აღნიშნულ საქმეში მოსარჩელეს წარმოადგენს რევაზი კოპალიანი. ეს უკანასკნელი ადმინისტრაციული წესით დაკავებული იქნა 2013 წლის 1 მაისს. რევაზი კოპალიანი იმ დღესვე იქნა გათავისუფლებული. ადმინისტრაციული სამართალდარღვევის ოქმი, რომელიც შედგენისთანავე გადაეცა სამართალდამრღვევსა და მის ადვოკატს, შედგენილი იქნა 2013 წლის 8 მაისს. იმავე დღეს, 2013 წლის 8 მაისს თბილისის საქალაქო სასამართლოს ადმინისტრაციულ საქმეთა კოლეგიამ საქმე #4/2467-13-ზე რევაზი კოპალიანი, სხვა პირებთან ერთად, სცნო ადმინისტრაციულ სამართალდამრღვევად ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსის 166-ე (წვრილმანი ხულიგნობა) და 173-ე (სამართალდამცავი ორგანოს კანონიერი წარმომადგენელისადმი ბოროტი დაუმორჩილებლობა) მუხლებით გათვალისწინებული სამართალდარღვევის ჩადენაში და შეუფარდა ჯარიმა 400 ლარის ოდენობით.

სადავო ნორმებმა უშუალოდ შელახეს მოსარჩელის უფლებები, შესაბამისად, ,,საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ" საქართველოს კანონის 39-ე მუხლის ,,ა" ქვეპუნქტით მოსარჩელე უფლებამოსილია, იდავოს გასაჩივრებული ნორმების კონსტიტუციურობაზე. 

ამგვარად, დაცულია ,,საკონსტიტუციო სამართალწარმოების შესახებ” საქართველოს კანონის მე-18 მუხლის მოთხოვნები და არ არსებობს აღნიშნული სარჩელის არსებითად განსახილველად მიღებაზე უარის თქმის საფუძველი.    

                                                                                   I თავი

 

1. დაკავების საფუძვლების განმარტების ვალდებულება

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლომ 2003 წლის 29 იანვარს მიიღო #2/3/182,185,191 გადაწყვეტილება საქმეზე ფირუზ ბერიაშვილი, რევაზ ჯიმშერიშვილი და საქართველოს სახალხო დამცველი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ. ეს საქმე ეხებოდა დანაშაულის ჩადენაში ეჭვის გამო პირის დაკავებას 12 საათამდე ვადით. ადამიანის პოლიციის განყოფილებაში მიყვანიდან 12 საათის განმავლობაში უნდა ჩატარებულიყო დაკავების კანონიერებისა და დასაბუთებულობის შემოწმება. 12 საათში აღნიშნული შემოწმების ჩატარების შემდეგ, მაშინდელი მოკვლევის ორგანოს უფროსი ვალდებული იყო, პროკურორის თანხმობით გამოეტანა დადგენილება სისხლის სამართლის საქმის აღძვრის, პირის ეჭვმიტანილად ცნობის და დაკავების ან სისხლის სამართლის საქმის აღძვრაზე უარის თქმის და დაკავებულის გათავისუფლების შესახებ. სისხლის სამართლის საქმის აღძვრის, პირის ეჭვმიტანილად ცნობისა და დაკავების შესახებ დადგენილება ხელწერილით დაუყოვნებლივ უნდა გამოეცხადებინათ ეჭვმიტანილისათვის. ამ უკანასკნელს იმავდროულად განემარტებოდა მისი უფლებები.

საკონსტიტუციო სასამართლომ ამასთან დაკავშირებით განაცხადა: ,,დაკავებულ პირს დაკავებიდან პირველი 12 საათის განმავლობაში, არ გააჩნია ის ძირითადი უფლებები, რომლითაც კანონმდებელმა აღჭურვა ეჭვმიტანილი. კერძოდ კი – „დუმილის უფლება, უფლება არ დაიბრალოს დანაშაული, და დამცველის მოწვევის უფლება.“ საკონსტიტუციო სასამართლოს განმარტებით, 12 საათის განმავლობაში მხოლოდ სისხლის სამართლის საქმის აღძვრის, პირის ეჭვმიტანილად ცნობის და დაკავების დადგენილების მიღების შემდეგ განემარტებოდა დაკავებულს მისი უფლებები. ანუ პირს 12 საათი პოლიციის განყოფილებაში შესაძლოა ისე გაეტარებინა, რომ არ სცოდნოდა ის, თუ რის საფუძველზე იყო დაკავებული.

ეს გარემოება საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლომ კონსტიტუციის მე-18 მუხლის მე-5 პუნქტის დარღვევად შეაფასა. კერძოდ #2/3/182,185,191 გადაწყვეტილებაში საკონსტიტუციო სასამართლომ განაცხადა: ,,საქართველოს კონსტიტუციის მე-18 მუხლის მე-5 ნაწილის შესაბამისად „დაკავებულ ან დაპატიმრებულ პირს დაკავების ან დაპატიმრებისთანავე უნდა განემარტოს მისი უფლებები და თავისუფლების შეზღუდვის საფუძველი... აქედან გამომდინარე სასამართლო თვლის, რომ პირს დაკავებისთანავე უნდა განემარტოს მისი უფლებები.”

ამგვარად, საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლომ არაკონსტიტუციურად მიიჩნია 12 საათის განმავლობაში პირისათვის მისი დაკავების საფუძვლის განმარტების გაჭიანურება დანაშაულის საქმეზე. მაშინ, როდესაც შედარებით რთულ სისხლის სამართლის საქმეზე ამგვარი განმარტების გაკეთების 12 საათით გაჭიანურება საქართველოს კონსტიტუციის მე-18 მუხლის მე-5 პუნქტის საწინააღმდეგოდ იქნა მიჩნეული, კონსტიტუციით მით უფრო ნაკლებად შეიძლება შეწყნარებული იქნეს შედარებით მარტივ ადმინისტრაციული სამართალდარღვევის საქმეზე დაკავებიდან 12 საათის განმავლობაში პირის, მისი უფლებებისა და თავისუფლებების შეზღუდვის საფუძვლების თაობაზე, განმარტების გაკეთების გარეშე დატოვება. ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსის სადავო ნორმა კი სწორედ იმას ითვალისწინებს, რომ პირი 12 საათის განმავლობაში ისეა ადმინისტრაციული წესით დაკავებული, რომ არ იცის ის, თუ რის საფუძველზე შეეზღუდა თავისუფლება.

 

2. სადავო ნორმის არსი 

ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსის 244-ე მუხლი ჩამოთვლის შემთხვევებს, რომელთა არსებობის შემთხვევაშიც სამართალდამცავი ორგანოს წარმომადგენელს აქვს პირის დაკავების უფლება. ეს შემთხვევებია:

1. პიროვნების დადგენა;

2. ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა ოქმის შედგენა, მისი ადგილზე შედგენის შეუძლებლობის შემთხვევაში;

3.საქმის დროულად და სწრაფად განხილვის უზრუნველყოფა;

4.ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა საქმეზე მიღებულ დადგენილებათა აღსრულების უზრუნველყოფა;

აღნიშნული ნორმის დისპოზიციაში არ გვხვდება არც ,,ან” და არც ,,და” კავშირები. უნდა ვივარაუდოთ, რომ დაკავების ზემოხსენებული საფუძვლების გამოყენება შესაძლებელია, როგორც ალტერნატიულად, ისე კუმულაციურად. სამართალდამცავი ორგანოს წარმომადგენელს არ მოეთხოვება ჩამოთვლილი საფუძვლების კუმულაციურობის დასაბუთება. სხვაგვარად, პოლიციელი ვერ დააკავებდა იმ პირს, რომლის ვინაობაც მისთვის ცნობილი იყო, თუნდაც სახეზე ყოფილიყო ადამიანის დაკავების დანარჩენი სამი გარემოება.

აღნიშნული საქმეში მოსარჩელე დავის საგნად აქცევს მხოლოდ იმ შემთხვევას, როდესაც ადამიანის დაკავება ხდება იმისათვის, რომ შედგეს ადმინისტრაციული სამართალდარღვევის ოქმი. ადამიანის დაკავება, დაკავებულის სურვილის საწინააღმდეგოდ პოლიციის განყოფილებაში მისი განსაზღვრული ვადით მოთავსება, არის ის ინსტრუმენტი, რაც კანონმდებელმა სამართალდამცავი ორგანოს წარმომადგენელს იმ მიზნით მიანიჭა, რომ მიაღწიოს კონკრეტულ ლეგიტიმურ მიზანს - შეადგინოს ადმინისტრაციული სამართალდარღვევის ოქმი. შესაბამისად, ამ სარჩელით მხოლოდ იმ შემთხვევის კონსტიტუციურობის დადგენას ვითხოვთ, როდესაც ოქმის შედგენას წინ უძღვის ადამიანის დაკავება.

შესაძლოა, არსებობდეს ისეთი შემთხვევა, როდესაც პირის ვინაობა არ დგინდება და სასკ-ის 312-ე პრიმა მუხლის პირველი ნაწილით ჯერ შედგეს სამართალდარღვევათა ოქმი, ხოლო შემდეგ პირი იქნეს დაკავებული იმისათვის, რომ დადგინდეს მისი ვინაობა. სამართალდარღვევის ოქმის შედგენა შესაძლებელია  იმ დრომდე, ვიდრე სამართალდარღვევის საქმის დროულად და სწრაფად განხილვისათვის ან სამართალდარღვევის საქმეზე დადგენილების აღსრულებისთვის დაკავება არ იქნება აუცილებელი. თუკი ადმინისტრაციულ დაკავებას წინ უძღვის ადმინისტრაციული სამართალდარღვევის ოქმის შედგენა, კონსტიტუციის მე-18 მუხლის მე-5 პუნქტით სახელმწიფოსათვის დაკისრებული ვალდებულების - განუმარტოს დაკავებულს მისთვის თავისუფლების შეზღუდვის საფუძველი - დარღვევის საკითხი არ წარმოიშობა. ამ შემთხვევაში ადამიანმა დაკავებამდე ან დაკავებისას იცის ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსის 240-ე მუხლით დადგენილი შემდეგი საკითხები: ,,ადმინისტრაციული სამართალდარღვევის ჩადენის ადგილი, დრო, არსი, ნორმატიული აქტი, რომელიც ითვალისწინებს პასუხისმგებლობას იმ სამართალდარღვევისათვის, რომლის სავარაუდო ჩადენისათვის პირი პასუხისგებაში მისცეს. ამგვარად, სადავო ნორმის გარდა, სხვა საფუძვლით პიროვნების დაკავების შემთხვევა კონსტიტუციის მე-18 მუხლის მე-5 პუნქტს არ არღვევს. ამასთან ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსის 240-ე მუხლის მე-4 ნაწილით პასუხისგებაში მიცემულ პირს მისი უფლებები, მათ შორის ადვოკატის მოწვევის უფლება, მხოლოდ ოქმის შედგენისას განემარტება. ცხადია, თუ ოქმი ადამიანის დაკავებამდე შედგა, კოდექსი უზრუნველყოფს პირს განმარტების შესაძლებლობით.

სხვაგვარადაა საქმე სადავო ნორმით გათვალისწინებულ შემთხვევაში, როცა ადამიანს აკავებენ იმ მიზნით, რომ ადმინისტრაციული სამართალდარღვევის ოქმი შეუდგინონ მას. ამ შემთხვევაში ადამიანმა არ იცის, თუ რა სამართალდარღვევისათვის არის დაკავებული, ვინაიდან ჯერ არ არის შედგენილი ადმინისტრაციული სამართალდარღვევის ოქმი.  ადამიანის დაკავებისას დგება დაკავების ოქმი, თუმცა საინტერესოა როდის ხდება დაკავების ოქმი, რომელიშიც აღინიშნება დაკავების მოტივი (სასკ-ის 245-ე მუხლი), ცნობილი დაკავებულისათვის? ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსის 240-ე მუხლის მე-4 ნაწილით, პასუხისგებაში მიცემულ პირს სამართალდარღვევის ოქმის შედგენისას განემარტება მისი სასკ-ის 252-ე მუხლით გარანტირებული უფლებები, რაც აღინიშნება კიდეც სამართალდარღვევის ოქმში. სასკ-ის 252-ე მუხლით გათვალისწინებულ ერთ-ერთ უფლებას კი წარმოადგენს, პასუხისგებაში მიცემული პირის უფლება, გაეცნოს საქმის მასალებს. ამგვარად, სანამ სამართალდარღვევის ოქმი არ შედგება, მანამდე დამკავებელ თანამდებობის პირს არ ევალება, ადამიანს წარუდგინოს დაკავების ოქმი და შესაბამისად, აცნობოს ის, თუ რის საფუძველზე მოხდა მისი დაკავება. ამით ირღვევა კონსტიტუციის მე-18 მუხლის მე-5 პუნქტი.

თუკი ადამიანი დაკავებულია ადმინისტრაციული სამართალდარღვევათა ოქმის შედგენამდე, მას ხელი არ მიუწვდება დაკავების ოქმზე ან არ იცის ის, რომ მას შეუძლია, დაკავების ოქმის გაცნობით გაიგოს თავისი დაკავების მოტივი. მართალია, პირს სამართალდარღვევის ოქმის შედგენის შემდეგ, ამ ოქმის წაკითხვით, მათ შორის მის შინაარსთან დაკავშირებით შენიშვნების გაკეთების გზით, შეუძლია საბოლოოდ გაიგოს ის, თუ რის გამო მოხდა მისი დაკავება. მიუხედავად ამისა, მხედველობაში უნდა მივიღოთ ერთი მეტად საყურადღებო გარემოება. ვინაიდან დაკავება ხდება ოქმის შესადგენად, პირის მიმართ თავისუფლების აღკვეთა არ დასრულდება იმ დრომდე, ვიდრე ეს მიზანი არ იქნება მიღწეული. რა დროში შეიძლება იყოს ის მიღწეული მიზანი, რის გამოც ადამიანის დაკავება მოხდა, კერძოდ კი სამართალდარღვევის ოქმის შედგენა? ამ საკითხს დაკავების ხანგრძლივობის მარეგლამენტირებელი დებულება განსაზღვრავს. სასკ-ის 247-ე მუხლის პირველი ნაწილის თანახმად, ადმინისტრაციული დაკავება შესაძლოა, გაგრძელდეს 12 საათის განმავლობაში. ამგვარად, სამართალდამცავი ორგანოს წარმომადგენელს აქვს 12 საათი იმისათვის, რომ შეადგინოს სამართალდარღვევის ოქმი და ამ დროის განმავლობაში დაკავებული ჰყავდეს ის პირი, რომლის მიმართაც სამართალდარღვევის ოქმის შედგენა იგეგმება.

