თქვენ არ ეცნობით კონსტიტუციური სარჩელის/წარდგინების სრულ ვერსიას. სრული ვერსიის სანახავად, გთხოვთ, ვერტიკალური მენიუდან ჩამოტვირთოთ მიმაგრებული დოკუმენტი

1. სადავო ნორმატიული აქტ(ებ)ი

ა. საქართველოს სამოქალაქო კოდექსი

ბ. საქართველოს სამოქალაქო საპროცესო კოდექსი

2. სასარჩელო მოთხოვნა

3. საკონსტიტუციო სასამართლოსათვის მიმართვის სამართლებრივი საფუძვლები

საქართველოს კონსტიტუციის 89-ე მუხლის პირველი პუნქტის „ვ“ ქვეპუნქტი; „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის მე-19 მუხლის პირველი პუნქტის „ე“ ქვეპუნქტი, 39-ე მუხლის პირველი პუნქტის „ა“ ქვეპუნქტი; „საკონსტიტუციო სამართალწარმოების შესახებ“ საქართველოს კანონის პირველი მუხლის მე-2 პუნქტი.

4. განმარტებები სადავო ნორმ(ებ)ის არსებითად განსახილველად მიღებასთან დაკავშირებით

სარჩელი აკმაყოფილებს ,,საკონსტიტუციო სამართალწარმოების შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-18 მუხლის ,,ა“-,,ზ“ ქვეპუნქტებით დადგენილ მოთხოვნებს. ამავდროულად, სარჩელი ფორმალურად გამართულია და შეიცავს კანონით სავალდებულო ყველა რეკვიზიტს.

კონსტიტუციური სარჩელი შემოტანილია უფლებამოსილი პირების მიერ კონსტიტუციის მე-2 თავით გათვალისწინებული უფლებების დარღვევის გამო.

პირველ მოთხოვნასთან მიმართებით -

2004 წლის 27 ოქტომბერს დაიდო #03/49 ხელშეკრულება საქართველოს თავდაცვის სამინისტროსა და ინდივიდუალურ მეწარმე „გიორგი ბერუაშვილს“ შორის, რომლის საფუძველზეც მხარეები შეთანხმდნენ, რომ საქართველოს თავდაცვის სამინისტრო, ინდივიდუალურ მეწარმე „გიორგი ბერუაშვილს“ გადაუხდიდა 80 000 ლარს, რის სანაცვდლოდ, ეს უკანასკნელი, კისრულობდა ვალდებულებას 2004 წლის 2 ნოემბრამდე მიეწოდებინა სამინისტროსთვის შესაბამისი საქონელი (1000 ერთეული საძილე ტომარა, ხელშეკრულებაზე თანდართული სპეციფიკაციის მიხედვით განსაზღვრული ფასებითა და ვადებში). 80 000 ლარის ანაზღაურება განხორციელდა 2004 წლის 28 ოქტომბერს.

ინდივიდუალურ მეწარმე „გიორგი ბერუაშვილმა“ არ შეასრულა ხელშეკრულებით ნაკისრი ვალდებულება და განმარტა, რომ 2004 წლის 27 ოქტომბერამდე საქართველოს თავდაცვის სამინისტროს მიერ ნაკისრი ფულადი ვალდებულებების შეუსრულებლობის გამო 2004 წლის 27 ოქტომბრის #03/49 ხელშეკრულებით მიუწოდებელი საქონლის ღირებულება ექვემდებარებოდა ურთიერთგაქვითვას.

საქართველოს თავდაცვის სამინისტრომ თანხის - 80 000 ლარის უკან დაბრუნების მოთხოვნით სასამართლოს მიმართა 2010 წლის 17 ივნისს.

პირველი ინსტანციის სასამართლომ მიიჩნია, რომ მოცემულ სადავო ურთიერთობაზე უნდა გავრცელებულიყო სახელშეკრულებო ხანდაზმულობის ვადები, ვინაიდან მოსარჩელეს მოპასუხის მიმართ თანხის ანაზღაურების მოთხოვნა წარმოეშვა მოპასუხის მიერ ხელშეკრულებით ნაკისრი ვალდებულების (საქონლის მიწოდების ვალდებულების) შეუსრულებლობის გამო.

