თქვენ არ ეცნობით კონსტიტუციური სარჩელის/წარდგინების სრულ ვერსიას. სრული ვერსიის სანახავად, გთხოვთ, ვერტიკალური მენიუდან ჩამოტვირთოთ მიმაგრებული დოკუმენტი

1. სადავო ნორმატიული აქტ(ებ)ი

ა. საქართველოს კანონი „გადახდისუუნარობის საქმის წარმოების შესახებ“

2. სასარჩელო მოთხოვნა

3. საკონსტიტუციო სასამართლოსათვის მიმართვის სამართლებრივი საფუძვლები

საქართველოს კონსტიტუციის 31-ე მუხლის პირველი პუნქტის პირველი წინადადება, მე-60 მუხლის მე-4 პუნქტის „ა“ ქვეპუნქტი; „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის მე-19 მუხლის პირველი პუნქტის „ე“ ქვეპუნქტი და 39-ე მუხლის პირველი პუნქტის „ა“ ქვეპუნქტი.

4. განმარტებები სადავო ნორმ(ებ)ის არსებითად განსახილველად მიღებასთან დაკავშირებით

კონსტიტუციური სარჩელი შეესაბამება „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ ორგანული კანონის 31¹ მუხლით დადგენილ მოთხოვნებს

კონსტიტუციური სარჩელი ფორმითა და შინაარსით სრულად აკმაყოფილებს „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ ორგანული კანონის 31¹ მუხლის პირველი და მე-2 პუნქტებით გათვალისწინებულ მოთხოვნებს.

კონსტიტუციური სარჩელი შეტანილია უფლებამოსილი პირის მიერ

1. შპს „ომეგა მოტორს ჯგუფი“ (შემდგომში - მოსარჩელე) არის საქართველოში დარეგისტრირებული იურიდიული პირი, რომელსაც „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ ორგანული კანონის 39-ე მუხლის პირველი პუნქტის „ა“ ქვეპუნქტის შესაბამისად, აქვს უფლება შეიტანოს სარჩელი საკონსტიტუციო სასამართლოში, თუ მიიჩნევს, რომ დარღვეულია ან შესაძლებელია უშუალოდ დაირღვეს საქართველოს კონსტიტუციის მეორე თავით აღიარებული მათი უფლებანი და თავისუფლებანი.

2. მოსარჩელე სადავოდ ხდის „გადახდისუუნარობის საქმის წარმოების შესახებ“ საქართველოს კანონის 38-ე მუხლის მე-19 პუნქტის იმ ნორმატიული შინაარსს, რაც ითვალისწინებს შემძენის, მათ შორის, ქონების ნატურით მიმღების, საკუთრებაში ქონების გადასვლის შედეგად მასზე არსებული აღნაგობის უფლების გაუქმებას, როდესაც ამ უფლების საფუძველზე აშენებული ნაგებობა გამიზნულია/გამოიყენება სამეწარმეო საქმიანობისათვის (შემდგომში - სადავო ნორმა). მართალია, სადავო ნორმის მოქმედება მოსარჩელეზე კონსტიტუციური სარჩელის შეტანის მომენტისათვის ჯერ არ გავრცელებულა, მაგრამ არსებობს ამის უშუალო, მყისიერი და გარდაუვალი საფრთხე.

3. თბილისის საქალაქო სასამართლოს წარმოებაშია შპს „ლორუსის“ გადახდისუუნარობის წარმოების საქმე. აღნიშნული შპს-ს საკუთრებაშია მიწის ნაკვეთები (ს/კ 01,72,14,034,731 და ს/კ 01,72,14,034,861), რომლებზეც აღნაგობის უფლება აქვს მოსარჩელეს 2069 წლამდე.^[1] ზემოაღნიშნულ ნაკვეთებზე განლაგებული ყველა ნაგებობა (ცნობილი ავტობრენდების „შოურუმები“, საოფისე ფართები, ტექმომსახურების სივრცეები და ა.შ.) აშენებულია აღნაგობის უფლების საფუძველზე და გამოიყენება/გამიზნულია სამეწარმეო საქმიანობისთვის, ხოლო მათი ჯამური საბაზრო ღირებულება შეადგენს 6.743.811 აშშ დოლარს.^[2]

4. კონსტიტუციური სარჩელის შეტანის მომენტისათვის შპს „ლორუსის“ ზემოაღნიშნული ნაკვეთები, მათზე განლაგებულ ნაგებობებთან ერთად, შეტანილია სააუქციონო დოკუმენტაციაში.^[3] აღსანიშნავია, რომ სსიპ აღრულების ეროვნული ბიუროს გადახდისუუნარობის საქმის წარმოების სამსახურმა 2022 წლის 28 ივლისის წერილით (A-21037587-092/001) აცნობა მოსარჩელეს, რომ „გადახდისუუნარობის საქმის წარმოების შესახებ“ კანონის 38-ე მუხლის მე-19 პუნქტის თანახმად, შპს „ლორუსის“ ქონების რეალიზაციის შედეგად გაუქმდება მოსარჩელის აღნაგობის უფლება, ხოლო აღნაგობის უფლების საფუძველზე აშენებულ შენობა-ნაგებობებზე გავრცელდება შემძენის საკუთრების უფლება.[4]

2022 წლის 4 აგვისტოს მოსარჩელემ განცხადებით მიმართა თბილისის საქალაქო სასამართლოს, რომლითაც ფაქტობრივი და სამართლებრივი კუთხით დაასაბუთა, რომ ნაგებობები წარმოადგენდა მოსარჩელის და არა შპს „ლორუსის“ საკუთრებას.^[5] მიუხედავად ამისა, სასამართლომ დაამტკიცა შესაბამისი სააუქციონო დოკუმენტაცია, რომელიც გაკოტრების მმართველმა წარუდგინა სსიპ აღსრულების ეროვნულ ბიუროს და მოითხოვა აუქციონის დანიშვნა. არსებულ ვითარებაში მოსარჩელე არათუ ვერ აიცილებს თავიდან აღნაგობის უფლების საფუძველზე აშენებული ნაგებობების აუქციონზე რეალიზაციას ან ნატურით გადაცემას, არამედ ვერ შეძლებს პროცესის დროებით შეჩერებასაც კი.^[6] თავის მხრივ, აუქციონის გამართვას გარდაუვალ შედეგად მოჰვება სადავო ნორმის ამოქმედება მოსარჩელის მიმართ, აღნაგობის უფლების გაუქმება, საკუთრების უფლების დაკარგვა შენობა-ნაგებობებზე, მისი სამეწარმეო საქმიანობის შეჩერება ან არსებითი შეფერხება, რადგანაც ნაგებობები გადავა სხვა პირის საკუთრებაში და მოსარჩელე ვეღარ გამოიყენებს მათ სამეწარმეო საქმიანობისათვის.

კონსტიტუციურ სარჩელში მითითებული სადავო საკითხი საკონსტიტუციო სასამართლოს განსჯადია

1. სადავო ნორმა არის „გადახდისუუნარობის საქმის წარმოების შესახებ“ საქართველოს კანონის, რომელიც ნორმატიული აქტია, შემადგენელი ნაწილი. საქართველოს კონსტიტუციის მე-60 მუხლის მე-4 პუნქტის „ა“ ქვეპუნქტისა და „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ ორგანული კანონის მე-19 მუხლის პირველი პუნქტის „ე“ ქვეპუნქტის შესაბამისად, ნორმატიული აქტის შესაბამისობის დადგენა კონსტიტუციის მეორე თავით გათვალისწინებულ უფლებებთან და თავისუფლებებთან საკონსტიტუციო სასამართლოს განსჯადობას განეკუთვნება.

2. „რეაბილიტაციისა და კრედიტორთა კოლექტიური დაკმაყოფილების შესახებ“ საქართველოს კანონის სრულად ამოქმედებისთანავე ძალადაკარგულად გამოცხადდა „გადახდისუუნარობის საქმის წარმოების შესახებ“ კანონი. ამავდროულად, „რეაბილიტაციისა და კრედიტორთა კოლექტიური დაკმაყოფილების შესახებ“ კანონის 121-ე მუხლის მე-2 პუნქტმა გაითვალისწინა, რომ ამ კანონის ამოქმედებამდე დაწყებული გადახდისუუნარობის საქმის წარმოება გაგრძელდება „გადახდისუუნარობის საქმის წარმოების შესახებ“ კანონის შესაბამისად. შპს „ლორუსის“ გადახდისუუნარობის წარმოების საქმე სწორედ ამ კატეგორიას მიეკუთვნება. აქედან გამომდინარე, სადავო ნორმა მოსარჩელის მიმართ განაგრძობს მოქმედებას და ექვემდებარება კონსტიტუციურ-სამართლებრივ შეფასებას.

კონსტიტუციურ სარჩელში მითითებული სადავო საკითხი არ არის გადაწყვეტილი საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ

ჩვენს ხელთ არსებული ინფორმაციით, საკონსტიტუციო სასამართლოს თავის პრაქტიკაში ჯერ არ შეუფასებია სადავო ნორმის კონსტიტუციასთან შესაბამისობა. ამდენად, სადავო საკითხი საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ გადაწყვეტილი არ არის.

კონსტიტუციურ სარჩელში მითითებული სადავო საკითხი გადაწყვეტილია კონსტიტუციით

მოსარჩელე მოითხოვს სადავო ნორმის კონსტიტუციურობის შემოწმებას თანასწორობის, საკუთრებისა და მეწარმეობის თავისუფლების ძირითად უფლებებთან მიმართებით. ეს უფლებები გარანტირებულია კონსტიტუციის მე-11 მუხლის პირველი პუნქტით, მე-19 მუხლის პირველი და მე-2 პუნქტებითა და 26-ე მუხლის მე-4 პუნქტის პირველი წინადადებით. აქედან გამომდინარე, სადავო საკითხი გადაწყვეტილია კონსტიტუციით.

არ არის დარღვეული კონსტიტუციური სარჩელის შეტანის ვადა

კანონმდებლობა არ ადგენს კონსტიტუციური სარჩელის შეტანის ვადას, როდესაც საკონსტიტუციო სასამართლოსათვის მიმართვა ხდება კონსტიტუციისა მე-60 მუხლის მე-4 პუნქტის „ა“ ქვეპუნქტითა და „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ ორგანული კანონის მე-19 მუხლის პირველი პუნქტის „ე“ ქვეპუნქტით გათვალისწინებული კომპეტენციის ფარგლებში.

არ არსებობს იერარქიაში მაღლა მდგომი ნორმატიული აქტის კონსტიტუციურობაზე მსჯელობის აუცილებლობა

კონსტიტუციური სარჩელით გასაჩივრებულია საკანონმდებლო აქტის ნორმა. არ არსებობს იგივე ან მსგავსი ურთიერთობის მომწესრიგებელი, იარარქიაში უფრო მაღლა მდგომი ნორმატიული აქტი. შესაბამისად, არ დგას მისი გასაჩივრებისა და მასზე მსჯელობის აუცილებლობა.

[1] იხ. დანართი: 2019 წლის 10 ივნისის შეთანხმება შპს „ლორუსსა“ და შპს „ომეგა მოტორ ჯგუფს“ შორის; 2019 წლის 21 ივნისის შეთანხმება შპს „ლორუსსა“ და შპს „ომეგა მოტორ ჯგუფს“ შორის; შესაბამისი ამონაწერები საჯარო რეესტრიდან.

[2] იხ. დანართი: შპს „საკონსულტაციო ჯგუფის კავკასაუდიტის“ 2022 წლის 8 აგვისტოს #384 აუდოტორული დასკვნა (უძრავი ქონების შეფასების ანგარიში).

[3] იხ. დანართი: იხ.: შპს „ლორუსის“ გაკოტრების მმართველის 2022 წლის 8 აგვისტოს განცხადება სამეურვეო მასისა და სააუქციონო დოკუმენტაციის ცვლილებებთან დაკავშირებით თანდართული დოკუმენტებითურთ.

[4] იხ. დანართი: სსიპ აღრულების ეროვნული ბიუროს გადახდისუუნარობის საქმის წარმოების სამსახურის 2022 წლის 28 ივლისის წერილი (A-21037587-092/001)

[5] იხ. დანართი: შპს „ომეგა მოტორს ჯგუფის“ დირექტორის 2022 წლის 4 აგვისტოს განცხადება თბილისის საქალაქო სასამართლოს სამოქალაქო საქმეთა კოლეგიის მიმართ.

[6] იხ.: „გადახდისუუნარობის საქმის წარმოების შესახებ“ კანონის მე-9 მუხლის პირველი პუნქტი და მე-12 მუხლის მე-3 პუნქტი.

5. მოთხოვნის არსი და დასაბუთება

სადავო ნორმის წინააღმდეგობა საქართველოს კონსტიტუციის მე-19 მუხლის პირველ და მე-2 პუნქტებთან

I. აღნაგობის უფლება, როგორც საქართველოს კონსტიტუციის მე-19 მუხლით დაცული სფეროს შემადგენელი ნაწილი

1. საქართველოს კონსტიტუციის მე-19 მუხლის პირველი პუნქტის შესაბამისად, საკუთრების უფლება აღიარებული და უზრუნველყოფილია. კონსტიტუციის ეს ნორმა განამტკიცებს კერძო საკუთებას, როგორც ინდივიდუალური თავისუფლების მატერიალურ საფუძველს. საკუთრების უფლება უზრუნველყოფს ადამიანის „თავისუფლებას, მისი უნარისა და შესაძლებლობების ადეკვატურ რეალიზაციას, ცხოვრების საკუთარი პასუხისმგებლობით წარმართვას.“^[1] „საკუთრება წარმოადგენს ადამიანის პირადი დამოუკიდებლობის, პიროვნული განვითარების ერთ-ერთ წყაროს.“^[2] საქართველოს კონსტიტუციის მე-19 მუხლი იცავს კერძო პირთა საკუთრებას, მიუხედავად მისი ფუნქციური დატვირთვისა და ღირებულებისა.^[3] საქართველოს კონსტიტუციის მე-19 მუხლით დაცულ პირთა კატეგორიას, რა თქმა უნდა, განეკუთვნება მოსარჩელეც (საქართველოს კონსტიტუციის 34-ე მუხლის პირველ პუნქტთან ბმაში), რომელიც საქართველოს კანონმდებლობის მიხედვით დაფუძნებული კერძო სამართლის სამეწარმეო (კომერციული) იურიდიული პირია.

საკონსტიტუციო სასამართლო საკუთრების უფლებას მჭიროდ უკავშირებს კონსტიტუციურ პრინციპებს.წარმოუდგენელია ეკონომიკური თავისუფლების პრინციპის რეალიზება საკუთრებითი ურთიერთობების სფეროში ინდივიდის ქმედების თავისუფლების გამოვლინების გარეშე.^[4] თავის მხრივ, ეკონომიკური თავისუფლების გარეშე გამორიცხულია თავისუფალი, დემოკრატიული და სამართლებრივი სახელმწიფოს ჩამოყალიბება და ფუნქციონირება. „საკუთრების უფლება წარმოადგენს თანამედროვე დემოკრატიული საზოგადოების განვითარების საყრდენს, რომელსაც ეფუძნება საბაზრო ეკონომიკა და სტაბილური სამოქალაქო ბრუნვა.“^[5] საკონსტიტუციო სასამართლოს პოზიციით, საკუთრება, როგორც უფლება და ინსტიტუტი სახელმწიფოს ეკონომიკური საფუძველია.^[6]

2. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს განმარტებით, საქართველოს კონსტიტუციის მე-19 მუხლით დაცული და უზრუნველყოფილი საკუთრების ცნება, „ავტონომიური შინაარსისაა და იგი არ შემოიფარგლება მხოლოდ ფიზიკურ საგნებზე საკუთრების უფლებით, ზოგიერთი სხვა უფლება და სარგებელი, რომელიც ქმნის ქონებას, ქონებრივი ხასიათის ზიანის ანაზღაურების მოთხოვნა, ასევე ქონებრივი ღირებულებები, მათ შორის უფლება მოთხოვნაზე, რაც კანონიერი მოლოდინის საფუძველზე წარმოიშობა და პირის საკუთრების ეფექტურ გამოყენებას განაპირობებს, შესაძლოა განხილული იქნეს როგორც საკუთრება და უფლება საკუთრებაზე“.^[7] კონსტიტუციის მე-19 მუხლით განმტკიცებული ავტონომიურ „საკუთრებაში მოაზრებული უფლებამოსილებები მოიცავს, მათ შორის, არსებული ქონების (მათ შორის, მოძრავი და უძრავი ქონება, საბანკო ანგარიშები, ქონებრივი უფლებები) განკარგვას [...] სარგებლობასა და მფლობელობასთან ერთად.“^[8] საკუთრების უფლების ცნების ქვეშ ასევე ქცევა „სამოქალაქო სამართლებრივი მოთხოვნები, სხვა ქონებრივი უფლებების მსგავსად“.^[9]

3. საკუთრების უფლება კანონმდებელს აკისრებს არა მხოლოდ ნეგატიურ, არამედ პოზიტიურ ვალდებულებას. საკუთრების შინაარსის რეგულირება უნდა შეესაბამებოდეს კონსტიტუციას.^[10] საკონსტიტუციო სასამართლოს პოზიციით, კანონმდებლის პოზიტიური ვალდებულება გამოიხატება ისეთი სამართლებრივი ბაზის შექმნაში, „რომელიც შესაძლებელს გახდის საკუთრების უფლებით შეუფერხებელ სარგებლობას და, შესაბამისად, სამოქალაქო ბრუნვის განვითარებას.“^[11] კონსტიტუციის მე-19 მუხლი ასევე იცავს მესაკუთრის უფლებას, თავისი შეხედულებისამებრ განკარგოს მის საკუთრებაში არსებული ქონება.^[12]

4. სახელმწიფო მიერ სამოქალაქო ბრუნვის განვითარების მიზნით შესაბამისი სამართლებრივი ბაზის შექმნის სწორედ ამგვარი პოზიტიური ვალდებულების გამოვლინებაა საქართველოს სამოქალაქო კოდექსით გათვალისწინებული სანივთო და ვალდებულებითსამართლებრივი უფლებების შინაარსის განსაზღვრა და მათი გამიჯვნა. სანივთო და ვალდებულებითსამართლებრივ უფლებებს შორის არსებულ ფუნდამენტურ განსხვავებას მოწმობს საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს პრაქტიკაც, რომელშიც გირავნობის მაგალითზე ხაზგასმულია, რომ სანივთო უფლება ესაა „უფლება სხვის ნივთზე, რომლის შინაარსი განსაზღვრულია კანონით.“ ხოლო, თავად სანივთო უფლების წარმომშობ შეთანხმებასთან დაკავშირებით კი მიუთითებს, რომ ამგვარი „ხელშეკრულება წარმოადგენს ვალდებულებით-სამართლებრივ ხელშეკრულებას და ის ორმხრივ უფლება-მოვალეობებს წარმოშობს ხელშეკრულების მხარეებისათვის“.^[13]

5. საქართველოს სამოქალაქო კოდექსი სრულიად ცალსახად და არაორაზროვნად ერთმანეთისგან მიჯნავს სანივთო და ვალდებულებით უფლებებს, რაც ნათლად დასტურდება როგორც კოდექსის არქიტექტონიკით, ისე მისი სტრუქტურით და ნორმათა შინაარსით. სამოქალაქო კოდექსის მეორე წიგნი სანივთო (ქონებრივ) სამართალს ეთმობა, ხოლო მესამე წიგნი კი, და განსაკუთრებით მისი პირველი კარი, ვალდებულებით (სახელშეკრულებო) სამართალს. ერთი მხრივ სანივთო სამართლის და მეორე მხრივ კი ვალდებულებითი სამართლის გამიჯვნის კრიტერიუმი ეფუძნება სამოქალაქო სამართლის ხსენებული ქვედარგებით გათვალისწინებული უფლების შინაარსს და ფარგლებს. საყოველთაოდ აღიარებულია, რომ ვალდებულებით-სამართლებრივი უფლებები რელატიური (ფარდობითი) უფლებების ჯგუფს მიეკუთვნება და მოთხოვნის ადრესატი მხოლოდ ვალდებული პირი შეიძლება იყოს, რაც ნათლად ჩანს თავად ვალდებულების სამოქალაქო კოდექსის 316-ე მუხლის პირველ ნაწილში ასახული დეფინიციიდან - „ვალდებულების ძალით კრედიტორი უფლებამოსილია მოსთხოვოს მოვალეს რაიმე მოქმედების შესრულება. შესრულება შეიძლება გამოიხატოს მოქმედებისაგან თავის შეკავებაშიც.“

რაც შეეხება სანივთო უფლებებს, ასევე საყოველთაოდ აღიარებული შეხედულებით, ისინი ბატონობის აბსოლუტურ უფლებების კატეგორიაში შედიან, რა დროსაც სანივთო უფლების მფლობელ უფლებამოსილ პირს ენიჭება ნივთზე/ნივთის მიმართ ბატონობის უფლება. აღნიშნული თავისებურება ასევე მკაფიოდ ვლინდება საქართველოს სამოქალაქო კოდექსის შესაბამისი დებულებებში ასახული ცალკეული სანივთო უფლებების დეფინიციიდან (მაგ. 170-ე მუხლი (საკუთრების უფლება); 233-ე მუხლი (აღნაგობის უფლება); 242-ე მუხლი (უზუფრუქტი); 247-ე მუხლი (სერვიტუტი); 254-ე მუხლი (გირავნობა); 286-ე მუხლი (იპოთეკა)), ისე სანივთო უფლებით აღჭურვილი პირის სამართლებრივი დაცვის საშუალებებიდან (მაგ. ე.წ. სავინდიკაციო და ნეგატორული მოთხოვნები მესაკუთრის შემთხვევაში სამოქალაქო კოდექსის 172-ე მუხლის მიხედვით, რომელი უფლებებითაც ასევე აღჭურვილია მეაღნაგეც სამოქალაქო კოდექსის 233-ე მუხლთან ბმაშიც და რაც ასევე აღიარებულია გერმანულ სამართალშიც^[14]).

