თქვენ არ ეცნობით კონსტიტუციური სარჩელის/წარდგინების სრულ ვერსიას. სრული ვერსიის სანახავად, გთხოვთ, ვერტიკალური მენიუდან ჩამოტვირთოთ მიმაგრებული დოკუმენტი

1. სადავო ნორმატიული აქტ(ებ)ი

ა. საქართველოს ადმინისტრაციული საპროცესო კოდექსი

ბ. საქართველოს ზოგადი ადმინისტრაციული კოდექსი

გ. პერსონალურ მონაცემთა შესახებ საქართველოს კანონი

2. სასარჩელო მოთხოვნა

3. საკონსტიტუციო სასამართლოსათვის მიმართვის სამართლებრივი საფუძვლები

საქართველოს კონსტიტუციის 31-ე მუხლის პირველი პუნქტი და მე-60 მუხლის მეოთხე პუნქტის ,,ა” ქვეპუნქტი, ,,საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ” საქართველოს ორგანული კანონის მე-19 მუხლის პირველი პუნქტის ,,ე” ქვეპუნქტი, 39-ე მუხლის პირველი პუნქტის ,,ა” ქვეპუნქტი, 31-ე და 31¹ მუხლები.

4. განმარტებები სადავო ნორმ(ებ)ის არსებითად განსახილველად მიღებასთან დაკავშირებით

ა) სარჩელი ფორმით და შინაარსით შეესაბამება „საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 31¹ მუხლის მოთხოვნებს;

ბ) სარჩელი შეტანილია უფლებამოსილი პირის მიერ:

ამ საქმეში მოსარჩელეს წარმოადგენს საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაცია (შემდგომში საია), რომელიც არის არასამეწარმეო (არაკომერციული) იურიდიული პირი. საქმეში არსებული მასალების მიხედვით, დგინდება, რომ მოსარჩელეს შეეზღუდა უზენაესი სასამართლოს მოქმედი მოსამართლის, შალვა თადუმაძის მიმართ გამოტანილი საჯარო სამსახურის ბიუროს უფროსის განკარგულების საჯარო ინფორმაციის სახით გაცნობის უფლება. საერთო სასამართლოების მიერ გასაჩივრებულ ნორმებს მიეცათ იმგვარი ნორმატიული შინაარსი, რომლის მიხედვითაც, მოსარჩელეს დღემდე ეზღუდება მისთვის საინტერესო საჯარო ინფორმაციის მიღების შესაძლებლობა.

მიუხედავად იმისა, რომ მოსარჩელე არ წარმოადგენს ფიზიკურ პირს, საჯარო ინფორმაციაზე ხელმისაწვდომობის უფლების სუბიექტები არიან როგორც ფიზიკური, ასევე იურიდიული პირები. ამას მოწმობს თავად საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს პრაქტიკაც. კერძოდ, საქმეებში: ა(ა)იპ „მწვანე ალტერნატივა“ საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ და ა(ა)იპ „მედიის განვითარების ფონდი“ და ა(ა)იპ „ინფორმაციის თავისუფლების განვითარების ინსტიტუტი“ საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ, საჯარო ინფორმაციაზე ხელმისაწვდომობის უფლებასთან მიმართებით დავობდნენ იურიდიული პირები. აღნიშნულიდან გამომდინარე, ვინაიდან მოსარჩელეს დღემდე ეზღუდება საჯარო ინფორმაციაზე ხელმისაწვდომობის უფლება, იგი წარმოადგენს სათანადო მოსარჩელეს წინამდებარე კონსტიტუციური სარჩელისთვის.

საქართველოს კონსტიტუციის 34-ე მუხლის პირველი პუნქტის თანახმად, კონსტიტუციაში მითითებული ადამიანის ძირითადი უფლებები, მათი შინაარსის გათვალისწინებით, ვრცელდება აგრეთვე იურიდიულ პირებზე. საჯარო დაწესებულებაში დაცული ინფორმაციის გაცნობის უფლება სწორედ ასეთი კატეგორიის გარანტიას განეკუთვნება, რაც შესაძლოა ასევე იურიდიულ პირზე გავრცელდეს.

გ)სარჩელში მითითებული საკითხი არის საკონსტიტუციო სასამართლოს განსჯადი;

დ) სარჩელში მითითებული საკითხი გადაწყვეტილი არ არის საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ;

ე) სარჩელში მითითებული საკითხი რეგულირდება საქართველოს კონსტიტუციის მე-18 მუხლის მე-2 პუნქტის მიხედვით;

ვ) კანონით არ არის დადგენილი სასარჩელო ხანდაზმულობის ვადა აღნიშნული ტიპის დავისათვის და შესაბამისად, არც მისი არასაპატიო მიზეზით გაშვების საკითხი დგება დღის წესრიგში;

ზ) წინამდებარე სარჩელში გასაჩივრებულ აქტთან ერთად არ არის საჭირო გასაჩივრდეს მასზე ნორმატიული აქტების იერარქიაში მაღლა მდგომი ნორმა.

5. მოთხოვნის არსი და დასაბუთება

1. სადავო ნორმატიული შინაარსი

შალვა თადუმაძემ 2019 წლის 23 დეკემბერს თბილისის საქალაქო სასამართლოს მიმართა სარჩელით საჯარო სამსახურის ბიუროს წინააღმდეგ და მოითხოვა საჯარო სამსახურის ბიუროს უფროსის 2019 წლის 22 ნოემბრის განკარგულების ბათილად ცნობა და მისი მოქმედების შეჩერება საქმეზე გადაწყვეტილების ძალაში შესვლამდე. (დანართი 1)

შალვა თადუმაძის პოზიციით, თუ საჯარო სამსახურის ბიურო პროაქტიულად გამოაქვეყნებდა მის დეკლარაციას, მასში ასახული შეცდომები (მოსარჩელის აზრით შეცდომები) მიაყენებდა მას მნიშვნელოვან რეპუტაციულ ზიანს. კერძოდ, შალვა თადუმაძის მიმართ ჩამოყალიბდებოდა არასწორი აღქმა და აგრეთვე, საზოგადოება შეცდომაში იქნებოდა შეყვანილი იმ გარემოებებთან დაკავშირებით, რომელიც ბიუროს მიერ მიღებულ გადაწყვეტილებაში იყო მითითებული. (დანართი 1)

თბილისის საქალაქო სასამართლომ 2019 წლის 24 დეკემბერს ადმინისტრაციულ საპროცესო კოდექსის 29-ე მუხლის მე-3 ნაწილის საფუძველზე დააკმაყოფილა შალვა თადუმაძის შუამდგომლობა და შეაჩერა ბიუროს განკარგულების მოქმედება. განჩინებაში ვკითხულობთ: „განსახილველ შემთხევაში მოსარჩელე სადავოდ ხდის სსიპ საჯარო სამსახურის ბიუროს 2019 წლის 22 ნოემბრის N277/განკ განკარგულებას. აღნიშნული ღონისძიების გამოყენება ეფუძნება მხოლოდ სასამართლოს გონივრულ ვარაუდს, რომ მისი განუხორციელებლობა ხელს შეუშლის გადაწყვეტილების აღსრულებას, რაც ბუნებრივია არ ნიშნავს იმას, რომ მსგავსი ვარაუდი საბოლოოდ გავლენას მოახდენს გადაწყვეტილების მიღებისა და გამოტანის პროცესზე. ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, სასამართლო მიიჩნევს, რომ განსახილველ შემთხვევაში, მოსარჩელის მიერ სათანადოდ არის დასაბუთებული საქართველოს ადმინისტრაციული საპროცესო კოდექსის 29-ე მუხლის მე-3 ნაწილით გათვალისწინებული სადავო აქტის შეჩერების საფუძვლების არსებობა, შესაბამისად, შუამდგომლობა ადმინისტრაციულ-სამართლებრივი აქტის მოქმედების შეჩერების შესახებ უნდა დაკმაყოფილდეს“(დანართი 1).

ამის შემდეგ, 2019 წლის 24 დეკემბერს საჯარო სამსახურის ბიურომ სასამართლოს მიმართა განცხადებით განჩინების განმარტებასთან დაკავშირებით. კერძოდ, ბიუროს ინტერესის საგანს წარმოადგენდა, სარჩელის უზრუნველყოფის ღონისძიების გამოყენების შესახებ განჩინება ითვალისწინებდა თუ არა შალვა თადუმაძის დეკლარაციის ნაწილში მონიტორინგის შედეგების პროაქტიულად გამოქვეყნების შეზღუდვასაც (დანართი 2).

2019 წლის 26 დეკემბერს თბილისის საქალაქო სასამართლომ ბიუროს განჩინების განმარტებაზე უარი უთხრა და აღნიშნა, რომ: „ადმინისტრაციული აქტის მოქმედების შეჩერება გულისხმობს აქტის გამოცემით გამოწვეული ყოველგვარი შედეგის შეჩერებას, ანუ აქტის გამოცემამდე არსებული მდგომარეობის აღდგენას დავის საბოლოო დასრულებამდე“. სასამართლომ ასევე განმარტა: „მიუხედავად იმისა, რომ სასამართლო არ მიუთითებს იმ კონკრეტულ საშუალებებზე, რომლითაც უნდა აღსრულდეს დასახელებული განჩინება, სარჩელის უზრუნველყოფის ღონისძიების გამოყენების განჩინება მოიცავს ყველა იმ ღონისძიებას, რომელიც ემსახურება მის აღსრულებას (მათ შორის მოსარჩელის ნაწილში მონაცემების გამოქვეყნების პროაქტიულად შეზღუდვას). ამდენად, მოპასუხე მხარე არ არის შეზღუდული აღნიშნული ღონისძიების გამოყენებაში, რამდენადაც აღნიშნული წარმოადგენს მის კომპეტენციის სფეროს“ (დანართი 2).

საიამ 2020 წლის თებერვალში განცხადებით მიმართა საჯარო სამსახურის ბიუროს და მოითხოვა შალვა თადუმაძის და სხვა პირების მიმართ მონიტორინგის შედეგების თაობაზე გაცემული ინდივიდუალური ადმინისტრაციულ-სამართლებრივი აქტები (განკარგულებები). ბიურომ საიას არ გადასცა ყოფილი მთავარი პროკურორის და უზენაესი სასამართლოს მოქმედი მოსამართლის, შალვა თადუმაძის შესახებ არსებული განკარგულება.

საიამ მიმართა თბილისის საქალაქო სასამართლოს ბიუროს უარის ბათილად ცნობისთვის და ინფორმაციის გადმოცემის მოთხოვნით. პირველი ინსტანციის სასამართლომ განმარტა: „სასამართლო მიიჩნევს, რომ შალვა თადუმაძის მიერ წარდგენილი დეკლარაციის შემოწმების შედეგების თაობაზე მიღებული ინდ. აქტის კანონიერ ძალაში შესვლამდე, სასამართლოს მიერ მისი მოქმედების შეჩერების პირობებში სსიპ საჯარო სამსახურის ბიურო არ იყო უფლებამოსილი, საჯარო ინფორმაციის წესით, საჯარო გაეხადა კონკრეტული დეკლარაციის შემოწმების შედეგად მოპოვებული ინფორმაცია (დანართი 3).

საიამ პირველი ინსტანციის გადაწყვეტილება გაასაჩივრა აპელაციაში. თბილისის სააპელაციო სასამართლომ განმარტა: „მართებულია სარჩელის დაკმაყოფილებაზე უარის თქმის საფუძვლად პირველი ინსტანციის სასამართლოს ის განმარტება, რომ შალვა თადუმაძის მიერ წარდგენილი დეკლარაციის შემოწმების შედეგების თაობაზე მიღებული ინდ. აქტის კანონიერ ძალაში შესვლამდე, სასამართლოს მიერ მისი მოქმედების შეჩერების პირობებში სსიპ საჯარო სამსახურის ბიურო არ იყო უფლებამოსილი, საჯარო ინფორმაციის გაცემის წესით საჯარო გაეხადა კონკრეტული დეკლარაციის შემოწმების შედეგად მოპოვებული ინფორმაცია“(დანართი 4).

საიამ სააპელაციო სასამართლოს მიერ მიღებული განჩინება გაასაჩივრა უზენაეს სასამართლოში. საკასაციო სასამართლომ 2022 წლის 17 მარტის Nბს-645(კ-21) განჩინებით დაუშვებლად სცნო საჩივარი. წინამდებარე საქმისთვის მნიშვნელოვანია უზენაესი სასამართლოს მიერ გაკეთებული ორი განმარტება. პირველი განმარტების მიხედვით: „საკასაციო პალატა აღნიშნავს, რომ საჯარო ინფორმაციის ღიაობა და მასზე ხელმისაწვდომობის თავისუფლება განმტკიცებულია საქართველოს კონსტიტუციითა და ზოგადი ადმინისტრაციული კოდექსის 28-ე მუხლით, რომლის თანახმად, საჯარო ინფორმაცია ღიაა, გარდა კანონით გათვალისწინებული შემთხვევებისა და დადგენილის წესით პერსონალურ მონაცემებს, სახელმწიფო ან კომერციულ საიდუმლოებას მიკუთვნებული ინფორმაციისა. საკასაციო სასამართლოს მოსაზრებით კი, ინფორმაციის ხელმისაწვდომობის საკითხის გადაწყვეტისას მნიშვნელოვანია მოთხოვნილი ინფორმაციის ბუნების შეფასება, რადგან მხოლოდ ინფორმაციის მიმართ საჯარო ინტერესის არსებობამ შეიძლება წარმოშვას მისი გაცემის აუცილებლობა, ხოლო, ის თუ კონკრეტულად რა ინფორმაცია წარმოადგენს საჯარო ინტერესის საგანს, გამომდინარეობს თითოეული საქმის ფაქტობრივი გარემოებებიდან.“ უზენაესი სასამართლოს მეორე განმარტების მიხედვით, „საკასაციო პალატას მიაჩნია, რომ განსახილველ შემთხვევაში მოთხოვნილი დოკუმენტები არ წარმოადგენენ საჯარო ინფორმაციას, რადგან სასამართლოს კანონიერ ძალაში შესული გადაწყვეტილებით დასტურდება საჯარო სამსახურის ბიუროს მიერ შალვა თადუმაძის მიმართ დოკუმენტების კანონსაწინააღმდეგოდ შედგენის ფაქტი. საქმეზე დადგენილი ფაქტობრივი გარემოებაა, რომ თბილისის საქალაქო სასამართლოს ადმინისტრაციულ საქმეთა კოლეგიის კანონიერ ძალაში შესული 2020 წლის 29 მაისი გადაწყვეტილებით ბათილად იქნა ცნობილი შალვა თადუმაძის ქონებრივი მდგომარეობის დეკლარაციის შემოწმებასთან დაკავშირებით გამოცემული საჯარო სამსახურის ბიუროს 2019 წლის 22 ნოემბრის N277/განკ განკარგულება. ასევე მნიშვნელოვანია, რომ ამავე განკარგულების ბათილად ცნობის შესახებ სასამართლოს გადაწყვეტილების მიღება, ადასტურებს ამავე სასამართლოს 2019 წლის 24 დეკემბრის განჩინებით აღნიშნული ინდივიდუალური ადმინისტრაციულ-სამართლებრივი აქტის მოქმედების შეჩერების, როგორც სარჩელის უზრუნველყოფის ღონისძიების გამოყენების მართებულობას. საკასაციო პალატის მოსაზრებით, ააიპ საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაციის სასარჩელო მოთხოვნა დაკავშირებულია მესამე პირის მიმართ განხორციელებული საქმიანობის პროცესში მოპოვებული მცდარი ინფორმაციის გაცემა/გავრცელებასთან. საკასაციო პალატა მიუთითებს ოთხკრიტერიუმიანი ტესტზე და მიაჩნია, რომ განსახილველ შემთხვევაში სასამართლოს მიერ მცდარად მიჩნეული ინფორმაცია ვერ აკმაყოფილებს სტრასბურგის ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს მიერ გამოყენებული ტესტის ერთ-ერთ საფეხურს - მოთხოვნილი ინფორმაციის ბუნების მოთხოვნას და შესაბამისად, იგი საჯარო ინფორმაციად მიჩნევას არ ექვემდებარება. ამდენად, საკასაციო პალატის შეფასებით, საჯარო სამსახურის ბიუროს განკარგულება და ის მოსამზადებელი აქტები, რომელთაც უშუალოდ ეფუძნება საჯარო დაწესებულების აღნიშნული შემაჯამებელი გადაწყვეტილება, მოცემულ შემთხვევაში, არ წარმოადგენს ზოგადი ადმინისტრაციული კოდექსის მე-2 მუხლის პირველი პუნქტის „მ“ ქვეპუნქტით გათვალისწინებულ საჯარო ინფორმაციას და გამორიცხავს დოკუმენტების საჯარო ინფორმაციად მიჩნევას.”(დანართი 5)

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს დამკვიდრებული პრაქტიკის თანახმად, „სადავო ნორმის შინაარსის განსაზღვრისას საკონსტიტუციო სასამართლო, სხვადასხვა ფაქტორებთან ერთად, მხედველობაში იღებს მისი გამოყენების პრაქტიკას. საერთო სასამართლოები, თავისი კომპეტენციის ფარგლებში, იღებენ საბოლოო გადაწყვეტილებას კანონის ნორმატიულ შინაარსთან, მის პრაქტიკულ გამოყენებასთან და, შესაბამისად, მის აღსრულებასთან დაკავშირებით. აღნიშნულიდან გამომდინარე, საერთო სასამართლოების მიერ გაკეთებულ განმარტებას აქვს დიდი მნიშვნელობა კანონის რეალური შინაარსის განსაზღვრისას. საკონსტიტუციო სასამართლო, როგორც წესი, იღებს და იხილავს საკანონმდებლო ნორმას სწორედ იმ ნორმატიული შინაარსით, რომლითაც იგი საერთო სასამართლომ გამოიყენა.“

ადმინისტრაციულ საპროცესო კოდექსის 29-ე მუხლის მე-3 ნაწილი აღმჭურველი ხასიათისაა, რადგან მხარეს ანიჭებს უფლებას, მიმართოს სასამართლოს და მოითხოვოს მის მიმართ გამოცემული უფლებაშემზღუდველი ინდივიდუალურ ადმინისტრაციული აქტის შეჩერება. ამის მიუხედავად, აღნიშნული სასამართლო გადაწყვეტილებებისა და განჩინებების საფუძველზე, ადმინისტრაციული საპროცესო კოდექსის 29-ე მუხლის მე-3 ნაწილს სასამართლოებმა მიანიჭეს იმგვარი ნორმატიული შინაარსი, რომ მის საფუძველზე ინდივიდუალური ადმინისტრაციულ სამართლებრივი აქტის შეჩერება, მათ შორის, შესაძლოა იწვევდეს შეჩერებული აქტის საჯარო ინფორმაციის სახით გაცემაზე შეზღუდვასაც. მოსარჩელეს საქართველოს კონსტიტუციის მე-18 მუხლის მე-2 პუნქტთან მიმართებით არაკონსტიტუციურად მიაჩნია ადმინისტრაციული საპროცესო კოდექსის 29-ე მუხლის მე-3 ნაწილის ის ნორმატიული შინაარსი, რომლის მიხედვითაც, სარჩელის უზრუნველყოფის ღონისძიების სახით შესაძლებელია გასაჩივრებული აქტის საჯარო ინფორმაციის სახით გაცემის შეზღუდვა.

ამას გარდა საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლომ 2018 წლის 19 ოქტომბრის N3/4/858 განჩინებაში საქმეზე ლაშა ჩალაძე, გივი კაპანაძე და მარიკა თოდუა საქართველოს პარლამენტისა და საქართველოს ოკუპირებული ტერიტორიებიდან დევნილთა, შრომის, ჯანმრთელობისა და სოციალური დაცვის მინისტრის წინააღმდეგ, განაცხადა: „მოსარჩელის მიერ მითითებული შინაარსი ან ცხადად უნდა გამომდინარეობდეს სადავო ნორმის ტექსტიდან ან/და ამას უნდა ადასტურებდეს სამართალშემფარდებლის ავტორიტეტული განმარტება.“

ავტორიტეტულია უზენაესი სასამართლოს განმარტება იმასთან დაკავშირებით, ადმინისტრაციულ საპროცესო კოდექსის 29-ე მუხლის მე-3 ნაწილი უფლებას აძლევს სასამართლოს აუკრძალოს ადმინისტრაციულ ორგანოს, საქმეზე საბოლოო გადაწყვეტილების მიღებამდე, იმ ინფორმაციის გაცემა, რაც მოსარჩელეს ეხება. გარდა ავტორიტეტული განმარტებისა, მოსარჩელეს შეუძლია დავის საგნად აქციოს ნორმა, რომელიც სიტყვა-სიტყვით შეიცავს იმ აკრძალვას, რაც სასამართლომ, ავტორიტეტული განმარტების გამოყენებით, სხვა ნორმაში ამოიკითხა. საქმეზე საბოლოო გადაწყვეტილების მიღებამდე, ადმინისტრაციულ ორგანოს პერსონალური მონაცემის გამჟღავნება ასევე ეკრძალება „პერსონალურ მონაცემთა დაცვის შესახებ“ კანონის 26-ე მუხლის მე-2 პუნქტით. მართალია, არც უზენაეს სასამართლოს, არც ქვემდგომი ინსტანციების სასამართლოებს ამ ნორმაზე არ მიუთითებიათ, თუმცა ფაქტია, რომ „პერსონალურ მონაცემთა დაცვის შესახებ“ კანონის 26-ე მუხლის მე-2 პუნქტი არის Lex Specialis ადმინისტრაციულ საპროცესო კოდექსის 29-ე მუხლის მე-3 ნაწილთან შედარებით, სარჩელის უზრუნველყოფის ღონისძიების სახით, სასამართლოს მიერ საქმეზე საბოლოო გადაწყვეტილების მიღებამდე, მოპასუხისათვის მოსარჩელის შესახებ პერსონალური მონაცემის (მათ შორის ქონებრივი მდგომარეობის დეკლარაციის) გამჟღავნების აკრძალვის თაობაზე.