სასამართლოს განმარტებით, მოსარჩელემ თავისი უფლების დარღვევის შესახებ შეიტყო 2004 წლის 2 ნოემბერს, როდესაც მისთვის ცნობილი გახდა მოპასუხის მიერ მოსარჩელისათვის საქონლის მიუწოდებლობის ფაქტი, შესაბამისად ხანდაზმულობის 3 წლიანი ვადის დენაც უნდა დაწყებულიყო ამ დროიდან, ხოლო ვინაიდან როგორც მოპასუხემ განმარტა, მან ვალი მოსარჩელის წინაშე უკანასკნელად აღიარა 2005 წლის 17 ივნისს, ხანდაზმულობის ვადი დენა მოპასუხის ამგვარი მოქმედებით შეწყდა და მისი ათვლა დაიწყო ხელთავიდან. თავის მხრივ, ხელთავიდან დაწყებული ხანდაზმულობის ვადა კი გავიდა 2008 წელს, ამდენად მოსარჩელემ სარჩელით მომართა სასამართლოს დაგვიანებით, 2010 წლის 7 ივლისს, ხანდაზმულობის ვადის გასვლის შემდეგ. 2010 წლის 4 ნოემბრუს გადაწყვეტილებით საქართველოს თავდაცვის სამინისტროს უარი ეთქვა სარჩელის დაკმაყოფილებაზე.

აღნიშნული გადაწყვეტილება გასაჩივრდა სააპელაციო წესით. სააპელაციო სასამართლომ არ გაიზიარა პირველი ინსტანციის სასამართლოს დასკვნა საქართველოს თავდაცვის სამნისტროს მოთხოვნის ხანდაზმულად მიჩნევის თაობაზე და გასაჩივრებული გადაწყვეტილების შეცვლით მიიღო ახალი გადაწყვეტილება.

საქართველოს სამოქალაო კოდექსის 365-ე მუხლის თანახმად, თუ ვალდებუების შესრულებისათვის არ არის განსაზღვრული დრო დაიგი სხვა გარემოებებიდანაც არ ირკვევა, მაშინ კრედიტორს ნებისმიერ დროს შეუძლია მოითხოვოს მისი შესრულება, ხოლო მოვალეს შეუძლია იგი დაუყოვნებლივ შეასრულოს.

სააპელაციო სასამართლომ მიიჩნია, რომ აღნიშნულ მუხლთან მიმართებაში მოთხოვნის უფლების ხანდაზმულობის ვადის დენა უნდა დაიწყოს არა ხელშეკრულების დადების მომენტიდან არამედ კრედიტორის მერ მოვალისათვის შესრულების მოთხოვნის გაცხადების მომენტიდან. მოთხოვნის უფლების წარმოშობა ასეთ შემთხვევაში დამოკიდებულია კრედიტორის ნებაზე მოსთხოვოს მოვალეს ვალდებულების შესრულება. როგორც კი ეს ნება იქნება გაცხადებული და მიუვა მოვალეს, ხოლო იგი დაუყოვნებლივ არ შეასრულებს ვალდებულებას, უკვე სახეზე იქნება კრედიტორის უფლების დარღვევა და შესაბამისად დაიწყება ხანდააზმულობის ვადის დენა. ამდენად, იმ შემთხვეაში, როდესაც ვალდებულების შესრულების დრო არ არის განსაზღვრული, ვალდებულების დარღვევასა და მოთხოვნის წარმოშობის დროზე მაშინ შეიძლება საუბარი, როდესაც კრედიტორი მოითხოვს ვალდებულების შესრულებას და კრედიტორი ნება მიუვა მოვალეს. დრო, როდესაც კრედიტორის ნება მიუვა მოვალეს, უნდა ჩაითვლოს მოთხოვნის წარმოშობის დროდ (იხ. თბილისის სააპელაციო სასამართლოს სამოქალაქო საქმეთა პალატის 17/01/2011 წლის გადაწყვეტილება (საქმე# 2ბ/4249-10), გვ. 7, პუქნტი 4.7., მე-7 აბზაცი).