6. ვინაიდან სანივთო უფლებები წარმოადგენს უფლებას ნივთზე (ქონებაზე) და მიმართულია ყველას მიმართ (erga omnes), სანივთო (ქონებრივი) უფლებების მიმართ განსაზღვრულობის და განჭვრეტადობის მოთხოვნა გაცილებით მაღალია და ამიტომაც, სხვადასხვა ქვეყნის კანონმდებლობით გათვალისწინებული რეგულირება ხშირად დეტალიზებულია.^[15] ვალდებულებითსამართლებრივი მოთხოვნის უფლებებისგან განსხვავებით, მრავალი მართლწესრიგი ახდენს სანივთო (ქონებრივი) უფლებების სტანდარტიზაციას,^[16] რასაც კონტიტენტურ-ევროპული სამართლის სისტემების მსგავსად ქართული სამართალი numerus clausus პრინციპის სახელით იცნობს და რომლის მიხედვითაც ხელშეკრულების მხარეებს არ შეუძლიათ თავისუფლად შექმნან ახალი სანივთო უფლებები და განსაზღვრონ მათი შინაარსი.^[17] პირიქით, მხოლოდ კანონით (და არა მხარეთა შეთანხმებით) არის შესაძლებელი დადგინდეს როგორც სანივთო უფლების სახე (ე.წ. ტიპობრივი შეზღუდვა), ისე მათი შინაარსი (ე.წ. შინაარსობრივი განსაზღვრა). მართალია, სიტყვა-სიტყვით, ისევე როგორც უამრავი სხვა ქვეყნის შემთხვევაში, ხსენებული პრინციპი სამოქალაქო კოდექსში ნახსენები არაა, თუმცა მისი არსებობა აღიარებული იყო ჯერ კიდევ მოქმედი სამოქალაქო კოდექსის ძალაში შევლამდე^[18] და ამჟამადაც საყოველთაოდ აღიარებულ შეხედულებას წარმოადგენს, როგორც სამართლის დოქტრინაში,^[19] ისე სასამართლო პრაქტიკაში.^[20]

7. ვინაიდან, საკუთრების (property) ცნების უკეთ შესაცნობად მიღებულია მისი „უფლებების შეკვრად“ წარმოჩინება (“bundle of rights”, “bundle of sticks”^[21]), მიჩნეულია, რომ შეზღუდული სანივთო (ქონებრივი) უფლებების ფრაგმენტაცია ხელს უწყობს რესურსების უფრო მეტად ეფექტიან განაწილებას, რადგანაც ფრაგმენტაციისთვის დამახასიათებელი მოხეხრებულობის გზით რესურსების განაწილება შესაძლებელია მოხდეს აქტივებით მოსარგებლეთა განსხვავებული პრეფერენციების მიხედვით.^[22] აღნაგობის შემთხვევაში, ასევე მნიშვნელოვანია, რომ მეაღნაგეს კაპიტალის გაღება მხოლოდ ნაგებობის ასაშენებლად უწევს და არა მიწის ნაკვეთის შესაძენად, ხოლო, მიწის ნაკვეთის მესაკუთრე კი აღნაგობის საზღაურს იღებს და ამასთან ერთად, ნაგებობის აღმართვის შემთხვევაში, მიწის ნაკვეთის ღირებულებაც იზრდება.^[23] დღეისათვის აღნაგობის უფლება გამოიყენება კომერციუილი, ინდუსტრიული და სპორტული ნაგებობების მშენებლობის მიზნებისთვის.^[24]

8. ქართულ სამართალში, სამოქალაქო კოდექსის მაგალითზე, შემდეგი სახის სანივთო უფლებების ტიპებს გამოყოფენ: პირველ რიგში, საკუთრების უფლებას და მისგან ნაწარმოებ შეზღუდულ სანივთო უფლებებს, ხოლო, საკუთრივ შეზღუდულ სანივთო უფლებებს შიგნით კი სხვისი საკუთრებით შეზღუდული სარგებლობის უფლებებს, როგორებიცაა აღნაგობა, უზუფრუქტი და სერვიტუტი (იხ. სამოქალაქო კოდექსის მეორე წიგნის მეხუთე თავის სახელწოდება) და რეალიზაციის სანივთო უფლებებს (გირავნობა და იპოთეკა).

საქართველოს კონსტიტუციის მე-19 მუხლით დაცული სფერო, როგორც ეს უკვე აღვნიშნეთ, მოიცავს არა მხოლოდ მარტოოდენ საკუთრების უფლებას ამ ცნების სამოქალაქოსამართლებრივი გაგებით, არამედ ასევე შეზღუდულ სანივთო უფლებებსაც და მათ შორის, პირველ რიგში, აღნაგობის უფლებას. ის, რომ აღნაგობის უფლება კონსტიტუციით დაცული საკუთრების უფლების დაცვის ქვეშ ექცევა სადავო არაა არც გერმანიაში, რომლის სამართლიდანაც მოხდა აღნაგობის უფლების ტრანსპლანტაცია ქართულ სამართალში.^[25]

9. ცხადია, რომ შეზღუდული სანივთო უფლებების არსი, დანიშნულება და უფლების მპყრობელთათვის კანონით მინიჭებული უფლებამოსილებათა სპექტრი განსხვავებულია ცალეკული შეზღუდული სანივთო უფლებების მიხედვით. აღნაგობის უფლება, როგორც ამაზე საქართველოს სამოქალაქო კოდექსი მიუთითებს, გრძელვადიანი (ოთხმოცდაცხრამეტი წელი, რომელიც შესაძლებელია გაგრძელდეს ნაკვეთზე აღმართული ნაგებობის არსებობის სავარაუდო ვადით), გასხვისებადი და მემკვიდრეობით გადაცემადი სანივთო უფლებაა, რომელიც აღნაგობის უფლების მქონე პირს ანიჭებს შესაძლებლობას ვადიან სარგებლობაში იქონიოს მიწის ნაკვეთი და აღმართოს ამ მიწის ნაკვეთზე ან მის ქვეშ ნაგებობა (233-ე მუხლი). აღნაგობის უფლების წარმოშობისა და შეძენის მიმართ მოქმედებს უძრავი ნივთის შეძენის წესები (234-ე მუხლის პირველი ნაწილი).

10. რაც აღნაგობის უფლებას განსახვავებს ყველა სხვა დანარჩენი შეზღუდული სანივთო უფლებისაგან ისიცაა, რომ აღნაგობის უფლება საჯარო რეესტრში შეიტანება მიწის ნაკვეთზე არამესაკუთრეთა სანივთო უფლებებს შორის მხოლოდ პირველი რიგის უფლებად და ეს რიგი არ შეიძლება შეიცვალოს (237-ე მუხლი). აღნიშნული თვალსაზრისით, აღნაგობის უფლების შემთხვევაში არ მოქმედებს სხვა სანივთო უფლებების მიმართ არსებული პრინციპი - prior in tempore potior in iure, რომელი პრინციპიც ასახულია „საჯარო რეესტრის შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-13 მუხლში და რომლის მიხედვითაც თავიანთი შინაარსით ერთმანეთის გამომრიცხავი უფლებების რეგისტრაციის მოთხოვნის შემთხვევაში რეგისტრირდება მხოლოდ ის უფლება, რომელიც სხვაზე ადრე იქნა წარდგენილი სარეგისტრაციოდ, ხოლო, თუკი სარეგისტრაციოდ წარდგენილი უფლებები არ გამორიცხავს ერთმანეთს, მაშინ ამ უფლებათა რეგისტრაციის რიგითობა განისაზღვრება მათი სარეგისტრაციოდ წარდგენის დროის შესაბამისად. აღნიშნულიდან გამომდინარე, აღნაგობის უფლება, როგორც პირველი რიგის სანივთო უფლება რეგისტრირდება ყველა სხვა სანივთო უფლებაზე წინ და ეს რიგი არ შეიძება შეიცვალოს. მეტიც, აღნაგობის უფლების შეწყვეტის შემთხვევაშიც კი, აღნაგობიდან წარმოშობილი ანაზღაურების მოთხოვნის უფლება იკავებს საჯარო რეესტრში აღნაგობის უფლების ადგილს და იმავე რიგით ცვლის მას (240-ე მუხლი).

11. მეორე განმასხვავებელი ნიშანი, რაც აღნაგობის უფლების სხვა სანივთო უფლებებთან უპირატესობაზე მეტყველებს იმაში მდგომარეობს, რომ აღნაგობის უფლების საფუძველზე აგებული ნაგებობის მიმართ არ მოქმედებს სამოქალაქო კოდექსის 150-ე მუხლში ასახული პრინციპი superficies solo cedit, რომლის თანახმადაც „ნივთის შემადგენელი ნაწილი, რომლის გამოცალკევებაც შეუძლებელია მთლიანი ნივთის ან ამ ნაწილის განადგურების ანდა მათი დანიშნულების მოსპობის გარეშე (ნივთის არსებითი შემადგენელი ნაწილი), ცალკე უფლების ობიექტი შეიძლება იყოს მხოლოდ კანონით გათვალისწინებულ შემთხვევაში.“

აღნაგობის უფლების საფუძველზე აგებული ნაგებობის მიმართ მოქმედებს საგამონაკლისო წესი.^[26] აღნაგობის უფლების მოქმედ სამოქალაქო კოდექსში ასახვის ძირითადი იდეაც, თუკი კოდექსის ავტორებს დავესესხებით, სწორედ ზოგადი პრინციპის მოქმედების შედეგად შექმნილი „უხერხულობის დაძლევას“ ემსახურებოდა.^[27] სამოქალაქო კოდექსის 234-ე მუხლის მეორე და მესამე ნაწილების თანახმად აღნაგობის უფლების საფუძველზე აშენებული ნაგებობა ითვლება აღნაგობის უფლების არსებით შემადგენელ ნაწილად და რეგისტრირდება აღნაგობის უფლების მქონე პირის საკუთრებად. აღნაგობის უფლების შეწყვეტისას კი, რომელი შემთხვევებიც სამოქალაქო კოდექსითაა გათვალისწინებული, აღნაგობის უფლების საფუძველზე აშენებული ნაგებობა ხდება მიწის ნაკვეთის არსებითი შემადგენელი ნაწილი. ქართული სასამართლოების პრაქტიკაშიც აღნაგობის უფლების საფუძველზე აგებული ნაგებობის ცალკე საკუთრების უფლების ობიექტად არსებობა მიჩნეულია, როგორც „აღნაგობის, როგორც სხვისი საკუთრებით შეზღუდული სარგებლობის არსი“.^[28] საკასაციო სასამართლო, სამოქალაქო კოდექსის 233-ე-241-ე მუხლების შინაარსის ტელეოლოგიური განმარტების საფუძველზე ასკვნის, რომ „აღნაგობა წარმოადგენს სანივთო გარიგების სპეციალურ სახეს“.^[29] „აღნაგობის უფლება წარმოადგენს მიწის ნაკვეთზე საკუთრების უფლების უძლიერეს და მაქსიმალურ დატვირთვას“,^[30] რომელიც „თავისი არსით იგი ყველაზე ახლოს დგას საკუთრების უფლებასთან“.^[31]

12. სწორედ აღნაგობის უფლების ამ თავისებურებების გათვალისწინებით აღნაგობა მიიჩნევა განსაკუთრებული სახის სანივთო უფლებად. უმთავრესი და არსებითი განმასხვავებელი ნიშანი რაც აღნაგობას გამოარჩევს სხვა სახის სანივთო უფლებებისგან არის ის, რომ „აღნაგობას აქვს ორმაგი სამართლებრივი ბუნება: ერთი მხრივ, საქმე ეხება მიწის ნაკვეთის დატვირთვას შეზღუდული სანივთო უფლებით, ..., თუმცა, მეორე მხრივ, ეს თავად შეზღუდული სანივთო უფლება აღიქმება მიწის ნაკვეთად“ და „დაცულია როგორც მიწაზე საკუთრება“.^[32]

მეორე მხრივ, აღნაგობის უფლებით დატვირთული მიწის ნაკვეთი „კვლავაც მისი თავდაპირველი მეპატრონის საკუთრებაში რჩება, ოღონდ, აღნაგობის უფლების მოქმედების მანძილზე ამ ნაკვეთის ფაქტობრივი მესაკუთრე მეაღნაგე ხდება“.^[33] აღნაგობის უფლების შემთხვევაში ყველაზე უფრო მკვეთრადაა გამოკვეთილი სანივთო უფლებისათვის დამახასიათებელი „მიდევნების“ თვისება, რაც იმაში გამოიხატება, რომ ჩვეულებრივ, სანივთო უფლებები თან სდევს ნივთს და თან გადაყვება ნივთს მისი გასხვისების შემთხვევაშიც, ვინაიდან, ის სწორედ პირველი რიგის სანივთო უფლებად შეიტანება საჯარო რეესტრში. აღნაგობის პირველი რიგის უფლებად რეგისტრაცია ხდება დამოუკიდებლად სხვა უფლების ღირებულებისა და ხასიათისა.^[34]

13. სამოქალაქო კოდექსის 233-ე-241-ე მუხლების საფუძველზე უდავოდ დგინდება, რომ აღნაგობა არის სპეციალური სახის სანივთო უფლება, რომელი უფლების საფუძველზეც აღნაგობის უფლების მოქმედების ვადის განმავლობაში მეაღნაგე არის მიწის ნაკვეთზე არსებული ნაგებობის მესაკუთრე. მოსარჩელეც, განსახილველ შემთხვევში, არის აღნაგობის უფლების საფუძველზე მიწის ნაკვეთზე არსებული ნაგებობის მესაკუთრე და ასეთადაა რეგისტრირებული საჯარო რეესტრშიც.

14. საკონსტიტუციო სასამართლოს დადგენილი პრაქტიკის მიხედვით, „იმისათვის, რომ პირმა შეძლოს საკუთრების უფლებით პრაქტიკული სარგებლობა, არ არის საკმარისი მისთვის აბსტრაქტული საკუთრებითი გარანტიის მინიჭება. მან ასევე უნდა ისარგებლოს იმგვარი სამოქალაქო, კერძოსამართლებრივი წესრიგით, რომელიც შესაძლებელს გახდის საკუთრების უფლებით შეუფერხებელ სარგებლობას და, შესაბამისად, სამოქალაქო ბრუნვის განვითარებას. საკუთრების კონსტიტუციურ-სამართლებრივი გარანტია მოიცავს ისეთი საკანონმდებლო ბაზის შექმნის ვალდებულებას, რომელიც უზრუნველყოფს საკუთრებითი უფლების პრაქტიკულ რეალიზებას და შესაძლებელს გახდის საკუთრების შეძენის გზით ქონების დაგროვებას.“^[35]

15. გასათვალისწინებელია ის განსაკუთრებული ინტერესი, რაც მოსარჩელე მხარეს გააჩნია აღნაგობის უფლების მიმართ. განსახილველ შემთხვევაში, სადავო ნორმა იწვევს არა მარტოოდენ მისი საკუთრების - აღნაგობის უფლების - გაუქმებას, რაც ცალსახად ნეგატიური შედეგის მომტანია, არამედ ასევე არღვევს საკუთრების კონსტიტუციური უფლებით დაცულ კიდევ ერთ მნიშვნელოვან უფლებრივ კომპონენტს - საწარმოს საკუთრებას და მის უფლებას მოწყობილ და განხორციელებულ სამეწარმეო საქმიანობაზე. გასათვალისწინებელია, რომ მოსარჩელე არის სამეწარმეო (კომერციული) იურიდიული პირი. „მეწარმეთა შესახებ“ საქართველოს კანონის მეორე მუხლის პირველი პუნქტის მიხედვით მეწარმედ მიიჩნევა ფიზიკური ან იურიდიული პირი, რომელსაც აქვს საწარმო. საწარმო კი, კანონის იმავე მუხლის მეორე პუნქტის თანახმად არის სამეწარმეო საქმიანობის განხორციელების ორგანიზებული სისტემა. მოსარჩელის სამეწარმეო საქმიანობის ძირითად სფეროს წარმოადგენს ავტომანქანების რეალიზაცია. სამეწარმეო საქმიანობის სპეციფიკა იმაში მდგომარეობს, რომ ავტომანქანების რეალიზების პროცესი მოითხოვს შესაბამისი ინფრასტრუქტურის (მათ შორის კომერციული ფართის ე.წ. „შოუ რუმის“ და დამხმარე ნაგებობების) არსებობას, სადაც მიმდინარეობს ბიზნესპროცესები, განთავსებულია სარეალიზაციოდ გამიზნული საქონელი და სადაც ხდება მომხმარებელთათვის სერვისის გაწევა. თავისთავად ცხადია, რომ ავტომანქანების რეალიზაცია შეუძლებელი იქნება, თუკი არ იარსებებს სივრცე, სადაც პოტენციურ მომხმარებელს ექნება შესაძლებლობა იხილოს მისთვის სასურველი მოდელი. ამ შემთხვევაში მარკეტინგის და რეალიზაციის სხვა ალტერნატიული ფორმა სამეწარმეო საქმიანობის მიზნებისთვის ნაკლებად ეფექტიანი იქნება. ყურადღება უნდა მიექცეს თავად სარეალიზაციო პროდუქტს. მოსარჩელე ახორციელებს პრემიუმ ავტომწარმოებლების მიერ შექმნილი ავტომანქანების რეალიზაციას. ამ შემთხვევაში საკითხი არ ეხება ჩვეულებრივ გვაროვნულ, ჩანაცვლებად და მოხმარებად ნივთებს, რომელთა შეძენის დროს მომხარებელი განსაკუთრებულ ყურადღებას არ ამახვილებს ნივთის თვისებებზე და მათ მხოლოდ მოხმარების შემდეგ აღმოაჩენს (experience goods). ავტომობილების შემთხვევაში მომხმარებლისთვის მნიშვნელოვანია გააკეთოს გონივრული არჩევანი ფასის, დანიშნულების და მახასიათებლების მიხედვით (search goods),^[36] რისთვისაც მასაც ესაჭიროება შესაბამისი პირობების შექმნა. გარდა ამისა, მოსარჩელე მხარე შესაბამის სახელშეკრულებო ურთიერთობებში იმყოფება ავტომობილების მწარმოებლებთან, რომლის ფარგლებშიც, იგი ვალდებულია გასაყიდად გამიზნული პროდუქციის მოდელები განათავსოს სათანადო ფართში, რომელიც აკმაყოფილებს მწარმოებლის მიერ დადგენილ მოთხოვნებს. აღსანიშნავია, რომ ავტომანქანების იმპორტიორი/ავტოდილერი თვითნებურად ვერ მოაწყობს ცენტრს/სალონს და ვერ შესთავაზებს თავის პირობებს მის კონტრაქტორებს. პირიქით, სწორედ კონტრაქტორის სტანდარტებთან და მოთხოვნებთან შესაბამისად დგება არქიტექტურული პროექტი და ცენტრის/სალონის მოწყობის და ფუნქციონირების ყველა დეტალი განისაზღვრება მათ მიერ. სამეწარმეო საქმიანობის ამ სფეროში, თავად მწარმოებელი შეარჩევს დილერს, რომელსაც უდგენს საქმიანობის სტანდარტებს და მხოლოდ ამის შემდეგ ხდება ცენტრის მშენებლობა და საქმიანობა. აღსანიშნავია, რომ მწარმოებლების მიერ დილეერისათვის/იმპორტიორისთვას დადგენილი მოთხოვნები არის არა უნიფიცირებული, არამედ ინდივიდუალური და ითვალისწინებს ინდივიდუალური მწარმოებლების სპეციფიურ მოთხოვნებს.

აღნაგობის სოციალურ-ეკონომიკური დანიშნულებიდან და კანონმდებლის მიერ განსაზღვრული შინაარსიდან გამომდინარე, აღნაგობის უფლების საფუძველზე შესაბამისი კომერციული ფართის მშენებლობა და მისით სარგებლობა არა თუ სრულად აკმაყოფილებს მოსარჩელის ინტერესებს, არამედ წარმოადგენს მისი სამეწარმეო მიზნების მიღწევის ეფექტიან საშუალებას. ამ შემთხვევაშიც, მეაღნაგის ძირითად ინტერესს წარმოადგენს არა მიწის ნაკვეთის სრულად საკუთრებაში ქონა, არამედ თავად მიწის ნაკვეთზე ნაგებობის აღმართვა და ნაგებობით სარგებლობა.

შესაბამისად, განსახილველ შემთხვევაში, აღნაგობის უფლების საფუძველზე გამოყენებული ნაგებობა წარმოადგენს სწორედ საწარმოს. გერმანული გამოცდილების მიხედვით, საკუთრების უფლებით დაცულია საწარმოს საკუთრება, ასევე უფლება მოწყობილ და განხორციელებულ სამეწარმეო საქმიანობაზე (das Recht am eingerichteten und ausgeübten Gewerbebetrieb). სამეწარმეო საქმიანობაში გამოხატული ფასეულობებისა და მის ფარგლებში განხორციელებული საქმიანობის საკმარისი და ეფექტიანი საკუთრებით-სამართლებრივი უზრუნველყოფა მოითხოვს საკუთრების იმ განზომილების აღიარებას, რომელიც ცდება ცალკეულ ობიექტებზე საკუთრების უფლების დაცვას. დაცულ სფეროში მოქცეულია საწარმოს საგნობრივი და სამართლებრივი ერთიანობა (Sach- und Rechtsgesamtheit des Unternehmens).^[37] საწარმოს ფასეულობა ხშირად გამოიხატება საწარმოო საშუალებათა და მათი გამოყენების განსაზღვრული ფორმის ერთობლიობაში, რაც დიდ გავლენას ახდენს საწარმოს საბაზრო ღირებულების განსაზღვრაზე და დაცულია სამართლებრივად. გერმანიის ფედერალური უზენაესი სასამართლო საწარმოს საქმიანობას, როგორც დაცულ სიკეთეს, მიაკუთვნებს არა მხოლოდ მის უძრავ ქონებას, მოწყობილობებსა თუ საქონლის მარაგს, არამედ საქმიან კავშირებს, კლიენტურას და ყველაფერს, რაც ერთიანობაში ქმნის საწარმოს ეკონომიკურ ღირებულებას.^[38] გერმანიის ფედერალურმა საკონსტიტუციო სასამართლომ სამეწარმეო საქმიანობა, როგორც საგნებისა და უფლებების ერთობლიობა (Sach- und Rechtsgesamtheit), გაუთანაბრა საკუთრების უფლებას ნივთებზე.^[39] საკუთრების უფლება შეიძლება დაირღვეს, თუ ჩარევა ხორციელდება სამეწარმეო საქმიანობის, როგორც საგნებისა და უფლებების ერთობის, სუბსტანციაში.^[40]

16. შეჯამების სახით, აღნაგობის უფლების, როგორც პირველი რიგის სანივთო უფლების, ორმაგი ბუნებიდან გამომდინარე, ის წარმოადგენს საკუთრების ცალკე ობიექტს და მასზე საკუთრების უფლება გამიჯნულია მიწის ნაკვეთზე საკუთრების უფლებისგან. შესაბამისად, მოსარჩელე მხარის აღნაგობის უფლება წარმოადგენს საქართველოს კონსტიტუციის მე-19 მუხლით დაცულ სიკეთეს - საკუთრებას.