„პერსონალურ მონაცემთა დაცვის შესახებ“ კანონი 26-ე მუხლის მე-2 პუნქტის თანახმად, მონაცემთა სუბიექტს უფლება აქვს, საქმის განმხილველ ორგანოს მოსთხოვოს მონაცემთა დაბლოკვა გადაწყვეტილების გამოტანამდე. მონაცემთა სუბიექტი, „პერსონალურ მონაცემთა დაცვის შესახებ“ კანონის მე-2 მუხლის „ვ“ ქვეპუნქტის თანახმად, არის ნებისმიერი ფიზიკური პირი, რომლის შესახებ მონაცემიც მუშავდება; პერსონალური მონაცემი, ამავე მუხლის „ა“ ქვეპუნქტის თანახმად, ნიშნავს, ნებისმიერი ინფორმაციას, რომელიც უკავშირდება იდენტიფიცირებულ ან იდენტიფიცირებად ფიზიკურ პირს. პირი იდენტიფიცირებადია, როდესაც შესაძლებელია მისი იდენტიფიცირება პირდაპირ ან არაპირდაპირ, კერძოდ, საიდენტიფიკაციო ნომრით ან პირის მახასიათებელი ფიზიკური, ფიზიოლოგიური, ფსიქოლოგიური, ეკონომიკური, კულტურული ან სოციალური ნიშნებით;

„საჯარო დაწესებულებაში ინტერესთა შეუთავსებლობისა და კორუფციის შესახებ კანონის შესახებ“ კანონის მე-15 მუხლის „ა“ ქვეპუნქტის თანახმად, თანამდებობის პირის ქონებრივი მდგომარეობის დეკლარაციაში მოცემულია ინფორმაცია თანამდებობის პირის სახელისა და გვარის, პირადი ნომერის, მუდმივი საცხოვრებელი ადგილის მისამართის და ტელეფონის ნომრის, მობილური ტელეფონის ნომრის და მოქმედი ელექტრონული ფოსტის მისამართის შესახებ. ამავე კანონის მე-19 მუხლის პირველი პუნქტის თანახმად, გარეშე, პირისათვის ხელმისაწვდომი უნდა იყოს ყველა პერსონალური მონაცემი, გარდა პირადი ნომრის, მუდმივი საცხოვრებელი მისამართისა და ტელეფონის ნომრისა. „საჯარო დაწესებულებაში ინტერესთა შეუთავსებლობისა და კორუფციის შესახებ კანონის შესახებ“ კანონის მე-14 მუხლის მე-6 პუნქტის და მე-15 მუხლის მიხედვით, თანამდებობის პირის ქონებრივი დეკლარაცია ასევე იძლევა წარმოდგენას მისი წლიური შემოსავლისა და ქონების შესახებ. ქონებრივი მდგომაროების დეკლარაცია იძლევა პირის იდენტიფიცირების შესაძლებლობას, შესაბამისად, დეკლარაციაში მოყვანილი ინფორმაცია ჩაითვლება პერსონალურ მონაცემად, ხოლო თანამდებობის პირი, მონაცემთა სუბიექტად. „პერსონალურ მონაცემთა დაცვის შესახებ“ კანონი 26-ე მუხლის მე-2 პუნქტი თანამდებობის პირს, ისევე როგორც ნებისმიერ პირს, მისი მონაცემების დაბლოკვის მოთხოვნის უფლებას ანიჭებს. დაბლოკვის შესახებ გადაწყვეტილება „საქმის განმხილველმა ორგანომ“ უნდა მიიღოს. ვიდრე იმას, გავარკვევდეთ, რას ნიშნავს „დაბლოკვა,“ უნდა განვსაზღვროთ, რომელი ორგანოა საქმის განმხილველი, რომელმაც საბოლოო გადაწყვეტილების მიღებამდე, პერსონალური მონაცემების დაბლოკვის გადაწყვეტილება უნდა მიიღოს.

„საქმის განმხილველი ორგანოს“ რაობის შესახებ პასუხს „პერსონალურ მონაცემთა დაცვის შესახებ“ კანონი 26-ე მუხლის პირველი პუნქტი იძლევა. აღნიშნული ნორმის თანახმად, „მონაცემთა სუბიექტს უფლება აქვს, ამ კანონით გათვალისწინებული უფლებების დარღვევის შემთხვევაში კანონით დადგენილი წესით მიმართოს პერსონალურ მონაცემთა დაცვის სამსახურს ან სასამართლოს, ხოლო თუ მონაცემთა დამმუშავებელი საჯარო დაწესებულებაა, საჩივრის წარდგენა შესაძლებელია აგრეთვე იმავე ან ზემდგომ ადმინისტრაციულ ორგანოში.“ ამ ნორმის მიხედვით, მონაცემთა სუბიექტს უფლება აქვს, მონაცემთა დამმუშავებლის წინააღმდეგ, მიმართოს სასამართლოს ან პერსონალურ მონაცემთა დაცვის სამსახურს. ამგვარად, საერთო სასამართლო ითვლება იმ ორგანოდ, რომელსაც უფლება აქვს, საბოლოო გადაწყვეტილების მიღებამდე, გამოიყენოს პერსონალური მონაცემების დაბლოკვა, როგორც სარჩელის უზრუნველყოფის დროებითი ღონისძიება. ჩვენს შემთხვევაში, მონაცემთა სუბიექტი იყო უზენაესი სასამართლოს მოსამართლე შალვა თადუმაძე, ხოლო რაც შეეხება მონაცემთა დამმუშავებელს - ეს იყო საჯარო სამსახურის ბიურო. „პერსონალურ მონაცემთა დაცვის შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-2 მუხლის „ი“ ქვეპუნქტის თანახმად, მონაცემთა დამმუშავებელია საჯარო დაწესებულება, ფიზიკური ან იურიდიული პირი, რომელიც ინდივიდუალურად ან სხვებთან ერთად განსაზღვრავს პერსონალურ მონაცემთა დამუშავების მიზნებსა და საშუალებებს, უშუალოდ ან უფლებამოსილი პირის მეშვეობით ახორციელებს მონაცემთა დამუშავებას; საჯარო სამსახურის ბიურო აგროვებს და აქვეყნებს რა თანამდებობის პირის ქონებრივი მდგომაროების შესახებ ინფორმაციას, რაც იძლევა ამ თანამდებობის პირის იდენტიფიცირების შესაძლებლობას, აკმაყოფილებს „პერსონალურ მონაცემთა დაცვის შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-2 მუხლის „ი“ ქვეპუნქტით განსაზღვრული მონაცემთა დამმუშავებელი საჯარო დაწესებულების ცნებას. გასარკვევი დარჩა აღნიშნული სარჩელის კონტექსტში დაბლოკვის ცნების განსაზღვრა.

„პერსონალურ მონაცემთა დაცვის შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-2 მუხლის „ჟ“ ქვეპუნქტის თანახმად, მონაცემთა დაბლოკვა ნიშნავს მონაცემთა დამუშავების დროებით შეჩერებას. აქედან გამომდინარე, უნდა დავადგინოთ მონაცემთა დამუშავების ცნება, იმისათვის, რომ ზუსტად აღვიქვათ დამუშავების დროებითი შეჩერების ცნება. „პერსონალურ მონაცემთა დაცვის შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-2 მუხლის „დ“ ქვეპუნქტის თანახმად, მონაცემთა დამუშავება არის ავტომატური, ნახევრად ავტომატური ან არაავტომატური საშუალებების გამოყენებით მონაცემთა მიმართ შესრულებული ნებისმიერი მოქმედება, კერძოდ, შეგროვება, ჩაწერა, ფოტოზე აღბეჭდვა, აუდიოჩაწერა, ვიდეოჩაწერა, ორგანიზება, შენახვა, შეცვლა, აღდგენა, გამოთხოვა, გამოყენება ან გამჟღავნება მონაცემთა გადაცემის, გავრცელების ან სხვაგვარად ხელმისაწვდომად გახდომის გზით.“ ამგვარად, ვინაიდან მონაცემთა დამუშავება გულისხმობს არა მხოლოდ პერსონალური მონაცემების შეგროვებასა და შენახვას, არამედ მათ გამჟღავნებას, გადაცემას და ყველასთვის ხელმისაწვდომად გახდომას. აქედან ლოგიკურად გამომდინარეობს ის, რომ „პერსონალური მონაცემთა დაცვის შესახებ“ საქართველოს კანონის 26-ე მუხლის მე-2 პუნქტით, მონაცემთა დაბლოკვის შესახებ დროებითი გადაწყვეტილება (სასამართლოს განჩინება სარჩელის უზრუნველყოფის თაობაზე), ასევე გულისხმობს, სასამართლოს საბოლოო გადაწყვეტილების მიღებამდე, მონაცემთა დამმუშავებლის მიერ მონაცემთა სუბიექტის შესახებ შეგროვებული მონაცემების გამჟღავნების, მონაცემთა გადაცემის, გავრცელების ან სხვაგვარად ხელმისაწვდომად გახდომის აკრძალვას.

ამგვარად, „პერსონალურ მონაცემთა დაცვის შესახებ“ საქართველოს კანონის 26-ე მუხლის მე-2 პუნქტი უფლებას აძლევდა სასამართლოს, როგორც საქმის განმხილველ ორგანოს, მონაცემთა სუბიექტის - უზენაესი სასამართლოს მოსამართლის შალვა თადუმაძის სარჩელთან დაკავშირებით საბოლოო გადაწყვეტილების მიღებამდე, დაევალებინა მონაცემთა დამმუშავებელი საჯარო დაწესებულებისათვის - საჯარო სამსახურის ბიუროსათვის - მონაცემთა დაბლოკვა ანუ შალვა თადუმაძის ქონებრივი მდგომარეობის დეკლარაციის სხვისთვის გამჟღავნების, გადაცემის, გავრცელების ან სხვაგვარად ხელმისაწვდომად გახდომის აკრძალვა. მართალია, საერთო სასამართლოებს ეს ნორმა არ მიუთითებიათ, თუმცა ამ სარჩელით სადავოდ გამხდარ ურთიერთობას უფრო სპეციფიკურად არეგულირებს, ვიდრე ადმინისტრაციულ საპროცესო კოდექსის 29-ე მუხლის მე-3 ნაწილი, რომელიც უფრო ზოგადი ხასიათის ნორმაა სარჩელის უზრუნველყოფის ღონისძიების გამოყენების თაობაზე. იმისათვის, რომ პირმა სადავოდ აქციოს ნორმა, საკონსტიტუციო სასამართლოს პრაქტიკის მიხედვით, მთავარია, ნორმა სიტყვა-სიტყვით ადგენდეს იმ შეზღუდვას, რასაც მოსარჩელე პრაქტიკაში წააწყდა. ამ დროს არავითარი მნიშვნელობა არა აქვს, საერთო სასამართლომ, სახელდებით მიუთითა თუ არა ამ ნორმაზე მოსარჩელის ან მის მდგომარეობაში მყოფი სხვა პირის საქმეში. „პერსონალურ მონაცემთა დაცვის შესახებ“ საქართველოს კანონის 26-ე მუხლის მე-2 პუნქტი სწორედ იმგვარი დროებითი გადაწყვეტილების მიღების უფლებამოსილებას ანიჭებს სასამართლოს, რაც პრობლემურად მიაჩნია მოსარჩელე მხარეს.

გარდა ამისა, უზენაესმა სასამართლომ მოსარჩელის მიერ მოთხოვნილი ინფორმაცია არ მიიჩნია საჯარო ინფორმაციად და გამორიცხა მსგავსი ინფორმაციის მიღების შესაძლებლობა ზოგადი ადმინისტრაციული კოდექსის 28-ე მუხლის პირველი ნაწილისა და მე-2 მუხლის პირველი ნაწილის „მ“ ქვეპუნქტზე დაყრდნობით. უზენაესმა სასამართლომ ზემოთ ციტირებულ პირველ განჩინებაში მიუთითა, რომ საჯარო ინფორმაციაზე ხელმისაწვდომობა დაცულია ზოგადი ადმინისტრაციული კოდექსის 28-ე მუხლით, ხოლო ის თუ რა წარმოადგენდა საჯარო ინფორმაციას, დამოკიდებული იყო ინფორმაციის ბუნებაზე და საქმის ფაქტობრივ გარემოებებზე. უზენაესმა სასამართლომ მეორე განმარტებით საქმის ფაქტობრივი გარემოებებისა და ინფორმაციის ბუნების იდენტიციფირების შემდეგ დაადგინა, რომ ის არ წარმოადგენდა საჯარო ინფორმაციას ზოგადი ადმინისტრაციული კოდექსის მე-2 მუხლის პირველი ნაწილის „მ“ ქვეპუნქტის მიზნებისთვის. მოსარჩელის მიერ მოთხოვნილი ინფორმაციის საქართველოს ზოგადი ადმინისტრაციული კოდექსის მე-2 მუხლის პირველი პუნქტის „მ“ ქვეპუნქტიდან გამორიცხვა გულისხმობს მის გამორიცხვას კოდექსის 28-ე მუხლით დაცული უფლების შინაარსისგანაც, რადგან 28-ე მუხლში ნახსენებ საჯარო ინფორმაციას გააჩნია კოდექსის მე-2 მუხლის პირველი ნაწილის „მ“ ქვეპუნქტით განსაზღვრული შინაარსი. საკონსტიტუციო სასამართლოს პრაქტიკის მიხედვით, ნორმები, რომელიც ახდენს ტერმინთა განმარტებას არ გააჩნიათ უფლების მზღუდავი ხასიათი[1]. ზოგადი ადმინისტრაციული კოდექსის მე-2 მუხლის პირველი ნაწილის „მ“ ქვეპუნქტით განმარტებულია ტერმინ - „საჯარო ინფორმაციის“ შინაარსი, ამდენად მას ვერ ექნება უფლებაშემზღუდველი ხასიათი. ამისგან განსხვავებით, ზოგადი ადმინისტრაციული კოდექსის 28-ე მუხლის პირველი ნაწილი წარმოადგენს უფლებააღმჭურველ ნორმას და მისი შინაარსიდან კონკრეტული ინფორმაციის გამორიცხვა წარმოადგენს უფლების ფარგლების დავიწროებას. ამდენად, საიას არაკონსტიტუციურად მიაჩნია ზოგადი ადმინისტრაციული კოდექსის 28-ე მუხლის პირველი ნაწილის ის ნორმატიული შინაარსი, რომელის მიხედვითაც, საჯარო ინფორმაციას არ მიეკუთვნება საჯარო სამსახურის ბიუროს მიერ კანონის დარღვევით თანამდებობის პირის ქონებრივი მდგომარეობის შესახებ ინფორმაციის დამუშავება და ამასთან დაკავშირებით უკანონო ინდივიდუალურ-სამართლებრივი აქტის მიღება.

უზენაეს სასამართლოს თავის განჩინებაში არ მიუთითებია „პერსონალურ მონაცემთა დაცვის შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-4 მუხლის „დ“ ქვეპუნქტის მეორე წინადადებაზე და ამავე კანონის 22-ე მუხლის პირველ პუნქტზე. ამის მიუხედავად, ამ ნორმებს, სიტყვა-სიტყვით გააჩნიათ ის შინაარსი, რაც უზენაესმა სასამართლომ ზოგადი ადმინისტრაციული კოდექსის 28-ე მუხლს მიანიჭა. „პერსონალურ მონაცემთა დაცვის შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-4 მუხლის „დ“ ქვეპუნქტის მეორე წინადადების მიხედვით, „კანონიერი საფუძვლის გარეშე შეგროვებული და დამუშავების მიზნის შეუსაბამო მონაცემები უნდა დაიბლოკოს, წაიშალოს ან განადგურდეს.“ მოცემულ შემთხვევაში, სადავოა ამ ნორმის იმგვარი ნორმატიული შინაარსი, რაც ითვალისწინებს „უკანონო ინფორმაციის“ გაცემაზე უარს იმ პირობებში, როცა საჯარო დაწესებულება აგრძელებს ამ ინფორმაციის შენახვას. დავის საგანს არ წარმოადგენს უკანონოდ მოპოვებული ინფორმაციის წაშლა და განადგურება. ცხადია, ამ შემთხვევაში, ინფორმაციის მაძიებელი მონაცემთა დამმუშავებლისაგან ინფორმაციას ვერ მოიპოვებს, ვინაიდან ასეთი ინფორმაცია აღარ არსებობს მონაცემთა დამმუშავებელთან. ამ ნორმაში საყურადღებოა სიტყვა „დაბლოკვა,“ რაც როგორც ზემოთ აღინიშნა გულისხმობს ინფორმაციის დამუშავების დროებით შეჩერებას, მათ შორის მის გამჟღავნების. გავრცელების, გამოქვეყნების და სხვისთვის ხელმისაწვდომობის უზრუნველყოფის აკრძალვას. დაბლოკვა მოცემულ შემთხვევაში ნიშნავს იმას, რომ მონაცემთა დამმუშავებელი უკანონოდ მოიპოვებს ინფორმაციას, ინახავს ამ ინფორმაციას თუმცა დროებით აჩერებს ამ ინფორმაციის დამუშავებას ანუ მესამე პირისათვის გადაცემას, გამოქვეყნებას ან სხვა გზით საჯაროდ ხელმისაწვდომობის უზრუნველყოფას. სწორედ ამ შინაარსით არის ეს ნორმა სადავოდ ქცეული.

„პერსონალურ მონაცემთა დაცვის შესახებ“ საქართველოს კანონის 22-ე მუხლის პირველი პუნქტის თანახმად, „მონაცემთა სუბიექტის მოთხოვნის შემთხვევაში მონაცემთა დამმუშავებელი ვალდებულია გაასწოროს, განაახლოს, დაამატოს, დაბლოკოს, წაშალოს ან გაანადგუროს მონაცემები, თუ ისინი არასრულია, არაზუსტია, არ არის განახლებული ან თუ მათი შეგროვება და დამუშავება განხორციელდა კანონის საწინააღმდეგოდ.“ ამ შემთხვევაში, სადავოდ არის ქცეული სადავო ნორმის ის ნორმატიული შინაარსი, რომლითაც მონაცემთა სუბიექტის მოთხოვნის შემთხვევაში, მონაცემთა დამმუშავებელი ვალდებულია დაბლოკოს (არ გაავრცელოს, არ გაამჟღავნოს, სხვებისთვის სხვა გზით ხელმისაწვდომი არ გახადოს) კანონის საწინააღმდეგოდ შეგროვებული პერსონალური მონაცემი. სადავო არ არის „პერსონალურ მონაცემთა დაცვის შესახებ“ კანონის 22-ე მუხლის პირველი პუნქტის ის ნორმატიული შინაარსი, რომლითაც მონაცემთა დამმუშავებელი, მონაცემთა სუბიექტის მოთხოვნით, ასწორებს, განაახლებს, დაამატებს, წაშლის ან გაანადგურებს არასრულ, არაზუსტ, მოძველებულ მონაცემს. სადავოა „პერსონალურ მონაცემთა დაცვის შესახებ“ საქართველოს კანონის 22-ე მუხლის პირველი პუნქტის ის ნორმატიული შინაარსი, როდესაც მონაცემთა დამმუშავებელმა კანონის დარღვევით მოიპოვა ან შექმნა ინფორმაცია, ინახავს, თუმცა მესამე პირებისათვის არ ამხელს მას.

2. კონსტიტუციის მე-18 მუხლის მე-2 პუნქტით დაცული უფლების სფერო და უფლებაში ჩარევა

საჯარო ინფორმაციაზე ხელმისაწვდომობის უფლება მნიშვნელოვნადაა დაკავშირებული ისეთ უფლებასთან, როგორიცაა აზრის გამოხატვის თავისუფლება. სამოქალაქო საზოგადოება ხელისუფლების საქმიანობას ვერ შეაფასებს და პოზიციას ვერ დააფიქსირებს, თუკი მას შესაძლებლობა არ ექნება, ხელი მიუწვდებოდეს საჯარო ინფორმაციაზე. სახელმწიფოს ოფიციალურ დოკუმენტებში დაცულ ინფორმაციაზე ხელმისაწვდომობის უფლება უზრუნველყოფს მოქალაქეთა ეფექტურ მონაწილეობას ხელისუფლების განხორციელების პროცესში, რაც წარმოადგენს დემოკრატიული და სამართლებრივი სახელმწიფოს პრინციპის უმთავრეს მოთხოვნას. საკონსტიტუციო სასამართლოს არაერთხელ აღუნიშნავს, რომ „დემოკრატიული და სამართლებრივი სახელმწიფოს პრინციპები უმნიშვნელოვანესია კონსტიტუციურ პრინციპებს შორის. ისინი, პრაქტიკულად, ყველა კონსტიტუციური ნორმის, მათ შორის დანარჩენი კონსტიტუციური პრინციპების საფუძველს წარმოადგენენ. ამ პრინციპებს ეყრდნობა მთლიანად კონსტიტუციური წყობა.“[2] საკონსტიტუციო სასამართლოს განმარტებით, სახელმწიფოს ოფიციალურ დოკუმენტებზე ხელმისაწვდომობა დაინტერესებულ პირს შესაძლებლობას აძლევს, გამოიკვლიოს მისთვის საინტერესო საჯარო მნიშვნელობის საკითხები, დასვას კითხვები, განიხილოს, რამდენად ადეკვატურად ხორციელდება საჯარო ფუნქციები და თავად იყოს საზოგადოებრივი მნიშვნელობის მქონე გადაწყვეტილებების მიღებისა და იმპლემენტაციის პროცესის აქტიური მონაწილე. ინფორმაციის ღიაობა ხელს უწყობს სახელმწიფო დაწესებულებების ანგარიშვალდებულების ამაღლებასა და საქმიანობის ეფექტიანობის ზრდას. თავის მხრივ ღია მმართველობა კი არსებითად მნიშვნელოვანია დემოკრატიულ საზოგადოებაში სახელმწიფო დაწესებულებებსა და მოქალაქეებს შორის ნდობის განსამტკიცებლად, სამართალდარღვევების (მაგალითად, კორუფცია, ნეპოტიზმი, საბიუჯეტო სახსრების არამიზნობრივი ხარჯვა) პრევენციისა და არსებული დარღვევების დროულად გამოსავლენად.