სასამართლომ ასევე დასძინა, რომ მოცემულ შემთხვევაში, თავად მოპასუხე ინდ. მეწარმე „გიორგი ბერუაშვილის“ მიერ საქმეში წარმოდგენილი მტკიცებულებებით დადასტურებულია ინდ. მეწარმე „გიორგი ბერუაშვილის“ მიერ, საქართველოს თავდაცვის სამინისტროს მიმართ, ვალის აღიარებისა და ვალდებულების განუსაზღვრელ ვადაში შესრულების დაპირების ფაქტი. 2005 წლის 17 ივნისს მოპასუხის მიერ ვალის აღიარებით შეწყვეტილი იქნა 2004 წლის 27 ოქტომბრის ხელშეკრულებით გათვალისწინებული მოთხოვნის ხანდაზმულობის ვადა (იხ. თბილისის სააპელაციო სასამართლოს სამოქალაქო საქმეთა პალატის 17/01/2011 წლის გადაწყვეტილება (საქმე# 2ბ/4249-10), გვ. 7, პუქნტი 4.7., მე-8 აბზაცი).

იმ გარემოების გათვალისწინებით, რომ ინდ. მეწარმე „გიორგი ბერუაშვილის“ მიერ არ იქნა განსაზღვრული ვალდებულების შესრულების დრო და ეს დრო არც სადავო სამართლებრივი ურთიერთობის შინაარსიდან ირკვევა, საქართველოს თავდაცვის სამინისტრო მოკლებული იყო შესაძლებლობას შეეტყო უფლების დარღვევის შესახებ, რის გამოც მას ვალდებულების შესრულების მოთხოვნის უფლება წარმოეშვა უვადოდ (იხ. თბილისის სააპელაციო სასამართლოს სამოქალაქო საქმეთა პალატის 17/01/2011 წლის გადაწყვეტილება (საქმე# 2ბ/4249-10), გვ. 7, პუქნტი 4.8., 1-ლი აბზაცი).

სააპელაციო სასამართლოს ზემოაღნიშნული გადაწყვეტილება გასაჩივრდა საკასაციო წესით. საკასაციო სასამართლო არ იზიარებს კასატორის მოსაზრებას, რომ 2005 წლის 17 ივნისის წერილში გამოხატულია მხოლოდ კეთილი ნება ვალდებულებათა ურთიერთჩათვლის შესახებ და მიიჩნევს, რომ სადავო ხელწერილი უნდა შეფასდეს ვალის არსებობის აღიარებად, რაც გათვალისწინებულია სამოქალაქო კოდექსის 341-ე მუხლით. საქართველოს უზენაესმა სასამართლომ არ გაიზიარა ასევე კასატორის მოსაზრებას სარჩელის ხანდაზმულობასთან დაკავშირებით, ვინაიდან 2005 წლის 17 ივნისის წერილში ვალდებულების შესრულების კონკრეტული თარიღი მითითებული არ იყო. აქედან გამომდინარე, საკასაციო სასამართლო მართებულად მიიჩნევს სააპელაციო სასამართლოს მიერ სამოქალაქო კოდექსის 365-ე მუხლის გამოყენებას, რომლის მიხედვით, თუ ვალდებულების შესრულებისათვის არ არის განსაზღვრული დრო და იგი სხვა გარემოებიდანაც არ ირკვევა, მაშინ კრედიტორს ნებისმიერ დროს შეუძლია მოითხოვოს მისი შესრულება, ხოლო მოვალეს შეუძლია იგი დაუყოვნებლივ შეასრულოს. განსახილველ შემთხვევაში, ვინაიდან ზემოხსენებულ წერილში ვალდებულების შესრულების კონკრეტული თარიღი მითითებული არ არის, ამიტომ კრედიტორს ნებისმიერ დროს შეეძლო მოეთხოვა მოვალისაგან ვალდებულების შესრულება. ასეთ დროს, უფლების დარღვევის შესახებ კრედიტორი შეიტყობს მხოლოდ მაშინ, როცა იგი მოითხოვს ვალდებულების შესრულებას, ხოლო მოვალე უარს იტყვის შესრულებაზე. მოცემულ შემთხვევაში ირკვევა, რომ კრედიტორს 2010 წლამდე ვალდებულების შესრულება არ მოუთხოვია, შესაბამისად, იგი ამ დრომდე ვერც მისი უფლების დარღვევის შესახებ შეიტყობდა, ამიტომ სარჩელი ხანდაზმული არ არის.