ამგვარად, ადმინისტრაციული სამართალდარღვევის ჩადენისათვის პირი შესაძლოა 12 საათის განმავლობაში ისე იყოს დაკავებული, რომ არ იცოდეს მისთვის თავისუფლების აღკვეთის საფუძველი. ამის გამო 244-ე მუხლის შემდეგი სიტყვები: ,,ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა ოქმის შესადგენად, თუ ოქმის შედგენა აუცილებელია, მაგრამ მისი ადგილზე შედგენა შეუძლებელია” წინააღმდეგობაში მოდის კონსტიტუციის მე-18 მუხლის მე-5 პუნქტის პირველ წინადადებასთან. 12 საათი საკმაოდ დიდი დროა იმისათვის, რომ დაკავებულმა არ იცოდეს მისთვის თავისუფლების შეზღუდვის საფუძველი, მაშინ როცა საქართველოს კონსტიტუცია კატეგორიულად ითხოვს სახელმწიფოსაგან ამგვარი განმარტების გაკეთებას პირის დაკავებისთანავე.

 

3. როდიდან ითვლება პირი დაკავებულად

ამ შეკითხვაზე საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლომ პასუხი გასცა თავის გადაწყვეტილებაში საქმეზე ფირუზ ბერიაშვილი, რევაზ ჯიმშერიშვილი და სახალხო დამცველი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ: ,,სასამართლო კოლეგია ასევე აღნიშნავს, რომ პირი დაკავებულად შეიძლება ჩაითვალოს იმ მომენტიდან, როდესაც დაკავებისათვის საგანგებოდ უფლებამოსილი პირი კანონით განსაზღვრულ შემთხვევებში და საფუძველზე, შეუზღუდავს ადამიანს საქართველოს კონსტიტუციით გარანტირებულ თავისუფლებას.” აშშ-ს უზენაესმა სასამართლომ საქმეში ბერკემერი მაკარტის წინააღმდეგ მიღებულ გადაწყვეტილებაში დაკავების მომენტი აღწერა შემდეგნაირად: ,,არავითარი კითხვა არ შეიძლება არსებობდეს, იმასთან დაკავშირებით, რომ პიროვნება დაკავებულია სულ მცირე იმ მომენტიდან, როდესაც მას ფაქტობრივად აღუკვეთეს თავისუფლება და მისცეს პოლიციის მანქანაში ჩაჯდომის ინსტრუქცია.” ამგვარად, ისევე როგორც ეს გააკეთა საკონსტიტუციო სასამართლომ 2003 წელს, დაკავების საფუძვლის განმარტება სწორედ ამ მომენტიდან უნდა ხდებოდეს.

 

4. ვრცელდება თუ არა კონსტიტუციის მე-18 მუხლი ადმინისტრაციულ დაკავებაზე

ამ შეკითხვაზე საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლომ პასუხი გასცა თავის 2013 წლის 11 აპრილის #1/2/503,513 გადაწყვეტილებაში საქმეზე ლევან იზორია და დავით მიხეილ შუბლაძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ. ამ გადაწყვეტილების 21-ე პარაგრაფში სასამართლომ პირდაპირ მიუთითა, რომ კონსტიტუციის მე-18 მუხლით გათვალისწინებული დაკავება შეიძლება, განხორციელდეს, როგორც სისხლის სამართლის, ისე ადმინისტრაციული სამართალდარღვევის საქმეზე. კერძოდ სასამართლომ აღნიშნა: ,,დაკავებასთან გვაქვს საქმე, როდესაც პირი ეჭვმიტანილია კონკრეტული დანაშაულის ან სამართალდარღვევის ჩადენაში და როდესაც მართლმსაჯულების განხორციელების მიზნით, აუცილებელია საზოგადოებისგან პირის დროებით იზოლირება, ან მისი დახურულ სივრცეში გადაყვანა (მოთავსება) აუცილებელია ადმინისტრაციული სამართალდარღვევის საქმის წარმოების უზრუნველყოფის მიზნით.” ამგვარად, კონსტიტუციის მე-18 მუხლის მე-5 პუნქტით დადგენილი გარანტია - დაკავებულს განემარტოს მისი თავისუფლების შეზღუდვის საფუძველი - ძალაშია მაშინაც, როდესაც ადამიანის დაკავება ხდება ადმინისტრაციული წესით.

ამ უფლებაზე გავლენას არ ახდენს ის ფაქტი, რომ სისხლის სამართლებრივი ხასიათის დაკავებისაგან განსხვავებით ადმინისტრაციული დაკავება გასტანს მხოლოდ 12 საათს და არა 72 საათს. აღნიშნული სარჩელით დავის საგნად არ ვხდით, კონსტიტუციის მე-18 მუხლის მე-3 პუნქტით დადგენილი დაკავების კანონიერებაზე სასამართლო კონტროლის აუცილებლობას, რაც მხოლოდ მაშინ მოითხოვება, როდესაც დაკავება გასტანს 48 საათზე მეტხანს. დაკავებაზე საგანგებოდ უფლებამოსილი პირის მიერ ადმინისტრაციული წესით დაკავებულისათვის თავისუფლების შეზღუდვის საფუძვლის განმარტების ვალდებულება, გათვალისწინებული კონსტიტუციის მე-18 მუხლის მე-5 პუნქტით, ძალაშია იმის მიუხედავად, რომ მოცემულ შემთხვევაზე არ ვრცელდება კონსტიტუციის მე-18 მუხლის მე-3 პუნქტით დადგენილი დაკავებაზე სასამართლო კონტროლის უფლება.

 

5. განმარტების გაკეთების საჭიროება

ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლომ საქმეში ბიუსაევი და ანზოროვი საქართველოს წინააღმდეგ, განაცხადა, რომ კონვენციის მე-5 მუხლის მე-2 პუნქტი მოიცავს დაცვის ელემენტარულ გარანტიებს, იმასთან დაკავშირებით, რომ ნებისმიერმა დაკავებულმა პირმა უნდა იცოდეს მიზეზები, თუ რატომ შეუზღუდეს თავისუფლება. კონვენციის მე-5 მუხლის მე-2 პუნქტის შესაბამისად, ნებისმიერ დაკავებულ პირს უნდა უთხრან, გასაგები, მარტივი, არატექნიკური ფორმით დაკავების სამართლებრივი და ფაქტობრივი საფუძვლები. ეს აუცილებელია იმისათვის, რომ დაკავებულ პირს, შეეძლოს დაკავების კანონიერების სასამართლოში გასაჩივრება, თუ ამის საჭიროება არსებობს (ევროპული სასამართლოს გადაწყვეტილება საქმეზე ბიუსაევი და ანზოროვი საქართველოს წინააღმდეგ 64-ეპარაგრაფი).

აღნიშნულ საქმეში ევროპულმა სასამართლომ უკვე დაადგინა, რომ განმცხადებლების მდგომარეობა, რომელებიც მოათავსეს პოლიციის განყოფილებაში, გადაუღეს სურათები, სამი საათის განმავლობაში ჰკითხავდნენ მათი ნათესავების კავშირზე ჩეჩნეთის ომთან დაკავშირებით და მხოლოდ ამის შემდეგ იქნენ გათავისუფლებული, უთანაბრდება თავისუფლების აღკვეთას (გადაწყვეტილების მე-6 პარაგრაფი). არც დაკავებისას, არც გათავისუფლებისას განმცხადებლებს არ გადაეცათ რაიმე დოკუმენტი, სადაც მითითებული იქნებოდა დაკავების მიზეზები. განმცხადებლები ჩააყენეს გაურკვევლობისა და დაბნეულობის მდგომარეობაში, ვინაიდან მათთვის უცნობი იყო თავისუფლების შეზღუდვის მიზეზები. ასევე მხედველობაში უნდა მივიღოთ ის გარემოება, რომ პოლიციის სამმართველოში ყოფნის დროს განმცხადებლები დაექვემდებარნენ განსაზღვრულ საგამოძიებო ღონისძიებებს. განმცხადებლების ბრალდებები დასტურდება შესაბამისი საერთაშორისო ორგანიზაციების ანგარიშებით. ევროპულმა სასამართლომ მიიჩნია, რომ განმცხადებლების დაკითხვა, ამძაფრებდა დაკავების მიზეზებთან დაკავშირებულ გაუგებრობას (ევროპული სასამართლოს გადაწყვეტილება საქმეზე ბიუსაევი და ანზოროვი საქართველოს წინააღმდეგ 65-ე პარაგრაფი).

ამგვარად, სადავო ნორმა ითვალისწინებს 12 საათის განმავლობაში პირის მოთავსებას გაურკვეველ მდგომარეობაში, როდესაც მისთვის უცნობია ის, თუ რატომ დააკავეს. ეს გაურკვევლობა დაკავებულს დამოკიდებულს ხდის დამკავებელ თანამდებობის პირზე, იწვევს რა დაკავებული პირის უსუსრ მდგომარეობაში ჩაყენებას. ამავე დროს განმარტების არ არსებობის პირობებში, დაკავებულისათვის უცნობია ის, თუ რა ქმედების ჩადენას ედავება მას სახელმწიფო, შესაბამისად, ადამიანი მოკლებულია შესაძლებლობას, დაიცვას თავი სახელმწიფოს მხრიდან მომავალში წარსადგენი ბრალისაგან და გაასაჩივროს მისთვის თავისუფლების შეზღუდვა სასამართლოში.

გარდა ამისა, სადავო ნორმა სასკ-ის 252-ე მუხლის პირველ პუნქტში პასუხისმგებაში მიცემული პირის უფლებების ნუსხის განმარტებას ზრუდავს სამართალდარღვევის ოქმის შედგენის მომენტით, რაც დაკავების ფინალურ სტადიას წარმოადგენს. ამგვრად, დაკავების დრო ისე შეიძლება ამოიწუროს, რომ ადმინისტრაციულ პასუხისგებაში მიცემულ პირს შესაძლოა, წარმოდგენაც კი არ ჰქონდეს იმ ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევაზე, რისთვისაც ის არის დაკავებული. მხოლოდ მაშინ, როცა დაკავების 12 საათიანი ვადა იწურება და ადმინისტრაციული სამართალდარღვევის ოქმი დგება, დაკავებულს განუმარტავენ ისეთ საპროცესო საშუალებების გამოყენების უფლების შესახებ, რომლის მეშვეობითაც პასუხისგებაში მიცემულ პირს, შეუძლია, აიცილოს ადმინისტრაციული პასუხისმგებლობა სასამართლოში (საქმის მასალების გაცნობის უფლება, მტკიცებულებების წარდგენა, ადვოკატის მოწვევის შესაძლებლობა და სხვა). ეს საპროცესო შესაძლებლობები დაკავებულისათვის უცნობია 12 საათის განმავლობაში. შესაბამისად, სადავო ნორმები იმგვარად იძლევიან ადამიანის დაკავების შესაძლებლობას, რომ დაკავებისთანავე და დაკავებიდან 12 საათის განმავლობაში დაკავებულისათვის უცნობია იმ საპროცესო საშუალებების თაობაზე, რომელთა გამოყენებითაც ადამიანს შეუძლია თავი დაიცვას მოსალოდნელი პასუხისმგებლობისაგან. საპროცესო საშუალების გამოყენება არა მხოლოდ პასუხისმგებლობისაგან თავის დაცვას ემსახურება, არამედ, იმავდროულად, იმ უმწეო მდგომარეობასაც ამსუბუქებს, რაც თავისუფლების ნებისმიერი შეზღუდვისთვის არის დამახასიათებელი, განსაკუთრებით, ისეთისათვის, რაც დახურულ სივრცეში ხდება (იხილეთ აშშ-ს უზენაესი სასამართლოს გადაწყვეტილება საქმეზე მირანდა არიზონას წინააღმდეგ http://supreme.justia.com/cases/federal/us/384/436/case.html). დაკავებისთანავე გასაგები ფორმით ადამიანისათვის ადვოკატის მოწვევის უფლების განმარტება, არის ამ უსუსუსრი მდგომარეობის შემსუბუქების და არასათანადო მოპყრობის ან ფსიქოლოგიური ზემოქმედების თავიდან აცილების საშუალება. საქმის შესახებ ინფორმაციის მიღება არის უსუსურობის მთავარი მიზეზის - 12 საათის განმავლობაში გაურკვევლობაში ყოფნის - აღმოფხვრის ძირითადი საშუალება. პოლიციელის მხრიდან მიღებული ის განმარტება, რასაც შეიცავს 252-ე მუხლი, თავის დაცვის საპროცესო საშუალებების გამოყენების უმთავრეს წინაპირობას წარმოადგენს. ამ განმარტების გაკეთების შეზღუდვა დაკავების ვადის ბოლო მომენტში -12 საათის ამოწურვისას, ართმევს ადამიანს  შესაძლებლობას, ეფექტურად განახორციელოს საკუთარი თავის დაცვა თავისუფლების შეზღუდვის პირველსავე მომენტში - დაკავებისთანავე. ამის გამო, სადავო ნორმა იმავდროულად წინააღმდეგობაში მოდის კონსტიტუციის 42-ე მუხლის მე-3 ნაწილთან. 