მნიშვნელოვანია აღინიშნოს, რომ საკონსტიტუციო სასამართლოს პრაქტიკა ინფორმაციის ხელმისაწვდომობის უფლებასთან დაკვშირებით ყოველთვის ერთგვაროვანი არ ყოფილა. 2008 წლის 30 ოქტომბრის N2/3/406,408 გადაწყვეტილებაში სასამართლომ ოფიციალურ ჩანაწერებში არსებული ინფორმაცია, რომელიც შეეხებოდა პიროვნების ჯანმრთელობას, ფინანსებს და სხვა კერძო საკითხებს გამორიცხა კონსტიტუციის 41-ე მუხლის პირველი პუნქტით დაცული სფეროდან. აღნიშნული მიდგომა დაძლეულ იქნა საკონსტიტუციო სასამართლოს პლენუმის მიერ 2018 წლის 14 დეკემბერს N3/1/752 გადაწყვეტილებით. წინამდებარე დავის მიზნებისთვის მნიშვნელოვანია ყურადღება მივაქციოთ თუ რა არგუმენტაციაზე დაყრდნობით დაძლია სასამართლომ წინარე პრაქტიკა: „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს პლენუმი ვერ გაიზიარებს 2008 წლის 30 ოქტომბრის №2/3/406,408 გადაწყვეტილებაში გამოხატულ პოზიციას, რომლის თანახმადაც, საქართველოს კონსტიტუციის 41-ე მუხლის მე-2 პუნქტი „ტაბუს ადებს“ ინფორმაციას მისი კერძო სფეროსადმი კუთვნილების ნიშნით“. საქართველოს კონსტიტუციის 41-ე მუხლის მე-2 პუნქტი არ მოითხოვს, რომ ოფიციალურ ჩანაწერებში არსებული ინფორმაცია, რომელიც დაკავშირებულია პირის ჯანმრთელობასთან, ფინანსებთან ან სხვა კერძო საკითხებთან, სრულად დახურული უნდა იყოს. პირიქით, ამავე კონსტიტუციურ დებულებაში მითითებულია ამ უფლების შეზღუდვის შესაძლებლობაზე - კანონით დადგენილი შემთხვევებში, როდესაც ეს აუცილებელია „სახელმწიფო უშიშროების ან საზოგადოებრივი უსაფრთხოების უზრუნველსაყოფად, ჯანმრთელობის, სხვათა უფლებებისა და თავისუფლებების დასაცავად.“ შესაბამისად, შესაძლებელია, ეს უფლება სხვათა უფლებებისა და თავისუფლებების დასაცავადაც შეიზღუდოს. იმ შემთხვევაში, როდესაც პირი ითხოვს სხვა პირის კერძო საკითხებთან დაკავშირებულ ოფიციალურ ჩანაწერებში არსებულ ინფორმაციაზე ხელმისაწვდომობას, ერთმანეთს უპირისპირდება საქართველოს კონსტიტუციის 41-ე მუხლის პირველი და მე-2 პუნქტით გარანტირებული უფლებები, რომელთა კონფლიქტის საკითხი ყოველ ინდივიდუალურ შემთხვევაში, ამ უფლებების დაბალანსების გზით, თანაზომიერების პრინციპის შესაბამისად უნდა გადაწყდეს. ყოველივე აღნიშნულიდან გამომდინარე, სასამართლომ მიიჩნია, რომ კონსტიტუციის 41-ე მუხლის პირველი პუნქტით დაცულია პირის უფლება, მიიღოს ოფიციალურ დოკუმენტებში არსებული, მათ შორის, ისეთი ინფორმაციაც, რომელიც უკავშირდება სხვა პირის ჯანმრთელობას, ფინანსებს ან სხვა კერძო საკითხებს. აღნიშნული უფლებისა და საქართველოს კონსტიტუციის 41-ე მუხლის მე-2 პუნქტით დაცული უფლების კონკურენცია კი ყოველ ინდივიდუალურ შემთხვევაში უნდა გადაწყდეს თანაზომიერების პრინციპის გამოყენებით.

ამდენად, საკონსტიტუციო სასამართლოს მოქმედი პრაქტიკის მიხედვით, ინფორმაციის თავისუფლების კონსტიტუციურ უფლებაში ჩარევა სახეზეა მაშინ, როდესაც სადავო ნორმები ზღუდავს სახელმწიფო დაწესებულებაში დაცულ ინფორმაციაზე, მათ შორის, სხვა პირის შესახებ ინფორმაციაზე ხელმისაწვდომობას.

საკონსტიტუციო სასამართლოს პრაქტიკის მიხედვით, სადავო ნორმის მე-18 მუხლის მე-2 პუნქტთან მიმართებით შეფასება მოხდება მხოლოდ მაშინ, როდესაც გასაჩივრებული ნორმა შეზღუდვას აწესებს საჯარო დაწესებულებებში არსებულ ოფიციალური ჩანაწერების ხელმისაწვდომობაზე. შესაბამისად, უნდა შეფასდეს სადავო ნორმების მოქმედებით შეზღუდული ინფორმაცია წარმოადგენს თუ არა „საჯარო დაწესებულებაში არსებულ ოფიციალურ ჩანაწერებს“ საქართველოს კონსტიტუციის მე-18 მუხლის მე-2 პუნქტის მიზნებისთვის.

საქართველოს ადმინისტრაციულ საპროცესო კოდექსის 29-ე მუხლი განსაზღვრავს ინდივიდუალური ადმინისტრაციული აქტის მოქმედების შეჩერების წესს. ზოგადი ადმინისტრაციული კოდექსის მე-2 მუხლის პირველი ნაწილის „დ“ ქვეპუნქტის მიხედვით, ინდივიდუალური ადმინისტრაციულ-სამართლებრივი აქტი არის ადმინისტრაციული ორგანოს მიერ ადმინისტრაციული კანონმდებლობის საფუძველზე გამოცემული ინდივიდუალური სამართლებრივი აქტი, რომელიც აწესებს, ცვლის, წყვეტს ან ადასტურებს პირის ან პირთა შეზღუდული წრის უფლებებსა და მოვალეობებს. ინდივიდუალურ ადმინისტრაციულ-სამართლებრივ აქტად ჩაითვლება აგრეთვე ადმინისტრაციული ორგანოს მიერ მიღებული გადაწყვეტილება მის უფლებამოსილებას მიკუთვნებული საკითხის დაკმაყოფილებაზე განმცხადებლისათვის უარის თქმის შესახებ, ასევე ადმინისტრაციული ორგანოს მიერ გამოცემული ან დადასტურებული დოკუმენტი, რომელსაც შეიძლება მოჰყვეს სამართლებრივი შედეგები. საერთო სასამართლოებმა. ადმინისტრაციული საპროცესო კოდექსის 29-ე მუხლის მე-3 ნაწილით, შეაჩერეს იმ ინფორმაციაზე წვდომა, რომელიც დაკავშირებულია საჯარო სამსახურის ბიუროს მიერ მონიტორინგის განხორციელების პროცესში მოძიებულ და აღმოჩენილ ინფორმაციასთან. უზენაესმა სასამართლომ კი განმარტა, რომ აღნიშნული ინფორმაცია არ წარმოადგენს საჯარო ინფორმაციას ზოგადი ადმინისტრაციული კოდექსის 28-ე მუხლის პირველი ნაწილისა და მე-2 მუხლის პირველი ნაწილის „მ“ ქვეპუნქტის მიზნებისთვის მაშინ, როდესაც აღნიშნული ინფორმაციის შემცველი ინდივიდუალურ სამართლებრივი აქტი გასაჩივრებულია სასამართლო წესით, ინფორმაციის მოთხოვნის პროცესში საქმეზე არ იყო საბოლოო გადაწყვეტილება მიღებული, თუმცა შემდგომში აღნიშნული ინდ. აქტი ბათილად იქნა ცნობილი. შესაბამისად, უნდა გაირკვეს, საჯარო სამსახურის მიერ დამუშავებული ინფორმაცია, თანამდებობის პირის მიერ ჩადენილი სავარაუდო კანონდარღვევის თაობაზე, წარმოადგენს თუ არა „საჯარო დაწესებულებაში არსებულ ოფიციალურ ჩანაწერს“ კონსტიტუციის მე-18 მუხლის მე-2 მიზნებისთვის.

ამ მხრივ მნიშვნელოვანია ყურადღება გავამახვილოთ უზენაესი სასამართლოს არგუმენტაციაზე, თუ რატომ არ მიიჩნია მოთხოვნილი ინფორმაცია საჯარო ინფორმაციად. უზენაესმა სასამართლომ სამართლებრივი შეფასებისთვის გამოიყენა ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს ე.წ ოთხკრიტერიუმიანი ტესტი და მიიჩნია, რომ მოთხოვნილი ინფორმაცია არ აკმაყოფილებდა ტესტის ერთ-ერთ კრიტერიუმს - „მოთხოვნილი ინფორმაციის ბუნებას,“ რადგან სასამართლოს მიერ ბათილად იყო ცნობილი საჯარო სამსახურის ბიუროს მიერ შალვა თადუმაძის წინააღმდეგ გამოცემული ინდ. აქტი - N277/განკ განკარგულება. მოსარჩელის პოზიციით, უზენაესმა სასამართლომ ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს პრაქტიკაზე დაყრდნობით არასწორად შეაფასა მოთხოვნილი ინფორმაციის ბუნება.

საქმეში Magyar Helsinki Bizottság v. Hungary (https://hudoc.echr.coe.int/eng?i=001-167828) მომჩივანი წარმოადგენდა არასამთავრობო ორგანიზაციას, რომელიც იკვლევს საზოგადოებრივი ადვოკატების საქმიანობის ეფექტიანობას და დაცვის უფლების ჯეროვანი განხორციელების საკითხს. აღნიშნული ორგანიზაციის მიერ ჩატარებულმა კვლევამ აჩვენა, რომ საზოგადოებრივი ადვოკატების მუშაობა არ იყო ადეკვატური, რის მიზეზადაც დასახელდა ის, რომ საგამოძიებო ორგანოებს, კონკრეტულად კი პოლიციის თანამშრომლებს, საკუთარი შეხედულების მიხედვით, შეეძლოთ, დაენიშნათ საზოგადოებრივი ადვოკატი, იურიდიული დახმარების სამსახურის მიერ შეთავაზებული სიებიდან. აღნიშნულმა კვლევამ საზოგადოებაში გამოიწვია საზოგადოებრივი ადვოკატებისადმი უნდობლობა.

2009 წელს მომჩივანმა არასამთავრობო ორგანიზაციამ ქვეყნის პოლიციის გარკვეულ განყოფილებებთან თანამშრომლობით, დაინერგა საზოგადოებრივი ადვოკატების შერჩევის ექსპერიმენტული მეთოდი, რომლის მიხედვითაც, საზოგადოებრივი ადვოკატების შერჩევა ხდებოდა არა პოლიციელის მიხედულებით, არამედ კომპიუტერული სისტემით, შემთხვევითი შერჩევის გზით. პროექტის ფარგლებში მომჩივანმა არასამთავრობო ორგანიზაციამ მოითხოვა 2008 წელს შერჩეული საზოგადოებრივი ადვოკატების ვინაობის და თითოეული ადვოკატისთვის მიცემული დავალებების რაოდენობის შესახებ ინფორმაცია უნგრეთის შვიდ რეგიონში მდებარე პოლიციის სულ ოცდარვა განყოფილებიდან. კვლევის მიზანი იყო იმის გარკვევა, რამდენად გამართულად მუშაობდა ადვოკატთა შემთხვევითი შერჩევის სისტემა.

პირველ ეტაპზე, საჯარო ინფორმაციის მოთხოვნა დააკმაყოფილა პოლიციის ჩვიდმეტმა განყოფილებამ. პოლიციის კიდევ ხუთმა განყოფილებამ გამოაქვეყნა მოთხოვნილი ინფორმაცია 2009 წლის 18 აგვისტოს მომჩივანმა არასამთავრობო ორგანიზაციამ იგივე თხოვნით მიმართა ჰაჯდუ-ბიჰარის საოლქო პოლიციის დეპარტამენტს, მოითხოვა ინფორმაციის მიწოდება ამ პოლიციის წარმოებაში არსებულ საქმეში დანიშნული საზოგადოებრივი ადვოკატების თაობაზე. 2009 წლის 26 აგვისტოს ჰაჯდუ-ბიჰარის ოლქის პოლიციის დეპარტამენტმა არ დააკმაყოფილა მომჩივანი არასამთავრობო ორგანიზაციის მოთხოვნა და განაცხადა, რომ ადვოკატის სახელები არ წარმოადგენდა საჯარო ინფორმაციას და არც იმ კატეგორიის ინფორმაციას, რომელიც ექვემდებარება გამჟღავნებას, მონაცემთა შესახებ კანოინის 19(4) ნაწილის მიხედვით, ვინაიდან ადვოკატი არ იყო სახელმწიფო, მუნიციპალური ან საჯარო უფლებამოსილების განმახორციელებელი სხვა თანამდებობის პირი. ამგვარად, მათი სახელები წარმოადგენდა პერსონალურ მონაცემებს, რომლებიც კანონით არ უნდა გამჟღავნებულიყო.

პოლიციის დეპარტამენტის პასუხი მომჩივანმა გაასაჩივრა სამივე ინსტანციის სასამართლოში და ითხოვდნენ, კვლევის მიზნებისთვის, საჯარო ინფორმაციის გადაცემას. რაიონული სასამართლოს გადაწყვეტილებით მოპასუხე პოლიციის დეპარტამენტს დაევალა მოთხოვნილი ინფორმაციის გასაჯაროება 60 დღის განმავლობაში. რაიონულმა სასამართლომ დაასკვნა, რომ ღონისძიებები, რომლებიც ეხებოდა სავალდებულო დაცვის განხორციელებას, კვალიფიცირდებოდა როგორც საზოგადოებრივი ინტერესის მქონე ქმედებები, მასთან დაკავშირებულ მონაცემებს დიდი მნიშვნელობა ჰქონდა საზოგადოებისთვის და არ უნდა განხილულიყო პირადი ცხოვრების უფლების კონტექსტში და კერძო ინტერესებს არ უნდა ჰქონოდა პრიორიტეტი საჯარო ინტერესებთან მიმართებაში. ადვოკატის სახელები და კონკრეტულ სისხლის სამართლის საქმეებში მათი მონაწილეობის ინტენსივობა, არ წარმოადგენდა პირადი ხასიათის ინფორმაციას, რომლის გამჟღავნებაც შესაძლებელი იქნებოდა მხოლოდ დაინტერესებული პირის თანხმობით (პარაგრაფი 25).

პირველი ინსტანციის სასამართლოს გადაწყვეტილება შეცვალა ჰაჯდუ-ბიჰარის საოლქო სასამართლომ, როგორც სააპელაციო ინსტანციის სასამართლომ. მისი განმარტებით: სავალდებულო დაცვის განხორციელების მომენტში საზოგადოებრივი ადვოკატი არ ასრულებდა საჯარო-სამართლებრივ უფლებამოსილებას, მიუხედავად იმისა, რომ საზოგადოებრივი ადვოკატები ფინანსდებოდნენ სახელმწიფოს ბიუჯეტიდან. უზენაესმა სასამართლომ წარმოებაში არ მიიღო მომჩივანის საჩივარი და აღნიშნა, რომ საზოგადოებრივი ადვოკატი არ შეიძლებოდა მიჩნეულიყო პირად, რომლებიც ასრულებს საჯარო-სამართლებრივ უფლებამოსილებას, ვინაიდან მათ არ აქვთ კანონით განსაზღვრული კომპეტენცია (პარაგრაფები 27-30).

აღნიშნულ საქმეში ადამიანის უფლებათა ევროპულ სასამართლოს უნდა შეეფასებინა ადამიანის უფლებათა და ძირითად თავისუფლებათა დაცვის კონვენციის მე-10 მუხლის დაცვის სფეროში ექცეოდა თუ არა ისეთი უფლება, როგორიცაა სახელმწიფოს ხელთ არსებულ ინფორმაციაზე წვდომა. ადამიანის უფლებათა ევროპულმა სასამართლომ განაცხადა:

„მოკლედ, დადგა დრო ევროპულმა სასამართლომ დააკონკრეტოს თავის პრაქტიკის კლასიკური პრინციპები. სასამართლო ისევ თვლის, რომ გამოხატვის თავისუფლება, ძირითადად, უკრძალავს სახელმწიფოს, შეზღუდოს ინდივიდი, მიიღოს ის ინფორმაცია, რომლის გადაცემის განზრახვა ან სურვილი მისთვის სხვებს გააჩნიათ. უფრო მეტიც, სასამართლო ისევ თვლის, რომ ინფორმაციის მიღების უფლება არ განიმარტება იმგვარად, რომ სახელმწიფოს დაეკისროს პოზიტიური ვალდებულება, თავისი ინიციატივით, შეაგროვოს და გაავრცელოს ინფორმაცია. სასამართლო ასევე თვლის, რომ მე-10 მუხლი არ ანიჭებს ინდივიდს საჯარო დაწესებულებაში დაცულ ინფორმაციაზე წვდომის უფლებას, არც მთავრობაა ვალდებული, გადასცეს ინდივიდს ამგვარი ინფორმაცია. ამის მიუხედავად, მე-10 მუხლით გათვალისწინებული უფლებები და ვალდებულებები წარმოშობა მაშინ, როცა ინფორმაციის გამჟღავნების ვალდებულებას, კანონიერ ძალაში შესული გადაწყვეტილებით, სახელმწიფოს დააკისრებს ქვეყნის შიდა სასამართლო (ამ საქმეში ჩვენ არ გვაქვს საქმე ამ გარემოებასთან). მეორე შემთხვევა, როცა მე-10 მუხლი იწყებს მოქმედებას, არის მაშინ, როცა ინფორმაციაზე წვდომა არის ინსტრუმენტი ინდივიდის მიერ თავისი გამოხატვის თავისუფლების სარგებლობისათვის, კერძოდ ინფორმაციაზე წვდომა აუცილებელია იმისათვის, რომ მისი მიღება და გავრცელება მოხდეს. ამ შემთხვევაში ინფორმაციის გაცემაზე უარით სახელმწიფო ერევა გამოხატვის თავისუფლებაში (156-ე პუნქტი).

არის თუ არა ინფორმაციის წვდომაზე უარი გამოხატვის თავისუფლებაში ჩარევა ან რა ფარგლებშია ეს ქმედება ჩარევა მე-10 მუხლით დაცულ უფლებაში, უნდა შეფასდეს ყოველ კონკრეტულ შემთხვევაში, საქმის ინდივიდუალური გარემოებების გათვალისწინებით. იმისათვის, რომ კიდევ უფრო უკეთ განისაზღვროს უფლებით დაცული სფერო, სასამართლო საჭიროდ თვლის, შეეხოს მოქმედ პრეცედენტულ სამართალს, რაც ეხება გამოხატვის თავისუფლებით დაცულ სფეროს და წარმოადგინოს ის კრიტერიუმები, რომელებიც აუცილებლად უნდა იქნეს გამოკვლეული, კონვენციის მე-10 მუხლით დაცულ სფეროში ჩარევის ფაქტის დასადგენად (157-ე პუნქტი).

ა) ინფორმაციის მოთხოვნის მიზანი

პირველი აუცილებელი წინაპირობა არის ის, რომ ადამიანი, რომელიც ითხოვს საჯარო დაწესებულების ხელთ არსებულ ინფორმაციას, მიზნად უნდა ისახავდეს ამით ინფორმაციის და იდეის სხვებისათვის მიწოდებას. ამგვარად, სასამართლო ხაზს უსვამს იმ გარემოებას, რომ საჯარო დაწესებულებიდან ინფორმაციის გამოთხოვა წარმოადგენს მოსამზადებელ ნაბიჯს ჟურნალისტური ან სხვა სახის საქმიანობის განსახორციელებლად, რომლითაც შეიქმნება ფორუმი საჯარო დებატების წარმოებისათვის (158-ე პუნქტი).

სასამართლომ დაადგინა, რომ პრესის თავისუფლებისათვის დამახასიათებელი მოვალეობებისა და პასუხისმგებლობების გამო, მე-10 მუხლით ჟურნალისტებისათვის დადგენილია დაცვის გარანტიები, საჯარო ინტერესის მქონე საკითხზე გაავრცელონ ინფორმაცია. ჟურნალისტების ეს განსაკუთრებული დაცვა ეფუძნება იმ პირობას, რომ ჟურნალისტი, ზუსტი და სანდო ინფორმაციის გავრცელებისას, მოქმედებს კეთილსინდისიერად, ჟურნალისტური ეთიკის დაცვით. იგივე გარანტიები უნდა იყოს გამოყენებული არასამთავრობო ორგანიზაციების მიმართ, რომლებიც საზოგადოებრივი დარაჯის როლს ასრულებენ.

ბ) მოთხოვნილი ინფორმაციის ბუნება

სასამართლომ, ადრეულ გადაწყვეტილებებში, გამოხატვის თავისუფლებაში ჩარევა დაადგინა ისეთ ინფორმაციაზე წვდომაზე უარის თქმის გამო, რაც ეხებოდა იმ ადამიანების რაოდენობას, რომლებსაც სადაზვერვო სამსახური უთვალთვალებდა (Youth Initiative for Human Rights, cited above,§ 24). იგივე მიდგომა ჰქონდა სასამართლოს მაშინ, როცა მომჩივანს უარი უთხრეს კონსტიტუციური სარჩელის შესახებ ინფორმაციის, რაც საზოგადოებრივი ინტერესის მქონე საგანს წარმოადგენდა (Társaság, §§ 37-38), მიღებაზე. სასამართლომ მე-10 მუხლით დაცულ უფლებაში ჩარევად მიიჩნია ლეგიტიმური ისტორიული კვლევების ჩასატარებლად მომჩივანის წყაროების დედნებთან დაშვების შეზღუდვა (Kenedi, § 43), ასევე უძრავი ქონების თაობაზე საჯარო რეესტრის ჩანაწერების გასაიდუმლოება. ყველა ზემოთ დასახელებულ შემთხვევაში სასამართლომ ყურადღება გაამახვილა იმ საკითხზე, არსებობდა თუ არა საზოგადოებრივი ინტერესი აღნიშნული კატეგორიის ინფორმაციაზე (160-ე პუნქტი).

სასამართლო ინარჩუნებს რა ამ მიდგომას და თვლის, რომ ინფორმაცია, მონაცემი ან დოკუმენტი, რომელზეც წვდომასაც პირი ითხოვს, ზოგადად უნდა აკმაყოფილებდეს საჯარო ინტერესის ტესტის მოთხოვნებს, იმისათვის რომ, კონვენციის საფუძველზე, დასაბუთებული იყოს ამ ინფორმაციის გამჟღავნების საჭიროება. ამგვარი გამჟღავნების საჭიროება არსებობს მაშინ, როცა ეს აუცილებელია საზოგადოებრივი საქმეების და საზოგადოებრივი ინტერესის მქონე საკითხების გამჭვირვალედ გადასაჭრელად, რაც მთლიანობაში შესაძლებლობას მისცემს ფართო საზოგადოებას, მონაწილეობა მიიღოს საჯარო მმართველობაში (161-ე პუნქტი).