II. სადავო ნორმა წარმოადგენს ჩარევას საქართველოს კონსტიტუციის მე-19 მუხლით დაცული საკუთრების უფლების სფეროში

1. სადავო ნორმა განსაზღვრავს საწარმოს გაკოტრებისას, სამეურვეო ქონების აუქციონის გზით გაყიდვის სამართლებრივ შედეგებს და ადგენს, რომ შემძენის, მათ შორის, ამ მუხლით დადგენილი წესით ქონების ნატურით მიმღების, საკუთრებაში ქონების გადასვლის შედეგად უქმდება მასზე არსებული ყველა ყადაღა, სანივთო და ვალდებულებითი უფლება.

2. სადავო ნორმა ერთგვაროვნად უდგება და არავითარ განსხვავებას არ ადგენს ერთი მხრივ აღნაგობისა და მეორე მხრივ სხვა სანივთო და ვალდებულებითი უფლებების მქონე პირებს შორის. ასევე, მიუხედავად იმისა, რომ აღნაგობის უფლება გათანაბრებულია საკუთრების უფლებასთან და ნაგებობა მეაღნაგის საკუთრებას წარმოადგენს, არამოვალის (მეაღნაგის) საკუთრების ობიექტი ისპობა მოვალის კრედიტორთა დაკმაყოფილების მიზნით.

3. „სახელმწიფოს ქმედება, რომელიც ზღუდავს პირის თავისუფლებას, ფლობდეს, სარგებლობდეს, განკარგავდეს საკუთარ ქონებას [...] a priori განხილება როგორც ჩარევა საქართველოს კონსტიტუციის მე-19 მუხლით დაცულ საკუთრების კონსტიტუციურ უფლებაში და საჭიროებს სათანადო კონსტიტუციურ-სამართლებრივ გამართლებას“.^[41] მოსარჩელესთან დაკავშირებით სწორედ ამგვარ ვითარებასთან გვაქვს საქმე - სადავო ნორმიდან გამომდინარე, იგი კარგავს მის საკუთრებაში არსებულ ქონებაზე ფლობის, სარგებლობისა და განკარგვის უფლებებს.

4. სადავო ნორმა, განსხვავებით სამოქალაქო კოდექსით გათვალისწინებული კერძოსამართლებრივი წესრიგისა, ითვალისწინებს ერთი მესაკუთრის (მიწის ნაკვეთის მესაკუთრის) მიწის ნაკვეთის გასხვისების შემთხვევაში სხვა პირის (მეაღნაგის) საკუთრების უფლების გაუქმებას მესამე პირთა, მიწის ნაკვეთის კრედიტორთა, ინტერესების დასაკმაყოფილებლად. შესაბამისად, სადავო ნორმა ახდენს ჩარევას მოსარჩელის კონსტიტუციით დაცულ საკუთრების უფლებაში და ის უნდა შეფასდეს საკუთრების კონსტიტუციურ უფლებასთან მიმართებით.

III. სადავო ნორმით - საკუთრების უფლების შეზღუდვას არ აქვს კონსტიტუციურ-სამართლებრივი გამართლება

კონსტიტუციურობის შეფასების ტესტი

1. მართალია, საკუთრება არ არის აბსოლუტური უფლება და კანონმდებელი უფლებამოსილია დაადგინოს საკუთრების შინაარსი და ფარგლები, თუმცა, ამ დროს მან უნდა დაიცვას კონსტიტუციის ნორმები და პრინციპები.^[42] შინაარსისა და ფარგლების დადგენა არ უნდა იწვევდეს საკუთრების არსის გამოფიტვას. „საკუთრება უნდა დარჩეს საკუთრებად და მან უნდა შეძლოს ამ შეზღუდვით გამოწვეული ტვირთის ტარება.“^[43]

2. საქართველოს კონსტიტუციის მე-19 მუხლის მე-2 პუნქტი ადგენს ფორმალურ და მატერიალურ მოთხოვნებს საკუთრების უფლების შეზღუდვასთან დაკავშირებით. საკონსტიტუციო სასამართლოს პრაქტიკის შესაბამისად, თუ ნორმა არღვევს მე-19 მუხლის მე-2 პუნქტის მოთხოვნებს, ის წინააღმდეგობაშია მე-19 მუხლის პირველ პუნქტთანაც.^[44] მე-19 მუხლის მე-2 პუნქტი იცავს საკუთრების უფლებას არაკონსტიტუციური შეზღუდვისაგან. საკუთრების უფლების შეზღუდვაში მოიაზრება საკუთრების შინაარსისა და ფარგლების, საკანონმდებლო ჩარჩოების დადგენა კანონმდებლის მიერ,^[45] რაც ექვემდებარება შემოწმებას კონსტიტუციის მე-19 მუხლის მე-2 პუნქტთან მიმართებით. საკუთრების უფლების შეზღუდვის ფორმალური მოთხოვნა, საკონსტიტუციო სასამართლოს შეფასებით, უფლების შეზღუდვის კანონით რეგლამენტირებაში მდგომარეობს.^[46] განსახილველ შემთხვევაში, სადავო ნორმა სწორედ საკანონმდებლო აქტის ფორმით არის მიღებული.

3. მატერიალური წინაპირობების თვალსაზრისით, საკონსტიტუციო სასამართლო სადავო ნორმის კონსტიტუციასთან შესაბამისობის დადგენისას, თანაზომიერების პრინციპის მოთხოვნებიდან გამომდინარე, ამოწმებს, თუ რამდენად ემსახურება შეზღუდვა ღირებული, საჯარო ლეგიტიმური მიზნის მიღწევას, რამდენად არის ეს შეზღუდვა გამოსადეგი და აუცილებელი (ყველაზე ნაკლებად შემზღუდველი) საშუალება ამ ლეგიტიმური მიზნის მისაღწევად, და პროპორციულობის მოთხოვნას ვიწრო გაგებით, თუ რამდენად ადგენს კანონმდებელი სამართლიან ბალანსს შეზღუდულ და დაცულ ინტერესებს შორის. თანაზომიერების პრინციპი სამართლებრივი სახელმწიფოს უმნიშვნელოვანესი ელემენტი და მატერიალური განზომილებაა. „სამართლებრივ სახელმწიფოში კანონზომიერია იმის მოლოდინი, რომ კერძო და საჯარო ინტერესების ურთიერთმიმართება სამართლიანი იქნება. რაც უფრო მეტად ერევა ხელისუფლება ადამიანის თავისუფლებაში, მით მაღალია მოთხოვნები ჩარევის გამართლებისათვის.“^[47]

ლეგიტიმური საჯარო მიზანი

1.იმისათვის, რათა სადავო ნორმა შეესაბამებოდეს თანაზომიერების პრინციპის მოთხოვნებს, უპირველეს ყოვლისა, აუცილებელია, იგი ემსახურებოდეს ღირებული საჯარო ლეგიტიმური მიზნის მიღწევას.^[48] შესაბამისი, ღირებული მიზნის არარსებობის შემთხვევაში, ზედმეტი იქნება იმ საშუალების შეფასება, რითაც ეს მიზანი მიიღწევა ან რამდენად აღმატებულია მიზნიდან გამომდინარე სიკეთე იმ ნეგატიურ ეფექტზე, რომელიც შეზღუდული უფლებებიდან გამომდინარეობს.^[49]

2. „გადახდისუუნარობის საქმის წარმოების შესახებ“ საქართველოს კანონის პირველი მუხლი განსაზღვრავს კანონის მიზანს და მიუთითებს, რომ „ამ კანონის მიზანია მოვალესა და კრედიტორის (კრედიტორების) ინტერესების თანაბარზომიერი დაცვა, შესაძლებლობის შემთხვევაში მოვალის ფინანსური სიძნელეების გადაჭრა და კრედიტორა მოთხოვნების დაკმაყოფილება ან ამის შეუძლებლობის შემთხვევაში მოვალის ქონების რეალიზაციით მიღებული თანხების განაწილებით კრედიტორთა მოთხოვნების დაკმაყოფილება“. შედეგად, კანონი ასახელებს რამდენიმე ურთიერთდაკავშირებულ მიზანს, პირველ რიგში მოვალის ფინანსური სიძნელეების გადაჭრა და ამ გზით კრედიტორთა მოთხოვნების დაკმაყოფილება და ამ მიზნის შეუძლებლობის შემთხვევაში, რაც განსახილველი კონსტიტუციური სარჩელის ფარგლებში რელევანტურია, მოვალის ქონების რეალიზაციით მიღებული თანხების განაწილებით კრედიტორთა მოთხოვნების დაკმაყოფილება.

კანონის მეორე მუხლის მიხედვით, ის არეგულირებს მხოლოდ სამეწარმეო სუბიექტების, არასამეწარმეო იურიდიული პირების, არარეგისტრირებული კავშირებისა და ამხანაგობის გადახდისუუნარობის საკითხს და არ ვრცელდება ფიზიკურ პირებზე (გარდა ინდივიდუალური მეწარმეებისა), საჯარო სამართლის იურიდიულ პირებსა და კომერციულ ბანკებსა ფინანსურ ინსტიტუტებზე.

გადახდისუუნარობა, კანონის მე-3 მუხლის „ა“ ქვეპუნქტის მიხედვით მოვალის უუნარობაა, დააკმაყოფილოს კრედიტორის ვადამოსული მოთხოვნა. ხოლო, სამეურვეო ქონებას ამავე მუხლის „რ“ ქვეპუნქტი განმარტავს როგორც ქონებას, რომელიც მოვალეს ეკუთვნის გადახდისუუნარობის საქმის წარმოების გახსნის მომენტისათვის.

მოვალის გაკოტრებისას სამეურვეო ქონება იყიდება აუქციონის გზით კანონის 38-ე მუხლის მიხედვით კრედიტორთა ინტერესების დაცვის პრინციპის გათვალისწინებით. სადავო ნორმის თანახმად, აუქციონის შედეგად სამეურვეო ქონების შემძენზე საკუთრების უფლების გადასვლასთან ერთად უქმდება მასზე არსებული ყვლა ყადაღა, სანივთო და ვალდებულებითი უფლება.

3. მართალია, ერთი მხრივ, მოვალის ქონების რეალიზაციის გზით მიღებული თანხების კრედიტორებზე განაწილება და დაკმაყოფილება ლეგიტიმური მიზანი იყოს, თუმცა, შეუძლებელია კანონის მიზნებიდან გამომდინარე ლეგიტიმურ მიზნად იქნეს მიჩნეული არა მოვალის, არამედ სხვა პირის, ამ შემთხვევაში მეაღნაგის, საკუთრების უფლების გაუქმება. თუკი გაკოტრების მოვალის ქონება დატვირთულია აღნაგობით, მისი ქონება განისაზღვრება უშუალოდ მიწის ნაკვეთით. მეაღნაგის საკუთრებაში არსებული ნაგებობის აშენებისათვის ის არ გასწევს ხარჯებს. სადავო ნორმიდან გამომდინარე, კრედიტორთა დაკმაყოფილება ხდება სხვა პირის საკუთრებაში არსებული ქონებით ისე, რომ შემძენი საკუთრებას იძენს არა მხოლოდ სამეურვეო ქონებაზე (მიწაზე), არამედ სხვა პირის ქონებაზეც (ნაგებობაზე) და ნაგებობის ღირებულების კომპენსაციას არც სამეურვეო ქონების შემძენი იხდის. აღნიშნული გამორიცხავს საჯარო ლეგიტიმური მიზნის არსებობას მოვალის ქონების რეალიზაციის გზით კრედიტორთა დაკმაყოფილებისას აღნაგობის უფლების გაუქმების ხარჯზე.

4. გარდა ამისა, მნიშვნელოვანია, რომ თავად კანონის შინაარსიდან გამომდინარე, მისი მოქმედება არ ვრცელდება სამართლის ყველა სუბიექტზე. თავისთავად ცხადია, რომ კანონმდებელს ეკისრება ვალდებულება შექმნას იმგვარი სამართლებრივი ბაზა, რაც სამოქალაქო ბრუნვის მონაწილეთა შორის დადებული ხელშეკრულებების აღსრულებას და ვალდებულებათა შესრულებას შეუწყობს ხელს. თუმცა, შეუძლებელია იმგვარი სამართლებრივი რეჟიმის შექმნა, რომელიც ყველა სახელშეკრულებო ვალდებულების შესრულების გარანტიებს შექმნიდა. ამ შემთხვევაში არც მოვალის გაკოტრების აუცილებლობა იარსებებდა.

5. სადავო ნორმა მიზნად ისახავს მოვალის კრედიტორების დაკმაყოფილებას სამეურვეო ქონების აუქციონზე რეალიზაციის გზით, რის შედეგადაც ისპობა მოვალის ქონებაზე არსებული სანივთო და ვალდებულებითი უფლებები. იმთავითვე ცხადია, რომ არსებობს მნიშვენლოვანი განსხვავება როგორც მოვალის კრედიტორთა შორის, ისე იმ სანივთო და ვალდებულებითი უფლებების მფლობელთა შორის, რომელთა უფლებაც სადავო ნორმის მიხედვით უქმდება.

6. მოვალის კრედიტორთა მხრივ, პირველად დონეზე მაინც, შეიძლება მოხდეს გამიჯვნა „ნებაყოფლობით“ და „არანებაყოფლობით“ კრედიტორებს შორის. ერთ შემთხვევაში, კრედიტორსა და მოვალეს შორის არსებული ვალდებულება შეიძლება ეფუძნებოდეს მათ შორის დადებულ ხელშეკრულებას. მეორე შემთხვევაში კი, ვალდებულება შეიძლება წარმოშვას კანონის ძალით, მაგალითად, ზიანის მიყენების (დელიქტის) საფუძველზე. მეორე მხრივ, კონსტიტუციით გარანტირებული სახელშეკრულებო თავისუფლების ფარგლებში, კრედიტორსა და მოვალეს შორის დადებული ხელშეკრულების შინაარსი, ისევე როგორც ხელშეკრულებით მხარეებისათვის მინიჭებული უფლებების ფარგლები, წარმოადგენს სწორედ სამოქალაქო ბრუნვისათვის დამახასიათებელ და დასაშვებ რისკს. კერძოსამართლებრივი ურთიერთობის მხარეები მოქმედებენ თვითპასუხისმგებლობით. შედეგად, ზოგიერთი კრედიტორის მოთხოვნა შეიძლება იყოს უზრუნველყოფილი, ხოლო, ნაწილისა კი არაუზრუნველყოფილი,

7. დაუშვებელია სამოქალაქო ბრუნვის მონაწილეთა შორის კერძო ავტონომიის ფარგლებში წარმოშობილი ურთიერთობებიდან გამომდინარე რისკების მესამე პირებზე გადატანა. სახელმწიფოს ძირითადი როლი ხელშეკრულების მხარეებს შორის სტრუქტურული დისბალანსის აღმოფხვრაში გამოიხატება. სახელშეკრულებო რისკების მესამე პირებზე გადანაწილება კი, როგორც ეს განსახილველ შემთხვევაში მეაღნაგის კუთვნილი უფლების გაუქმების გზით ხდება, შეუძლებელია მიჩნეულ იქნეს ლეგიტიმურ მიზნად.

გამოსადეგობა

1. საკონსტიტუციო სასამართლოს დამკვიდრებული პრაქტიკის თანახმად, „უფლების შეზღუდვის გამართლებისათვის ლეგიტიმურ მიზანზე მითითება საკმარისი არ არის. სხვა პირობებთან ერთად, ასევე აუცილებელია, დაკმაყოფილებული იყოს გამოსადეგობის მოთხოვნაც“.^[50] “საკონსტიტუციო სასამართლომ უნდა დაადგინოს, რამდენად არსებობს ლოგიკური კავშირი საქართველოს პარლამენტის მიერ დასახელებულ ლეგიტიმურ მიზანსა და სადავო ნორმებით დადგენილ უფლების შეზღუდვის ფორმას შორის - რამდენად იძლევა სადავო ნორმები დასახელებული ლეგიტიმური მიზნის მიღწევის შესაძლებლობას“.^[51]

2. როგორც აღვნიშნეთ, საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს განმარტებით, „საკუთრების კონსტიტუციური უფლება სახელმწიფოს აკისრებს სამოქალაქო წესრიგის შექმნის ვალდებულებას.“ სამოქალაქო წესრიგის შემადგენელი ნაწილია სწორედ ისეთი „კონფლიქტების გადაწყვეტა“, რომელიც წარმოიშობა კერძო პირებს შორის. „მიუხედავად იმისა, რომ ამგვარ ურთიერთობებში სახელმწიფო უშუალოდ არ მონაწილეობს, მას მოეთხოვება, რომ საკუთრების უფლების შეძენის რეგულირებისკენ მიმართული ღონისძიებები იყოს სამართლიანი და გონივრული.“^[52] საკონსტიტუციო სასამართლო ასევე მიუთითებს, რომ „ურთიერთობის სპეციფიკურობიდან გამოდმინარე [...] შესაძლო გონივრული ბალანსის დასაცავად შექმნილი რეგულირება მაქსიმალურად უნდა ახალისებდეს მხარეებს უარყოფითი შედეგების თავიდან აცილებისაკენ და საკუთარი გულგრილობის შედეგად დამდგარი რისკების საკუთარ თავზე აღებისკენ“.^[53] ასეთი კავშირის არარსებობა შეზღუდვას მიზნის მიღწევის გამოუსადეგარ საშუალებად აქცევს.^[54]

3. ერთი მხრივ, საქართველოს სამოქალაქო კოდექსის დებულებები ზუსტად და ამომწურავად განსაზღვრავს აღნაგობის უფლების შინაარსს, მისი წარმოშობის და შეწყვეტის საფუძვლებს. სამოქალაქო კოდექსი ასევე პირდაპირ მიუთითებს, რომ აღნაგობის უფლება საჯარო რეესტრში რეგისტრირდება როგორც პირველი რიგის სანივთო უფლება და ეს რიგითობა არ შეიძლება შეიცვალოს, რისი მიზანიცაა „მეაღნაგის ინტერესების დაცვა აღნაგობის უფლებით დატვირთული მიწის ნაკვეთის მიმართ იძულებითი აღსრულების შემთხვევაში“.^[55] მეორე მხრივ, სადავო ნორმა კერძოსამართლებრივი რეჟიმის და სანივთო და ვალდებულებითსამართლებრივ უფლებათა შორის განსხვავების და აღნაგობის უფლების სრულ ნიველირებას ახდენს და აცხადებს, რომ მიწის ნაკვეთის მესაკუთრის გაკოტრების შემთხვევაში ჩატარებული აუქციონის შედეგად უქმდება უძრავ ნივთზე არსებული ყველა სანივთო და ვალდებულებითი უფლება. შედეგად, მთლიანად ირღვევა და სრულად აზრს კარგავს კერძო სამართალში განმტკიცებული უფლებების სისტემა და დაყოფა. როგორც ეს ქართული იურიდიული დოქტრინაში, „სააღსრულებო წარმოებათა შესახებ“ საქართველოს კანონის და იპოთეკით დატვირთული ქონების აუქციონზე გასხვისების მომწესრიგებელი სადავო ნორმის ანალოგიურ გადაწყვეტასთან მიმართებით გამოითქვა, სადავო ნორმასა და სამოქალაქო კოდექსის 237-ე მუხლს შორის არსებობს „კერძო და საჯარო-სამართლებრივ ნორმათა კოლიზია“, რაც არა თუ „არ შეესაბამება იმ დიდ სოციალურ მნიშვნელობას, რასაც კანონმდებელი ანიჭებს აღნაგობის უფლებას“,^[56] არამედ წარმოადგენს საქართველოს კონსტიტუციის მე-19 მუხლით დაცული საკუთრების უფლების გაუმართლებელ ხელყოფას.

4. „გადახდისუუნარობის საქმის წარმოების შესახებ“ კანონით ლეგიტიმურ საჯარო მიზანში ინტეგრირებულია მისი მოვალის ქონების რეალიზაციის გზით მიღწევის პირობა. სადავო ნორმის მოქმედების გავრცელება სხვა მესაკუთრეთა ქონებაზე, როგორც ეს მოსარჩელის შემთხვევაში ხდება, არღვევს აღნიშნულ პირობას, რაც გამორიცხავს ლოგიკური კავშირის არსებობას მოვალის ქონების რეალიზაციის ხარჯზე მოვალის კრედიტორების დაკმაყოფილებას შორის. ლეგიტიმური მიზნის მისაღწევად გამოსადეგი ვერ იქნება ის საშუალება, რომელიც თავადაა არალეგიტიმური. არ არსებობს რაიმე ლოგიკური კავშირი სამოქალაქო ბრუნვის ერთი მონაწილის (ამ შემთხვევაში მიწის ნაკვეთის მესაკუთრის) კრედიტორთა დაკმაყოფილებასა და მეაღნაგის საკუთრების უფლების გაუქმებას შორის.