                                                                                   

                                                                                 თავი II

                          ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსის 240-ე მუხლის მე-4 ნაწილი

 

სასკ-ის 240-ე მუხლის მე-4 ნაწილის შესაბამისად, ოქმის შედგენისას დამრღვევს განემარტება ამ კოდექსის 252-ე მუხლით გათვალისწინებული მისი უფლებები და მოვალეობები, რაც აღინიშნება ოქმში. სასკ-ის 252-ე მუხლით კი პასუხისგებაში მიცემულ პირს უნდა განემარტოს შემდეგი უფლებები: ,,გაეცნოს საქმის მასალებს, მისცეს ახსნა-განმარტებანი, წარადგინოს მტკიცებულებანი, განაცხადოს შუამდგომლობანი; საქმის განხილვისას ისარგებლოს ადვოკატის იურიდიული დახმარებით; გამოვიდეს მშობლიურ ენაზე და თუ არ იცის მიმდინარე წარმოების ენა, ისარგებლოს თარჯიმნის მომსახურებით; გაასაჩივროს საქმის გამო მიღებული დადგენილება.”

საქმის მასალების გაცნობით ადამიანისათვის ცნობილი ხდება ის, თუ რის საფუძველზე მოხდა პირის ადმინისტრაციული წესით დაკავება. სასკ-ის 240-ე მუხლის მეოთხე ნაწილის სიტყვების ,,ოქმის შედგენისას” არაკონსტიტუციურობა იმაში მდგომარეობს, რომ ნორმის ეს ნაწილი შეზღუდვას აწესებს დაკავების საფუძვლების განმარტებასთან დაკავშირებით. სასკ-ის 240-ე მუხლი სადავო სიტყვების გამოკლებით აღმჭურველი ნორმატიული აქტია. ეს ნორმა აკისრებს სამართალდამცავი ორგანოს წარმომადგენელს ვალდებულებას, განუმარტოს ადამიანს მისი უფლებები, მათ შორის დაკავების საფუძველი. მიუხედავად ამისა, სადავო ნორმა უფლებათა განმარტების ვალდებულებას ზღუდავს დროის თვალსაზრისით. სადავო ნორმა უფლებების განმარტების ვალდებულებას უკავშირებს არა პირის დაკავებას, არამედ ადმინისტრაციული სამართალდარღვევის ოქმის შედგენის მომენტს. თუკი პირის დაკავების მიზანი ადმინისტრაციული სამართალდარღვევის ოქმის შედგენაა, ადამიანს შესაძლოა, თავისუფლება შეზღუდული ჰქონდეს ისე, რომ ჯერ არ იყოს შედგენილი ადმინისტრაციული სამართალდარღვევის ოქმი. ადამიანის დაკავებისა და შესაბამისად, ადმინისტრაციული სამართალდარღვევის ოქმის შედგენისათვის პოლიციას აქვს 12 საათიანი შეზღუდვა. შესაბამისად, ამ დროს შესაძლოა, ადამიანისათვის უცნობი იყოს ის, თუ რის გამო ხდება მოხდა მისი დაკავება.

სასკ-ის 240-ე მუხლის პირველი ნაწილი ადგენს იმ მონაცემებს, რაც აღნიშნული უნდა იყოს ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა ოქმში. მათ შორისა, პასუხისგებაში მიცემული პირის პირადი ნომერი. ამ ინფორმაციას სჭირდება ადამიანის პირადობის მოწმობის მოძიება, რაც განსაზღვრულ დროსთან არის დაკავშირებული. უფრო მეტი დრო სჭირდება ოქმის შესადგენად სხვა მონაცემების მოძიებას.

ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა ოქმში მითითებული უნდა იყოს ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევის ჩადენის ადგილი, დრო და არსი. ცხადია, ისეთი ადმინისტრაციული სამართალდარღვევის ჩადენისას, როგორიცაა სასკ-ის 173-ე მუხლით გათვალისწინებული, სამართალდამცავი ორგანოს წარმომადგენლის კანონიერი მოთხოვნისადმი ბოროტი დაუმორჩილებლობა, ოქმის შემდგენი პოლიციელი შესაძლოა, თავად იყოს დაზარალებული, ის სამართალდამცავი, რომლის კანონიერ მოთხოვნასაც სავარაუდოდ არ დაემორჩილა ადმინისტრაციულ პასუხისგებაში მიცემული პირი. ასეთ შემთხვევაში ოქმში სამართალდარღვევის დროის, ადგილის და არსის მითითება უფრო სწრაფად ხდება. მიუხედავად ამისა, სასკ-ის 173-ე მუხლით გათვალისწინებულ სამართალდარღვევაზე ოქმს ყოველთვის ის პოლიციელი არ ავსებს, რომლის მიმართაც ეს ქმედება იქნა ჩადენილი. სამართალდარღვევათა აბსოლუტურ უმრავლესობაში, რისთვისაც სასკ-ის 246-ე მუხლით გათვალისწინებულია დაკავება, ოქმის შემდგენი თანამდებობის პირი არ წარმოადგენს დაზარალებულს და უფრო მეტიც, შესაძლოა ოქმის შემდგენი არ იყოს სამართალდარღვევის ჩადენის თვითმხილველიც კი. ასეთ შემთხვევაში პოლიციელს მოეთხოვება ის, რომ მოძებნოს და დაკითხოს მოწმეები. ეს კი საკმაო დროსთან არის დაკავშირებული, როდესაც პასუხისგებაში მიცემული პირი დატოვებულია მისი დაკავების მიზეზებთან დაკავშირებით შეტყობინების გარეშე.

სასკ-ის 238-ე მუხლის მე-2 ნაწილით ადმინისტრაციული სამართალდარღვევის ოქმი მოხსენიებულია როგორც ერთ-ერთი მტკიცებულება. მიუხედავად ამისა, უნდა ითქვას ის, რომ სამართალდარღვევის ოქმი არის ერთ-ერთი უმნიშვნელოვანესი მტკიცებულება, რომლის არარსებობის ან მისი არასწორად შედგენის შემთხვევაში საქმის განმხილველი სასამართლო შეწყვეტს საქმისწარმოებას. სასკ-ის 260-ე მუხლით საქმის განმხილველი ორგანო წყვეტს იმას, თუ რამდენად სწორად არის შედგენილი ადმინისტრაციული სამართალდარღვევის ოქმი. მართალია, ადმინისტრაციული სამართალდარღვევათა საქმეზე სახდელის დადების შესახებ დადგენილების მისაღებად არ გამოიყენება გონივრულ ეჭვს მიღმა გამამტყუნებელი განაჩენის დასადგენად აუცილებელი სისხლისსამართლებრივი სტანდარტი, თუმცა მხოლოდ ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევის ოქმი, რომელიც არ არის გამყარებული ან მოწმეთა და დაზარალებულთა ჩვენებით (თუნდაც ამ სტატუსით საქმის განმხილველი ორგანოს წინაშე თავად ოქმის შემდგენელი პოლიციელი წარსდგეს), ან სასკ-ის 236-ე მუხლის მე-2 ნაწილით გათვალისწინებული სხვა რომელიმე მტკიცებულებით, უპერსპექტივოა საქმის სასამართლოში შემდგომი წარმართვის მიზნით. ასეთი მტკიცებულებით დაუდასტურებელი ოქმით საქმის განმხილველი ორგანო (ადმინისტრაციული დაკავებისათვის გათვალისწინებულ საქმეებში სასამართლო) ვერ შეძლებს, დაადგინოს სასკ-ის 264-ე მუხლით გათვალისწინებული შემდეგი გარემოებები: ,,ჩადენილი იყო თუ არა ადმინისტრაციული სამართალდარღვევა, ბრალეულია თუ არა პირი მის ჩადენაში, ექვემდებარება თუ არა იგი ადმინისტრაციულ პასუხისმგებლობას, არის თუ არა პასუხისმგებლობის შემამსუბუქებელი და დამამძიმებელი გარემოებები...”

ამგვარად, ოქმის შედგენამდე, რაც პოლიციელს მოეთხოვება არის ის, რომ მოიძიოს და დაჰკითხოს ის დაზარალებულები და მოწმეები, რომლებიც დაადასტურებენ ადმინისტრაციული წესით დაკავებულის მიერ სამართალდარღვევის ჩადენას. ასევე მოიძიოს ექსპერტის დასკვნა, ვიდეო ან ფოტოფირი, ნარკოტიკული ტესტირების შედეგები. ამ ძიების პროცესში ადამიანი დაკავებულია დაკავების მიზეზების განმარტების გარეშე. თუ მოწმეთა დაკითხვის ან სხვა მტკიცებულების მოძიების შედეგად დაკავებული ადამიანის ბრალეულობა ადმინისტრაციული სამართალდარღვევის ჩადენაში არ დადასტურდა, პოლიცია არ გარისკავს და არ შეადგენს მტკიცებულებით გაუმყარებელ და შესაბამისად, სასამართლოს მიერ გასაუქმებლად განწირულ ადმინისტრაციული სამართალდარღვევის ოქმს. ამ შემთხვევაში დაკავებული თავისუფლდება, მაგრამ ადმინისტრაციული ოქმის შეუდგენლობის გამო, ის მაინც ვერასოდეს გაიგებს იმ მიზეზებს, რის გამოც დააკავეს. ამ შემთხვევაში სახეზე გვექნება ბიუსაევი და ანზოროვი საქართველოს წინააღმდეგ საქმეში გათვალისწინებული გარემოება, როდესაც ჩეჩნეთიდან ლტოლვილები ისე დააკავეს და განსაზღვრული საპოლიციო მოქმედების განხორციელების შემდეგ სამ საათში ისე გაათავისუფლეს რაიმე კანონდარღვევის ფაქტის დაუდასტურებლობის გამო, რომ თავისუფლებაშეზღუდული პირებისათვის ბოლომდე უცნობი დარჩა დაკავების მიზეზები. ადამიანის უფლებათა ევროულმა სასამართლომ დაკავების მიზეზების შეუტყობინებლობის გამო საქართველოს მიმართ ზემოხსენებულ საქმეში სწორედ ამიტომ დაადგინა ევროპული კონვენციის მე-5 მუხლის მე-2 პუნქტის დარღვევა.

თუკი მოწმეთა დაკითხვა, ვიდეო და ფოტოფირის გამოკვლევა, ნარკოტიკული ტესტირება დაადასტურებს პირის მიერ ადმინისტრაციული სამართალდარღვევის ჩადენას, პოლიციელი საბოლოოდ შეადგენს ადმინისტრაციული სამართალდარღვევის ოქმს და 12 საათის გასვლამდე დაკავებული პირი, რომელიც მანამდე იყო პოლიციის მიერ მოწმეთა დაკითხვის და სხვა მტკიცებულებათა მოძიების დასრულების მოლოდინში, ბოლოს და ბოლოს გაიგებს მიზეზს იმასთან დაკავშირებით, თუ რატომ იქნა დაკავებული. სადავო ნორმის არაკონსტიტუციურობა სწორედ იმაში მდგომარეობს, რომ ის ზღუდავს დაკავებულს, გაიგოს დაკავების მიზეზები 12 საათიანი დროის ბოლო მონაკვეთში, როდესაც მოპოვებული მტკიცებულებები მისცემს პოლიციელს იმის შესაძლებლობას, რომ შეადგინოს ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევის ოქმი. კონსტიტუციის მე-18 მუხლის მე-5 პუნქტის საწინააღმდეგოდ, დაკავების საფუძვლების განმარტება არ ხდება დაკავებიდან მას შემდეგ, რაც პოლიცია სამართალდარღვევის ოქმის შედგენის მიზნით დაასრულებს მოწმეთა დაკითხვას, მოიპოვებს ექსპერტიზის დასკვნას, გამოითხოვს ფოტო და ვიდეოფირებს. ამ მოქმედებების ჩასატარებლად პოლიციას აქვს 12 საათი, როდესაც სამართალდამცავს შეუძლია, დაკავებული ჰყავდეს პირი და, იმავდროულად, ეძებდეს მის წინააღმდეგ მტკიცებულებებს. პოლიცია მხოლოდ ამ მტკიცებულებების მოძიების შემდეგ დაიწყებს ოქმის შედგენას და მხოლოდ ამის შემდეგ განუმარტავს ადამიანს დაკავების საფუძველს. ეს 12 საათიანი დაყოვნება შესაბამისობაში არ მოდის კონსტიტუციის მე-18 მუხლის მე-5 პუნქტთან, რის გამოც სასკ-ის 240-ე მუხლის მე-4 ნაწილით გათვალისწინებული სიტყვები ,,ოქმის შედგენისას” უნდა იქნეს ცნობილი არაკონსტიტუციურად.

გარდა ამისა, სადავო ნორმა წინააღმდეგობაში მოდის კონსტიტუციის 42-ე მუხლის მე-3 პუნქტთან, ვინაიდან 12 საათის განმავლობაში დაკავებულ პირს, არა აქვს ინფორმაცია იმის შესახებ, თუ რას ედავება მას სახელმწიფო და ამ 12 საათს დაკავებული ვერ გამოიყენებს თავის დასაცავად: იმ მოწმეების მოსაძიებლად, რომელიც დაკავებულის სასარგებლოდ მისცემენ ჩვენებას სასამართლოს და სხვა იმ მტკიცებულების აღმოსაჩენად, რომლებიც გამორიცხავენ ან ამსუბუქებენ დაკავებულის ადმინისტრაციულ პასუხისმგებლობას.

