არ არსებობს "საკონსტიტუციო სამართალწარმოების შესახებ" საქართველოს კანონის მე–18 მუხლით გათვალისწინებული რომელიმე საფუძველი, რომელიც სარჩელის განსახილველად არ მიღების წინაპირობა იქნებოდა. კერძოდ, სარჩელი შინაარსობრივად და ფორმალურად შეესაბამება საქართველოს კანონმდებლობის მოთხოვნებს, შეტანილია უფლებამოსილი სუბიექტის მიერ, საკითხი განსჯადია საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ და სამართლიანი სასამართლოს უფლება გარანტირებულია საქართველოს კონსტიტუციით.

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2007 წლის 2 ივლისის #1/2/384 გადაწყვეტილებაში განხილული აქვს საქართველოს სისხლის სამართლის კოდექსის 52-ე მუხლის მეორე ნაწილის სიტყვების "ან კანონიერ მფლობელობაში" კონსტიტუციურობა საქართველოს კონსტიტუციის 21–ე მუხლთან მიმართებით.  საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს არ უმსჯელია აღნიშნული სადავო რეგულირების კონსტიტუციურობაზე საქართველოს კონსტიტუციის 42–ე მუხლის პირველ პუნქტთან მიმართებით.

შესაბამისად, არ არსებობს სარჩელის განსახილველად არ მიღების საფუძვლები, რომლებიც გათვალისწინებულია საქართველოს ორგანული კანონით "საკონსტიტუციო სამართალწარმოების შესახებ".     

სადავო ნორმის "შინაარსობრივი მიმართება" კონსტიტუციის 42-ე მუხლის პირველ პუნქტთან.

სადავო ნორმა მატერიალურ-სამართლებრივია თავისი შინაარსით. იგი ეხება მსჯავრდებულისთვის იმ ქონების ჩამორთმევას, რომელიც სხვა პირის საკუთრებაა.

საქართველოს კონსტიტუციის 42-ე მუხლის პირველი პუნქტით დაცულია სასამართლოსთვის მიმართვის შესაძლებლობა. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს არაერთი საქმე აქვს განხილული კონსტიტუციის ზემოაღნიშნულ დებულებასთან მიმართებით და ყველა შემთხვევაში დებულება ან პირდაპირ ან არაპირდაპირ ახდენდა სასამართლოსთვის მიმართვის შესაძლებლობის აკრძალვას/შეზღუდვას. საკონსტიტუციო სასამართლოს არ განუხილავს საქმე, სადაც დავის საგანი იყო მატერიალურ-სამართლებრივი შინაარსის ნორმა, რომლის პროცედურული სამართლებრივი რეალიზაციის წესი არ იყო დადგენილი კანონმდებლობით და აღნიშნული განაპირობებდა ნორმის არაკონსტიტუციურობას სამართლიანი სასამართლოს პოზიციიდან.

სარჩელში წარმოდგენილი არგუმენტაციაც ემყარება იმ მიდგომას, რომ ქონების არამესაკუთრისთვის ჩამორთმევა არაკონსტიტუციურია და ეწინააღმდეგება სამართლიანი სასამართლოს უფლებას. მისი მიხედვით, სადავო აქტი განსაზღვრავს ინსტიტუტს, რომელიც მატერიალურ-სამართლებრივია თავისი შინაარსით, მაგრამ მისი საპროცესო რეალიზაცია შეუძლებელია მოქმედ საპროცესო-სამართლებრივ წესრიგში. აღნიშნული წარმოადგენს შემთხვევას, რომელიც უნდა გაუთანაბრდეს კონსტიტუციის 42-ე მუხლთან პირდაპირი მიმართების მქონე დებულებას (არაპირდაპირი მიმართება). ქვემოთ წარმოდგენილი იქნება არგუმენტაცია აღნიშნულის დასასაბუთებლად:

1. სადავო ნორმების საპროცესო სამართლებრივი რეალიზაცია შეუძლებელია მოქმედ საპროცესო-სამართლებრივ წესრიგში

სადავო ნორმა ეხება საქართველოს სისხლის სამართლის კოდექსის დებულებას, რომლის მიხედვითაც, მსჯავრდებულისთვის შეიძლება იმ ქონების ჩამორთმევა, რომელიც ეკუთვნის სხვა პირს. ამ შემთხვევაში გვაქვს ქონებრივი საკითხი, რომლებიც სისხლის სამართლებრივი გზით წყდება. სადავო აქტის მიხედვით შეიძლება მოხდეს პირთა უფლების შეზღუდვა და მათ არ აქვთ არანაირი სამართლებრივი მექანიზმი, რომლის გამოყენებითაც ისინი შეძლებდნენ კონკრეტულ პროცესში მონაწილეობას ან/და საპროცესო აქტის გასაჩივრებას. როცა ხდება სისხლის სამართლის საქმეზე განაჩენის გამოტანა, არ ხდება ქონების მესაკუთრის პროცესში ჩართვა. მისი უფლებრივი შეზღუდვა ხდება კონკრეტულ პირთა წინააღმდეგ განაჩენის გამოტანისას და მას აღნიშნულის გასაჩივრების უფლებამოსილება არ აქვს საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 292-ე მუხლიდან გამომდინარე. აღნიშნული მუხლი ამომწურავად ჩამოთვლის განაჩენის გასაჩივრების უფლებამოსილ პირთა სიას. შესაბამისად, საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსით დადგენილი წესით შეუძლებელია ამ პირთა უფლებების სასამართლოს გზით დაცვა, რომელთა საკუთრების უფლებაც შეიზღუდა ქონების მფლობელისთვის ჩამორთმევით.

