თქვენ არ ეცნობით კონსტიტუციური სარჩელის/წარდგინების სრულ ვერსიას. სრული ვერსიის სანახავად, გთხოვთ, ვერტიკალური მენიუდან ჩამოტვირთოთ მიმაგრებული დოკუმენტი

1. სადავო ნორმატიული აქტ(ებ)ი

ა. საქართველოს ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსი

2. სასარჩელო მოთხოვნა

3. საკონსტიტუციო სასამართლოსათვის მიმართვის სამართლებრივი საფუძვლები

საქართველოს კონსტიტუციის 31-ე მუხლის პირველი პუნქტი და მე-60 მუხლის მეოთხე პუნქტის ,,ა” ქვეპუნქტი, ,,საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ” საქართველოს ორგანული კანონის მე-19 მუხლის პირველი პუნქტის ,,ე” ქვეპუნქტი, 39-ე მუხლის პირველი პუნქტის ,,ა” ქვეპუნქტი, 31-ე და 31¹ მუხლები

4. განმარტებები სადავო ნორმ(ებ)ის არსებითად განსახილველად მიღებასთან დაკავშირებით

ა) სარჩელი ფორმით და შინაარსით შეესაბამება „საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 31¹ მუხლის მოთხოვნებს;

ბ) სარჩელი შეტანილია უფლებამოსილი პირის მიერ:

სარჩელს თან ერთვის თბილისის საქალაქო სასამართლოს ადმინისტრაციულ საქმეთა კოლეგიის მოსამართლის ლელა ცაგარეიშვილის 2021 წლის 12 ნოემბრის დადგენილება №46990-21 საქმეზე. აღნიშნული დადგენილებიდან ირკვევა, რომ დავით ნებიერიძე ცნობილი იქნა ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევად და შეეფარდა ადმინისტრაციული პატიმრობა ხუთი დღის ვადით ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსის 166-ე (წვრილმანი ხულიგნობა) და 173 (სამართალდამცავი ორგანოს წარმომადგენელის კანონიერი მოთხოვნისადმი დაუმორჩილებლობა) მუხლებით გათვალისწინებული ქმედების ჩადენისათვის.

მოსარჩელე აღნიშნული ქმედების ჩადენისათვის დააკავა პოლიციამ. დაკავებიდან 24 საათიანი ვადის გასვლის შემდეგ, ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსის 247-ე მუხლის მე-2 ნაწილის საფუძველზე დავით ნებიერიძეს გაუგრძელდა დაკავების ვადა 24 საათის განმავლობაში. ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსის 247-ე მუხლის მე-2 ნაწილის მიხედვით: „მტკიცებულებების მოპოვების მიზნით ამ მუხლის პირველი ნაწილით გათვალისწინებული ვადა შეიძლება ერთჯერადად გახანგრძლივდეს არაუმეტეს 24 საათით. ამ შემთხვევაში უფლებამოსილი ორგანოს შესაბამისი თანამშრომელი წერილობით ასაბუთებს ადმინისტრაციული დაკავების ვადის გახანგრძლივების მიზანშეწონილობას.“ თბილისის საქალაქო სასამართლოს მიერ დავით ნებიერიძის ადმინისტრაციული სამართალდარღვევის საქმის განხილვისას ადვოკატმა ვერიკო ჯგერენაიამ მოითხოვა იმ გარემოების გარკვევა, თუ რა მტკიცებულების მოპოვების მიზნით გაუგრძელეს დავით ნებიერიძეს ადმინისტრაციული დაკავების ვადა კიდევ 24 საათით - 48 საათამდე. აღსანიშნავია ის გარემოება, რომ თბილისის საქალაქო სასამართლოში გადაგზავნილ ადმინისტრაციული სამართალდარღვევის საქმეს პოლიციამ არც კი დაურთო წერილობითი დასაბუთება, რა მტკიცებულების მოსაპოვებლად გახანგრძლივდა ადმინისტრაციული დაკავება 48 საათამდე ვადით.

საქმეს ერთვის სასამართლო სხდომის ამსახველი აუდიომასალა (სხდომის ოქმი). დისკის კომპიუტერში მოთავსების შემდეგ ვხსნით F-დისკს. ეკრანზე გამოდის საქაღალდე სახელწოდებით 4_6997_21_11_12_10_42_20. ვხსნით აღნიშნულ საქაღალდეს და ეკრანზე გამოდის საქაღალდე სახელწოდებით data, ვხსნით აღნიშნულ საქაღალდეს და ეკრანზე გამოდის საქაღალდე სახელწოდებით AudioFiles, რომლის გახსნის შემდეგ, ეკრანზე გამოდის ხუთი სხვადასხვა საქაღალდე, საიდანაც ჩვენ ვხსნით ზემოდან ქვემოთ რიგით მეორე საქაღალდეს სახელწოდებით: 21_11_12_12_35_42 და შედეგად ეკრანზე გამოდის ოთხი ფაილი: აპელანტი, მოსამართლე, მხარე 1 და მხარე 2; თავდაპირველად ვხსნით ფაილს სახელწოდებით „მხარე2,“ რომელსაც დავაჩქარებთ 10:43 წუთამდე. ამ მომენტში საუბრობს დავით ნებიერიძის ადვოკატი ვერიკო ჯგერენაია: „როგორც მოგეხსენებათ, ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსის 247-ე მუხლის თანახმად, კერძოდ პირველი ნაწილის თანახმად, ადმინისტრაციული დაკავების დროს, დაკავებული პირი პირველივე შესაძლებლობისთანავე, მაგრამ არაუგვიანეს 24 საათისა უნდა წარედგინოს სასამართლოს. ამავე მუხლის მე-2 ნაწილის თანახმად, მტკიცებულებების მოპოვების მიზნით, ამ მუხლის პირველი ნაწილით გათვალისწინებული ვადა შეიძლება ერთჯერადად გახანგრძლივდეს არაუმეტეს 24 საათით. ამ შემთხვევაში, უფლებამოსილი ორგანოს შესაბამისი თანამშრომელი წერილობით ასაბუთებს ადმინისტრაციული დაკავების ვადის გახანგრძლივების მიზანშეწონილობას. გაცნობებთ, რომ მე საქმეში ჩავერთე სულ რაღაც ერთი საათის წინ, დაახლოებით, როცა შესვენება იყო გამოცხადებული და ჩემთვის ხელმისაწვდომია მხოლოდ ჩემი მარწმუნებლის მიერ გადმოცემული ადმინისტრაციული დაკავების ოქმი, სხვა არაფერი. პირველ რიგში, მაინტერესებს, თუ არის ჩემს მიერ გაჟღერებული წერილობითი დასაბუთება, რომლითაც გაახანგრძლივა მხარემ პირის დაკავება?

ამ კითხვაზე მოსამართლე ლელა ცაგარეიშვილი 11:40 წუთზე (ფალი სახელწოდებით მოსამართლე) პასუხობს: „საქმეში ასეთი მტკიცებულება არ არის წარმოდგენილი.“

ფაილი სახელწოდებით „მხარე 2,“ საუბრობს ადვოკატი ვერიკო ჯგერენაია: „პროცესის ამ ეტაპზე. შუამდგომლობა მექნება ასეთი, რომ სასამართლომ შეაფასოს, მათ შორის, 24 საათის გასვლის შემდგომ, 48 საათამდე, დაკავების კანონიერება. იმიტომ რომ რეალურად, წერილობითი დასაბუთება არ გვაქვს საქმეში და გაუგებარია, ყოვლად 48 საათი რა საფუძვლით გააჩერეს დაკავების იზოლატორში დავით ნებიერიძე და სასამართლოს პოზიცია გვაინტერესებს, ამ დაკავების კანონიერებასთან დაკავშირებით.“

ამის შემდეგ გადავდივათ ფაილზე „მოსამართლე,“ სადაც 12:27 წუთიდან ისმის მოსამართლე ლელა ცაგარეიშვილის ხმა: ქალბატონო ვერიკო, ანუ, ფიქრობთ, რომ დაკავების კანონიერების განხილვა მოცემული დავის ფარგლებში უნდა მოხდეს?

18:18 წუთი (ფაილი „მოსამართლე“) მოსამართლე ლელა ცაგარეიშვილი აცხადებს: „გასაგებია, გასაგებია მხარეთა პოზიცია მოცემულ საკითხთან დაკავშირებით. სრულად მოსმენილია სასამართლოს მიერ თქვენი პოზიცია. გქონდათ ამის შესაძლებლობა. მოცემულ შემთხვევაში, სასამართლოს მიაჩნია, რომ სამართალდარღვევის ოქმები, რაც არის წარმოდგენილი სასამართლოში, წარმოდგენილია ადმინისტრაციული სახდელის გამოყენების მიზანშეწონილობის შეფასების თვალსაზრისით და სასამართლომ უნდა შეაფასოს, რეალურად, ადგილი აქვს თუ არა სამართალდარღვევის ჩადენას. თუკი დადასტურდება აღნიშნული, შესაბამისად უნდა მოხდეს სახდელის გამოყენება პროპორციული ზომით. ხოლო დაკავების კანონიერება, სასამართლოს მიაჩნია, რომ მოცემული დავის ფარგლებს სცდება და სხვა დავის ფარგლებში უნდა იქნეს აღნიშნული განხილული.

19:09 წუთი (ფაილი „მხარე 2“) დავით ნებიერიძის მეორე ადვოკატის ბექა თაკალაძის შეკითხვა: რომელი დავის ფარგლებში?

19:10 მოსამართლე ლელა ცაგარეიშვილი (ფაილი „მოსამართლე): „სასამართლო იურიდიულ კონსულტაციას ამასთან დაკავშირებით ვერ გაგიწევთ. შესაბამისად, ბატონო ბექა, ნუ აწყვეტინებთ სასამართლოს, სასამართლო დასაბუთებას გეუბნებათ, რომ მოცემული დავის ფარგლებში, დაკავების კანონიერება ვერ იქნება განხილული, ვინაიდან სცდება ჩვენი განხილვის ფარგლებს. სასამართლო განიხილავს მხოლოდ სამართალდარღვევის ოქმში მითითებულ ფაქტობრივ გარემოებებს ჰქონდა თუ არა ადგილი და საფუძველი არის თუ არა ადმინისტრაციული სახდელის გამოყენების. შესაბამისად, მოთხოვნა ადმინისტრაციული დაკავების კანონიერების შემოწმებასთან დაკავშირებით, მოცემულ შემთხვევაში, ვერ იქნება გაზიარებული.“

ამგვარად, მოსარჩელის ადმინისტრაციული სამართალდარღვევის საქმის განხილვისას, ადვოკატებმა დააყენეს შუამდგომლობა მოსამართლის წინაშე დაკავების კანონიერების შესწავლის თაობაზე. ამის მიუხედავად, სადავო ნორმების საფუძველზე, საოქმო განჩინებით (განჩინებით რაც აისახება სხდომის ოქმში) მოსამართლემ არ დააკმაყოფილა ეს შუამდგომლობა. საქართველოს კონსტიტუციის მე-13 მუხლის მე-2 პუნქტის მოთხოვნას წარმოადგენს ის, რომ ადამიანის თავისუფლების აღკვეთა - მათ შორის დაკავება ხდებოდეს სასამართლოს გადაწყვეტილების საფუძველზე, ხოლო მე-13 მუხლის მე-3 პუნქტის მიხედვით, დაუყოვნებლივ, მაგრამ არაუმეტეს 48 საათისა, სასამართლომ შეისწავლოს ადამიანის დაკავების კანონიერების საკითხი. ამგვარად, სადავო ნორმებმა უკვე შელახეს მოსარჩელის კონსტიტუციის მე-13 მუხლის მეორე და მესამე პუნქტით გათვალისწინებული უფლება, ადამიანის დაკავება მოხდეს სასამართლოს წინასწარი თანხმობით ან ადამიანის დაკავების კანონიერების შემოწმება სასამართლოს მიერ მოხდეს 72 საათის განმავლობაში, როდესაც ადამიანის დაკავება მოხდა სასამართლოს თანხმობის გარეშე. ამგვარად, მოსარჩელე, „საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 39-ე მუხლის პირველი პუნქტის „ა“ ქვეპუნქტის საფუძველზე, უფლებამოსილია, იდავოს გასაჩივრებული ნორმის კონსტიტუციურობაზე.

გ)სარჩელში მითითებული საკითხი არის საკონსტიტუციო სასამართლოს განსჯადი;

დ) სარჩელში მითითებული საკითხი არ არის გადაწყვეტილი საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ;

ე) სარჩელში მითითებული საკითხი რეგულირდება კონსტიტუციის მე-13 მუხლის მეორე და მესამე პუნქტებით;

ვ) კანონით არ არის დადგენილი სასარჩელო ხანდაზმულობის ვადა აღნიშნული ტიპის დავისათვის და შესაბამისად, არც მისი არასაპატიო მიზეზით გაშვების საკითხი დგება დღის წესრიგში;

ზ) დავის საგანს წარმოადგენს საკანონმდებლო ნორმატიული აქტი, შესაბამისად, სადავო ნორმების კონსტიტუციურობაზე მსჯელობა შესაძლებელია იერარქიულად მაღალი ნორმატიული აქტის გასაჩივრების გარეშე

5. მოთხოვნის არსი და დასაბუთება

სადავო ნორმების არსი

მოსამართლე ლელა ცაგარეიშვილს არ მიუთითებია, რომელი ნორმა უკრძალავდა სასამართლოს დაკავების კანონიერების საკითხის შესწავლას. მისი თქმით, სასამართლო მოკლებული იყო შესაძლებლობას, ამასთან დაკავშირებით, მხარეებისათვის გაეწია იურიდიული კონსულტაცია. იმავე დღეს ადვოკატი ბექა თაკალანძე წარმოადგენდა კიდევ ერთ დაკავებულ პირს ამჯერად თბილისის საქალაქო სასამართლოს ადმინისტრაციულ საქმეთა კოლეგიის მოსამართლე ციცინო როხვაძის წინაშე №4/6997-21 საქმეზე. ამ საქმეშიც დაკავებულს პოლიციამ 48 საათამდე გაუგრძელეს დაკავების ვადა. ბექა თაკალანძემ იშუამდგომლა დაკავების უკანონოდ ცნობის მოთხოვნით, ვინაიდან ამ საქმეშიც არ იყო წარმოდგენილი წერილობითი დასაბუთება 48 საათით პირის დაკავების გაგრძელების თაობაზე. საქმეს თან ერთვის CD დისკი, რომელსაც ვხსნით, შევდივართ საქაღალდე 2021_11_12_14_19_34-ზე, ამის შემდეგ ეკრანზე გამოდის ოთხი ფაილი: აპელანტი, მოსამართლე, მხარე 1 და მხარე 2; ვხსნით ფაილს სახელწოდებით მხარე 2, ვახვევთ 9:00 წუთზე. ამ დროს ისმის ადვოკატ ბექა თაკალანძის ხმა, რომელიც აცხადებს: „თქვენ რომ შესვენება გამოაცხადეთ, თქვენ დაკავების საკითხზე უნდა გემსჯელათ. მაგაზე პასუხი ვერ მოვისმინე და ვერც პოზიცია.“

ამის შემდეგ გადავდივართ 2021_11_12_14_19_34 საქაღალდის ფაილზე სახელწოდებით „მოსამართლე,“ რომელსაც ვახვევთ 9:07 წუთზე. ამ დროს ისმის მოსამართლე ციცინო როხვაძის ხმა, რომელიც აცხადებს: „მოგახსენებთ, რომ დაკავების საკითხი, როგორც განვმარტე, დაკავების კანონიერების საკითხი სასამართლოს შესაფასებელი არ არის. თუ დაკავება იყო უკანონო, შეგიძლიათ მიმართოთ ოქმის შემდგენი, ვინც არიან უშუალოდ დამკავებელი პირები, მათ ზემდგომს და მოთხოვეთ პასუხი პოლიციის წარმომადგენლებს იმასთან მიმართებაში, თუ რატომ განხორციელდა დაკავება. სასამართლომ როგორც კი შემოვიდა საქმე, მყისიერად დავიწყეთ განხილვა და ყველა მათგანი გავუშვით დაკავებიდან. დაკავების კანონიერება თუ არის სადავო, ეს ცალკე განიხილება, ამ წარმოების ფარგლებში არა. თუ უკანონოდ იქნება დაკავებული და უკანონო პატიმრები, ბატონებს შეუძლიათ ზიანის ანაზღაურების მოთხოვნით (მიმართონ), თქვენ ახლა ადვოკატები ხართ, ეს მოგეხსენებათ. ამ დავის ფარგლებში, ჩვენ უნდა შევაფასოთ, ჰქონდა თუ არა, მოცემულ, თითოეულ სამართალდარღვევასთან მიმართებაში ადგილი 166, 173 მუხლებით ქმედების შემადგენლობას. ეს არის ჩემი პასუხი.“ ამგვარად, ციცინო როხვაძემ შუამდგომლობის დაკმაყოფილების უარის თქმის საფუძვლად მიუთითა ის, რომ ამ საკითხის გადაწყვეტა დამკავებელის ზემდგომი თანამდებობის პირის კომპეტენციას წარმოადგენდა. მართალია, ნორმის ნუმერაციაზე არც ციცინო როხვაძე საუბრობს, თუმცა ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსის 251-ე მუხლის მიხედვით, სწორედ ოქმის შემდგენის ზემდგომი იხილავს დაკავების კანონიერების საკითხს.

ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსის 251-ე მუხლის თანახმად: „ადმინისტრაციული დაკავება … დაინტერესებულმა პირებმა შეიძლება გაასაჩივრონ ზემდგომ ორგანოში (თანამდებობის პირთან) ან პროკურორთან.“ ეს ნორმა ერთი შეხედვით არის აღმჭურველი ხასიათის, ითვალისწინებს ადამიანის შესაძლებლობას, მიმართოს დამკავებლის ზემდგომ ორგანოს ან თანამდებობის პირს ან პროკურორს და მოითხოვოს დაკავების კანონიერების შემოწმება. ამის მიუხედავად, ამ საქმეში წარმოდგენილი სხდომის ოქმი ადასტურებს იმას, რომ თბილისის საქალაქო სასამართლომ ეს ნორმა მოსარჩელესთან მიმართებაში გამოიყენა იმ ნორმატიული შინაარსით, რომ ეს ნორმა გამორიცხავს ადმინისტრაციული სამართალდარღვევის საქმის განმხილველი მოსამართლის შესაძლებლობას, დაუყოვნებლივ, 72 საათის განმავლობაში შეისწავლოს ადამიანის დაკავების კანონიერების საკითხი.

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლომ საქმეში სს „ლიბერთი ბანკი“ საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ 2015 წლის 4 მარტის N1/2/552 გადაწყვეტილების მეორე თავის მე-16 პუნქტში მიუთითა: „სადავო ნორმის შინაარსის განსაზღვრისას საკონსტიტუციო სასამართლო, სხვადასხვა ფაქტორებთან ერთად, მხედველობაში იღებს მისი გამოყენების პრაქტიკას. საერთო სასამართლოები, თავისი კომპეტენციის ფარგლებში, იღებენ საბოლოო გადაწყვეტილებას კანონის ნორმატიულ შინაარსთან, მის პრაქტიკულ გამოყენებასთან და, შესაბამისად, მის აღსრულებასთან დაკავშირებით. აღნიშნულიდან გამომდინარე, საერთო სასამართლოების მიერ გაკეთებულ განმარტებას აქვს დიდი მნიშვნელობა კანონის რეალური შინაარსის განსაზღვრისას. საკონსტიტუციო სასამართლო, როგორც წესი, იღებს და იხილავს საკანონმდებლო ნორმას სწორედ იმ ნორმატიული შინაარსით, რომლითაც იგი საერთო სასამართლომ გამოიყენა.“

მოსამართლე ციცინო როხვაძემ საოქმო განჩინებით, უარი განაცხადა გიორგი ქართველიშვილის დაკავების კანონიერების შესწავლაზე და მის ადვოკატს განუცხადა: „მოგახსენებთ, რომ დაკავების საკითხი, როგორც განვმარტე, დაკავების კანონიერების საკითხი სასამართლოს შესაფასებელი არ არის. თუ დაკავება იყო უკანონო, შეგიძლიათ მიმართოთ ოქმის შემდგენი, ვინც არიან უშუალოდ დამკავებელი პირები, მათ ზემდგომს და. მოთხოვეთ პასუხი.“ სწორედ, ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსის 251-ე მუხლი ითვალისწინებს დაკავების კანონიერებასთან დაკავშირებით არა სასამართლოსათვის არამედ დამკავებელი თანამდებობის პირის ზემდგომისათვის მიმართვის შესაძლებლობას. თბილისის საქალაქო სასამართლოს მიერ ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსის 251-ე მუხლის ავტორიტეტული განმარტებით, მას აქვს იმგვარი ნორმატიული შინაარსი, რომ გამორიცხავს ადმინისტრაციული საქმის განმხილველი მოსამართლის მიერ დაუყოვნებლივ - 72 საათის განმავლობაში დაკავების კანონიერებასთან დაკავშირებით საბოლოო გადაწყვეტილების მიღების შესაძლებლობას.

ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსის 246-ე მუხლი განსაზღვრავს იმ ორგანოების ამომწურავ ჩამონათვალს, რომლებსაც აქვთ ადამიანის ადმინისტრაციული წესით დაკავების უფლება, ესენი არიან შინაგან საქმეთა ორგანოები, გასამხედროებული დაცვის უფროს თანამდებობის პირი, სახელმწიფო დაცვის სპეციალური სამსახურის თანამშრომელი, საქართველოს ფინანსთა სამინისტროს შემოსავლების სამსახურის თანამშრომელი, საქართველოს გარემოს დაცვისა და სოფლის მეურნეობის სამინისტროს სისტემაში შემავალი დაწესებულებების უფლებამოსილ თანამშრომლები, აღსრულების პოლიციელი, სპეციალური პენიტენციური სამსახურის მონიტორინგის დეპარტამენტის უფლებამოსილ თანამშრომლები. სასამართლო არც ერთი ამ ზემოხსენებული ორგანოების თანამდებობის პირთა ზემდგომი არ არის. საქართველოს კონსტიტუციის მე-13 მუხლის იმპერატიული მოთხოვნა არის ის, რომ როცა ადამიანის დაკავებას ახდენს აღმასრულებელი ხელისუფლება, სასამართლოს მონაწილეობის გარეშე, ამგვარი დაკავების კანონიერების შესახებ არა დამკავებლის ზემდგომი ორგანოები - შინაგან საქმეთა სამინისტროს, თავდაცვის სამინისტროს, სახელმწიფო დაცვის სპეციალური სამსახურის, საქართველოს ფინანსთა სამინისტოს, საქართველოს გარემოსა და სოფლის მეურნეობის სამინისტროს, იუსტიციის სამინისტროს ზემდგომი თანამდებობის პირები ან თუნდაც მინისტრები იღებდნენ, არამედ ეს უნდა იყოს სასამართლო ხელისუფლება. ამავდროულად, სასამართლო ამგვარ კონტროლს უნდა ახორციელებდეს სწრაფად - 72 საათის განმავლობაში, რაც მოცემულ შემთხვევაში, არ ხდება.

სასამართლო ხელისუფლებას ასევე არ წარმოდგენს პროკურატურა, რომელსაც მოცემულ შემთხვევაში, სადავო ნორმა დაკავების კანონიერების შემოწმების უფლებამოსილებას ანიჭებს პროკურორსაც. შესაბამისად, პროკურორის მიერ აღნიშნული საკითხის შესწავლა, რაც ხდება „პროკურატურის შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 26-ე მუხლის საფუძველზე, ვერ ჩაანაცვლებს სასამართლოს მიერ აღნიშნული საკითხის განხილვას. პროკურატურა არ არის საქართველოს კონსტიტუციით მოაზრებული სასამართლო ხელისუფლება, რაც შედგება საერთო და საკონსტიტუციო სასამართლოსაგან. როგორც საკონსტიტუციო სასამართლომ 2019 წლის 21 მარტს საქმეზე კონსტანტინე გამსახურდია საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ N1/1/1312 საოქმო ჩანაწერის მეორე თავის მე-7 პუნქტში განაცხადა: „სამართლიანი სასამართლოს უფლება უზრუნველყოფილია იმ სასამართლო ორგანოებისათვის მიმართვის გზით, რომელსაც საქართველოს კონსტიტუცია ითვალისწინებს. საქართველოს კონსტიტუციის 59-ე მუხლის შესაბამისად, საქართველოში სასამართლო ხელისუფლებას ახორციელებენ საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლო და საქართველოს საერთო სასამართლოები.“ შესაბამისად, როდესაც კონსტიტუციის მე-13 მუხლის მეორე პუნქტი საუბრობს პირისათვის თავისუფლების აღკვეთაზე სასამართლოს გადაწყვეტილებით, ხოლო ამავე მუხლის მე-3 პუნქტი დაკავებულის 48 საათის განმავლობაში სასამართლოსათვის წარდგენაზე, მოცემულ შემთხვევაში, სიტყვა „სასამართლოში“ არ იგულისხმება პროკურატურა. მოცემულ შემთხვევაში საერთო სასამართლოში იგულისხმება საერთო სასამართლოს პირველი ინსტანცია (რაიონული ან საქალაქო სასამართლოები ან ამ სასამართლოები) ამასთან ადმინისტრაციული დაკავების კანონიერების საკითხის გადაწყვეტა პროკურატურის მიერ არ ხდება 72 საათის განმავლობაში. ამ ვადაში დაკავების კანონიერების გადაწყვეტის აუცილებლობაზე არ მიუთითებს „პროკურატურის შესახებ“ ორგანული კანონის 26-ე მუხლი, რაც პროკურორს ანიჭებს უკანონოდ დაკავებულის გათავისუფლების უფლებამოსილებას. თუმცა პროკურორი 72 საათის განმავლობაშიც რომ წყვეტდეს ამ საკითხს, ეს გარემოება ვერ აქცევს მას კონსტიტუციის მე-13 მუხლის მეორე და მესამე ნაწილით მოაზრებულ სასამართლო ხელისუფლებად. როგორც საკონსტიტუციო სასამართლომ განაცხადა: „თავისუფლების აღკვეთა ან პირადი თავისუფლების სხვაგვარი შეზღუდვა დასაშვებია მხოლოდ სასამართლო გადაწყვეტილების საფუძველზე“. არასასამართლო ორგანოები ან სხვა თანამდებობის პირები უფლებამოსილი არ არიან, მიიღონ მსგავსი გადაწყვეტილება (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2006 წლის 15 დეკემბრის N1/3/393,397 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქეები - ვახტანგ მასურაშვილი და ონისე მებონია საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“).

ამასთან, ვახტანგ მასურაშვილის და ონისე მებონიას საქმეში მიღებული გადაწყვეტილების მესამე პუნქტის მიხედვით, „საკონსტიტუციო სასამართლოს მიაჩნია, რომ მოცემულ შემთხვევაში, პირისათვის პატიმრობის კანონიერებისა და დასაბუთებულობის შემოწმების უფლებაზე უარის თქმა არღვევს საქართველოს კონსტიტუციის მე-13 მუხლით აღიარებულ თავისუფლებისა და პირადი ხელშეუხებლობის უფლებასაც, რადგან ადამიანს არ შეიძლება წაერთვას თავისუფლება და უკანონოდ აღმოჩნდეს პატიმრობაში.“ ამგვარად, როგორც კონსტიტუციის მე-13 მუხლის მე-2, ისე მე-3 პუნქტი ანიჭებს დაკავებულ ადამიანს იმის უფლებას, რომ მის მიმართ დაკავების კანონიერების და დასაბუთებულობის შემოწმება მოხდეს სასამართლოს მიერ.

თუკი სასამართლო ჩათვლის, რომ მოსარჩელე მხარის პრობლემა არ გამომდინარეობს საქართველოს ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსის 251-ე მუხლიდან მისი აღმჭურველი ხასიათის გამო, მოცემულ შემთხვევაში უნდა დადგინდეს ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსის 244-ე მუხლის პირველი ნაწილის და 246-ე მუხლის კონსტიტუციურობა. 244-ე მუხლის პირველი ნაწილი ცალსახად შემზღუდველი ხასიათისაა. ეს უკანასკნელი სამართალდამცავი ორგანოს წარმომადგენელს ანიჭებს ადმინისტრაციული სამართალდარღვევისათვის ადამიანის დაკავების უფლებამოსილებას. ეს ნორმა პრობლემურია იმ თვალსაზრისით, რომ სამართალდამცავი ორგანოს წარმომადგენელს ანიჭებს, განსაზღვრულ შემთხვევებში, სასამართლოს წინასწარი თანხმობის გარეშე ადამიანის დაკავების შესაძლებლობას, 48 საათის განმავლობაში, სასამართლოს მიერ დაკავების კანონიერების სწრაფი შესწავლის გარანტიის გარეშე. რაც შეეხება 246-ე მუხლს, ეს უკანასკნელი ჩამოთვლის, იმ ორგანოებს, ვისაც აქვთ დაკავების უფლებამოსილება. ამ ორგანოების და თანამდებობის პირების დაკავების უფლებამოსილება არ არის შეზღუდული სწრაფი სასამართლო კონტროლით. 246-ე მუხლსაც გააჩნია შემზღუდველი ხასიათი.

ამ თვალსაზრისით, ეს საქმე ჰგავს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2017 წლის 7 აპრილის N3/2/717 გადაწყვეტილებას საქმეზე მთვარისა კევლიშვილი, ნაზი დოთიაშვილი და მარინა გლოველი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ. ამ საქმეზე დავის საგანს წარმოადგენდა საერთო სასამართლოების შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 36-ე მუხლის მე-4 პუნქტის, 49-ე მუხლის პირველი პუნქტის „ა“ ქვეპუნქტი, რაც იუსტიციის უმაღლეს საბჭოს ანიჭებდა მოსამართლის დანიშვნის უფლებას. სადავო ნორმა არსებითად განსახილველად იქნა მიღებული კონსტიტუციის 31-ე მუხლის პირველ პუნქტთან მიმართებაში, ვინაიდან იუსტიციის უმაღლეს საბჭოს ანიჭებდა მოსამართლის დანიშვნის უფლებას, ისე, რომ უარი კონკრეტული კანდიდატის მოსამართლედ დანიშვნაზე არ საჩივრდებოდა სასამართლოში. ამ გადაწყვეტილების მე-2 თავის 64-ე პუნქტში აღნიშნულია: „მოსარჩელე მხარეს მიაჩნია, რომ „საერთო სასამართლოების შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის არცერთი ნორმა და მათ შორის სადავო ნორმები სიტყვასიტყვით არ გამორიცხავს საქართველოს იუსტიციის უმაღლესი საბჭოს მიერ მოსამართლეების არდანიშვნის თაობაზე მიღებული გადაწყვეტილების სასამართლო კონტროლს. ამავე დროს, კანონმდებლობა არ აწესრიგებს საქართველოს იუსტიციის უმაღლესი საბჭოს მიერ მოსამართლის კანდიდატურის არდანიშვნის შესახებ მიღებული გადაწყვეტილების გასაჩივრების საკითხს.“ ეს სარჩელი არ დაკმაყოფილდა იმის გამო, რომ გადაწყვეტილების მიღების მომენტისათვის ცვლილება შევიდა „საერთო სასამართლოების შესახებ“ ორგანულ კანონში, რომლითაც შესაძლებელი გახდა იუსტიციის უმაღლესი საბჭოს გადაწყვეტილების - პირის მოსამართლედ დანიშვნაზე უარის თაობაზე - სასამართლოში გასაჩივრება მათ შორის იმ თვალსაზრისით, რასაც მოსარჩელე სადავოდ ხდიდა (65-ე პუნქტი). ამის მიუხედავად, აღნიშნულ სარჩელს არსებითად განსახილველად მიღების პრობლემა არ შექმნია მაშინ, როცა გასაჩივრებული იყო ნორმა, რაც სახელმწიფო დაწესებულებას ანიჭებდა განსაზღვრულ უფლებამოსილებას.

მოცემულ შემთხვევაშიც, სადავოდ არის გამხდარი ნორმა, რაც სახელმწიფო ორგანოს ანიჭებს პირის ადმინისტრაციული დაკავების უფლებამოსილებას. ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსის 244-ე მუხლის პირველი ნაწილის შინაარსის განსაზღვრისას გათვალისწინებული უნდა იქნეს არსებული ნორმატიული რეალობა (საკონსტიტუციო სასამართლოს 2017 წლის 7 აპრილის N3/2/717 გადაწყვეტილება საქმეზე მთვარისა კევლიშვილი, ნაზი დოთიაშვილი და მარინა გლოველი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდე II-3). ნორმატიული რეალობა არის იმგვარი, რომ სამართალდამცავ ორგანოებს აქვთ ადმინისტრაციული სამართალდარღვევის ჩადენისათვის ადამიანის დაკავების შესაძლებლობა, ისე, რომ ამას არ მოჰყვება სწრაფი - დაკავებიდან 72 საათში დაკავების კანონიერების სასამართლო კონტროლი. ამასთან, ადმინისტრაციული ორგანოს მიერ დაკავების უფლებამოსილების გამოყენებისას არ არის აუცილებელი წინასწარი სასამართლო ნებართვის მიღება. სწორედ იმის გამო, რომ სასამართლოს თანხმობის გარეშე, ადამიანის დაკავებას არ მოჰყვება დაკავების კანონიერებაზე სწრაფი სასამართლო კონტროლი, ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსის 244-ე მუხლით განსაზღვრული დაკავების უფლებამოსილება ზღუდავს კონსტიტუციის მე-13 მუხლის მეორე და მესამე პუნქტით გათვალისწინებულ უფლებებს.

კონსტიტუციის მე-13 მუხლის მეორე და მესამე პუნქტით დაცული სფერო

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლომ საქმეში ლევან იზორია და დავით მიხეილ შუბლაძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ 2013 წლის 11 აპრილს მიღებულ N1/2/503,513 გადაწყვეტილებაში გამიჯნა კონსტიტუციის მე-13 მუხლის მეორე და მესამე პუნქტებით დაცული სფერო. აღნიშნული გადაწყვეტილების მეორე თავის მე-12 პუნქტის თანახმად, კონსტიტუციის მე-13 მუხლის მეორე პუნქტის თანახმად, „თავისუფლების აღკვეთა ან პირადი თავისუფლების სხვაგვარი შეზღუდვა“ დაუშვებელია სასამართლოს გადაწყვეტილების გარეშე. შესაბამისად, ადამიანის თავისუფლების, მისი ხელშეუხებლობის უფლების შეზღუდვა, როგორც წესი, მხოლოდ სასამართლო გადაწყვეტილების საფუძვლეზე უნდა მოხდეს. ეს არის ძირითადი წესი, პრინციპი, რომელსაც თავისუფლების უფლების მზღუდავი ნორმა უნდა აკმაყოფილებდეს.”

ამავე გადაწყვეტილების მეორე თავის მე-13 პუნქტში აღნიშნულია: „კონსტიტუციის მე-13 მუხლის მე-3 პუნქტი ზემოაღნიშნული ნორმიდან ერთგვარ გამონაკლისს ადგენს, რომელიც ადამიანის დაკავებას ან თავისუფლების სხვაგვარ შეზღუდვას კანონით განსაზღვრულ შემთხვევაში, საგანგებოდ უფლებამოსილი პირის მიერ, სასამართლოს გადაწყვეტილების გარეშეც ითვალისწინებს. თუმცა ამ საგამონაკლისო ნორმის ფარგლები კონსტიტუციით მკაცრად არის რეგლამენტირებული. მე-13 მუხლის მე-3 პუნქტი ადგენს ვალდებულებას, რომ დაკავებული ან სხვაგვარად თავისუფლებაშეზღუდული პირი სასამართლოს არა უგვიანეს 48 საათისა წარედგინოს. საგამონაკლისო უფლებამოსილება გათვალისწინებულია იმ შემთხვევებისთვის, როდესაც დანაშაულის (სამართალდარღვევის) აღკვეთის ან პრევენციის მიზნით, ადამიანის ფიზიკური თავისუფლების შეზღუდვის მყისიერი, გადაუდებელი აუცილებლობა არსებობს.“

დავით მიხეილ შუბლაძის საქმეში მიღებული გადაწყვეტილების მეორე თავის მე-14 პუნქტში ასევე აღნიშნულია: „მე-13 მუხლის მე-3 პუნქტით გათვალისწინებული დაკავება ან თავისუფლების სხვაგვარი შეზღუდვა, ამავე მუხლის მე-2 პუნქტის მოთხოვნათა კონტექსტში უნდა იქნეს განხილული. როდესაც თავისუფლების უფლების შეზღუდვის მიზნით სასამართლოს წინასწარი თანხმობის მიღება პრაქტიკულად შეუძლებელია, მე-18 მუხლის მე-3 პუნქტი ფიზიკური თავისუფლების შეზღუდვის შედარებით ხანმოკლე და ნაკლებად ინტენსიური შეზღუდვის შესაძლებლობას უშვებს.“

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლომ, საქმეში ოლეგ სვინტრაძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ მიღებული N2/3/286 გადაწყვეტილების მე-2 პუნქტში მას შემდეგ, რაც დაადგინა კონსტიტუციის მე-13 მუხლის დარღვევა, აღნიშნა: „სასამართლოს მიაჩნია, რომ თავისუფლების ნებისმიერ შეზღუდვას, მათ შორის კანონიერი საფუძვლების არსებობის დროსაც, უნდა დაუპირისპირდეს ზემდგომ სასამართლოში გასაჩივრების უფლება.“ დაკავება სწორედ თავისუფლების შეზღუდვის ერთ-ერთი სახეა. საქმეში სახალხო დამცველი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ მიღებული 2009 წლის 6 აპრილის N2/1/415 გადაწყვეტილების მეორე თავის მე-16 პუნქტში აღნიშნულია: „მიუხედავად იმისა, რომ დაკავება ნაკლებად მძიმე ჩარევაა ადამიანის თავისუფლებაში ვიდრე, თუნდაც, საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსით გათვალისწინებული აღკვეთის ღონისძიება - დაპატიმრება, აუცილებლად უნდა არსებობდეს ის მყარი კონსტიტუციურსამართლებრივი ბარიერი, რომლის გადალახვაც აკრძალული იქნება ძირითად უფლებაში ჩარევისას.“ შესაბამისად, ოლეგ სვინტრაძის საქმიდან გამომდინარე, დაკავების, როგორც თავისუფლების შეზღუდვის ერთ-ერთი სახის არსებობის შემთხვევაში, კონსტიტუციის მე-13 მუხლი ირღვევა მაშინ, როცა არ არსებობს შესაძლებლობა, სასამართლომ გადასინჯოს ადამიანის დაკავების დასაბუთებულობა და კანონიერება.

კონსტიტუციის მე-13 მუხლის მე-3 პუნქტით, 48 საათში დაკავებულის სასამართლოს წინაშე წარდგენის მიზანი არის იმ გარემოების გარკვევა, რამდენად დასაბუთებული და კანონიერია ადამიანის დაკავება. ამ გარემოების გარკვევის გარეშე აზრს მოკლებული იქნებოდა კონსტიტუციის მე-13 მუხლის მე-3 პუნქტით დაკავებული ადამიანის სასამართლოს წინაშე სასამართლოსათვის წარდგენა. ერთადერთი საკითხი, რაც კონსტიტუციის მე-13 მუხლის მე-3 პუნქტით სასამართლომ უნდა გადაწყვიტოს, არის რამდენად კანონიერად მოხდა ადამიანის დაკავება. დარჩება თუ არა ადამიანი თავისუფლებააღკვეთილი, ეს საკითხი მოწესრიგებულია არა კონსტიტუციის მე-13 მუხლის მე-3 პუნქტით, არამედ კონსტიტუციის მე-13 მუხლის მე-2 პუნქტით, როგორც საკონსტიტუციო სასამართლომ საქმეში ლევან იზორია და დავით მიხეილ შუბლაძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ 2013 წლის 11 აპრილს მიღებულ N1/2/503,513 გადაწყვეტილების მეორე თავის მე-15 პუნქტში მიუთითა: „კონსტიტუციის მე-13 მუხლის მეორე პუნქტი პირის ფიზიკური თავისუფლების ხანგრძლივი შეზღუდვის შემთხვევებს განსაზღვრავს, მაგალითად: წინასწარი პატიმრობა ან სხვა სახის აღკვეთის ღონისძიების შეფარდება, სასჯელის (ან სახდელის) სახით თავისუფლების შეზღუდვა და ა.შ. შესაბამისად, სადავო ნორმა საქართველოს კონსტიტუციის მე-13 მუხლის მე-2 პუნქტის შეუსაბამო იმ შემთხვევაში იქნება, თუ ის თავისუფლების აღკვეთის ან თავისუფლების შეზღუდვის შესაძლებლობას ხანგრძლივი დროის განმავლობაში სასამართლოს გადაწყვეტილების გარეშე უშვებს. მე-13 მუხლის მე-2 პუნქტის მოთხოვნათა დარღვევა იქნება, თუ სადავო ნორმის საფუძველზე პირის თავისუფლების შეზღუდვა კონსტიტუციის მე-13 მუხლის მე-3 პუნქტით გათვალისწინებული 72 საათზე მეტი ვადით არის შესაძლებელი.“

ამგვარად, კონსტიტუციის მე-13 მუხლის მე-3 პუნქტის მოთხოვნას წარმოადგენს, სასამართლოს წინასწარი თანხმობის გარეშე დაკავების შემთხვევაში მოხდეს დაკავებული პირის წარდგენა სასამართლოში 48 საათის განმავლობაში, ხოლო სასამართლო ვალდებულია შემდგომი 24 საათის განმავლობაში გადაწყვიტოს საკითხი.