 

 

                                                                                 თავი III

                              ადმინისტრაციულ  სამართალდარღვევათა კოდექსის 243-ე მუხლი

 

 

1. სადავო ნორმის არსი

 

სასკ-ის 243-ე მუხლის პირველი, მეორე, მეორე პრიმა, მესამე და მეოთხე ნაწილები ითვალისწინებენ ადამიანის მიყვანას პოლიციაში ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა ოქმის შედგენის და მიყვანილი პირის ვინაობის დადგენის მიზნით. არც ერთი ნორმა არ აკონკრეტებს, თუ რამდენ ხანს შეიძლება ადამიანი იმყოფებოდეს პოლიციის განყოფილებაში სამართალდარღვევის ოქმის შედგენისა და პირის იდენტიფიცირების მიზნით. საქართველოს კონსტიტუციის მე-18 მუხლის მე-3 პუნქტის თანახმად, დაკავებული თუ სხვაგვარად თავისუფლებაშეზღუდული პირი უნდა წარედგინოს სასამართლოს განსჯადობის მიხედვით არა უგვიანეს 48 საათისა. სადავო ნორმები არ არეგულირებენ იმ საკითხს, თუ რამდენ ხანს შეიძლება იმყოფებოდეს პირი პოლიციის განყოფილებაში. ერთადერთი ნორმა, რაც დროის საკითხს აწესრიგებს, არის სასკ-ის 243-ე მუხლის მე-5  ნაწილი, თუმცა ამ ნორმის დისპოზიცია ჩამოყალიბებულია შემდეგი სახით: ,,დამრღვევი მიყვანილ უნდა იქნეს, რაც შეიძლება მოკლე ვადაში.” ამ ნორმით, პირველი, არ დგინდება ის, არის თუ არა მოკლე ვადა 48 საათი და 01 წუთი და მეორე, სასკ-ის 243-ე მუხლის მე-5 ნაწილი არეგულირებს პერიოდს, როდესაც ადამიანი დააკავეს კონკრეტულ ადგილას და მიჰყავთ პოლიციის განყოფილებაში. სასკ-ის 243-ე მუხლის მე-5 ნაწილი არ ეხება პოლიციის განყოფილებაში პირის მიყვანიდან ადმინისტრაციული სამართალდარღვევის ოქმის შედგენამდე ან ვინაობის დადგენამდე პერიოდს. ის საკითხი, რამდენ ხანს შეიძლება, ადამიანი იმყოფებოდეს პოლიციის განყოფილებაში, სცილდება სასკ-ის 243-ე მუხლის მე-5 ნაწილის რეგულირების ფარგლებს. აღსანიშნავია ის გარემოება, რომ სასკ-ის 243-ე მუხლის მე-6 ნაწილი სწორედ იმ საკითხს არეგულირებს, რამდენ ხანს შეიძლება იმყოფებოდეს ადამიანი ე.წ. ,,ნებაყოფლობითი სახალხო რაზმეულის შტაბში” და ეს დრო არის ერთი საათი. სასკ-ის 243-ე მუხლის მე-6 ნაწილი სპეციალურად მიუთითებს მიყვანილის სახალხო რაზმეულში ყოფნაზე, სასკ-ის 243-ე მუხლის მე-5 ნაწილი მიყვანილის პოლიციის განყოფილებაში ყოფნის პერიოდზე არაფერს ამბობს. ეს ნორმა მხოლოდ პოლიციის განყოფილებაში პირის მიყვანამდე არსებულ პერიოდს ეხება.

ამგვარად, სადავო ნორმები პოლიციას აძლევენ შესაძლებლობას, 48 საათზე მეტი ხნის განმავლობაში პირი იყოლიონ პოლიციის განყოფილებაში სასამართლო კონტროლის გარეშე. მიყვანა და მიყვანილი პირის პოლიციის განყოფილებაში ყოფნა გამოიყენება იმ სამართალდარღვევებისათვის, რისთვისაც არ არის გათვალისწინებული დაკავება. სამართალდარღვევები, რაც პოლიციელს ადამიანის დაკავების უფლებას აძლევენ, განსაზღვრულია სასკ-ის 246-ე მუხლით. თუ პოლიციას აქვს ეჭვი, რომ ადამიანმა ჩაიდინა წვრილმანი ხულიგნობა, მაგრამ ოქმის ადგილზე შედგენა შეუძლებელია, ის დააკავებს პირს სასკ-ის 244 და 246-ე მუხლით დადგენილი წესით და 12 საათის ვადით მოათავსებს დაკავებულს პოლიციის განყოფილებაში. ვინაიდან სასკ-ის 246-ე მუხლი პირდაპირ ითვალისწინებს ადამიანის დაკავებას, როგორც  ვიწროდ განსაზღვრული სახის სამართალდარღვევებზე ოქმის შედგენის საშუალებას, პოლიცია მოკლებულია შესაძლებლობას, სასკ-ის 243-ე მუხლით დადგენილი მექანიზმი გამოიყენოს სასკ-ის 246-ე მუხლით გათვალისწინებულ სამართალდარღვევებში.

ვინაიდან დაკავების უფლებამოსილება არსებობს მხოლოდ 246-ე მუხლით გათვალისწინებულ სამართალდარღვევებზე, ეს იძულებითი ღონისძიება, ისევე როგორც ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსის 247-ე მუხლის პირველი ნაწილით დადგენილი 12 საათიანი შეზღუდვა არ გავრცელდება მიყვანასთან დაკავშრებულ ურთიერთობაზე. სხვაგვარად აზრი დაეკარგებოდა ერთი მიზნის მისაღწევად - ადამინისტრაციული სამართალდარღვევის ოქმის შესადგენად - ორი სხვადასხვა ღონისძიების - დაკავების და მიყვანის - დადგენას. შესაბამისად, თუკი საჭიროა ადამიანის მიმართ სამართალდარღვევის ოქმის შედგენა თვითმმართველი ერთეულის იერსახის დამახინჯებისათვის, პირს მიიყვანენ პოლიციის სამმართველოში და შესაძლოა იქ ამყოფონ 48 საათზე მეტ ხანს, ვინაიდან დროის თვალსაზრისით ამ უფლებამოსილების შემზღუდველი ნორმა არ მოიპოვება ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსში.

შემდეგ თავში ვისაუბრეთ იმ დროზე, რაც შესაძლოა ადმინისტრაციული სამართალდარღვევის ოქმის სწორად შედგენას დასჭირდეს. ამ დრომ შესაძლოა ორ ან სამ დღე-ღამეზე მეტხანს გასტანოს. როგორც ჩანს, სამართალდარღვევის ოქმის შედგენის გარდა მიყვანის მიზანს წარმოადგენს ადამიანის იდენტიფიცირება. 2005 წლის 4 თებერვალს საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ განხილულ საქმეში გიორგი ჩხეიძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ მიღებულ გადაწყვეტილებაში დავის საგანს წარმოადგენდა ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსის ნორმა, რომელიც  საქართველოს სახელმწიფო საზღვარზე დასაშვებ პუნქტებში რეჟიმის დამრღვევის ვინაობის დასადგენად პირის 10 დღე-ღამემდე დაკავების ვადას ითვალისწინებდა. მაშინაც კი, როცა ადამიანის ვინაობის დასადგენად ამ ხანგრძლივობის ვადა გონივრულია, ამ მიზნით ადამიანისათვის თავისუფლების შეზღუდვა 48 საათზე მეტხანს, თავისუფლებაშეზღუდული პირის სასამართლოსათვის წარდგენის გარეშე, კონსტიტუციის მე-18 მუხლის მე-3 პუნქტთან შეუთავსებელია.

 

2. არის თუ არა მიყვანა თავისუფლებლების სხვაგვარი შეზღუდვა

კონსტიტუციის მე-18 მუხლის მე-3 პუნქტი ადგენს, რომ არა მხოლოდ დაკავებული, არამედ სხვაგვარად თავისუფლებაშეზღუდული პირი 48 საათის განმავლობაში უნდა წარუდგინონ სასამართლოს. ამ თავში უნდა გავრკვიოთ, არის თუ არა მიყვანა თავისუფლების იმგვარი შეზღუდვა, რის გამოც აუცილებელია მე-18 მუხლის მე-3 პუნქტით დადგენილი გარანტიის გამოყენება. 

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლომ საქმეში ლევან იზორია და დავით მიხეილ შუბლაძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ მიღებულ გადაწყვეტილებაში ჩამოაყალიბა ის კრიტერიუმები, რომელთა არსებობის შემთხვევაში ადგილი ექნება კონსტიტუციის მე-18 მუხლის მესამე პუნქტით გათვალისწინებულ ფიზიკური ხელშეუხებლობის უფლებაში ჩარევას. ეს კრიტერიუმებია: 1. პირის დახურულ სივრცეში მოთავსება; 2.პირისათვის თავისუფლების შეზღუდვა 72 საათზე მეტხანს; 3.პირისათვის თავისუფლების შეზღუდვა მართლმსაჯულების განხორციელების მიზნით; 4. პირისათვის თავისუფლების შეზღუდვა მისი ნების საწინააღმდეგოდ;

,,დაკავებასთან გვაქვს საქმე, როდესაც პირი ეჭვმიტანილია კონკრეტული დანაშაულის ან სამართალდარღვევის ჩადენაში და, როდესაც მართლმსაჯულების განხორციელების მიზნით, აუცილებელია საზოგადოებისგან პირის დროებით იზოლირება, ან მისი დახურულ სივრცეში გადაყვანა (მოთავსება) აუცილებელია ადმინისტრაციული სამართალდარღვევის საქმის წარმოების უზრუნველყოფის მიზნით. ამდენად, დაკავების განსაზღვრების ერთ-ერთ მნიშვნელოვან ასპექტს წარმოადგენს სივრცე, ანუ პირის განსაზღვრულ (როგორც წესი, დახურულ) სივრცეში მოთავსების ფაქტი, როდესაც მას ამ სივრცის დატოვების შესაძლებლობა არ აქვს. ამასთან, პირი დაკავებულად ჩაითვლება იმ მომენტიდან, როდესაც მას ფიზიკური თავისუფლება დახურულ სივრცეში გადაყვანის მიზნით შეეზღუდება. გარდა ამისა, მე-18 მუხლის მიზნებისთვის თავისუფლების ნებისმიერი შეზღუდვა დაკავებას წარმოადგენს, თუ პირს თავისუფლება ხანგრძლივი დროით (72 საათის ფარგლებში) ეზღუდება. თავისუფლების შეზღუდვის სწორედ ამგვარ შემთხვევაზე ვრცელდება მე-18 მუხლის მე-3 პუნქტით განსაზღვრული სასამართლოსადმი წარდგენის ვალდებულება (გადაწყვეტილების 21-ე პუნქტი).”

ადამიანის მიყვანა ემსახურება ადმინისტრაციული სამართალდარღვევის ოქმის შედგენას. ეს უკანასკნელი წარმოადგენს მტკიცებულებას, როგორც მართლმსაჯულების განხორციელებისათვის, ისე ადმინისტრაციული წარმოებისათვის. მაგალითად, სასკ-ის 150-ე  მუხლით გათვალისწინებული სამართალდარღვევისათვის (თვითმმართველი ერთეულის იერსახის შეცვლა), სასკ-ის 239-ე მუხლის მე-13 ნაწილის საფუძველზე, ოქმს ადგენს შინაგან საქმეთა სამინისტრო ან, ამავე მუხლის მე-14 ნაწილის საფუძველზე, - ადგილობრივი თვითმმართველობის ორგანო. ამ მუხლით ოქმის შედგენა ემსახურება მართლმსაჯულების განხორციელებას, ვინაიდან სასკ-ის 208-ე მუხლის თანახმად, 150-ე მუხლით შედგენილი სამართალდარღვევის საქმეს განიხილავს რაიონული სასამართლო. სასამართლოს მიერ კი, ადმინისტრაციული სამართალდარღვევის ოქმის განხილვა, ცალსახად, მართლმსაჯულების განმახორციელებას წარმოადგენს. შესაბამისად, სადავო ნორმით ადამიანის პოლიციის განყოფილებაში მიყვანა იმ მიზნით, რომ მოხდეს ისეთი სამართალდარღვევის ოქმის შედგენა, რაც მომავალში გადაეგზავნება სასამართლოს განსახილველად, ემსახურება მართლმსაჯულების განხორცელებას.

პოლიციის განყოფილებაში პირის მიყვანა მისი სურვილის საწინააღმდეგოდ ხდება. კანონი არ ანიჭებს პირს იმის შესაძლებლობას, უარი განაცხადოს პოლიციის განყოფილებაში მიყვანაზე. გარდა ამისა, ადამიანს თავისუფლება შეზღუდული აქვს არა საზოგადოებრივი თავშეყრის ადგილას ან სხვაგვარ ღია სივრცეში, როგორც ეს ადამიანის შეჩერების შემთხვევაში ხდება, არამედ დახურულ სივრცეში - პოლიციის განყოფილებაში, სადაც ღია სივრცეში ფიზიკურად თავისუფლებაშეზღუდული პირისგან განსხვავებით, ადამიანი განსაკუთრებით მოწყვლადია და დაცვის განსაკუთრებულ კონსტიტუციურ გარანტიებს საჭიროებს.

რაც შეეხება ვადას, სადავო ნორმები არაფერს ამბობენ ადამიანის მიყვანის ან მიყვანილი ადამიანის პოლიციის განყოფილებაში ყოფნის ვადასთან დაკავშირებით. როგორც ზემოთ აღვნიშნეთ, 243-ე მუხლის მე-5 პუნქტი ადგენს ადამიანისათვის ბორკილის დადებიდან ან პოლიციის მანქანაში ჩასმიდან მისი პოლიციის განყოფილებაში მიყვანამდე არსებულ პერიოდს, რაც უნდა მოხდეს ,,მოკლე ვადაში.” თუმცა შეიძლება თუ არა ადამიანის პოლიციაში მიყვანამდე ან მიყვანიდან ოქმის შედგენამდე ვადა იყოს 48 საათზე ან თუნდაც 72 საათზე მეტი, ამის შესახებ სადავო ნორმები ზუსტად და დეტალურად არაფერს განსაზღვრავენ.