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს არაერთ საქმეში აქვს განმარტებული, რომ კონსტიტუციური უფლებების რეალიზაცია შესაძლებელია ძირითადი უფლებების პირდაპირი მოქმედების გზით. ანუ თუ სასამართლოსთვის მიმართვა კანონმდებლობით არ არის აკრძალული, შესაძლებელია სამართლიანი სასამართლოს უფლებით პირდაპირ სარგებლობა. მაგრამ საპროცესო კანონმდებლობა ემყარება გარკვეულ „პროცედურულ-სამართლებრივ წესრიგს“. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს არერთხელ აღუნიშნავს ამ მიდგომის შესახებ თავის გადაწყვეტილებებში (inter alia, საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2008 წლის 19 დეკემბრის გადაწყვეტილება, II, 10.). კონსტიტუციური უფლების - სასამართლოსთვის მიმართვა კანონიერი ინტერესების დაცვის მიზნით - რეალიზაცია შესაძლებელია მხოლოდ მოქმედი სამართალწარმოების ფორმებში. სისხლის სამართლის საქმეზე მიღებული გადაწყვეტილება არ შეიძლება გაუქმდეს, შეიცვალოს ან სხვაგვარად იქნას სახეცვლილი სამოქალაქო ან ადმინისტრაციული პროცესის გზით. შესაბამისად, სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსი თუ არ ადგენს სასამართლოსთვის მიმართვის შესაძლებლობას პოზიტიურად, ეს თავისთავად სასამართლოსთვის მიმართვის აკრძალვას უთანაბრდება ნეგატიურად. აღნიშნული დასკვნის საფუძველია საქართველოს მოქმედი საპროცესო წესრიგი, რომელიც მოითხოვს კონკრეტული საპროცესო ნორმების არსებობას გარკვეული მატერიალური ნორმის აღსრულებისთვის/იმპლემენტაციისთვის.

2. საკონსტიტუციო სასამართლოს როლი

როგორც ზემოთ წარმოდგენილ მსჯელობაში იქნა იდენტიფიცირებული, სადავო აქტის პროცედურული რეალიზაციის ფორმა არ არის კანონით დადგენილი და შეუძლებელია უფლებაშეზღუდვის მსხვერპლთა მიერ სასამართლოსთვის მიმართვა. ანუ ქონების მესაკუთრე საერთო სასამართლოების გზით ვერ შეძლებს მოითხოვოს გარკვეული პროცედურული უფლებების რეალიზაცია საკუთრების ჩამორთმევისას. მას მხოლოდ რეგრესული ანაზღაურების უფლება აქვს დარჩენილი ქონების მფლობელისგან ანუ იმ პირისგან, ვის მიმართაც ხდება სისხლის სამართლებრივი ღონისძიების გამოყენება. თავად გამოყენებული ღონისძიების კანონიერების შეფასება კონკრეტული პირის კონტროლს მიღმაა დარჩენილი.

თუკი საკონსტიტუციო სასამართლო არ მოახდენს სადავო აქტების კონსტიტუციურობის შეფასებას კონსტიტუციის 42-ე მუხლთან მიმართებით, თავისთავად შეიქმნება ე.წ. „ნაცრისფერი ზონა“ - დაურეგულირებელი სივრცე. აღნიშნული იქნება საკმაოდ კარგი საშუალება კანონმდებლისთვის მიიღოს და დაადგინოს გარკვეული მატერიალური რეგულირებები მისი პროცედურული რეალიზაციის შესაძლებლობის გარეშე. ამ შემთხვევაში საკონსტიტუციო სასამართლომ უნდა დაინახოს კონკრეტული მიმართება სასამართლოსთვის მიმართვის უფლებასა და სადავო აქტს - მატერიალურ სამართლებრივ ინსტიტუტს შორის. საწინააღმდეგო შემთხვევაში, კანონმდებელს რჩება მოქმედების დიდი არეალი. უფლების რეალიზაცია შეუძლებელი ხდება პროცედურული ფორმის არარსებობის გამო და შესაბამისად, კონსტიტუციური დებულების პირდაპირი მოქმედებაც გამოირიცხება. 

საკონსტიტუციო სასამართლო ამ შემთხვევაში არ გამოდის პოზიტიური კანონმდებელი. აღნიშნულს ადგილი აქვს მაშინ, როცა სასამართლო კონსტიტუციური დებულებიდან გამომდინარე, თავად ქმნის სამართლის ნორმას. ამისგან განსხვავებით, ამ შემთხვევაში საკონსტიტუციო სასამართლომ უნდა მოახდინოს „სადავო აქტის შინაარსობრივი მიმართების“ (inter alia, საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2011 წლის 29 დეკემბრის #2/4/507 განჩინება, II, 2. ) ფართო განმარტება და განსახილველად მიიღოს სადავო აქტი კონსტიტუციის 42-ე მუხლის პირველ პუნქტთან მიმართებით. ეს იქნება გასაჩივრებული ნორმის არაპირდაპირი მიმართება საქართველოს კონსტიტუციის 42-ე მუხლთან. ამ მიდგომის გამოყენების აუცილებლობა განპირობებულია იმ ფაქტითაც, რომ საკონსტიტუციო სასამართლო განმარტავს სამართლიანი სასამართლოს უფლებას, როგორც ინსტრუმენტულ გარანტიას (2010 წლის 28 ივნისის #1/466 გადაწყვეტილება, II, პ. 14).

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2007 წლის 2 ივლისის #1/2/384 გადაწყვეტილებაში განხილული აქვს საქართველოს სისხლის სამართლის კოდექსის მეორე ნაწილის სიტყვების "ან კანონიერ მფლობელობაში" კონსტიტუციურობა საქართველოს კონსტიტუციის 21–ე მუხლთან მიმართებით.  საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს არ უმსჯელია აღნიშნული სადავო რეგულირების კონსტიტუციურობაზე საქართველოს კონსტიტუციის 42–ე მუხლის პირველ პუნქტთან მიმართებით.