რამდენად წარმოადგენს ადმინისტრაციული დაკავება კონსტიტუციის მე-13 მუხლის მე-3 პუნქტით გათვალისწინებულ დაკავებას

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლომ კარანტინში მოთავსების კონტექსტში ერთმანეთისაგან გამიჯნა ფიზიკური თავისუფლების შეზღუდვა გადაადგილების თავისუფლებისაგან საქმეში პაატა დიასამიძე, გიორგი ჩიტიძე, ედუარდ მარიკაშვილი და ლიკა საჯაია საქართველოს პარლამენტისა და საქართველოს მთავრობის წინააღმდეგ. ამ საქმეში საკონსტიტუციო სასამართლომ ჩამოაყალიბა ფიზიკური თავისუფლების შეზღუდვის კრიტერიუმები, რომელთა დაკმაყოფილებაც იწვევს, კონსტიტუციის მე-13 მუხლის გამოყენების შესაძლებლობას. ამ გადაწყვეტილების მეორე თავის მე-16 მუხლის თანახმად: „საქართველოს კონსტიტუციის მე-13 მუხლით დაცული უფლების შეზღუდვის დადგენისას ყურადღება უნდა მიექცეს მრავალ ასპექტს, მათ შორის, რა მიზნით ხდება პირისთვის კონკრეტული ადგილის დატოვების აკრძალვა, როგორია მის ნებაზე ზემოქმედების ფარგლები, რამდენად ეზღუდება ამ სივრცეში მოქმედების თავისუფლება, როგორია უფლებაშეზღუდული პირის სამართლებრივი სტატუსი, რა შედეგის დადგომას ისახავს მიზნად ამგვარი შეზღუდვა და სხვა. შემზღუდველი ღონისძიების საქართველოს კონსტიტუციის მე-13 მუხლის რეგულირების ქვეშ მოქცევას, უმთავრესად, ადამიანის თავისუფლებაში ჩარევის, მის ნებაზე ზემოქმედების ხარისხი განაპირობებს. ამასთან, მხოლოდ ის გარემოება, თუ რა ვადით ხდება კონკრეტული ადგილის დატოვების აკრძალვა, ვერ გამოდგება პირის ფიზიკური თავისუფლების შეზღუდვის წარმოსაჩენ თვითკმარ არგუმენტად.“

თავდაპირველად დავიწყოთ პირის სტატუსის და მისთვის დაწესებული შეზღუდვის მიზნის განსაზღვრა, ადმინისტრაციული წესით დაკავებულ პირს სახელმწიფო ედავება ადმინისტრაციული სამართალდარღვევის ჩადენას, მისი სტატუსი არის სისხლის სამართლის საქმეში ბრალდებულის სტატუსის მსგავსი. „საქართველოს შინაგან საქმეთა სამინისტროს დროებითი მოთავსების იზოლატორების ტიპური დებულებისა და შინაგანაწესის დამტკიცების შესახებ“ 2016 წლის 2 აგვისტოს №423 ბრძანების დანართი #1 მე-3 მუხლის პირველი პუნქტის „ა“ ქვეპუნქტის თანახმად, „იზოლატორის ამოცანაა: საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის, საქართველოს ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსის შესაბამისად დაკავებულ ან პატიმრობაშეფარდებულ პირთა, ასევე საქართველოს კანონმდებლობით გათვალისწინებულ შემთხვევებში საქართველოდან გაძევების მიზნით დაკავებულ უცხოელთა იზოლატორში დროებითი მოთავსების აღსრულების უზრუნველყოფა;“ ამგვარად, ადმინისტრაციული სამართალდარღვევისათვის დაკავებულ პირი იმავე ადგილას იმავე პირობებში იმყოფება 48 საათის განმავლობაში დაკავებისას, როგორც სისხლის სამართლის საქმეში ბრალდებული. შესაბამისად, დაკავების მიზნებისათვის ამ ორი კატეგორიის მქონე პირის სტატუსი მსგავსია.

რაც შეეხება მიზანს, როგორც ეს დანაშაულის ჩადენისათვის ბრალდებული პირის დაკავების შემთხვევაში ხდება, ამ შემთხვევაშიც შეზღუდვის მიზანია მართლმსაჯულების აღსრულება, მათ შორის მტკიცებულებების მოპოვება, მისი განადგურების თავიდან აცილება. როგორც ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსის 244-ე მუხლის პირველ ნაწილშია მითითებული, ადმინისტრაციული წესით დაკავება ხდება ადმინისტრაციული სამართალდარღვევის საქმის დროულად და სწორად განხილვისა და ადმინისტრაციული სამართალდარღვევის საქმეზე მიღებული დადგენილების აღსრულების უზრუნველსაყოფად. ამასთან, აღსანიშნავია საკონსტიტუციო სასამართლოს გადაწყვეტილება საქმეზე ლევან იზორია და დავით მიხეილ შუბლაძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ, რომლის მეორე თავის 21-ე პუნქტში აღნიშნულია: „დაკავებასთან გვაქვს საქმე, როდესაც პირი ეჭვმიტანილია კონკრეტული დანაშაულის ან სამართალდარღვევის ჩადენაში და როდესაც მართლმსაჯულების განხორციელების მიზნით, აუცილებელია საზოგადოებისგან პირის დროებით იზოლირება, ან მისი დახურულ სივრცეში გადაყვანა (მოთავსება) აუცილებელია ადმინისტრაციული სამართალდარღვევის საქმის წარმოების უზრუნველყოფის მიზნით.“ ამგვარად, სადავო ნორმა არეგულირებს ადამიანის დაკავებას ადმინისტრაციული სამართალდარღვევის საქმის წარმოების უზრუნველყოფის მიზნით, რაც შუბლაძის საქმის მიხედვით, კონსტიტუციის მე-13 მუხლის მე-3 პუნქტით გათვალისწინებული „დაკავების“ სფეროში ექცევა.

ქმედების „დაკავებად“ კვალიფიკაციისათვის უნდა დადგინდეს „პირის უფლებათა შეზღუდვის ინტენსივობას, ამისათვის უნდა შეფასდეს, თუ რა ზომით ახორციელებს სახელმწიფო მისი ქცევის თავისუფლების კონტროლს, გარესამყაროსთან კომუნიკაციისა და სოციალიზაციის რა საშუალებები გააჩნია მას, რა ტიპის მოპყრობას შეიძლება დაექვემდებაროს თავისუფლების შეზღუდვის ადგილას.“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2021 წლის 11 თებერვლის №1/1/1505,1515,1516,1529 გადაწყვეტილება საქმეზე აატა დიასამიძე, გიორგი ჩიტიძე, ედუარდ მარიკაშვილი და ლიკა საჯაია საქართველოს პარლამენტისა და საქართველოს მთავრობის წინააღმდეგ II-19).

ადმინისტრაციული წესით დაკავებული პირი მოთვსებულია დროებითი მოთავსების იზოლატორში. ასეთი პირის ქმედებები კონტროლდება არა მხოლოდ ვიზუალურად, არამედ მუდმივი ვიდეომეთვალყურეობის ქვეშ. „საქართველოს შინაგან საქმეთა სამინისტროს დროებითი მოთავსების იზოლატორების ტიპური დებულებისა და შინაგანაწესის დამტკიცების შესახებ“ 2016 წლის 2 აგვისტოს №423 ბრძანების დანართი #2 მე-10 მუხლის მე-2 პუნქტის თანახმად, იზოლატორში ვიდეომეთვალყურეობის სისტემა უნდა განთავსდეს ისეთი განლაგებით, რომ შესაძლებელი იყოს იზოლატორში მყოფი პირების ვიზუალურად დანახვა და იდენტიფიკაცია. №423 ბრძანების დანართი #2 მე-14 მუხლის პირველი პუნქტის „ა“ ქვეპუნქტი აძლევს, იზოლატორის თანამშრომელს ადმინისტრაციული წესით დაკავებული პირის მიმართ ხელბორკილის გამოყენების შესაძლებლობას.

გარდა ამისა, შეზღუდულია იზოლატორში მყოფი ადმინისტრაციული წესით დაკავებული პირის მიერ გარკვეული ქმედებების განხორციელების თავისუფლება. მაგალითად, შინაგან საქმეთა მინისტრის №423 ბრძანების შინაგანაწესის დანართი #2 მიხედვით, ადმინისტრაციული წესით დაკავებულ პირს, არ შეუძლია იზოლატორში იქონიოს ფული (ნებისმიერი სახის ფულადი ვალუტა), ფასიანი ქაღალდები და საკრედიტო ბარათები; ოპტიკური ხელსაწყოები; სუნამოები, ოდეკოლონები და სხვა სპირტზე დამზადებული ნივთიერებები; ბანქო; ფოტოაპარატები, ფოტომასალები, აუდიო-ვიდეო და ფიქსაციის სხვა საშუალებები; მობილური ტელეფონები, კომპასები. ეს არის ის ნივთები, რომელთა გამოყენების შეუზღუდავი შესაძლებლობა გააჩნია თავისუფლებაში მყოფ პირს. 2016 წლის 2 აგვისტოს №423 ბრძანების დანართი #2 25-ე მუხლის „ბ“ ქვეპუნქტის თანახმად, იზოლატორში მოთავსებულ პირს ეკრძალება: საკნიდან საკანში ან იზოლატორის გარეთ ნებისმიერი სახის ინფორმაციის მიწოდება; ხოლო „ვ“ ქვეპუნქტის თანახმად აზარტული თამაშობების მოწყობა ან/და მასში მონაწილეობა. ეს არის ის ქმედებები, რომლის განხორციელების სრული უფლება გააჩნია თავისუფლებაში მყოფ პირს, თუმცა ეზღუდება 48 საათით ადმინისტრაციული წესით დაკავებულ პირს.

ამასთან, მნიშვნელოვნად შეზღუდულია გარესამყაროსთან კავშირის და სოციალიზაციის შესაძლებლობა. დაკავებულ პირს არა აქვს თან ტელეფონი, მას არ შეუძლია არც მისთვის სასურველ პირთან დარეკვა, არც ინტერნეტით სარგებლობა. №423 ბრძანების დანართი #2 23-ე მუხლის თანახმად, ადმინისტრაციული წესით დაკავებულ პირს აქვს მხოლოდ სამედიცინო პერსონალთან, ადვოკატთან და თავისი ქვეყნის დიპლომატიურ წარმომადგენელთან შეხვედრის შესაძლებლობა, თუ ადმინისტრაციული წესით დაკავებული სხვა ქვეყნის მოქალაქეა. სხვა პირებთან როგორც ფიზიკური, ისე ტექნიკური საშუალებებით კომუნიკაცია ადმინისტრაციული წესით დაკავებულ პირს აკრძალული აქვს.

ამგვარად, ადმინისტრაციული დაკავება გულისხმობს არა მხოლოდ გადაადგილების შეზღუდვას, კონკრეტული ადგილის დატოვების აკრძალვის გზით, არამედ დაკავშირებულია პირის, როგორც ადმინისტრაციულ პასუხისმგებლობასთან და სამართალდარღვევის საქმის წარმოებასთან. ამასთან, შეზღუდვა არ შემოიფარგლება განსაზღვრული ვადით იზოლატორიდან გასვლის აკრძალვით, არამედ იზოლატორში იძულებით ყოფნას თან ახლავს ისეთი საქმიანობის აკრძალვა, რაც ჩვეულებრივ შემთხვევაში არის დასაშვები. ასევე, ხდება ადმინისტრაციული წესით დაკავებული პირის მკაცრი ზედამხედველობა და გარესამყაროსთან კავშირის მნიშვნელოვანი შეზღუდვა. ამის გამო, ადმინისტრაციული დაკავება წარმოადგენს საქართველოს კონსტიტუციის მე-13 მუხლის მე-3 პუნქტით გათვალისწინებულ დაკავებას. შესაბამისად, სადავო ნორმის კონსტიტუციურობის შემოწმებისას გამოყენებული უნდა იქნას კონსტიტუციის მე-13 მუხლის მეორე და მესამე პუნქტები.

საკონსტიტუციო სასამართლომ საქმეზე სახალხო დამცველი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ მიღებული 2009 წლის 6 აპრილის N2/1/415 გადაწყვეტილების მეორე თავის მე-6 პუნქტში განაცხადა: „ადამიანის თავისუფლება არ არის აბსოლუტური და მასში ჩარევა შესაძლებელია მკაცრი კონსტიტუციურსამართლებრივი მოთხოვნების გათვალისწინებით, რომელიც იცავს ნებისმიერ ადამიანს შესაძლო სახელისუფლებლო თვითნებობისაგან. კონსტიტუციურსამართლებრივი შემოწმების სიმკაცრის ხარისხს ზრდის ის გარემოებაც, რომ ფიზიკური თავისუფლების შეზღუდვა და განსაკუთრებით კი მისი ყველაზე ინტენსიური ფორმა -თავისუფლების აღკვეთა აფერხებს და ზოგჯერ სრულიადაც გამორიცხავს ადამიანის მიერ სხვა უფლებებისა და თავისუფლებების რეალიზაციას.“

აქვე ისიც უნდა ითქვას, რომ საქართველოს კონსტიტუცია ერთადერთ შემთხვევაში უშვებს სასამართლო კონტროლის გარეშე ადამიანის დაკავებას 48 საათის ვადით, ეს არის საგანგებო ან საომარი მდგომარეობა. კონსტიტუციის 71-ე მუხლის მე-4 პუნქტის თანახმად: „საგანგებო ან საომარი მდგომარეობის დროს საქართველოს პრეზიდენტს უფლება აქვს ქვეყანაში ან მის რომელიმე ნაწილში დეკრეტით შეაჩეროს კონსტიტუციის მე-13 მუხლის მე-2−მე-6 პუნქტების ... მოქმედება.“ ამგვარად, მხოლოდ საგანგებო ან საომარი მდგომარეობის დროს არის დასაშვები სასამართლო კონტროლის გარეშე, 48 საათზე მეტი ვადით ადამიანის დაკავება. რაც შეეხება ორდინალურ ვითარებას, იმის მიუხედავად, რომ კონსტიტუციის მე-13 მუხლის მე-3 პუნქტით გარანტირებული უფლება - დაკავებაზე სასამართლო კონტროლი განხორციელდეს 48 საათის განმავლობაში - არ არის აბსოლუტური უფლება, ვერც ერთ შემთხვევაში ვერ იქნება გამართლებული ნორმა, რომელიც 48 საათზე მეტი ხნით არ ითვალისწინებს დაკავების დასაბუთებულობის და კანონიერების სასამართლო გზით შემოწმებას. კონსტიტუციამ თავად დაადგინა ბალანსი საჯარო და კერძო ინტერესებს შორის და ამ კუთხით, არავითარი დისკრეცია არ დაუტოვა კანონმდებელს, ყოველ კონკრეტულ შემთხვევაში დაებალანსებინა მტკიცებულების მოპოვების საჯარო და ფიზიკური თავისუფლების კერძო ინტერესი. კონსტიტუციის მე-13 მუხლის მე-3 პუნქტი მტკიცებულების მოპოვების და მართლმსაჯულების აღსრულების ლეგიტიმურ ინტერესს პრიორიტეტს ანიჭებს იმით, რომ აძლევს სამართალდამცავ ორგანოებს საკმარის დროს - 48 საათს დაკავებული პირის მამხილებელი მტკიცებულების მოსაპოვებლად. 48 საათის ვადის გასვლის შემდეგ ბალანსი ადამიანის ფიზიკური თავისუფლების სასარგებლოდ იხრება იმით, რომ დაკავების კანონიერება დამოკიდებული ხდება არა მამხილებელი მტკიცებულებების მოპოვებაში ჩართულ საგამოძიებო და საპროკურორო ორგანოზე, არამედ გამოძიების შედეგის მიმართ ინტერესის არმქონე მოსამართლეზე.

ამგვარად, ორდინალურ შემთხვევაში, იმ გარემოების დადგენა, რომ ადგილი აქვს კონსტიტუციის მე-13 მუხლის მე-3 პუნქტით გათვალისწინებული უფლების შეზღუდვას - სასამართლო კონტროლის გარეშე 48 საათზე მეტი ხნის განმავლობაში ადამიანის დაკავებას - იმ გარემოების გარკვევის გარეშე, რა ლეგიტიმურ მიზანს ემსახურება ამგვარი შეზღუდვა, რამდენად გამოსადეგი, აუცილებელი და პროპორციულია ეს შეზღუდვა, უნდა დადგინდეს კონსტიტუციის მე-13 მუხლის მე-3 პუნქტის დარღვევა. დაკავებულის სასამართლოში წარდგენის 48 საათიანი ვადის დადგენით, კონსტიტუციამ თავად დაადგინა წონასწორობა და ბალანსი საჯარო და კერძო ინტერესებს შორის და ნებისმიერი განსხვავებული რეგულაცია, კონსტიტუციაში პირდაპირ დადგენილ ინტერესთა ბალანსს არღვევს.

ვინაიდან საკონსტიტუციო სასამართლოს პრაქტიკა მწირია დაკავების, მათ შორის ადმინისტრაციული დაკავების სწრაფ სასამართლო კონტროლთან დაკავშირებით, შემდგომ თავში საუბარი იქნება ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს და აშშ-ს უზენაესი სასამართლოს პრაქტიკაზე

ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს პრაქტიკა

ადამიანის უფლებათა ევროპული კონვენციის მე-5 მუხლის პირველი პუნქტის თანახმად:

„ყველა ადამიანს აქვს მისი პიროვნების თავისუფლებისა და უსაფრთხოების უფლება. არავის არ შეიძლება წაერთვას თავისუფლება გარდა კანონით გათვალისწინებული პროცედურის საფუძველზე და შემდეგ შემთხვევებში:

c) როცა ხდება პიროვნების კანონიერი დაკავება ან დაპატიმრება, მისი კომპეტენტურ ორგანოში წარდგენის მიზნით თუკი არსებობს გონივრული ეჭვი, რომ ამ პიროვნებამ ჩაიდინა დანაშაული ან როცა დანაშაულის ჩადენის თავიდან ასაცილებლად ან ამის შემდეგ გაქცევის პრევენციისათვის აუცილებელია ამ პიროვნების დაკავება ან დაპატიმრება.“

ადამიანის უფლებათა ევროპული კონვენციის მე-5 მუხლის მე-4 პუნქტის მიხედვით: „ყველას, ვისაც დაკავებით ან დაპატიმრებით აღეკვეთა თავისუფლება, აქვს უფლება, მიმართოს სასამართლოს, რომელიც დაუყოვნებლივ განიხილავს მისი დაპატიმრების საკითხს და ბრძანებს მის გათავისუფლებას, თუ ეს დაპატიმრება უკანონოა.“

4.1 PETKOV AND PROFIROV v. BULGARIA

https://hudoc.echr.coe.int/eng?i=001-145006

ამ საქმეში სხვადასხვა დროს და სხვადასხვა ქალაქში, 24 საათის განმავლობაში დააკავეს ორი მომჩივანი დანაშაულის ჩადენაში ეჭვის გამო. მათ წარუდგინეს წერილობითი გადაწყვეტილება მათი 24 საათის განმავლობაში დაკავების თაობაზე, შინაგან საქმეთა მინისტრის ბრძანების 63 (1)(1) პუნქტის საფუძველზე. გადაწყვეტილებაში მითითებული იყო მინისტრის ბრძანების 63 (1)(1) პუნქტი და სისხლის სამართლის კოდექსის ქურდობის მუხლი, სხვა არაფერი. ბრძანებაში არ იყო მითითებული ფაქტობრივი გარემოებები, რის საფუძველზეც დანაშაულის ჩადენის ეჭვი წარმოიშვა (მე-8 პუნქტი).

გათავისუფლების შემდეგ, მომჩივნებმა დაკავების გადაწყვეტილება გაასაჩივრეს ადმინისტრაციულ სასამართლოში, რომელმაც სარჩელი არ დააკმაყოფილა. ადმინისტრაციულმა სასამართლომ დაადგინა, რომ დაკავების გადაწყვეტილება იყო კანონიერი. ის, გარემოება, რომ გადაწყვეტილებაში მითითებული იყო ქურდობის მუხლი, ადასტურებდა, რომ დაკავება მოხდა ქურდობის ჩადენაში დასაბუთებული ეჭვის გამო. (მე-13 პუნქტი). ეს გადაწყვეტილება ძალაში დატოვა უმაღლესმა ადმინისტრაციულმა სასამართლომაც (მე-15 პუნქტი).

2006 წლის შინაგან საქმეთა მინისტრის ბრძანების 65 (1) მუხლის თანახმად, პოლიციის წერილობითი გადაწყვეტილების საფუძველზე, ხდება დანაშაულის ჩადენაში ეჭვმიტანილის დაკავება. პოლიციის განყოფილებაში მიყვანილ ეჭვმიტანილს აქვს ადვოკატის დანიშვნის უფლება. პოლიციაში დაკავება არ შეიძლება 24 საათზე მეტხანს გაგრძელდეს. დაკავებულს არ შეიძლება შეეზღუდოს სხვა უფლებები გადაადგილების უფლების გარდა (25-ე პუნქტი).

უმაღლეს ადმინისტრაციულ სასამართლოს განმარტებით, ამგვარი დაკავება იყო ადმინისტრაციული იძულების ღონისძიება. დაკავება მიზნად ისახავდა დაკავებული პირის მხრიდან დანაშაულის თავიდან აცილებას ან დანაშაულის განმეორების აღკვეთას ან მისი გაქცევის პრევენციას. დაკავება მიზნად ისახავდა კავშირის დადგენას ჩადენილ დანაშაულსა და დაკავებულ პირს შორის და ემსახურებოდა დანაშაულის პრევენციისა და გამოძიების ფუნქციას. უმაღლესმა ადმინისტრაციულმა სასამართლომ ასევე განაცხადა, დაკავებისას პოლიციას არ ევალება იმ დანაშაულის დაკონკრეტება, რომლის ჩადენისთვისაც ეჭვი იქნა მიტანილი დაკავებულზე. ზოგიერთ შემთხვევაში, უმაღლესი ადმინისტრაციული სასამართლო აცხადებდა, რომ დაკავების გადაწყვეტილებაში აუცილებელი იყო იმ ფაქტობრივი გარემოებების აღწერა, რამაც პოლიციას ეჭვი გაუჩინა დაკავებულის მიერ დანაშაულის ჩადენის თაობაზე, სხვა საქმეებში ნათქვამი იყო, რომ აუცილებელი არ იყო ამგვარი ფაქტობრივი გარემოებების მითითება დაკავების წერილობით გადაწყვეტილებაში (26-ე პუნქტი).