საკონსტიტუციო სასამართლომ საქმეში ლევან იზორია და დავით მიხეილ შუბლაძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ მიღებული გადაწყვეტილების 25-ე პარაგრაფში განაცხადა: ,,განსაზღვრულობის მოთხოვნა განსაკუთრებით მკაცრია იმ საპოლიციო ფუნქციის (მოქმედების) დამდგენი ნორმების მიმართ, რომლებიც კონსტიტუციით გათვალისწინებული უფლებების შეზღუდვას იწვევს. კანონმდებლობის განსაზღვრულობის პრინციპიდან გამომდინარეობს პოლიციელის უფლებამოსილებების მკაცრად და ცხადად რეგლამენტირების კონსტიტუციური ვალდებულება, აუცილებელია, რომ პოლიციის უფლებამოსილებები, მათი საფუძვლები და განხორციელების წინაპირობები მკაფიოდ იყოს გაწერილი.” ვინაიდან სადავო ნორმები მკაცრად და ცხადად არ ახდენენ იმის რეგლამენტირებას, თუ რამდენ ხანს შეიძლება, მიყვანილ პირს შეზღუდული ჰქონდეს თავისუფლება, სადავო ნორმა არ აკმაყოფილებს განსაზღვრულობის მოთხოვნებს და ის არაკონსტიტუციურად უნდა იყოს ცნობილი.

 

3. ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსის 243-ე მუხლის მე-6 ნაწილის კონსტიტუციურობა

 

აღნიშნული ნორმის შესაბამისად, ნებაყოფლობითი სახალხო რაზმელის შტაბში მიყვანილი პირი არ შეიძლება, იმყოფებოდეს ერთ საათზე მეტ ხანს. სადავო ნორმა წინააღმდეგობაში მოდის საქართველოს კონსტიტუციის მე-18 მუხლის მე-3 პუნქტის პირველ წინადადებასთან, რომლითაც ადამიანის დაკავება დასაშვებია კანონით განსაზღვრულ შემთხვევაში საგანგებოდ უფლებამოსილი პირის მიერ. იმის მიუხედავად, ადამიანისათვის თავისუფლების შეზღუდვა თავდაპირველად პოლიციელის მიერ მოხდა თუ ნებაყოფლობითი სახალხო რაზმეულის მიერ, სადავო ნორმით ერთი საათის განმავლობაში მიყვანილის თავისუფლების შეზღუდვაზე პასუხისმგებელია არა სახელმწიფო, თავისი პოლიციური სტრუქტურით, რომლის უფლებამოსილებაც განისაზღვრება ,,პოლიციის შესახებ” კანონით, სისხლის სამართლის საპროცესო თუ ადამინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსებით, არამედ სახალხო რაზმეულით, რომლის უფლებამოსილება, მათ შორის ადამიანის დაკავების მანდატი არ არის განსაზღვრული რაიმე საკანონმდებლო აქტით.

სახალხო რაზმეულის მიერ ადამიანის დაკავების არაკონსტიტუციურობა საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლომ აღიარა ჯერ კიდევ 2005 წლის 4 თებერვლის #263 გადაწყვეტილებაში საქმეზე გიორგი ჩხეიძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ. მაშინ დავის საგანს წარმოადგენდა სწორედაც სახალხო რაზმეულის მიერ პიროვნების მიყვანის, როგორც მისთვის თავისუფლების შეზღუდვის უფლებამოსილება. მაშინ საკონსტიტუციო სასამართლომ განაცხადა: ,,მოსარჩელე თვლის, რომ არაკონსტიტუციურია ტერმინი სახალხო რაზმეული. ხოლო რაც შეეხება  მოპასუხე მხარის პოზიციას, რომ, რადგან ამჟამად მოქმედი არც ერთი ნორმატიული აქტი არ იცნობს `სახალხო რაზმეულის  ცნებას, იგი ბუნებაში არ არსებობს და წარმოადგენს   კანონის ხარვეზს, რაც არის  საფუძველი ნორმის არაკონსტიტუციურად ცნობისა, აღნიშნულ საკითხთან დაკავშირებით საკონსტიტუციო სასამართლო ვერ დაეთანხმება მოპასუხე მხარის ამგვარ განმარტებას.   მიუხედავად იმისა, რომ `სახალხო რაზმეული ფაქტიურად არ არსებობს,   სადავო ნორმა ძალაშია, მოქმედებს და იძლევა პირის გაუთვალისწინებელ შემთხვევებში თვითნებური დაკავების საშუალებას, რაც ეწინააღმდეგება საქართველოს კონსტიტუციის მე-18 მუხლს, რომლის თანახმად, ადამიანის დაკავება დასაშვებია კანონით განსაზღვრულ შემთხვევებში საგანგებოდ უფლებამოსილი პირის მიერ. ვინაიდან დღეისათვის საქართველოში მოქმედი   არანაირი სამართლებრივი აქტი არ არეგულირებს თუ რას წარმოადგენს სახალხო რაზმეულის” ინსტიტუტი და არ არის დარეგულირებული მისი კანონით გათვალისწინებული უფლებამოვალეობანი, სადავო ნორმა ეწინააღმდეგება კონსტიტუციის მე-18 მუხლს, რომლის თანახმად, ადამიანის დაკავება უნდა მოხდეს მხოლოდ კანონით განსაზღვრულ შემთხვევებში, საამისოდ საგანგებოდ უფლებამოსილი პირის მიერ.”

თუკი 2005 წლის 4 თებერვალის #263 გადაწყვეტილებით არაკონსტიტუციური იყო უშუალოდ ნებაყოფლობითი სახალხო რაზმეულის მიერ ადამიანისთვის მისი მიყვანის მიზნით თავისუფლების შეზღუდვა, ასევე არაკონსტიტუციურია ამგვარი რაზმეულის შტაბში მიყვანილი პირის ყოფნა თუნდაც ერთი საათის განმავლობაში ან თუნდაც მაშინ, თუკი პირს თავდაპირველად თავისუფლება პოლიციელმა ან საგანგებოდ უფლებამოსილმა პირმა შეუზღუდა და შემდეგ მიყვანილი პირი მოათავსა ნებაყოფლობითი სახალხო რაზმეულის შტაბში. იმყოფება რა მიყვანილი პირი ისეთ ინსტიტუციაში (ნებაყოფლობითი სახალხო რაზმეული), რომლის არც სტატუსი და არც უფლებამოსილება არ არის დარეგულირებული კანონით, ჩნდება თვითნებურად ადამიანისათვის თავისუფლების აღკვეთის საფრთხე. ამის გამო სადავო ნორმა ეწინააღმდეგება საქართველოს კონსტიტუციის მე-18 მუხლის მე-3 პუნქტს.

ახდენს თუ არა აღნიშნული სადავო ნორმის კონსტიტუციურობაზე გავლენას ის გარემოება, რომ ნებაყოფლობითი სახალხო რაზმეულის შტაბში ადამიანის ყოფნა გრძელდება ერთ საათს? ამასთან დაკავშირებით საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლომ საქმეში ლევან იზორია და დავით მიხეილ შუბლაძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ მიღებული გადაწყვეტილების მე-18 პარაგრაფში განაცხადა:

,,სასამართლო არ იზიარებს მოსარჩელეთა იმ მოსაზრებას, რომ თავისუფლების შეზღუდვის ხანგრძლივობა განსაზღვრავს სადავო ნორმის მიმართებას ზოგადად მე-18 მუხლთან. მოსარჩელე (513-ე ნომრით რეგისტრირებული სარჩელი) აღნიშნავს, რომ, თუ სადავო ნორმით მოცემული იქნებოდა შეჩერებისთვის დაშვებული კონკრეტული დრო - არა უმეტეს ერთი საათისა, მაშინ მას არ ექნება შემხებლობა კონსტიტუციის მე-18 მუხლით დაცულ თავისუფლების უფლებასთან. სასამართლო აღნიშნავს, რომ, იმ შემთხვევაში, თუ პირი უსაფუძვლოდ არის შეჩერებული ერთი საათის განმავლობაში, მაშინ ასეთ ქმედებას არა მხოლოდ მიმართება აქვს მე-18 მუხლის პირველ პუნქტთან, არამედ ის ამ უფლების დარღვევასაც იწვევს.”

მიუხედავად იმისა, რომ ადამიანი ძალიან მცირე დროით, არაუმეტეს ერთი საათისა, მოთავსებულია ნებაყოფლობითი სახალხო რაზმეულის შტაბში, იმის გამო რომ ამ არაუფლებამოსილ დაწესებულებაში ადამიანის მოთავსება კონსტიტუციურად უსაფუძვლოა, ამ წესით, მცირე დროითაც კი, ადამიანისათვის თავისუფლების შეზღუდვა არაკონსტიტუციურია.

 

                                                                             IV თავი

              ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსის 262-ე მუხლის მე-2 ნაწილი

 სასკ-ის 262-ე მუხლის მე-2 ნაწილის შემდეგი სიტყვები - ,,. ამ კოდექსის 42-ე პრიმა , 42 სეკუნდა, 45-ე და 166-ე მუხლებით, 171-ე მუხლის პირველი, მე-2 და მე-3 ნაწილებით, 173-ე და 175 სეკუნდა მუხლებით გათვალისწინებულ ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა საქმეები განიხილება ერთი დღე-ღამის განმავლობაში -” წინააღმდეგობაში მოდის კონსტიტუციის 42-ე მუხლის მე-3 პუნქტთან, რომლითაც დაცვის უფლება გარანტირებულია და ამავე მუხლის მე-6 პუნქტთან. ეს უკანასკნელი ადგენს, რომ ბრალდებულს უფლება აქვს, მოითხოვოს თავისი მოწმეების ისეთსავე პირობებში გამოძახება და დაკითხვა, როგორიც აქვთ ბრალდების მოწმეებს.

 

1. სადავო ნორმის არსი 

სადავო ნორმა ითვალისწინებს იმას, რომ სამართალდარღვევის საქმეებზე, რაზედაც გათვალისწინებულია ადმინისტრაციული დაკავება, სამართალდარღვევის ოქმის შედგენის მიზნით საქმის სასამართლოში განხილვა დასრულდეს 1 დღე-ღამის განმავლობაში. ზემოთ მივუთითეთ, რომ დაკავებიდან 12 საათის განმავლობაში, ბოლო მომენტამდე, დაკავებულისათვის უცნობი რჩება იმ ადმინისტრაციული სამართალდარღვევის შესახებ, რომელსაც მას ედავებიან.  დაკავებულს არა აქვს უნარი, ეფექტურად დაიცვას თავისი თავი. მხოლოდ ოქმის შედგენის შემდეგ ეძლევა ადამიანს შესაძლებლობა, აიყვანოს ადვოკატი, მასთან ერთად შეიმუშავოს დაცვის სტარატეგია, მოიძიოს და სასამართლოში გამოიძახოს დაცვის მხარის მოწმეები, მოიპოვოს დაცვის მხარის სასარგებლო მტკიცებულებები.

მიუხედავად ამისა, პასუხისგებაში მიცემული პირისათვის სამართალდარღვევის ოქმის გაცნობის შემდგომი პერიოდი არ არის საკმარისი ზემოხსენებული მოქმედებების განსახორციელებლად.  სასკ-ის 241-ე მუხლში აღნიშნულია, რომ ოქმი მისი შედგენიდან დაუყოვნებლივ გადაეგზავნება იმ ორგანოს (თანამდებობის პირს), რომელიც უფლებამოსილია განიხილოს ადმინისტრაციული სამართალდარღვევის საქმე. ასეთი ორგანო სადავო ნორმით გათვალისწინებულ შემთხვევაში სასამართლოა, რომელიც სამართალდარღვევის ოქმის სასამართლოს კანცელარიაში რეგისტრაციიდან შეზღუდულია 24 საათიანი ვადით (1 დღე-ღამე), სამართალდარღვევის საქმე დაასრულოს დადგენილების მიღებით. პრაქტიკულად, ეს 24 საათია ის დრო, როდესაც პასუხისგებაში მიცემულმა პირმაც და მისმა ადვოკატმაც სასამართლოს წინაშე წარდგენაც უნდა მოახერხონ და, იმავდროულად, დაცვის მხარის მოწმეებიც უნდა მოიძიონ. აღსანიშნავია, რომ ბრალდების მხარეს თავისი მოწმეები მოძიებული ჰყავს დაკავებიდან 12 საათის განმავლობაში და მათი გვარები სასკ-ის 240-ე მუხლის პირველი ნაწილით მითითებულიც აქვს ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევის ოქმში. ბრალდების მხარეს პირველი 12 საათის განმავლობაში აქვს მოძიებული სხვა მტკიცებულებები, დაცვის მხარე ამას მხოლოდ ამ 12 საათის შემდეგ იწყებს. ბრალდების მხარეს ოქმის შედგენამდე აქვს აგებული თავისი სტრატეგია, პასუხისგებაში მიცემული პირი, თავის ადვოკატთან ერთად, მხოლოდ 12 საათის გასვლის შემდეგ იწყებს ამგავარ სტრატეგიაზე მუშაობას. დაცვას აქვს მხოლოდ 24 საათი იმისათვის, რომ სხვა ტექნიკურ საკითხებთან ერთად, გადაწყვიტოს შემდეგი საკითხები: აღიაროს ადმინისტრაციული სამართალდარღვევა, იბრძოლოს სამართალდარღვევის საქმის შეწყვეტისაკენ, მოიპოვოს პასუხისგებაში მიცემული პირის ბრალის გამომრიცხავი ან შემამსუბუქებელი მტკიცებულებები. ამ დროს კი პოლიციას ბრალდების სტრატეგიის ყველა საკითხი ჩამოყალიბებული აქვს. 