5. სადავო ნორმის მიხედვით, როგორც აღვნიშნეთ, კანონმდებელს ორ ან მეტ დამოუკიდებელ ეკონომიკურ აგენტს შორის დადებული ხელშეკრულების აღუსრულებლობის და მოვალის გაკოტრების რისკი მთლიანად გადააქვს აღნაგობის უფლების მფლობელზე. განსახილველ შემთხვევაში არსებობს „გარეგანი ეფექტის” (externalities)^[57], კერძოდ კი „უარყოფითი (ნეგატიური) გარეგანი ეფექტის“ (negative externality) პრობლემა, რაც იმას გულისხმობს, რომ იმ ხარჯებისა და ტვირთის გადაკისრება ხდება იმ მესამე პირზე (ამ შემთხვევაში მეაღნაგეზე), რომლებიც გარეშე პირებს წარმოადგენენ ტრანზაქციებში^[58] და არა ხელშეკრულების მხარეებზე ისე, რომ პირი ვისზეც გარეგანი ეფექტი ახდენს ზემოქმედებას (მეაღნაგე) არც კომპენსაციას იღებს თავსმოხვეული ხარჯისთვის. გარეგანი ეფექტების ცნება თავის თავში აერთიანებს, როგორც კანონშესაბამის (დასაშვებ), ისე კანონშეუსაბამო (დაუშვებელ) ქმედებებს, რომელთა შორის ზღვარის გავლების პრობლემა ცენტრალური მნიშვნელობისაა სამართლის მეცნიერებისთვის.^[59]

6. კანონმდებლის მიზანს უნდა წარმოადგენდეს გარეგანი ეფექტების „ინტერნალიზაცია“, რასაც ტრანზაქციული დანახარჯები უშლის ხელს. ტრანზაქციულ ხარჯს წარმოადგენს ყველა ის დანახარჯი, რომელიც გამორიცხავს ან ხელს უშლის საბაზრო ტრანზაქციის განხორციელებას. შესაბამისად, ხსენებული მიზნის მიღწევა სწორედ ტრანზაქციული დანახარჯების შემცირების გზით უნდა მოხდეს, ან სულ მცირე, მოხდეს ზიანის მინიმიზაცია. ნებისმიერ შემთხვევაში, სამართალი უნდა უზრუნველყოფდეს როგორც ინდივიდებისათვის მინიჭებული უფლებების მკაფიოდ განსაზღვრას, ისე, ამ უფლებათა დაცვას.

7. უფლებათა დაცვის სამი ძირითადი ტიპს გამოყოფენ: საკუთრების წესი (Property Rule); პასუხისმგებლობის წესი (Liability Rule); განუსხვისებლობის წესი (Inalienability Rule).^[60]

საკუთრების წესი არსებითად გულისხმობს უფლების დაცვის იმგვარ მოდელს, რომელშიც ქონებრივი რესურსის ნებისმიერი ფორმით გამოყენება შესაძლებელია მხოლოდ და მხოლოდ უფლების მფლობელის ნებართვით და იმ ფასად, რამდენადაც უფლების მფლობელი პირი მას აფასებს. უფლების ნებისმიერი გადაცემა მხოლოდ კონსენსუალურ ხასიათს ატარებს და უფლების მფლობელის თანხმობის გარეშე უფლების მითვისების მცდელობა დაუშვებელია.

პასუხისმგებლობის წესი შესაძლებელს ხდის ქონებრივი რესურსის გამოყენებას მასზე უფლების მქონე პირის ნების გარეშეც, რისთვისაც არაუფლებამოსილი პირი იხდის მესამე პირის (კანონმდებლის, სასამართლოს) მიერ დადგენილ ფასს. უფლების მქონე პირს არ გააჩნია შესაძლებლობა წინასწარ შეზღუდოს ან თავიდან აიცილოს უფლების ხელყოფა, არამედ მხოლოდ ზიანის ანაზღაურების მოთხოვნაზეა უფლებამოსილი.

8. სანივთო უფლებების მაგალითზე აშკარაა, რომ მისი დაცვა ძირითადად სწორედ საკუთრების წესის მოდელს მისდევს და სამოქალაქო კოდექსის შესაბამისი ნორმებიც მკაფიო უპირატესობას ანიჭებს აღნაგობის უფლების დაცვის „საკუთრების წესს“. მიუხედავად იმისა, რომ სამართლის სისტემის შიგნით შესაძლებელია შესაძლოა არსებობდეს უფლების დაცვის ერთი წესის მეორეთი ჩანაცვლების ტენდენციებიც,^[61] ფაქტია, რომ სადავო ნორმა არ შეესაბამება უფლების დაცვის არც ერთ ხსენებულ მოდელს და მეტიც, ის მეაღნაგეს ყოველგვარი დაცვის, მათ შორის კომპენსაციის, გარეშე ტოვებს.

აუცილებლობა

1. „შემზღუდველი ღონისძიება უნდა წარმოადგენდეს შეზღუდვის აუცილებელ (ყველაზე ნაკლებად შემზღუდველ) საშუალებას“.^[62] „თანაზომიერების პრინციპის საწინააღმდეგოა ნებისმიერი ღონისძიება, რომელიც იმაზე მეტად ზღუდავს უფლებას, ვიდრე ეს ლეგიტიმური მიზნის მისაღწევად არის აუცილებელი. აუცილებელობის მოთხოვნა დაკმაყოფილებულად ჩაითვლება იმ შემთხვევაში, თუ დასახელებული ლეგიტიმური მიზანი იმავე ეფექტურობით ვერ მიიღწევა სხვა, ნაკლებად მზღუდველი საშუალებით“.^[63]

2. საკონსტიტუციო სასამართლო აუცილებლობის კუთხით მკაცრ მოთხოვნებს უყენებს ნორმებს, რომლებიც ზღუდავს მეწარმეობის თავისუფლებასა და საკუთრების უფლებას. კანონმდებლის მიერ შერჩეული საშუალება უნდა იყოს „ერთადერთი და გარდაუვალი გზა“, რომლითაც ყველაზე ნაკლებად შეიზღუდება შესაბამისი უფლებები. „საშუალების აუცილებლობას ობიექტური გარემოებები იწვევს და მას სხვა ალტერნატივა არ გააჩნია. საშუალებისადმი ასეთი მიდგომა გამორიცხავს შეზღუდვის ხელოვნურობას. აუცილებლობით გამოწვეული შეზღუდვა აუცილებელი საშუალების გამოყენებით გამართლდება. მხოლოდ ასეთი შეზღუდვა შეიძლება პასუხობდეს პრაქტიკული გონიერების მოთხოვნებს და სუბიექტის მზაობას, უფლების შეზღუდვა მიიჩნიოს, როგორც გარდაუვალი აუცილებლობა.“^[64]

3. სადავო ნორმა ვერ პასუხობს აუცილებლობის მოთხოვნებს. კანონის მიზნიდან გამომდინარე, მოვალის ქონების რეალიზაციის მიზანია მოვალის კრედიტორთა დაკმაყოფილება რა დროსაც დაცული უნდა იყოს მოვალისა და კრედიტორების ინტერესები. მოვალის ქონებასთან ერთად, სადავო ნორმა, კრედიტორების დაკმაყოფილებას ახდენს სხვა პირის (მეაღნაგის) საკუთრების ხარჯზე. გასათვალისწინებელია, რომ მიწის ნაკვეთის მესაკურესა და მეაღნაგეს შორის არსებული აღნაგობის სახელშეკრულებო ურთიერთობიდან გამომდინარე მეაღნაგეც კრედიტორია მესაკუთრის მიმართ. თუმცა, აღნაგობის ორგვარი ბუნებიდან გამომდინარე, ის ასევე აღნაგობის საფუძველზე აშენებული ნაგებობების მესაკუთრეა. სადავო ნორმა არ ითვალისწინებს მეაღნაგის, როგორც კრედიტორის ინტერესებს მასსა და მიწის ნაკვეთის მესაკუთრეს შორის არსებული სახელშეკრულებო ურთოერთობიდან გამომდინარე, ხოლო, როგორც მესაკუთრე, ის პასუხს აგებს მესამე პირების წინაშე იმით, რომ უქმდება მისი აღნაგობის უფლება.

4. ამასთანავე, სავსებით შესაძლებელია რომ კანონმდებლის მიერ დასახული მიზანი, მოვალის კრედიტორთა დაკმაყოფილება და მათი ინტერესების თანაბარზომიერი დაცვა, მიღწეულ იქნეს სწორედ მოვალის ქონების რეალიზაციის გზით, რა დროსაც, მოსარჩელე, როგორც მეაღნაგე, შეინარჩუნებს მის საკუთრების უფლებას მიწის ნაკვეთზე. აღნაგობის უფლება, გარდა იმისა, რომ დამოუკიდებელი საკუთრების უფლებაა, არ ამცირებს მიწის ნაკვეთს ღირებულებას. შესაბამისად, მოვალის კრედიტორთა დაკმაყოფილების მიზანი მიღწეული იქნება იმ შემთხვევაშიც, თუკი სამეურვეო ქონების რეალიზაციის შედეგად ძალაში დარჩება მასზე არსებული აღნაგობის უფლებაც.

5. სადავო ნორმის შემდეგ კანონმდებლის მიერ მიღებული ახალი საკანონმდებლო აქტიც, რომელიც სამწუხაროდ მოსარჩელის მიმართ არ გამოიყენება, ნათლად მეტყველებს იმაზე, რომ აღნაგობის უფლების გაუქმება არ არის პრობლემის არც ერთადერთი, აუცილებელი და არც გონივრული საშუალება. კერძოდ, “რეაბილიტაციისა და კრედიტორთა კოლექტიური დაკმაყოფილების შესახებ” საქართველის კანონის 102-ე მუხლის მე-16 პუნქტის მიხედვით „ქონების შემძენის, მათ შორის, ამ მუხლით დადგენილი წესით ნატურით მიმღების, საკუთრებაში გადასვლის შედეგად აღნიშნულ ქონებაზე არსებული ყველა ყადაღა, აგრეთვე სანივთო და ვალდებულებითი უფლება უქმდება, გარდა იმ შემთხვევისა, როდესაც სანივთო და ვალდებულებითი უფლებების შენარჩუნება პირდაპირ გათვალისწინებულია კანონით, რის შესახებაც უნდა მიეთითოს აუქციონის ჩატარების შესახებ ინფორმაციაში.“ ახალი კანონით დადგენილი შემთხვევა - „გარდა იმ შემთხვევისა, როდესაც სანივთო [...] უფლებების შენარჩუნება პირდაპირ გათვალისწინებულია კანონით“ მოიცავს აღნაგობის უფლებასაც, როგორც პირველი რიგის სანივთო უფლებას.

პროპორციულობა ვიწრო გაგებით

1. სადავო ნორმა ასევე არ აკმაყოფილებს პროპორციულობის მოთხოვნებს. თანაზომიერების პრინციპის აღნიშნული ელემენტი მოითხოვს, რომ „უფლების შეზღუდვისას კანონმდებელმა დაადგინოს სამართლიანი ბალანსი შეზღუდულ და დაცულ ინტერესებს შორის“.^[65] „კანონმდებლის ვალდებულებაა, მოახდინოს შეპირისპირებული ინტერესთა გონივრული დაბალანსება.“^[66] საკუთრების უფლების შეზღუდვისას კანონმდებელს ევალება კერძო და საჯარო ინტერესების გონივრული და სამართლიანი დაბალანსება.^[67] არ უნდა მოხდეს ერთი სიკეთის დაცვა მეორის არაპროპორციული შეზღუდვის ხარჯზე.^[68] „დაუშვებელია საკუთრების სოციალური ფუნქციის უგულებელყოფა, იმავდროულად, შეუძლებელია მესაკუთრის ზედმეტად, არათანაზომიერად შეზღუდვის გამართლება.“^[69] სახელმწიფო ვალდებულია მონახოს საზოგადოებრივი ინტერესებით საკუთრების შეზღუდვის ყველაზე სწორი და ეფექტიანი გზა, რაც მძიმე ტვირთად არ დააწვება სამეურნეო ბრუნვის მონაწილეთა გარკვეულ კატეგორიას.^[70]

2. აღსანიშნავია, რომ გერმანიის ფედერალური საკონსტიტუციო სასამართლო დიდ მნიშვნელობას ანიჭებს თანასწორობის პრინციპს საკუთრების უფლების დაცვის კონტექსტში. საკუთრების უფლების შინაარსის განსაზღვრელ კანონმდებელს არა მხოლოდ თანაზომიერებისა და ნდობის დაცვის, არამედ თანასწორობის პრინციპიც ზღუდავს.^[71] პირის ქონებრივ მდგომარეობაზე გავლენის მომხდენი რეგულირებების მიმართ მოქმედებს ე.წ. დატვირთვის თანაბრობის (Belastungsgleichheit) პრინციპი. სასამართლო ამ პრინციპის საფუძვლად ძირითადი კანონის მე-14 მუხლს (საკუთრების უფლება) თვლის. „თანასწორობის ზოგადი პრინციპი... როგორც ზოგადი სამართლებრივ-სახელმწიფოებრივი პრინციპი, დასაცავია ასევე მესაკუთრის უფლებებისა და მოვალეობების შინაარსის დადგენისას.“^[72] ეს მიდგომა მყარადაა დამკვიდრებული პრაქტიკაში.^[73]

3. განსახილველ შემთხვევაში ერთმანეთს უპირისპირდება ერთი მხრივ მოსარჩელე მხარის, როგორც აღნაგობის უფლების საფუძველზე არსებული ნაგებობის მესაკუთრის ინტერესი შეინარჩუნოს აღნაგობის უფლება და ისარგებლოს კანონით მისთვის მინიჭებული უფლებამოსილებებით მის საკუთრებაში არსებულ შენობა-ნაგებობებზე, ხოლო, მეორე მხრივ კი კრედიტორთა ინტერესი, დაკმაყოფილდეს მათი მოთხოვნები მესამე პირის, მოვალის მიმართ. ვინაიდან მოვალეს არ გააჩნია საკმარისი ქონება რათა მისივე კრედიტორები დაკმაყოფილდნენ, კანონმდებელი სადავო ნორმით ახდენს მოვალის ქონების აუქციონის გზით გაყიდვას კრედიტორთა დაკსამაყოფილებლად. მეორე მხრივ, ასევე ერთმანეთს უპირისპირდება აუქციონის გზით რეალიზებული ქონების შემძენის ინტერესი, საკუთრებაში მიიღოს უფლებარივად უნაკლო ნივთი და მეაღნაგის ინტერესები. ინტერესთა კონფლიქტის არც ერთ მითითებულ შემთხვევაში არ არის დაცული მინიმალური ბალანსი მხარეებს შორის. პირველ რიგში, მეაღნაგის საკუთრება, აღნაგობის უფლება და შენობა-ნაგებობები მიწის ნაკვეთზე, არ მიეკუთვნება მოვალის ქონებას და არ შედის გაკოტრების მასაში. სადავო ნორმის მიხედვით მოვალის გაკოტრების ტვირთი გადადის მეაღნაგეზე იმით, რომ მისი საკუთრების უფლება უქმდება მესამე პირთა შორის არსებული სამართალურთიერთობიდან გამომდინარე რისკების გამო, რომლის მონაწილეც მეაღნაგე არასდროს ყოფილა. რაც შეეხება აუქციონზე მიწის ნაკვეთის შემძენს, აღნაგობის უფლების გაუქმების შემთხვევაში ის იღებს იმაზე მეტ ქონებას, ვიდრე აუქციონზე შეიძინა და ეს ხდება მეაღნაგისათვის ყოველგვარი კომპანსაციის გარეშე. შედეგად, მეაღნაგაზე სრულად გადადის მესამე პირთა სამოქალაქოსამართლებრივი რისკები, რის გამოც, სადავო ნორმა ეწინააღმდეგება საქართველოს კონსტიტუციის მე-19 მუხლს.

სადავო ნორმა წინააღმდეგობა საქართველოს კონსტიტუციის 26-ე მუხლის მე-4 პუნქტის პირველ წინადადებასთან

I. დაცული სფერო და ჩარევა დაცულ სფეროში

1. საქართველოს კონსტიტუციიის 26-ე მუხლის მეოთხე პუნქტის პირველი წინადადების მიხედვით „მეწარმეობის თავისუფლება უზრუნველყოფილია“. საქართველოს კონსტიტუცია ამკვიდრებს ღირებულებთა წესრიგს, რომლის ცენტრალური ფასეულობაა ინდივიდუალური თავისუფლება. ინდივიდუალური თავისუფლების ერთერთი უმნიშვნელოვანესი ასპექტია თავისუფლება ეკონომიკურ სფეროში. თავისუფალი ეკონომიკის გარეშე არ არსებობს თავისუფლების მატერიალური საფუძველი. ეკონომიკური თავისუფლება კონსტიტუციის პრეამბულაში მოხსენებულია ისეთ ფუნდამენტურ ფასეულობებთან ერთად, როგორიცაა დემოკრატიული საზოგადოებრივი წესწყობილება, სოციალური და სამართლებრივი სახელმწიფო, ადამიანის საყოველთაოდ აღიარებული უფლებებისა და თავისუფლებების უზრუნველყოფა.

2. კონსტიტუციის 26-ე მუხლის მე-4 პუნქტის პირველი წინადადებით დაცულ სიკეთეებთან დაკავშირებით საკონსტიტუციო სასამართლოს პრაქტიკა მოწმობს, რომ სახელმწიფოს ეკისრება პოზიტიური და ნეგატიური ვალდებულებები. სახელმწიფოს პოზიტიური ვალდებულებაა ხელი შეუწყოს მეწარმეობის თავისუფლებას.^[74] ყველას აქვს უფლება სამეწარმეო საქმიანობის სახის თავისუფლად შერჩევაზე და დაუბრკოლებლად განხორციელებაზე.^[75] „სახელმწიფო ვალდებულია, შექმნას ისეთი ნორმატიული გარემო, რომელიც წაახალისებს და ბაზრიდან არ განდევნის სიცოცხლისუნარიან სუბიექტებს. იზრუნებს მათი გაჯანსაღებისათვის. სახელმწიფოს მიერ გაცხადებული ნორმატიული სანდოობა სუბიექტს სამოქალაქო (კომერციული) ბრუნვის მიღმა კი არ ტოვებს, არამედ უძლიერებს მას ამ ბრუნვაში ჩართვის ინტერესს“.^[76]

3. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლომ საკუთარი გადაწყვეტილებებით არაერთხელ გაუსვა ხაზი კონსტიტუციური უფლების დაცული სფეროს სწორად იდენტიფიცირების მნიშვნელობას საქართველოს კონსტიტუციის ჯეროვანი განმარტებისათვის. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2017 წლის 28 დეკემბრამდე მოქმედი პრაქტიკის შესაბამისად, ერთმანეთისაგან მკაფიოდ არ იყო გამიჯნული საკუთრებისა და თავისუფალი მეწარმეობის კონსტიტუციური უფლებებით დაცული სფეროები. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლომ უკანასკნელი გადაწყვეტილებებით მიზანშეწონილად მიიჩნია საკუთრებისა და თავისუფალი მეწარმეობის კონსტიტუციური უფლებების ერთმანეთისაგან გამიჯვნა და თითოეული უფლებისათვის დამოუკიდებელი დაცული სფეროს განსაზღვრა.^[77]

4. საკონსტიტუციო სასამართლოს უახლესი პრაქტიკის გათვალისწინებით, „მიუხედავად იმისა, რომ საქართველოს კონსტიტუციით გარანტირებულ საკუთრების უფლებასა და მეწარმეობის თავისუფლებას შორის არსებობს მნიშვნელოვანი კავშირი, მეწარმეობის თავისუფლების კონსტიტუციური უფლების მიზანი ვერ იქნება საკუთრების უფლების დარღვევის ფაქტების აკრძალვა მეწარმე სუბიექტებთან მიმართებით. მეწარმე სუბიექტების საკუთრების უფლების დარღვევა იმთავითვე მეწარმეობის თავისუფლების დარღვევას ვერ განაპირობებს. შესაბამისად, მეწარმეობის თავისუფლების შეზღუდვის წარმოსაჩენად, აუცილებელია, გამოიკვეთოს, რომ სადავო ნორმა ზღუდავს საქართველოს კონსტიტუციით დაცული საკუთრების უფლების სფეროს მიღმა არსებულ ურთიერთობებს და ამ ფორმით არღვევს თავისუფალ მეწარმეობას“.^[78]

„საქართველოს კონსტიტუციით გარანტირებული მეწარმეობის თავისუფლების უფლებით დაცული სფეროს ფარგლებში ექცევა, მათ შორის, მეწარმე სუბიექტის უფლება, რაც გულისხმობს, აგრეთვე მეწარმის შესაძლებლობას, საკუთარი შეხედულებისა და საჭიროების შესაბამისად, განკარგოს საკუთარი ქონება“.^[79]

5. საკონსტიტუციო სასამართლოს შეფასებით სადავო ნორმა საქართველოს კონსტიტუციით დაცული მეწარმეობის თავისუფლების კუთხით შემოწმებას ევქემდებარება თუ იგი „სცდება საკუთრების უფლების სფეროს შეზღუდვას და სხვა რაიმე ფორმით ახდენს გავლენას თავისუფალ მეწარმეობაზე.“^[80] „საქართველოს კონსტიტუციით გარანტირებულ მეწარმეობის თავისუფლების უფლებასთან შეფასებადი იქნება ისეთი შეზღუდვები, რომლებიც უპირატესად წარმოების პროცესს უკავშირდება.^[81]

6. გასათვალისწინებელია გერმანიის ფედერალური საკონსტიტუციო სასამართლოს პრაქტიკა და სამეცნიერო ლიტერატურაში გავრცელებული მოსაზრებები მეწარმეობის თავისუფლებით დაცულ სფეროსთან დაკავშირებით. მეწარმეობის თავისუფლებას იცავს ძირითადი კანონის მე-12 მუხლის პირველი პუნქტი (პროფესიული საქმიანობის თავისუფლება). სამეწარმეო საქმიანობის თავისუფლება მოიცავს სამეწარმეო სუბიექტის თავისუფალი დაფუძნებასა და საქმიანობის წარმართვას.^[82] სამეწარმეო საქმიანობის თავისუფლება გულისხმობს გადაწყვეტილებების მიღების თავისუფლებას (იგულისხმება სამეწარმეო საქმიანობის დაგეგმვასთან დაკავშირებული და სხვა მნიშვნელოვანი გადაწყვეტილებები), ინვესტირების თავისუფლებას (თავისუფალი გადაწყვეტილება კაპიტალის გამოყენებასთან დაკავშირებით) და პროდუქციის თავისუფლებას (თავისუფალი გადაწყვეტილება პროდუქციის სახესა და მოცულობასთან დაკავშირებით).^[83] მეწარმეობის თავისუფლებაში ჩარევად მიიჩნევა ის სახელმწიფო ღონისძიება, რომელიც პირდაპირ ან ირიბ გავლენას ახდენს სამეწარმეო საქმიანობაზე, იწვევს მის სრულ ან ნაწილობრივ შეწყვეტას ან სასურველი სახით განხორციელების შეუძლებლობას.^[84]

გარდა ამისა, როგორც ეს სადავო ნორმის საქართველოს კონსტიტუციის მე-19 მუხლთან წინააღმდეგობის ნაწილში მივითითეთ, გერმანულ სამართალში საკუთრების უფლებით დაცულია საწარმოს საკუთრება, ასევე უფლება მოწყობილ და განხორციელებულ სამეწარმეო საქმიანობაზე (das Recht am eingerichteten und ausgeübten Gewerbebetrieb), პირველ რიგში კი, საწარმოს საგნობრივი და სამართლებრივი ერთიანობა (Sach- und Rechtsgesamtheit des Unternehmens). სამეწარმეო საქმიანობა, როგორც საგნებისა და უფლებების ერთობლიობა (Sach- und Rechtsgesamtheit), გათანაბრებულია ნივთებზე საკუთრების უფლებასთან. საკუთრების უფლება შეიძლება დაირღვეს, თუ ჩარევა ხორციელდება სამეწარმეო საქმიანობის, როგორც საგნებისა და უფლებების ერთობის, სუბსტანციაში.^[85]

7. განსახილველ შემთხვევაში, მოსარჩელე არის სამეწარმეო (კომერციული) იურიდიული პირი, რომელსაც აღნაგობის უფლების საფუძველზე საკუთრებაში გააჩნია ძირითადი და დამხმარე შენობა-ნაგებობები. მოსარჩელის სამეწარმეო საქმიანობის ძირითადი სფეროა პრემიუმ ავტომწარმოებელი კომპანიების მიერ შექმნილი ავტომანქანების რეალიზაცია. მოსარჩელის სამეწარმეო საქმიანობის სპეციფიკა იმაში მდგომარეობს, რომ მას უნდა გააჩნდეს შესაბამისი კომერციული ფართი - „შოუ რუმის“ მოწყობისათვის, სადაც განთავსდება ავტომობილები და მომხარებლებს შესაძლებლობა ექნებათ პირადად იხილონ და გაეცნონ მანქანის მოდელებს და და სადაც განათავსებს მისი საქმიანობის სფეროსათვის დამახასიათებელ აქტივებს. გარდა ამისა, კომერციული ფართი გამოიყენება პერსონალისათვის და ბიზნეს ოპერაციებისთვის. შესაბამისად, მოსარჩელის საკუთრებაში არსებული შენობა-ნაგებობები ქმნის მოსარჩელის ძირითად საშუალებებს, რომლის გარეშეც ის ვერ იფუნქციონირებს.