შინაგან საქმეთა სამინისტროს ბრძანების 63 (4) პუნქტის თანახმად, დაკავებულს შეუძლია გაასაჩივროს მისი დაკავების კანონიერება და სასამართლოები ვალდებულნი არიან განიხილონ ეს საჩივარი „დაუყოვნებლივ.“ ეროვნულ სასამართლოებს ეს ჩანაწერი არ განუმარტავთ იმგვარად, რომ დაკავებულს უფლება აქვს მიმართოს სასამართლოს დაკავების 24 საათიანი ვადის გასვლამდე, არამედ საჩივრის წარდგენა ხდება ადამიანის გათავისუფლების შემდეგ. ასეთ შემთხვევაში საჩივრდება დაკავების შესახებ პოლიციის მიერ მიღებული წერილობითი გადაწყვეტილება, როგორც ინდივიდუალური ადმინისტრაციულ-სამართლებრივი აქტი. შესაბამისად, დავის საგანი იყო არა დაკავება, როგორც ქმედება, არამედ ინდივიდუალურ-სამართლებრივი აქტი (27-ე პუნქტი).

„სახელმწიფო და ადგილობრივი თვითმმართველობის ორგანოების მიერ მიყენებული ზიანის ანაზღაურების შესახებ“ ბულგარეთის 1998 წლის კანონის პირველი მუხლის პირველი პუნქტის თანახმად, სახელმწიფო და მუნიციპალიტეტი პასუხს აგებს სამსახურებრივი მოვალეობის განხორციელებისას მათი მოხელეების მიერ კერძო ფიზიკური და იურიდიული პირებისათვის უკანონო გადაწყვეტილებებით, მოქმედებებით და უმოქმედობით მიყენებული ზიანისათვის (28-ე პუნქტი).

ეროვნული სასამართლოს განმარტებით, „სახელმწიფო და მუნიციპალიტეტის მიერ მიყენებული ზიანის ანაზღაურების შესახებ“ ბულგარეთის 1998 წლის კანონის პირველი მუხლის პირველი პუნქტის მიზნებისათვის დაკავების გადაწყვეტილება არის ადმინისტრაციული აქტი, რომლის უკანონოდ ცნობა წარმოშობს სახელმწიფოსაგან ზიანის ანაზღაურების მოთხოვნას (29-ე პუნქტი).

მომჩივანი დავობს იმის თაობაზე, რომ არ შეეძლო მისი გათავისუფლების თაობაზე პროცესის ინიცირება. ეს საკითხი გამოკვლეული უნდა იქნეს კონვენციის მე-5 მუხლის მე-4 პუნქტთან მიმართებაში (64-ე პუნქტი).

მთავრობის მტკიცებით, მინისტრის ბრძანების 63 (1)(1) პუნქტის თანახმად, დაკავება შესაძლოა გაგრძელებულიყო 24 საათის განმავლობაში. ამ პერიოდის განმავლობაში ვერ მოხერხდებოდა სასამართლო კონტროლი, რასაც მომჩივანების გათავისუფლება შეიძლებოდა მოჰყოლოდა. მომჩივანები არ ეთანხმებიან ამ მოსაზრებას და მხარს უჭერენ მათ საჩივარს (65-ე პუნქტი).

ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს განმარტებით, კონვენციის მე-5 მუხლის მე-4 პუნქტის მიზანია, დაკავებულ ან დაპატიმრებულ ადამიანს მისცეს მის მიმართ გამოყენებული ღონისძიების კანონიერებაზე სასამართლო კონტროლის შესაძლებლობა. დაკავების მომენტში პირს უნდა ჰქონდეს სწრაფი სასამართლო განხილვის საშუალება, რომლითაც შემოწმდება დაკავების კანონიერება და საჭიროების შემთხვევაში, მოხდება პირის გათავისუფლება. კონვენციის მე-5 მუხლის მე-4 პუნქტით გათვალისწინებული საშუალება უნდა იყოს არა მარტო თეორიული, არამედ პრაქტიკულიც. ამ მოთხოვნის დაუკმაყოფილებლობა იწვევს იმას, რომ ეს საშუალება ხელმიუწვდომელი და არაეფექტურია. საშუალების ხელმისაწვდომობა გულისხმობს იმას, რომ სახელმწიფომ უნდა შექმნას ისეთი პირობები, რომ საშუალების გამოყენება იყოს რეალისტური (66-ე პუნქტი).

კონვენციის მე-5 მუხლის მე-4 პუნქტი მიუთითებს, რომ ეს დებულება მოქმედებას იწყებს ადამიანის დაკავების ან დაპატიმრების მომენტიდან, ეს უფლება მოქმედებს ყველა იმ პირის მიმართ, ვისაც აღუკვეთეს თავისუფლება. ამ საქმეში, კონვენციის მე-5 მუხლის მე-4 პუნქტის მოთხოვნას წარმოადგენს ის, რომ მომჩივანს გაესაჩივრებინა მისი დაკავება და გათავისუფლებულიყო (67-ე პუნქტი).

შინაგან საქმეთა მინისტრის ბრძანების 63-ე მუხლის მე-4 პუნქტით, ყველას შეუძლია გაასაჩივროს მისი დაკავების კანონიერება. ასევე ამ ნორმებში მითითებულია, რომ სასამართლოები ვალდებულნი არიან, დაკავების კანონიერება განიხილონ დაუყოვნებლივ. ბრძანების ტექსტის მიუხედავად, სასამართლოებმა მისი დებულებები განმარტეს იმგვარად, რომ სასამართლო კონტროლი ხორციელდება გათავისუფლების შემდეგ, მხოლოდ იმ მიზნით, რომ სარჩელის დაკმაყოფილების შემთხვევაში, დაკავებულმა მიიღოს კომპენსაცია უკანონო დაკავებისათვის. ნორმების განმარტება არ მომხდარა იმგვარად, რომ დაკავებულს ჰქონდეს უფლება, მოითხოვოს მისი გათავისუფლება, მაშინ როცა ჯერ კიდევ დაკავებულია. დაკავების კანონიერების საკითხის შესწავლა ხდება ადმინისტრაციული საპროცესო კანონმდებლობით დადგენილი წესით, რაც არ შეიცავს სისწრაფის შესახებ რაიმე ტიპის მოთხოვნას. ამის გამო დაკავების კანონიერების შესწავლის სარჩელების განხილვა გრძელდებოდა რამდენიმე თვის განმავლობაში. რაც შეეხება ბატონ პეტკოვს (ერთ-ერთ მომჩივანს), ეროვნული სასამართლოები მისი დაკავების კანონიერებაზე წარდგენილ სარჩელს იხილავდნენ ერთ წელზე მეტხანს. ამიტომ შინაგან საქმეთა მინისტრის ბრძანების 63 (4) პუნქტით გათვალისწინებული საშუალება არ პასუხობს კონვენციის მე-5 მუხლის მე-4 პუნქტის მოთხოვნებს (68-ე პუნქტი).

მხარეები არ მიუთითებენ იმაზე, რომ არსებობდა სხვა სამართლებრივი დაცვის საშუალება. ევროპული სასამართლო ადგენს, დაკავებულს რომ სხვა პროცედურა გამოეყენებინა გასათავისუფლებლად, ეს მცდელობა წარმატებული არ იქნებოდა. ბულგარეთის კანონმდებლობა არ იცნობს habeas corpus-ის ზოგად პროცედურას, რაც გამოიყენება ყველა სახის თავისუფლების აღკვეთის შემთხვევაში (69-ე პუნქტი).

სასამართლოს არ მიუღია ინფორმაცია ეროვნული კანონმდებლობით სხვა ისეთი პროცედურის თაობაზე, რაც მომჩივანს შესაძლებლობას მისცემდა გაესაჩივრებინა სასამართლოში მისი დაკავების კანონიერება და ამ გზით ყოფილიყო გათავისუფლებული, როგორც ამას კონვენციის მე-5 მუხლის მე-4 პუნქტი ითხოვს (70-ე პუნქტი).

ეს ნიშნავს იმას, რომ დარღვეულია კონვენციის მე-5 მუხლის მე-4 პუნქტი (71-ე პუნქტი).

ამ გადაწყვეტილების მიხედვით, როდესაც ადამიანი დაკავებულია, მას დაუყოვნებლივ უნდა ჰქონდეს იმის შესაძლებლობა, წარდგეს სასამართლოს წინაშე, რომელიც მისი დაკავების კანონიერებას შეისწავლის. დაკავების კანონიერების შესწავლის მოთხოვნის უფლებას არ კარგავს ადამიანი იმ შემთხვევაშიც, როცა თავისუფლების აღკვეთა დასრულდება და პირი იქნება თავისუფალი. ამასთან, გათავისუფლებული პირის მოთხოვნა - დადგინდეს მისი დაკავების კანონიერება სწრაფად უნდა იყოს შესწავლილი სასამართლოს მიერ. პეტკოვისა და პროფიროვის საქმეში კონვენციის მე-5 მუხლის მე-4 პუნქტის დარღვევა დადგინდა იმის გამო, რომ პირის სარჩელი დაკავების კანონიერების თაობაზე სასამართლომ განიხილა ერთი წლის ვადაში. ამით კი ბულგარეთის სასამართლოებმა დაარღვიეს კონვენციის მე-5 მუხლის მე-4 პუნქტით გათვალისწინებული მოთხოვნა - სწრაფად შეისწავლონ დაკავების კანონიერების მოთხოვნა.

ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსის 246-ე მუხლის „ა“ ქვეპუნქტის თანახმად, შინაგან საქმეთა სამინისტროს პირის დაკავების უფლება აქვს, მათ შორის, წვრილმანი ხულიგნობის და ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევის კანონიერი მოთხოვნისადმი დაუმორჩილებლობის საქმეებზე. ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსის 262-ე მუხლის 1¹ პუნქტის თანახმად, წვრილმანი ხულიგნობის და სამართალდამცავი ორგანოს კანონიერი წარმომადგენლის მოთხოვნისადმი დაუმორჩილებლობის ადმინისტრაციული სამართალდარღვევები იხილება 3 დღე-ღამის განმავლობაში. ადმინისტრაციული სამართალდარღვევის საქმის განმხილველი რაიონული (საქალაქო) სასამართლო ზეპირ განხილვას იწყებს დაუყოვნებლივ, ადმინისტრაციული სამართალდარღვევის ოქმის და ადმინისტრაციული სამართალდარღვევის საქმის წარმოების სხვა მასალების მიღებისთანავე, თუ პირის მიმართ გამოყენებულია ადმინისტრაციული დაკავება და ამოწურული არ არის ადმინისტრაციული დაკავების ვადა.“ შესაბამისად, სასამართლომ დაუყოვნებლივ უნდა გადაწყვიტოს საკითხი იმის თაობაზე, რამდენად კანონიერი იყო პირის დაკავება საქმეში არსებული წერილობითი მტკიცებულებების და ოქმის შემდგენის გამოკითხვის გზით. ასეთ შემთხვევაში დაკავების კანონიერების შესწავლის გაჭიანურება, თუნდაც სასამართლომ საბოლოო გადაწყვეტილების მიღებამდე პირი გაათავისუფლოს, იქნება კონვენციის მე-5 მუხლის მე-4 პუნქტით სისწრაფის მოთხოვნის დარღვევა, რაც საქართველოს კონსტიტუციის მე-13 მუხლის მე-3 პუნქტის მიხედვით, ნიშნავს 72 საათს ადამიანის დაკავებიდან. კიდევ ერთხელ, პეტკოვისა და პროფიროვის საქმიდან გამომდინარე, დაკავების კანონიერების დადგენის სისწრაფის მოთხოვნები დღის წესრიგიდან არ იხსენება მას შემდეგ, რაც 48 საათი გავა და ადამიანი გათავისუფლდება დაკავებიდან. უკანონო დაკავების შედეგად მიყენებული ზიანის ანაზღაურების ადმინისტრაციული და სასარჩელო წარმოება ვერ აკმაყოფილებს დაკავების კანონიერების სწრაფად დადგენის მოთხოვნებს.

ამ მოთხოვნით დაკავებულმა პირმა ჯერ უნდა მიმართოს მისი დამკავებლის ზემდგომ თანამდებობის პირს, რომელიც არ არის სასამართლო ორგანო და რომელიც, ზოგადი ადმინისტრაციული კოდექსის მე-100 მუხლის პირველი ნაწილის თანახმად, გადაწყვეტილებას იღებს 1 თვის ვადაში. ადმინისტრაციული საპროცესო კოდექსის მე-2 მუხლის მე-5 პუნქტის თანახმად, ადმინისტრაციული გასაჩივრების ერთჯერადი გასაჩივრების მექანიზმის ამოწურვის შემდეგ, ადმინისტრაციული საპროცესო კოდექსის 22-ე კოდექსის თანახმად, უარი დაკავების უკანონოდ ცნობაზე და ზიანის ანაზღაურებაზე ერთი თვის ვადაში საჩივრდება პირველი ინსტანციის სასამართლოში. სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის 59-ე მუხლის მე-3 ნაწილის საფუძველზე, ასეთი საქმე თითო ინსტანციის სასამართლოში განიხილება 2 ან 5 თვის ვადაში. იმის მიუხედავად, რომ პრაქტიკაში ეს ვადები თითქმის ყოველთვის ირღვევა, ამ ვადების მკაცრი დაცვა მაინც არ ნიშნავს დაკავების საკითხის სწრაფად გადაწყვეტას. თუკი სამი ინსტანციის სასამართლომ ამ საკითხზე მსჯელობას 5 თვეს მოანდომებს, საკითხის გადაწყვეტა, სასამართლოში გაიწელება ერთი წელი და სამი თვის ვადით. პეტკოვისა და პროფიროვის საქმეში დარღვევა დადგინდა იმის გამო, რომ სარჩელები დაკავების კანონიერებასთან დაკავშირებით ბულგარეთის ორი ინსტანციის სასამართლოს მიერ განიხილებოდა რამდენიმე თვის განმავლობაში, ერთ-ერთი მომჩივანის საქმეზე სასამართლო წარმოება დასრულდა ერთი წლის შემდეგ. სწორედ მსგავსი პრობლემა არსებობს საქართველოს შემთხვევაშიც, ადმინისტრაციული წესით დაკავებული რამდენიმე თვეს, ხშირად ერთ წელზე მეტსაც შეიძლება ანდომებდეს საერთო სასამართლოში მისი დაკავების კანონიერების საკითხის დადგენას, რაც არ მოდის შესაბამისობაში არც ევროპული კონვენციის მე-5 მუხლის მე-4 პუნქტით დადგენილ - სასამართლოს მიერ დაკავების კანონიერების სწრაფად დადგენის მოთხოვნებთან და არც კონსტიტუციის მე-13 მუხლის მე-3 პუნქტით დაკავების კანონიერების 72 საათში გადაწყვეტის მოთხოვნებთან.

4.2.OSMANOVIĆ v. CROATIA

https://hudoc.echr.coe.int/eng?i=001-114249

2009 წლის 9 ოქტომბერს მომჩივანი დააკავეს საზოგადოებრივი სიმშვიდისა და წესრიგის დარღვევისათვის (მე-5 პუნქტი).

იმავე დღეს პოლიციის დეპარტამენტმა მომჩივანს ბრალი წაუყენა საზოგადოებრივი წესრიგის დარღვევაში, რაც გამოიხატებოდა პოლიციელებზე თავდასხმაში. მომჩივანის საქმე გადაეცა მცირე მნიშვნელობის სამართალდარღვევების სასამართლოს (მე-6 პუნქტი).

იმავე დღეს მომჩივანი წარადგინეს მცირე მნიშვნელობის სამართალდარღვევების სასამართლოში. მოსამართლემ მოუსმინა ბრალდებულს და მიიღო, აღკვეთის ღონისძიების სახით, ბრალდებულის 8 დღით დაპატიმრების გადაწყვეტილება, რაც სასამართლომ შემდეგნაირად დაასაბუთა

„ბრალდებულს ბრალი ედება საზოგადოებრივი წესრიგისა და სიმშვიდის შესახებ კანონის მე-6 მუხლით გათვალისწინებულ მცირე მნიშვნელობის სამართალდარღვევის ჩადენაში. პოლიციამ მოითხოვა ბრალდებულის დაპატიმრება, ვინაიდან ბრალდებულმა განმეორებით ჩაიდინა მსგავსი სამართალდარღვევა. ბრალდებულის მიერ ჩადენილი ქმედება გამოიხატება დაზარალებულისათვის სხეულზე დაზიანების მიყენებაში, მოსამართლე აკმაყოფილებს პოლიციის მოთხოვნას და ბრალდებულს უფარდებს წინასწარ პატიმრობას 8 დღით.“ (მე-7 პუნქტი).

2009 წლის 12 ოქტომბერს მომჩივანმა საჩივარი შეიტანა ზემდგომი ინსტანციის სასამართლოში. საჩივარში მითითებული იყო, რომ მომჩივანის 8 დღიან პატიმრობაში დატოვა არ იყო სათანადოდ დასაბუთებული (მე-8 პუნქტი).

2009 წლის 14 ოქტომბერს ზემდგომმა სასამართლომ ძალაში დატოვა პირველი ინსტანციის სასამართლოს გადაწყვეტილება. სამოტივაციო ნაწილში აღნიშნულია:

საქმის გარემოებების გამოკვლევის შედეგად, სასამართლო კოლეგიამ დაადგინა რომ პირველი ინსტანციის სასამართლომ სწორად და კანონიერად გამოიყენა პატიმრობა ბრალდებულის მიმართ. გადაწყვეტილებაში აღნიშნულია:

„სასამართლო ეთანხმება პირველი ინსტანციის მოსამართლეს, რომელმაც პატიმრობა შეუფარდა ბრალდებულს მითითებული ვადით. საქმის გარემოებების გათვალისწინებით არსებობდა ქმედების განმეორების საფრთხე, ეს გარემოება დასტურდება საქმეში არსებული მტკიცებულებებითაც. ბრალდებულის პატიმრობაში დატოვა ემსახურება სამართალდარღვევის თავიდან აცილებას (მე-9 პუნქტი).

2009 წლის 17 ოქტომბერს გავიდა 8 დღიანი ვადა, რის შემდეგაც მომჩივანი გათავისუფლებული იქნა პატიმრობიდან (მე-10 პუნქტი).

2009 წლის 20 ნოემბერს მომჩივანმა კონსტიტუციური სარჩელით მიმართა საკონსტიტუციო სასამართლოს. მომჩივანი მიუთითებდა, რომ არ არსებობდა მისი პატიმრობაში დატოვების საფუძველი. საერთო სასამართლოებს არ მიუთითებიათ მიზეზი, რომელიც ამართლებდა მომჩივანის პატიმრობაში დატოვებას. არ ყოფილა ახსნილი, თუ რატომ გაიმეორებდა მომჩივანი დანაშაულს. მომჩივანი წარსულში არასოდეს ყოფილა მსჯავრდებული იმავე ან მსგავს სამართალდარღვევაში. მომჩივანი ასევე სადავოდ ხდიდა იმას, რომ მოსამართლეს დაპატიმრებამდე არ მოუსმენია მისთვის (მე-11 პუნქტი).

2010 წლის 25 მარტს საკონსტიტუციო სასამართლომ მომჩივანის კონსტიტუციური სარჩელი დაუშვებლად სცნო იმ მიზეზით, რომ სარჩელის შეტანის მომენტში ის იყო თავისუფალი. მომჩივანს ეს გადაწყვეტილება ჩაბარდა 2010 წლის 30 აპრილს (მე-12 პუნქტი).

2010 წლის 20 აპრილს მცირე სამართალდარღვევის სასამართლომ მომჩივანი მიიჩნია დამრღვევად საზოგადოებრივი მშვიდობისა და წესრიგის სამართალდარღვევაში. მომჩივანს შეეფარდა პატიმრობა 9 დღით. წინასწარი პატიმრობის ვადა ჩაითვალა საბოლოო სასჯელში (მე-13 პუნქტი). ეს გადაწყვეტილება ძალაში დატოვა ზემდგომი ინსტანციის სასამართლომ (მე-14 პუნქტი).

ადამიანის უფლებათა ევროპულმა სასამართლომ ამ საქმეში დაადგინა კონვენციის მე-5 მუხლის მე-4 პუნქტის დარღვევა. ადმიანის უფლებათა ევროპულმა სასამართლომ განაცხადა: „ევროპული სასამართლო იმეორებს, კონვენციის მე-5 მუხლის მე-4 პუნქტის მიზანია ადამიანი, რომელიც დაკავებული ან დაპატიმრებულია, სარგებლობდეს მის დაკავების ან დაპატიმრების კანონიერებაზე სასამართლო კონტროლის შესაძლებლობით. ამ სამართლებრივი საშუალებით ადამიანი უზრუნველყოფილი უნდა იყოს დაკავების ან დაპატიმრების შემთხვევაში. ამ დროს ადამიანს უნდა ჰქონდეს მისი დაკავების კანონიერებაზე სწრაფი სასამართლო კონტროლის შესაძლებლობა, რასაც საჭიროების შემთხვევაში, მოჰყვება დაკავებული ან დაპატიმრებული პირის გათავისუფლება. ამ საშუალების არსებობა უნდა იყოს სათანადოდ განსაზღვრული არა მარტო თეორიულად არამედ პრაქტიკულადაც. თუკი ეს საშუალება ხელმიუწვდომელია ან არაეფექტურია, მაშინ არ ხდება კონვენციის მე-5 მუხლის მე-4 პუნქტის მიზნების მიღწევა. საშუალების ხელმისაწვდომობა მოიცავს იმას, რომ ხელისუფლების მიერ განზრახ შექმნილ გარემოებებში ინდივიდს უნდა ჰქონდეს აღნიშნული საშუალებით სარგებლობის რეალისტური შესაძლებლობა (45-ე პუნქტი).“

ევროპული სასამართლო მიუთითებს, რომ საკონსტიტუციო სასამართლომ მომჩივანის კონსტიტუციური სარჩელი, რომელიც მიზნად ისახავდა დაკავების კანონიერებისა და დასაბუთებულობის დადგენას, დაუშვებლად სცნო მხოლოდ და მხოლოდ იმ მიზეზით, რომ მომჩივანი საკონსტიტუციო სასამართლოსათვის მიმართვის მომენტისათვის იყო თავისუფალი.