რა შეიძლება ჩაითვალოს საჯარო ინტერესის მქონე მოვლენად, დამოკიდებულია თითოეული საქმის ინდივიდუალურ გარემოებებზე. საჯარო ინტერესი გავლენას უნდა ახდენდეს საზოგადოებაზე იმდენად, რომ მას დასაბუთებული ინტერესი გაუჩნდეს კონკრეტული მოვლენის მიმართ. მოვლენას საჯარო ინტერესი ასევე მაშინ გააჩნია, თუ ის იპყრობს საზოგადოების ყურადღებას ან ესა თუ ის მოვლენა იმდენად ეხება საზოგადოებას, რომ გავლენას ახდენს მოქალაქის კეთილდღეობაზე ან საზოგადოების ცხოვრებაზე. საჯარო ინტერესის მქონედ ითვლება საკითხები, რომლის გამჟღავნებამ შეიძლება გამოიწვიოს დავა ან ეს საკითხი მოიცავს პრობლემას, რომლის შესახებაც საზოგადოება ინფორმირებული უნდა იყოს. საჯარო ინტერესი არ დაიყვანება საზოგადოების მიერ სხვების პირადი ცხოვრების შესახებ ინფორმაციის მიღების ცნობისმოყვარეობასთან, აუდიტორიაზე სენსაციის მოხდენის სურვილთან ან ვუაიერიზმთან (სხვისი სექსუალური ცხოვრების ნახვის სურვილი). გააჩნია თუ არა ინფორმაციას საჯარო მნიშვნელობა, ამის განსაზღვრისათვის მხედველობაში მიიღება ინფორმაცია მთლიანობაში და ის კონტექსტი, რომელშიც ამ ინფორმაციის გამჟღავნება ხდება (162-ე პუნქტი).

პოლიტიკურ განცხადებას და დებატებს პრივილეგირებული ადგილი უკავია სასამართლოს პრეცედენტულ სამართალში და ამგვარად ითვლება საზოგადოებრივი ინტერესის მქონე საკითხად. პოლიტიკური შინაარსის ინფორმაციაზე, კონვენციის მე-10 მუხლის მე-2 პუნქტით გათვალისწინებული შეზღუდვის დაწესებისათვის, სახელმწიფოს თავისუფლების ფარგლები ვიწროა. ასევე შეზღუდულია სახელმწიფოს უფლებამოსილება, შეაფერხოს საჯარო დაწესებულებაში დაცულ ინფორმაციაზე წვდომის უფლება, თუ ეს ინფორმაცია პოლიტიკური ხასიათისაა (163-ე პუნქტი).

გ) მომჩივანის როლი

ზემოთ განხილულ ორ კრიტერიუმს - ინფორმაციის მოთხოვნის მიზანს და მის ბუნებას - ლოგიკურად მოსდევს ინფორმაციის მაძიებლის განსაკუთრებული ფუნქციის დადგენის საჭიროება, ვინაიდან ინფორმაციის მოძიება და მისი გავრცელება, საზოგადოებაში განსაკუთრებული როლის შესრულებასთან არის დაკავშირებული. ამგვარად, განსაზღვრულ დოკუმენტზე წვდომის უარით კონვენციის მე-10 მუხლით დაცულ უფლებაში შეჭრის დადგენისას, განსაკუთრებული მნიშვნელობა უნდა მიენიჭოს მომჩივანის მიერ ჟურნალისტური საქმიანობის განხორციელებას ან არასამთავრობო ორგანიზაციის მიერ საზოგადოებრივი დარაჯის როლის შესრულებას. როგორც ჟურნალისტის, ისე არასამთავრობო ორგანიზაციის საქმიანობა უკავშირდება საჯარო ინტერესების დაკმაყოფილებას (see Társaság, § 36; Österreichische Vereinigung, § 35; Youth Initiative for Human Rights, § 20; and Guseva, § 41, all cited above) (164-ე პუნქტი).

მართალია, კონვენციის მე-10 მუხლით გამოხატვის თავისუფლებით სარგებლობს „ყველა,“ ამის მიუხედავად, სასამართლო პრაქტიკით აღიარებულია, პრესის განსაკუთრებული როლი დემოკრატიულ საზოგადოებაში (see De Haes and Gijsels v. Belgium, 24 February 1997, § 37, Reports 1997‑I) და ჟურნალისტების გამორჩეული ფუნქცია ამ მიმართულებით. სასამართლო პრაქტიკით აღიარებულია, პრესისათვის გათვალისწინებული დაცვის გარანტიებს მომეტებული მნიშვნელობა გააჩნია (see Goodwin, cited above, § 39, and Observer and Guardian v. the United Kingdom, 26 November 1991, § 59, Series A no. 216). მედიის სასიცოცხლო როლი ხელს უწყობს და აძლიერებს საზოგადოების უფლებას, მიიღოს და გაავრცელოს ინფორმაცია და იდეა. სასამართლომ განაცხადა: პრესის მოვალეობაა, მისი ვალდებულებებისა და პასუხისმგებლობის შესაბამისად, გაავრცელოს ინფორმაცია და მოსაზრება საჯარო ინტერესის მქონე ყველა საკითხზე. პრესას არა მხოლოდ იმის ამოცანა აქვს, რომ გაავრცელოს ინფორმაცია და მოსაზრება, არამედ საზოგადოებასაც აქვს მათი მიღების უფლება. სხვაგვარად პრესა ვერ შეძლებს „საზოგადოებრივი დარაჯის“ როლის შესრულებას (165-ე პუნქტი).

სასამართლომ უკვე აღიარა, რომ საჯარო დებატების სხვადასხვა პლატფორმის შექმნა არ არის მხოლოდ პრესის ფუნქცია, არამედ ეს როლი სხვებმაც, მათ შორის არასამთავრობო ორგანიზაციებმაც, შეიძლება შეასრულონ. არასამთავრობო ორგანიზაციების როლი მნიშვნელოვანია ინფორმაციული ხასიათის საჯარო დებატების წარმოებისათვის. სასამართლომ აღიარა, რომ როცა არასამთავრობო ორგანიზაცია ცდილობს ყურადღების მიპყრობას საზოგადოებრივი ინტერესის მქონე საკითხის გარშემო, ამით ის ისევე ასრულებს საზოგადოებრივი დარაჯის როლს, როგორც პრესა. (Animal Defenders International v. the United Kingdom [GC], no. 48876/08, § 103, ECHR 2013). არასამთავრობო ორგანიზაცია არის საზოგადოებრივი დარაჯი, რის გამოც სარგებლობს ისეთივე დაცვით, როგორც პრესა. სამოქალაქო საზოგადოებას მნიშვნელოვანი წვლილი შეაქვს საზოგადოებრივი მნიშვნელობის საქმეების გადაჭრის დისკუსიაში (166-ე პუნქტი).

საზოგადოებრივი დარაჯის საქმიანობამ შესაძლოა მნიშვნელოვანი გავლენა მოახდინოს დემოკრატიული საზოგადოების სათანადოდ ფუნქციონირებაზე. დემოკრატიული საზოგადოების ინტერესებში შედის პრესის მიერ თავისი სასიცოცხლო, საზოგადოებრივი დარაჯის ფუნქციის განხორციელება, საზოგადოებრივი ინტერესის მქონე საკითხებზე ინფორმაციის გავრცელების გზით (see Bladet Tromsø and Stensaas, cited above, § 59). როგორც პრესას, ისე არასამთავრობო ორგანიზაციებს უნდა ჰქონდეთ სახელმწიფოზე ზედამხედველობის განხორციელების შესაძლებლობა. სწორი ინფორმაცია პრესის და სამოქალაქო საზოგადოების პროფესიული საქმიანობის იარაღია. ფიზიკური და იურიდიული პირებისათვის ზოგჯერ აუცილებელია დარაჯის ფუნქციის განსახორციელებლად, წვდომა ჰქონდეს ინფორმაციაზე, რათა საზოგადოებამდე მიიტანოს საჯარო ინტერესის მქონე საკითხები. დაბრკოლებები, რაც ხელს უშლის ინფორმაციაზე წვდომას, ხელს უშლის მედიას, მოცემულ სფეროში მუშაობაში, აფერხებს „დარაჯის“ ფუნქციის ეფექტურად შესრულებას, ასევე უარყოფითად აისახება მედიის უნარზე - მიწოდოს საზოგადოებას ზუსტი და სანდო ინფორმაცია (167-ე პუნქტი).

ამგვარად, მხედველობაში უნდა იყოს მიღებული საკითხი იმასთან დაკავშირებით, ადამიანი, რომელიც ინფორმაციაზე წვდომას ითხოვს, აკეთებს თუ არა ამას, თავისი საზოგადოებრივი დარაჯის უფლებამოსილების ფარგლებში, საზოგადოების ინფორმირების მიზნით. ეს არანაირად არ ნიშნავს იმას, რომ ინფორმაცია ექსკლუზიურად მხოლოდ არასამთავრობო ორგანიზაციისა და მედიისათვის უნდა იყოს ხელმისაწვდომი. დაცვის მაღალი გარანტიებით სარგებლობენ აკადემიურ სფეროში მოღვაწე მკვლევარები (see Başkaya and Okçuoğlu v. Turkey [GC], nos. 23536/94 and 24408/94, §§ 61-67, ECHR 1999‑IV; Kenedi, cited above, § 42; and Gillberg, cited above, § 93) და საზოგადოებრივი ინტერესის მქონე საკითხზე ლიტერატურის ავტორები (see Chauvy and Others v. France, no. 64915/01, § 68, ECHR 2004‑VI, and Lindon, Otchakovsky-Laurens and July v. France [GC], nos. 21279/02 and 36448/02, § 48, ECHR 2007‑IV). სასამართლო ასევე მიუთითებს ინტერნეტის მნიშვნელოვან როლზე, უზრუნველყოს საზოგადოება ახალი ამბებით და ინფორმაციით see Delfi AS v. Estonia [GC], no. 64569/09, § 133, ECHR 2015). ბლოგერების და სოციალური ქსელის პოპულარული მომხმარებლების ფუნქცია შესაძლოა გაიგივებული იქნას „საზოგადოებრივ დარაჯთან“ და მათზე გავრცელდეს მე-10 მუხლით გათვალისწინებული დაცვა (168-ე პუნქტი).

დ) ინფორმაცია არის დამუშავებული და ხელმისაწვდომი საჯარო დაწესებულებისათვის

სასამართლომ, ადრეულ გადაწყვეტილებაში, უარი თქვა მე-10 მუხლის გამოყენებაზე, იმ გარემოების გათვალისწინებით, ინფორმაცია ფიზიკურად არ არსებობდა (არ იყო დამუშავებული და სახელმწიფოსათვის ხელმისაწვდომი). ამით მთავრობა გათავისუფლდა მონაცემების შეგროვების ვალდებულებისაგან (see Társaság, cited above, § 36, and, a contrario, Weber v. Germany (dec.), no. 70287/11, § 26, 6 January 2015). იმავდროულად, სასამართლომ არ გაიზიარა ხელისუფლების შიდა ორგანოების არგუმენტი ინფორმაციის შეგროვების სირთულესთან დაკავშირებით, რის გამოც მომჩივანს უარი ეთქვა დოკუმენტის მიღებაზე. ეს სირთულე გამოწვეული იყო ხელისუფლების ორგანოს პრაქტიკით (see Österreichische Vereinigung, cited above, § 46) (169-ე პუნქტი).

ზემოთ ხსენებული პრეცედენტული სამართლის გათვალისწინებით, ასევე კონვენციის მე-10 მუხლის პირველი პუნქტის მხედველობაში მიღებით (კერძოდ, ამ დებულებაში გამოყენებულია სიტყვები „საჯარო ხელისუფლების ჩარევის გარეშე“), სასამართლოს თვლის, რომ ის გარემოება, რომ მოთხოვნილი ინფორმაცია გამზადებულია, ინახება სახელმწიფო დაწესებულებაში, არის მნიშვნელოვანი კრიტერიუმი იმის განსაზღვრისათვის, ამგვარი ინფორმაციის გაცემაზე უარი, რამდენად უნდა იქნეს მიჩნეული კონვენციის მე-10 მუხლით დაცულ ინფორმაციის მიღებისა და გავრცელების თავისუფლებაში ჩარევად (170-ე პუნქტი).

უზენაესმა სასამართლომ სტრასბურგის სასამართლოს აღნიშნულ პრაქტიკაზე დაყრდნობით, განაცხადა, რომ სახეზე არ იყო მეორე კრიტერიუმი - ინფორმაციის ბუნება. უკანონოდ მოპოვებული მონაცემი საქართველოს უზენაეს სასამართლომ იმგვარ ინფორმაციად მიიჩნია, რაც თავისი ბუნებიდან გამომდინარე, არ შეიძლება ყოფილიყო საჯაროდ ხელმისაწვდომი. ამასთან უზენაეს სასამართლოს თავი არ შეუწუხებია, მოეხდინა სტრასბურგის სასამართლოს გადაწყვეტილების ციტირება, რომლის მიხედვითაც, უკანონოდ დამუშავებული ინფორმაცია არ არის იმ ბუნების ინფორმაცია, რომელიც არ უნდა ხელმისაწვდომი საზოგადოებრივი დარაჯის ფუნქციის განმახორციელებელი პირებისათვის. როგორც ზემოთ აღნიშნული ზუსტი ციტატიდან ჩანს, ინფორმაციის კანონიერება ან უკანონობა არ არის კრიტერიუმი, რომლითაც საჯაროდ ხელმისაწვდომი ინფორმაციის ბუნების განსაზღვრა უნდა მოხდეს. სტრასბურგის სასამართლოს პრაქტიკით, ჟურნალისტებისა და არასამთავრობო ორგანიზაციისათვის გასაცემი ინფორმაციის ბუნება ფასდება იმის მიხედვით, აქვს თუ არა საზოგადოებას ამ ინფორმაციის მიღების მიმართ დასაბუთებული ინტერესი, ეხება თუ არა ეს ინფორმაცია მთელ საზოგადოებას. თუ ინფორმაცია ეხება მთელ საზოგადოებას, პოლიტიკურ ან საზოგადოებრივი ინტერესის მქონე საკითხებს, ინფორმაციის მოპოვების კანონიერება-უკანონობის მიუხედავად, არსებობს ამგვარი ინფორმაციის მიღების უფლება. თუკი ინფორმაცია პირადი ხასიათისაა, პირს არა აქვს მე-10 მუხლით გარანტირებული უფლება, ჰქონდეს წვდომა ამგვარ ინფორმაციაზე. როცა ინფორმაციის ხელმისაწვდომობაზე ვსაუბრობთ, სტრასბურგის სასამართლოს პრაქტიკის მიხედვით, კითხვა რაც ისმევა ინფორმაციის ბუნებასთან დაკავშირებით არის ის, ინფორმაცია, მისი შინაარსის მიხედვით, საჯარო ხასიათისაა და თუ კერძო და არა ის, ინფორმაცია კანონიერად არის დამუშავებული თუ უკანონოდ. შესაძლოა უკანონოდ დამუშავებული ინფორმაცია ეხებოდეს პოლიტიკური მნიშვნელობის საკითხს და საზოგადოებრივ დარაჯს ჰქონდეს ამ ინფორმაციის მიღების და მისი საზოგადოებისათვის მიწოდების უფლება, მეორე მხრივ, კანონიერად დამუშავებული ინფორმაცია ეხებოდეს პირად საკითხებს, რაც ართმევს ჟურნალისტს და არასამთავრობო ორგანიზაციის წარმომადგენელს ამ ინფორმაციაზე წვდომის უფლებას.

უზენაესი სასამართლო მართალია უთითებს სტრასბურგის ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს გადაწყვეტილების სათაურს, თუმცა არ ციტირებს ამ გადაწყვეტილების იმ ნაწილს, სადაც საუბარია საზოგადოებრივი ინტერესის მქონე საკითხზე ინფორმაციასთან დაკავშირებით დავის წარმოშობის თაობაზე. უკანონოდ დამუშავებულმა ინფორმაციამ, თუკი ეხება საზოგადოებრივი ინტერესის მქონე საკითხსაც, შესაძლოა გამოიწვიოს დავა, მათ შორის სასამართლო დავა, ამის მიუხედავად, ამ ინფორმაციის შინაარსი შეიძლებს იყოს იმგვარი, რომ გაამართლოს მისი გავრცელება. ეს მსჯელობა რომ დავუახლოვოთ ამ საქმეს, უნდა განისაზღვროს, თანამდებობის პირის ქონებრივი მდგომარეობის დეკლარაცია არის თუ არა იმ ბუნების ინფორმაცია, რაც ამართლებს მასზე ხელმისაწვდომობის უზრუნველყოფას.

საჯარო სამსახურის ბიუროს მიერ საჯარო მოხელეთა დეკლარაციების მონიტორინგისა და საჯარო სამსახურში ინტერესთა შეუთავსებლობის შემთხვევებზე რეაგირების მნიშვნელობაზე მსჯელობს თავად უზენაესი სასამართლოც. კერძოდ: „საკასაციო პალატა აღნიშნავს, რომ თანამდებობის პირის ქონებრივი მდგომარეობის დეკლარაციის წარდგენის ვალდებულების შემოღება მიზნად ისახავს კორუფციასთან ბრძოლას, ინტერესთა შეუთავსებლობის შემთხვევათა აღმოფხვრას, კორუფციულ სამართალდარღვევათა გამოვლენას და საზოგადოების ნდობის ამაღლებას თანამდებობის პირთა საქმიანობის მიმართ. სწორედ ამიტომ არის ვალდებული თანამდებობის პირი, სრულყოფილად შეავსოს დეკლარაცია, ხოლო დეკლარაციის გადამოწმებისას საჯარო სამსახურის ბიუროს მიერ დარღვევის გამოვლენა მისი დაჯარიმების საფუძველი შეიძლება გახდეს. ამასთან, ბიუროს ვალდებულება, პროაქტიულად გამოაქვეყნოს მონიტორინგის შედეგები, კვლავ „საჯარო დაწესებულებაში ინტერესთა შეუთავსებლობისა და კორუფციის შესახებ“ საქართველოს კანონის მიზნების აღსრულებას ემსახურება“. მიუხედავად აღნიშნული განმარტებისა, უზენაესმა სასამართლომ, იმის შესაფასებლად, მოსარჩელის მიერ მოთხოვნილი ინფორმაცია იყო თუ არა საჯარო ინფორმაცია, ყურადღება გაამახვილა მოთხოვნილი ინფორმაციის სამართლებრივ სტატუსზე (განკარგულების კანონსაწინააღმდეგოდ ცნობაზე) და არა მის შინაარსზე. მოსარჩელის მიერ მოთხოვნილი ინფორმაცია ეხებოდა შალვა თადუმაძის მიერ შევსებულ დეკლარაციაზე საჯარო სამსახურის ბიუროს მონიტორინგის შედეგებს. იმ პერიოდში შალვა თადუმაძე წარმოადგენდა მთავარ პროკურორს, შესაბამისად, ბუნებრივია საზოგადოებას მისი დეკლარაციის მიმართ გააჩნდა საჯარო ინტერესი. სამწუხაროდ, უზენაესმა სასამართლომ აღნიშნული გარემოება არ მიიღო მხედველობაში და მისი საბოლოო დასკვნა მხოლოდ იმ გარემოებას დააფუძნა, რომ საბოლოოდ საერთო სასამართლოებმა საჯარო სამსახურის ბიუროს მიერ გამოცემული განკარგულება კანონსაწინააღმდეგოდ სცნო.

მაშინ როდესაც მოთხოვნილი ინფორმაცია წარმოადგენდა საჯარო მოხელის მიერ დეკლარაციის შევსების პროცესში გამოვლენილი დარღვევების შესახებ ინფორმაციას, მიუხედავად იმისა, საბოლოოდ როგორ დასრულდა აღნიშნული მონაცემების სისწორესთან დაკავშირებული სამართალწარმოება, წარმოადგენს საჯარო ინტერესის საგანს და აკმაყოფილებს ადამიანის უფლებათა სასამართლოს მიერ დადგენილ საჯარო ინტერესის ტესტს. საზოგადოებას ყოველთვის გააჩნია ლეგიტიმური ინტერესი საჯარო მოხელეთა შემოსავლებთან დაკავშირებით, რათა არ მოხდეს ინტერესთა შეუთავსებლობა და თანამდებობის ბოროტად გამოყენების გზით უკანონო შემოსავლების მიღება. ისევე როგორც საზოგადოებას გააჩნია ინტერესი - საჯარო სამსახურის მიერ თანამდებობის პირის ქონებრივი მდგომარეობის მონიტორინგის დროს მიღებული უკანონო გადაწყვეტილების მიმართ. საზოგადოებას აქვს უფლება, იცოდეს, რა უკანონო გადაწყვეტილება მიიღო საჯარო სამსახურის ბიურომ ან სხვა საჯარო დაწესებულებამ, თავისი უფლებამოსილების განხორცილებებისას. გიორგი კრავეიშვილი საქართველოს მთავრობის წინააღმდეგ 2017 წლის 27 მარტს მიღებული N1/4/757 გადაწყვეტილების მეორე თავის მე-5 პუნქტის თანახმად: „ინფორმაციის ღიაობა ხელს უწყობს სახელმწიფო დაწესებულებების ანგარიშვალდებულების ამაღლებასა და საქმიანობის ეფექტიანობის ზრდას. ღია მმართველობის პირობებში სახელმწიფო ორგანოებს/თანამდებობის პირებს აქვთ მოლოდინი, რომ შესაძლოა, მათი საქმიანობა გადამოწმდეს ნებისმიერი დაინტერესებული პირის მიერ და გადაცდომების აღმოჩენის შემთხვევაში დაექვემდებარონ როგორც სამართლებრივ, ისე პოლიტიკურ პასუხისმგებლობას.“ ამგვარად,თუკი უზენაესმა სასამართლომ დაადგინა, რომ საჯარო სამსახურის ბიურომ ჩაიდინა გადაცდომა ყოფილ მთავარ პროკურორთან და მოქმედ მოსამართლესთან მიმართებაში, ეს ინფორმაცია თავის მხრივ, ისეთი ბუნებისაა, რაც ამართლებს ასეთი ინფორმაციის გასაჯაროების, არამცთუ მისი დახურვის ინტერესს. ამდენად, უზენაესი სასამართლოს შეფასება არ შეესაბამება სტრასბურგის სასამართლოს პრაქტიკას და მის მიერ გაკეთებული დასკვნაც, რომელიც ევროპული სასამართლოს პრაქტიკაზე არის დაფუძნებული, მცდარია.