8. როგორც საკონსტიტუციო სასამართლო მიუთითებს, „ზოგადად, ბაზრისათვის დამახასიათებელია, რომ ამა თუ იმ პროდუქციის საბოლოო მომხმარებლამდე მიწოდების პროცესში სხვადასხვა საფეხურზე მოქმედი ეკონომიკური აგენტები მონაწილეობენ (მაგ., მწარმოებელი, იმპორტიორი, დისტრიბუტორი, საცალო გამყიდველი და სხვ.), რომელთა მიერ მიღებული გადაწყვეტილებები განსხვავებული ფორმით ზემოქმედებენ ერთმანეთზე.“^[86] სწორედ იგივე ფაქტორები ზემოქმედებენ ავტომობილების წარმოების და გასაღების ბაზრის მონაწილეებზე. თავისთავად ცხადია, რომ ავტომწარმოებლები არსებითად არიან დაინტერესებული იმით, თუ სად, რა ფორმით და პირობებში ხდება საბოლოო მომხმარებლამდე მათი პროდუქციის მიტანა, მარკეტინგი, რეალიზაცია, სერვის-მომსახურება. შესაბამისად, ავტომწარმოებლების გადაწყვეტილება დადონ ხელშეკრულებები იმპორტიორებთან და დისტრიბუტორებთან, განპირობებულია მათი შესაძლებლობებით, თუ რამდენად აკმაყოფილებენ ისინი მწარმოებლის მოთხოვნებს და სტანდარტებს.

ავტომანქანების წარმოებისა და საბოლოო მომხმარებლამდე რეალიზაციის ყველა ეტაპი წარმოადგენს ურთიერთდაკავშირებული და ურთიერთგანმაპირობებელი საწარმოო და ბიზნეს პროცესების ჯაჭვს. ცხადია, რომ ნებისმიერი პროდუქციის, განსაკუთრებით კი ავტომანქანების პრემიუმ ბრენდების, იმპორტიორები სახელშეკრულებო ურთიერთობებში იმყოფებიან მწარმოებლებთან, რომლებსაც თავიანთი კორპორატიული იდენტობა, პოლიტიკა, ამოცანები და მიზნები გააჩნიათ. ეფექტიანი თანამშრომლობისათვის, იმპორტიორი ვალდებულია, რომ არა მხოლოდ პატივი სცეს, არამედ დაემორჩილოს მწარმოებლის ყველა მოთხოვნას და სტანდარტს საქმიანობის ნებისმიერი მიმართულებით, იქნება ეს, შენობა-ნაგებობები დიზაინი, პროექტირება, დაგეგმარება, მშენებლობაში გამოყენებული მასალები, ვიზუალი და ა.შ., ასევე სერვისი, მომსახურება, მანქანების რეალიზაცია თუ სასაწყობე მეურნეობები. ავტოინდუსტრიის ბიზნესის სპეციფიკა ასევე მოითხოვს, რომ იმპორტიორის მიერ გამოყენებული შენობა-ნაგებობის პროექტი დამტკიცდეს მწარმოებლის არქიტექტურის სამსახურის მიერ. გარდა პროექტისა და შენობა-ნაგებობის დაგეგმარებისა, აუცილებლობას წარმოადგენს მწარმოებელთან შეთანხმდეს ასევე მშენებლობის პროცესში გამოყენებული მასალების შესაბამისობა იმ მოთხოვნებთან, რასაც ეკოლოგიური, გარემოს დაცვის და სხვა შესაბამისი კანონმდებლობა ადგენს და ასევე შესატყვისი იქნება მწარმოებლების მიერ დადგენილ მაღალ სოციალური პასუხისმგებლობის კულტურასთან. გამოყენებული მასალები უნდა შეესაბამებოდეს მწარმოებლის მიერ შემოთავაზებულ სტანდარტებს და მათი შეძენა ხორციელდება მხოლოდ მწარმოებლის სათავო ოფისის მხრიდან დასტურის შემდგომ. აღსანიშნავია რომ მშენებლობის პროცესი მკაცრად კონტროლდება მწარმოებლის მხრიდან როგორც დისტანციურად, ასევე ადგილზე უშუალო პერიოდული აუდიტით და ინსპექტირებით.

იმპორტიორი ასევე ვალდებულია გაითვალისწინოს მწარმოებლის მოთხოვნები თვით შენობა-ნაგებობების შიდა მოწყობასთან დაკავშირებითაც. კომერციულ ფართში განსათავსებელი ავეჯის შეძენა და განთავსება ხდება უშუალოდ მწარმოებლის სათაო ოფისის საშუალებით და მათი მოთხოვნების შესაბამისად.

შენობის ჩაბარებასა და ოფიციალურ გახსნაში ასევე მონაწილეობას იღებს მწარმოებელი. მისი მხრიდან იმპორტიორის მიერ სტანტარტების და მოთხოვნების დაცვაზე ზედამხედველობა ხორციელდება მუდმივად. მწარმოებლის სათვაო ოფისის მიერ 2-3 წელიწადში ერთხელ მაინც იგზავნება აუდიტი, რომელიც ადგილზე ამოწმებს შენობის მდგომარეობას, განათებას, უსაფრთხობას, ავეჯის მდგომარეობას, გამოყენებულ სარეკლამო მასალას.

მოსარჩელეს აღნაგობის უფლების საფუძველზე აგებული შენობა-ნაგებობების სახით გააჩნია მნიშვნელოვანი აქტივი, რომელსაც ის სამეწარმეო საქმიანობისთვის იყენებს და მისი საქმიანობის სპეციფიკის გათვალისწინებით, არის საწარმოს განუყოფელი ნაწილი. აღნაგობის უფლება და საკუთრების უფლება შენობა-ნაგებოებზე ქმნის სწორედ მის საწარმოს, რომლის არსებობის გარეშეც ის ვერ განახორციელებს სამეწარმეო საქმიანობას.

9. სადავო ნორმის თანახმად, მიწის ნაკვეთის მესაკუთრის გაკოტრებისას, მისი კუთვნილი სამეურვეო მასის აუქციონზე რეალიზაციის ან ნატურით მიღების შემთხვევაში, მყიდველზე საკუთრების უფლების გადაცემასთან ერთად უქმდება მისი ნაკვეთზე არსებული ყველა სანივთო და ვალდებულებითი უფლებები და ყადაღა. შესაბამისად უქმდება მოსარჩელის საკუთრებაც, მისი კუთვნილი აღნაგობის უფლება, რაზეც დეტალურად მივუთითეთ საკუთრების უფლებასთან სადავო ნორმის წინააღმდეგობის საკითხის განხილვისას. განსახილველ შემთხვევაში, სადავო ნორმით დადგენილი შეზღუდვა არსებითად სცილდება საწარმოს საკუთრების უფლების სფეროს და იწვევს თავად საწარმოს ფუნქციონირების არსებით ხელშეშლას, რაც მას გამოუსწორებელ ზიანს მოუტანს. თუკი მოსარჩელეს არ ექნება შესაბამისი კომერციული ფართი, მაშინ ის არა თუ ჩვეულებრივი საწარმოო პროცესების გაგრძელებას შეძლებს, არამედ მაღალი ალბათობით დაკარგავს წარმოების წყაროებს, პარტნიორებს და მომხმარებლებს.

10. ცხადია, რომ ავტომობილის მარკეტინგისა და რეალიზაციისათვის განკუთვნილი „შოუ-რუმი“ არის სპეციფიკური ხასიათის ობიექტი, რომლის მოწყობაც შეუძლებელია ნებისმიერ სხვა შენობაში ან ლოკაციაზე და მოითხოვს შესაბამისი ფუნქციური დანიშნულების მქონე სივრცეს, რომ არაფერი ითქვას ახალი, თუნდაც უკვე არსებულ სხვა კომერციულ ფართში აქტივების და საწარმოო ოპერაციების გადატანის, პერსონალის გადაყვანის და სხვა თანმდევ რთულ პროცესებზე და ხარჯებზე. მოსარჩელის კუთვნილი ქონების ღირებულება აღემატება რამდენიმე ათეულობით მილიონ ლარს და იმავე ღირებულების, ფუნქციონალის და ლოკაციის უძრავი ქონების მოპოვება ისე, რომ არ მოიშალოს საწარმოო პროცესი და ბიზნეს ოპერაციები, შეუძლებელია. მით უფრო, რომ სადავო ნორმა ითვალისწინებს მოსარჩელის საკუთრების (აღნაგობის უფლების და მასთან დაკავშირებულ შენობა-ნაგებობებზე საკუთრების უფლების) გაუქმებას ყოველგვარი კომპენსაციის გარეშე. მეორე მხრივ, სადავო ნორმის მიხედვით, არა მხოლოდ მოსარჩელის აღნაგობის უფლება უქმდება, არამედ მისი ძირითადი კაპიტალი, მრავალმილიონიანი ღირებულების შენობა-ნაგებობები და ინფრასტრუქტურა, ანუ საწარმო, ყოველგვარი საზღაურის გარეშე გადადის მიწის ნაკვეთის მესაკუთრის საკუთრებაში.

10. შესაბამისად, სადავო ნორმა არღვევს მოსარჩელის უფლებას თავისუფალ მეწარმოებაზე და ის უნდა შეფასდეს საქართველოს კონსტიტუციის 26-ე მუხლის მე-4 პუნქტის პირველი წინადადებასთან მიმართებაში.

II. სადავო ნორმა წარმოადგენს არაკონსტიტუციურ ჩარევას საქართველოს კონსტიტუციის 26-ე მუხლის მე-4 პუნქტის პირველი წინადადებით დაცული სამეწარმეო საქმიანობის თავისუფლების სფეროში

შეფასების სტანდარტი

1. მეწარმეობის თავისუფლებას არ აქვს აბსოლუტური ხასიათი და შესაძლოადაექვემდებაროსთანაზომიერ შეზღუდვას ლეგიტიმური საჯარო მიზნის მისაღწევად.^[87] ამავე დროს სახელმწიფოს გარკვეული ვალდებულებები ეკისრება. მან უნდა ჩამოაყალიბოს ისეთი ეკონომიკური წესრიგი, „რომელიც თავისუფალ მეწარმეობასაც ხელს შეუწყობს და ეკონომიკური უსაფრთხოებაც იქნება გარანტირებული. ფასეულობებისადმი ასეთი დამოკიდებულებით, სახელმწიფო ახდენს კერძო და საჯარო ინტერესების ერთმანეთისაგან არა გაუცხოებას, არამედ უზრუნველყოფს მათ შორის სამართლიანი ბალანსისა და მშვიდობის დამყარებას.“^[88]

2. საქართველოს კონსტიტუციის 26-ე მუხლის მე-4 პუნქტის პირველი წინადადებით დაცული უფლების შეზღუდვა, საკუთრების უფლების შეზღუდვის მსგავსად, ფასდება თანაზომიერების პრინციპის საფუძველზე. ამავე დროს, როგორც საკონსტიტუციო სასამართლოს პრაქტიკა მეტყველებს, საქართველოს კონსტიტუციის მე-19 მუხლთან მიმართებით სადავო ნორმების შესაბამისობაზე მსჯელობისას მიმოხილული უფლების შეზღუდვის ლეგიტიმური მიზნები, ისევე როგორც სადავო ნორმებით შერჩეული ღონისძიების გამოსადეგობა და აუცილებლობა ასევე რელევანტურია საქართველოს კონსტიტუციის 26-ე მუხლის მე-4 პუნქტის პირველ წინადადებასთან მიმართებით.^[89]

3. განსახილველ შემთხვევაში სადავო ნორმა წარმოადგენს საკანონმდებლო აქტს და შესაბამისად არსებობს უფლების შეზღუდვის ფორმალური წინაპირობა. შეზღუდვის მატერიალურ წინაპირობებთან დაკავშირებით ჩვენი პოზიცია ასახულია საკუთრების უფლებასთან კავშირში, რაც ასევე ვრცელდება მეწარმეობის თავისუფლებასთან მიმართებითაც.

ლეგიტიმური საჯარო მიზანი

1. როგორც საკუთრების უფლებასთან მიმართებით აღვნიშნეთ, „გადახდისუუნარობის საქმის წარმოების შესახებ“ საქართველოს კანონის პირველი მუხლიდან გამომდინარე, განსახილველი სარჩელის ფარგლებში, კანონმდებელი სადავო ნორმის ლეგიტიმურ მიზნად მიიჩნევს მოვალის ქონების რეალიზაციით მიღებული თანხების განაწილებით კრედიტორთა მოთხოვნების დაკმაყოფილებას.

2. მოვალის ქონების რეალიზაციის გზით კრედიტორთა დაკმაყოფლება შესაძლოა ლეგიტიმურ მიზნად იქნეს მიჩნეული, თუკი ეს შეეხება თავად მოვალის ქონების რეალიზებას, თუმცა, იგივეს ვერ ვიტყვით მესამე პირისათვის (საწარმოსათვის), ძირითადი საწარმოოო აქტივის ჩამორთმევაზე და მისი საქმიანობისათვის გარდაუვალი და არსებითი საფრთხის შექმნაზე, რის შედეგადაც საწარმო ვეღარ განაგრძობს საქმიანობას და ვერც კომპენსაციას მიიღებს მოცდენისა და დანაკარგებისათვის, ახალი ძირითადი საშუალებების შეძენისათვის, დასაქმებულთათვის გასაცემი ანაზღაურებისათვის და სხვა სახის მატერიალური და არამატერიალური ზიანისათვის, რასაც საწარმოს უწყვეტი საქმიანობის არსებითი შეფერხება უდავოდ გამოიწვევს.

შეზღუდვის გამოსადეგობა და აუცილებლობა

1. საკონსტიტუციო სასამართლო მეწარმეობის თავისუფლებაში ჩარევას გარკვეულ მოთხოვნებს უდგენს გამოსადეგობის კუთხით. უფლების შეზღუდვას ობიექტურად უნდა ჰქონდეს ლეგიტიმური საჯარო მიზნის მიღწევის უნარი. „...საშუალება უნდა იყოს მიზნის შესაფერისი. მიზნის შესაფერისი კი ისეთი საშუალებაა, რომელიც ყველაზე ბუნებრივი და მორგებადია ამ მიზნისათვის და ყველაზე უმტკივნეულო და ასატანი შეზღუდული უფლებისათვის.“^[90]

2. საკონსტიტუციო სასამართლო ასევე განსაზღვრავს აუცილებლობის სტანდარტებს მეწარმეობის თავისუფლების შეზღუდვისას. „მეწარმის საქმიანობა არ შეიძლება იმაზე მეტად შეიზღუდოს საჯარო ინტერესებით, რაც აუცილებელია კერძო ინტერესების ნორმალური ფუნქციონირებისათვის.“^[91] არ უნდა არსებობდეს ნაკლებად მზღუდავი საშუალება ლეგიტიმური მიზნის მისაღწევად. ამასთანავე ამ საშუალებას უნდა ჰქონდეს „რესურსი, ისევე ეფექტურად უზრუნველყოს საჯარო ინტერესის დაცვა, როგორც სადავო რეგულაციას.“^[92]

3. იმისათვის, რათა სადავო ნორმა აკმაყოფილებდეს ერთი მხრივ აუცილებლობის და მეორე მხრივ გამოსადეგობის მოთხოვნებს აუცილებელია, რომ არსებობდეს ლოგიკური კავშირი ლეგიტიმურ მიზანსა და სადავო ნორმით დადგენილ შეზღუდვის ფორმას შორის და ამასთან, შემზღუდველი ღონისძიება იმაზე მეტად არ უნდა ზღუდავდეს უფლებას, ვიდრე ეს ლეგიტიმური მიზნის მისაღწევად არის აუცილებელი.

4. განსახილველ შემთხვევაში, სადავო ნორმით გათვალისწინებული უფლებაში ჩარევა არც ფორმითა და არც შინაარსით, რომ არაფერი ვთქვათ ჩარევის გადამეტებულ ინტენსივობაზე, არც პასუხობს არც ერთ მითითებულ მოთხოვნას.

5. არ არსებობს არავითარი ლოგიკური კავშირი ერთი სამეწარმეო სუბიექტის გაკოტრების შემთხვევაში მისივე კრედიტორების ინტერესების დასაკმაყოფილებლად სხვა საწარმოს საწარმოო აქტივების ჩამორთმევას შორის, რასაც უთუოდ თან მოყვება ამ საწარმოს ბაზრიდან განდევნა. ასევე, ჯანსაღი საწარმოს ბაზრიდან განდევნა და მისთვის საწარმოო აქტივების ჩამორთმევა არ შეიძლება ჩაითვალოს აუცილებელ და ყველაზე ნაკლებად შემზღუდველ საშუალებად. სრულებით შესაძლებელია იმგვარი საკანონმდებლო რეგულაციის არსებობა, რომლითაც უზრუნველყოფილი იქნება მოვალე პირის ქონების (მიწის ნაკვეთის) რეალიზაციისას და ახალ შემძენზე საკუთრების გადაცემისას საქმიანობა შეუფერხებლად განაგრძოს საწარმომ, რომელსაც აღნაგობის უფლების საფუძველზე საკუთრებაში გააჩნია კომერციული (სამეწარმეო) საქმიანობისათვის განკუთვნილი და ამ მიზნისათვის გამოყენებული შენობა-ნაგებობები. აღნიშნული მიზანი მიღწეული იქნება იმ შემთხვევაში, თუკი ქონების ახალ შემძენზე გადასვლის შემთხვევაში უძრავ ნივთზე არსებული აღნაგობის უფლება და მოსარჩელის საკუთრების უფლება შენობა-ნაგებობებზე არ გაუქმდება.

6. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შეფასებით, „საწარმოო პროცესის დაუგეგმავი შეჩერება, ბუნებრივია, უარყოფითად აისახება მეწარმის საქმიანობაზე.“ ასეთი შემთხვევაში, ნორმა ვერ დააკმაყოფილებს კონსტიტუციის მოთხოვნებს, თუკი „ამგვარი შეფერხებებით გამოწვეული უარყოფითი ეფექტები არა მხოლოდ მცირედით სცილდება საწარმოო პროცესში მოსალოდნელი, მისი თანმდევი ტექნიკური ხარვეზების მასშტაბებს, არამედ ამ ხარვეზების ინტენსივობა ან/და სისტემურობა ქმნის არსებითი ხასიათის პრობლემებს პროდუქციის წარმოებისთვის“.^[93] განსახილველ შემთხვევაში, ანალოგიური შედეგი სდევს თან სადავო ნორმას მოსარჩელის მიმართ, რადგანაც, სადავო ნორმით დადგენილი უარყოფითი ეფექტები და მისი ინტენსივობა არსებითი ხასიათის პრობლემებს ქმნის მისი საქმიანობისთვის. სადავო ნორმის პირობებში ის ვეღარ მოახერხეებს გამართულ საქმიამობას, დიდი ხნის მანძილზე და შეიძლება სამუდამოდაც, მოიშლება მისი საწარმოო პროცესები. ეს სწორედ ის შემთხვევაა, როდესაც „სადავო ნორმები სცდება მეწარმის საკუთრების განკარგვის რეგულირებას და ასევე გავლენას ახდენს თავად საწარმოო პროცესზე. ამდენად, სადავო ნორმები, საკუთრების უფლებასთან ერთად, ასევე ზღუდავს სამეწარმეო საქმიანობის თავისუფლებას.^[94]

პროპორციულობა ვიწრო გაგებით

1. კანონმდებელი „ვალდებულია, გაემიჯნოს ისეთ სინამდვილეს, რომლის მიხედვითაც, მიზანი ამართლებს საშუალებას. თუკი კანონმდებელი აჰყვება ამგვარ ცდუნებას, ამით დაირღვევა ღირებულებათა წესრიგი და სამოქალაქო ბრუნვაში უსამართლობა დაისადგურებს. ადვილი შესაძლებელია, რომ მაღალი ღირებულების სიკეთე შეეწიროს უმნიშვნელო ღირებულების სიკეთეს. ეს რომ არ მოხდეს და შენარჩუნდეს ღირებულებათა წესრიგი, კანონმდებელი უნდა იცავდეს თანაზომიერების კონსტიტუციური პრინციპის მოთხოვნებს. მის მიერ დასახული მიზნის მიღწევა უნდა მოხდეს ყველაზე უმტკივნეული, აუცილებელი და სამართლებრივად ვარგისი საშუალებით.“^[95]

2. სადავო ნორმა არ არის ლეგიტიმური მიზნის მიღწევის შესატყვისი, პროპორციული საშუალება. საკონსტიტუციო სასამართლოს პოზიციით, „უფლებაშემზღუდველი ნორმა უნდა უზრუნველყოფდეს ბალანსს კერძო და საჯარო ინტერესებს შორის. დაუშვებელია, ერთი უფლების დაცვა სხვა უფლების ხარჯზე უსაფუძვლო უპირატესობის მინიჭების გზით.“^[96] სადავო ნორმა იწვევს მძიმე და მაღალი ინტენსივობის ჩარევას მოსარჩელის მეწარმეობის თავისუფლებაში და ინტერესთა ბალანსის უმძიმეს დარღვევას მოსარჩელის საზიანოდ. აშკარაა არათუ საჯარო, არამედ სხვათა კერძო ინტერესის სასარგებლოდ მოსარჩელის კერძო ინტერესის გადამეტებული, არაპროპორციული შეზღუდვა. ამ შეზღუდვით არ იქნა მიღწეული რაიმე სიკეთე და მით უმეტეს ის ვერ იქნება უფრო წონადი, ვიდრე მოსარჩელისათვის მიყენებული ზიანი. სადავო ნორმის გათვალისწინებით, აუქციონის გზით მოვალის ქონების რეალიზაცია ხდება იმის გამო, რომ ვერ იქნა მიღწეული მოვალისა და კრედიტორთა ინტერესების თანაბაზრომიერების დაცვა, შესაძლებლობის შემთხვევაში მოვალის ფინანსური სიძნელეების გადაჭრა. მოვალის ქონების რეალიზაცია წარმოადგენს უკიდურეს ღონისძიებას. იმ ვითარებაში, როდესაც თავად მოვალის ქონების რეალიზაციაც კი არ ისახავს მიზანდ დანარჩენი კრედიტორების სრულ დაკმაყოფილებას და ვერც მოვალის ფინანსური სიძნელეების გადაჭრა ხერხდება, სრულიად არათანაზომიერი ღონისძიებაა მოვალესა და კრედიტორებთან მოვალის ქონების რეალიზაციის გამომწვევი ვალდებულების წარმომშობი სამართლებრივ ურთიერთობებთან კავშირის არმქონე ჯანსაღი საწარმოსათვის სამეწარმეო საქმიანობის თავისუფლების შეზღუდვა და მისთვის ძირითადი საწარმოო საშუალებების ჩამორთმევა.

სადავო ნორმის შეუსაბამობა საქართველოს კონსტიტუციის მე-11 მუხლის პირველ პუნქტთან

არსებითად უთანასწოროთა მიმართ თანასწორი მოპყრობის კონსტიტუციურ-სამართლებრივი შეფასების სქემა

1. კონსტიტუციის მე-11 მუხლის პირველი პუნქტი ადგენს სამართლის წინაშე თანასწორობის პრინციპს და ახდენს ამავე უფლების გარანტირებას. საკონსტიტუციო სასამართლოს მყარად დამკვიდრებული პრაქტიკის მიხედვით, კონსტიტუციის აღნიშნული დებულება კრძალავს არსებითად უთანასწორო შემთხვევებისადმი არაკონსტიტუციურად თანასწორ მიდგომას და მათ მოქცევას ერთიანი ზოგადი რეგულირების ქვეშ.^[97] სასამართლო არ თვლის აუცილებლად, რომ სახელმწიფოს ამოძრავებდეს დისკრიმინაციის განზრახვა. სამართლის წინაშე თანასწორობის უფლება ხელყოფილია იმ შემთხვევაშიც, როდესაც სადავო ნორმის მოქმედების შედეგად სახეზეა დე ფაქტო დისკრიმინაცია.^[98]

2. საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ არსებითად უთანასწორო პირთა და შემთხვევათა მიმართ თანასწორი მოპყრობის კონსტიტუციურობის შეფასება სპეციფიური სქემის მიხედვით ხორციელდება, რომელიც შეიძლება შემდეგ საფეხურებად დაიყოს: 1) სადავო ნორმის რეგულირების საგნის დადგენა; 2) სადავო ნორმის მოქმედების ფარგლების დადგენა პირთა წრის მიხედვით; 3) შესადარებელი ჯგუფების არსებითი უთანასწორობის დადგენა; 4) შესადარებელი ჯგუფებისადმი თანასწორი მოპყრობის დადგენა; 5) შესადარებელი ჯგუფებისადმი თანასწორი მოპყრობის შეფასება კონსტიტუციურ-სამართლებრივი თვალსაზრისით.^[99]

სადავო ნორმის რეგულირების საგნის დადგენა

1. სადავო ნორმის რეგულირების საგნის დადგენას პრინციპული მნიშვნელობა აქვს, რადგანაც ეს იძლევა მისი შინაარსის ანალიზისა და იმის განსაზღვრის შესაძლებლობას, თუ რამდენად აქვს ნორმას ზოგადი ხასიათი და ითვალისწინებს ერთი და იგივე წესის/ერთმანეთის მსგავსი რეგულირებების გავრცელებას შესადარებელ ჯგუფებზე/შემთხვევებზე.

2. სადავო ნორმა აწესრიგებს შემძენის, მათ შორის ქონების ნატურით მიმღების, საკუთრებაში ქონების გადასვლის სამართლებრივ შედეგს - ამ ქონებაზე არსებული ყველა ყადაღის, სანივთო და ვალდებულებითი უფლების გაუქმებას. ის, თავისი შინაარსიდან გამომდინარე, ზოგადი და ბლანკეტური ხასიათისაა და არ უშვებს გამონაკლისს, მათ შორის მოსარჩელის შემთხვევის მიმართ, როდესაც სახეზეა აღნაგობის უფლება და ამ უფლების საფუძველზე აშენებული ნაგებობები გამოიყენება/გამიზნულია სამეწარმეო საქმიანობის განხორციელებისათვის. მოსარჩელის აღნაგობის უფლებაც ისევე უქმდება, როგორც ყადაღა, სხვა სანივთო და ვალდებულებითი უფლებები.

3. საკონსტიტუციო სასამართლოს პრაქტიკის მიხედვით, ნორმის ზოგადი შინაარსი და ხასიათი არ მეტყველებს მის სამართლიანობაზე, როდესაც ის არსებითად არათანასწორთა მიმართ თანასწორ მოპყრობას ადგენს. ზოგადი ნორმა შეიძლება იწვევდეს პირთა ერთი ჯგუფისათვის უფრო მძიმე ტვირთის დაკისრებას სხვებთან შედარებით, იყოს არაპირდაპირ დისკრიმინაციული და არღვევდეს თანასწორობის პრინციპს.^[100] ამდენად, ქცევის ზოგადი, ბლანკეტური ხასიათის წესმა შეიძლება მისი ადრესატების გარკვეული კატეგორიების მიმართ გამოიწვიოს არაკონსტიტუციური, დისკრიმინაციული შედეგები. კანონმდებელს მართებს ამ რისკების პროგნოზირება და გათვალისწინება მსგავსი შინაარსის ნორმების მიღებისას.

სადავო ნორმის მოქმედების ფარგლების დადგენა პირთა წრის მიხედვით

1. პირთა წრის მიხედვით სადავო ნორმის მოქმედების ფარგლების დადგენისას საკონსტიტუციო სასამართლო არკვევს, რამდენად თანაბრად ვრცელდება სადავო ნორმა, მისი შინაარსიდან გამომდინარე, შესადარებელ ჯგუფებზე.^[101] ბუნებრივია, ამის გარკვევა შეუძლებელია შესადარებელი ჯგუფების იდენტიფიკაციის გარეშე.

2. მოსარჩელეს აქვს აღნაგობის უფლება მიწის ნაკვეთზე, რომელზედაც ამ უფლების საფუძველზე ააშენა ნაგებობები, რომლებიც გამოიყენება/გამიზნულია სამეწარმეო საქმიანობისათვის. შესაბამისი ნაკვეთი და ნაგებობები შეტანილია აუქციონზე გასაყიდი ქონების ნუსხაში. აღნიშნული პროცედურის დასრულების გარდაუვალი სამართლებრივი შედეგია მოსარჩელის აღნაგობის უფლების გაუქმება ქონების შემძენის/ქონების ნატურით მიმღების საკუთრებაში გადასვლისთანავე. ამავდროულად, მოსარჩელეს შეუძლია დავა მხოლოდ მისი უფლების დასაცავად, თავისი სამართლებრივი და ფაქტობრივი პოზიციის გათვალისწინებით. ამდენად, ის ვერ იდავებს მაგალითად იმ სუბიექტების ნაცვლად, რომლებსაც აქვთ აღნაგობის უფლება, მაგრამ არ იყენებს მის საფუძველზე აშენებულ ნაგებობას სამეწარმეო მიზნებისათვის.

3. როგორც აღინიშნა, სადავო ნორმა ზოგადი შინაარსისაა. მისი მოქმედების ფარგლები ვრცელდება ყადაღის, სანივთო და ვალდებულებითი უფლების ყველა სუბიექტზე და ამ თვალსაზრისითაც არ არის გათვალისწინებული გამონაკლისი. მოსარჩელე, მიუხედავად მისი სპეციფიური სამართლებრივი მდგომარეობისა, ექცევა იმ პირთა წრეში, რომლებზეც ვრცელდება სადავო ნორმის მოქმედება.

4. ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, სადავო ნორმის მოქმედების ფარგლებში მყოფი პირებიდან შესაძლებელია შემდეგი შესადარებელი ჯგუფების იდენტიფიცირება: 1) პირები, რომლებსაც აქვთ აღნაგობის უფლება და ამ უფლების საფუძველზე აშენებული ნაგებობა გამოიყენება/გამიზნულია სამეწარმეო საქმიანობის განხორციელებისათვის და 2) სხვა პირები, რომლებსაც აქვთ ყადაღა, სანივთო ან ვალდებულებითი უფლება. სადავო ნორმა შესადარებელი ჯგუფებზე თანაბრად ვრცელდება და ადგენს მათ მიმართ იდენტურ სამართლებრივ რეგულირებასა და შედეგებს.

შესადარებელი ჯგუფების არსებითი უთანასწორობის დადგენა

1. შესადარებელი ჯგუფების არსებით უთანასწორობაზე მსჯელობისას საკონსტიტუციო სასამართლო ადგენს, რამდენად არსებობს რელევანტური განმასხვავებელი ნიშანი, რომლის მიხედვითაც ისინი არსებითად უთანასწოროები არიან. ის მხედველობაში იღებს განსახილველი სამართალურთიერთობის მიზნებსა და სადავო ნორმის რეგულირების საგნის თავისებურებებს.^[102]

2. სადავო ნორმა, გამოდის რა კრედიტორთა მოთხოვნების დაკმაყოფილების მიზნიდან, ქონების საკუთრებაში გადასვლის შედეგად აუქმებს მასზე არსებულ ყველა ყადაღას, სანივთო და სხვა ვალდებულებით უფლებას. ამ კონტექსტის გათვალისწინებით, უნდა გაირკვეს, ხომ არ აქვს აღნაგობის უფლებას სხვა გაუქმებული უფლებებისაგან განსხვავებული არსი, რაც მას ანიჭებს აღმატებულ „წონასა“ და მნიშვნელობას. იმაზე, რომ აღნაგობის უფლება ფუნდამენტურად განსხვავდება ყადაღის, სანივთო და სხვა ვალდებულებითი უფლებებისაგან, მეტყველებს როგორც საქართველოს, ასევე უცხოური კანონმდებლობა, სამეცნიერო ლიტერატურა და სასამართლო პრაქტიკა.

3. აღნაგობის უფლებას სადავო ნორმაში მოცემული სხვა უფლებებისაგან, უპირველეს ყოვლისა, განასხვავებს ის გარემოება, რომ იგი, თავისი არსით, საკუთრების ანალოგიური უფლებაა. ეს გარემოება სახელმწიფოს აკისრებს მისი გაცილებით მაღალი ხარისხით დაცვის ვალდებულებას. სამოქალაქო კოდექსის 234-ე მუხლის პირველი ნაწილის მიხედვით, აღნაგობის წარმოშობისა და შეძენის მიმართ გამოიყენება უძრავი ნივთის შეძენის წესები. ეს ჩანაწერი სწორედ აღნაგობისა და საკუთრების უფლებების არსობრივი იდენტურობითაა განპირობებული. ამ კუთხით, კიდევ უფრო მკაფიოა 234-ე მუხლის მეორე ნაწილი, რომელიც ადგენს, რომ აღნაგობის უფლების საფუძველზე აშენებული ნაგებობა ითვლება აღნაგობის უფლების [და არა მიწის ნაკვეთზე საკუთრების უფლების] არსებით შემადგენელ ნაწილად და რეგისტრირდება აღნაგობის უფლების მქონე პირის საკუთრებად. ამდენად, ნაგებობა ამ უკანასკნელის საკუთრებაა როგორც ფაქტობრივი, ასევე ფორმალურსამართლებრივი თვალსაზრისით.

4. საქართველოს უზენაესი სასამართლოს მიდგომით, აღნაგობა სანივთო გარიგების სპეციალური სახეა, რომლის ფარგლებშიც მოაღნაგის ინტერესია შენობის აშენება მისის ნაკვეთზე, რომელიც არ არის მის საკუთრებაში და ამ შენობით სარგებლობა გარკვეული ვადის განმავლობაში, ხოლო მესაკუთრისა - ამ სარგებლობის შედეგად გარკვეული საზღაურის მიღება/არმიღება და ვადის ამოწურვის შემდეგ შენობის საკუთრებაში დატოვება. აღნაგობის უფლების საფუძველზე აშენებული ნაგებობა ითვლება აღნაგობის უფლების არსებით შემადგენელ ნაწილად და რეგისტრირდება აღნაგობის უფლების მქონე პირის საკუთრებად.^[103] უზენაესი სასამართლოს პრაქტიკის მიხედვით, აღნაგობა საკურების უფლებიდან ნაწარმოები, აბსოლუტური ხასიათის [სამოქალაქოსამართლებრივი თვალსაზრისით] ბუნების მქონე უფლებაა.^[104] აქედან გამომდინარე, უზენაესი სასამართლო აღნაგობის უფლების საფუძველზე აშენებულ ნაგებობას განიხილავს აღნაგობის უფლების მქონე პირის საკუთრებაში არსებულ ობიექტად, ხოლო აღნაგობის უფლებას - აბსოლუტურ უფლებად, რაც გულისხმობს მისი იმავე ხარისხით დაცვის აუცილებლობას, როგორითაც საკუთრების უფლებაა დაცული.

5. აღნაგობის უფლების საფუძველზე აგებული ნაგებობის მესაკუთრე მეაღნაგეა. სხვა სანივთო უფლებების მქონე პირებს არც საკუთრების და არც საკუთრების უფლების ანალოგიური ხასიათის უფლებები გააჩნიათ ნაგებობაზე. სამართლებრივი თვალსაზრისით, არსებობს ორი დამოუკიდებელი და განცალკევებული საკუთრების უფლება და ასევე ორი განცალკევებული საკუთრების ობიექტი. მიწის ნაკვეთის მესაკუთრეს გააჩნია საკუთრების უფლება მიწის ნაკვეთზე, ხოლო მეაღნაგეს გააჩნია საკუთრების უფლება შენობა-ნაგებობაზე. სხვა სანივთო უფლებები, აღნაგობისგან განსხვავებით, არ იწვევს უძრავი ნივთის არსებითი შემდადგენელ ნაწილებზე ცალკე საკუთრების უფლების დადგენას. სხვისი ნივთებით სარგებლობის სანივთო უფლებების შემთხვევაში შეზღუდული სანივთო უფლების მქონე პირს ნივთი გადაეცემა სარგებლობაში ისე, რომ იგი უფლებამოსილია გამოიყენოს ეს ნივთი, როგორც მესაკუთრემ, თუმცა მას არ აქვს ამ ნივთის გასხვისების და იპოთეკით დატვირთვის ან მემკვიდრეობით გადაცემის უფლება (უზუფრუქტი - სამოქალაქო კოდექსის 242 და შემდგომი მუხლები), ან ხდება მიწის ნაკვეთის ან სხვა უძრავი ქონების იმგვარი დატვირთვა სხვა უძრავი ქონების მესაკუთრის სასარგებლოდ, რაც მას უფლებას აძლევს ცალკეულ შემთხვევებში ისარგებლოს ამ ნაკვეთით, ან აკრძალოს ამ ნაკვეთზე ზოგიერთი მოქმედების განხორციელება (სერვიტუტი - სამოქალაქო კოდექსის 247-ე და შემდგომი მუხლები). შესაბამისად, სხვისი საკუთრებით სარგებლობის სანივთო უფლებები, აღნაგობისგან განსხვავებით, არ იწვევენ ნივთზე და მის არსებით შემადგენელ ნაწილზე დამოუკიდებელი საკუთრების უფლების წარმოშობას. სხვისი ნივთების სარეალიზაციო სანივთო მოთხოვნების შემთხვევა კიდევ უფრო მეტად განსხვავებულია. გირავნობისა (სამოქალაქო კოდექსის 254-ე და შემდგომი მუხლები) და იპოთეკისას (სამოქალაქო კოდექსის 286-ე და შემდგომი მუხლები) სანივთო უფლების მქონე პირი (მოგირავნე და იპოთეკარი) იძენს მხოლოდ სხვის საკუთრებაში არსებული ნივთის გასხვისების ან მომავალში საკუთრებაში მიღების უფლებას თუკი არ შესრულდება ვალდებულება, რომლის უზრუნველსაყოფადად ისინი დადგინდა. შესაბამისად, ორივე ამ სანივთო უფლების არსი უზრუნველყოფით ფუნქციაში მდგომარეობს და არ იწვევს სანივთო უფლების მქონე პირების სასარგებლოდ ნივთზე საკუთრების უფლების წარმოშობას. იპოთეკითა და გირავნობით დატვირთული ნივთით სარგებლობის და მფლობელობის ელემენტი ორივე შემთხვევაში არა იმანენტურია, არამედ ინციდენტური (მაგალითად, რეგისტრირებული გირავნობა). კიდევ უფრო მეტად განსხვავებული მდგომარეობაა ვალდებულებითი უფლებების (მოთხოვნის უფლებების) შემთხვევაში. ვალდებულებითი უფლებები მიემართება არა ნივთზე, არამედ პირზე (მოვალეზე). ამ შემთხვევაში, მოვალე პასუხს აგებს მისი ქონებით ისე, რომ არც ერთ კრედიტორს არ გააჩნია რაიმე უპირატესობა მისი მოთხოვნა დაიკმაყოფილოს მოვალის რომელიმე კონკრეტული ნივთიდან. ყადაღა არ წარმოადგენს არც სანივთო და არც ვალდებულებით მოთხოვნის უფლებას, არამედ არის საჯარო-სამართლებრივი შეზღუდვა/აკრძალვა ნივთის გასხვისების წინააღმდეგ. ყველა განსახილველი შემთხვევის ანალიზი ცხადყოფს, რომ აღნაგობის უფლების მქონე პირები განსხვავდებიან როგორც კრედიტორთა ნუსხაში შეყვანილი ყველა სხვა მოთხოვნის მფლობელებისგან, ისევე ყველა იმ სანივთო და ვალდებულებითი უფლების მფლობელისგან, რომელთა უფლებებიც სადავო ნორმის ფარგლებში გაუქმებას ექვემდებარება.

სადავო ნორმის შედეგად სხვა პირის (მიწის ნაკვეთის მესაკუთრის) ვალდებულებებზე პასუხისმგებლობა ეკისრება მეაღნაგეს და მისი საკუთრების უფლება აღნაგობაზე ეწირება ასევე მესამე პირთა (მიწის ნაკვეთის მესაკუთრის კრედიტორთა) მოთხოვნების დაკმაყოფილებას.

