყოფილი ადმინისტრაციული საჩივრის განხილვის მომენტისათვის, გათავისუფლების შემდეგ. შესაბამისად, კონსტიტუცური პრობლემის გამოსწორება არც შრომითი დავის მოცემულ ფაზაში ხდება.

ადმინისტრაციული საჩივრის სწრაფად განხილვა ზეპირი მოსმენის ჩატარების გზით, არა მხოლოდ მოხელის სამსახურიდან შეცდომით გათავისუფლების რისკს შეამცირებდა, იმავდროულად მოემსახურებოდა ისეთ ლეგიტიმურ საჯარო მიზანს, როგორიცაა სასამართლოების განტვირთვა ისეთი საქმეებისაგან, რომელიც უფრო სწრაფად და უფრო ეფექტიანად შესაბამის ადმინისტრაციულ ორგანოში შეიძლება გადაწყდეს. სასამართლო დაცვის გარანტიები არსებობს ყოველთვის, თუმცა სწრაფ ადმინისტრაციულ წარმოებასთან შედარებით, მართლმსაჯულება უფრო ძვირი და დროის თვალსაზრისით შედარებით ნაკლებეფექტიანია.