მოსარჩელეს ასევე სურს ყურადღება მიაპყროს საქართველოს უზენაესი სასამართლოს განჩინების მე-8 გვერდის მეორე აბზაცზე, სადაც მითითებულია: „აღსანიშნავია აგრეთვე ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს 2021 წლის 19 იანვრის გადაწყვეტილება „ნინო მიქიაშვილი საქართველოს წინააღმდეგ, რომელშიც ოთხკრიტერიუმიანი ტესტის ერთ-ერთი კრიტერიუმი - მოთხოვნილი ინფორმაციის ბუნება, გადამწყვეტი აღმოჩნდა საჩივრის დაუშვებლად მიჩნევისათვის (იხილეთ ნინო მიქიაშვილი საქართველოს წინააღმდეგ Nino MIKIASHVILI against Georgia and STUDIO REPORTIORI and Vakhtang KOMAKHIDZE against Georgia)“ უზენაესი სასამართლოც ამ შემთხვევაშიც არ ციტირებს მიქიაშვილის საქმის ფაქტობრივ გარემოებებს და სამართლებრივ დასაბუთებას, მხოლოდ მიუთითებს საქმის შედეგზე. ამ საქმეში ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლო საუბრობს იმაზე, რამდენად არსებობს საჯარო ინტერესი თანამდებობის პირების ქონებრივი დეკლარაციის მიმართ. თუმცა ამის ციტატას უზენაესი სასამართლო ერიდება, ვინაიდან ეს გაართულებდა საკასაციო საჩივრის დაუშვებლად ცნობას. ამის გამო, მოსარჩელე აუცილებლად მიიჩნევს ისაუბროს მიქიაშვილის საქმის ფაქტობრივ და სამართლებრივ გარემოებებთან დაკავშირებით, ვინაიდან ეს გადაწყვეტილება პირდაპირ სცემს პასუხს კითხვაზე - არის თუ არა თანამდებობის პირის ქონებრივი მდგომაროების დეკლარაციაზე წვდომა საჯარო ინტერესის საგანი, რაც ამ ინფორმაციის ბუნებიდან გამომდინარე, ექცევა ინფორმაციის თავისუფლებით დაცულ სფეროში.

ნინო მიქიაშვილი, სტუდია „რეპორტიორი“ და ვახტანგ კომახიძე საქართველოს წინააღმდეგ საქმეში (https://hudoc.echr.coe.int/eng?i=001-208346) მეორე მომჩივანი სტუდია „რეპორტიორი“ არასამთავრობო ორგანიზაციაა, რომლის მიზანია ადამიანის უფლებების და დემოკრატიის დაცვა ჟურნალისტური გამოძიების მეშვეობით. მესამე მომჩივანი, ვახტანგ კომახიძე „რეპორტიორის“ დირექტორი (მე-14 პუნქტი).

2009 წლის 19 ივნისს, ვახტანგ კომახიძემ, როგორც ჟურნალისტმა, მოითხოვა ინფორმაციის მიღება იუსტიციის სამინისტროსაგან იქ დასაქმებული ყველა მოხელის დანამატისა და პრემიის თაობაზე 2004 წლიდან 2009 წლის 19 ივნისამდე (მე-15 პუნქტი).

იუსტიციის სამინსიტრომ, 2009 წლის 29 ივნისის, 14 და 17 აგვისტოს წერილებით, უარი განაცხადა მოთხოვნილი ინფორმაციის გამჟღავნებაზე, ვინაიდან საჯარო მოხელის დანამატი და პრემია იყო პერსონალური მონაცემი, რომლის გამჟღავნება დაუშვებელი იყო მონაცემთა სუბიექტის თანხმობის გარეშე. 2009 წლის 14 აგვისტოს წერილობით პასუხში სამინისტრო მიუთითებს უზენაესი სასამართლოს 2009 წლის 14 აგვისტოს გადაწყვეტილებაზე, რომელიც ეხება მსგავს საქმეს. ამ საქმეში უზენაესმა სასამართლომ განაცხადა, რომ ობიექტურად შეუძლებელია რამდენიმე, სახელმწიფოს ხელთ არსებულ ტომებში გაფანტული ინფორმაციის დამუშავება და საზოგადოებისათვის მისი გამჟღავნება. იუსტიციის სამინისტრო ამტკიცებდა, რომ მომჩივანის მიერ მოთხოვნილი ინფორმაცია იოლად ვერ დამუშავდებოდა. ამის მიუხედავად, სამინისტრომ მომჩივანს გადასცა ინფორმაცია სამინისტროს 330 საჯარო მოხელის მიერ მიღებული ხელფასის და 2008 წელს მოგზაურობაში გაწეული ხარჯების თაობაზე (მე-16 პუნქტი).

2010 წლის 15 იანვარს თბილისის საქალაქო სასამართლომ არ დააკმაყოფილა ვახტანგ კომახიძის სარჩელი, ხოლო იმავე წლის 27 მაისს თბილისის სააპელაციო სასამართლომ - სააპელაციო საჩივარი. სასამართლოებმა აღიარეს ვახტანგ კომახიძის ჟურნალისტის სტატუსი, ასევე ინფორმაციის მიღებისა და გავრცელების უფლება, რაც გარანტირებულია კონსტიტუციის 24-ე მუხლის პირველი და მეოთხე პუნქტებით, ასევე 41-ე მუხლის მე-2 პუნქტით. კონსტიტუციით ამ უფლებებზე დაწესებულია როგორც პირდაპირი, ისე არაპირდაპირი შეზღუდვები, ეს უფლება უნდა დაბალანსდეს სხვისი უფლებების დაცვის ლეგიტიმურ მიზანთან. სასამართლოების განმარტებით, იუსტიციის სამინისტროს თანამშრომლების დანამატები და პრემიები იყო პერსონალური მონაცემი, სზაკის 27-ე მუხლის პირველი პუნქტის და 28-ე მუხლის თანახმად. პრემიის გადახდა ხდებოდა თანამდებობის პირის მიერ სპეციფიკური მოვალეობის შესრულებისას მიღწევების გამო წასახალისებლად. ეს ინფორმაცია იყო კონფიდენციალური და მისი გამჟღავნებისათვის საჭიროა მონაცემთა სუბიექტის თანხმობა. არსებობდა ალტერნატივა, რომლითაც უკეთ იქნებოდა დაცული იუსტიციის სამინისტროს თანამშრომლის პერსონალური მონაცემი: ვახტანგ კომახიძეს შეეძლო გასცნობოდა იუსტიციის სამინისტროს თანამდებობის პირის ქონებრივი მდგომარეობის შესახებ დეკლარაციას. ეს არის საჯარო დოკუმენტი, რომელიც ადვილად ხელმისაწვდომი იყო ინტერნეტში. დეკლარაციაში აისახება ყოველწლიურად თანამდებობის პირის მიერ მიღებული სრული შემოსავალი, სადაც შედის დანამატები და პრემიები. ამ უკანასკნელს თანამდებობის პირები იღებენ თანამდებობრივ სარგოსთან ერთად. მართალია, ქონებრივი მდგომარეობის დეკლარაცია არ შეიცავს შემოსავლის შესახებ ჩაშლილ მონაცემებს, თუმცა სასამართლოს აზრით, არასწორი იქნებოდა სამინისტროსათვის იმგვარი ვალდებულების დაკისრება, რომლის მიხედვითაც, მთლიანი შემოსავლიდან უნდა გამოკლებულიყო დანამატები და პრემიები. ეს განსაკუთრებით რთული იქნებოდა იმის გათვალისწინებით, რომ სამინისტრო კომპიუტერულად არ აწარმოებდა ბუღალტერიას, რაც სხვა შემთხვევაში ამ ამოცანას გაადვილებდა. ამის მიუხედავად, დანამატები და პრემიები არის საჯარო მოხელეების პერსონალური ინფორმაცია (მე-18 პუნქტი).

უზენაესმა სასამართლომ 2011 წლის 11 იანვარს ვახტანგ კომახიძის საკასაციო საჩივარი დაუშვებლად სცნო, ძალაში დატოვა ქვემდგომი ინსტანციის სასამართლოს გადაწყვეტილებები და ამის შესახებ ვახტანგ კომახიძეს შეატყობინა 2011 წლის 3 თებერვალს (მე-19 პუნქტი).

ადამიანის უფლებათა ევროპულმა სასამართლომ, მას შემდეგ, რაც დაადგინა ის, რომ ვახტანგ კომახიძემ ქვეყნის ეროვნულ სასამართლოებს აუხსნა, რომ ინფორმაცი სჭირდებოდა იუსტიციის სამინისტროს მაღალჩინოსნების კორუფციის შესახებ ჟურნალისტური გამოძიების მოსამზადებლად, ევროპულმა სასამართლომ დაადგინა რომ პირველი ტესტის მოთხოვნა - ინფორმაციის მოთხოვნის მიზანი - დაკმაყოფილებული იყო (51-ე პუნქტი).

ამის შემდეგ ადამიანის უფლებათა ევროპულმა სასამართლომ განაცხადა: „რაც შეეხება ინფორმაციის ბუნების კრიტერიუმს, სასამართლო იმეორებს, რომ წვდომა უნდა იქნეს უზრუნველყოფილი ისეთ ინფორმაციაზე, რომლის შინაარსიც აკმაყოფილებს საჯარო ინტერესის ტესტის მოთხოვნებს. ეს უკანასკნელი, ზოგადი განმარტების მიხედვით, არსებობს მაშინ, როცა ინფორმაციის გამჟღავნებით მოხდება საზოგადოებრივი მნიშვნელობის საქმეების და საზოგადოებრივი ინტერესების მქონე საკითხების გამჭვირვალე გადაწყვეტა, საზოგადოების მონაწილეობის უზრუნველყოფა საჯარო მმართველობაში (52-ე პუნქტი).

რაც შეეხება სტუდიო „რეპორტიორის“ და ვახტანგ კომახიძის საჩივარს, ზოგადად საჯარო მოხელის შემოსავლის შესახებ ინფორმაციაზე წვდომა ხელს უწყობს საზოგადოებრივი საქმეების გადაწყვეტისას გამჭვირვალობას. ეს ინფორმაცია წარმოადგენს საზოგადოებრივი ინტერესის საგანს. ამის მიუხედავად, სადავო არ არის ის გარემოება, რომ სტუდია „რეპორტიორისათვის,“ ვახტანგ კომახიძისათვის და დანარჩენი საზოგადოებისათვის შესაძლებელი იყო ამ ინფორმაციის მიღება სამინისტროს თანამშრომლების ქონებრივი მდგომარეობის ყოველწლიური დეკლარაციიდან, რაც საჯარო სივრცეში იყო ხელმისაწვდომი. სამინისტროში თითოეული თანამდებობისა და პოზიციისათვის კანონმდებლობით განსაზღვრულია სახელფასო სარგოს ოდენობა. ვახტანგ კომახიძეს შეეძლო წლიური შემოსავლისათვის გამოეკლო წლიური სახელფასო სარგოს ოდენობა და ამით მიეღო წლის განმავლობაში საჯარო მოხელის მიერ მიღებული პრემიისა და დანამატის ოდენობა. რაც შეეხება ვახტანგ კომახიძის არგუმენტს, მხოლოდ საჯარო მოხელეთა თვიური და კვარტალური მონაცემებით ხდება იუსტიციის სამინისტროში შესაძლო კორუფციის და ფავორიტიზმის ფაქტების გამოვლენა. მომჩივანმა სასამართლო ვერ დაარწმუნა, ამ ინფორმაციის მიღებით, როგორ მოხდებოდა კორუფციის ფაქტების აღმოჩენა. ევროპული სასამართლო თვლის, რომ აღნიშნული საქმის გარემოებების გათვალისწინებით, ის ფორმა, როგორც ინფორმაცია იქნა მოთხოვნილი, არ აკმაყოფილებს საჯარო ინტერესის ტესტის მოთხოვნებს.“ (54-ე პუნქტი)

რაც უზენაესმა სასამართლომ გამოტოვა თავის განჩინებაში იყო ის, რომ ადამიანის უფლებათა ევროპულმა სასამართლომ მიქიაშვილის საქმეში თანამდებობის პირის ქონებრივი მდგომარეობის დეკლარაცია მიიჩნია იმგვარი ბუნების მქონე ინფორმაციად, რომლის მიმართაც საჯარო ინტერესი არსებობს. საჩივარი სწორედ იმიტომ ცნო ევროპულმა სასამართლომ დაუშვებლად, რომ მოსარჩელეს ამ დოკუმენტზე - თანამდებობრივი პირების ქონებრივი დეკლარაციის მეშვეობით შეეძლო საზოგადოებისათვის ეცნობებინა იუსტიციის სამინისტროში სავარაუდო კორუფციის და ფავორიტიზმის თაობაზე. სწორედ ამით აიხსნება ის ფაქტი, რომ უზენაესი სასამართლო თავის განჩინებაში ახსენებს სტრასბურგის სასამართლოს გადაწყვეტილების სახელწოდებას, საქმის შედეგს და ერთ სიტყვასაც არ ამბობს სტრასბურგის აღნიშნული სასამართლოს გადაწყვეტილების მოტივაციაზე, რომლის მიხედვითაც, თანამდებობის პირის ქონებრივი მდგომარეობის შესახებ დეკლარაცია არის იმგვარი ბუნების ინფორმაცია, რაც წარმოშობს არასამთავრობო ორგანიზაციის და ჟურნალისტის მიერ მისი მიღების უფლებას. განჩინებაში ამის ციტატის შემთხვევაში, უზენაესი სასამართლო ვერ მიაღწევდა სასურველ შედეგს - ქონებრივი მდგომარეობის შესახებ დეკლარაცია, თუნდაც უკანონოდ დამუშავებული დეკლარაცია, მისი ბუნების გამო, გამოეცხადებინა ისეთ ინფორმაციად, რომელზე წვდომაც საზოგადოებას არ უნდა ჰქონოდა.

ამგვარად, ქონებრივი მდგომარეობის შესახებ დეკლარაცია აკმაყოფილებს საჯარო ინტერესის ტესტის მოთხოვნებს და საზოგადოებას აქვს მასზე წვდომის უფლება.

ადმინისტრაციულ საპროცესო კოდექსის 29-ე მუხლის მე-3 ნაწილის კონსტიტუციის მე-18 მუხლის მე-2 პუნქტთან მიმართების დასადგენად ასევე უნდა შემოწმდეს, რამდენად განსაზღვრავს ეს სადავო ნორმა საჯარო ინფორმაციაზე ხელმისაწვდომობის უფლების მატერიალურ შინაარსსა თუ მისი მოქმედების ფარგლები საპროცესო ურთიერთობის რეგულირებით შემოიფარგლება. მსგავს საკითხზე საკონსტიტუციო სასამართლომ იმსჯელა 2017 წლის 8 სექტემბრის N2/14/879 საოქმო ჩანაწერზე „საქართველოს მოქალაქე ზურაბ სვანიძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ.“ სასამართლომ საოქმო ჩანაწერის მე-3 პარაგრაფში აღნიშნა, რომ „საქართველოს კონსტიტუციის 21-ე მუხლი იცავს პირის მატერიალურ უფლებას, ჰქონდეს ქონება, მათ შორის, მოთხოვნები, ისარგებლოს საკუთრებით და განკარგოს იგი. ხოლო სასამართლოს მეშვეობით საკუთრების დაცვის პროცესუალურ ასპექტებს აწესრიგებს საქართველოს კონსტიტუციის 42-ე მუხლის პირველი პუნქტი. შესაბამისად, სადავო რეგულირებას საკუთრების უფლებასთან მიმართება ექნება იმ შემთხვევაში, როდესაც იგი განსაზღვრავს საკუთრების მატერიალური უფლების ფარგლებს, ხოლო სასამართლოს მეშვეობით საკუთრების უფლების დაცვის პროცედურა საქართველოს კონსტიტუციის 42-ე მუხლის პირველი პუნქტის რეგულირების სფეროს წარმოდგენს.“ ამდენად, საკონსტიტუციო სასამართლო ერთმანეთისგან განასხვავებს მატერიალურ უფლებაში ჩარევას და მატერიალური უფლების დაცვის საპროცესო გარანტიის შეზღუდვას. მაშინ, როდესაც სადავო ნორმით იზღუდება მატერიალური უფლების დაცვის საპროცესო გარანტია, ამით ირღვევა არა თავად კონკრეტული მატერიალური უფლება, არამედ კონსტიტუციის 31-ე მუხლის პირველი მუხლი, რომელიც წარმოადგენს საპროცესო გარანტიას ნებისმიერი უფლების დასაცავად.

ადმინისტრაციულ საპროცესო კოდექსის 29-ე მუხლის მე-3 ნაწილი წარმოადგენს საპროცესო ნორმას, რომელიც განსაზღვრავს ინდივიდუალური აქტის მოქმედების/შეჩერების საკითხს. როგორც უკვე აღინიშნა, საპროცესო საკითხების მომწესრიგებელი ნორმების კონსტიტუციურობის საკითხები განიხილება კონსტიტუციის 31-ე მუხლის პირველ პუნქტთან მიმართებით, ვინაიდან ისინი აწესრიგებენ მატერიალური უფლების დაცვის საპროცესო გარანტიების შინაარსს. ამის მიუხედავად, მათ შორის საკონსტიტუციო სასამართლოშიც მოიძებნება პრეცედენტი, როდესაც საკონსტიტუციო სასამართლომ პროცესუალური საკითხის მომწესრიგებელი ნორმის შესაძლო არაკონსტიტუციურობის საკითხი დაინახა მატერიალურ უფლებასთან მიმართებით. საკონსტიტუციო სასამართლოს 2015 წლის 2 ნოემბრის N1/6/675 საოქმო ჩანაწერის სარეზოლუციო ნაწილის პირველი პუნქტის მიხედვით არსებითად განსახილველად იქნა მიღებული N675 კონსტიტუციური სარჩელი („შპს სამაუწყებლო კომპანია რუსთავი 2“ და „შპს ტელეკომპანია საქართველო“ საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ) საქართველოს სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის 268-ე მუხლის პირველი ნაწილის „ზ“ ქვეპუნქტის კონსტიტუციურობის თაობაზე საქართველოს კონსტიტუციის 21-ე მუხლის პირველ პუნქტთან მიმართებით. სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის 268-ე მუხლის პირველი ნაწილი განსაზღვრავდა სასამართლოს კომპეტენციას, მხარეთა თხოვნის შემთხვევაში, მთლიანად ან ნაწილობრივ დაუყოვნებლივ აღსასრულებლად გადაეცა იმავე მუხლში ჩამოთვლილ საკითხებზე მიღებული გადაწყვეტილებები. ამდენად, აღნიშნული ნორმა სასამართლოს აძლევდა კომპეტენციას, განესაზღვრა სასამართლოს გადაწყვეტილებების დროში აღსრულების ეფექტი. 2016 წლის 30 სექტემბერს საკონსტიტუციო სასამართლომ აღნიშნულ საქმეზე მიიღო გადაწყვეტილება და არაკონსტიტუციურად სცნო გასაჩივრებული ნორმა. წინამდებარე საქმეში გასაჩივრებული ნორმა კი სასამართლოს აძლევს კომპეტენციას, განსაზღვროს ინდივიდუალური ადმინისტრაციული აქტის ადმინისტრაციული აქტის დროში მოქმედების საკითხი - შეაჩეროს ან არ შეაჩეროს იგი. ხოლო მისი პრაქტიკაში გამოყენების შედეგად საერთო სასამართლოებმა სადავო ნორმას მიანიჭეს იმგვარი შინაარსი, რომ სადავო აქტის მოქმედების შეჩერება, მათ შორის, გულისხმობს სადავო აქტის საჯარო ინფორმაციის სახით გაცემის შეზღუდვასაც. ამდენად, მოსარჩელე მიიჩნევს, რომ სადავო ნორმატიული შინაარსი ზღუდავს კონსტიტუციის მე-18 მუხლის მე-2 პუნქტით დაცულ უფლებას, ვინაიდან მოსარჩელეს დღემდე არ აქვს შესაძლებლობა, გაეცნოს შალვა თადუმაძის მიმართ გამოცემულ საჯარო სამსახურის ბიუროს უფროსის განკარგულებას. რაც შეეხება ადმინისტრაციული კოდექსის 28-ე მუხლის პირველი ნაწილს, უზენაესი სასამართლოს მიერ შექმნილი ნორმატიული შინაარსით, საჯარო ინფორმაციას არ განეკუთვნება საჯარო სამსახურის ბიუროს მიერ დეკლარაციების მონიტორინგის შედეგები, ისეთ შემთხვევაში, როდესაც იმ პირმა, ვისი შემოწმებაც მოხდა, სასამართლოში მოიგო დავა მონიტორინგის შედეგების ბათილად ცნობის შესახებ.

მოსარჩელის მიერ მოთხოვნილი ინფორმაცია წარმოადგენს საჯარო სამსახურის ბიუროს მიერ საჯარო მოხელეთა დეკლარაციების მონიტორინგის პროცესში მოპოვებულ ინფორმაციას. საქართველოს მთავრობის 2022 წლის 13 იანვრის N10 დადგენილებით დამტკიცებულია საჯარო სამართლის იურიდიული პირის – საჯარო სამსახურის ბიუროს დებულება. დებულების მიხედვით, საჯარო სამსახურის ბიუროს უფლებამოსილებას წარმოადგენს: ა) საჯარო სამსახურის სფეროში საქმიანობის კოორდინაციის ხელშეწყობა; ბ) „საჯარო სამსახურის შესახებ“ საქართველოს კანონით განსაზღვრული ძირითადი მიმართულებების განხორციელების უზრუნველყოფა; გ) თანამდებობის პირის ქონებრივი მდგომარეობის დეკლარაციის მიღების, შესაბამისი თანამდებობის პირის ქონებრივი მდგომარეობის დეკლარაციის საჯაროობის, დადგენილ ვადაში დეკლარაციის ჩაბარების კონტროლის უზრუნველყოფა და დეკლარაციების მონიტორინგის განხორციელება. აღნიშნული მიზნების შესრულება დაკავშირებულია სახელმწიფო ამოცანების შესრულებასთან, რის მისაღწევადაც ბიურო ახორციელებს საქართველოს მთავრობის მიერ დელეგირებულ უფლებამოსილებებს. „საჯარო დაწესებულებაში ინტერესთა შეუთავსებლობისა და კორუფციის შესახებ“ კანონის მე-20 მუხლით, საჯარო სამსახურის ბიურო აღჭურვილია უფლებამოსილებით, დეკლარაციების წარდგენასთან დაკავშირებით დარღვევის არსებობის შემთხვევაში, დააჯარიმოს შესაბამისი თანამდებობის პირი. ამგვარად, საჯარო სამსახურის ბიუროს აქვს რეპრესიული უფლებამოსილება, რაც მიუთითებს იმაზე, რომ ის წარმოადგენს კონსტიტუციის მე-18 მუხლით გათვალისწინებულ საჯარო დაწესებულებას. მოსარჩელის მიერ მოთხოვნილი ინფორმაცია კი შეეხება ბიუროს მიერ საჯარო უფლებამოსილებების ფარგლებში შექმნილ ინფორმაციას - დეკლარაციების მონიტორინგის პროცესში დამუშავებულ ინფორმაციას, თანამდებობის პირის მიერ დეკლარაციის შევსების წესის დარღვევის შესახებ. აღნიშნულიდან გამომდინარე, მოსარჩელის მიერ მოთხოვნილი საჯარო ინფორმაცია უნდა მოვიაზროთ, როგორც საჯარო დაწესებულებებში დაცულ ინფორმაციად. ამასთან, ვინაიდან უზენაესმა სასამართლომ მოსარჩელეს სწორედ აღნიშნულ ინფორმაციაზე წვდომა შეუზღუდა, სადავო ნორმების საფუძველზე, სახეზეა საქართველოს კონსტიტუციის მე-18 მუხლის მე-პუნქტით დაცულ უფლებაში ჩარევა. უფლებაში ჩარევის კონსტიტუციურობის საკითხი კი უნდა შეფასდეს თანაზომიერების ტესტის გამოყენებით.