შესაბამისად, არ არსებობს სარჩელის განსახილველად არ მიღების საფუძვლები, რომლებიც გათვალისწინებულია საქართველოს ორგანული კანონით "საკონსტიტუციო სამართალწარმოების შესახებ".

1. საქართველოს კონსტიტუციის შესაბამისი დებულებები

II. საქართველოს კონსტიტუციის 42–ე მუხლის პირველი პუნქტი

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს სამართალწარმოების პრაქტიკის მიხედვით კონსტიტუციის 42–ე მუხლის პირველი ნაწილით განსაზღვრული სამართლიანი სასამართლოს უფლება უკავშირდებოდა სამართლებრივი სახელმწიფოს პრინციპს და მნიშვნელოვანწილად განსაზღვრავდა მის არსს (2006 წლის 15 დეკემბრის #1/3/393,397 გადაწყვეტილება, I). საკონსტიტუციო სასამართლომ სხვა საქმეში დააკონკრეტა აღნიშნული დებულება: „ვინაიდან სამართლებრივი სახელმწიფოს პირველადი ფუნქციაა ადამიანის უფლება-თავისუფლებების სრული რეალიზაცია და ადეკვატური დაცვა, სამართლიანი სასამართლოს უფლება, როგორც სამართლებრივი სახელმწიფოს პრინციპის განხორციელების ერთგვარი საზომი, გულისხმობს ყველა იმ სიკეთის სასამართლოში დაცვის შესაძლებლობას, რომელიც თავისი არსით  უფლებას წარმოადგენს. “... კონკრეტული ინტერესის უფლებად განსაზღვრის შედეგი არის სწორედ ის, რომ მისი ხელყოფის ან შესაძლო ხელყოფის შემთხვევაში, უფლების სუბიექტს შეუძლია მოითხოვოს ხელყოფის საფრთხისგან დაცვა ან მიყენებული ზიანის ანაზღაურება“ (2010 წლის 28 ივნისის #1/466 გადაწყვეტილება, II, პ. 14).

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლო სამართლიანი სასამართლოს უფლებას განიხილავს ინსტრუმენტული ხასიათის გარანტიად, რომლითაც სხვა უფლების დაცვა  ხდება და ამ უკანასკნელთან პირველი განუყოფლადაა დაკავშირებული. შესაბამისად, სასამართლო სამართალწარმოების პრაქტიკის მიხედვით, სასამართლო ორმაგ დატვირთვას სძენს სამართლიანი სასამართლოს უფლებას: „...ამა თუ იმ უფლებით სრულად სარგებლობის უზრუნველყოფის უმნიშვნელოვანესი გარანტია ზუსტად მისი სასამართლოში დაცვის შესაძლებლობაა. თუკი არ იქნება უფლების დარღვევის თავიდან აცილების ან დარღვეული უფლების აღდგენის შესაძლებლობა, სამართლებრივი ბერკეტი, თავად უფლებით სარგებლობა დადგება კითხვის ნიშნის ქვეშ. შესაბამისად,  უფლება-თავისუფლებების დასაცავად სასამართლოსადმი მიმართვის აკრძალვა ან არათანაზომიერი შეზღუდვა არღვევს არა მხოლოდ სამართლიანი სასამართლოს უფლებას, არამედ, იმავდროულად, შეიცავს საფრთხეს თავად იმ უფლების უგულებელყოფისა, რომლის დასაცავადაც სასამართლოსადმი მიმართვაა აკრძალული (შეზღუდული)“(2010 წლის 28 ივნისის #1/466 გადაწყვეტილება, II, პ. 14).

საკონსტიტუციო სასამართლომ განსაზღვრა იმ მინიმალურ გარანტიათა ჩამონათვალი, რომელსაც უნდა პასუხობდეს სასამართლო განხილვა, რათა მიღწეულ იქნას სამართლიანობა და ობიექტური გადაწყვეტილების მიღების შესაძლებლობა. ეს გულისხმობს პირის უფლებას (2006 წლის 15 დეკემბრის #1/3/393,397 გადაწყვეტილება, II პ.1):

•          მიმართოს სასამართლოს,

•          მოითხოვოს საქმის სამართლიანი საჯარო მოსმენა,

•          გამოთქვას თავისი მოსაზრებები და დაიცვას თავი პირადად ან დამცველის მეშვეობით,

•          სასამართლო განხილვა წარიმართოს გონივრულ, შემჭიდროებულ ვადებში და 

•          საქმე განიხილოს დამოიკიდებელმა და მიუკერძოებელმა სასამართლომ.

საკონსტიტუციო სასამართლომ ერთსულოვნად ცნო სადავო აქტი კონსტიტუციასთან შეუსაბამოდ, როდესაც სადავო აქტის ანალიზის შედეგად დადგინდა, რომ საერთო სასამართლოს მიერ შეფარდებული პატიმრობა არ საჩივრდებოდა. საკონსტიტუციო სასამართლომ პირველ რიგში მოახდინა მისი პრაქტიკის კომპილაცია და მიუთითა, რომ კონსტიტუციის 42–ე მუხლის პირველი პუნქტი მართლაც ადგენდა გასაჩივრების უფლებას (2006 წლის 15 დეკემბრის #1/3/393,397 გადაწყვეტილება, II პ. 4).