გარდა ზემოაღნიშნული ხელშეკრულებისა 2004 წლის 26 ოქტომბერს საქართველოს თავდაცვის სამინისტროსა და ი/მ „კონსტანტინე ბერუაშვილს“ შორის დაიდო #03/48 ხელშეკრულება, რომლის ფარგლებშიც სამინისტრომ 2004 წლის 28 ოქტომბერს ავანსად გადაიხადა 140 000 ლარი, სანაცვლოდ კი ი/მ „კონსტანტინე ბერუაშვილს“ 2004 წლის 2 ნოემბრამდე უნდა მიეწოდებინა შესაბამისი საქონელი (ქურთუკი და შარვალი დათბუნებული, საწვიმარი ლაბადა, ფეხსაცმელი მაღალყელიანი, საძილე ტომარა). ი/მ „კონსტანტინე ბერუაშვილმა“ სამინისტროს 2005 წლის 6 ივლისს მიაწოდა 42 000 ლარის ღირებულების საქონელი.

სასამათლოს 2016 წლის 24 ოქტომბრის გადაწყვეტილებით სარჩელი არ დაკმაყოფილდა მოსარჩელის მოთხოვნის ხანდაზმულობის გამო.

სასამართლო უთითებს სსკ-ის 141-ე მუხლის დანაწესზე და აღნიშნავს, რომ თუ შეწყდება ხანდაზმულობის ვადი დენა, მაშინ შეწყვეტამდე განვლილი დრო მხედველობაში არ მიიღება და ვადა დაიწყება თავიდან. სასამართლოს განმარტებით - ...მოპასუხემ ვალდებულების შესრულების დაპირება განახორციელა 2005 წლის 17 ივნისს და 2005 წლის 6 ივლისს მიაწოდა კიდეც ნაწილი საქონელი. ამდენად, ყველაზე გვიან ხანდაზმულობის ვადის დენა შეწყდა და ხელთავიდან დაიწყო 2005 წლის 6 ივლისიდან, სახელშეკრულებო ხანდაზმულობის სამწლიანი ვადა გავიდა 2008 წლის 6 ივლისს. მოსარჩელემ კი სარჩელი აღძრა 2015 წლის 16 ივნისს ხანდაზმულობის ვადის გასვლის შემდეგ... (იხ. 14/10/2016 წლის სასამართლო გადაწყვეტილება (საქმე #2/21731-15), გვ. 5, პუნქტი: 5.8.).

მოპასუხე ხანდაზმულობასთან დაკავშირებით თავისი პოზიციის დასასაბუთებლად ეყრდნობა საქმეში წარმოდგნილ თბილისის სააპელაციო სასამართლოს გადაწყვეტილებას საქართველოს თავდაცვის სამინისტროსა და გიორგი ბერუაშვილს შორის (სავარაუდოდ ნაგულისხმევია თბილისის სააპელაციო სასამართლოს სამოქალაქო საქმეთა პალატის 17/01/2011 წლის გადაწყვეტილება (საქმე# 2ბ/4249-10)). სასამართლო მიიიჩნევს, რომ მოცემული დავის მონაწილე მხარე იმავდროულად არ ყოფილა კონსტანტინე ბერუაშვილი და შესაბამისად საქართველოს სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის 106-ე და 266-ე მუხლებიდან გამომდინარე ამ გადაწყვეტილებას მოცემულ დავაში სავალდებულო ძალა ვერ ექნება (იხ. 14/10/2016 წლის სასამართლო გადაწყვეტილება (საქმე #2/21731-15), გვ. 6, პუნქტი: 5.8.).

იქიდან გამომდინარე, რომ 2004 წლის 26 ოქტომბერის ნასყიდობის ხელშეკრულებით გამყიდველს მყიდველისათვის შეძენილი ნივთების მიწოდების ვალდებულება ეკისრებოდა 2004 წლის 2 ნოემბრამდე და კონსტანტინე ბერუაშვილს მითითებულ ვადაში არ შეუსრულებია ვალდებულება, მოსარჩელისათვის მოპასუხის მიმართ ვალდებულების შესრულების მოთხოვნის ხანდაზმულობის ვადა დაიწყო 2004 წლის 02 ნოემბრიდან და 42 000 ლარის ნაწილში შესრულებით შეწყდა 2005 წლის 06 ივლისს განორციელებული მიწოდებით, თუმცა დარჩენილი 98 000 ლარის ღირებულების საქონლის მიწოდების ნაწილში ხანდაზმნულობის ვადა გაგრძელდა და ამოიწურა 2007 წლის 02 ნოემბერს, რა ვადაშიც მოსარჩელეს არ განუხორციელებია თავისი უფლების დაცვა (იხ. თბილისის სააპელაციო სასამართლოს სამოქალაქო საქმეთა პალატის 05/04/2017 წლის გადაწყვეტილება (საქმე# 2ბ/6161-16), გვ. 9, პუქნტი 15, მე-3 აბზაცი).