6. განსახილველ საქმესთან დაკავშირებით ასევე რელევანტურია გერმანიის ფედერალური საკონსტიტუციო სასამართლოს პრაქტიკა, რომელიც მან ჩამოაყალიბა გერმანიის უზენაესი სასამართლოს პრაქტიკისა და სამეცნიერო ლიტერატურაში გავრცელებული მოსაზრებების გათვალისწინებით. საქმე შეეხება გერმანიის ფედერალური საკონსტიტუციო სასამართლოს პირველი სენატის 1998 წლის 28 ოქტომბრის გადაწყვეტილებას.^[105] აღნიშნული გადაწყვეტილებით კანონის წინაშე თანასწორობის კონსტიტუციური უფლების დარღვევად ჩაითვალა იმ აღნაგობის უფლების აღდგენაზე უარი, რომელიც ეკუთვნოდათ გერმანიის დემოკრატიული რესპუბლიკის დროს სახელმწიფოს მიერ ჩამორთმეულ საწარმოებს და აღნაგობის უფლების განხილვა მიწის ნაკვეთზე საკუთრებისაგან განსხვავებულად. სასამართლომ ხაზი გაუსვა, რომ აღნაგობისა და საკუთრების უფლებები, სამართლებრივი თვალსაზრისით, დიდწილად ანალოგიურია. მან გამოჰყო ის ნიშანი, რომელიც განასხვავებს აღნაგობის უფლებას ყადაღისაგან, სხვა სანივთო და ვალდებულებითი უფლებებისაგან - საკუთრების უფლების ანალოგიური ხასიათი. მიუხედავად იმისა, რომ აღნაგობა ფორმალურად სხვისი საკუთრებით შეზღუდული სარგებლობის, ანუ შეზღუდული სანივთო უფლებების კატეგორიაშია, გერმანიის საკონსტიტუციო სასამართლო მას მაინც განიხილავს, როგორც მიწის ნაკეთზე საკუთრების ანალოგიურ უფლებას. ამ მიდგომის ჩამოყალიბებისას ის მიუთითებს გერმანიის უზენაესი სასამართლოსა და სამეცნიერო ლიტერატურის იდენტურ პოზიციაზე.^[106] მიწის ნაკვეთზე საკუთრების ანალოგიური უფლებები ფორმალურად და მატერიალურად განიხილება ისევე, როგორც საკუთრების უფლება.^[107] ეს გამომდინარეობს აღნაგობის უფლების სამართლებრივი მოწესრიგებიდან,^[108] რაც გულისხმობს აღნაგობის უფლებაზე უძრავ ქონებასთან დაკავშირებული წესების გავრცელებას და აქედან გამომდინარე, მის დაცვას მიწის ნაკვეთზე საკუთრების ანალოგიურად.^[109]

7. მოსარჩელის შემთხვევაში, აღნაგობის უფლების სადავო ნორმით გაუქმებული სხვა უფლებებისაგან განსხვავებასა და მისი მომეტებული დაცვის აუცილებლობას განაპირობებს არა მხოლოდ საკუთრების უფლების ანალოგიური ბუნება, არამედ ფუნქციური დანიშნულებაც - ის გამოიყენება/გამიზნულია სამეწარმეო საქმიანობისათვის, ანუ კონსტიტუციით გარანტირებული მეწარმეობის თავისუფლების რეალიზაციისათვის.

შესადარებელი ჯგუფებისადმი თანასწორი მოპყრობის დადგენა

1. შესადარებელი ჯგუფების მიმართ თანასწორი მოპყრობის დადგენისას საკონსტიტუციო სასამართლო ამოწმებს, რამდენად ითვალისწინებს სადავო ნორმა ერთნაირ/მსგავს რეგულირებას არსებითად უთანასწორო შესადარებელი ჯგუფებისათვის.^[110]

2. სადავო ნორმა იდენტურ წესს ადგენს როგორც აღნაგობის, ასევე ყადაღის სხვა სანივთო და ვალდებულებითი უფლებების მიმართ. ამავდროულად, იგნორირებულია აღნაგობის არსი და მისი მომეტებული დაცვის ინტერესი. ამდენად, სახეზეა შესადარებელ ჯგუფებისადმი თანასწორი მოპყრობა.

შესადარებელი ჯგუფებისადმი თანასწორი მოპყრობის შეფასება კონსტიტუციურ-სამართლებრივი თვალსაზრისით

შეფასების ტესტი

1. საკონსტიტუციო სასამართლო სამართლის წინაშე თანასწორობის უფლების დარღვევის, მათ შორის არსებითად არათანასწორთა მიმართ თანასწორი მოპყრობის, შემოწმებას ახდენს ორი სახის ტესტით: 1) მცარი შეფასების ტესტი და 2) რაციონალური დიფერენციაციის ტესტი.^[111] ტესტის შერჩევისას დიდი მნიშვნელობა აქვს დიფერენციაციის ნიშანს.^[112] ჩვენს შემთხვევაში ეს უფრო თანასწორად მოპყრობის ნიშანია, რომელიც თანაბრად ავრცელებს სადავო ნორმის მოქმედებას შესადარებელ ჯგუფებზე. სადავო ნორმის შინაარსიდან გამომდინარე, მის ადრესატებს აერთიანებთ ის ნიშანი, რომ აქვთ ყადაღა, სანივთო ან ვალდებულებითი უფლება აუქციონზე რეალიზებულ ან ნატურით გადაცემულ ქონებაზე.

2. ზემოაღნიშნულ ნიშანი არ მიეკუვნება ე.წ. კლასიკური ნიშნების კატეგორიას. აქედან გამომდინარე, უნდა დადგინდეს დიფერენციაციის ინტენსივობის ხარისხი, რადგანაც საკონსტიტუციო სასამართლო მკაცრ ტესტს მაღალი ინტენსივობის დიფერენციაციის შემთხვევაშიც იყენებს.^[113] ის დიფერენციაციის ინტენსივობას აფასებს მისი ბუნებიდან და რეგულირების სფეროდან გამომდინარე. გადამწყვეტია, თუ რამდენად აცილებს დიფერენციაცია პირებს კონკრეტულ საზოგადოებრივ ურთიერთობაში მონაწილეობის შესაძლებლობისაგან ან რამდენად განსხვავებულ პირობებში მოექცევიან ისინი.^[114] სადავო ნორმა მოწმდება მკაცრი ტესტის მიხედვით, როდესაც ის სრულად ან თითქმის სრულად გამორიცხავს პირის შესაძლებლობას, მონაწილეობა მიიღოს მისთვის რელევანტურ სამართლებრივ ურთიერთობაში.^[115] დიფერენცირების ინტენსივობის შეფასებისას საკონსტიტუციო სასამართლო ითვალისწინებს პირის მიერ დიფერენციაციის ნეგატიური შედეგების საკუთარი ძალისხმევით აღმოფხვრის/შემცირების შესაძლებლობას.^[116] ინტენსივობის საზომად ასევე გამოიყენება იმ დამატებითი ფინანსური ტვირთის მასშტაბები, რომელსაც სადავო ნორმა წარმოშობს მოსარჩელისათვის შესადარებელი ჯგუფისაგან განსხვავებით.^[117]

3. დიფერენცირების ინტენსივობის განსაზღვრის პრაქტიკა უნდა იქნეს გათვალისწინებული იმ სპეციფიკის მხედველობაში მიღებით, რომ საქმე შეეხება არსებითად უთანასწორო პირთა მიმართ თანასწორ მოპყრობას. მოსარჩელესთან დაკავშირებით დიფერენციაცია მაღალი ინტენსივობის იქნება იმისდა მიხედვით, თუ რამდენად აძლევს მას სადავო ნორმა შესაძლებლობას მონაწილეობა არ მიიღოს მისთვის არასასურველ სამართლებრივ ურთიერთობაში. არაერთხელ აღინიშნა, რომ სადავო ნორმა ამ თვალსაზრისით არ უშვებს გამონაკლისს და არ არსებობს იმის შანსი, რომ მოსარჩელემ თავიდან აიცილოს ნეგატიური სამართლებრივი შედეგები.

4. აღნაგობის უფლების გაუქმებით, მით უმეტეს იმ შემთხვევაში, როდესაც ნაგებობა გამოიყენება/გამიზნულია სამეწარმეო საქმიანობისათვის, ძალიან დიდია იმ ფინანსური ტვირთის მასშტაბები, რასაც სადავო ნორმა მოსარჩელეს აკისრებს. მოსარჩელის საქმიანობის სპეციფიკიდან გამომდინარე, აღნაგობის უფლების საფუძველზე აშენებულ ნაგებობებს ძირითადი დატვირთვა აქვს და აღნაგობის უფლების გაუქმება უკავშირდება სამეწარმეო საქმიანობის შეწყვეტის მაღალ რისკს. საქმიანობის გაგრძელების შემთხვევაშიც ახალი ინფრასტრუქტურის შექმნა გამოიწვევს დამატებით მრავალმილიონიანი ხარჯების გაღებას.

5. ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, სადავო ნორმით გათვალისწინებული დიფერენციაცია უნდა შეფასდეს მკაცრი შეფასების ტესტის მიხედვით, თანაზომიერების პრინციპის მიხედვით.

ლეგიტიმური საჯარო მიზანი

1. მკაცრი შეფასების ტესტით შეფასებისას, დიფერენციაცია უნდა ემსახურებოდეს დაუძლეველი სახელმწიფო (საჯარო) ინტერესის დაკმაყოფილებას.^[118] ამ ფორმულირების გამოყენებით საკონსტიტუციო სასამართლო ხაზს უსვამს ინტერესის სასიცოცხლო მნიშვნელობას და უალტერნატივობას სახელმწიფოსათვის და დემოკრატიული საზოგადოებისათვის.

2. სადავო ნორმის მიზანია მოვალის ქონების რეალიზაციით მიღებული თანხების ან მისი ნატურით გადაცემით კრედიტორთა მოთხოვნების დაკმაყოფილება. ჩვენი აზრით, კრედიტორთა კერძო ინტერესებს ვერ მივაკუთვნებთ დაუძლეველი საჯარო ინტერესების კატეგორიას, რაც გაამართლებდა მოსარჩელის უფლებების მძიმე შეზღუდვას.

3. მოვალის ქონების რეალიზაციით მიღებული თანხების ან მისი ნატურით გადაცემით კრედიტორთა მოთხოვნების დაკმაყოფილება ლეგიტიმურ მიზნადაც რომ ჩავთვალოთ, „გადახდისუუნარობის საქმის წარმოების შესახებ“ კანონის პირველი მუხლი („კანონის მიზანი“) ცალსახად ადგენს მათი ინტერესების დაკმაყოფილებას მოვალის და არა მესამე პირთა ქონებიდან. სადავო ნორმის მოქმედების გავრცელება მოსარჩელეზე სწორედ ამას უშვებს. ეს გამორიცხავს ლეგიტიმური მიზნის არსებობას იმ შემთხვევაში, როდესაც საქმე აღნაგობის უფლებას შეეხება.

გამოსადეგობა

1. საკონსტიტუციო სასამართლო ლეგიტიმური საჯარო მიზნის განსაზღვრის შემდეგ ამოწმებს შერჩეული საშუალების გამოსადეგობასმის მისაღწევად. საშუალებას „გარდაუვლად, ნამდვილად უნდა შეეძლოს კონკრეტული მიზნების, ინტერესების უზრუნველყოფა.“^[119] თუ მიზნის მიღწევის შესაძლებლობა გამორიცხულია, ის არ არის ვარგისი და გამოსადეგი.^[120] გამოსადეგობის კონტექსტში საკონსტიტუციო სასამართლო აუცლებლად თვლის ლოგიკური, გონივრული კავშირის არსებობას ლეგიტიმურ მიზანსა და სადავო ნორმით დადგენილ შეზღუდვას შორის.^[121] ლოგიკური კავშირის არარსებობა ნორმასა და მის მიზანს შორის მას გამოუსადეგარ საშუალებად აქცევს.^[122]

2. ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, დიფერენციაციის გამოსადეგობის შესამოწმებლად კონკრეტულ შემთხვევაში საფუძვლიანადაა გასანალიზებელი, როგორც ლეგიტიმური საჯარო მიზნის, ასევე მის მისაღწევად არჩეული საშუალების არსი. „გადახდისუუნარობის საქმის წარმოების შესახებ“ კანონით ლეგიტიმურ საჯარო მიზანში ინტეგრირებულია მისი მოვალის ქონების რეალიზაციის გზით მიღწევის პირობა. სადავო ნორმის მოქმედების გავრცელება მოსარჩელეზე არღვევს ამ პირობას, რაც გამორიცხავს ლოგიკური კავშირის არსებობას დიფერენციაციასა და მის მიზანს შორის. ლეგიტიმური მიზნის მისაღწევად გამოსადეგი ვერ იქნება ის საშუალება, რომელიც თავადაა არალეგიტიმური.

აუცილებლობა

1. საკონსტიტუციო სასამართლოს პრაქტიკის მიხედვით, მოპასუხემ სარწმუნო არგუმენტებით უნდა დაასაბუთოს, რომ არსებობს დიფერენცირებული მოპყრობის გარდაუვლად გამოყენების საჭიროება, უპირობო აუცილებლობა.^[123] საკონსტიტუციო სასამართლომ „უნდა გაანალიზოს ლეგიტიმური მიზნის მიღწევის შესაძლო გზები, რადგან მას აქვს ვალდებულება, არაკონსტიტუციურად ცნოს ნორმა, რომელიც მიზნის მიღწევის ალტერნატიულ შესაძლებლობებს შორის არ არის უფლების ყველაზე ნაკლებად მზღუდავი.“^[124] აუცილებელი არ არის საშუალება, რომელიც პირთა შესადარებელ ჯგუფს „სხვებთან შედარებით უფრო მძიმე ტვირთს აკისრებს.“^[125]

2. სადავო ნორმით გათვალისწინებული დიფერენციაცია არ არის მიზნის მიღწევის ყველაზე ნაკლებად მზღუდავი და მით უმეტეს, აბსოლუტურად აუცილებელი საშუალება. სახეზე არ არის უთანასწორო ჯგუფებისადმი თანაბარი მოპყრობის გარდაუვალი და უპირობო აუცილებლობა. გარდა ამისა, როგორც აღვნიშნეთ, აშკარაა მოსარჩელის კატეგორიის პირებისათვის შესადარებელ ჯგუფთან შედარებით გაცილებით მძიმე ტვირთის დაკისრება. ლეგიტიმური მიზნის მიღწევა შეიძლებოდა სხვა გაცილებით მსუბუქი და ლეგიტიმური საშუალებებით, სადავო ნორმის გავრცელების გარეშე აღნაგობის უფლებაზე, როდესაც ამ უფლების საფუძველზე აშენებული ნაგებობები გამოიყენება/გამიზნულია სამეწარმეო საქმიანობისათვის.

პროპორციულობა ვიწრო გაგებით

1. იმ შემთხვევაშიც, თუ საკონსტიტუციო სასამართლო არ გაიზიარებს ჩვენს პოზიციას ლეგიტიმურ საჯარო მიზანთან, გამოსადეგობასთან და აუცილებლობასთან დაკავშირებით, სადავო ნორმით გათვალისწინებული თანასწორი მოპყრობა არსებითად უთანასწორო პირებს შორის მაინც დაარღვევს ვიწრო გაგებით პროპორციულობის მოთხოვნას. მართალია, კრედიტორებს აქვთ მოთხოვნების დაკმაყოფილების ინტერესი, მაგრამ ეს უნდა მოხდეს სამართლიანი ბალანსის დაცვით და არა მესამე პირთა უფლებების გადამეტებული შეზღუდვის ხარჯზე.

2. სადავო ნორმა აუქმებს მოსარჩელის (საკუთრების ანალოგიურ) აღნაგობის უფლებას ქონებაზე, რითაც მაღალი ინტენსივობით ზღუდავს საკუთრების უფლებას. გარდა ამისა, ხდება მძიმე ჩარევა მეწარმეობის თავისუფლებაში, როდესაც ქონება გამოიყენება სამეწარმეო საქმიანობისათვის. როგორც აღვნიშნეთ, ნაგებობებს უმეტესწილად წამყვანი მნიშვნელობა აქვთ ბიზნესის წარმოებისათვის და მათზე უფლების გაუქმება უცილობლად იწვევს თუ საქმიანობის შეწყვეტას არა, მის არსებით შეფერხებასა და დამატებით ხარჯებს მაინც. აქედან, გამომდინარე სადავო ნორმით მიღწეულ სიკეთეს - კრედიტორთა მოთხოვნების (უკეთ) დაკმაყოფილებას - გაცილებით აღემატება ის ზიანი, რაც ადგება მოსარჩელეს და მის კონსტიტუცურად გარანტირებულ ინტერესებს.

რაციონალური დიფერენციაციის ტესტი

1. იმ შემთხვევაში, თუ საკონსტიტუციო სასამართლო არ გაიზიარებს ჩვენს პოზიციას სადავო ნორმის მკაცრი შეფასების ტესტის საფუძველზე შემოწმებასთან დაკავშირებით, წარმოგიდგენთ მოსაზრებებს რაციონალური დიფერენციაციის ტესტით მისი შემოწმებისათვის. რაციონალური დიფერენციაციის ტესტს ფარგლებში მოწმდება: 1) დიფერენცირებული მოპყრობის რაციონალურობის დასაბუთებ ულობა (მათ შორის, რამდენად რეალისტურია, გარდაუვალი და საჭირო დიფერენციაცია) და 2) რეალური და რაციონალური კავშირის არსებობა დიფერენციაციის ობიექტურ მიზეზსა და მისი მოქმედების შედეგს შორის.^[126]

2. საკონსტიტუციო სასამართლო რაციონალური დიფერენციაციის ტესტს იწყებს სადავო ნორმის მიზნის დადგენით.^[127] როგორც აღინიშნა, სადავო ნორმის მიზანია მოვალის ქონების რეალიზაციით მიღებული თანხების ან მისი ნატურით გადაცემით კრედიტორთა მოთხოვნების დაკმაყოფილება.

3. სადავო ნორმის მიზნის დადგენის შემდეგ საკონსტიტუციო სასამართლო არკვევს დიფერენციაციის საჭიროებასდა ლოგიკურ კავშირს დიფერენციაციასა და დასახულ მიზანს შორის.^[128] ის აანალიზებს, რამდენად არის განპირობებული სადავო რეგულაცია ობიექტური გარემოებებით.^[129] თუ ვერ დასაბუთდა დიფერენცირების საჭიროება, ასევე არ არის წარმოდგენილი მისი ლოგიკური, რაციონალური ახსნა, დიფერენცირება ეწინააღმდეგება კონსტიტუციის მე-11 მუხლს.^[130] რა თქმა უნდა, კანონმდებელს აქვს მოქმედების არეალი, მაგრამ მისი დისკრეციის ზღვარი გადის იქ, სადამდეც შესაძლებელია დიფერენცირებული მოპყრობის ობიექტური დასაბუთება.^[131]

4. აღნაგობის უფლება საკუთრების ანალოგიური უფლებაა, რომელიც იგივე დონის დაცვას ექვემდებარება. ამ უფლების საფუძველზე აშენებული ნაგებობა აღნაგობის უფლების და არა შესაბამის ნაკვეთზე საკუთრების უფლების არსებითი შემადგენელი ნაწილია. არ არსებობს რაციონალური ახსნა და რაიმე ობიექტური გარემოება, რაც კრედიტორთა მოთხოვნების დაკმაყოფილების მიზნით, ამ უმნიშვნელოვანესი უფლების მქონე პირის სხვა უფლებების სუბიექტების მსგავს რეჟიმში ჩაყენებას, ასევე მისი ინტერესებისა და კონსტიტუციური უფლებების მძიმე შეზღუდვას და ინტერსთა ბალანსის უხეშ დარღვევას გაამართლებდა.

[1] საკონსტიტუციო სასამართლოს 2007 წლის 2 ივლისის №1/2/384 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქეები – დავით ჯიმშელეიშვილი, ტარიელ გვეტაძე და ნელი დალალიშვილი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II–5.

[2] გადაწყვეტილება №3/1/512, II–38.

[3] საკონსტიტუციო სასამართლოს 2008 წლის 19 დეკემბრის №1/2/411 გადაწყვეტილება საქმეზე „შპს „რუსენერგოსერვისი“, შპს „პატარა კახი“, სს „გორგოტა“, გივი აბალაკის ინდივიდუალური საწარმო „ფერმერი“ და შპს „ენერგია“ საქართველოს პარლამენტისა და საქართველოს ენერგეტიკის სამინისტროს წინააღმდეგ“, II–23.

[4] საკონსტიტუციო სასამართლოს 2012 წლის 26 ივნისის №3/1/512 გადაწყვეტილება საქმეზე „დანიის მოქალაქე ჰეიკე ქრონქვისტი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II–54.

[5] გადაწყვეტილება №2/3/522,553, II–31.

[6] გადაწყვეტილება №1/3/611, II–2.

[7] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2010 წლის 30 ივლისის №1/5/489-498 განჩინება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქეები – ოთარ კვენეტაძე და იზოლდა რჩეულიშვილი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-2.

[8] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2017 წლის 21 ივლისის #2/3/680 გადაწყვეტილება საქმეზე „შპს იუ-სი-ჯი გრინ ფაუერი“ საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ, II-4.

[9] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს მეორე კოლეგიის 2018 წლის 23 მარტის განმწესრიგებელი სხდომის საოქმო ჩანაწერი №2/4/1225 საქმეზე "საქართველოს მოქალაქე მამია მიქაუტაძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ", II-13.

[10] გადაწყვეტილება №1/2/384, II–7.

[11] გადაწყვეტილება №3/1/512, II–33.

[12] შეადარე: გადაწყვეტილება №3/1/512, II–36.

[13] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს პირველი კოლეგიის 2022 წლის 17 ივნისის გადაწყვეტილება №1/3/1377 საქმეზე "დიმიტრი ღონღაძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ", II-42.

[14] Hans Josef Wieling, Thomas Finkenauer, Sachenrecht, 6 Auflage, 2020, s. 490.

[15] J. Michael Milo, Property and Real Rights, in: Jan M. Smits (editor), Elgar Encyclopedia of Comparative Law, 2006, p. 587.

[16] Henry E. Smith, Standardization in property law, in: Kenneth Ayotte, Henry E. Smith (editors), Research Handbook on the Economics of Property Law, 2011, p. 148-173.

[17] Sjef van Erp and Bram Akkermans, Property rights: a comparative view, in: Gerrit De Geest (editor), Property Law and Economics, 2010, p. 31-52.

[18] ლადო ჭანტურია, სანივთო სამართლის ძირითადი პრინციპები საქართველოს მომავალ სამოქალაქო კოდექსში, სამართლის რეფორმა საქართველოში, თბ., 1994, გვ. 228-229.

[19] თამარ შოთაძე, სანივთო სამართალი, თბ., 2014, გვ. 29-30; ეკატერინე ლაფაჩი, უძრავ ნივთებზე სანივთო უფლებათა რეგისტრაციის გავლენა სანივთო უფლებათა განხორციელებასა და დაცვაზე, თბ,. 2016, გვ. 70.

[20] ბოლოდროინდელი პრაქტიკიდან - სუსგ #ას-120-2021 (24/03/2022), რომელშიც საკასაციო პალატა იურიდიულ დოქტრინაზე დაყრდნობით მიუთითებს „ამომწურავი (დახურული) ნუსხის (ჩამოანათვალი), იგივე numerus clausus პრინციპზე, რომელიც მხარეებს ავალდებულებს გამოიყენონ მხოლოდ კანონით განსაზღვრული სანივთო სამართლებრივი ინსტიტუტები“.

[21] Francesco Parisi, The Language of Law and Economics, A Dictionary, p. 33

[22] Boudewijn R. A. Bouckaert, Economic Analysis of Property Law Cases, 2020, p. 145-146.