აღნიშნულ გადაწყვეტილებამდე საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლომ საქმეში “შპს “უნისერვისის” კონსტიტუციური სარჩელი საქართველოს პარლამენტის  წინააღმდეგ” განმარტა საქართველოს კონსტიტუციის 42–ე მუხლის პირველი პუნქტი, როგორც საპროცესო აქტის გასაჩივრების უფლება. ერთ–ერთი სადავო ნორმის მიხედვით, საქმის არსებით განხილვამდე ჩატარებული ჩხრეკის ჩატარების შესახებ სასამართლო დადგენილება არ საჩივრდებოდა. აღნიშნულის საწინააღმდეგოდ, არსებითი განხილვის პროცესზე ჩატარებული ჩხრეკის გადაწყვეტილება ექვემდებარებოდა აპელაციას. მოპასუხე მხარე აპელირებდა ჩხრეკის სუბიექტის შესაძლებლობაზე, მოეხდინა მისი უფლებების დაცვა საქმის არსებითი განხილვის დროს შესაბამისი მტკიცებულებების კანონიერების და დასაბუთებულობის გადამოწმებით. ამ არგუმენტის საპირისპიროდ, საკონსტიტუციო სასამართლომ მიუთითა ისეთ შემთხვევებზე, როდესაც წინასწარი გამოძიება წყდებოდა საქმის არსებითი განხილვის გარეშე ან როცა ჩხრეკა ტარდებოდა არა ბრალდებული პირის მიმართ. საკონსტიტუციო სასამართლომ დაადგინა, რომ მიუხედავად იმისა, რომ კონსტიტუციაში იმპლიციტურად არ არის მითითებული გასაჩივრების შესაძლებლობის შესახებ, იგი გამომდინარეობს მისგან: „ამასთან დაკავშირებით სასამართლო აღნიშნავს, რომ საქართველოს კონსტიტუციის 42-ე მუხლის პირველი პუნქტი ზოგადად მიუთითებს პირის უფლებაზე თავის უფლებათა და თავისუფლებათა დასაცავად მიმართოს სასამართლოს, ხოლო რაც შეეხება სასამართლოს გადაწყვეტილების - ასევე საპროცესო მოქმედებების ჩატარების თაობაზე გადაწყვეტილებათა – გასაჩივრების წესს, იგი მინდობილი აქვს შესაბამის საკანონმდებლო ან სხვა ნორმატიულ აქტებს. აქვე აღსანიშნავია ის გარემოება, რომ ყოველი კონკრეტული საქმიდან გამომდინარე, სასამართლოს გადაწყვეტილებათა გასაჩივრების წესი და საჩივრის განმხილველ სასამართლოთა ჩამონათვალი შესაძლებელია სხვადასხვა იყოს, მაგრამ კანონმდებელი ვალდებულია დაადგინოს გასაჩივრების ისეთი მექანიზმი და შესაძლებლობა, რომელიც შესაბამისობაში იქნება საქართველოს კონსტიტუციის 42-ე მუხლის პირველი პუნქტის პრინციპთან. ამასთან, სასამართლო კოლეგიას ცალსახად მიაჩნია, რომ პირი სასამართლოს გადაწყვეტილების ზემდგომი ინსტანციის სასამართლოში გასაჩივრებით რეალიზაციას უკეთებს საქართველოს კონსტიტუციის 42-ე მუხლის პირველი პუნქტით გათვალისწინებულ უფლებას“ (2004 წლის 21 დეკემბრის #2/6/264 გადაწყვეტილება, II პ. 1).

ზემოაღნიშნული მიდგომა დადასტურდა სასამართლოს შემდგომ გადაწყვეტილებებშიც. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლომ განიხილა საქართველოს 1998 წლის 20 თებერვლის სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 243–ე მუხლის მე–11 ნაწილის კონსტიტუციურობა საქართველოს კონსტიტუციის 42–ე მუხლის პირველ პუნქტთან მიმართებით (2005 წლის 17 მარტის #2/3/286). სადავო აქტი იყო შემდეგი შინაარსიის: „პატიმრობის ან შინაპატიმრობის ვადის გაგრძელების შესახებ მოსამართლის ბრძანების კანონიერება და დასაბუთებულობა არ გასაჩივრდება“. სასამართლომ აღნიშნული აქტი არაკონსტიტუციურად ცნო, რადგან სახეზე იყო თავისუფლების აღკვეთის შემთხვევა ზემდგომ სასამართლოში უფლების დაცვის შესაძლებლობის არარსებობის პირობებში.  მოსარჩელე და მოპასუხე მხარეების ურთიერთსაწინააღმდეგო პოზიციების შეჯერების შემდეგ, რომელიც შეეხებოდა საკითხს, დაცულია თუ არა კონსტიტუციის 42–ე მუხლის პირველი პუნქტით გასაჩივრების უფლება, საკონსტიტუციო სასამართლომ განმარტა: „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლო ვერ დაეთანხმება მოპასუხის ამ მოსაზრებას და მიაჩნია, რომ საქართველოს კონსტიტუციის 42-ე მუხლის პირველი პუნქტი, მართალია, ზოგადად მიუთითებს ყოველი ადამიანის უფლებათა და თავისუფლებათა სასამართლო დაცვის უფლებაზე, სასამართლო დაცვის უფლების რეალიზაცია სწორედ იმ პროცესუალური საშუალებების ერთობლიობით ხორციელდება, რომლებიც სამართლიან მართლმსაჯულებას და მოქალაქეთა დარღვეული უფლებების აღდგენას უზრუნველყოფენ. ამდენად, მოპასუხის მიერ პროცესუალური დოკუმენტების გასაჩივრების უფლების ამგვარი უგულვებელყოფა სასამართლოს არ მიაჩნია მისაღებად. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლომ არაერთხელ მიუთითა, რომ საქართველოს კონსტიტუციის 42-ე მუხლის პირველი პუნქტი მოიცავს არა მარტო პირველი ინსტანციის სასამართლოს მიერ საქმის განხილვას, არამედ ზემდგომ ინსტანციებში საჩივრის შეტანის უფლებასაც. აღნიშნული მუხლი მართლმსაჯულების ხელმისაწვდომობის გარანტიას წარმოადგენს“ (2005 წლის 17 მარტის #2/3/286 გადაწყვეტილება, II პ. 3).