სააპელაციო პალატის მოსაზრებით, არასწორია აპელანტის მითითება იმის თაობაზე, რომ 2005 წლის 17 ივლისის წერილით მოპასუხემ თავდაცვის სამინისტროს მიმართ აღიარა ვალის არსებობა და გამოხატა ნება ვალდებულების სამომავლო შესრულებაზე. ...ვალის აღიარება ახალი ხელშეკრულებაა და უნდა აკმაყოფილებდეს სკ-ის 327-ე მუხლის მოთხოვნებს, ანუ მხარეები ყველა არსებით პირობაზე უნდა შეთანხმდნენ. ნებისმიერი დოკუმენტი, ან მხარეებს შორის განხორციელებული მიმოწერა, სადაც დავალიანების არსებობაა დაფიქსირებული, ვალის აღიარების ხელშეკრულებად ვერ ჩაითვლება, თუ არ იკვეთება, რომ მხარეები შეთანხმდნენ ყველა არსებით პირობაზე (იხ. თბილისის სააპელაციო სასამართლოს სამოქალაქო საქმეთა პალატის 05/04/2017 წლის გადაწყვეტილება (საქმე# 2ბ/6161-16), გვ. 10, 1-ლი აბზაცი).

მოცემულ შემთხვევაში 2005 წლის 17 ივლისის წერილში მართალია კონსტანტინე ბერუაშვილა მიუთითა, რომ 2004 წლის 26 ოქტომბრის #03/48 ხელშეკრულებით ჩარიცხული თანხებით საქონელი არ მიუწოდებია და გამოთქვა მზაობა ხელშეკრულებით გათვალისწინებული დანარჩენი საქონლის მიწოდებაზე, თუმცა, ამავე წერილით ამის მიზეზად დაასახელა თავდაცვის სამინისტროს მხრიდან მათ მიმართ დავალიანების არსებობა, რის გამოც იგი თავდაცვის სამინისტროსგან ითხოვდა ნებართვას, რათა მომხდარიყო ურთიერთჩათვლა წერილში მოყვანილი ოთხივე ხელშეკრულების მიხედვით და ურთიერთმოთხოვნათა გაქვითვას, ამასთან „მოპასუხე მზად იყო თანამშრომლობისთვის“ ამ პრობლემის გადაწყვეტის შემთხვევაში.

პალატის განმარტებით, „წერილის შინაარსის განმარტებიდან გამომდინარე იგი არ შეიძლება მიჩნეული იქნეს ვალდებულების შესრულების დაპირებად, მითუმეტეს ვალის აღიარებად, რის გამოც დაუშვებელი 2005 წლის 17 ივლისის წერილი მიჩნებული იქნეს 2005 წლის 02 ნოემბერს დაწყებული ხანდაზმულობის ვადის შემწყვეტ გარიგებად“. (იხ. თბილისის სააპელაციო სასამართლოს სამოქალაქო საქმეთა პალატის 05/04/2017 წლის გადაწყვეტილება (საქმე# 2ბ/6161-16), გვ. 10, მე-3 აბზაცი).

საპელაციო პალატამ არ გაიზიარა აპელანტის მითითება თბილისის სააპელაციო სასამართლოს სამოქალაქო საქმეთა პალატის 17/01/2011 წლის გადაწყვეტილებით (საქმე# 2ბ/4249-10) (რომელიც საქართველოს უზენაესი სასამართლოს 05/09/2012 წლის #ას-444-419-2011 განჩინებით უცვლელად იქნა დატოვებული), დადგენილი ფაქტების მოცემულ საქმეში პრეიუდიციად მიჩნევის შესახებ (სსკ-ის 106-ე მუხლი), რადგან: 1) მითითებული დავის მოპასუხე მხარეს წარმოადგენდა ი.მ. გიორგი ბერუაშვილი; 2) მოცემული ორი დავის ფაქტობრივი გარემოებებიც განსხვავებულია ერთმანეთსგან (იხ. თბილისის სააპელაციო სასამართლოს სამოქალაქო საქმეთა პალატის 05/04/2017 წლის გადაწყვეტილება (საქმე# 2ბ/6161-16), გვ. 11, პუნქტი 17).