3. ლეგიტიმური მიზანი

თბილისის საქალაქო სასამართლოს ადმინისტრაციულ საქმეთა კოლეგიის 2019 წლის 24 დეკემბრის განჩინებით მოსარჩელე შალვა თადუმაძის შუამდგომლობა დაკმაყოფილდა იმ მიზეზით რომ მის შესახებ მიღებული საჯარო სამსახური ბიუროს უფროსის განკარგულების გამჟღავნებით მიადგებოდა მნიშვნელოვანი რეპუტაციული ზიანი. კერძოდ „მის მიმართ ჩამოყალიბდებოდა არასწორი აღქმა და აგრეთვე საზოგადოება შეცდომაში იქნებოდა შეყვანილი იმ გარემოებებთან დაკავშირებით, რომელიც მითითებულია ბიუროს მიერ მიღებულ გადაწყვეტილებაში“ (დანართი 3). შემდგომში აღნიშნული არგუმენტი გაიზიარეს სამივე ინსტანციის სასამართლოებმა. მოსარჩელე მიიჩნევს, რომ ზოგადად ოფიციალურ ჩანაწერებში არსებული პერსონალური მონაცემების გამჟღავნებამ მონაცემების სუბიექტს შესაძლოა მიაყენოს ისეთი ზიანი, რომელიც გავლენას მოახდენს მის პირად თუ ოჯახურ ცხოვრებაზე, ასევე იმაზეც თუ როგორ იქნება იგი აღქმული საზოგადოებაში. მოსარჩელე მხარე ასევე მიიჩნევს, რომ ზოგიერთ შემთხვევაში ოფიციალურ დოკუმენტებში არსებული პერსონალური მონაცემების გამჟღავნება შესაძლოა შეიზღუდოს მონაცემთა სუბიექტის პირადი ცხოვრების დაცვის მოტივით. შესაბამისად, მოსარჩელეს მიაჩნია, რომ პირის რეპუტაციისა და პირადი ცხოვრების დაცვის მიზნით საჯარო ინფორმაციის ხელმისაწვდომობის უფლებაში ჩარევა ემსახურება მნიშვნელოვან საჯარო მიზანს.

თანამდებობის პირის ქონებრივი მდგომაროების დეკლარაციის დროებითი გამოქვეყნების აკრძალვა, როგორც სარჩელის უზრუნველყოფის ღონისძიება, შეიძლება ემსახურებოდეს სასამართლოს ავტორიტეტის და იმ თანამდებობის პირის სამართლიანი სასამართლოს უფლების დაცვას, რომელიც დავობს ამ დეკლარაციის სამუდამო გასაიდუმლოებისათვის. ამ თვალსაზრისით ეს საქმე ჰგავს ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს გადაწყვეტილებას საქმეზე ობზერვერი და გარდიანი გაერთიანებული სამეფოს წინააღმდეგ (https://hudoc.echr.coe.int/eng?i=001-57705)

ამ საქმეში მომჩივანები იყვნენ ბრიტანეთში გამომავალი ორი გაზეთი, რომლებიც ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს წინაშე დავობდნენ ინგლისური სასამართლოების მიერ მათ მიმართ გამოყენებული სარჩელის უზრუნველყოფის ღონისძიების თაობაზე - ქვეყნის შიდა სასამართლოში საქმის არსებითი განხილვის დასრულებამდე არ გამოექვეყნებინათ ბრიტანეთის სპეცსამსახურების უკანონო საქმიანობის შესახებ ინფორმაცია (გადაწყვეტილების მე-9 პუნქტი).

ამ საქმეში დავის საგანს წარმოადგენდა ის, თუ რამდენად ჰქონდა გაზეთ ობზერვერსა და გარდიანს, გამოექვეყნებინა ინფორმაცია 1955-დან 1976 წლებში ბრიტანეთის უშიშროების სამსახურის უფროს თანამშრომლად მომუშავე პიტერ რაითის მიერ დაწერილ მემუარებზე, სახელწოდებით „სპაიქეჩერი.“ეს მემუარები ეხებოდა ბრიტანეთის უსაფრთხოების სამსახურის MI5-ის სავარაუდო უკანონო საქმიანობას, კერძოდ, წიგნში აღწერილი იყო, რომ MI5-ის აგენტები ტეხდნენ მეგობრულად და მტრულად განწყობილი ქვეყნების საელჩოების შესასვლელებს და საელჩოების შენობებში ამონტაჟებდნენ მოსასმენ აპარატებს. ბატონი რაითი გეგმავდა ამ წიგნის გამოცემას ავსტრალიაში (მე-11 პუნქტი).

1985 წელს ბრიტანეთის გენერალურმა პროკურორმა (General Attorney) მიმართა ავსტრალიურ სასამართლოებს, „სპაიქეჩერის“ გამოცემის აკრძალვის თაობაზე სარჩელით (მე-13 პუნქტი), ავსტრალიაში მიმდინარე სასამართლო პროცესების გაშუქების სურვილი ჰქონდათ ბრიტანულ გამოცემებს ობზერვერსა და გარდიანს. ისინი ასევე აწარმოებდნენ კამპანიას, რათა მომხდარიყო უშიშროების სამსახურის ქმედებების დამოუკიდებელი გამოძიება. გაზეთებმა გამოაქვეყნეს ინფორმაცია MI5-ის მიერ დიპლომატების უკანონო მოსმენის თაობაზე, ასევე იმ სასტუმროში მოსასმენი აპარატის დამონტაჟების თაობაზე, რომელსაც მე-20 საუკუნის 50-იან წლებში ბრიტანეთში ვიზიტისას ხრუშჩოვი სტუმრობდა (მე-14 პუნქტი).

გენერალურმა პროკურორმა მიმართა ბრიტანულ სასამართლოს ობზერვერისა და გარდიანის წინააღმდეგ და მათგან მოითხოვა ბატონი რაითის მემუარებიდან ნებისმიერი ინფორმაციის გამოქვეყნების სამუდამო აკრძალვა. ამასთან საქმეზე საბოლოო გადაწყვეტილების მიღებამდე გენერალური პროკურორი ითხოვდა სარჩელის უზრუნველყოფის ღონისძიების გამოყენებას (მე-17 პუნქტი). თავისი მოთხოვნის დასასაბუთებლად გენერალურმა პროკურორმა სასამართლოს წარუდგინა ბრიტანეთის მინისტრთა კაბინეტის მდივნის ჩვენება, სადაც აღნიშნული იყო უშიშროების სამსახურის თანამშრომლის ნებისმიერი მონათხრობის გამოქვეყნება გამოიწვევდა უშიშროების მოქმედი და ყოფილი თანამშრომლების იდენტიფიცირებას; ასევე მეგობარი ქვეყნები და საერთაშორისო ორგანიზაციები დაკარგავდნენ ნდობას უშიშროების სამსახურის მიმართ (მე-16 პუნქტი).

მოსამართლე მილეტიმ დააკმაყოფილა გენერალური პროკურორის შუამდგომლობა და გაზეთებს ობზერვერსა და გარდიანს აუკრძალა სპაიქეჩერის ხელნაწერში ასახული ნებისმიერი ინფორმაციის გამოქვეყნება, ასევე ბატონი რაითისაგან პირდაპირ ან არაპირდაპირ მიღებული ნებისმიერი ინფორმაციის გამოქვეყნება (მე-18 პუნქტი). სარჩელის უზრუნველყოფის აღნიშნული ღონისძიების გამოყენება მოსამართლე მილეტიმ დაასაბუთა შემდეგნაირად: „სარჩელის უზრუნველყოფის ღონისძიების გამოყენებაზე უარი გამოიწვევს სადავო შინაარსის პუბლიკაციის გამოქვეყნებას და სამუდამოდ წაართმევს გენერალურ პროკურორს სასამართლო მექანიზმით სარგებლობის შესაძლებლობას.“

ადამიანის უფლებათა ევროპულმა სასამართლომ გაიზიარა, რომ სარჩელის უზრუნველყოფის ლეგიტიმურ მიზანს წარმოადგენდა სასამართლოს ავტორიტეტის დაცვა და მოსარჩელის მიერ სამართლიანი სასამართლოს უფლებით სარგებლობა. გადაწყვეტილების 56-ე პუნქტში ევროპულმა სასამართლომ მიუთითა: „სასამართლო იზიარებს, რომ სარჩელის უზრუნველყოფის ღონისძიების პირდაპირი და უპირველესი მიზანი იყო სასამართლოს ავტორიტეტის დაცვა. ეს ფრაზა გულისხმობს მხარის საპროცესო უფლებებით უზრუნველყოფას... სასამართლომ უნდა განიხილოს მოსარჩელისა და მოპასუხის მიერ წამოჭრილი საკითხები, ისე, რომ მოსარჩელეს ჰქონდეს უფლება, საქმის სასამართლოში განხილვის მომენტში ზიანი არ მიიღოს მოპასუხის იმ მოქმედებით, რომლის თავიდან აცილებასაც ემსახურება სასამართლოში სარჩელის შეტანა.“ ევროპულმა სასამართლომ გადაწყვეტილების 62-ე პუნქტში ასევე აღნიშნა: „გენერალური პროკურორი ითხოვდა იმ მასალის გამოქვეყნების სამუდამო აკრძალვას, რომლის გამოქვეყნება, სანდო მტკიცებულების მიხედვით, საზიანოდ იქნა მიჩნეული უსაფრთხოების სამსახურისათვის. სარჩელის უზრუნველყოფის ღონისძიების გამოუყენებლობის შემთხვევაში, ობზერვერსა და გარდიანს ექნებოდა შესაძლებლობა, მთავარი სხდომის გამართვამდე, დაუყოვნებლივ გამოექვეყნებინათ მასალები, ეს კი გენერალურ პროკურორს წაართმევდა შესაძლებლობას, სარჩელის დაკმაყოფილების შემთხვევაში, სასამართლოს საბოლოო გადაწყვეტილებით მომხდარიყო ინფორმაციის გამოქვეყნების სამუდამო აკრძალვა. ამგვარად, შეუქცევადად ხდებოდა დავის საგნის განადგურება და ამით, შეუძლებელი ხდებოდა ეროვნული უსაფრთხოების ინტერესების დაცვა.“

ამგვარად, მოცემულ შემთხვევაში, გასაჩივრებული ნორმები, რაც ითვალისწინებს საქმეზე საბოლოო გადაწყვეტილების მიღებამდე ქონებრივი მდგომარეობის დეკლარაციის მონაცემების გამოქვეყნების აკრძალვას, ემსახურება ისეთ ლეგიტიმურ მიზანს, როგორიცაა თანამდებობის პირის მიერ სამართლიანი სასამართლოს უფლებით სარგებლობას. როდესაც თანამდებობის პირი სასამართლოში დავობს მისი დეკლარაციის გამოქვეყნების სამუდამო აკრძალვაზე, საქმეზე საბოლოო გადაწყვეტილების მიღებამდე, დეკლარაციის გამოქვეყნება აზრს უკარგავს სასამართლოში დავის გაგრძელებას, აცლის სარჩელს დავის საგანს. როცა მოსარჩელის ინტერესია ინფორმაციის გასაიდუმლოება და გადაწყვეტილების მიღებამდე ხდება ასეთი ინფორმაციის გამჟღავნება, ასეთ შემთხვევაში მოსარჩელეს ადგება გამოუსწორებელი ზიანი - სარჩელის დაკმაყოფილების შემთხვევაში და სასამართლოს კანონიერ ძალაში შესული გადაწყვეტილებით, ინფორმაციის გავრცელების სამუდამო აკრძალვის შემთხვევაშიც კი, ქონებრივი დეკლარაციაში ასახული ინფორმაციის შესახებ იცის ყველამ. ამიტომ სარჩელის უზრუნველყოფის ღონისძიება, რაც ითვალისწინებს თანამდებობის პირის ქონებრივი მდგომარეობის დეკლარაციის დროებით, სასამართლოს კანონიერ ძალაში შესვლამდე გამოქვეყნების აკრძალვას, ემსახურება თანამდებობის პირის მიერ სამართლიანი სასამართლოს უფლებით სარგებლობის ლეგიტიმური მიზნის მიღწევას.

4. გამოსადეგობა

თანაზომიერების ტესტის აღნიშნულ ეტაპზე მოწმდება რამდენად არსებობს შეზღუდვასა და შეზღუდვის ლეგიტიმურ მიზანს შორის ლოგიკური კავშირი. უფრო კონკრეტულად, შეზღუდვა ემსახურება თუ არა ლეგიტიმური მიზნის მიღწევას. გამოსადეგობის ნაწილში მოსარჩელე მხარე ერთმანეთისაგან გამიჯნავს ორ შემთხვევას“ 1) სასამართლოს უფლებამოსილებას - სარჩელის უზრუნველყოფის ღონისძიების სახით, საბოლოო გადაწყვეტილების მიღებამდე არ გამოაქვეყნოს თანამდებობის პირის ქონებრივ მდგომარეობასთან დაკავშირებით საჯარო სამსახურის ბიუროს აქტები; 2) თანამდებობის პირის სარჩელის დაკმაყოფილების, საჯარო სამსახურის ბიუროს ინდივიდუალური აქტის უკანონოდ და ბათილად ცნობის შემთხვევაში, სამუდამოდ აკრძალოს ამ აქტის გასაჯაროება.

პირველ შემთხვევაში, სასამართლოს აქვს კომპეტენცია, საჯარო ინფორმაციის გასაჯაროება შეზღუდოს საქმეზე გადაწყვეტილების კანონიერ ძალაში შესვლამდე როგორც წინამდებარე საქმეში გამოიკვეთა, სასამართლომ ინდივიდუალური ადმინისტრაციული აქტის მოქმედება სწორედ მოსარჩელის რეპუტაციის დაზიანების თავიდან ასარიდებლად შეაჩერა. შესაბამისად, სადავო ნორმატიული შინაარსი მიმართულია ლეგიტიმური მიზნის მიღწევისაკენ და იგი წარმოადგენს მიზნის მიღწევის გამოსადეგ საშუალებას.

მეორე შემთხვევაში, როდესაც კანონიერ ძალაში შევა საერთო სასამართლოების გადაწყვეტილება იმასთან დაკავშირებით, რომ საჯარო სამსახურის ბიურომ დაუშვა შეცდომა ან ჩაიდინა გადაცდომა, უკანონოდ მიიღო ინდივიდუალური აქტი თანამდებობის პირის მიმართ, მოცემულ შემთხვევაში - როგორც საჯარო სამსახურის ბიუროს უკანონო განკარგულების, ისე იმ ფაქტობრივი გარემოების გასაიდუმლოებით, რის გამოც ეს განკარგულება იქნა მიღებული, ლეგიტიმური მიზანი - დაცული იყოს შესაბამისი თანამდებობის პირის რეპუტაცია - არ მიიღწევა. თანამდებობის პირის რეპუტაცია შეუძლებელია შელახული იქნას მაშინ, როცა ამ თანამდებობის პირის მიმართ კანონდარღვევა თავად საჯარო სამსახურის ბიურომ ჩაიდინა და იმავდროულად, დასტურდება, რომ თანამდებობის პირმა სწორად შეავსო დეკლარაცია. თანამდებობის პირის რეპუტაცია არ იქნება შელახული, თუკი საზოგადოება გაეცნობა იმ აქტის შინაარსს, რომელიც სასამართლოს კანონიერი გადაწყვეტილებით ბათილად არის ცნობილი, როგორც კანონსაწინააღმდეგო. თუკი საზოგადოებას, იმავდროულად, ეცოდინება ის, რომ სასამართლოს კანონიერ ძალაში შესული გადაწყვეტილებით დადასტურებულია ფაქტი იმასთან დაკავშირებით, რომ დეკლარაციის შევსებისას თანამდებობის პირს კანონი არ დაურღვევია, თანამდებობის პირის რეპუტაცია არ შეილახება იმით, თუ საზოგადოებისათვის ცნობილი გახდება ის ფაქტი, რის გამოც, საჯარო სამსახურის ბიურომ უკანონო განკარგულება მიიღო. უკანონო აქტის გასაჯაროებისას თანამდებობის პირს ყოველთვის შეუძლია, საკუთარი რეპუტაციის დასაცავად, სასამართლოს იმ საბოლოო გადაწყვეტილებაზე მითითება, რომლითაც ეს თანამდებობის პირი გამართლდა კანონდარღვევაში. ამით კი უკანონო ინდივიდუალური ადმინისტრაციულ-სამართლებრივი აქტის გასაიდუმლოება ლეგიტიმური მიზნის - პირის რეპუტაციის დასაცავად - უვარგის საშუალებად იქცევა.

სწორედ ამ შემთხვევას ჰქონდა ადგილი საიას სარჩელის უზენაეს სასამართლოში განხილვის მომენტისათვის. საერთო სასამართლოებმა ბათილად სცნეს საჯარო სამსახურის ბიუროს ინდივიდუალური აქტი, რომელიც გამოცემული იქნა ყოფილი მთავარი პროკურორის და მოქმედი მოსამართლის შალვა თადუმაძის მიერ ქონებრივი დეკლარაციის შევსებასთან დაკავშირებით. საერთო სასამართლოების ეს გადაწყვეტილება შევიდა კანონიერ ძალაში და გახდა საბოლოო, რასაც შედეგად უკანონოდ ცნობილი აქტის სამუდამო გასაიდუმლოება მოჰყვა. ამ უკანონო აქტის გასაჯაროება, სასამართლოს გადაწყვეტილების კანონიერ ძალაში შესვლის შემდეგ, ვერ შელახავდა შალვა თადუმაძის რეპუტაციას, ვინაიდან უკვე არსებობდა სასამართლოს საბოლოო გადაწყვეტილება, რომლითაც შალვა თადუმაძე გამართლებული იქნა იმ ფაქტობრივ გარემოებაში, რის გამოც საჯარო სამსახურის ბიურომ უკანონო აქტი გამოსცა. ასეთ შემთხვევაში, საზოგადოების მიმართ დაწესებული შეზღუდვა - არ გაეცნოს ადმინისტრაციული ორგანოს უკანონო ადმინისტრაციულ აქტს, ლოგიკურად არ უკავშირდება იმ პირის რეპუტაციის დაცვის ინტერესს, ვისაც ეს აქტი ეხება.

რაც შეეხება სასამართლო ავტორიტეტისა და მოსარჩელის სამართლიანი სასამართლოს უფლების დაცვას, სარჩელის უზრუნველყოფის ღონისძიება - სასამართლოს გადაწყვეტილების კანონიერ ძალაში შესვლამდე საჯარო სამსახურის ბიუროს მიერ თანამდებობის პირის ქონებრივი დეკლარაციის და მასთან დაკავშირებით მიღებული ინდ აქტების გამოქვეყნების დროებითი აკრძალვა, არის აღნიშნული ლეგიტიმური მიზნის მისაღწევად გამოსადეგი საშუალება. ქონებრივი დეკლარაციის გასაჯაროების დროებითი აკრძალვით მოსარჩელე მხარე საბოლოო გადაწყვეტილების მიღებამდე არ ჰკარგავს დავის საგანს. როდესაც სარჩელით მოთხოვნილია უკანონოდ დამუშავებული მონაცემის გამოქვეყნების სამუდამო აკრძალვა და სარჩელის არსებით განხილვამდე ხდება იმ მონაცემის გამოქვეყნება, რომლის გამოქვეყნების აკრძალვის მოთხოვნისთვისაც დავობს პირი, აზრი ეკარგება სასამართლოში დავას, ვინაიდან ის რის გასაიდუმლოებასაც ითხოვდა პირი, სასამართლოს გადაწყვეტილების მიღებამდე გამჟღავნდა. ამით კითხვის ნიშნის ქვეშ დგება სასამართლოს ავტორიტეტი. სასამართლოს მიერ სარჩელის უზრუნველყოფის ღონისძიების გამოყენება უზრუნველყოფს იმას, რომ საბოლოო გადაწყვეტილების მიღებამდე პირმა შეინარჩუნოს საპროცესო ინტერესი და მოპასუხემ ან მესამე პირებმა არ განახორციელონ ქმედება, რაც სარჩელს დავის საგანს გამოაცლის. ამგვარად, თანამდებობის პირის ქონებრივი მდგომარეობის დეკლარაციის და მასთან დაკავშირებით მიღებული ინდივიდუალური ადმინისტრაციული აქტების გამოქვეყნების დროებითი აკრძალვა არის მოსარჩელე თანამდებობის პირის სამართლიანი სასამართლოს უფლების და სასამართლოს ავტორიტეტის დაცვის ვარგისი საშუალება.

5. აუცილებლობა და პროპორციულობა

თანაზომიერების პრინციპის მოთხოვნაა, რომ უფლების მზღუდავი საკანონმდებლო რეგულირება უნდა წარმოადგენდეს ღირებული საჯარო (ლეგიტიმური) მიზნის მიღწევის გამოსადეგ და აუცილებელ საშუალებას. საკონსტიტუციო სასამართლოს პრაქტიკის მიხედვით აუცილებლობის, როგორც თანაზომიერების ელემენტის მოთხოვნა დაკმაყოფილებულად მიიჩნევა, როდესაც არ არსებობს სხვა, კონსტიტუციური უფლების ნაკლებად მზღუდავი ღონისძიება, რომელიც იმავე ეფექტურობით იძლევა ლეგიტიმური მიზნის მიღწევის შესაძლებლობას. ხოლო პროპორციულობის კომპონენტი მოითხოვს შეზღუდული და დაცული სამართლებრივი სიკეთეების სამართლიან დაბალანსებას - დაცული სიკეთის მნიშვნელობა უნდა აღემატებოდეს შეზღუდული უფლების მნიშვნელობა. სადავო ნორმატიული შინაარსი არის თუ არა უფლების ნაკლებად მზღუდავი საშუალება, ამისთვის მნიშვნელოვანია იმის გარკვევა თუ რა სამართლებრივ სივრცეში მოხდა სადავო ნორმატიული შინაარსის გამოყენება.