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს არაერთხელ აღუნიშნავს, რომ სამართლიანი სასამართლოს უფლება არ იყო აბსოლუტური და ექვემდებარებოდა შეზღუდვას დემოკრატიულ საზოგადოებაში ლეგიტიმური საჯარო მიზნის არსებობისას. მაგრამ საკონსტიტუციო სასამართლომ იქვე მიუთითა, რომ ნებისმიერი რეგულაცია, რომელიც აბსოლუტური სახით კრძალავდა სამართლიანი სასამართლოსთვის მიმართვის შესაძლებლობას, ხელყოფდა სამართლიანი სასამართლოს უფლების ძირითად არსს. შესაბამისად, მისი საჯარო ლეგიტიმური მიზნით გამართლება დაუშვებელი იყო (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2009 წლის 10 ნოემბრის #1/3/421,422 გადაწყვეტილება საქმეზე: “საქართველოს მოქალაქეები – გიორგი ყიფიანი და ავთანდილ უნგიაძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ”, II, პ. 2).

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლომ საქმეში “შპს “უნისერვისის” კონსტიტუციური სარჩელი საქართველოს პარლამენტის  წინააღმდეგ” განმარტა მართლმსაჯულებისადმი ხელმისაწვდომის უფლების არააბსოლუტურობა. სასამართლომ წარმოადგინა ტესტი, რომლითაც უნდა შეფასდეს ყველა შეზღუდვის შემთხვევა. იგი „უნდა ემსახურებოდეს კანონიერ მიზანს და დაცული უნდა იქნეს გონივრული თანაზომიერება შეზღუდვის გამოყენებულ საშუალებებსა და აღნიშნული შეზღუდვის კანონიერ მიზანს შორის“ (2004 წლის 21 დეკემბრის #2/6/264 გადაწყვეტილება, II პ. 2).

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლომ საქმეში "საქართველოს მოქალაქეები ვახტანგ მასურაშვილი და ონისე მებონია საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ" დაადგინა, რომ საქართველოს კონსტიტუციის 42–ე მუხლის პირველი პუნქტის შინაარსი ექვემდებარებოდა განმარტებას საქართველოს კონსტიტუციით და საერთაშორისო სამართლებრივი ტექსტების შესაბამისად. აქედან გამომდინარე, სასამართლოს მიერ წარმოდგენილ იქნა შესაბამისი შეზღუდვის საფუძვლები ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს სამართალწარმოების პრაქტიკიდანაც, რომელიც ასევე გამოიყენება კონსტიტუციის 42–ე მუხლის მიზნებისთვის (2006 წლის 15 დეკემბრის #1/3/393,397 გადაწყვეტილება, I, პ.1).

საკონსტიტუციო სასამართლომ 2008 წლის 19 დეკემბრის გადაწყვეტილებაში დამატებითი განმარტება გააკეთა სასამართლიანი სასამართლოს, როგორც ინსტრუმენტალურ უფლებასთან და შესაბამისი შეზღუდვის ინტენსივობასთან დაკავშირებით. სასამართლოს განცხადებით, სამართლიანი სასამართლოს უფლების შეზღუდვა აქცესორულად იყო დაკავშირებული იმ უფლებათან, რომლის დაცვაც ხორციელდებოდა სასამართლოში: „რაც უფრო მნიშვნელოვანია ინტერესი, რომლის დაცვა პირს სასამართლოს მეშვეობით სურს, მით უფრო მკაცრი იქნება კრიტერიუმები, რომლებიც სასამართლოსადმი მიმართვის შეზღუდვის კონსტიტუციურობის შესაფასებლად  გამოიყენება“(2008 წლის 19 დეკემბრის #1/1/403,427 გადაწყვეტილება, II, პ. 2).

2. სადავო აქტის შესაბამისობა საქართველოს კონსტიტუციის დებულებებთან

საქართველოს სისხლის სამართლის კოდექსის 52–ე მუხლის პირველი და მეორე ნაწილები შემდეგი შინაარსისაა:

1. ქონების ჩამორთმევა ნიშნავს დანაშაულის საგნის ან/და იარაღის, დანაშაულის ჩასადენად გამიზნული ნივთის ან/და დანაშაულებრივი გზით მოპოვებული ქონების სახელმწიფოს სასარგებლოდ უსასყიდლოდ ჩამორთმევას.

2. დანაშაულის საგნის ან/და იარაღის ან დანაშაულის ჩასადენად გამიზნული ნივთის ჩამორთმევა ნიშნავს ბრალდებულისთვის, მსჯავრდებულისთვის მის საკუთრებაში ან კანონიერ მფლობელობაში არსებული, განზრახი დანაშაულის ჩასადენად გამოყენებული ან ამისათვის რაიმე სახით გამიზნული ქონების სახელმწიფოს სასარგებლოდ უსასყიდლოდ ჩამორთმევას. დანაშაულის საგნის ან/და იარაღის ან დანაშაულის ჩასადენად გამიზნული ნივთის ჩამორთმევა ხდება სასამართლოს მიერ, ამ კოდექსით გათვალისწინებული ყველა განზრახი დანაშაულისათვის, იმ შემთხვევაში, როდესაც სახეზეა დანაშაულის საგანი ან/და იარაღი ან დანაშაულის ჩასადენად გამიზნული ნივთი და მათი ჩამორთმევა საჭიროა სახელმწიფო და საზოგადოებრივი აუცილებლობიდან ან ცალკეულ პირთა უფლებებისა და თავისუფლებების დაცვის ინტერესებიდან გამომდინარე ანდა ახალი დანაშაულის თავიდან ასაცილებლად.