 

2. უფლება შეჯიბრებით პროცესზე საქართველოს კონსტიტუციაში

საქართველოს კონსტიტუციის 85-ე მუხლის მე-3 პუნქტის თანახმად, სამართალწარმოება ხორციელდება მხარეთა თანასწორობისა და შეჯიბრებითობის საფუძველზე. ეს ჩანაწერი არ არის ძირითადი უფლების დამდგენი ნორმა, ვინაიდან არ არის მოცემული კონსტიტუციის მეორე თავში. კონსტიტუციის 85-ე მუხლის მე-3 პუნქტი სასამართლოს ორგანიზაციული საქმიანობის მომწესრიგებელი პრინციპია. ამის მიუხედავად, კონსტიტუციური უფლება შეჯიბრებით პროცესზე კონსტიტუციის მეორე თავითაც შეიძლება იყოს დაცული.

შეჯიბრებით პროცესზე უფლება ჩრდილოვანი კონსტიტუციური უფლებაა. ის პირდაპირ არ არის ჩაწერილი კონსტიტუციის მეორე თავში. ამის მიუხედავად, კონსტიტუციის მეორე თავის სხვადასხვა დებულების უკან, მის ჩრდილში დგას. ამის მაგალითია, კონსტიტუციის 42-ე მუხლის მესამე პუნქტით გარანტირებული დაცვის უფლება, რომლის არსიც, საქართველოს საკონსტიტუციო  სასამართლოს აზრით, იმაში მდგომარეობს, რომ პირს, რომლის მიმართაც გარკვეული პროცესუალური ზომები ტარდება, უნდა გააჩნდეს შესაბამის პროცედურასა და მის შედეგზე ეფექტური ზეგავლენის მოხდენის შესაძლებლობა. შეჯიბრებით პროცესზე ადამიანის უფლების კონკრეტული, ვიწრო ასპექტის გამოხატულებაა კონსტიტუციის 42-ე მუხლის მე-6 პუნქტი, რომელიც დაცვის მხარეს უფლებას აძლევს მისი მოწმეეები ისეთივე პირობებში დაიკითხონ, როგორც ბრალდების მოწმეები იკითხებიან.

მიუხედავად იმისა, რომ შეჯიბრებით პროცესზე უფლებამ პირდაპირ არ ჰპოვა ასახვა ადამიანის უფლებათა ევროპული კონვენციის ტექსტში, ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლო იცავს ამ უფლებას ევროპული კონვენციის მე-6 მუხლის სხვადასხვა დებულების ქოლგის ქვეშ.  ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს დიდმა პალატამ სამართლიანი სასამართლოს უფლების დარღვევის მიზნებისათვის საქმეში ვერმიულენი ბელგიის წინააღმდეგ შემდეგნაირად განმარტა შეჯიბრებით პროცესზე უფლება:

,,შეჯიბრებითი პროცესი არის სისხლის ან სამოქალაქო პროცესზე მხარის პრინციპული შესაძლებლობა, იცოდეს და კომენტარი გაუკეთოს ყველა, მათ შორის დამოუკიდებელი ეროვნული სამართლებრივი სამსახურის მიერ, წარდგენილ და გამოკვლეულ მტკიცებულებებს, იმისათვის, რომ გავლენა მოახდინოს სასამართლოს გადაწყვეტილებაზე.”

სადავო ნორმები ართმევენ რა დაცვის მხარეს ბრალდების მხარის მიერ წარდგენილ მტკიცებულებებზე და არგუმენტებზე თანაბარ პირობებში ადეკვატური და ეფექტური დაპირისპირების შესაძლებლობას, იმავდროულად არღვევენ შეჯიბრებით პროცესზე ადამიანის ფუნდამენტურ უფლებას, რომლის ორი უფლებრივი ასპექტი იკითხება 42-ე მუხლის მე-3 და მე-6 პუნქტებით. 

 

3. დაკითხვის არათანაბარი პირობები ბრალდებისა და დაცვის მოწმეებისათვის

სასკ-ის 256-ე მუხლის თანახმად, მოწმე მოვალეა იმ ორგანოს (თანამდებობის პირის) გამოძახებით, რომლის წარმოებაშიც იმყოფება საქმე, გამოცხადდეს დანიშნულ დროს, აცნობოს რა იცის საქმის შესახებ და უპასუხოს დასმულ კითხვებზე. ოქმის შემდგენ ადმინისტრაციულ ორგანოს დაკავების 12 საათის განმავლობაში შეუძლია, ოქმის შედგენასთან ერთად, მიმართოს სასამართლოს კონკრეტული პირის მოწმედ დაკითხვასთან დაკავშირებით. დაცვის მხარემ ჯერ უნდა წაიკითხოს სამართალდარღვევის ოქმი და საქმის სხვა მასალები, რომლებიც პასუხისგებაში მიცემული პირის მიერ მისი წაკითხვიდან მალევე სასამართლოში იგზავნება და ამ მომენტიდან იწყებს ადვოკატი თავისი მოწმეების მოძიებას. დაცვის მხარე, სასკ-ის 252-ე მუხლის საფუძველზე, რაც პასუხისგებაში მიცემულ პირს ანიჭებს შუამდგომლობის დაყენების უფლებას, მიმართავს სასამართლოს კონკრეტული პირების მოწმედ გამოძახების თაობაზე. ამგვარად, ადმინისტრაციული წესით დაკავებულის მიმართ 36 საათის განმავლობაში საქმის წარმოებისას პოლიციელს პირველი 12 საათის განმავლობაში აქვს თავისი მოწმის გამოძახებისა და დაკითხვის, ასევე მისი დაკითხვის შესახებ შუამდგომლობის დაყენების შესაძლებლობა, ხოლო ხოლო დაცვის მხარემ მხოლოდ 12 საათის გასვლის, საქმის სასამართლოში გაგზავნის შემდეგ, უნდა მოიძიოს სავარაუდო სამართალდარღვევის თვითმხილველი, გამოკითხოს ის და თუ ასეთი თვითმხილველი ადვოკატს ადმინისტრაციულ პასუხისგებაში მიცემული პირის სასარგებლო ინფორმაციას მიაწვდის, მხოლოდ ამის შემდეგ უნდა მიმართოს ადვოკატმა სასამართლოს შუამდგომლობით ასეთი პირის მოწმედ გამოძახების თაობაზე.

თავისთავად ნათელია, რომ დარჩენილი 24 საათი შესაძლოა, საკმარისი არ იყოს დაცვის მხარის მოწმის მოძიებისათვის. ასეთი მოწმის მოძიების შემთხვევაშიც კი, სასამართლოს სჭირდება განსაზღვრული ღონისძიებების გატარება და შესაბამისი დრო ასეთი პირის სასამართლოში გამოსაცხადების უზრუნველსაყოფად: კერძოდ, დაცვის მხარემ მას შემდეგ, რაც მოძებნის მოწმეს, უნდა მიმართოს სასამართლოს შუამდგომლობით სასკ-ის 252-ე მუხლის პირველი ნაწილის საფუძველზე. მას შემდეგ, რაც ეს შუამდგომლობა დაკმაყოფილდება სასამართლოს მიერ, მოწმე სასამართლოს, როგორც პროცესის მწარმოებელი ორგანოს შეტყობინებით უნდა იქნეს გამოძახებული (სხვაგვარად, მოწმეს არ ევალება სასამართლოში გამოცხადება 256-ე მუხლის თანახმად). ამისათვის დამატებით უნდა დადგინდეს ასეთი მოწმის მისამართი. ბრალდების მოწმის მისამართი ცნობილია დაკავებიდან პირველი 12 საათის განმავლობაში, ვინაიდან 240-ე მუხლის პირველი პუნქტის საფუძველზე ამის შესახებ აღინიშნება ადმინისტრაციული სამართალდარღვევის ოქმში. დაცვის მოწმის მისამართის გარკვევა ხდება 12 საათის გასვლის შემდეგ. ცხადია, ამით ბრალდებისა და დაცვის მოწმეებს, კონსტიტუციის 42-ე მუხლის მე-6 პუნქტის მოთხოვნათა საწინააღმდეგოდ, არა აქვთ თანაბარ პირობებში დაკითხვის შესაძლებლობა

12 საათის გასვლამდე პოლიციას, როგორც იმ მომენტში ადმინისტრაციული სამართალდარღვევის საქმის მწარმოებელ ორგანოს, შეუძლია, თავად აცნობოს თავის მოწმეს საქმის სასამართლოში განხილვის დროისა და ადგილის შესახებ. სასკ-ის 260-ე მუხლით არ არის გათვალისწინებული ოქმის შემდგენი თანამდებობის პირის შუამდგომლობის დაკმაყოფილების საკითხი. სასკ-ის 260-ე მუხლის მე-3 პუნქტით სასამართლო მხოლოდ იმას არკვევს, ეცნობათ თუ არა მოწმეებს საქმის განხილვის დროისა და ადგილის შესახებ. ცხადია, თუ პოლიციელმა საქმის სასამართლოში გადაგზავნამდე გამოიძახა თავისი მოწმე სასამართლოში, სასამართლოს მხოლოდ იმის გარკვევა შეუძლია, გაეგზავნა თუ არა აღნიშნულ მოწმეს პოლიციელის შეტყობინება. დაცვის მოწმე კი თავად სასამართლომ უნდა გამოიძახოს დაცვის მხარის შუამდგომლობის დაკმაყოფილების შემდეგ.

ამგვარი არათანაბარი პირობები გამოწვეულია იმით, რომ ოქმის შედგენამდე პასუხისგებაში მიცემული პირისათვის, ისე მისი ადვოკატისათვის უცნობია საქმის მასალების შინაარსი. ეს სასკ-ის 240-ე მუხლის მე-4 ნაწილის პრობლემაა, სადაც აღნიშნულია, რომ საქმის მასალების გაცნობის უფლება პირს წარმოეშობა მხოლოდ ოქმის შედგენისას. პასუხისგებაში მიცემულ პირს და მის ადვოკატს დაკავებისთანავე, 12 საათის დინების დაწყებიდან, რომ ჰქონდეს ინფორმაცია იმის შესახებ, თუ რომელი ადმინისტრაციული სამართალდარღვევის ჩადენას ედავებიან პასუხისგებაში მიცემულ პირს, დაცვის მოწმეები ისეთივე პირობებში მოექცეოდნენ, როგორც ბრალდების მოწმეები იმყოფებიან. დაკავების მთელი 12 საათის განმავლობაში, როგორც ბრალდების, ისე დაცვის მხარეს ექნებათ მოწმეების მოძიების ერთნაირი შესაძლებლობა. მაგრამ სასკ-ის 240-ე მუხლის მეოთხე ნაწილი, მხოლოდ დაკავებიდან 12 საათის მოახლოების მომენტში, სამართალდარღვევის ოქმის შედგენისას აძლევს პასუხისგებაში მიცემულ პირსა და მის ადვოკატს იმის შესაძლებლობას, რომ გაეცნონ საქმის მასალებს და მხოლოდ ამის შემდეგ უნდა დაიწყოს ადვოკატმა დაცვის მოწმეთა და სხვა მტკიცებულებათა მოძიება. ეს მაშინ როცა პოლიციას თავისი მოწმეებისა და მისთვის სასარგებლო მტკიცებულებების მოძიების შესაძლებლობა აქვს, არა მხოლოდ დაკავებამდე, არამედ დაკავების მთელი დროის, სრული 12 საათის განმავლობაში. ვინაიდან სასკ-ის 240-ე მუხლის მეოთხე ნაწილი მხოლოდ ოქმის შედგენისას ითვალისწინებს საქმის მასალების გაცნობის უფლების განმარტებას, ეს გულისხმობს იმას, რომ ოქმის შედგენამდე ადამიანი საქმის მასალების გაცნობის უფლებით ვერ ისარგებლებს. თუკი ადამიანმა საქმის შინაარსი არ იცის, იმ ადამიანის პოვნაც შეუძლებელი გახდება, რომელიც პასუხისგებაში მიცემული პირის სასარგებლოდ მისცემს ჩვენებას.

აღნიშნული ნაკლოვანების კომპენსირება და ორივე მხარის თანაბარ პირობებში ჩაყენება შესაძლებელი იქნებოდა საქმის განხილვის 24 საათიანი ვადის გაგრძელებით. თუმცა სასკ-ის 262-ე მუხლი არ აძლევს დაცვის მხარეს უფლებას, მოითხოვოს ამ ვადის გაგრძელება, იმისათვის, რომ მოიძიოს და უზრუნველყოს სასამართლოში საკუთარი მოწმეების გამოცხადება. თუმცა, ვინაიდან სადავო ნორმით სასამართლო შეზღუდულია 24 საათიანი ვადით, მოსამართლე სურვილის შემთხვევაშიც კი, ვერ გააგრძელებს ამ ვადას იმგვარად, რომ დაცვის მხარეს შესაძლებლობა ჰქონდეს, სასამართლო სხდომის განახლებამდე უზრუნველყოს თავისი მოწმეების მონაწილეობა. ეს გარემოება არა მხოლოდ არათანაბარ მდგომარეობაში აყენებს დაცვის მხარეს ბრალდებასთან მიმართებაში, არამედ შეუძლებელს ხდის პასუხისგებაში მიცემული პირის ეფექტურ დაცვას. ოქმის შედგენის შემდეგ საკმაოდ შემჭიდროებული ვადის გამო პასუხისგებაში მიცემული პირი თავიდან ვერ იცილებს უსაფუძვლოდ დაკისრებულ მკაცრ სახდელს - ადმინისტრაციულ პატიმრობას 90 დღემდე ვადით.

 

4. დაცვის უფლების დარღვევა

საქართველოს კონსტიტუციის 42-ე მუხლის მე-6 პუნქტი მხოლოდ მოწმეთა დაკითხვის დაცვისა და ბრალდების მხარეთა შორის თანაბარ პირობებში წარმართვას ეხება. რაც შეეხება სხვა ტიპის მტკიცებულებების თანაბარ პირობებში გამოკვლევას, ეს საკითხი სცილდება კონსტიტუციის 42-ე მუხლის მე-6 პუნქტით დაცულ ფარგლებს და ინაცვლებს კონსტიტუციის 42-ე მუხლის მე-3 პუნქტით დაცულ სფეროში. სწორედ საქართველოს კონსტიტუციის 42-ე მუხლის მე-3 პუნქტი იცავს ადვოკატის უფლებას, ჰქონდეს ადეკვატური დრო და საშუალება თავისი მარწმუნებლის უფლების ეფექტურად დასაცავად.