ადამიანის უფლებათა ევროპულმა სასამართლომ უკვე დაადგინა კონვენციის მე-5 მუხლის მე-4 პუნქტის დარღვევა რამდენიმე საქმეში, როცა ხორვატიის საკონსტიტუციო სასამართლომ სარჩელები დაუშვებლად ცნო იმის გამო, რომ იმ დროისათვის მიღებული იყო მომჩივანთა პატიმრობის გაგრძელების გადაწყვეტილება. ევროპულმა სასამართლომ დაადგინა, რომ საკონსტიტუციო სასამართლოს უარმა, არსებითად ემსჯელა სარჩელზე, შეუძლებელი გახადა დაპატიმრების კანონიერების გადასინჯვის სისტემის სათანადო და ეფექტური ფუნქციონირება (47-ე პუნქტი).

ევროპული სასამართლო მხედველობაში იღებს იმ გარემოებას, რომ აღნიშნულ საქმე განსხვავდება ზემოთ ხსენებული საქმეებისაგან იმ თვალსაზრისით, რომ მომჩივანმა საკონსტიტუციო სასამართლო სარჩელი წარუდგინა გათავისუფლების შემდეგ (48-ე პუნქტი).

ამასთან დაკავშირებით, ევროპულმა სასამართლომ უკვე დაადგინა, რომ პირს პატიმრობიდან გათავისუფლების შემდეგაც შეიძლება ჰქონდეს მისი დაპატიმრების კანონიერების დადგენის სამართლებრივი ინტერესი, რათა მაგალითად, კონვენციის მე-5 მუხლის მე-5 პუნქტით გათვალისწინებული გათვალისწინებულ კომპენსაციაზე უფლების განხორციელება შეძლოს. ამიტომ, ეფექტიან სასამართლო კონტროლზე უფლება არსებობას განაგრძობს პირის გათავისუფლების შემდეგაც (49-ე პუნქტი).

ევროპული სასამართლო მიუთითებს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ კანონის 62-ე მუხლზე, სადაც აღნიშნულია, რომ თუკი ადამიანის მიმართ მიტანილი იქნა ეჭვი ან წარდგენილი იქნა ბრალდება დანაშაულის ჩადენაში, ამით კი დაირღვევა ადამიანის უფლებები და ძირითადი თავისუფლებები, ამ პირს შეუძლია წარადგინოს კონსტიტუციური სარჩელი მის მიმართ გატარებული ამგვარი ღონისძიების თაობაზე და ჰქონდეს იმის მოლოდინი, რომ ეს საჩივარი სათანადოდ იქნება განხილული და გადაწყვეტილი (50-ე პუნქტი).

აღნიშნული გარემოების გათვალისწინებით, ევროპული სასამართლო თვლის, რომ მომჩივანის სარჩელის დაუშვებლად ცნობა მხოლოდ იმის გამო, რომ მომჩივანი აღარ იმყოფებოდა პატიმრობაში, იმის მიუხედავად რა შედეგი დადგებოდა ამგვარი განხილვის შედეგად, საკონსტიტუციო სასამართლომ ვერ დააკმაყოფილა კონვენციის მე-5 მუხლის მე-4 პუნქტით გათვალისწინებული ეფექტიანი სასამართლო კონტროლის მოთხოვნები (51-ე პუნქტი).

ამის გამო ადგილი ჰქონოდა კონვენციის მე-5 მუხლის მე-4 პუნქტის დარღვევას (52-ე პუნქტი).

ეს საქმე რელევანტურია იმ თვალსაზრისით, რომ მოსამართლე ციცინო როხვაძემ მოსარჩელე გაათავისუფლა დაკავებიდან, მაშინ როცა პოლიციამ მოსარჩელე სასამართლოში წარადგინა. შესაბამისად, ადმინისტრაციული სამართალდარღვევის საქმის განხილვის მომენტისათვის მოსარჩელე თავისუფალი იყო. ამის მიუხედავად, მოსარჩელეს არ ჰქონდა დაკარგული იმის სამართლებრივი ინტერესი, რომ ადმინისტრაციული სამართალდარღვევის საქმის განმხილველ მოსამართლეს ადმინისტრაციული სამართალდარღვევის ქმედების შემადგენლობის გარკვევამდე, დაედგინა, რამდენად კანონიერად განხორციელდა დაკავება. ის ფაქტი, რომ ამგვარი შუამდგომლობის დაყენების მომენტში მოსარჩელე იყო თავისუფალი, არ უკარგავდა მას მისი დაკავების კანონიერების დადგენის ინტერესს. ადმინისტრაციული სამართალდარღვევის საქმის განმხილველი მოსამართლის დასკვნებს დაკავების კანონიერებასთან დაკავშირებით, შესაძლოა მომავალში პრეიუდიუციული მნიშვნელობა ჰქონოდა მომავალში უკანონო დაკავებისათვის მიყენებული ზიანის ანაზღაურების სარჩელისათვის, იმავდროულად მოცემულ შემთხვევაში დაცული იქნება სისწრაფის მოთხოვნები, რაც იმავდროულად საქართველოს კონსტიტუციის მე-13 მუხლის მე-3 პუნქტით დადგენილ მოთხოვნასაც წარმოადგენს.

4.3 KAKABADZE AND OTHERS v. GEORGIA

https://hudoc.echr.coe.int/eng?i=001-113300

მომჩივანი ირაკლი კაკაბაძე, ლაშა ჩხარტიშვილი, ჯაბა ჯიშკარიანი, ზურაბ რთველიაშვილი და დავით დალაქიშვილი არიან „თანასწორობის მოძრაობის“ წევრები. აღნიშნული არასამთავრობო ორგანიზაცია დაფუძნდა 2004 წლის თებერვალში. ორგანიზაციის ფუნქციას წარმოადგენს სასჯელაღსრულების და სამართალდამცავი ორგანოების საქმიანობაზე მონიტორინგი, სასამართლო დამოუკიდებლობის უზრუნველყოფა. არასამთავრობო ორგანიზაცია ატარებს პრესკონფერენციას და საპროტესტო აქციებს, სადაც გმობს ადამიანის უფლებების სავარაუდო დარღვევას შინაგან საქმეთა სამინისტროს და სასჯელაღსრულების დეპარტამენტის მხრიდან (მე-5 პუნქტი).

2006 წლის 29 ივნისს აქციის მონაწილეებმა დაიწყეს შეგროვება თბილისის სააპელაციო სასამართლოს წინ შალვა რამიშვილისა და დავით კოხრეიძის მიმართ მხარდაჭერის გამოსახატავად. ეს ორი ადამიანი იყო კერძო ტელეკომპანია „202“-ის მფლობელი და იმ დღეს თბილისის სააპელაციო სასამართლოში მათი პროცესი იმართებოდა (მე-6 პუნქტი).

როგორც მომჩივანების 2006 წლის 4-5 ივლისის წერილობით განცხადებაშია აღნიშნული, 2006 წლის 29 ივნისს, მომჩივნები შევიდნენ თბილისის სააპელაციო სასამართლოს ეზოში მთავარი შესასვლელით. მანდატურმა შეამჩნია, რომ ერთ-ერთ მომჩივანს ხელში ეჭირა მეგაფონი, მაგრამ მეგაფონის ტარებაში მას მანდატური არ შეწინააღმდეგებია. მომჩივანები გაჩერდნენ სასამართლოს შესასვლელიდან 10-20 მეტის მოშორებით და ირაკლი კაკაბაძემ დაიწყო შემდეგი სლოგანების წარმოთქმა:

„საქართველოში არ უნდა გვყავდეს პოლიტიკური პატიმრები! მოგიწოდებთ დაემორჩილოთ კანონის მოთხოვნებს და არა მაღალი თანამდებობის პირების კერძო ინტერესებს. მოგვეცი სამართალი ან მოგვკალი!“ (მე-7 პუნქტი).

უფრო მეტიც, საქართველოში არსებული ადამიანის უფლებათა მდგომარეობა იყო 1930 წელს საბჭოთა ტერორის მსგავსი. ირაკლი კაკაბაძემ ზიზღით მოიხსენია შინაგან საქმეთა მინისტრი, ივანე მერაბიშვილი, რომელსაც ლავრენტი ბერიას ნაბიჭვარი უწოდა. წერილობითი განცხადების თანახმად, ზურაბ რთველიაშვილი და დავით დალაქიშვილი ასევე ითხოვდნენ შალვა რამიშვილისა და დავით კოხრეიძის უკანონო პატიმრობიდან გათავისუფლებას. ისინი მოუწოდებდნენ თბილისის სააპელაციო სასამართლოს, არ გამხდარიყო შინაგან საქმეთა სამინისტროს უკანონო საქმიანობის თანამონაწილე (მე-8 პუნქტი).

მომჩივანების განმარტებით, მათ არ უხსენებიათ სასამართლო და ამიტომ შეუძლებელია მათი რაიმე განცხადება ან ქმედება სასამართლო შეურაცხყოფად ჩათვლილიყო. ეს გარემოება დასტურდება ნეიტრალური თვითმხილველების ჩვენებითაც, ასევე ტელეკომპანია 202-ის ოპერატორის მიერ გადაღებული მასალითაც (მე-9 პუნქტი).

ირაკლი კაკაბაძის სიტყვა სამ წუთს გაგრძელდა. ამის შემდეგ, უნიფორმაში ჩაცმული სასამართლოს მანდატურები მივიდნენ მომჩივნებთან, წინასწარი გაფრთხილების ან ახსნა-განმარტების გარეშე დააკავეს, შეიყვანეს სასამართლოს შენობაში და ჩაკეტეს მანდატურების კუთვნილ ოთახში (მე-10 პუნქტი).

მომჩივანების განმარტებით, ადგილზე არავითარი დაკავების ოქმი არ იქნა შედგენილი, ნებისმიერ შემთხვევაში, ამგვარი დოკუმენტი მომჩივანებისათვის არც წარუდგენიათ და არც მასზე ხელმოწერა არ უთხოვიათ. მეტიც, მანდატურებს ისიც კი არ უთქვამთ, რომ დაკავებული იყვნენ. მანდატურებმა თქვეს, რომ ეს იყო უბრალო გაუგებრობა და მალე გაათავისუფლებდნენ (მე-11 პუნქტი).

საქმის მასალებში მოიპოვება თითოეულ მომჩივანთან მიმართებაში ცალ-ცალკე შედგენილი დაკავების ოქმი. ეს ოქმები შეიცავს მისი შემდგენელი მანდატურების სახელს, ასევე მომჩივანების სახელს, დაბადების თარიღს, მისამართს და პირადობის მოწმეობის ნომერს. ოქმებში აღნიშნულია, რომ მომჩივანების დაკავება მოხდა შუადღის 2:20 საათზე, `საერთო სასამართლოების შესახებ” ორგანული კანონის 76³ მუხლის პირველი პუნქტის „ვ“ ქვეპუნქტის საფუძველზე. მომჩივანებმა დაარღვიეს საზოგადოებრივი წესრიგი, რაც გამოიხატა სასამართლოს უპატივცემულობაში, მანდატურების შეურაცხყოფასა და დამცირებაში; მომჩივანები არ ემორჩილებოდნენ მანდატურების კანონიერ მოთხოვნას, შეეწყვიტათ მართლსაწინააღმდეგო ქმედება, წინააღმდეგობას უწევდნენ მანდატურებს, ცდილობდნენ მათი ქმედებებით და სიტყვიერად გავლენა მოეხდინათ სასამართლოზე, ხელს უშლიდნენ მართლმსაჯულების აღსრულებას. ყოველ ოქმს თან ახლდა მანდატურების ხელით გაკეთებული ჩანაწერი, რაც მიუთითებდა იმაზე, რომ მომჩივანებმა უარი თქვეს ოქმის ხელმოწერაზე ან მისი ასლის მიღებაზე. თბილისის სააპელაციო სასამართლოს თავმჯდომარეს და პოლიციას დაუყოვნებლივ ეცნობა დაკავების თაობაზე (მე-12 პუნქტი).

მომჩივანების განმარტებით, მათი დაკავების ოქმები შეადგინეს და საქმეს დაურთეს პოსტ ფაქტუმ (მე-13 პუნქტი).

მანდატურების ოთახში ყოფნისას მომჩივნებმა არ იცოდნენ მათი დაკავების მიზეზები. სამი საათის გასვლის შემდეგ მომჩივანები გადაიყვანეს შინაგან საქმეთა სამინისტროს დროებითი მოთავსების იზოლატორში. საქმეს თან ერთვის სარეგისტრაციო ჟურნალიდან ამონაწერი, რაც ადასტურებს იმას, რომ ზურაბ რთველიაშვილი პოლიციის განყოფილებაში შეყვანილი იქნა საღამოს 5:45 საათზე (მე-14 პუნქტი).

საქმის მასალებში ასევე არსებობს იმ მანდატურების ახსნა-განმარტებები, რომლებიც მონაწილეობდნენ მომჩივანების დაკავებაში. ეს განმარტებები არის ნახევარი გვერდის, შეიცავს იდენტურ ფრაზებს და მათი ადრესატი არის თბილისის სააპელაციო სასამართლოს მანდატურის სამსახურის უფროსი. ამ დოკუმენტების თანახმად: „მომჩივანები შუადღის 2:20 საათზე იმყოფებოდნენ სასამართლოს შესასვლელში. ისინი ითხოვდნენ პოლიტიკური პატიმრების გათავისუფლებას, მათი ქმედებებით და სიტყვებით შეურაცხყოფას აყენებდნენ სასამართლოს. ერთ-ერთმა მანდატურმა ახსნა-განმარტებას დაამატა ის, რომ მომჩივანთა ქმედება წარმოადგენდა სასამართლოს დამოუკიდებლობასა და მიუკერძოებლობაში ჩარევას. სხვა მანდატურებმა განაცხადეს, რომ სამართალდამრღვევები ცდილობდნენ სასამართლოზე ზემოქმედებას. ყველა მანდატური აცხადებდა, რომ სანამ მომჩივნებს დააკავებდნენ, მათ მოითხოვეს ხმაურის შეწყვეტა (მე-15 პუნქტი).

როდესაც მომჩივანები გადაიყვანეს შინაგან საქმეთა სამინისტროს დროებითი მოთავსების იზოლატორში, მათთვის ცნობილი გახდა ის, რომ დაპატიმრებული იყვნენ თბილისის სააპელაციო სასამართლოს 2006 წლის 29 ივნისის გადაწყვეტილების საფუძველზე (მე-16 პუნქტი)

2006 წლის 29 ივნისის თბილისის სააპელაციო სასამართლოს თავმჯდომარის, ეკა ტყეშელაშვილის ზეპირი განხილვის გარეშე მიღებული გადაწყვეტილება არის ერთი გვერდი. ეს გადაწყვეტილება მიღებული იქნა მანდატურების წერილობითი მოსაზრებების საფუძველზე. ამ გადაწყვეტილებით მომჩივანებს შეეფარდათ პატიმრობა 30 დრის ვადით სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 208⁶-ე მუხლის პირველი პუნქტის საფუძველზე. სასამართლოს თავმჯდომარემ გაიზიარა მანდატურების ვერსია მოვლენების განვითარებასთან დაკავშირებით. გადაწყვეტილებაში აღნიშნულია: მომჩივანები იმყოფებოდნენ სასამართლოს შენობის შიგნით, მთავარ შესასვლელში, ისინი არღვევდნენ საზოგადოებრივ წესრიგს, ხელს უშლიდნენ სასამართლოს ნორმალურ ფუნქციონირებას, განსახილველ საქმესთან დაკავშირებით ცდილობდნენ სასამართლოზე ზემოქმედებას. მანდატურის მოთხოვნის მიუხედავად, მომჩივანებმა არ შეწყვიტეს საზოგადოებრივი წესრიგის დარღვევა. მომჩივანები აგრძელებდნენ წინააღმდეგობას მანდატურის მიმართ, როგორც ქმედებებით, ისე სიტყვებით. სასამართლოს თავმჯდომარემ ჩათვალა, რომ მომჩივანებმა დაარღვიეს საზოგადოებრივი წესრიგი, გამოხატეს სასამართლოს მიმართ აშკარა და უხეში წინააღმდეგობა, საფრთხე შეუქმნეს მართლმსაჯულების განხორიცელებას (მე-17 პუნქტი).

2006 წლის 29 ივნისის გადაწყვეტილების სარეზოლუციო ნაწილში აღნიშნულია, რომ დადგენილება არ საჩივრდებოდა და მომჩივნებს პატიმრობა უნდა მოეხადათ შინაგან საქმეთა სამინისტროს #2 დროებითი მოთავსების იზოლატორში. თბილისის პოლიციის დეპარტამენტს ეკისრებოდა დადგენილების აღსრულების ვალდებულება (მე-18 პუნქტი).

2006 წლის 20 ივლისს საკონსტიტუციო სასამართლომ შეაჩერა საერთო სასამართლოების შესახებ ორგანული კანონის 208-ე მუხლის მე-7 პუნქტის მოქმედება. ამის საფუძველზე, 2006 წლის 21 ივლისს მომჩივნებმა მიმართეს უზენაეს სასამართლოს მათთვის დანიშნული ადმინისტრაციული პატიმრობის შეჩერების თაობაზე, ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსის 279-ე მუხლის საფუძველზე. მომჩივანების განმარტებით, თბილისის სააპელაციო სასამართლოს თავმჯდომარის დადგენილება იყო სამოსამართლო უფლებამოსილების ბოროტად გამოყენება. მომჩივანები დაისაჯნენ საერთო სასამართლოების შესახებ ორგანული კანონის 279-ე მუხლით, რომელიც აშკარად ითვალისწინებს პასუხისმგებლობას სასამართლოს შენობის შიგნით ჩადენილი ქმედებისათვის. მომჩივანის მიერ წარდგენილი ვიდეომასალა ადასტურებს, რომ მომჩივანები სადავო ქმედებებს სჩადიოდნენ სააპელაციო სასამართლოს შენობაში. მომჩივანის თქმით, სადავო ნორმები არ შეიძლება მიჩნეული იქნას განჭვრეტადად და დაუშვებელი იყო ამ ნორმების საფუძველზე მომჩივანების დასჯა და დაპატიმრება. მომჩივანების თქმით, სააპელაციო სასამართლოს თავმჯდომარემ დაარღვია სამართლიანი განხილვის პრინციპი, ვინაიდან გადაწყვეტილება მიიღო ერთი მხარის, მანდატურის, მიერ წარდგენილი მტკიცებულების საფუძველზე. ამასთან სააპელაციო სასამართლოს თავმჯდომარემ შეარჩია სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 208-ე მუხლით გათვალისწინებული ყველაზე მკაცრი სანქცია (მე-19 პუნქტი).

2006 წლის 26 ივნისს მომჩივანების საჩივარი განიხილა უზენაესი სასამართლოს მოსამართლემ, ზაზა მეიშვილმა. ამ უკანასკნელმა 2006 წლის 21 ივლისს საჩივარი არ დააკმაყოფილა. საქმის განხილვის შესახებ წინასწარ არ ეცნობა მომჩივანებს (20-ე პუნქტი).

როგორც უზენაესი სასამართლოს მოსამართლე ზაზა მეიშვილის 2006 წლის 26 ივლისის გადაწყვეტილებაშია აღნიშნული, სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 208-ე მუხლის მე-7 ნაწილის შეჩერება ავტომატურად არ ანიჭებდა მომჩივანს მის დაპატიმრებაზე საჩივარი შეტანის უფლებამოსილებას. ამის მიუხედავად, ვინაიდან პატიმრობა იყო ადმინისტრაციული ხასიათის, სასამართლომ საჩივარი გამოიკვლია ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსის 279-ე მუხლით. უზენაესი სასამართლოს განმარტებით, მომჩივანებმა ბოროტად გამოიყენეს გამოხატვის თავისუფლება. მომჩივანებმა გამოხატეს აშკარა და უხეში უპატივცემულობა თბილისის სააპელაციო სასამართლოს მიმართ. ეს ქმედება ჩადენილი იქნა სასამართლო შენობის შიგნით, კერძოდ, კი სასამართლოს ცენტრალურ შესასვლელში. სასამართლოს თქმით, სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 208-ე მუხლის მიზანია საზოგადოებრივი წესრიგის დაცვა არა მარტო სასამართლო შენობის შიგნით, არამედ მის გარეთაც, კერძოდ კი შენობის სიახლოვეს. თბილისის სააპელაციო სასამართლოს თავმჯდომარეს არ ჰქონდა სხვა არჩევანი, გარდა იმისა, რომ დაესაჯა მომჩივნები სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 208-ე მუხლით. ამ სიტუაციაში თბილისის სააპელაციო სასამართლოს თავმჯდომარე მოქმედებდა არა მისი ინტერესებით, არამედ მართლმსაჯულების აღსრულების ინტერესებით. უზენაესმა სასამართლომ პასუხი გასცა მომჩივანის არგუმენტს იმასთან დაკავშირებით, რომ თბილისის სააპელაციო სასამართლოს თავმჯდომარის დადგენილება იყო ცალმხრივი. უზენაესი სასამართლოს მოსამართლემ განაცხადა, რომ ყველა მტკიცებულება, კერძოდ კი მომჩივანების დაკავების ოქმი და განმარტებითი ბარათები - შედგენილი და წარდგენილი იქნა მანდატურების მიერ სასამართლოს თავმჯდომარისათვის კანონით დადგენილი წესით. უზენაესი სასამართლოს განმარტებით, 30 დღიანი პატიმრობა იყო შესაფერისი სასჯელი ჩადენილი ქმედების მძიმე ხასიათის გათვალისწინებით (21-ე პუნქტი).