როგორც ზემოაღნიშნული რეგულირებიდან ირკვევა, საქართველოს სისხლის სამართლის კოდექსის 52–ე მუხლის მეორე ნაწილით განსაზღვრულია „დანაშაულის საგნის“ ან/და „იარაღის“ ან „დანაშაულის ჩასადენად გამიზნული ნივთის ჩამორთმევა“. ამასთან საკუთრების უფლების აღნიშნული ობიექტი უნდა იყოს მსჯავრდებულის ან ბრალდებულის კანონიერ მფლობელობაში ან საკუთრებაში. სადავო ნორმად მიიჩნევა მხოლოდ კანონიერ მფლობელობაში არსებული ქონების ჩამორთმევის კონსტიტუციურობა კონსტიტუციის 42–ე მუხლის პირველ პუნქტთან მიმართებით.

საქართველოს კონსტიტუციის 42–ე მუხლის პირველი პუნქტით განსაზღვრულია სამართლიანი სასამართლოს უფლება. სამართლიანი სასამართლოს უფლება გულისხმობს პირისთვის შესაძლებლობის მიცემას მოახდინოს ყველა იმ უფლების მიუკერძოებელი არბიტრის წინაშე გასაჩივრება და დაცვა, რომელიც მისი ინტერესის სფეროში ექცევა. შესაბამისად, ნებისმიერი პირი უნდა იყოს უფლებამოსილი მიმართოს სასამართლოს და მოახდინოს მისი უფლებების დაცვა. სისხლის სამართლის კოდექსის 52–ე მუხლის მეორე ნაწილით განსაზღვრული ქონების მესაკუთრე (მსჯავრდებულისთვის ქონების ჩამორთმევის შემთხვევაში) მოკლებულია შესაძლებლობას, მიმართოს საერთო სასამართლოს და შესაბამისად მოითხოვოს მისი უფლების დაცვა, თუ მიაჩნია, რომ უკანონოდ მოხდა მისი საკუთრების ჩამორთმევა. საქართველოს სისხლის სამართლის კოდექსის 52–ე მუხლის მეორე ნაწილის პირველი წინადადების სიტყვა „ან კანონიერ მფლობელობაში“, არ შეიცავს სამართლიანი სასამართლოსთვის მიმართვის პირდაპირ აკრძალვას. კანონმდებლობაში არ არის ექსპლიციტური მითითება, მაგრამ შესაბამისი პროცედურულ სამართლებრივი წესრიგიდან გამომდინარე, მხოლოდ სისხლის სამართლის პროცესის მხარეებს აქვთ განაჩენის (ანუ იმ დოკუმენტის, რომლითაც ხდება ქონების ჩამორთმევა) გასაჩივრების შესაძლებლობა. შესაბამისად, საპროცესო მდომარეობა იმგვარია, რომ არ არსებობს სასამართლოსთვის მიმართვის შესაძლებლობა. ზემოაღნიშნული მაგალითის მსგავსად, შეუძლებელია საერთო სასამართლოსთვის მიმართვა და შეფარდებული ღონისძიების გაუქმება, რადგან მოქმედი საპროცესო კოდექსის რეგულირებები ამის შესაძლებლობას არ იძლევიან. შეუძლებელია ამ დროს სამართლის ანალოგიის გამოყენება და საკუთრების უფლების სასამართლოში დაცვა. აღნიშნული კი, თავის მხრივ, მთლიანი ინსტიტუტის არაკონსტიტუციურობის საფუძველია. მატერიალურ სამართლებრივი ინსტიტუტი, რომელიც ზღუდავს პირის კონკრეტულ უფლებას და სანაცვლოდ არ ითვალისწინებს სასამართლოსთვის მიმართვის შესაძლებლობას არაკონსტიტუციურია სამართლიანი სასამართლოს უფლების პოზიციიდან. ამ შემთხვევაში ადგილი არ აქვს პოზიტიურ კონსტიტუციურ კონტროლს და სამართლიანი სასამართლოსთვის მიმართვის შესაძლებლობა ფაქტობრივად არის აკრძალული. ეს უკანასკნელი გულისხმობს ისეთ შემთხვევას, როდესაც სამართლიანი სასამართლოს უფლება აკრძალული არ არის პირდაპირ, მაგრამ მატერიალურ სამართლებრივი რეგულირების და პროცედურული წესრიგის მხედველობაში მიღებით შეუძლებელი ხდება უფლების დაცვა. აღნიშნული მსჯელობა გამომდიანრეობს საქართველოს კონსტიტუციის მე–7 მუხლის შინაარსიდან, რომლის მიხედვითაც ადამიანის წარუვალი უფლებების „დაცვის“ გარანტიაა განმტკიცებული. თუკი, აღნიშნულზე საკონსტიტუციო სასამართლო არ გაავრცელებს თავის კომპეტენციას და საბაბად მიუთითებს პოზიტიური კონტროლის განუხორციელებლობას, შედეგად მივიღებთ სიტუაციას, როდესაც ნორმათა დიდი ნაწილი მოექცევა ე.წ. „ნაცრისფერ ზონაში“ და მათ მიმართ საკანონმდებლო უფლებამოსილებით აღჭურვილ პირებს და ორგანოებს ექნებათ ფართო კომპეტენცია.  ამ შემთხვევაში საკონსტიტუციო სასამართლომ მხედველობაში უნდა მიიღოს მთლიანი პროცედურულ სამართლებრივი წესრიგი, ისევე, როგორც აღნიშნული განხორციელდა მანამდე რამდენიმე საქმეში (mutatis mudandis, საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2008 წლის 19 დეკემბრის #1/1/403,427 გადაწყვეტილება საქმეზე: „კანადის მოქალაქე ჰუსეინ ალი და საქართველოს მოქალაქე ელენე კირაკოსიანი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“; საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2003 წლის 30 აპრილის #1/3/161 გადაწყვეტილება საქმეზე: „საქართველოს მოქალაქეები – ოლღა სუმბათაშვილი და იგორ ხარპოვი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“) და ამ ფონზე უნდა შეფასდეს მატერიალურ სამართლებრივი დანაწესის კონსტიტუციურობა. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლომ 2007 წლის 2 ივლისის გადაწყვეტილებით არ დააკმაყოფილა საქართველოს სისხლის სამართლის კოდექსის 52–ე მუხლის მეორე ნაწილის პირველი წინადადების სიტყვების „ან კანონიერ მფლობელობაში“ კონსტიტუციურობა კონსტიტუციის 21–ე მუხლთან მიმართებით. სასამართლომ წარმოადგინა ვრცელი მსჯელობა ამ მიმართებით და დაადგინა, რომ კონსტიტუციური სტანდარტი იყო დაცული. დამატებით საკონსტიტუციო სასამართლომ მიუთითა სადავო ნორმის სამართლიანი სასამართლოს ძირითად უფლებასთან შესაბამისობის აუცილებლობაზე. საკონსტიტუციო სასამართლომ პირდაპირ მიუთითა აღნიშნულის უზრუნველყოფის თაობაზე, მაგრამ მისი უფლებამოსილება შეზღუდული იყო დავის კონკრეტული საგნით:  „სხვა საკითხია, რამდენად საკმარისია ეჭვმიტანილისგან, ბრალდებულისგან და მსჯავრდებულისგან სამოქალაქო წესით ზიანის ანაზღაურების მოთხოვნა საკუთრების უფლების სრულფასოვანი დაცვისთვის. ზოგადად, საკუთრების უფლებით, ისევე როგორც ყველა სხვა უფლებით სრულყოფილად სარგებლობა და მათი ეფექტური დაცვა, მჭიდროდ არის დაკავშირებული სამართლიანი სასამართლოს უფლებასთან. ბუნებრივია, ეს გარემოება ავალდებულებს კანონმდებელს, უზრუნველყოს მესაკუთრე საკუთრების უფლების დაცვის ყველა აუცილებელი შესაძლებლობითა და ადეკვატური პროცედურით. კანონმდებლის ასეთი ვალდებულება გამომდინარეობს «ფულის გათეთრების, დანაშაულებრივი საქმიანობის შედეგად მოპოვებული შემოსავლების მოძიების, ამოღების და კონფისკაციის შესახებ» სტრასბურგის 1990 წლის 8 ნოემბრის კონვენციიდანაც, რომელთან შესაბამისობის მოტივითაც კანონმდებელი ამართლებს სადავო ნორმის მიღებას. კერძოდ, კონვენციით გათვალისწინებულია ხელმომწერი სახელმწიფოების ვალდებულება, მიიღონ საკანონმდებლო და სხვა აუცილებელი ზომები იმის უზრუნველსაყოფად, რომ დაინტერესებულ მხარეებს, რომელთა უფლებებზეც ზეგავლენა იქონია სახელმწიფოს მიერ განხორციელებულმა ღონისძიებებმა, ჰქონდეთ ეფექტური სამართლებრივი ზომების მიღების შესაძლებლობა მათი უფლებების დასაცავად (მე-5 მუხლი). მაშასადამე, დანაშაულის საგნის, იარაღის ჩამორთმევის უზრუნველმყოფელი კანონმდებლობის მიღების პარალელურად, კონვენცია ავალდებულებს სახელმწიფოებს, უზრუნველყონ მესამე პირები (მათ შორის, მესაკუთრეები) დარღვეული უფლებების დაცვის ეფექტური სამართლებრივი შესაძლებლობებით. ვინაიდან ეჭვმიტანილის, ბრალდებულის და მსჯავრდებულის კანონიერ მფლობელობაში არსებული დანაშაულის საგნის, იარაღის, დანაშაულის ჩასადენად გამიზნული ნივთის ჩამორთმევას სახელმწიფო აუცილებლად მიიჩნევს კონკრეტული საზოგადოებრივი საჭიროებისთვის, მესაკუთრისა და სამართალდამრღვევის კერძოსამართლებრივი ურთიერთობის გარდა ჩნდება საჯაროსამართლებრივი ურთიერთობა სახელმწიფოსა და მესაკუთრეს შორის. მართალია, ქონების ჩამორთმევა ხდება კანონიერი მფლობელის დანაშაულებრივი ქმედების შედეგად, ანუ მესაკუთრეს ზიანი ადგება უშუალოდ კანონიერი მფლობელის განზრახი ქმედებით, მაგრამ გადაწყვეტილებას ასეთი ქონების ჩამორთმების შესახებ, აუცილებელი საზოგადოებრივი საჭიროების არსებობის მოტივით, იღებს სახელმწიფო (სასამართლო). შესაბამისად, მიუხედავად იმის, რომ სადავო ნორმის შინაარსიდან გამომდინარე, მესაკუთრეს ამ დროს აქვს სამოქალაქო წესით უფლების აღდგენის შესაძლებლობა, იმავდროულად, მას უნდა შეეძლოს გაარკვიოს, მისი ქონების ჩამორთმევის შესახებ სათანადო სუბიექტის მიერ გამოხატული ნება საფუძვლიანია თუ არა, შეესაბამება თუ არა კანონის და კონსტიტუციის მოთხოვნებს. ამ თვალსაზრისით, აუცილებელი პროცედურების არსებობას განსაკუთრებულ ყურადღებას უთმობს ევროსასამართლოც. ყველა იმ საქმეზე, რომელზეც მოხდა სამართალდამრღვევის კანონიერ მფლობელობაში არსებული სამართალდარღვევის საგნის ან იარაღის ჩამორთმევა, მიუხედავად იმისა, რომ ევროსასამართლომ გადაწყვეტილება განმცხადებელთა საწინააღმდეგოდ მიიღო, ასეთი