ადამიანის უფლებათა ევროპულმა სასამართლომ ადამიანის უფლებათა ევროპული კონვენციის მე-6 მუხლის მე-3 ნაწილის დარღვევა დაადგინა საქმეში გალსტიანი სომხეთის წინააღმდეგ. ეს დებულება ადამიანს ანიჭებს ადეკვატურ დროსა და საშუალებას საკუთარი თავის დასაცავად. გალსტიანის საქმე ეხება პირს, რომელიც ქალაქ ერევანში დააკავეს ქალების მიერ მოწყობილ პოლიტიკურ საპროტესტო აქციასთან კავშირის გამო. სასამართლომ განმცხადებელს შეუფარდა 3 დღით ადმინისტრაციული პატიმრობა.

ევროპული სასამართლო აცხადებს, რომ კონვენციის მე-6 მუხლის მე-3 პუნქტით დაცვის მოსამზადებლად ბრალდებულისათვის გარანტირებულია ადეკვატური დრო და საშუალება. აღნიშნული გულისხმობს ადამიანის სახელით დაცვის ისეთ საქმიანობას, რაც მოიცავს ყველა აუცილებელ მოქმედებას მთავარი პროცესისათვის დაცვის მოსამზადებლად. ბრალდებულს შესაძლებლობა უნდა ჰქონდეს, მოახდინოს დაცვის სათანადოდ ორგანიზება, არ უნდა შეეზღუდოს შესაძლებლობა, სასამართლოს წარუდგინოს დაცვის სასარგებლო მტკიცებულებები და ამგვარად ზემოქმედება მოახდინოს პროცესის საბოლოო შედეგზე. ყველას, ვისაც ბრალი აქვს წაყენებული დანაშაულის ჩადენაში, უნდა სარგებლობდეს შესაძლებლობით, მთელი პროცესის განმავლობაში გაეცნოს გამოძიების შედეგებს. ბრალდებულისათვის მინიჭებული დროისა და საშუალების ადეკვატურობა უნდა შეფასდეს თითოეული საქმის გარემოებების გათვალისწინებით (გალსტიანი სომხეთის წინააღმდეგ 84-ე პუნქტი http://hudoc.echr.coe.int/sites/eng/pages/search.aspx?i=001-83297).

ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლო მიანიშნებს, რომ აღნიშნულ შემთხვევაში განმცხადებლის საქმე განხილული იქნა დაჩქარებული პროცედურით. ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსის  იმ მუხლით, რაც წვრილმან ხულიგნობას ეხება, საბოლოო გადაწყვეტილება მიღებული უნდა ყოფილიყო ერთი დღის ვადაში. სასამართლო მიუთითებს, რომ სისხლისსამართლებრივ საკითხებზე დაჩქარებული პროცედურის არსებობა და გამოყენება თავისთავად არ ეწინააღმდეგება ევროპული კონვენციის მე-6 მუხლს, თუკი ეს პროცედურა მოიცავს დაცვის საშუალებებსა და გარანტიებს. სომხეთის ხელისუფლება მიუთითებს, რომ განმცხადებელს ჰქონდა საშუალება, გადაედო პროცესი, თუ მას სჭირდებოდა დრო დაცვის მოსამზადებლად, რაც მას არ გაუკეთებია. მიუხედავად ამისა, ევროპული სასამართლო შენიშნავს, რომ ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსი არ შეიცავს არავითარ გამონაკლისს. პროცესის გადადების უფლება არ არის მითითებული იმ მუხლში, რომელიც პასუხისგებაში მითითებული პირის უფლებებს ჩამოთვალს ადგენს. მთავრობას ასევე არ მიუთითებია ამგვარი უფლების სხვა სამართლებრივ საფუძველზე. არც ადმინისტრაციული საქმის მასალები, არც მთავრობა, თავის მხრივ, არ მიუთითებენ, რომ განმცხადებლისათვის ცნობილი იყო ამგვარი საშუალების არსებობის შესახებ პოლიციის ან სასამართლოს მიერ. აღნიშნული გარემოების გათვალისწინებით, სასამართლო თვლის, რომ სახელმწიფომ დამაჯერებლად ვერ მიუთითა იმაზე, განმცხადებელი არაორაზროვნად, როგორც კანონით, ისე პრაქტიკაში, სარგებლობდა უფლებით, გადაედო პროცესი დაცვის მომზადების მიზნით. სომხეთის მთავრობამ ვერ დაამტკიცა, რომ პროცესის გადადების შესაძლებლობით განმცხადებელი ისარგებლებდა, მას ეს რომ მოეთხოვა სასამართლოსაგან (გალსტიანი სომხეთის წინააღმდეგ 85-ე პუნქტი).

პროცესის გადადების უფლება არ არსებობდა სომხეთის ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსით და ის არ არსებობს ასევე საქართველოს ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსითაც. გალსტიანის საქმის მსგავსად ერთდღიანი ვადა არასაკმარისი შეიძლება აღმოჩნდეს დაცვის მხარის სასარგებლო მტკიცებულების მოძიების და 24 საათში სასამართლოსათვის წარდგენისათვის. თუკი 24 საათი არ იყო საკმარისი დაცვის ეფექტური მომზადებისათვის წვრილმანი ხულიგნობის საქმეებთან გალსტიანი სომხეთის წინააღმდეგ საქმეში, იმავე რეალობას ვაწყდებით სადავო ნორმით გათვალისწინებულ შემთხვევაში.

გალსტიანის საქმეში სომხეთის მთავრობა ამტკიცებდა,  რომ წვრილმანი ხულიგნობის საქმე არ იყო რთული და ერთ დღე-ღამის ვადა აღნიშნული საქმის დასრულებისათვის იყო ადეკვატური. ადამიანის უფლებათა ევროპულმა სასამართლომ არ გაიზიარა სომხეთის ხელისუფლების აღნიშნული პოზიცია. ევროპულმა სასამართლომ განაცხადა: ,,ბრალდებული დამატებით დროს საჭიროებდა, რომ გარკვეულიყო მის წინააღმდეგ წარდგენილ ბრალდებაში და განეხილა საკუთარი თავის ეფექტური დაცვის სხვადასხვა შესაძლებლობები”(გალსტიანი სომხეთის წინააღმდეგ 86-ე პარაგრაფი).

თავისთავად, არც პოლიციელის ვალდებულება - გააცნოს პასუხისგებაში მიცემულ პირს ოქმის შინაარსი -, არც სასამართლოს ვალდებულება - დაუშვას პასუხისგებაში მიცემული პირი, როგორც ოქმთან, ისევე სხვა მტკიცებულებებთან - დროის სიმცირის გამო არ აძლევს ადამიანს დაცვის უფლების რეალიზების შესაძლებლობას. ადამიანის უფლებათა ევროპულმა სასამართლომ გალსტიანი სომხეთის წინააღმდეგ მიღებულ გადაწყვეტილებაში განაცხადა, რომ მართალია, ადმინისტრაციული სამართალდარღვევის საქმეები დიდი სირთულით არ გამოირჩევა და მათ განსახილველადაც დიდი ვადა არ არის საჭირო, ამის მიხედავად, სომხეთის კანონმდებლობა, რომელიც ამ ტიპის საქმეების განსახილველად, სადავო ნორმის მსგავსად, ადგენდა ერთ დღე-ღამეს, არათუ დაცვის სტრატეგიის ჩამოსაყალიბებლად არ არის საკმარისი, არამედ პასუხისგებაში მიცემული პირის მიერ ბრალდების არსის სწორად გასაგებად(ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს გადაწყვეტილების 87-ე პარაგრაფი).

ასეთ პირობებში 24 საათის განმავლობაში შეუძლებელია, ამ დროის განმავლობაში პასუხისგებაში მიცემულმა პირმა მოასწროს საჯარო ან კერძო დაწესებულებიდან ისეთი დოკუმენტის, ვიდეო და ფოტოფირის გამოთხოვა, ისეთი ექსპერტიზის დანიშვნა და დასკვნის მოპოვება, რაც გამორიცხავს ან ამსუბუქებს პირის ადმინისტრაციულ პასუხისმგებლობას.

 

5. სხდომის გადადების შესაძლებლობა

აღსანიშნავია ის გარემოება, რომ სასამართლოში წარდგენამდე ადამიანის დაკავება გრძელდება 12 საათი. 12 საათის გასვლის შემდეგ ადამიანი ფორმალურად თავისუფალია, თუმცა ყველა იმ სამართალდარღვევის საქმეებზე, რომელიც სადავო ნორმით განიხილება 1 დღე-ღამის ვადაში, სასკ-ის 252-ე მუხლის მე-2 ნაწილის თანახმად, პირის დასწრება სავალდებულოა. თუ პასუხისგებაში მიცემული პირი თავს აარიდებს ნებაყოფლობით გამოცხადებას, ის იძულების წესით იქნება მიყვანილი სასამართლოში. ამგვარად, ადამიანისათვის თავისუფლების შეზღუდვა საბოლოო ჯამში ამა თუ იმ ფორმით 36 საათს შეიძლება გაგრძელდეს.

ამ სარჩელის დაკმაყოფილების შემთხვევაში, დაცვის მხარეს შესაძლებლობა უნდა მიეცეს, მოითხოვოს პროცესის გადადება გონივრული ვადით (ეს შეიძლება იყოს სამი დღე, ან სულაც ერთი კვირა), რათა გულდასმით გაეცნოს პოლიციის მიერ მოპოვებულ საქმის მასალებს, მოიძიოს და სასამართლოში გამოიძახოს დაცვის მხარის მოწმეები, სასამართლოს წარუდგინოს წერილობითი, ვიდეო და ფოტო მტკიცებულებები, ასევე ექსპერტიზის დასკვნები. ცნობილია, რომ ადმინისტრაციული სამართალდარღვევის საქმის წარმოებისას პასუხისგებაში მიცემული პირის დაკავების ან მისთვის თავისუფლების სხვაგვარი შეზღუდვის მიზანს, სასკ-ის 244-ე მუხლის თანახმად, წარმოადგენს საქმის დროულად და სწორად განხილვა, ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა საქმეზე მიღებული დადგენილების აღსრულება.

იმის გათვალისწინებით, რომ სახეზე არ არის დანაშაული, არამედ ხარისხობრივად მცირე საშიშროების შემცველი ქმედება, საქმის განხილვის გადადების შემთხვევაში, პასუხისგებაში მიცემული პირის გათავსუფლების პრეზუმფცია იმაზე მყარი უნდა იყოს, ვიდრე ეს დანაშაულის ჩადენის შემთხვევაში ხდება. არ შეიძლება, დადგენილების აღსრულების უზრუნველყოფის მიზნით, საქმეზე საბოლოო გადაწყვეტილების მიღებამდე, პირს თავისუფლება ჰქონდა შეზღუდული.

ამასთან ერთად, ადმინისტრაციული სამართალდარღვევის საქმეები არ არის დაზღვეული იმისგან, რომ პასუხისგებაში მიცემული პირები მიიმალებიან (თუმცა არ არსებობს ბრალდების მიერ შეკრებილ მტკიცებულებათა განადგურების შესაძლებლობა, ვინაიდან ისინი უკვე შეკრებილია და თან ერთვის ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევის ოქმს. დარჩენილი დრო საჭიროა იმისათვის, რომ დაცვა ბრალდებასთან მიმართებაში თანაბარ მდგომარეობაში იყოს ჩაყენებული). მიმალვის თავიდან ასაცილებლად ადამიანს შეიძლება შეეფარდოს იმაზე მაღალი ოდენობის გირაოს თანხა, ვიდრე ეს შეიძლება იყოს ჯარიმა, რასაც ითვალისწინებს პასუხისგებაში მიცემული პირის მიმართ ინკრიმინირებული ნორმის სანქცია. ამგვარი გირაოს შეფარდება შემაკავებელ ეფექტს ახდენს პირზე, თავი არ აარიდოს სასამართლოში გამოცხადებას, წინააღმდეგ შემთხვევაში ის იმაზე მეტ ფინანსურად უარყოფით შედეგს განიცდის, ვიდრე სასამართლოში გამოცხადების შემდეგ შეიძლებოდა დამდგარიყო.

კიდევ ერთხელ შევნიშნავთ იმას, რომ სხდომის გადადების უფლება არის დაცვის მხარის უფლება. სასამართლო და ოქმის შემდგენელმა მხარემ ამ შესაძლებლობით არ უნდა ისარგებლონ. თუ ინდივიდუალური საქმის გარემოების გათვალისწინებით, დაცვის მხარეს არ მიაჩნია აუცილებლად სხდომის გადადება, უნდა არსებობდეს პირველი ინსტანციის სასამართლოში საქმის 24 საათში დასრულების შესაძლებლობა. თუმცა მხარეს გარკვევით უნდა განემარტოს, მისი უფლება მიმართოს სასამართლოს შუამდგომლობით საქმის განხილვის გადადების თაობაზე.

უნდა აღნიშნოს, რომ ამ საკითხის მოგვარება პოზიტიური კანონმდებლის - საქართველოს პარლამენტის კომპეტენციაა და სცილდება საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს უფლებამოსილების ფარგლებს. მიუხედავად ამისა, საკონსტიტუციო სასამართლო არაერთხელ დაინტერესებულა იმ სფეროს პოზიტიური რეგულირების საჭიროებით, სადაც მას არაკონსტიტუციურად უცვნია ესა თუ ის ნორმატიული აქტი. სწორედ ამის გამო იქნა წარმოადგენილი აღნიშნულ სარჩელში სხდომის გადადებასთან დაკავშირებული ურთიერთობის მოწესრიგების ერთ-ერთი შესაძლო კონსტიტუციური სცენარი.