მომჩივანების პატიმრობის ვადა ამოიწურა 2006 წლის 28 ივლისს (22-ე პუნქტი)

წარმოდგენილი იქნა ტელეკომპანია 202-ის მიერ გადაღებული ვიდეომასალა, რაც ეხება 2006 წლის 29 ივნისის ინციდენტს (23-ე პუნქტი).

ვიდეომასალაში ასახულია უნიფორმაში ჩაცმული რამდენიმე მანდატური როგორ აკავებს მომჩივნებს თბილისის სააპელაციო სასამართლოს ეზოში. კადრებში ჩანს, რომ ირაკლი კაკაბაძეს ხელში უჭირავს მეგაფონი. მას შენობის შესასვლელში მიათრევს მანდატურის სამსახური. ვიდეო მთავრდება იმით, რომ კამერის ლინზებს ხელს ადებს უცნობი მამაკაცი (24-ე პუნქტი).

„საერთო სასამართლოების შესახებ“ ორგანული კანონის 76-ე მუხლის თანახმად, მანდატური უზრუნველყოფს მოსამართლის, პროცესის მხარეების და მოწმეების უსაფრთხოებას; იცავს წესრიგს სასამართლო შენობის შიგნით და სასამართლოს დარბაზში, წესრიგის დაცვასთან დაკავშირებით ასრულებს სასამართლოს თავმჯდომარის და საქმის განმხილველი მოსამართლის მითითებებს; იცავს სასამართლოს შენობას; უზრუნველყოფს სასამართლოს დარბაზის მზაობას პროცესის ჩასატარებლად; იცავს სასამართლო შენობას; უზრუნველყოფს იმას, რომ სასამართლო დარბაზი სათანადოდ იყოს მომზადებული პროცესის ჩასატარებლად; მანდატურს ევალება სამართალდარღვევის პრევენცია სასამართლოს შენობის შიგნით, სამართალდამრღვევის ვინაობის დადგენა, საჭიროების შემთხვევაში მისი დაკავება და პოლიციისათვის გადაცემა დაკავების ოქმის შედგენა; კანონით გათვალისწინებული სხვა უფლებამოსილებების განხორციელება (28-ე პუნქტი).

„საერთო სასამართლოების შესახებ“ ორგანული კანონის 76-ე მუხლით, მანდატურებს უფლება მიეცათ, გამოიყენონ ფიზიკური ძალა, სპეციალური საშუალებები და ასევე ცეცხლსასროლი იარაღი. ამ უფლებამოსილების გამოყენება დასაშვებია მაშინ, როცა ნაკლებად შემზღუდველი ზომების გამოყენება არაეფექტურია. იძულების ღონისძიების გამოყენებამდე მანდატური ვალდებულია ამის შესახებ წინასწარ შეატყობინოს შესაბამის პირს (29-ე პუნქტი).

2006 წლის 15 დეკემბერს საკონსტიტუციო სასამართლოს არაკონსტიტუციურად სცნო სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 208-ე მუხლი. ახლად დამატებული მე-8 პუნქტის მიხედვით, მანდატურს პირდაპირ მიეცა უფლება, დაეკავებინა პირი, რომელიც არღვევდა საზოგადოებრივ წესრიგს ან ხელი შეუშალა სასამართლოს ნორმალურ ფუნქციონირებას. მანდატურს უფლება ეძლეოდა შეედგინა დაკავების ოქმი და წარედგინა სამართალდამრღვევი სასამართლოს თავმჯდომარის წინაშე 24 საათის განმავლობაში. სასამართლოს თავმჯდომარეს აქვს 24 საათი იმისათვის მიიღოს განკარგულება სამართალდამრღვევის დასჯის თაობაზე, 208 მუხლში შესული ცვლილებების შესაბამისად. დამრღვევისათვის პატიმრობის დაკისრების პროცედურა ყოველთვის უნდა იყოს შეჯიბრებითი, დამრღვევს უნდა მიეცეს შესაძლებლობა დაიცვას საკუთარი თავი. თუკი სასამართლოს თავმჯდომარე მიიღებს დამრღვევის დაპატიმრების გადაწყვეტილებას, ამ უკანასკნელს შესაძლებლობა უნდა მიეცეს, გაასაჩივროს გადაწყვეტილება შემდგომი 48 საათის განმავლობაში (31-ე პუნქტი).

ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსი მიღებული იქნა 1984 წლის 15 დეკემბერს, როდესაც საქართველო იყო საბჭოთა კავშირის შემადგენელი ნაწილი. ამის შემდეგ, უამრავი ცვლილება იქნა შეტანილი. განსახილველ შემთხვევაში კოდექსის ნორმები იყო შემდეგი შინაარსის:

246-ე მუხლი ჩამოთვლის სახელმწიფო ორგანოებს, რომელებსაც აქვთ დაკავების უფლება. სასამართლოს მანდატური არ არის ამ ჩამონათვალში (35-ე პუნქტი).

საქართველოს მთავრობის მტკიცებით, მომჩივნებს არ ამოუწურავთ შიდა სამართლებრივი საშუალებები, რაც გათვალისწინებულია კონვენციის 35-ე მუხლის პირველი პუნქტით. მომჩივანს შეეძლო მოეთხოვა უკანონო პატიმრობით მიყენებული არამატერიალური ზიანის ანაზღაურება სამოქალაქო კოდექსის 413-ე და 1005-ე მუხლების საფუძველზე. (51-ე პუნქტი).

ევროპული სასამართლოს აზრით, რაც შეეხება სახელმწიფოსათვის, სამოქალაქო კოდექსის საფუძველზე, ჩივილს, უკანონო პატიმრობით მიყენებული ზიანის ასანაზღაურებლად, ევროპული სასამართლო იმეორებს, რომ როდესაც საქმე ეხება დაპატიმრების კანონიერებას, ზიანის ანაზღაურების მოთხოვნა არ არის სათანადო სამართლებრივი დაცვის საშუალება. ადამიანის უფლება, სახელმწიფომ გამოიკვლიოს მისი დაკავების კანონიერება და ადამიანის უფლება მიიღოს კომპენსაცია კონვენციის მე-5 მუხლის საწინააღმდეგოდ თავისუფლების აღკვეთისათვის, არის ორი განსხვავებული უფლება(see, among others, Włoch v. Poland, no. 27785/95, § 90, ECHR 2000-XI, and Khadisov and Tsechoyev v. Russia, no. 21519/02, § 151, 5 February 2009, with further references).. მართლაც, მომჩივანები შიდა სასამართლოს წინაშე აცხადებდნენ, რომ როგორც მათი დაკავება, ისე დაპატიმრება იყო უკანონო. ამის გამო მთავრობის პროტესტი შიდა სამართლებრივი საშუალებების ამოწურვასთან დაკავშირებით უარყოფილია (54-ე პუნქტი).

კაკაბაძის და სხვების საჩივრის არსებით ნაწილთან დაკავშირებით, ადამიანის უფლებათა ევროპულმა სასამართლომ დაადგინა კონვენციის მე-5 მუხლის პირველი პუნქტის დარღვევა. ამ ნაწილში ევროპულ სასამართლოს ჰქონდა შემდეგი არგუმენტაცია:

სასამართლო იმეორებს, თავისუფლების აღკვეთა უნდა ექცეოდეს კონვენციის მე-5 მუხლის პირველი პუნქტის (a)‑(f) დადგენილ გამონაკლისებში და უნდა იყოს კანონიერი. როდესაც საკითხი ეხება დაკავების კანონიერებას, კონვენცია გულისხმობს ქვეყნის შიდა კანონმდებლობას. აუცილებელია დაკავება შეესაბამებოდეს ქვეყნის შიგნით მოქმედ მატერიალურ და პროცესუალურ კანონმდებლობას. დაკავება ან დაპატიმრება უნდა ეფუძნებოდეს შიდა კანონმდებლობას. იმავდროულად, კონვენციისათვის დამახასიათებელი კანონის უზენაესობის პრინციპი მოითხოვს იმას, რომ თავად კანონიც აკმაყოფილებდეს ხარისხობრივ მოთხოვნებს. კანონის ხარისხი გულისხმობს იმას, რომ როდესაც ნორმა ითვალისწინებს ადამიანის თავისუფლების შეზღუდვას, ის უნდა იყოს ხელმისაწვდომი, კონკრეტული და განჭვრეტადი. ამ მოთხოვნების დაცვა აუცილებელია თვითნებობის თავიდან ასაცილებლად. კონვენციით დადგენილი კანონიერების სტანდარტი მოითხოვს იმას, რომ ადამიანს ჰქონდეს შესაძლებლობა, მათ შორის სათანადო კონსულტაციის მეშვეობით, წინასწარ განჭვრიტოს საქმის კონკრეტული გარემოებების არსებობის შემთხვევაში, რა შედეგები მოჰყვება მის ქმედებას (62-ე პუნქტი).

ადამიანის დაკავებისას ეროვნული კანონმდებლობის მოთხოვნების დაცვა არ არის საკმარისი. კონვენციის მე-5 მუხლის პირველი პუნქტი დამატებით ითხოვს ადამიანის დაცვას თვითნებობისაგან. არც ერთი დაკავება, რაც არის თვითნებური, არ მოდის შესაბამისობაში კონვენციის მე-5 მუხლის პირველ პუნქტთან. თვითნებობის ცნება არ შემოიფარგლება მხოლოდ ეროვნული კანონმდებლობის დაცვის მოთხოვნის შესრულებით. დაკავება შეიძლება სრულად აკმაყოფილებდეს ეროვნული კანონმდებლობის მოთხოვნებს, მაგრამ ამის მიუხედავად იყოს თვითნებური და კონვენციის საწინააღმდეგო. მართალია, სასამართლოს ადრეულ საქმეებში არ ჩამოუყალიბებია უნივერსალური დეფინიცია იმასთან დაკავშირებით, თუ რა ქმედებები ჩაითვლება თვითნებურად, კონვენციის მე-5 მუხლის პირველი პუნქტის მიზნებისათვის, თუმცა მაგრამ ამასთან დაკავშირებული ძირითადი პრინციპები ყალიბდება ყოველ კონკრეტულ საქმეში. დაკავება უკანონო იქნება, როდესაც კანონმდებლობის მოთხოვნები სიტყვა-სიტყვით დაცულია, თუმცა ხელისუფლების მხრიდან სახეზეა არაკეთილსინდისიერი ქმედება ან ხელისუფლება იჩინეს გულგრილობას, სწორად გამოიყენოს კანონი (63-ე პუნქტი)

თავდაპირველად, სასამართლოს მიუთითებს, რომ საჭირო არ არის პასუხი გაეცეს შეკითხვას იმასთან დაკავშირებით, რამდენად ჰქონდა საქართველოს მთავრობას მიზეზი, ღონისძიება გაეტარებინა საზოგადოებრივი წესრიგის შესაძლო დარღვევის თავიდან ასაცილებლად ან რამდენად არსებობდა იმის საჭიროება რომ სააპელაციო სასამართლოს მუშაობა გაეგრძელებინა შენობის გარეთ მომჩივანების მხრიდან მომდინარე ხმაურის პირობებში. ამ საქმეში მნიშვნელოვანია მომჩივანისათვის თავისუფლების აღკვეთის კანონირების დადგენა. სასამართლო მხედველობაში იღებს იმ გარემოებას, რომ მხარეებს შორის არ არის სადავო ის საკითხი, რომ მომჩივნები დააკავეს და ჩაკეტეს თბილისის სააპელაციო სასამართლოს მანდატურის სამუშაო ოთახში. ამის შემდეგ, თბილისის სააპელაციო სასამართლოს თავმჯდომარემ მომჩივანების მიმართ გამოიტანა დაპატიმრების გადაწყვეტილება. ამრიგად, კონვენციის მე-5 მუხლის პირველი პუნქტის მიზნებისათვის მანდატურის ოთახში ჩაკეტვიდან შსს-ს დროებითი მოთავსების იზოლატორიდან გათავისუფლებამდე მომჩივანებს უწყვეტად ჰქონდათ თავისუფლება აღკვეთილი. ამიტომ სასამართლო შეაფასებს თავისუფლების აღკვეთის ორ პერიოდს: პირველი, მანდატურის მიერ მათი დაკავებიდან სასამართლოს მიერ დაპატიმრების გადაწყვეტილების მიღებამდე და მეორე, ამ გადაწყვეტილების მიღების შემდეგ (64-ე პუნქტი)

რაც შეეხება მომჩივანების თავისუფლების აღკვეთის პირველ პერიოდს, სასამართლოს იზიარებს, რომ მომჩივანები დააკავეს საზოგადოებრივი წესრიგის დარღვევის და სასამართლოს მიმართ უპატივცემულობის ეჭვის საფუძველზე, რაც ჯდება კონვენციის მე-5 მუხლის პირველი პუნქტის „c“ ქვეპუნქტით დადგენილ გამონაკლისში. რაც შეეხება კანონის ხარისხობრივ მოთხოვნების დაცვას, რაც დაკავების კანონიერების განსაზღვრის კიდევ ერთი ასპექტია, ევროპული სასამართლოს მხედველობაში იღებს იმას, რომ იმ პირობებში, როცა მომჩივნები დააკავეს და სამი საათით გამოკეტეს თბილისის სააპელაციო სასამართლოს მანდატურების კაბინეტში, ხარისხობრივი მოთხოვნები დაცულად ვერ ჩაითვლება (65-ე პუნქტი).

თუკი ევროპული სასამართლო გაიზიარებს სახელმწიფოს მოსაზრებას, რომ მომჩივანთა დაკავება მოხდა ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსის საფუძველზე და დაკავების დრო გაგრძელდა სამი საათით, რაც ამ კოდექსით დადგენილ მოთხოვნას წარმოადგენს, მაშინ პრობლემას წარმოადგენს ის, რამდენად ჰქონდა მანდატურს ადმინისტრაციული სამართალდამრღვევი პირის დაკავების უფლებამოსილება. ევროპული სასამართლო მიუთითებს იმ გარემოებაზე, რომ ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსი ამომწურავად ჩამოთვლის იმ თანამდებობის პირებს, ვისაც გააჩნიათ დაკავების უფლებამოსილება და მანდატურები ამ ჩამონათვალში არ გვხდება (66-ე პუნქტი).

მეორეს მხრივ, როგორც მომჩივანის დაკავების ოქმიდან ირკვევა, დაკავება უკავშირდებოდა საერთო სასამართლოების შესახებ კანონის 76-ე მუხლს, რომელიც მანდატურს აძლევს უფლებას დააკავოს პირი საზოგადოებრივი წესრიგის დარღვევისა და სასამართლოს მიმართ უპატივცემულობის გამო. ამის შემდეგ, ეროვნული კანონმდებლობით, დაკავებულ პირი უნდა გადასცეს პოლიციას. ამ შემთხვევაში კანონმდებლობით არ არის დადგენილი რეგულაცია, რამდენი ხნის განმავლობაში უნდა იყოს ადამიანი დაკავებული, სანამ მისი სასამართლოს წინაშე წარდგენა მოხდება. შესაბამისად, გაურკვეველი რჩება, რომელი საკანონმდებლო აქტის საფუძველზე, ჩაკეტა მანდატურმა მომჩივანები სააპელაციო სასამართლოს მანდატურის სამსახურის სამუშაო ოთახში სამი საათის განმავლობაში. სასამართლო მხედველობაში იღებს იმ გარემოებას, რომ მხოლოდ მომჩივანთა დაკავების, კერძოდ კი 2006 წლის 29 ივნისის შემდეგ, კანონმდებლობით გასწორდა ხარვეზი და დადგინდა 24 საათიანი მაქსიმალური დაკავების ვადა, მაშინ როცა ადამიანის მიმართ ეჭვი იქნებოდა მიტანილი სასამართლოს უპატივცემულობის ჩადენაში (67-ე პუნქტი).

ევროპული სასამართლოს უჭირს, „საერთო სასამართლოების შესახებ“ ორგანული კანონის 76-ე მუხლიდან, რომლითაც მომჩივნები დააკავეს და სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 208-ე მუხლიდან, რომლითაც გამოყენებული იქნა პატიმრობა, სათანადო სიზუსტით დაადგინოს, მანდატურის უფლებამოსილება, ადამიანი დააკავოს სასამართლო შენობის გარეთ. ეს ნორმები სიტყვა-სიტყვით განსაზღვრავს იმას, რომ მანდატურს პირის დაკავების უფლება აქვს მხოლოდ სასამართლო შენობის შიგნით, ეს ნორმა ცხადად განსაზღვრავს იმას, რომ პირმა საზოგადოებრივი წესრიგის დარღვევა და სასამართლოს მიმართ უპატივცემულობა შეიძლება ჩაიდინოს მხოლოდ სასამართლოს შენობის შიგნით. აქედან გამომდინარე, ევროპულ სასამართლოს ეჭვი ეპარება იმაში, რამდენად შეეძლო მომჩივნებს წინასწარ იმის განჭვრეტა თბილისის სააპელაციო სასამართლოს წინ, ქუჩაში აქციის ჩატარებას მოჰყვებოდა მათი დაკავება და დაპატიმრება. ამ უფლებამოსილებას ისინი სადავო ნორმებში ვერ ამოიკითხავდნენ. ამასთან დაკავშირებით, სასამართლო იმეორებს, რომ ეროვნული კანონმდებლობა უნდა აკმაყოფილებდეს სათანადო ხარისხობრივ მოთხოვნებს, უნდა იყოს განჭვრეტადი, რათა თავიდან იქნეს აცილებული თვითნებობა (68-ე პუნქტი).

რაც შეეხება მომჩივანთათვის თავისუფლების აღკვეთის მეორე ეტაპს, მათ 30 დღით დაპატიმრებას, ეს ღონისძიება თბილისის სააპელაციო სასამართლოს თავმჯდომარემ გამოიყენა თავისი 2006 წლის 29 ივნისის განკარგულებით, როგორც სასჯელ საზოგადოებრივი წესრიგის დარღვევისა და სასამართლოს უპატივცემულობისათვის. ეს ქმედება აკრძალულია სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 208-ე მუხლით. ევროპული სასამართლო თვლის, რომ 30 დღით პატიმრობის დაკისრება ექცევა კონვენციის მე-5 მუხლის პირველი პუნქტით დადგენილ გამონაკლის შემთხვევაში. ამის მიუხედავად, სასამართლოს თავმჯდომარეს არასოდეს უმსჯელია სამართლებრივად მნიშვნელოვან საკითხზე, რამდენად ჰქონდა სასამართლოს მანდატურს მომჩივანის დაკავების უფლება სასამართლოს შენობის გარეთ და ეროვნული კანონმდებლობა რამდენად ითვალისწინებს სასამართლოს უპატივცემულობისათვის ადამიანის დასჯას, როდესაც ის ჩადენილია სასამართლოს შენობის გარეთ. მოსამართლის დასკვნები ეფუძნებოდა სასამართლო მანდატურების განმარტებას. ამ განმარტებების მსგავსად, სასამართლოს დასკვნებიც არ იყო დეტალური, იყო საკმაოდ მოკლე. ამასთან სასამართლოს განკარგულება შეიცავდა არასწორ ინფორმაციას იმასთან დაკავშირებით, რომ „მომჩივანებმა სამართალდარღვევა ჩაიდინეს სასამართლო შენობის შიგნით, ცენტრალურ შესასვლელთან.“ ამგვარად, ნათელია, რომ მომასამართლე, პატიმრობის გამოყენების ფაქტობრივი და სამართლებრივი გარემოებების შეფასებისას, იჩენდა გულგრილობას. მოსამართლემ თავისი უფლებამოსილება გამოიყენა ელემენტარული პროცედურული დაცვის გარანტიების საწინააღმდეგოდ. სახეზე იყო კონვენციით აკრძალული თვითნებობა თავისუფლების აღკვეთისას (69-ე პუნქტი).

კაკაბაძის საქმე საინტერესოა რამდენიმე თვალსაზრისით, პირველ რიგში, სასამართლო პასუხს სცემს, რამდენად ანაცვლებს უკანონო დაკავებისათვის ზიანის ანაზღაურების მოთხოვნის ადმინისტრაციულ საპროცესო კოდექსით დადგენილი პროცედურა ადმინისტრაციული სამართალდარღვევის საქმის განმხილველი მოსამართლის მიერ დაკავების კანონიერების შესწავლას. ამ კითხვაზე ევროპული სასამართლოს პასუხი უარყოფითია: ევროპული სასამართლოს მიდგომა არის იმგვარი, რომ დაკავების კანონიერების შესწავლა და უკანონო დაკავებისათვის ზიანის ანაზღაურების მოთხოვნა, არის კონვენციის მე-5 მუხლით გათვალისწინებული ორი დამოუკიდებელი უფლება, ერთი მათგანი გათვალისწინებულია კონვენციის მე-5 მუხლის მე-4 პუნქტში და გულისხმობს, სასამართლოს მიერ ადამიანის დაკავების კანონიერების სწრაფად განსაზღვრას და მის გათავისუფლებას, ხოლო მეორე უფლება არის გარანტირებული კონვენციის მე-5 მუხლის მე-5 პუნქტში და გულისხმობს უკანონო დაკავებისა და დაპატიმრებისათვის ფულადი კომპენსაციის მოთხოვნის უფლებას. შესაბამისად, ამ კონსტიტუციური სარჩელის საწინააღმდეგო არგუმენტად ვერ გამოდგება ის გარემოება, რომ ცალკე სასარჩელო წარმოების წესით, სასამართლოს აქვს შესაძლებლობა, შეისწავლოს დაკავების კანონიერება და აუნაზღაუროს პირს უკანონო დაკავებით მიყენებული მატერიალური და მორალური ზიანი.