[23] Jan Wilhelm, Sachenrecht, 4. Auflage, 2010, s. 831.

[24] Cornelius van der Merwe, Alain-Laurent Verbeke (editors), Time-Limited Interests in Land, 2012, p. 410.

[25] Thomas von Danwitz, Otto Depenheuer, Christoph Engel, Bericht zur Lage des Eigentums, 2002, s. 171; BverfGE 79, 174, 191 ff.

[26] ლევან თოთლაძე, სამოქალაქო კოდექსის 150-ე მუხლის კომენტარი: ლადო ჭანტურია (რედაქტორი), სამოქალაქო კოდექსის კომენტარი, წიგნი III, თბ., 2018, გვ. 14.

[27] ბესარიო ზოიძე, ქართული სანივთო სამართალი, თბ., 2003, გვ. 24.

[28] სუსგ #ას-928-2020 (22.03.2022).

[29] სუსგ #ას-938-903-2016 (05.05.2017).

[30] ზურაბ ჭეჭელაშვილი, ქართული სანივთო სამართალი, თბ. 2008, გვ. 349.

[31] ეკატერინე ლაფაში, დასახელებული ნაშრომი, გვ. 103.

[32] გიორგი რუსიაშვილი, სამოქალაქო კოდექსის 233-ე მუხლის კომენტარი: ლადო ჭანტურია (რედაქტორი), სამოქალაქო კოდექსის კომენტარი, წიგნი III, თბ., 2018, გვ. 202-203.

[33] ბესარიონ ზოიძე, დასახელებული ნაშრომი, გვ.224.

[34] გიორგი რუსიაშვილი, სამოქალაქო კოდექსის 233-ე მუხლის კომენტარი: ლადო ჭანტურია (რედაქტორი), სამოქალაქო კოდექსის კომენტარი, წიგნი III, თბ., 2018, გვ. 222.

[35] (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2012 წლის 26 ივნისის №3/1/512 გადაწყვეტილება საქმეზე „დანიის მოქალაქე ჰეიკე ქრონქვისტი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ “, II-33.

[36] საქონლის ამ ორი ტიპის გამიჯვნის თაობაზე: [36] Francesco Parisi, The Language of Law and Economics, A Dictionary, p. 111.

[37] მაგ.: Wendt, Rudolf (Bearb.): Kommentar zum Art. 14 GG, in: Sachs, Michael (Hrsg.): Grundgesetz Kommentar, 6. Auflage, München 2011, Rn. 26.

[38] Depenheuer, Otto, Kommentar zum Art. 14 GG, in: Mangoldt, Hermann von/Klein, Friedrich/Starck, Christian: Kommentar zum Grundgesetz, Band 1, 5., vollständig neu bearbeitete Auflage, München 2005, Rn. 132.

[39] BVerfGE 1, 264 (277 f.) [Bezirksschornsteinfeger].

[40] BVerfGE 13, 225 (229 f.) [Bahnhofsapotheke Frankfurt].

[41] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2019 წლის 5 ივლისის #2/3/1279 გადაწყვეტილება საქმეზე ლევან ალაფიშვილი და კს „ალაფიშვილი და ყავლაშვილი - საქართველოს ადვოკატთა ჯგუფი“ საქართველოს მთავრობის წინააღმდეგ, II-7.

[42] გადაწყვეტილება №2/1-370,382,390,402,405, II–8; საკონსტიტუციო სასამართლოს 2014 წლის 29 იანვრის №1/1/543 გადაწყვეტილება საქმეზე „შპს ,,მეტალინვესტი” საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II–4.

[43] გადაწყვეტილება №1/2/411, II–24.

[44] საკონსტიტუციო სასამართლოს 2007 წლის 18 მაისის №2/1-370,382,390,402,405 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქეები ზაურ ელაშვილი, სულიკო მაშია, რუსუდან გოგია და სხვები და საქართველოს სახალხო დამცველი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II–6; გადაწყვეტილება №3/1/512, II –71,72.

[45] გადაწყვეტილება №2/1-370,382,390,402,405, II–11.

[46] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2022 წლის 25 თებერვლის №2/1/1434,1466 გადაწყვეტილება საქმეზე „ოთარ მარშავა და მიხეილ ნოზაძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-16.

[47] გადაწყვეტილება №1/2/384, II–19.

[48] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2022 წლის 25 თებერვლის №2/1/1434,1466 გადაწყვეტილება საქმეზე „ოთარ მარშავა და მიხეილ ნოზაძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-18.

[49] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2016 წლის 4 აგვისტოს №2/4/570 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქე ნუგზარ ჯაყელი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-17.

[50] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2022 წლის 25 თებერვლის №2/1/1434,1466 გადაწყვეტილება საქმეზე „ოთარ მარშავა და მიხეილ ნოზაძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-21.

[51] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2017 წლის 17 მაისის №3/3/600 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქო კახა კუკავა საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-48.

[52] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2020 წლის 30 აპრილის №1/11/1454 განჩინება საქმეზე „ქეთევან ლაპიაშვილი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-4.

[53] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2017 წლის 17 ოქტომბრის №3/4/550 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქე ნოდარ დვალი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-37.

[54] გადაწყვეტილება №3/1/512, II–63-70,81.

[55] ზურაბ ჭეჭელაშვილი. შეზღუდული სანივთო უფლებები, თბ., 2019, გვ. 15-16.

[56] ზურაბ ჭეჭელაშვილი, დასახელებული ნაშრომი, გვ. 16; ზურაბ ჭეჭელაშვილი, სამოქალაქო კოდექსის 306⁵ მუხლის კომენტარი, ლადო ჭანტურია (რედაქტორი): სამოქალაქო კოდექსის კომენტარი, წიგნი III, თბ., 2018, გვ. 587.

[57] ქართულ ეკონომიკურ ლიტერატურაში ამავე ტერმინის (Externalities) აღსანიშნავად გამოიყენება ასევე “გარე ეფექტი” (როზეტა ასათიანი, ეკონომიკისა და ბიზნესის ლექსიკონი, გამომცემლობა სიახლე, თბილისი, 2010, გვ. 59-60).

[58] Brian P. Simpson, An economic, Political, and Philosophical Analysis of Externalities, Reason Papers 29 (Fall 2007), p. 123.

[59] Ugo Mattei, Comparative Law And Economics, The University of Michigan Press, 2004, pp. 30-31.

[60] Calabresi, Guido and Melamed, A. Douglas (1972), ‘Property Rules, Liability Rules and Inalienability: One View of the Cathedral’, 85 Harvard Law Review, 1089-1128, p.1092.

[61] გერმანული სამართლის მაგალითზე: Claus Ott, Hans Bernard Schäfer, The Dichotomy Between Property Rules And Liability Rules: Experiences From German Law, 1 ERASMUS L. REV. 41, 46–50 (2008).

[62] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2017 წლის 17 ოქტომბრის №3/4/550 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქო ნოდარ დვალი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-26.

[63] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2022 წლის 25 თებერვლის №2/1/1434,1466 გადაწყვეტილება საქმეზე „ოთარ მარშავა და მიხეილ ნოზაძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-24.

[64] გადაწყვეტილება №1/2/411, II–30.

[65] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2017 წლის 17 ოქტომბრის №3/4/550 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქო ნოდარ დვალი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-43.

[66] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2020 წლის 29 დეკემბრის №2/3/1337 გადაწყვეტილება საქმეზე „ხათუნა წოწორია საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-24.

[67] გადაწყვეტილება №3/1/512, II–70; გადაწყვეტილება №1/1/543, II–40; გადაწყვეტილება №1/3/611, II–18.

[68] გადაწყვეტილება №1/2/384, II–22.

[69] გადაწყვეტილება №1/2/384, II–11.

[70] შეადარე: საკონსტიტუციო სასამართლოს 2005 წლის 28 ივლისის №1/14/184,228 გადაწყვეტილება საქმეზე "სააქციო საზოგადოებები – "საქგაზი" და "ანაჯგუფი" (ყოფილი "თბილგაზოაპარატი") საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ", პ. 3.

[71] Bryde, Brun-Otto, Kommentar zum Art. 14 GG, in: Münch, Ingo von (Begr.)/Kunig, Philip (Hrsg.): Grundgesetz-Kommentar, Band 1, 6., neu bearbeitete Auflage, München 2012, Rn. 62; Wendt, Rudolf (Bearb.): Kommentar zum Art. 14 GG, in: Sachs, Michael (Hrsg.): Grundgesetz Kommentar, 6. Auflage, München 2011, Rn. 50; BVerfGE 87, 114 (138 f.) [Pachtzins für Kleingärten]; BVerfGE 100, 226 (240 f.) [Denkmalschutz].

[72] BVerfGE 34, 139 (146) [Fahrbahndecke].

[73] BVerfGE 37, 132 (143) [Vergleichsmiete I]; BVerfGE 42, 263 (305) [Contergan]; BVerfGE 52, 1 (30) [Kleingarten]; BVerfGE 70, 191 (200) [Fischereibezirke]; BVerfGE 87, 114 (139) [Pachtzins für Kleingärten].

[74] საკონსტიტუციო სასამართლოს 2004 წლის 12 მარტის №2/2/277 განჩინება საქმეზე „მურმან ბაკურიძე საქართველოს პრეზიდენტის წინააღმდეგ“, პ.3; საკონსტიტუციო სასამართლოს 2017 წლის 21 აპრილის №1/5/826 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქე ხათუნა ფხალაძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II–2.

[75] გადაწყვეტილება №1/2/411, II–2.

[76] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2008 წლის 19 დეკემბრის №1/2/411 გადაწყვეტილება საქმეზე „შპს “რუსენერგოსერვისი ”, შპს “პატარა კახი ”, სს “გორგოტა ”, გივი აბალაკის ინდივიდუალური საწარმო “ფერმერი ” და შპს “ენერგია ” საქართველოს პარლამენტისა და საქართველოს ენერგეტიკის სამინისტროს წინააღმდეგ “, II-3.

[77] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2022 წლის 20 მაისის №1/2/876 გადაწყვეტილება საქმეზე „ბრითიშ ამერიქან ტობაკო ჯორჯია ლიმიტედ“ საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-15,16 და აგრეთვე გადაწყვეტილებაში ასახული მითითებები შემდეგ გადაწყვეტილებებზე: საქართველოს საკონსტიტუციოს სასამართლოს 2018 წლის 26 ივლისის №2/5/700 გადაწყვეტილება საქმეზე „შპს კოკა-კოლა ბოთლერს ჯორჯია“, „შპს კასტელ ჯორჯია“ და „სს წყალი მარგებელი“ საქართველოს პარლამენტისა და საქართველოს ფინანსთა მინისტრის წინააღმდეგ“; საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2017 წლის 28 დეკემბრის №2/7/667 გადაწყვეტილება საქმეზე „სს „ტელენეტი“ საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“.

[78] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2017 წლის 28 დეკემბრის №2/7/667 გადაწყვეტილება საქმეზე „სს „ტელენეტი“ საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-63.

[79] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2022 წლის 20 მაისის №1/2/876 გადაწყვეტილება საქმეზე „ბრითიშ ამერიქან ტობაკო ჯორჯია ლიმიტედ“ საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-20.

[80] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2018 წლის 23 მარტის №2/3/868 საოქმო ჩანაწერი საქმეზე „საქართველოს მოქალაქეები – ნიკოლოზ ცალუღელაშვილი, კახი ცალუღელაშვილი და მაყვალა ბარბაქაძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-20.

[81] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2018 წლის 26 ივლისის №2/5/700 გადაწყვეტილება საქმეზე „შპს კოკა-კოლა ბოთლერს ჯორჯია“, „შპს კასტელ ჯორჯია“ და „სს წყალი მარგებელი“ საქართველოს პარლამენტისა და საქართველოს ფინანსთა მინისტრის წინააღმდეგ“, II-80.

[82] BVerfGE 50, 290 (363) [Mitbestimmung].

[83] Manssen, Gerrit, Kommentar zum Art. 12 GG, in: Mangoldt, Hermann von/Klein, Friedrich/Starck, Christian: Kommentar zum Grundgesetz, Band 1, 5., vollständig neu bearbeitete Auflage, München 2005, Rn. 68.

[84] Gubelt, Manfred, Kommentar zum Art. 12 GG, in: Münch, Ingo von (Begr.)/Kunig, Philip (Hrsg.): Grundgesetz-Kommentar, Band 1, 6., neu bearbeitete Auflage, München 2012, Rn. 42.

[85] BVerfGE 13, 225 (229 f.) [Bahnhofsapotheke Frankfurt].

[86] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2022 წლის 20 მაისის №1/2/876 გადაწყვეტილება საქმეზე „ბრითიშ ამერიქან ტობაკო ჯორჯია ლიმიტედ“ საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-28.

[87] გადაწყვეტილება №1/5/826, II–8.

[88] გადაწყვეტილება №1/2/411, II–4.

[89] საქართველოს საკონსტიტუციოს სასამართლოს 2018 წლის 26 ივლისის №2/5/700 გადაწყვეტილება საქმეზე „შპს კოკა-კოლა ბოთლერს ჯორჯია“, II-81.

[90] გადაწყვეტილება №1/2/411, II–10.

[91] გადაწყვეტილება №1/2/411, II–17.

[92] გადაწყვეტილება №1/5/826, II–23.

[93] საქართველოს საკონსტიტუციოს სასამართლოს 2018 წლის 26 ივლისის №2/5/700 გადაწყვეტილება საქმეზე „შპს კოკა-კოლა ბოთლერს ჯორჯია“, II-84.

[94] საქართველოს საკონსტიტუციოს სასამართლოს 2018 წლის 26 ივლისის №2/5/700 გადაწყვეტილება საქმეზე „შპს კოკა-კოლა ბოთლერს ჯორჯია“, II-80.

[95] გადაწყვეტილება №1/2/411, II – 4.

[96] გადაწყვეტილება №1/5/826, II–30.

[97] მაგალითად, იხ.: საკონსტიტუციო სასამართლოს 2011 წლის 18 მარტის №2/1/473 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქე ბიჭიკო ჭონქაძე და სხვები საქართველოს ენერგეტიკის მინისტრის წინააღმდეგ“, II–2; საკონსტიტუციო სასამართლოს 2018 წლის 11 მაისის №2/3/663 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქე თამარ თანდაშვილი საქართველოს მთავრობის წინააღმდეგ“, II-3; საკონსტიტუციო სასამართლოს 2018 წლის 7 დეკემბრის №2/9/810,927 გადაწყვეტილება საქმეზე „სომხეთის რესპუბლიკის მოქალაქეები - გარნიკ ვარდერესიანი, არტავაზდ ხაჩატრიანი და ანი მინასიანი საქართველოს პარლამენტისა და საქართველოს მთავრობის წინააღმდეგ“, II-4.

[98] საკონსტიტუციო სასამართლოს 2014 წლის 4 თებერვლის №2/1/536 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქეები – ლევან ასათიანი, ირაკლი ვაჭარაძე, ლევან ბერიანიძე, ბექა ბუჩაშვილი და გოჩა გაბოძე საქართველოს შრომის, ჯანმრთელობისა და სოციალური დაცვის მინისტრის წინააღმდეგ“, II–25; საკონსტიტუციო სასამართლოს 2020 წლის 18 დეკემბრის №1/4/1380 გადაწყვეტილება საქმეზე „ფატმან კვარაცხელია და კახა ეხვაია საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-52; საკონსტიტუციო სასამართლოს 2021 წლის 28 დეკემბრის №1/6/1320 გადაწყვეტილება საქმეზე „ელგა მაისურაძე, ირმა გინტური და ლერი თოდაძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-3.

[99] საკონსტიტუციო სასამართლოს 2011 წლის 22 დეკემბრის №1/1/477 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს სახალხო დამცველი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II–63,69,72,74; საკონსტიტუციო სასამართლოს 2017 წლის 15 თებერვლის №3/1/659 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქე ომარ ჯორბენაძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II–50.

[100] გადაწყვეტილება №1/1/477, II–65.

[101] გადაწყვეტილება №3/1/659, II–51.

[102] გადაწყვეტილება №1/1/477, II–73; გადაწყვეტილება №3/1/659, II–52.

[103] ას-938-903-2016; 05,05,2017.

[104] ას-957-915-2013; 25.05.2015.

[105] BVerfGE 99, 129 - DDR-Erbbaurecht (ინტერნეტში გადაწყვეტილება შეგიძლიათ იხილოთ შემდეგ მისამართზე: https://www.servat.unibe.ch/dfr/bv099129.html)

[106] BGH, NJW 1974, S. 1137; Bassenge, in: Palandt, Bürgerliches Gesetzbuch, 57. Aufl. 1998, Rn. 3 vor § 873 und Rn. 3 vor §§ 1012-1017; Ring, in: Staudinger, Kommentar zum Bürgerlichen Gesetzbuch, Drittes Buch, 13. Bearbeitung 1994, Einl zur ErbbauVO Rn. 1; Wacke, in: Münchener Kommentar zum Bürgerlichen Gesetzbuch, Band 6, 3. Aufl. 1997, Rn. 6 vor § 873.

[107] BGHZ 23, 241 [244].

[108] BGH, NJW 1974, S. 1137.

[109] BVerfGE 99, 129 (141).

[110] გადაწყვეტილება №1/1/477, II–74; გადაწყვეტილება №3/1/659, II–53.

[111] მაგ.: გადაწყვეტილება №1/1/539, II–19; გადაწყვეტილება №3/1/659, II–59.

[112] მაგ.: გადაწყვეტილება №1/1/477, II–75.

[113] მაგ.: გადაწყვეტილება №1/1/493, II–6; გადაწყვეტილება №2/1/473, II–6; საკონსტიტუციო სასამართლოს 2014 წლის 8 ოქტომბრის №2/4/532,533 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქეები - ირაკლი ქემოკლიძე და დავით ხარაძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II–107.

[114] გადაწყვეტილება №1/1/493, II–6; გადაწყვეტილება №1/1/539, II–20.

[115] გადაწყვეტილება №1/1/539, II–21; საკონსტიტუციო სასამართლოს 2013 წლის 11 ივნისის №1/3/534 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქე ტრისტან მამაგულაშვილი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II–26; გადაწყვეტილება №2/1/536, II–31,32; საკონსტიტუციო სასამართლოს 2014 წლის 12 სექტემბრის №2/3/540 გადაწყვეტილება საქმეზე „რუსეთის მოქალაქეები – ოგანეს დარბინიანი, რუდოლფ დარბინიანი, სუსანნა ჟამკოციანი და სომხეთის მოქალაქეები – მილენა ბარსეღიანი და ლენა ბარსეღიანი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II–53; საკონსტიტუციო სასამართლოს 2014 წლის 13 ნოემბრის №2/5/556 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქე ია უჯმაჯურიძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II–27; საკონსტიტუციო სასამართლოს 2014 წლის 13 ნოემბრის №1/4/557,571,576 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქეები – ვალერიან გელბახიანი, მამუკა ნიკოლაიშვილი და ალექსანდრე სილაგაძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II–37.

[116] გადაწყვეტილება №1/4/557,571,576, II–19; საკონსტიტუციო სასამართლოს 2016 წლის 19 აპრილის №2/2/565 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქეები – ილია ლეჟავა და ლევან როსტომაშვილი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II–21.

[117] საკონსტიტუციო სასამართლოს 2016 წლის 23 მაისის №2/3/591 გადაწყვეტილება საქმეზე „მოქალაქეთა პოლიტიკური გაერთიანებები „თავისუფალი საქართველო“ და „ახალი მემარჯვენეები“ საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II–17; საკონსტიტუციო სასამართლოს 2016 წლის 29 დეკემბრის №2/6/623 გადაწყვეტილება საქმეზე „შპს „სადაზღვევო კომპანია უნისონი“ საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II–12.

[118] გადაწყვეტილება №1/1/493, II–6; გადაწყვეტილება №2/1/473, II–6; გადაწყვეტილება №2/4/532,533, II–115,134; გადაწყვეტილება №2/3/540, II–54; გადაწყვეტილება №2/5/556, II–34.

[119] გადაწყვეტილება №1/4/557,571,576, II–23.

[120] გადაწყვეტილება №1/3/534, II–31.

[121] მაგალითად, იხ.: №3/3/600, II – 48; №2/6/746, II – 14, 17.

[122] მაგალითად, იხ.: №3/3/600, II – 52.

[123] გადაწყვეტილება №1/1/493, II–6; გადაწყვეტილება №1/1/539, II–31,35; გადაწყვეტილება №2/4/532,533, II–120; გადაწყვეტილება №2/1/536, II–38; გადაწყვეტილება №2/5/556, II–34; გადაწყვეტილება №1/4/557,571,576, II–26.

[124] გადაწყვეტილება №1/4/557,571,576, II–31.

[125] გადაწყვეტილება №1/4/557,571,576, II–28.

[126] გადაწყვეტილება №1/1/493, II–6.

[127] გადაწყვეტილება №2/1/473, II–17; საკონსტიტუციო სასამართლოს 2013 წლის 27 დეკემბრის №2/3/522,553 გადაწყვეტილება საქმეზე „სპს „გრიშა აშორდია” საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II–17.

[128] გადაწყვეტილება №2/3/522,553, II–20.

[129] გადაწყვეტილება №1/1/493, II–24.

[130] გადაწყვეტილება №2/6/623, II–19, 20.

[131] გადაწყვეტილება №1/1/493, II–5; საკონსტიტუციო სასამართლოს 2013 წლის 11 აპრილის №1/1/539 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქე ბესიკ ადამია საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II–18.

6. კონსტიტუციური სარჩელით/წარდგინებით დაყენებული შუამდგომლობები

შუამდგომლობა სადავო ნორმის მოქმედების შეჩერების თაობაზე: კი

შუამდგომლობა პერსონალური მონაცემების დაფარვაზე: არა

შუამდგომლობა მოწმის/ექსპერტის/სპეციალისტის მოწვევაზე: არა

შუამდგომლობა/მოთხოვნა საქმის ზეპირი მოსმენის გარეშე განხილვის თაობაზე: არა

კანონმდებლობით გათვალისწინებული სხვა სახის შუამდგომლობა: კი