 

6. ვრცელდება თუ არა კონსტიტუციის 42-ე მუხლის მე-6 პუნქტი ადმინისტრაციული სამართალდარღვევის საქმეებზე

საქართველოს კონსტიტუციის 42-ე მუხლის მე-6 პუნქტში ნახსენებია ტერმინი ,,ბრალდებული.” ბრალდებული არის პირის სტატუსი სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსით რეგულირებულ ურთიერთობაში. მოცემულ შემთხვევაში დავის საგანს წარმოადგენს არა სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის, არამედ ადმინისტრაციული სამართალდარღვევის კოდექსის, ნორმები. ნიშნავს თუ არა ეს იმას, რომ კონსტიტუციის 42-ე მუხლის მე-6 პუნქტი არ ვრცელდება სადავო ნორმით რეგულირებულ ურთიერთობებზე?

მიგვაჩნია, რომ საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლომ ტერმინი ,,ბრალდებულის” განმარტებისას უნდა გამოიყენოს ის მიდგომა, რაც გააჩნია ადამიანის უფლებათა ევროპულ სასამართლოს ევროპული კონვენციის მე-6 მუხლში აღნიშნული ტერმინის ,,სისხლისსამართლებრივი ბრალდების” განმარტებისას. გალსტიანი სომხეთის წინააღმდეგ საქმეში არანაირი პრობლემა არ ყოფილა იმასთან დაკავშირებით, რომ სასამართლოს არა მარტო ემსჯელა, არამედ ევროპული კონვენციის მე-6 მუხლის დარღვევაც კი დაედგინა ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევის საქმეზე. ევროპული კონვენციის მე-6 მუხლის პირველი პუნქტი არ ახსენებს ტერმინს ,,ადმინისტრაციული სამართალდარღვევა,” არამედ იყენებს ტერმინს ,,სისხლისსამართლებრივი ბრალდება.”  ევროპული კონვენციის მე-6 მუხლის მე-3 პუნქტში აღნიშნულია: ,,ყველას, ვისაც ბრალი ედება დანაშაულის ჩადენაში, აქვს შემდეგი მინიმალური უფლებები: ჰქონდეს ადეკვატური დრო და საშუალება დაცვის მოსამზადებლად.” განმცხადებელ გალსტიანს ადმინისტრაციული სამართალდარღვევის და არა დანაშაულის ჩადენას ედავებოდა სომხეთის ხელისუფლება. გალსტიანის საქმე არა სისხლისსამართლებრივი ბრალდების, არამედ ადმინისტრაციული სამართალდარღვევასთან დაკავშირებული ნორმების რეგულირების საგანს წარმოადგენდა. ამის მიუხედავად, ძალიან მცირედი სირთულე შეხვდა ევროპულ სასამართლოს იმაში, რომ გალსტიანის საქმეში დაედგინა სწორედ კონვენციის მე-6 მუხლის პირველი და მესამე პუნქტების დარღვევა.

ადამიანის უფლებათა ევროპული კონვენციის ტერმინებს გააჩნიათ ავტონომიური მნიშვნელობა და არ არიან დამოკიდებული ამ ტერმინების შიდასამართლებრივ კლასიფიკაციაზე (ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს გადაწყვეტილება საქმეზე ენგელი და სხვები ნიდერლანდების წინააღმდეგ 81-ე პარაგრაფი). ანალოგიურად, კონსტიტუციაში გამოყენებულ ტერმინებსაც აქვს ავტონომიური მნიშვნელობა და მისი შინაარსი დამოკიდებული ვერ იქნება ამ ტერმინების დარგობრივ სამართლებრივ შინაარსზე. სხვაგვარად, კანონმდებელს ადვილი შესაძლებლობა ექნებოდა, კონსტიტუციური ვალდებულებისათვის გვერდის ავლის მიზნით კონსტიტუციური დებულებებისაგან განსხვავებული სახელწოდებით შემოეტანა შინაარსობრივად არაკონსტიტუციური ინსტიტუტი. ასეთ შემთხვევაში კონსტიტუცია ვერ შეასრულებდა ქვეყანაში უზენაესი კანონის როლს.

ადამიანის უფლებათა ევროპულმა სასამართლომ საქმეში ზილიბერბერგი მოლდოვას წინააღმდეგ გადაწყვეტილების 29-ე პუნქტში მიუთითა იმ კრიტერიუმებზე, როდესაც სახელმწიფოს ღონისძიება იჭრება სისხლისსამართლებრივ სფეროში. ეს კრიტერიუმებია:

1. ქმედება  კონვენციის ხელშემკვრელი სახელმწიფოს კანონმდებლობით უნდა მიეკუთვნებოდეს სისხლის სამართალს;

2. ქმედება, ხელშემკვრელი სახელმწიფოს კანონმდებლობით არ მიეკუთვნება სისხლის სამართალს, მაგრამ თავისი ბუნებიდან გამომდინარე სისხლისსამართლებრივია;

3. ამა თუ იმ ქმედების ჩადენისათვის დაკისრებული სასჯელი უნდა იყოს საკმარისად მკაცრი;

ადამიანის უფლებათა ევროპულმა სასამართლომ საქმეზე ზილიბერბერგი მოლდოვას წინააღმდეგ განაცხადა, რომ სამი ზემოხსენებული პირობა ალტერნატიულია. მიუხედავად ამისა, ეს უკანასკნელი არ გამორიცხავს იმას, რომ მეორე და მესამე კრიტერიუმი კუმულაციურად იქნას გამოყენებული, როდესაც ცალკე აღებული თითოეული კრიტერიუმი არ იძლევა საშუალებას, ,,სისხლისამართლებრივ ბრალდების” ცნებასთან დაკავშირებით ნათელი დასკვნები იქნას გამოტანილი (გადაწყვეტილების 31-ე პარაგრაფი http://hudoc.echr.coe.int/sites/eng/pages/search.aspx?i=001-68119).

ზილიბერბერგის საქმეში თავდაპირველად სასამართლო შეეცადა, გაერკვია, ქმედება თავისი ბუნებით, რამდენად იყო სისხლისსამართლებრივი. მოლდოვა არის სახელმწიფო, სადაც საქართველოს მსგავსად, ადმინისტრაციული სამართალდარღვევა და დანაშაული გამიჯნულია ერთმანეთისაგან. განმცხადებელი ზილიბერბერგი სამართალდამრღვევად სცნეს უკანონო დემონსტრაციაში მონაწილეობისათვის, ქმედება გათვალისწინებული მოლდოვას ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსის 174/1 მუხლის მე-4 პუნქტით. ეს დებულებები ეხება საზოგადოებრივი წესრიგის წინააღმდეგ მიმართულ სამართალდარღვევებს და დემონსტრაციების ჩატარების მანერას. ის სამართლებრივი წესები, რაც განმცხადებელმა დაარღვია, მიმართულია ყველა მოქალაქისათვის და არა სპეციალიური სტატუსის მქონე ჯგუფების მიმართ. მოლდოვას ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსის 1-ელი და მე-12 მუხლები, რომლებიც ეხება ადამიანის ადმინისტრაციულ-სამართლებრივ პასუხისმგებლობას 16 წლის ასაკიდან და ყველა მოქალაქის ვალდებულებას - პატივი სცეს სამართლებრივ ნორმებს,  სხვა ფიზიკური ან იურიდიული პირის უფლებებს, ზოგად ხასიათს ატარებენ. გარდა ამისა, მოლოდოვას ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსი შეიცავდა ადმინისტრაციული პასუხისმგებლობის შემამსუბუქებელ და დამამძიმებელ გარემოებებს, კოდექსი განსაზღვრავდა სამართალდარღვევის ჩადენისათვის პასუხისმგებლობის გამომრიცხავი გარემოებების და აუცილებელი მოგერიების ცნებას. ეს გარემოებები მიუთითებენ ადმინისტრაციული სამართალდარღვევის სისხლისამართლებრივ ბუნებაზე. აქედან გამომდინარე, ადმინისტრაციული სამართალდარღვევები სისხლისსამართლებრივი ბუნების არიან (გადაწყვეტილების 32 და 34-ე პარაგრაფები).

გალსტიანი სომხეთის წინააღმდეგ საქმეში ევროპულმა სასამართლომ დამატებით აღნიშნა: ,,რაც შეეხება ქმედების შიდასამართლებრივ კლასიფიკაციას, სასამართლომ ადრე გამოიკვლია, რომ ზოგიერთ სამართლებრივ სისტემებში არსებობს ,,ადმინისტრაციული” სამართლის სფერო, მასში ჩართულია ისეთი მართლსაწინააღმდეგო ქმედებები, რაც სისხლისსამართლებრივია თავისი ბუნებით, თუმცა ამ ქმედებების რეგულირება არ ხდება არც მატერიალური, არც საპროცესო სისხლისსამართლებრივი კანონმდებლობით, ვინაიდან ეს ქმედებები ძალიან ტრივიალურია.”  (გადაწყვეტილების 57-ე პარაგრაფი)  ევროპული სასამართლოს აღნიშნულმა განმარტებამ გზა გაუხსნა იმას, რომ სისხლისსამართლებრივად მივიჩნიოთ ის ადმინისტრაციული სამართალდარღვევები, რომლებიც დანაშაულებრივია (უფრო სწორად კვაზიდანაშაულებრივი).

გარდა ამისა, სასამართლო მსჯელობს სასაჯელის ბუნებაზე და მის სიმკაცრეზე, რომელიც შესაძლოა დაეკისროს ადამიანს ამა თუ იმ ქმედების ჩადენისათვის. გალსტიანის საქმეში ევროპულმა სასამართლომ 3 დღით ადმინისტრაციული პატიმრობა სისხლისსამართლებრივი სიმკაცრის სასჯელად მიიჩნია: ,,სასჯელის სიმკაცრესთან დაკავშირებით, სასამართლო მიუთითებს, რომ კანონის დარღვევის გამო სასჯელის სახით თავისუფლების აღკვეთის დაკისრება ზოგადად არ მიეკუთვნება სისხლის სამართლებრივ სფეროს, თუკი სასჯელი თავისი ბუნებით, ხანგრძლივობით და აღსრულების მანერით აშკარად საზიანო არ არის. აღნიშნულ საქმეში განმცხადებელს აღუკვეთეს თავისუფლება სამი დღით და გამოკეტეს საპატიმრო ცენტრში სასჯელის მოსახდელად. უფრო მეტიც, მაქსიმალური სასჯელი, რაც განმცხადებელს შეიძლებოდა დაკისრებოდა იყო 15 დღით ადმინისტრაციული პატიმრობა.” (გადაწყვეტილების 59-ე პარაგრაფი)

ამგვარად, ადმინისტრაციული პატიმრობა ნებისმიერ შემთხვევაში შეიძლება იყოს სისხლისსამართლებრივი ბუნების. აღსანიშნავია, რომ ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლო არ შემოიფარგლება ადმინისტრაციული პატიმრობით და განსაზღვარავს იმ შემთხვევასაც, რამდენად სისხლისსამართლებრივია ადმინისტრაციული ჯარიმა. ზილიბერბერგის საქმეში ადამიანის უფლებათა ევროპულმა სასამართლომ აღნიშნა:

,,სასამართლო იმეორებს, რომ სასჯელის ნაკლებად სერიოზული ხასიათი არ ართმევს სამართალდაღვევას სისხლისსამართლებრივ ბუნებას. ზილიბერბერგის საქმეში გამოყენებული ან გამოსაყენებელი სასჯელის სიმკაცრე მე-6 მუხლის გამოყენების დამატებით არგუმენტად შეიძლება გამოგვადგეს. განმცხადებელი უკანონო დემონსტრაციაში მონაწილეობის გამო დაჯარიმდა 36 მოლდავური ლეით (იმ დროისათვის 3,17 ევრო), მაქსიმალური სასჯელი, რაც მას შეიძლება დანიშვნოდა იყო 90 მოლდავური ლეი (იმ დროისათვის 7,94 ევრო).  აღნიშნული ჯარიმა მიზნად არ ისახავდა ზილიბერბერგის მიერ მიყენებული ზიანის კომპენსაციას, არამედ აღნიშნულ ჯარიმას გააჩნდა სადამსჯელო და პრევენციული მიზანი. სასამართლო იმეორებს, რომ სისხლისსამართლებრივ სანქციებს ტრადიციულად განასხვავებენ მათი სადამსჯელო ბუნებით.  ადმინისტრაციულ ჯარიმას, რომელსაც ამგვარი ბუნება გააჩნია (ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსში მითითებული ჯარიმების უმრავლესობა კი ასეთია), სისხლისსამართლებრივია თავისი არსით.”

ამგვარად, სადავო ნორმებით გათვალისწინებულ სამართალდარღვევებს გააჩნიათ რა დანაშაულებრივი ბუნება, ამავე დროს სანქცია, რაც მოცემული ქმედების ჩადენისათვის პირს ეკისრება, ასრულებს სადამსჯელო და პრევენციულ ფუნქციას. ამავე დროს სახდელი მისი ხანგრძლივობით არის იმაზე უფრო მკაცრი (90 დღე ადმინისტრაციული პატიმრობა) ვიდრე ეს, თუნდაც გალტსიანის და ზილიბერბეგის საქმეში იყო. თანაც თავისუფლების აღკვეთა თავისი არსით ტრადიციულად ტიპიურია სისხლის სამართლის სფეროსათვის. 

ამგვარად, სადავო ნორმით გათვალისწინებული ქმედებისათვის ადმინისტრაციულ პასუხისგებაში მიცემული პირები უნდა ჩაითვალონ ბრალდებულებად საქართველოს კონსტიტუციის 42-ე მუხლის მე-6 პუნქტის მიზნებისათვის და უნდა ისარგებლონ აღნიშნული კონსტიტუციური დებულებით გათვალისწინებული დაცვის გარანტიით.