საქართველოს უზენაესმა სასამართლომ (მოსამართლე ზაზა მეიშვილი) სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსით გათვალისწინებული სასამართლოს მიმართ უპატივცემულობა მიიჩნია ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევად, შესაბამისად ამ ურთიერთობის მიმართ გამოიყენა ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსი, თუკი ეს უკანასკნელი წინააღმდეგობაში არ მოდიოდა სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსით დადგენილ სპეციალურ წესთან. შესაბამისად, შეგვიძლია ვთქვათ, რომ ადამიანის უფლებათა ევროპულმა სასამართლომ ამ საქმეში იმსჯელა საკითხზე იმასთან დაკავშირებით, უნდა სწავლობდეს ადმინისტრაციული სამართალდამრღვევის საქმის განმხილველი მოსამართლე დაკავების კანონიერების საკითხსაც.

ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლო მკაცრად აკრიტიკებს თბილისის სააპელაციო სასამართლოს თავმჯდომარეს, რომელმაც განიხილა ადმინისტრაციული სამართალდარღვევის საქმე, იმის გამო, რომ მან არ შეისწავლა ადმინისტრაციული დაკავების კანონიერების საკითხი - კანონმდებლობით რამდენად ჰქონდა მანდატურს სასამართლო შენობის გარეთ ადამიანის დაკავების უფლებამოსილება. ამ საკითხის გარკვევა მჭიდროდ იყო დაკავშირებული სამართალდარღვევის შემადგენლობის დადგენასთან - რამდენად მოიცავდა სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 208-ე მუხლით აკრძალული სასამართლოს მიმართ უპატივცემულობის სამართალდარღვევა სასამართლოს შენობის გარეთ ჩადენილ ქმედებას. ადამიანის უფლებათა ევროპულმა სასამართლო სწორედ სამართალდარღვევის განმხილველ მოსამართლეს აკისრებს პასუხისმგებლობას, დაადგინოს, რამდენად აქვს კანონმდებლობით დამკავებელ პირს ადმინისტრაციულ პასუხისგებაში მიცემული პირისათვის თავისუფლების აღკვეთის უფლებამოსილება მინიჭებული. ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლო ადმინისტრაციული სამართალდარღვევის განმხილველი სასამართლოს უმოქმედობას - შეისწავლოს დაკავების კანონიერება - აფასებს გულგრილობად და ამის გამო, ადგენს კონვენციის მე-5 მუხლის პირველი პუნქტის დარღვევას. ეს დებულება კრძალავს ადამიანისათვის თვითნებურად თავისუფლების აღკვეთას.

სადავო ნორმა არა მარტო იმის უფლებამოსილებას არ ანიჭებს ადმინისტრაციული სამართალდარღვევის განმხილველ მოსამართლეს, შეამოწმოს, რამდენად დასაბუთებული იყო 48 საათიანი დაკავების ვადის გამოყენება ადმინისტრაციული წესით დაკავებული პირისათვის, არამედ მოსამართლე კვლავაც მოკლებულია შესაძლებლობას, შეამოწმოს, რამდენად უფლებამოსილმა სახელმწიფო ორგანომ დააკავა ადმინისტრაციულ პასუხისგებაში მოცემული პირი. ადმინისტრაციული სამართალდარღვევის განმხილველ მოსამართლეს არ ევალება, შეამოწმოს, რომ პირი სწორედ ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსის 246-ე მუხლით გათვალისწინებულმა თანამდებობის პირმა დააკავა. 246-ე მუხლი ამომწურავად ჩამოთვლის იმ სახელმწიფო ორგანოების ჩამონათვალს, რომელსაც დაკავების უფლება აქვს. ევროპულმა სასამართლომ კაკაბაძის საქმეში დაადგინა ის, რომ სასამართლოს მანდატური არ იყო ამ ჩამონათვალში მითითებული და არც ქართულმა სასამართლოებმა არ შეისწავლეს ეს საკითხი, ისე გამოიყენეს ადმინისტრაციული პატიმრობა დაკავებული პირების მიმართ. ეს არის ის პრობლემა, რის გამოც საქართველოს კაკაბაძის საქმეში უკვე დაუდგინდა კონვენციის მე-5 მუხლის პირველი პუნქტის დარღვევა. ამის მიუხედავად, ეს პრობლემა ამ დრომდე არ აღმოფხვრილა.

6.აშშ-ს უზენაესი სასამართლოს მიერ განხილული საქმეები

აშშ-ს უზენაესმა სასამართლომ როგორც მძიმე დანაშაულის (felony), ისე მცირე მნიშვნელობის მქონე სამართალდარღვევების (Misdemeanor), რასაც ქართულ სამართლებრივ სისტემაში შეესაბამება ადმინისტრაციული სამართალდარღვევები, დაამკვიდრეს დაკავების შემდეგ დაუყოვნებლივ - არაუგვიანეს 48 საათისა დაკავებისას დასაბუთებული ვარაუდის არსებობის სასამართლოს მიერ შემოწმების შესაძლებლობა. სასამართლოები ამოწმებენ იმას, ობიექტური დამკვირვებლის გადმოსახედიდან, რამდენად ჰქონდა პოლიციელს საფუძველი ევარაუდა, რომ პირმა ჩაიდინა დანაშაული (სამართალდარღვევა) არამედ იმისაც რამდენად არსებობდა 48 საათის განმავლობაში პირის დაკავების საჭიროება, ხომ არ ჰქონდა ამ დროს ადგილი პოლიციის მიერ უფლებამოსილების ბოროტად გამოყენებას. ანუ აშშ-ს უზენაესმა სასამართლოებმა დაავალეს ქვემდგომ სასამართლოებს 48 საათში შეისწავლონ, საჭიროების გარეშე ხომ არ იმყოფებოდა ადამიანი 48 საათის განმავლობაში დაკავების საკანში.

6.1. Gerstein v. Pugh

https://supreme.justia.com/cases/federal/us/420/103/

ამ საქმეში აშშ-ს უზენაესმა სასამართლომ განიხილა ფლორიდას კანონმდებლობა, რომელიც პროკურორს აძლევდა უფლებას ბრალი წაეყენებინა და დაეკავებინა ადამიანი. სასამართლოები ასეთი ადამიანის მიმართ დაკავებისას დასაბუთებული ვარაუდის სტანდარტის არსებობას ამოწმებდნენ 30 დღის ვადაში. ეს ვადა შეიძლება კიდევ ერთი თვით ან უფრო მეტით გაჭიანურდეს. ამის გამო ადამიანი, რომელიც დაკავებულია პროკურორის მიერ წარდგენილი ბრალის საფუძველზე, დიდი ხნის განმავლობაში შეიძლება იყოს პატიმრობაში პროკურორის გადაწყვეტილების საფუძველზე.

ამ საქმეში აშშ-ს უზენაესმა სასამართლომ განაცხადა: დაკავებისა და დაპატიმრების სტანდარტი და პროცედურები მომდინარეობს კონსტიტუციის მეოთხე შესწორებიდან და პრეცედენტული სამართლიდან, რაც წინ უძღოდა კონსტიტუციას. დასაბუთებული ვარაუდი არის დაკავების სტანდარტი. დასაბუთებული ვარაუდი ნიშნავს ისეთ ფაქტობრივი გარემოების არსებობას, რაც საკმარისია, გონიერმა ადამიანმა დაიჯეროს, რომ ბრალდებულმა ჩაიდინა დანაშაული ან დაკავებისას ჩადის დანაშაულს. ამ სტანდარტის დაცვა, ისევე როგორც ეს ხდება ჩხრეკისა და ამოღების შემთხვევაში, აუცილებელია ინდივიდის თავისუფლების უფლებასა და სახელმწიფოს მიერ დანაშაულის წინააღმდეგ ბრძოლის ინტერესს შორის ბალანსის დასაცავად.

ეს კარგად დამკვიდრებული პრინციპია, რაც ემსახურება ადამიანების დაცვას მათ პირად ცხოვრებაში ნაჩქარევი და არაგონივრული ჩარევისაგან, ასევე დაუსაბუთებელი ბრალის წაყენებისაგან. ეს სტანდარტი სამართლიან გეზს აძლევს კანონით საზოგადოების დაცვის პროცესს. თავისი მოვალეობის შესრულებისას პოლიცია ხშირად ვარდება მეტნაკლებად გაურკვეველ სიტუაციაში, ამიტომ მათი მხრიდან დასაშვები ხდება შეცდომები. ამის მიუხედავად, ეს შეცდომები უნდა იყოს ისეთი, რასაც ისეთი გონიერი ადამიანი დაუშვებდა, რომელიც მოცემულ ფაქტობრივი გარემოებებიდან გამომდინარე, ალბათობის ხარისხით აკეთებს დასკვნებს. დასაბუთებული ვარაუდის წესი არის პრაქტიკული, ნაკლებად ტექნიკური კონცეფცია, წარმოადგენს საუკეთესო კომპრომისს საპირისპირო ინტერესებს შორის ბალანსის დასაცავად. სამართალდამცავების იმაზე მეტიც მოთხოვნა, ვიდრე ეს დასაბუთებული ვარაუდია, შეუძლებელს გახდის სამართალდაცვით საქმიანობას, უფრო ნაკლები სტანდარტის დადგენა დატოვებს კანონმორჩილ მოქალაქეებს სამართალდამცავი ორგანოების ჟინის და ახირების იმედად.“

იმისათვის, რომ მეოთხე შესწორებით გათვალისწინებული ადამიანის თავისუფლებაზე და პირად ცხოვრებაზე გარანტირებული დაუსაბუთებელი შეჭრისაგან დაცვა აღსრულდეს, უზენაესი სასამართლო ითხოვს იმას, რომ დასაბუთებული ვარაუდის არსებობა დაადგინოს ნეიტრალურმა და დამოუკიდებელმა მოსამართლემ, როდესაც ამის შესაძლებლობა არსებობს. ჯონსონი შეერთებული შტატების წინააღმდეგ საქმეში აღნიშნულია: კონსტიტუციის მეოთხე შესწორება არც ზედმეტად გულმოდგინე პოლიციელის იარაღს არ წარმოადგენს, არც იმისკენ არის მიმართული, რომ ხელი შეუშალოს სამართალდამცავი ფუნქციის შესრულებას. მე-4 შესწორება ხელს უწყობს გონიერ ადამიანს, დასკვნა გააკეთოს მტკიცებულებიდან. მე-4 შესწორების გარანტია მოიცავს იმას, რომ ამგვარი დასკვნები აკეთოს ნეიტრალურმა და დამოუკიდებელმა მოსამართლემ და არა პოლიციელმა, რომელიც დანაშაულის ძიების კონკურენტულ წარმოებაშია ჩართული.

ადამიანის უფლების მაქსიმალურად დაცვის შესაძლებლობას წარმოადგენს მოსამართლის მიერ იმ ფაქტობრივი გარემოებების წინასწარი გამოკვლევა, რაც ამართლებს ადამიანის დაკავებას. ამის მიუხედავად, ამ მოთხოვნის ყველა შემთხვევაში დაცვა მნიშვნელოვნად გაართულებდა სამართალდაცვითი ფუნქციის განხორციელებას. მართალია, სასამართლო უპირატესობას ანიჭებს განჩინების საფუძველზე ადამიანის დაკავებას, ამის მიუხედავად, სასამართლოს არასოდეს უკანონოდ არ უცვნია სასამართლოს თანხმობის გარეშე ადამიანის დაკავება, რაც ეფუძნებოდა პოლიციელის დასაბუთებულ ვარაუდს.

როგორც გარდაუვალი კომპრომისი, შემთხვევის ადგილზე, პოლიციელის დასაბუთებული ვარაუდის საფუძველზე, გამართლებულია დანაშაულის ჩადენაში ეჭვმიტანილი დაკავება. თავისუფლების ამგვარი აღკვეთის თანმდევს წარმოადგენს ადამიანის მოკლევადიანი დაკავება. მას შემდეგ, რაც ადამიანს თავისუფლება აქვს აღკვეთილი, მიზეზები, რის გამოც, დაკავებამდე, არ იქნა სასამართლოს ნეიტრალური მოსაზრება მიღებული დაკავებასთან დაკავშირებით, წყვეტს არსებობას. აღარ არსებობს საფრთხე, რომ ბრალდებული გაიქცევა ან გააგრძელებს დანაშაულის ჩადენას, სანამ პოლიციელი მოსამართლეს მტკიცებულებას წარუდგენს. ვინაიდან, დაკავების შემდეგ, სახელმწიფოს მხრიდან სწრაფი მოქმედების საჭიროება მცირდება, იზრდება ბრალდებულის მხრიდან მისი დაკავებაზე დასაბუთებული ვარაუდის ნეიტრალური შეფასების მნიშვნელობა. ხანგრძლივი თავისუფლების აღკვეთის შედეგები უფრო მძიმე თავისუფლება აღკვეთილი პირისათვის, ვიდრე თავდაპირველი ხანმოკლე დაკავების შედეგები. წინასწარმა პატიმრობამ შესაძლოა ბრალდებულს დააკარგვინოს სამუშაო, შემოსავლის წყარო და გაართულოს ოჯახური ურთიერთობები. არასაპატიმრო ღონისძიებების გამოყენებაც დაკავშირებულია მძიმე პირობებთან, რაც მნიშვნელოვნად ზღუდავს ადამიანის თავისუფლებას. როცა ამგვარი მძიმე შედეგების დადგომის საფრთხე მაღალია, ნეიტრალური მოსამართლის დამოუკიდებელი დასკვნა აუცილებელია იმისათვის, რომ მეოთხე შესწორებამ შეიძინოს ადამიანის თავისუფლებაზე დაუსაბუთებელი შეჭრისაგან დაცვის რეალური შინაარსი.

ამ საქმეში, ფლორიდის კანონმდებლობით, ადამიანის ხანგრძლივ დაკავებაზე გადაწყვეტილებას იღებს პროკურორი. სწორედ პროკურორი ამოწმებს, რამდენად არსებობს დასაბუთებული ვარაუდი ადამიანის დაკავებისათვის. შტატის წარმომადგენელი აცხადებს, რომ პროკურორს მიერ დასაბუთებული ვარაუდის არსებობის განსაზღვრა შეესაბამება კონსტიტუციის მეოთხე შესწორებას. აშშ-ს უზენაესი სასამართლო არ იზიარებს ამ პოზიციას. სასამართლოს აზრით, პროკურორს გააჩნია სამართალდამცავი ფუნქცია და ისე ვერ იქნება ნეიტრალური და დამოუკიდებელი მაგისტრი. შადვიკი ქალაქი ტამპოს წინააღმდეგ საქმეში, უზენაესმა სასამართლომ უკვე დაადგინა, რომ დასაბუთებული ვარაუდის არსებობა უნდა დაადგინოს პოლიციისა და პროკურატურისაგან დამოუკიდებელმა ორგანომ. ამ ფუნქციების გამიჯვნის საჭიროება ახსნა მოსამართლე ფრანკფურტერმა:

„დემოკრატიულ საზოგადოებაში, სადაც ადამიანის ღირსებას ცენტრალური ადგილი უკავია, ბუნებრივ აუცილებლობის წარმოადგენს მისი დაცვა სამართალდაცვითი პროცესის ბოროტად გამოყენებისაგან. დანაშაულის გახსნის მომეტებული სურვილი თავისთავად არ არის საკმარისი ფხიზელი გადაწყვეტილების მისაღებად. სამართალდამცავი საქმიანობის მიმართ დაინტერესების არარსებობა არ არის საკმარისი გარანტია, სამოქალაქო თავისუფლებების იგნორირების თავიდან ასაცილებლად. გამოცდილება გვიჩვენებს, რომ უნდა არსებობდეს გარანტიები როგორც გადამეტებული გულმოდგინების, ისე დესპოტიზმის წინააღმდეგ. ყველა რეპრესიული სისხლისსამართლებრივი ინსტრუმენტები არ შეიძლება ერთ ფუნქციონერს ჩაუვარდეს ხელში. სისხლისსამართლებრივი მართლმსაჯულების რთული პროცესი იყოფა სხვადასხვა ნაწილად, ყოველ ფუნქციას ცალ-ცალკე ასრულებენ სხვადასხვა მონაწილეები, რომელთაც სისხლის სამართალმა მიანდო დარღვევის აღმოფხვრის შესაძლებლობა.“

საბოლოოდ აღნიშნულ საქმეში აშშ-ს უზენაესმა სასამართლომ დაადგინა კონსტიტუციის მეოთხე შესწორების დარღვევა იმის გამო, რომ მოსამართლის თანხმობის გარეშე დაკავებისას, დაკავებული არ იყო უზრუნველყოფილი იმის შესაძლებლობით, რომ მისი დაკავებისას დასაბუთებული ვარაუდის სტანდარტის არსებობა სწრაფად შემოწმებულიყო მოსამართლის მიერ. ამ საქმეში აშშ-ს უზენაეს სასამართლოს არ უთქვამს, რას ნიშნავდა დასაბუთებული ვარაუდის „სწრაფად,“ ამ საქმეში აშშ-ს უზენაეს სასამართლოს არ დაუდგენია, დაკავებიდან რა ვადაში უნდა დაედგინა სასამართლოს დაკავებისას დასაბუთებული ვარაუდის სტანდარტის დაცვა სამართალდამცავი ორგანოს მხრიდან. რაც უზენაესმა სასამართლომ თქვა იყო, ის, რომ დაკავებიდან 30 დღის ვადაში დასაბუთებული ვარაუდის შემოწმება არ აკმაყოფილებდა სისწრაფის მოთხოვნებს. ამის გამო, მოგვიანებით აშშ-ს უზენაესმა სასამართლომ კიდევ ერთი საქმე განიხილა.

6.2. County of Riverside v. McLaughlin

https://supreme.justia.com/cases/federal/us/500/44/

ამ საქმეში გასაჩივრებული იყო რივერსაიდის საგრაფოს კანონი, რომელიც განსაზღვრავდა დასაბუთებული ვარაუდის განსაზღვრის წესს განჩინების გარეშე დაკავებული პირისათვის. საგრაფოს კანონმდებლობის თანახმად, დასაბუთებული ვარაუდის არსებობა დადგენილი უნდა ყოფილიყო ორი დღის ვადაში ადამიანის დაკავების მომენტიდან. ორდღიან ვადაში არ შედიოდა შაბათ-კვირა და დასვენების დღეები. ამგვარად, პარასკევს დაკავებული ადამიანი შესაძლოა დაკავებული ყოფილიყო ხუთი დღის განმავლობაში, სანამ სასამართლო დაკავების დასაბ უთებულ ვარაუდის სტანდარტს დაადგენდა. მადლიერების დღის შემთხვევაში დაკავება შესაძლოა 7 დღეს გაგრძელებულიყო.

ამ კანონმდებლობაზე შეტანილი საჩივარი თავდაპირველად განიხილა მე-9 ოლქის ფედერალურმა სააპელაციო სასამართლომ. ამ სასამართლომ განაცხადა, რომ დაკავებიდან 48 საათის განმავლობაში ბრალის წარდგენის მომენტისათვის დასაბუთებული ვარაუდის არსებობის დადგენა არ შეესაბამებოდა გერსტეინის გადაწყვეტილების მოთხოვნებს, რომლის მიხედვითაც დაკავებიდან სწრაფად უნდა გარკვეული თავისუფლების აღკვეთის კანონეირების საკითხი. 36 საათზე მეტი არ არის საჭირო იმისათვის, რომ გადაიდგას ყველა სათანადო ადმინისტრაციული ნაბიჯი, რაც თან ახლავს დაკავებას.

ამგვარად, მეცხრე ოლქი შეუერთდა მეოთხე და მეშვიდე ოლქებს, რომლებმაც გერსტეინის საქმე იმგვარად განმარტეს, რომ დასაბუთებული ვარაუდის განსაზღვრება უნდა მოხდეს მაშინ, როდესაც მოგვარდება დაკავების თანმდევი ყველა ადმინისტრაციული და პროცედურული საკითხები. ამის საპირისპიროდ მეორე ოლქის სააპელაციო სასამართლომ განაცხადა, გერსტეინის საქმის გამოყენებისას საჭიროა მოქნილობა და შტატებისათვის იმგვარი შესაძლებლობის მიცემა, დასაბუთებული ვარაუდის განსაზღვრის პროცედურა მიებას სხვა წინასასამართლო პროცედურას.

აშშ-ს უზენაესმა სასამართლომ საჩივარი დასაშვებად სცნო, რათა გადაწყვიტოს კონფლიქტი სხვადასხვა ოლქის სააპელაციო სასამართლოებს შორის და დაადგინოს, რას ნიშნავს, გერსტეინის საქმის მიხედვით, სწრაფად გონივრული ვარაუდის არსებობის დადგენა.