ამ ეტაპზე განვიხილავთ, რამდენად პასუხობს აუცილებლობისა და პროპორციულობის მოთხოვნას შემდეგი შემთხვევა: სარჩელის უზრუნველყოფის ღონისძიების სახით, საბოლოო გადაწყვეტილების მიღებამდე საჯარო ინფორმაციის გაცემის შეზღუდვა.

სადავო ნორმატიული შინაარსის გამოყენებით შეჩერდა საჯარო სამსახურის ბიუროს უფროსის განკარგულება შალვა თადუმაძის დეკლარაციის საჯარო ინფორმაციის სახით გაცნობა. საჯარო დაწესებულებაში „ინტერესთა შეუთავსებლობისა და კორუფციის შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-18 მუხლის პირველი ნაწილის მიხედვით, თანამდებობის პირის ქონებრივი მდგომარეობის დეკლარაციის მიღებას, შესაბამისი თანამდებობის პირის ქონებრივი მდგომარეობის საჯაროობას, დეკლარაციის საქართველოს კანონმდებლობის შესაბამისად ჩაბარების კონტროლს უზრუნველყოფს საჯარო სამსახურის ბიურო. ეს უკანასკნელი ყოველი კალენდარული წლის ბოლოს პროაქტიულად აქვეყნებს დეკლარაციებს. „ინტერესთა შეუთავსებლობისა და კორუფციის შესახებ“ კანონის მე-18 პრიმა მუხლის მე-11 ნაწილის მიხედვით, თანამდებობის პირის ქონებრივი მდგომარეობის დეკლარაციის მონიტორინგის შედეგად ბიურო იღებს ერთ-ერთ შემდეგ გადაწყვეტილებას: ა) თანამდებობის პირის ქონებრივი მდგომარეობის დეკლარაციაში დარღვევის არარსებობის შესახებ; ბ) თანამდებობის პირის ქონებრივი მდგომარეობის დეკლარაციაში დარღვევის არსებობის შესახებ; გ) თანამდებობის პირის ქონებრივი მდგომარეობის დეკლარაციაში არაარსებითი დარღვევის არსებობის შესახებ. კანონის მე-20 მუხლის პირველი პრიმა და პირველი სეკუნდა მუხლები კი განსაზღვრავენ მე-18 პრიმა მუხლის „ბ“ და „გ“ ქვეპუნქტებით გათვალისწინებული შემთხვევებისთვის პასუხისმგებლობის ზომებს, რაც შეიძლება იყოს ჯარიმა ან გაფრთხილება. თითოეულ შემთხვევაში, საჯარო სამსახურის ბიუროს უფროსი ინდივიდუალური ადმინისტრაციულ-სამართლებრივი აქტის სახით გამოსცემს განკარგულებას. საია საჯარო სამსახურის ბიუროსგან ითხოვდა იმ განკარგულებას, რომლიც საჯარო სამსახურის ბიუროს უფროსმა გამოიტანა შალვა თადუმაძესთან მიმართებით. საერთო სასამართლოებმა კი სადავო ნორმას მისცეს ისეთი ნორმატიული შინაარსი, რომ მსგავსი დავების შემთხვევაში გასაჩივრებული აქტის მოქმედების შეჩერება, მათ შორის, გულისხმობს გასაჩივრებული აქტის საჯარო ინფორმაციის სახით გაცემის შეჩერებასაც.

„საჯარო დაწესებულებაში ინტერესთა შეუთავსებლობისა და კორუფციის შესახებ“ საქართველოს კანონის მიზანს წარმოადგენს ინტერესთა შეუთავსებლობისა და კორუფციის თავიდან აცილება, რათა თანამდებობის პირებმა მათი სამსახურებრივი მდგომარეობა ბოროტად არ გამოიყენონ, სარგებლის მისაღებად. ამ პროცესში კორუფციასთან ბრძოლის ერთ-ერთ მთავარ ინსტრუმენტს წარმოადგენს თანამდებობის პირთა ქონებრივი მდგომარეობის დეკლარაციების საჯაროობა. დეკლარაციების გაცნობით საზოგადოებას შესაძლებლობა აქვს, აკონტროლოს თანამდებობის პირთა ქონებრივი მდგომარეობა, ხომ არ გააჩნიათ თანამდებობის პირებს დაუსაბუთებელი ქონება და ამ ქონების მათ საკუთრებაში არსებობა სამსახურებრივი საქმიანობის ბოროტად გამოყენებით ხომ არ არის განპირობებული. საჯარო სამსახურის ბიუროს მიერ დეკლარაციების მონიტორინგიც სწორედ იმას ისახავს მიზნად, რომ საზოგადოება პროაქტიულად იყოს ინფორმირებული, როგორია თანამდებობის პირთა ქონებრივი მდგომარეობა. სადავო ნორმა ეხება კორუფციის პრევენციის და თანამდებობის პირების საზოგადოების წინაშე ანგარიშვალდებულების სფეროს, სადაც ინფორმაციის საჯაროობის ინტერესს გააჩნია უპირატესობა პირადი ცხოვრების საიდუმლოების დაცვის ინტერესთან მიმართებაში. საკონსტიტუციო სასამართლოს პრაქტიკის მიხედვით კონსტიტუციის მე-18 მუხლის მე-2 პუნქტით, დაცული უფლების შეზღუდვის კონსტიტუციურობის შეფასებისას სასამართლო მხედველობაში იღებს სახელმწიფო დაწესებულებაში არსებული ინფორმაციის ხასიათს და მის მნიშვნელობას ხელისუფლების საზოგადოებრივი კონტროლის თვალსაზრისით. კერძოდ, ცალკეულ შემთხვევაში, როდესაც ინფორმაცია ეხება უშუალოდ საჯარო ხელისუფლების განხორციელებას, საბიუჯეტო და სხვა მნიშვნელოვან სახელმწიფოებრივ საკითხებს, გაცილებით მაღალია ინფორმაციის საჯაროობის ინტერესი, საზოგადოებრივი კონტროლის დატვირთვაც და საჭიროებაც.[3] ზოგიერთ შემთხვევაში კი, ინფორმაციის შინაარსიდან და ურთიერთობის სპეციფიკიდან გამომდინარე, შესაძლებელია, საზოგადოებრივი კონტროლის ინტერესი არ იყოს ამდენად მაღალი. იგივე პრაქტიკას იზიარებს ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლო, საჯარო ინფორმაციაზე ხელმისაწვდომობა, რომელიც გამიზნულია წვლილი შეიტანოს დებატებში საერთო ინტერესის საკითხზე, უნდა დაექვემდებაროს ზედმიწევნით შესწავლას.[4]

საჯარო სამსახურის ბიუროს განკარგულება მიღებულია 2019 წლის 22 ნოემბერს, როდესაც შალვა თადუმაძეს ეკავა საქართველოს მთავარი პროკურორის თანამდებობა, ხოლო სასამართლოს მიერ სადავო ნორმატიული შინაარსი გამოყენებული იქნა მაშინ, როდესაც შალვა თადუმაძე იყო უზენაესი სასამართლოს მოსამართლე. შესაბამისად, სადავო ნორმატიული შინაარსით მოხდა ისეთი საჯარო დოკუმენტების გასაიდუმლოება, რომლის მიმართაც საზოგადოებრივი კონტროლის ყველაზე მაღალი ინტერესი არსებობს, შესაბამისად, სადავო ნორმატიული შინაარსიდან მომდინარე, შეზღუდვის კონსტიტუციურობის შეფასება ყველაზე მკაცრ კონტროლს უნდა დაექვემდებაროს.

უზენაესმა სასამართლომ განჩინებაში მიუთითა, რომ „მოსარჩელის მიერ მოთხოვნილი ინფორმაცია, თავისი ბუნებით, განეკუთვნება იმ კატეგორიის მონაცემებს, რომლის გადაცემის ან/და პროაქტიულად გამოქვეყნების შემთხვევაში თავისი სიმცდარის გამო, თანამდებობის პირს, შესაძლოა, მიდგომოდა მნიშვნელოვანი რეპუტაციული ზიანი.“ საჯარო სამსახურის ბიურო საჯარო მოხელეთა დეკლარაციის მონიტორინგის შედეგებს ყოველწლიურად აქვეყნებს საკუთარ საჯარო ვებგვერდზე (იხ: shorturl.at/pyGQ5). აღნიშნულ დოკუმენტში მითითებულია მონიტორინგის პროცესში შემოწმებული თითოეული საჯარო მოხელის მიერ დეკლარაციის შევსების შედეგები. დოკუმენტში მითითებულია საჯარო მოხელეების მიერ დეკლარაციის შევსების დროს დაშვებული შეცდომების ხასიათი და აღნიშნულის საპასუხოდ ბიუროსგან მიღებული პასუხისმგებლობის ზომა. საერთო სასამართლოებმა შალვა თადუმაძის დეკლარაციის შევსების მონიტორინგის შედეგებზე ხელმისაწვდომობა იმ მოტივით შეზღუდეს, რომ მცდარი ინფორმაციის გავრცელებით არ შელახულიყო მისი რეპუტაცია. ამისგან განსხვავებით, ნაკლებად მზღუდავი მექანიზმი იქნებოდა აღნიშნული ინფორმაციის პროაქტიულად გამოქვეყნება და შესაბამისი მითითება, რომ ბიუროს მიერ მიღებული განკარგულება გასაჩივრებულია. ასეთ პირობებში, ერთი მხრივ, არ მოხდებოდა საჯარო ინფორმაციაზე ხელმისაწვდომობის შეზღუდვა, ხოლო მეორე მხრივ, საზოგადოებისთვის ცნობილი იქნებოდა, რომ ბიუროს მიერ მიღებული განკარგულება არ წარმოადგენს საბოლოო მონაცემებს და არც შალვა თადუმაძის მიადგებოდა რეპუტაციული ზიანი. ამ უფლების ნაკლებად მზღუდავი ალტერნატივების გათვალისწინებით, მოსარჩელეს მიაჩნია, რომ სადავო ნორმებით შექმნილი ნორმატიული შინაარსი არ წარმოადგენს ლეგიტიმური მიზნის მიღწევის აუცილებელ საშუალებად, რის გამოც ვერ აკმაყოფილებს თანაზომიერების ტესტის მესამე კრიტერიუმს.

გარდა ამისა, მოსარჩელე საჭიროდ მიიჩნევს იმის შეფასებასაც რამდენად პროპორციულია სადავო ნორმატიული შინაარსით დაწესებული შეზღუდვა. როგორც უკვე აღინიშნა, სადავო ნორმატიული აქტი შესაძლებლობას იძლევა, საქმის მიმდინარეობის პროცესში დროებით შეიზღუდოს საჯარო პირთან დაკავშირებით მიღებული ინდივიდუალურ ადმინისტრაციულ სამართლებრივ აქტზე ხელმისაწვდომობა. ამასთან დაკავშირებით, მოსარჩელე მხარე კვლავ მიუთითებს ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს გადაწყვეტილებაზე საქმეზე CASE OF MAGYAR HELSINKI BIZOTTSÁG v. HUNGARY (https://hudoc.echr.coe.int/eng?i=001-167828). ამ საქმეში პოლიციის ორმა განყოფილებამ არასამთავრობო ორგანიზაციას უარი უთხრა იმგვარი ინფორმაციის მიწოდებაზე, რაც ეხებოდა სავალდებულო დაცვის განმახორციელებელი საზოგადოებრივი ადვოკატების ვინაობას და სისხლის სამართლის საქმეში მათ მიერ განხორციელებული სავალდებულო დაცვის რაოდენობას. ამ საქმეში ლეგიტიმურ მიზანთან დაკავშირებით მითითებული იყო: „მთავრობა თვლის, რომ მოთხოვნილ ინფორმაციაზე დაწესებული შეზღუდვა ემსახურებოდა ლეგიტიმური მიზნის მიღწევას - სხვათა უფლებების დაცვას. პერსონალური მონაცემების დაცვა თავისთავად არის ლეგიტიმური მიზანი, იმის მიუხედავად, მისი გამჟღავნებით შეილახება თუ არა პირის რეპუტაცია. ეს ღონისძიება ასევე იყო აუცილებელი სხვათა რეპუტაციის დასაცავად, კონვენციის მე-10 მუხლის მიზნებისათვის, იმის გათვალისწინებით, რომ არასამთავრობო ორგანიზაციის კვლევა კრიტიკული იყო საზოგადოებრივი ადვოკატების საქმიანობის მიმართ (81-ე პუნქტი).“

ადამიანის უფლებათა ევროპულმა სასამართლომ მეიგიარ ჰელსინ კის საქმეში გადაწყვეტილების 83-ე პუნქტში მითითებულია: „სახელმწიფოს არ ეკისრება პერსონალური მონაცემების შემცველი ინფორმაციის გამჟღავნების ვალდებულება, თუკი ეს არ არის დასაბუთებული მწვავე სოციალური აუცილებლობით. სახელმწიფოს ნებისმიერი პოზიტიური ვალდებულება განმარტებული უნდა იქნეს ხელისუფლების ვალდებულებით - პატივი სცეს და უზრუნველყოს კონვენციით გარანტირებული სხვა უფლებები და დაიცვას ბალანსი არა მხოლოდ საჯარო და კერძო ინტერესებს შორის, არამედ კოლიზიაში მყოფ კერძო ინტერესებს შორისაც. ამ საქმეში ერთ მხარეს არის არასამთავრობო ორგანიზაციის, კონვენციის მე-10 მუხლით გარანტირებული ინფორმაციის მიღების უფლება, ხოლო მეორე მხარეს, საზოგადოებრივი ადვოკატის, კონვენციის მე-8 მუხლით გარანტირებული პირადი ცხოვრების უფლება.“

ამავე გადაწყვეტილების 191-ე პუნქტში ევროპულმა სასამართლომ განაცხადა: სასამართლო იმეორებს, რომ ინდივიდის პირად ცხოვრებასთან დაკავშირებული ინფორმაციის გამჟღავნება იწვევს კონვენციის მე-8 მუხლის პირველი პუნქტით დაცულ სფეროში შეჭრას. სასამართლო ამასთან დაკავშირებით მიუთითებს, რომ „პირადი ცხოვრების“ კონცეფცია არის ფართო და არ ექვემდებარება ამომწურავ ჩამონათვალს. პირადი ცხოვრება მოიცავს ადამიანის ფიზიკურ და ფსიქოლოგიურ ხელშეუხებლობას. პირადი ცხოვრება უკავშირდება ადამიანის ფიზიკური და სოციალური იდენტობის მრავალ ასპექტს, ისეთს როგორიცაა გენდერული იდენტობა, სახელი და სექსუალური იდენტობა, რაც ასევე ექცევა კონვენციის მე-8 მუხლით დაცულ სფეროში. პირადი ცხოვრება შეიძლება მოიცავდეს პროფესიული და სამეწარმეო ხასიათის საქმიანობას. სასამართლომ ასევე დაადგინა, რომ სხვა ადამიანებთან ინდივიდის ურთიერთობა, თუნდაც ეს ხდებოდეს საჯარო სივრცეში, შეიძლება მოექცეს „პირადი ცხოვრების“ უფლების ფარგლებში (191-ე პუნქტი).

რაც შეეხება პერსონალურ მონაცემებს, ევროპული სასამართლო თავის ადრინდელ გადაწყვეტილებებში შეეხო პერსონალურ მონაცემთა ავტომატური დამუშავებისაგან ინდივიდის დაცვის 1981 წლის 28 იანვრის ევროპის საბჭოს კონვენციას. ამ კონვენციის მიზანია: „დაიცვას ინდივიდის უფლებები და თავისუფლებები, განსაკუთრებით კი პირადი ცხოვრების უფლება მისი პერსონალური მონაცემის ავტომატური დამუშავებისაგან.“ (კონვენციის პირველი მუხლი). პერსონალური მონაცემი განმარტებულია ამ კონვენციის მე-2 მუხლში, როგორც ნებისმიერი ინფორმაცია, რომლითაც ხდება ინდივიდის იდენტიფიცირება ან ამ მონაცემით ინდივიდი იდენტიფიცირებადია. პრეცედენტული სამართალი განსაზღვრავს ინდივიდის ყველაზე ინტიმურ და პერსონალურ სფეროსთან დაკავშირებულ პერსონალურ მონაცემებს, როგორიცაა: ჯანმრთელობის მდგომარეობა, დამოკიდებულება რელიგიასთან და სექსუალური ორიენტაცია. სასამართლომ დაადგინა, რომ ამ კატეგორიის პერსონალური მონაცემი განსაკუთრებით არის დაცული მე-8 მუხლით გათვალისწინებული პირადი ცხოვრების უფლებით. (192-ე პუნქტი).“

„ევროპულმა სასამართლომ განსაკუთრებული ყურადღება უნდა მიაქციოს პირადი ცხოვრების უფლების დაცვის სპეციფიკურ კონტექსტს. ადამიანის პირადი ცხოვრების უფლებით სარგებლობის შეფასებისას გათვალისწინებული უნდა იქნეს უამრავი ასპექტი, კერძოდ, პირადი ცხოვრების უფლების დაცვის ღონისძიება გავლენას ხომ არ ახდენს სახლსა და პირადი სივრცის მიღმა საქმიანობაზე. არის შემთხვევები, როცა ადამიანები შეგნებულად და განზრახ ერთვებიან საქმიანობაში, რომელიც კვალს ტოვებს ან მისი შედეგი მუდმივად რჩება საჯარო სივრცეში. მოცემულ შემთხვევაში, ადამიანის პირადი ცხოვრების დაცვის გონივრული მოლოდინი კვლავაც მნიშვნელოვანია, თუმცა სხვა ფაქტორების გათვალისწინებით, ამგვარი მოლოდინი ყოველთვის უპირატესი ვერ იქნება.“ (მეიგიარ ჰელსინკის საქმის 193-ე პუნქტი)

მეიგიარ ჰელსინკის საქმეში ადამიანის უფლებათა ევროპულმა სასამართლომ განაცხადა: „აღნიშნულ საქმეში მოთხოვნილი იქნა ინფორმაცია საზოგადოებრივი ადვოკატების სახელებისა და მათ მიერ განხორციელებული სავალდებულო დაცვის რაოდენობის შესახებ. სასამართლო თვლის, რომ სახელი მართალია პერსონალური ინფორმაციაა, ამის მიუხედავად, მოთხოვნილი ინფორმაცია უკავშირდება საჯარო სფეროში მიმდინარე პროფესიულ საქმიანობას. საზოგადოებრივი ადვოკატების პროფესიული საქმიანობა არ შეიძლება პირად საკითხად ჩაითვალოს.“ (194-ე პუნქტი). სასამართლო ასევე ადგენს, რომ საზოგადოებრივი დამცველების სახელების და საქმეში მათი ჩართვის რაოდენობის შესახებ ინფორმაციის გამჟღავნება იმაზე მეტ საჯაროობას არ შესძენს მათ საქმიანობას, ვიდრე მათ ამის მოლოდინი ჰქონდათ მაშინ, როცა საზოგადოებრივ ადვოკატად დარეგისტრირდნენ. (195-ე პუნქტი).

იგივე შეიძლება ითქვას მოცემულ შემთხვევაზე. შალვა თადუმაძის შესახებ მოთხოვნილი ინფორმაცია არ ეხება პირადი ცხოვრებით დაცულ იმ ქმედებებს, რაც მიმდინარეობს მის საცხოვრებელ სახლსა და ოჯახურ ცხოვრებაში. მოთხოვნილი ინფორმაცია ეხება შემოსავალს და ქონებას, რაც მოსამართლემ ან სხვა თანამდებობის პირმა დააგროვა საჯარო თანამდებობაზე საქმიანობის შედეგად. საჯარო ინფორმაცია ეხება მოსამართლის პროფესიულ საქმიანობის განხორციელებასთან დაკავშირებით მიღებულ შემოსავალს. ამ ინფორმაციის გამჟღავნება იმაზე მეტ საჯაროობას ვერ შესძენს მოსამართლის პირად ცხოვრებას, ვიდრე მას ამის მოლოდინი ჰქონდა, როცა გადაწყვეტილება მიიღო, დაეკავებინა უზენაესი სასამართლოს მოსამართლის თანამდებობა. ადამიანის პირადი ცხოვრების ის ასპექტი, რაც უკავშირდება მის საჯარო საქმიანობას, პირადი ცხოვრების უფლებით შედარებით ნაკლებად დაცული ასპექტია, განსაკუთრებით მაშინ, როცა წინააღმდეგობაში მოდის საზოგადოებრივი ინტერესის მქონე საკითხზე საზოგადოების ინფორმირების ინტერესთან. განსხვავებით კერძო პირებისგან, საჯარო მოხელეებს გააჩნიათ თმენის მაღალი ვალდებულება, რადგან საჯარო პირებთან დაკავშირებულ ცნობებზე საზოგადოებას მაღალი ინტერესი გააჩნია. აღნიშნული ინტერესი განსაკუთრებით მაღალია ისეთ შემთხვევებზე, როდესაც საქმე ეხება საჯარო მოხელის მიერ დეკლარაციის სწორად შევსების პროცესს. ამ დროს საზოგადოებრივი კონტროლის მთავარ მიზანს წარმოადგენს იმის დადგენა, ადგილი ხომ არ აქვს ინტერესთა შეუთავსებლობას ან კორუფციული გარიგებების საფუძველზე მიღებულ დაუსაბუთებელი ქონების შეძენას.