გადაწყვეტილების მიღებისას ის ზუსტად იმ გარემოებას დაეყრდნო, რომ მესაკუთრეს მისი ქვეყნის კანონმდებლობა აძლევდა ქონების ჩამორთმევის შესახებ გადაწყვეტილების გასაჩივრების შესაძლებლობას და ითვალისწინებდა უფლების აღდგენის ადეკვატურ პროცედურებს (იხ. 2001 წლის 26 ივნისის გადაწყვეტილება განაცხადის მიუღებლობის შესახებ საქმეზე «C.M. საფრანგეთის წინააღმდეგ»; 1995 წლის 5 მაისის გადაწყვეტილება საქმეზე «ეარ კანადა გაერთიანებული სამეფოს წინააღმდეგ»; 1986 წლის 24 ოქტომბრის გადაწყვეტილება საქმეზე «აგოსი გაერთიანებული სამეფოს წინააღმდეგ»). ამას გადამწყვეტი მნიშვნელობა აქვს რადგან: 1) მესაკუთრე შეძლებს იდავოს, რამდენად სწორად შეაფასა მოსამართლემ (ან სხვა ორგანომ, რომელიც იღებს გადაწყვეტილებას ქონების ჩამორთმევის თაობაზე), არსებობდა თუ არა საზოგადოებრივი საჭიროება საკუთრების უფლებაში ჩარევისა; 2) უზრუნველყოფილი იქნება მესაკუთრის სამართალდარღვევასთან კავშირის გარკვევა. ამ უკანასკნელ საკითხს არსებითი მნიშვნელობა აქვს როგორც მესაკუთრისთვის, ისე საჯარო ინტერესის დაკმაყოფილებისთვის. მრავალი ქვეყნის საკანონმდებლო გამოცდილების მიხედვით, დანაშაულთან მესაკუთრის შემხებლობის გარკვევისას გადამწყვეტი არ არის მხოლოდ განზრახი ბრალის საკითხის დადგენა. ქონების ჩამორთმევის გამართლებისთვის არ არის აუცილებელი მესაკუთრის ბრალეულობა. როგორც ევროსასამართლო, ისე სახელმწიფოთა უმრავლესობა (აშშ, გერმანია და სხვა) ითვალისწინებენ მესაკუთრის ე.წ. დაუდევრობის და კეთილსინდისიერების საკითხებსაც. ამისთვის, რიგი ქვეყნების კანონმდებლობებით მესაკუთრეებს, რომელთა ქონებაც, როგორც დანაშაულის საგანი ან იარაღი, ჩამოერთვა უშუალო სამართალდამრღვევს, აქვთ გარკვეული საპროცესო მდგომარეობა, რომელიც იძლევა შესაძლებლობას, დადგინდეს და გადამოწმდეს მისი ბრალისა და კეთილსინდისიერების საკითხი. იმ შემთხვევაში, როდესაც მესაკუთრე არაბრალეულია და ის კეთილსინდისიერად მოქმედებდა, მას აქვს ქონების უკან დაბრუნების მოთხოვნის უფლება, გარდა იმ შემთხვევებისა, როდესაც არსებობს ამ ქონების ჩამორთმევისთვის აუცილებელი საზოგადოებრივი საჭიროება, საჯარო ინტერესი. ამასთან, ამ დროს ზოგიერთი ქვეყანა კომპენსაციის შესაძლებლობას ითვალისწინებს. იმ შემთხვევაში კი, როდესაც პირის ქმედებაში არის ბრალი ან ის დაუდევრად, არაკეთილსინდისიერად მოქმედებდა, მისი ქონების ჩამორთმევა ხდება კომპენსაციის გარეშე. მაშასადამე, საკუთრების უფლების სრული და ეფექტური დაცვისათვის აუცილებელია ადეკვატური, სრულყოფილი და დეტალურად გაწერილი პროცედურების არსებობა, რათა მესაკუთრემ შეძლოს ქონების ჩამორთმევის მართლზომიერებაზე დავა. ნიშანდობლივია, რომ საქმეზე მოწვეულმა სპეციალისტებმა და მოწმეებმა (გამყრელიძე, ძლიერიშვილი, გაბლიშვილი, ხოსიტაშვილი), საქართველოს მოქმედი კანონმდებლობის გაანალიზების საფუძველზე, ხაზგასმით მიუთითეს ასეთი პროცედურების არარსებობაზე. თუმცა დასახელებული გარემოებები არ აყენებენ კითხვის ნიშნის ქვეშ სადავო ნორმის კონსტიტუციის 21-ე მუხლთან შესაბამისობის საკითხს. აუცილებლად გასათვალისწინებელია, რომ საკონსტიტუციო სასამართლო შეზღუდულია სასარჩელო მოთხოვნით. ის აფასებს მხოლოდ გასაჩივრებული ნორმის შინაარსს კონსტიტუციის მხოლოდ იმ დებულებასთან, რომელთან მიმართებით არაკონსტიტუციურობასაც ასაბუთებს მოსარჩელე. სადავო ნორმა ადგენს დანაშაულის საგნის, იარაღის, დანაშაულის ჩასადენად გამიზნული ნივთის ჩამორთმევის შესაძლებლობას, რაც, როგორც უკვე აღვნიშნეთ, დასაშვები და 21-ე მუხლის შესაბამისია. იმავდროულად, ეს ნორმა არ შეიცავს აკრძალვას ასეთი გადაწყვეტილების გასაჩივრებასთან დაკავშირებით, ისევე, როგორც არ გამორიცხავს კანონმდებლობაში ზემოაღნიშნული პროცედურების დამატებით გაწერის შესაძლებლობას, ადეკვატური პროცედურების არარსებობის შემთხვევაში. თუმცა ასეთი პროცედურების შესაძლო არარსებობის ან არასაკმარისი თუ არაეფექტური პროცედურების არსებობის საკითხის დეტალური შესწავლა და კონსტიტუციურობის შეფასება სცილდება სადავო ნორმის საქართველოს კონსტიტუციის 21-ე მუხლთან მიმართებით შეფასების ფარგლებს.“ (2007 წლის 2 ივლისის N1/2/384 გადაწყვეტილება, II, პ. 24.)