გერსტეინის საქმეზე სასამართლომ არაკონსტიტუციურად სცნო ფლორიდის საპროცესო კანონმდებლობა, რომლის მიხედვითაც, ადამიანი 30 დღის განმავლობაში იყო დაკავებული განჩინების გარეშე და ამ დროის განმავლობაში, სასამართლო არ ადგენდა დაკავების დასაბუთებული ვარაუდის არსებობას. ამ დასკვნამდე მისვლამდე, სასამართლო შეეცადა დაებალანსებინა დაპირისპირებული ინტერესები. ერთი მხრივ, სახელმწიფოს აქვს ინტერესი დაიცვას საჯარო წესრიგი იმ პირების დაკავების გზით, რომელთა მიმართაც არსებობს დასაბუთებული ვარაუდი, რომ მონაწილეობდნენ დანაშაულებრივ საქმიანობაში, მათ შორის მაშინ, როცა პოლიციას არა აქვს წინასწარ განჩინების მიღების შესაძლებლობა, რომლითაც დადგინდება დაკავების დასაბუთებული ვარაუდის არსებობა. მეორე მხრივ, ხანგრძლივი დაკავება, რაც ეფუძნება არასწორ და დაუსაბუთებელ ეჭვს, აკარგვინებს ბრალდებულს სამუშაოს, შემოსავლის წყაროს, საფრთხეს უქმნის საოჯახო ურთიერთობებს. სასამართლო თვლის, რომ იმისათვის რომ დაბალანსდეს ეს დაპირისპირებული ინტერესები, სასამართლოებმა უნდა უზრუნველყონ დასაბუთებული ვარაუდის სამართლიანი და სწრაფი დადგენა, რათა გადაწყდეს, საბოლოო განაჩენის მიღებამდე, ბრალდებულისათვის თავისუფლების შეზღუდვის საკითხი. ეს გადაწყვეტილება უნდა მიიღოს სასამართლომ დაკავებამდე ან დაუყოვნებლივ, დაკავების შემდეგ.

უზენაესმა სასამართლომ პრაქტიკული კომპრომისს მიაღწია ინდივიდის უფლებებსა და სამართალდამცავების საქმიანობის შეუფერხებლად განხორციელების ინტერესს შორის. გერსტეინის საქმის მიხედვით, განჩინების გარეშე დაკავება ნებადართულია, მაგრამ ბრალდებული დაუყოვნებლივ უნდა იქნეს წარდგენილი მოსამართლესთან, რომელიც დაადგენს დაკავების დასაბუთებული ვარაუდის არსებობას. სასამართლოს არ განუსაზღვრავს, რამდენად სწრაფად უნდა უზრუნველყონ სასამართლოებმა ადამიანის პატიმრობაში აყვანიდან და საკანში შესახლების დასრულებიდან, დასაბუთებული ვარაუდის საკითხის გადაწყვეტა. ჩვენ ვაღიარებთ, რომ ბევრი წინასასამართლო პროცედურა აკისრებს ტვირთს სისხლისსამართლებრივი მართლმსაჯულების სისტემას. შესაბამისად, ყველას ინტერესს, მათ შორის დაკავებულის ინტერესს, ცუდ სამსახურს გაუწევს ისედაც რთულ პროცესში ახალი პროცედურის დამატება, შესაბამისად, სასამართლო უტოვებს შტატებს თავისუფლებას, მოახდინონ დასაბუთებული ვარაუდის დადგენის სწრაფი პროცედურის ინტეგრირება უკვე არსებულ და განსხვავებულ წინასასამართლო პროცედურებში.

გერსტეინის საქმიდან გამომდინარეობს, მეოთხე შესწორება არ ითხოვს დაკავების დასაბუთებული ვარაუდის დაუყოვნებლივ დადგენას, მას შემდეგ, რაც დასრულდება დაკავების თანმდევი პროცედურები. მართლაც, თუკი კონსტიტუცია გულისხმობს იმას, რომ დასაბუთებული ვარაუდი უნდა დაგინდეს იმ მომენტიდან, როცა ბრალდებულს შეასახლებენ საკანში, შტატს არ რჩება არავითარი მოქნილობის და ექსპერიმენტების შესაძლებლობა. დასაბუთებული ვარაუდის დადგენის პროცედურის ინკორპორირება გირაოს შეფარდების ან საბოლოო გადაწყვეტილების მიღებამდე ბრალდებულის გათავისუფლების საკითხის გადაწყვეტის უკვე არსებულ პროცედურასთან, რასაც გერსტეინის გადაწყვეტილება ითხოვს, შეუძლებელი იქნებოდა. რამდენიმე საათიანი ლოდინი გირაოს საკითხის გადასაწყვეტად ჩაითვლებოდა დასაბუთებული ვარაუდის დაუყოვნებლივ დადგენის კონსტიტუციური მოთხოვნის დარღვევად.

გერსტეინის დასაბუთების მიუხედავად, მე-9 ოლქის სააპელაციო სასამართლომ ჩათვალა, რომ მოქნილობა ნებადართული არ იყო. ამ სასამართლომ გერსტეინი განმარტა შემდეგნაირად: სავალდებულოა დასაბუთებული ვარაუდის დადგენა მაშინვე, როდესაც დაკავების თანმდევი ადმინისტრაციული პროცედურები იქნება რეალიზებული. ამ პროცედურების განხორციელებას კი სჭირდება მოკლე პერიოდი.

გერსტეინის საქმე იძლევა შესაძლებლობას, დასაბუთებული ვარაუდის დადგენა მოახდინოს უკვე არსებულ სასამართლო პროცესებთან ინტეგრირების გზით. ამ დროს ზოგჯერ დაყოვნებები არის გარდაუვალი. მაგალითად, როგორც ეს რივერსაიდის საგრაფოს შემთხვევაში ხდება, დასაბუთებული ვარაუდის დადგენა დაკავშირებულია ბრალის წაყენებასთან, ამის გამო დაყოვნება მოხდება საბუთების შედგენის და ლოჯისტიკური საკითხების მოგვარების გამო. უნდა შემოწმდეს დოკუმენტები, შედგეს ახალი დოკუმენტები, გამოძახებული უნდა იქნეს ადვოკატი, უნდა განისაზღვროს გირაოს ოდენობა. შაბათ-კვირას, როდესაც დაკავებების რაოდენობა დიდია, ხოლო ადამიანი რესურსი შეზღუდული, სამუშაოს შესრულების გადავადება კიდევ უფრო საჭირო ხდება. ჩვენი პოზიციით, მეოთხე შესწორება უშვებს დასაბუთებული ვარაუდის დადგენის გონივრულ გადავადებას, იმის გათვალისწინებით, რომ პოლიციას უწევს ბრალდებულების შემოდინების პრობლემასთან გამკლავება საკმაოდ გადატვირთულ სისხლის მართლმსაჯულების სისტემაში.

ამის მიუხედავად, მოქნილობასაც აქვს თავისი საზღვრები, გერსტეინის საქმე არ იძლევა სრულ კარტ ბლანშს. სახელმწიფოს არა აქვს ლეგიტიმური ინტერესი, დააკავოს ადამიანი ხანგრძლივი ვადით, მოსამართლის მიერ დასაბუთებული ვარაუდის დადგენის გარეშე. გერსტეინის საქმეში სასამართლომ აღიარა, რომ განჩინების გარეშე დაკავებულ ადამიანს უფლება აქვს, მისი დაკავების დასაბუთებული ვარაუდის სამართლიან და სანდო დადგენაზე და ეს პროცესი უნდა გაიმართოს სწრაფად.

სამწუხაროდ, ქვემდგომი სასამართლოების მიერ გერსტეინის სტანდარტის გამოყენებამ დაადასტურა ის, რომ საკმარისი არ არის იმის თქმა, რომ დასაბუთებული ვარაუდის გამოყენება უნდა იყოს სწრაფი. ეს ბუნდოვანი სტანდარტი არ გვთავაზობს სათანადო სახელმძღვანელო მითითებას. ამის ნაცვლად ბუნდოვანი სტანდარტი იწვევს სისტემური გამოწვევების კორიანტელს ქალაქისა და საგრაფოს ხელისუფლებისათვის, აიძულებს ფედერალურ მოსამართლეს მოირგოს კანონმდებლის და ადგილობრივი საკნის ზედამხედველის როლი.

ამ საქმეში ჩვენი მოვალეობაა, ცხადად განვსაზღვროთ მეოთხე შესწორების დასაშვები ფარგლები. მართალია სასამართლო ყოყმანობს იმის გამოცხადებას, თუ რა ვადას ადგენს კონსტიტუცია დაკავებისათვის, მაგრამ აუცილებელია, გარკვეულ დონეზე განსაზღვრულობა იმისათვის, რომ შტატებმა და საგრაფოებმა დაადგინონ წესები იმ რწმენით, რომ მოქმედებენ კონსტიტუციით დადგენილ ფარგლებში. გერსტეინის საქმეში გაცხადებული პრინციპების მხედველობაში მიღებით, ჩვენ გვჯერა, რომ დასაბუთებული ვარაუდის დადგენა დაკავებიდან 48 საათის განმავლობაში, ზოგადი წესის თანახმად, შეესაბამება გერსტეინის საქმით დადგენილ სისწრაფის მოთხოვნას. ამ გარემოების გათვალისწინებით, იურისდიქციები დაცული იქნებიან, სისტემური გამოწვევისაგან.

ეს არ ნიშნავს იმას, რომ დასაბუთებული ვარაუდი აუცილებლად აკმაყოფილებს კონსტიტუციით მოთხოვნებს მხოლოდ იმის გამო, რომ მისი განსაზღვრა სასამართლოს მიერ მოხდა 48 საათის განმავლობაში. ამგვარმა სასამართლო განხილვამ შესაძლოა მაინც დაარღვიოს გერსტეინის სტანდარტი, თუკი დაკავებული დაამტკიცებს, რომ უსაფუძვლოდ მოხდა მისი საქმის განხილვის გაჭიანურება. უსაფუძვლო გაჭიანურების მაგალითია, შემთხვევა, როცა გაჭიანურება ხდება იმ მიზეზით, რომ შეგროვდეს დამატებითი მტკიცებულება დაკავების გასამართლებლად, გაჭიანურება, რაც ხდება დაკავებული პირის მიმართ ბოროტი განზრახვის გამო ან გაჭიანურება გაჭიანურებისათვის. იმის დადგენისათვის, რამდენად არის გაჭიანურება, ყოველ კონკრეტულ შემთხვევაში, არაგონივრული, უნდა არსებობდეს მოქნილობის შესაძლებლობა. უზენაესი სასამართლო ვერ მოახდენს ისეთი გადაუდებელი გაჭიანურების იგნორირებას, როგორიცაა დაკავებულის ერთი შენობიდან მეორეში გადაყვანა, ასევე დაკავებულის საკანში შესახლებას გვიან ღამით, როდესაც მოსამართლეები არ მუშაობენ. ასევე დამკავებელ პოლიციელს ხშირად არ შეუძლია სასამართლოში გამოცხადება იმის გამო, რომ მონაწილეობს სხვების დაკავებაში ან დაკავების ადგილის დაცვაში. არსებობს სხვა პრაქტიკული სირთულეებიც, რაც დასაბუთებული ვარაუდის განხილვის გაჭიანურებას ასაბუთებს.

თუკი დაკავებიდან 48 საათის განმავლობაში ვერ მოხერხდა დაკავების დასაბუთებული ვარაუდის დადგენა, შესაფასებელი მოცემულობა იცვლება. ამ შემთხვევაში დამკავებელი პოლიციელები ვერ დაამტკიცებენ, რომ უსაფუძვლო გაჭიანურება არ მომხდარა. მტკიცების ტვირთი, რომ ნამდვილად არსებობს გადაუდებელი მდგომარეობა და განსაკუთრებული სიტუაცია, ეკისრება ხელისუფლებას. ის ფაქტი, რომ 48 საათზე მეტი ხანი ჭირდება პირველი წარდგენის სხდომის ჩატარებას, არ ჩაითვლება გამონაკლის შემთხვევად. ასეთად არც შაბათ-კვირა უნდა იყოს მიჩნეული. შტატი, რომელიც ირჩევს დასაბუთებული ვარაუდის სხვა წინასასამართლო პროცედურასთან ინტეგრირებას, ეს რაც შეიძლება სწრაფად, მაგრამ არაუმეტეს დაკავებიდან 48 საათის განმავლობაში უნდა გააკეთოს.

აღნიშნული გარემოებების გათვალისწინებით, უზენაესი სასამართლო აცხადებს, რომ რივერსაიდის საგრაფოს უფლება აქვს დასაბუთებული ვარაუდის დადგენის პროცედურა გაუერთიანოს სასამართლოში პირველი წარდგენის პროცედურას. სხდომის ოქმი მიუთითებს, რომ საგრაფოს ახლანდელი კანონმდებლობა და პრაქტიკა არ შეესაბამება ზემოთ ჩამოყალიბებულ პრინციპებს. საგრაფოს კანონმდებლობით პირველი წარდგენის სხდომა ტარდება ორი დღის ვადაში, რაშიც არ შედის შაბათი, კვირა სხვა დასვენების დღეები. ამის გამო ხუთშაბათს დაკავებული პირი შეიძლება სასამართლოს წარუდგინონ შემდეგ ორშაბათს დასაბუთებული ვარაუდის დასადგენად. სხდომა კიდევ უფრო მეტად ჭიანურდება სადღესასწაულო დღეებში. ამგვარად, საგრაფოს პრაქტიკის მიხედვით, დასაბუთებული ვარაუდის დადგენის პერიოდი აღემატება დაკავებიდან 48 საათს. დაკავებიდან 48 საათი არის კონსტიტუციით ნებდართული პერიოდი, ადამიანი დაკავებული იყოს სასამართლო კონტროლის გარეშე.

ეს საქმე რამდენიმე თვალსაზრისით არის საინტერესო. პირველ რიგში, უზენაესი სასამართლო ადგენს 48 საათიან ვადას, რათა დააბალანსოს პოლიციის მიერ მტკიცებულების მოპოვების და ადამიანის თავისუფლების ინტერესი. პირველ ინტერესს სასამართლო უპირატესობას ანიჭებს 48 საათის გასვლამდე, ხოლო ადამიანის თავისუფლების ინტერესს უპირატესობა ენიჭება 48 საათის გასვლის შემდეგ. ამასთან უზენაესი სასამართლო ადგენს იმ საკითხთა წრეს, რაც უნდა შეისწავლოს მოსამართლემ დაკავების დასაბუთებული ვარაუდის საკითხის განხილვისას: ეს საკითხია რა დამატებითი მტკიცებულების მოსაპოვებლად გახდა აუცილებელი პირის 48 საათამდე დაკავება, ხომ არ იყო 48 ვადის ამოწურვა თვითმიზნური, ხომ არ მოქმედებდა დამკავებელი თანამდებობის პირი არაკეთილსინდისიერად. ამ გარემოებების დადასტურება მიიყვანს სასამართლოს დაკავების უკანონოდ ცნობამდე. ამასთან უზენაესმა სასამართლომ შესაძლებლობა მისცა სახელმწიფოს დაკავების კანონიერების შემოწმების პროცედურის ინტეგრირება მოახდინოს უკვე არსებულ პროცედურებთან, წინასასამართლო, მოსამზადებელ სხდომებთან. ადმინისტრაციული სამართალდარღვევის საქმის განხილვისას ეს არის შუამდგომლობების განხილვის ეტაპი, რაც წინ უძღვის საქმის არსებითი განხილვის დაწყებას. თავის მხრივ, მოსამზადებელი სხდომა და მთავარო სხდომა სამართალდამცავი ორგანოს წარმომადგენლის კანონიერი მოთხოვნისადმი დაუმორჩილებლობის და წვრილმანი ხულიგნობის საქმეებზე ერთმანეთთან არის ინტეგრირებული, შეზღუდული ვადების გამო.

6.3. Atwater v. Lago Vista,

(https://supreme.justia.com/cases/federal/us/532/318/)

წინა ორი საქმე ეხებოდა დანაშაულის საქმეებს. Atwater v. Lago Vista-ს საქმეს ეს უკანასკნელი ეხებოდა მცირე მნიშვნელობის დარღვევის (Misdemeanor) ჩადენისათვის პოლიციის უფლებამოსილებას, დაეკავებინა ადამიანი სასამართლოს თანხმობის გარეშე. ტეხასის შტატში უსაფრთხოების ღვედის გარეშე ავტომანქანის მართვა იყო მცირე მნიშვნელობის სამართალდარღვევა და ისჯებოდა 25 დოლარიდან 50 დოლარამდე.

მომჩივანი მცირეწლოვან შვილებთან ერთად მართავდა ავტომანქანას, თუმცა უსაფრთხოების ღვედი არც თავად ეკეთა, არც მის შვილებს. პოლიციელმა ამ სამართალდარღვევის ჩადენისათვის მომჩივანს ხელბორკილები დაადო და პოლიციის განყოფილებაში წაიყვანა, სადაც დაკავებულმა ერთი საათი გაატარა. მოსამართლემ გირაოს სახით ბრალდებულს შეუფარდა 310 დოლარი. მოგვიანებით, ავტომობილის ღვედის გარეშე მართვისათვის მომჩივანი ცნეს სამართალდამრღვევად და შეუფარდეს ჯარიმა 50 დოლარის ოდენობით.

საჩივარი აშშ-ს უზენაესმა სასამართლომ დასაშვებად სცნო. მომჩივანი დავობდა, რომ კონსტიტუციის მეოთხე შესწორება კრძალავდა მცირე მნიშვნელობის სამართალდარღვევისათვის, რაც დაკავშირებული არ იყო ძალადობასა და საზოგადოებრივი წესრიგის დარღვევასთან, ადამიანის დაკავებას. უზენაესმა სასამართლომ კონსტიტუციაში ვერ ამოიკითხა ამგვარი აკრძალვა და არ დაადგინა კონსტიტუციის მეოთხე შესწორების დარღვევა, ამის მიუხედავად, მოსამართლე დავიდ სოიტერმა უმრავლესობის სახელით დაწერილ სასამართლო გადაწყვეტილებაში განაცხადა: „იმდენად რამდენადაც ამგვარი (მცირე მნიშვნელობის სამართალდარღვევის) ჩადენისათვის დაკავებით ირღვევა დასაბუთებული ვარაუდის მოთხოვნები, ნებისმიერი ვინც დააკავეს ფორმალური მოთხოვნების დაცვის გარეშე, როგორც დანაშაულისათვის (Felony), ისე მცირე მნიშვნელობის სამართალდარღვევისათვის (Misdemeanor), უნდა წარუდგინონ სასამართლოს 48 საათის განმავლობაში დასაბუთებული ვარაუდის არსებობის დასადგენად County of Riverside v. McLaughlin საქმის შესაბამისად.“

ამგვარად, აღნიშნული საქმით, დაკავებიდან 48 საათის განმავლობაში მოსამართლის მიერ დაკავების დასაბუთებული ვარაუდის დადგენის ვალდებულება გაავრცელა მცირე მნიშვნელობის სამართალდარღვევებზე, რაც დანაშაულს არ წარმოადგენს.

7. დასკვნა

ამგვარად, კონსტიტუციური სტანდარტი მოითხოვს, დაკავებიდან 48 საათის განმავლობაში პირის წარდგენას სასამართლოს წინაშე, რომელიც შეისწავლის დაკავების კანონიერებას. დაკავების კანონიერების შესწავლის საკითხი ინტეგრირება შესაძლოა მოხდეს ადმინისტრაციული სამართალდარღვევის საქმის განხილვის მოსამზადებელ სხდომასთან, მთავარ სხდომაში გადაზრდამდე, როდესაც განიხილება მხარეთა შუამდგომლობები. ადამიანის უფლებათა ევროპულმა სასამართლომ კაკაბაძის საქმეში უკვე დაადგინა დარღვევა საქართველოს მიმართ იმის გამო, რომ ადმინისტრაციული სამართალდარღვევის განმხილველმა მოსამართლემ არ შეიწავლა დაკავების კანონიერების საკითხი. კონსტიტუციით გათვალისწინებული 72 საათი არის ის დრო, რაც ითვლება დაკავების კანონიერების სისწრაფის კონკრეტულ გამოხატულებად. 72 საათიანი მოთხოვნის დარღვევა ავტომატურად ჩაითვლება, ორდინალურ ვითარებაში, დაკავების კანონიერების სისწრაფის მოთხოვნის დარღვევად. 72 საათის ვადაში დაკავების კანონიერების შესწავლიდან ერთადერთი გამონაკლისი დაწესებულია საგანგებო მდგომარეობაში, სხვაგვარ გამონაკლისს კონსტიტუცია არ უშვებს. უკანონო დაკავებისათვის ზიანის ანაზღაურებაზე სარჩელის წარდგენა ვერ ანაცვლებს დაკავების კანონიერების სწრაფად შესწავლის მოთხოვნას, ვინაიდან ამგვარი სასარჩელო წარმოება გრძელდება რამდენიმე თვის, ხშირად წლის განმავლობაში. სადავო ნორმები არა მარტო ვერ უზრუნველყოფენ იმას, რომ დაკავების კანონიერება სწრაფად იქნეს შესწავლილი, არამედ დაკავების კანონიერების შესწავლას მიანდობს არასასამართლო ორგანოებს - დამკავებლის ზემდგომ ორგანოს და პროკურორს, რაც არ წარმოადგენს კონსტიტუციის მე-13 მუხლის მეორე და მესამე პუნქტით დაკავების კანონიერებაზე ზედამხედველ ორგანოს.

ამგვარად, სადავო ნორმები ეწინააღმდეგება კონსტიტუციის მე-13 მუხლის მეორე და მესამე მუხლებს და ვითხოვთ მის არაკონსტიტუციურად ცნობას.

6. კონსტიტუციური სარჩელით/წარდგინებით დაყენებული შუამდგომლობები

შუამდგომლობა სადავო ნორმის მოქმედების შეჩერების თაობაზე: არა

შუამდგომლობა პერსონალური მონაცემების დაფარვაზე: არა

შუამდგომლობა მოწმის/ექსპერტის/სპეციალისტის მოწვევაზე: არა

შუამდგომლობა/მოთხოვნა საქმის ზეპირი მოსმენის გარეშე განხილვის თაობაზე: არა

კანონმდებლობით გათვალისწინებული სხვა სახის შუამდგომლობა: არა