კორუფციული ფაქტების შესახებ ინფორმაციის მოპოვებასა და გავრცელებასთან დაკავშირებით მნიშვნელოვანია ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს გადაწყვეტილება საქმეზე გორელიშვილი საქართველოს წინააღმდეგ (https://hudoc.echr.coe.int/eng?i=001-80865). ამ საქმეში გაზეთი „მერიდიანი-44“ წერდა იმის შესახებ, რომ პარლამენტის წევრი გივი ლომინაძე ვერ შეძლებდა თავისი პარლამენტის წევრის ხელფასით, რომლის ოდენობა 6,300 ლარი (2,900 ევრო) იყო 25‑35,000 ლარის ღირებულების (11,500-16,170 ევრო) საზაფხულო აგარაკის აშენებას სოფელ წითელწყაროში მდინარე არაგვის სანაპიროზე, ასევე თბილისში 40-45,000 ლარის (18,500‑20,800 ევროს) ღირებულების სახლის შეძენას (გადაწყვეტილების მე-10 პუნქტი). ამ პუბლიკაციის გამოქვეყნების გამო ქვეყნის შიდა სასამართლოებმა ჟურნალისტს ცილისწამებისათვის სამოქალაქო სამართლებრივი პასუხისმგებლობა დააკისრეს (მე-19 პუნქტი). ადამიანის უფლებათა ევროპულმა სასამართლომ ამ საქმეზე დაადგინა კონვენციის მე-10 მუხლის დარღვევა და ისაუბრა ქონებრივი დეკლარაციების საფუძველზე, კორუფციის სავარაუდო ფაქტების შესახებ ინფორმაციის მოპოვებისა და გავრცელების მნიშვნელობაზე. ადამიანის უფლებათა ევროპულმა სასამართლომ გადაწყვეტილების 36-ე პუნქტში აღნიშნა: „სადავო სტატიის თემა იყო, ქონებრივი დეკლარაციის საფუძველზე პარლამენტარის (გივი ლომინაძე) ფინანსური მდგომარეობის შეაფასება... სასამართლო ასევე მხედველობაში იღებს იმ დროს არსებული კორუფციის პრობლემას, რასაც სადავოდ არ ხდის მთავრობა. ევროპულ სასამართლოს ეჭვი არ ეპარება, რომ მომჩივანმა გამოხატვის თავისუფლება გამოიყენა მნიშვნელოვანი საჯარო ინტერესის მქონე საკითხთან დაკავშირებით.“ ამგვარად, ქონებრივი დეკლარაციის საფუძველზე სავარაუდო კორუფციული ფაქტების შესახებ ინფორმაცია არის მნიშვნელოვანი საჯარო ინტერესის საგანი და ამ ინფორმაციაზე წვდომა უმეტესად, აღემატება საჯარო თანამდებობის პირის რეპუტაციის დაცვის ინტერესს.

მიუხედავად საზოგადოების აღმატებული ინტერესისა, საჯარო მოხელეს გააჩნია ინტერესი - ვინმემ უსაფუძვლოდ არ შელახოს მისი რეპუტაცია და ამგვარად საფრთხე არ მიადგეს მის პირად თუ ოჯახურ ცხოვრებას. მიუხედავად ამისა, მაშინ როდესაც საქმე ეხება სამართლებრივ დავას, სადაც განსახილველ საკითხს წარმოადგენს საჯარo მოხელის მიერ დეკლარაციის შევსების ფაქტზე მიღებული ინდივიდუალურ სამართლებრივი აქტის ბათილობა, პირის საჯარო ინტერესი - ხელი მიუწვდებოდეს აღნიშნულ საჯარო ინფორმაციაზე გადაწონის საჯარო მოხელის ინტერესს საქმის დასრულებამდე მის წინააღმდეგ მიღებული აქტი იყოს გასაიდუმლოებული. ამავდროულად, ინტერესთა ამგვარი დაბალანსება საჯარო მოხელეს არ ართმევს, შესაძლებლობას შეცვალოს მის მიმართ არსებული საზოგადოებრივი წარმოდგენები. კერძოდ, საჯარო მოხელეს შეუძლია საქმის დასრულების შემდეგ სასამართლოს მიერ მიღებული გადაწყვეტილების საფუძველზე გააქარწყლოს მის შესახებ საზოგადოებაში არსებული წარმოდგენები. სწორედ ინტერესთა ამგვარი დაბალანსება შეესაბამება, ერთი მხრივ, პირის ინტერესს - დაცული იყოს მისი რეპუტაცია, ხოლო, მეორე მხრივ, საზოგადოებრივ ინტერესს - აკონტროლოს საჯარო მოხელის საქმიანობა და მისი ქონებრივი დეკლარაცია.

რაც შეეხება ინფორმაციის თავისუფლებისა და სამართლიანი სასამართლოს უფლებას შორის კოლიზიას. ამასთან დაკავშირებით, უნდა აღინიშნოს, რომ სარჩელის უზრუნველყოფის ღონისძიება არის ნაკლებად მზღუდავი საშუალება და აკმაყოფილებს ინფორმაციის თავისუფლების შეზღუდვის აუცილებლობის მოთხოვნებს. ამის მიუხედავად, ვიწრო გაგებით, პროპორციულობის მოთხოვნები ამ შემთხვევაშიც არ არის დაცული.

ვიწრო გაგებით, პროპორციულობის შეფასებისას უნდა იქნეს გამოყენებული ობზერვერისა და გარდიანის საქმეში ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს მიერ დადგენილი სტანდარტი (https://hudoc.echr.coe.int/eng?i=001-57705), ვინაიდან როგორც აღვნიშნეთ, ეს გადაწყვეტილება ეხებოდა სარჩელის უზრუნველყოფის ღონისძიების გამოყენებით ინფორმაციის გამოქვეყნების დროებით აკრძალვას, რაც სავსებით რელევანტურია აღნიშნულ საქმეში.

ადამიანის უფლებათა ევროპულმა სასამართლომ ობზერვერისა და გარდიანის წინააღმდეგ საქმეში სარჩელის უზრუნველყოფის ღონისძიება შეაფასა როგორც ინფორმაციის გავრცელებაზე წინასწარ დაწესებული შეზღუდვა, რაც კიდევ უფრო მძიმეა ვიდრე ინფორმაციის გამოქვეყნების შემდეგ დაწესებული შეზღუდვა, ადამიანის უფლებათა ევროპულმა სასამართლომ გადაწყვეტილების მე-60 პუნქტში განაცხადა:

„ეჭვის თავიდან ასაცილებლად, ევროპული სასამართლო უპასუხებს არასამთავრობო ორგანიზაცია „მე-19 მუხლის“ კომენტარებს. კონვენციის მე-10 მუხლი, სიტყვა-სიტყვით არ კრძალავს პუბლიკაციაზე წინასწარი შეზღუდვის დაწესებას, როგორიც ასეთს. ეს გარემოება დასტურდება სიტყვებით: „პირობები,“ „შეზღუდვები,“ „პრევენციული“ და „პრევენცია.“ ეს სიტყვები გვხვდება ზემოხსენებულ დებულებებში, ასევე სანდი თაიმსის 1979 წლის 26 აპრილის გადაწყვეტილებაში. ასევე 1989 წლის 20 ნოემბრის markt intern Verlag GmbH და Klaus Beermann-ის გადაწყვეტილებაში. მეორეს მხრივ, წინასწარი შეზღუდვისათვის დამახასიათებელია იმდენად დიდი საფრთხე, რომ ევროპული სასამართლოს მხრიდან აუცილებელია მისი დეტალური შესწავლა. ეს განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია იმ გარემოების გათვალისწინებით, რომ ახალი ამბები არის მალფუჭებადი პროდუქტი და ინფორმაციის, თუნდაც ცოტა ხნით, გამოქვეყნების შეფერხებამ, შესაძლოა მას ღირებულება და ინტერესი დაუკარგოს.“

სარჩელის უზრუნველყოფის ღონისძიებისათვის დამახასიათებელია ის, რომ პრესას და საზოგადოებრივი დარაჯის ფუნქციის განმახორციელებელ სხვა პირებს ეკრძალებათ ინფორმაციის მოპოვება და ამის შედეგად, მისი გავრცელება, სანამ ინფორმაციის თავისუფლების შეზღუდვის შესახებ სარჩელი არ იქნება განხილული საქართველოში არსებული სამივე ინსტანციის სასამართლოს მიერ. ეს საკმაოდ დიდ დროსთან არის დაკავშირებული. დროის გასვლა თანამდებობის პირის ქონებრივ დეკლარაციას უკარგავს აქტუალობას - გარკვეული დროის გასვლის შემდეგ, შესაძლოა პირმა, რომლის დეკლარაციაზე წვდომაც აიკრძალა, დატოვოს საჯარო სამსახური და მისი ქონებრივი დეკლარაციის გასაჯაროებაც აღარ იყოს აქტუალური. ამის საპირიპიროდ, დავის მიმდინაროების განმავლობაში, თანამდებობის პირი შესაძლოა დაწინაურდეს, მათ შორის პოლიტიკურ თანამდებობებზე, ისე რომ საზოგადოება არც იყოს ინფორმირებული დეკლარაციაში ასახული იმ გარემოების შესახებ, რაც სარჩელის უზრუნველყოფის ღონისძიებით გასაიდუმლოვდა. ამგვარად, სარჩელის უზრუნველყოფის ღონისძიება შეიცავს წინასწარი ცენზურის საფრთხეს, რაც გარკვეული დროის გასვლის შემდეგ უკარგავს ინფორმაციას ღირებულებას.

ობზერვერისა და გარდიანის საქმეში ადამიანის უფლებათა ევროპულმა სასამართლომ არ დაადგინა კონვენციის მე-10 მუხლის დარღვევა 1986 წლის 30 ივლისიდან 1987 წლის 13 ივლისამდე სპაიქეჩერში მოყვანილი ინფორმაციის გამოქვეყნების დროებით აკრძალვაზე სარჩელის უზრუნველყოფის ღონისძიების გამოყენების გამო (65-ე პუნქტი). ადამიანის უფლებათა ევროპულმა სასამართლო დაადგინა კონვენციის მე-10 მუხლის დარღვევა მხოლოდ 1987 წლის 14 ივლისიდან 1988 წლის 13 ოქტომბრამდე სარჩელის უზრუნველყოფის ღონისძიების ვადის გაგრძელების გამო, ამის მიზეზი იყო ის, რომ 1987 წლის 14 ივლისს სპაიქეჩერი გამოქვეყნდა ამერიკის შეერთებულ შტატებში და ბრიტანეთში მაცხოვრებელ პირებს ჰქონდათ მისი გამოწერის, ასევე ამერიკაში მისი საცალოდ ყიდვის და ბრიტანეთში შეტანის შესაძლებლობა (65-ე პუნქტი). სპაიქეჩერში ასახული ინფორმაცია აღარ წარმოადგენდა საიდუმლოს 1987 წლის 14 ივლისის შემდეგ და სარჩელის უზრუნველყოფის ღონისძიების კიდევ ერთი წლით გაგრძელება ევროპულმა სასამართლომ მიიჩნია კონვენციის მე-10 მუხლის დარღვევად, ვინაიდან დავის საგანი - საიდუმლოდ დარჩენილიყო ინფორმაცია - აღარ არსებობდა (68-70-ე პუნქტები).

მიზეზი, რის გამოც ადამიანის უფლებათა ევროპულმა სასამართლომ არ დაადგინეს კონვენციის მე-10 მუხლის დარღვევა 1986 წლის 30 ივლისიდან 1987 წლის ივლისამდე სარჩელის უზრუნველყოფის ღონისძიების მოქმედებასთან დაკავშირებით, იყო შემდეგი: საკუთარი აზრის ჩამოსაყალიბებლად, სასამართლო მხედველობაში იღებს სპაიქეჩერის შინაარსს და ბუნებას, ასევე ეროვნული უსაფრთხოების დაცვის ინტერესებს (63-ე პუნქტი). წიგნის მთელი შინაარსი არ პასუხობდა საჯარო ტესტის მოთხოვნებს (გადაწყვეტილების 61-ე პუნქტი) ამის საპირისპიროდ, თანამდებობის პირის ქონებრივი დეკლარაციის მთელი შინაარსი პასუხობს საჯარო ტესტის მოთხოვნებს. ნებისმიერ შემთხვევაში, ხდება თანამდებობის პირის ქონებრივი მდგომაროების დროებითი გასაიდუმლოება, დეკლარაციიდან საჯარო ინტერესის შემცველი ინფორმაციის გამოყოფის და მისი გასაჯაროების გარეშე.

ობზერვერი და გარდიანი გაერთიანებული სამეფოს წინააღმდეგ მიღებულ გადაწყვეტილების 64-ე პუნქტში ადამიანის უფლებათა ევროპულმა სასამართლომ აღნიშნა: „ისიც მართალია, სარჩელის უზრუნველყოფის ღონისძიება უნდა ყოფილიყო დროებითი, მისი მოქმედება საკმაოდ დიდხანს - ერთ წელზე მეტი ხნის განმავლობაში გაგრძელდა. მალფუჭებადი ახალი ამბებისათვის ეს საკმაოდ ხანგრძლივი პერიოდია. ამასთან დაკავშირებით უნდა აღინიშნოს, რომ სააპელაციო სასამართლომ ამ საქმეში დაადგინა სწრაფი სასამართლო პროცესის ჩატარების აუცილებლობა. ამასთან ახალი ამბავი ეხებოდა მოვლენებს, რომლებიც რამდენიმე წლის წინ მოხდა და შესაბამისად, მისი გავრცელება არ იყო სასწრაფო.“

მოცემული შემთხვევაში, თანამდებობის ქონებრივი დეკლარაცია შეიცავს ინფორმაციას თანამდებობის პირის ამჟამინდელი ქონებრივი მდგომაროების თაობაზე, რაც აქტუალურია საჯარო ინფორმაციის მოთხოვნის მომენტისათვის. ამასთან ობზერვერისა და გარდიანის საქმის ფაქტობრივი გარემოებები განსხვავდება აღნიშნული საქმისაგან იმ თვალსაზრისით, რომ აღნიშნულ საქმეში არ დგება მოსარჩელისათვის გამოუსწორებელი ზიანის მიყენების შესაძლებლობა. ობზერვერისა და გარდიანის საქმეში სადავო არ იყო ის, რომ სპაიქეჩერის საქმეში ასახული ინფორმაცია იყო ნამდვილი. რასაც ობზერვერისა და გარდიანის საქმეში დავობდნენ იყო ის, რომ არ გამჟღავნებულიყვნენ ბრიტანეთის უსაფრთხოების სამსახურის აგენტები, არ დაძაბულიყო ურთიერთობა მეგობარ სახელმწიფოებთან. აგენტების ვინაობის გამჟღავნება არის შეუქცევადი ზიანი, რასაც ვერ გამოასწორებს სასამართლოს საბოლოო გადაწყვეტილება. შესაბამისად, მოცემულ შემთხვევაში, გამართლებული იყო სარჩელის უზრუნველყოფის ღონისძიების გამოყენება.

რაც შეეხება ამ სარჩელით გათვალისწინებულ შემთხვევას, გასაიდუმლოების შესახებ საბოლოო გადაწყვეტილების მიღებამდე ქონებრივი მდგომარეობის დეკლარაციის გამოქვეყნება არ აყენებს მოსარჩელე მხარეს ისეთ ზიანს, რასაც ის საბოლოო გადაწყვეტილების მიღების შედეგად ვერ გამოასწორებს. თუკი სადავოა დეკლარაციაში ასახული მონაცემების სიზუსტე, სასამართლოს კანონიერ ძალაში შესული გადაწყვეტილება იძლევა ამ უზუსტობის აღმოფხვრის და მის შესახებ საზოგადოების ინფორმირების შესაძლებლობას. იგივე შეიძლება ითქვას, საჯარო სამსახურის ბიუროს მიერ მიღებული გადაწყვეტილების უკანონობაზე, საერთო სასამართლოს კანონიერ ძალაში შესული გადაწყვეტილებით საჯარო სამსახურის ბიუროს მიერ მიღებული ინდივიდუალური ადმინისტრაციულ-სამართლებრივი აქტის ბათილად ცნობა და ამ ინფორმაციის საზოგადოების ინფორმირება იძლევა რეპუტაციის აღდგენის შესაძლებლობას. შალვა თადუმაძის სარჩელიდან ირკვევა რომ მისი მიზანი იყო რეპუტაციის დაცვა და სწორედ ამას ემსახურებოდა სასამართლოს მიერ გამოცემული სარჩელის უზრუნველყოფის ღონისძიება. ადამიანის რეპუტაციის დაცვა და მისი უსაფუძვლოდ შელახვის შემთხვევაში ღირსების აღდგენა შესაძლებელია სასამართლოს საბოლოო გადაწყვეტილებით, რომლითაც დგინდება რომ საჯარო სამსახურის ბიუროს ინდივიდუალური ადმინისტრაციული აქტი არაზუსტია ან უკანონოა. მართალია, სასამართლოს მიერ საბოლოო გადაწყვეტილების მიღებამდე ადამიანის რეპუტაცია შესაძლოა შელახული იყოს, თუმცა ამის კომპენსირება შეიძლება იმით, რომ თანამდებობის პირს, შეუძლია საზოგადოებას აუწყოს საჯარო სამსახურის ბიუროს მიერ მის მიმართ მიღებული გადაწყვეტილების სასამართლოში გასაჩივრების თაობაზე. ამასთან გასათვალისწინებელია, რომ საჯარო პირები მუდმივად არიან მედიის ყურადღების ცენტრში, განსაკუთრებით მაშინ, როცა ეს მათ ქონებრივ მდგომარეობას ეხება. ეს გარემოება თანამდებობის პირებს აძლევთ შესაძლებლობას, უპასუხონ ქონებრივ დეკლარაციასთან დაკავშირებით საზოგადოებაში გაჩენილ კითხვებს და ამით შეამსუბუქონ მათი რეპუტაციაზე დარტყმა, სანამ საერთო სასამართლოები საბოლოო გადაწყვეტილებას მიიღებენ.

ინფორმაციის თავისუფლებასთან თანამდებობის პირის სამართლიანი სასამართლოს უფლების აწონ-დაწონვისას, ირკვევა, რომ ინფორმაციის თავისუფლების სასარგებლოდ მეტყველებს შემდეგი გარემოებები: ინფორმაცია ეხება მიმდინარე მოვლენას, რომლის გავრცელების გადადება რამდენიმე თვით ან ერთი წლით, სანამ სასამართლო დავა დასრულდება, დაუკარგავს ამ ინფორმაციას აქტუალობას და აქცევს მას „გაფუჭებულ პროდუქტად.“ ამასთან ინფორმაცია ეხება განსაკუთრებული საჯარო ინტერესის მქონე საგანს - თანამდებობის პირის ქონებრივ მდგომარეობას და თანამდებობის პირს, რომელსაც მის მიმართ გამოხატული კრიტიკის მიმართ თმენის მაღალი ვალდებულების გამოვლენა ევალება. სამართლიანი სასამართლოს უფლების სასარგებლოდ მეტყველებს ის გარემოება, რომ საქმეზე საბოლოო გადაწყვეტილების მიღებამდე პირი საზოგადოების კრიტიკის ქარცეცხლშია გახვეული, რაც გავლენას ახდენს მის რეპუტაციაზე. თუმცა დემოკრატიულ საზოგადოებაში ამგვარი თავდასხმები თანამდებობის პირებზე არ არის უჩვეულო, ხშირად ასეთი შეტევები კონკრეტული მაღალი თანამდებობის დაკავების აუცილებლად თანმდევი მოვლენაა. ამის გარეშე, შეუძლებელია დემოკრატიულ საზოგადოებაში საზოგადოებრივი კონტროლის განხორციელება და ამის გამო, თანამდებობის პირს ეკისრება თმენის ვალდებულება. ამასთან თანამდებობის პირი, რომლის შესახებაც ქონებრივი დეკლარაციის გამოქვეყნების გამო არასწორი წარმოდგენა შეიქმნა, არ რჩება რეპუტაციის დაცვის გარეშე. მას შეუძლია სასამართლოს საბოლოო გადაწყვეტილებით გამოასწოროს საჯარო დაწესებულების მიერ დაშვებული შეცდომები და აღიდგინოს რეპუტაცია სამართლიანი სასამართლოს სხვა გარანტიების და არა სარჩელის უზრუნველყოფის ღონისძიების, სარგებლობის გზით.

ორი ინტერესის - ინფორმაციის თავისუფლების და სამართლიანი სასამართლოს უფლების აწონ-დაწონვისას ირკვევა, რომ ბალანსი ამ ორ უფლებას შორის უსამართლოს დარღვეულია სამართლიანი სასამართლოს უფლების სასარგებლოდ იმის გამო, რომ ითვალისწინებს სარჩელის უზრუნველყოფის ღონისძიების გამოცემას, რომელიც აწესებს ინფორმაციის მიღების შეზღუდვას იმ ვადით, რომლის გასვლის შემდეგ ამ ინფორმაციის მოპოვებას და გავრცელებას არააქტუალურს გახდის. ამასთან სარჩელის უზრუნველყოფის ღონისძიებით შეზღუდული ინფორმაცია ეხება განსაკუთრებული საზოგადოებრივი ინტერესის მქონე საკითხს - თანამდებობის პირის ქონებრივ მდგომარეობას და თანამდებობის პირებს, რომლებსაც აქვთ კრიტიკის მიმართ თმენის განსაკუთრებით მაღალი ვალდებულება. არსებობს შეჯიბრებითი პროცესის შედეგად თანამდებობის პირის რეპუტაციის ეფექტიანად დაცვის და აღდგენის შესაძლებლობა, შესაბამისად, სარჩელის უზრუნველყოფის ღონისძიების გამოყენება, რომლითაც სასამართლოს საბოლოო გადაწყვეტილების მიღებამდე ხდება თანამდებობის პირის ქონებრივი მდგომარეობის გასაიდუმლოება, არის, ლეგიტიმური მიზნის მისაღწევად ვიწრო გაგებით, არაპროპორციული ღონისძიება.

აღნიშნულიდან გამომდინარე, მოსარჩელე მიიჩნევს, რომ სადავო ნორმებით დადგენილია არასამართლიანი ბალანსი, შეზღუდულ და დაცულ უფლებას შორის, რაც ეწინააღმდეგება საქართველოს კონსტიტუციის მე-18 მუხლის მე-2 პუნქტს და იგი არაკონსტიტუციურად უნდა იქნეს ცნობილი.

[1] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2020 წლის 30 აპრილის N1/16/1480 განჩინება საქმეზე „ბონდო თედორაძე, ანზორ გუბაევი და ხათუნა ბერიძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ, II-8.

[2] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2007 წლის 26 დეკემებრის №1/3/407 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაცია და საქართველოს მოქალაქე ეკატერინე ლომთათიძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-2.

[3] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2018 წლის 14 დეკემბრის №3/1/752 გადაწყვეტილება საქმეზე „ა(ა)იპ „მწვანე ალტერნატივა“ საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-30

[4] CASE OF MAGYAR HELSINKI BIZOTTSÁG v. HUNGARY, Paragraph 199, see: https://hudoc.echr.coe.int/eng?i=001-167828.

6. კონსტიტუციური სარჩელით/წარდგინებით დაყენებული შუამდგომლობები

შუამდგომლობა სადავო ნორმის მოქმედების შეჩერების თაობაზე: არა

შუამდგომლობა პერსონალური მონაცემების დაფარვაზე: არა

შუამდგომლობა მოწმის/ექსპერტის/სპეციალისტის მოწვევაზე: არა

შუამდგომლობა/მოთხოვნა საქმის ზეპირი მოსმენის გარეშე განხილვის თაობაზე: არა

კანონმდებლობით გათვალისწინებული სხვა სახის შუამდგომლობა: კი