თბილისის სააპელაციო სასამართლოს სამოქალაქო საქმეთა პალატის 05/04/2017 წლის გადაწყვეტილების (საქმე # 2ბ/6161-16) თანახმად, კი (გვ. 10, მე-3 აბზაცი) - „წერილის შინაარსის განმარტებიდან გამომდინარე იგი (2005 წლის 17 ივნისის წერილი. ავტ.) არ შეიძლება მიჩნეული იქნეს ვალდებულების შესრულების დაპირებად, მითუმეტეს ვალის აღიარებად...“

წარმოდგენილი ფაქტობრივი გარემოებებიდან ირკვევა, რომ პრაქტიკულად იდენტურ ვითრებებში, იდენტური შინაარსის მქონე სამართლებრივ ურთიერთობებთან მიმართებაში, სასამართლოს მიერ მიღებულ იქნა ორი ერთმანეთისგან განსხვავებული შინაარსის გადაწყვეტილება.

აღნიშნული განაპირობა საქართველოს სამოქალაქო კოდექსის გასაჩივრებული ნორმების ბუნდოვანმა და განუსაზღვრელმა ხასიათმა, რაც მოსამართლეს აძლევს შესაძლებლობას მიიღოს, პრაქტიკულად იდენტურ ვითარებაში, განსხვავებული შინაარსის გადაწყვეტილებები. მოცემული გარემოება, ერთი მხრივ თავისთავად მეტყველებს ნორმის ბუნდოვანებაზე და, მეორე მხრივ, სამოქალაქო სამართლებრივი ურთიერთობების მონაწილე სუბიექტს არ უქმნის შესაძლებლობას ზუსტად განსაზღვროს სამოქალაქო კოდექსის ნორმის მოთხოვნის ზუსტი შინაარსი, რათა საკუთარი უფლებამოვალეობები და საქმიანობა დააფუძნოს კანონის მოთხოვნებს.

კერძოდ, ნორმის ბუნდოვანება გამოხატება შემდეგ გარემოებებში: სსკ-ის 137-ე მუხლის თანახმად, „ხანდაზმულობის ვადის დენა წყდება, თუ ვალდებული პირი უფლებამოსილი პირის წინაშე ავანსის, პროცენტის გადახდით, გარანტიის მიცემით ან სხვაგვარად აღიარებს მოთხოვნის არსებობას.“ თავის მხრივ, ბუნდოვანი, განუსაზღვრელი და გაურკვეველია სიტყვები „სხვაგვარად აღიარებს“ რას გულისხმობს. საჭიროებს ის თუ არა სსკ-ის 341-ე მუხლით გათვალისწინებული, მათ შორის ფორმალური მოთხოვნების დაცვას თუ არა.

ბუნდოვანია და განუსაზღვრელია, ასევე, სსკ-ის 141-ე და 365-ე მუხლების ერთობლივად წაკითხვის შემთხვევაში ხანდაზმულობის ვადის ათვლის საკითხი. კერძოდ. სსკ-ის 141-ე მუხლის თანახმად, „თუ შეწყდება ხანდაზმულობის ვადის დენა, მაშინ შეწყვეტამდე განვლილი დრო მხედველობაში არ მიიღება და ვადა დაიწყება თავიდან.“ ამავდროულად, სსკ-ის 365-ე მუხლის თანახმად, „თუ ვალდებულების შესრულებისათვის არ არის განსაზღვრული დრო და იგი სხვა გარემოებებიდანაც არ ირკვევა, მაშინ კრედიტორს ნებისმიერ დროს შეუძლია მოითხოვოს მისი შესრულება, ხოლო მოვალეს შეუძლია იგი დაუყოვნებლივ შეასრულოს.“ ბუნდოვანია, იმ შემთხვევაში, თუ აღიარებულია მხოლოდ ვალის არსებობა და არ არის აღნიშნული ვალის გადახდის პერიოდის თაობაზე, შეწყვეტილი ხანზაზმულობის ვადის დინება როდიდან უნდა აითვალოს, თავიდან თუ მოვალის მოერ მოთხოვნის მომენტიდან.

ზემოაღნიშნულ შემთხვევაში, კიდევ ერთხელ გავიმეორებთ, პრაქტიკულად იდენტურ შემთხვევებში, სასამართლოს მიერ, ორი განსხვავებულ შინაარსის გადაწყვეტილება იქნა გამოტანილი.

აღნიშნული ბუნდოვანება შეინიშნება არა მხოლოდ მოცემულ საქმესთან დაკავშირებით, არამედ ეს ბუნდოვანება პრობლემური ხასიათისაა ასევე ზოგადად, სამეცნიერო თუ პრაქტიკისთვის, რაც თავის მხრივ, პრობლემურია სამოქალაქო სამართლებრივი ურთიერთობებში მონაწილე სუბიექტებისთვის.

ზემოაღნიშნული ბუნდოვანი ნორმა, მისი განუსაზრვრელი ხასიათი და სამოქალაქო სამართლერბივი ურთიერთობების მონაწილე სუბიექტთათვის განუსაზღველი ხასიათი შეუძლებელს ხდის წინასწარგანჭვრიტო ამ ურთიერთობებში საკუთარი უფლებამოვალეობები, ფუნქციები და მოთხოვნები რომელიც კანონი გავალდებულებს. ამდენად, ნორმის განუსაზღვრელი ხასიათი ერთი მხრივ, წინააღმდეგობაში მოდის სამართლებრივი სახელმწიფოს იდეასთან და, მეორე მხრივ, საქართველოს კონსტიტუციის 21-ე მუხლით განმტკიცებულ საკუთრების უფლებასთან.

საქართველოს კონსტიტუციის 21-ე მუხლის პირველი პუნქტი განამტკიცებს საკუთრების, მისი შეძენის, გასხვისების ან მემკვიდრეობით მიღების საყოველთაო უფლებას. საკუთრების უფლება ბუნებითი უფლებაა, რომლის გარეშე შეუძლებელია დემოკრატიული საზოგადოების არსებობა. საკუთრების უფლება ადამიანის არა მარტო არსებობის ელემენტარული საფუძველია, არამედ უზრუნველყოფს მის თავისუფლებას, მისი უნარისა და შესაძლებლობების ადეკვატურ რეალიზაციას, ცხოვრების საკუთარი პასუხისმგებლობით წარმართვას.

ბუნდოვანი და განუსაზღვრელი ნორმის მოქმედების პირობებში, სამოქალაქო სამართლებრივი ურთიერთობების მონაწილეს, არ აქვს მყარი სამართლებრივი მექანიზმები, შესაძლებლობები, ფლობდეს, სარგებლობდეს და განკარგოს საკუთრება, რაც ეწინააღმდეგება საქარველოს კონსტიტუციის 21-ე მუხლით განსაზღვრულ საკუთრების უფლებას.

მე-2 მოთხოვნასთან მიმართებით.

საქართველოს სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის 423-ე მუხლი ითვალისწინებს კანონიერ ძალაში შესული გადაწყვეტილებათა გასაჩივრებას ახლად აღმოჩენილ გარემოებათა გამო საქმის წარმოების განახლების მოთხოვნით. აღნიშნული ნორმა და არც ერთი სხვა ნორმა სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის, არ ითვალისწინებს საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს გადაწყვეტილების საფუძველზე, რომლითაც არაკონსტიტუციურად იქნა ცნობილი ნორმა, კანონიერ ძალაში შესული გადაწყვეტილებათა გასაჩივრებას ახლად აღმოჩენილ გარემოებათა გამო საქმის წარმოების განახლების შესაძლებლობას.

აღნიშნული ეწინააღმდეგება საქართველოს კონსტიტუციის 42-ე მუხლის პირველი პუნქტით დაცულ სამართლიანი სასამართლოს უფლებას და ამ უფლებით დაცულ სამართლებრივ სიკეთეს.

ამდენად, მიგვაჩნია, რომ საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს გადაწყვეტილება, რომლითაც არაკონსტიტუციურად იქნა ცნობილი, საქართველოს კონსტიტუციის მე-2 თავით გარანტირებული ადამიანის ძირითადი უფლებებისა და თავისუფლებებთან მიმართებაში უნდა წარმოადგენდეს კანონიერ ძალაში შესული გადაწყვეტილებათა გასაჩივრების ახლად აღმოჩენილ გარემოებათა გამო საქმის წარმოების განახლების საფუძველს.

ყოველივე ზემოაღნიშნულის გათვალისწინებით, მიგვაჩნია, რომ არაკონსტიტუციურად უნდა იქნეს ცნობილი საქართველოს სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის 432-ე მუხლის პირველი ნაწილის ის ნორმატიული შინაარსი, რომელიც გამორიცხავს კანონიერ ძალაში შესული გადაწყვეტილებების გასაჩივრებას ახლად აღმოჩენილ გარემოებათა გამო საქმის წარმოების განახლების მოთხოვნით, თუ არსებობს საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს გადაწყვეტილება, რომელმაც არაკონსტიტუციურად ცნო ნორმატიული აქტი, რომელიც საფუძვლად დაედო ამ გადაწყვეტილებას.

5. მოთხოვნის არსი და დასაბუთება

წარმოდგენილი ფაქტობრივი გარემოებებიდან ირკვევა, რომ პრაქტიკულად იდენტურ ვითრებებში, იდენტური შინაარსის მქონე სამართლებრივ ურთიერთობებთან მიმართებაში, სასამართლოს მიერ მიღებულ იქნა ორი ერთმანეთისგან განსხვავებული შინაარსის გადაწყვეტილება.

ზემოაღნუშნულ საქმეში ნათლად იკვეთება სამოქალაქო კოდექსის 137-ე, 144-ე, 341-ე და 365-ე მუხლების ბუნდოვანება და ის ვერ პასუხობს განჭვრეტადობის პრინციპს.

განჭვრეტადობის პრინციპი სამართლებრივი სახელმწიფოს იდეის განუყოფელი ნაწილია, რაც თავის მხრივ, სახელმწიფოს ცივილიზებულობის უმთავრესი განმსაზღვრელი ელემენტია. მისი შინაარსი არა მხოლოდ ზოგადსაკაცობრიოა, არამედ პრაქტიკული მნიშვნელობაც აქვს და პირდაპირ მიმართულია ადამიანის უფლებების დაცვისა და ძირითადი უფლებით დაცულ სფეროში ჩარევის საკონსტიტუციოსამართლებრივი გამართლებისაკენ.

კანონმდებელი ნორმას ქმნის აბსტრაქტული დანიშნულებით, ზოგადი მოწესრიგებისთვის, თუმცა აღნიშნული არ გულისხმობს განუსაზღვრელობას, ვინაიდან ადამიანს უნდა შეეძლოს, ზუსტად გაარკვიოს, თუ რას მოითხოვს მისგან კანონმდებელი და სწორედ ამ მოთხოვნას მიუსადაგოს თავისი ქცევა (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2007 წლის 26 ოქტომბრის გადაწყვეტილება საქმეზე, „საქართველოს მოქალაქე მაია ნათაძე და სხვები საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, #2/2-389,II, 6). მსგავსი მიდგომით ასრულებს სამართალი პროგნოზირებისა და დაგეგმვის ფუნქციას, რაც მონტესკიესეული „კარგი მმართველობის“ ოქროს ფორმულის პრაქტიკულ განხორციელებას უზრუნველყოფს - მმართველობა უნდა იყოს ისეთი, რომ ადამიანს არ ეშინოდეს ადამიანის.

განჭვრეტადობა განსაზღვრულობის ელემენტია, შესაბამისად, არ შეიძლება მისი შეზღუდული გამოყენება ნორმასთან მიმართებით. ამ კუთხით, იგი არა მხოლოდ პროგნოზირების ნაწილს, არამედ ნორმის შინაარსის მართებულად აღქმის, ადეკვატურად გაგების პირობასაც მოიცავს, რაც ადამიანის უფლებების დაცვისთვისთვის, კონკრეტულ დისპოზიციათა პრაქტიკული განხორციელებისთვის სასიცოცხლოა. (იხ., საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2008 წლის 30 ოქტომბრის #2/3/406,408 გადაწყვეტილება საქმეზე, „საქართველოს სახალხო დამცველი და „საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაცია“ საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II, 33)

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს განმარტებით, „კანონად“ შეიძლება ჩაითვალოს საკანონმდებლო საქმიანობის მხოლოდ ის პროდუქტი, რომელიც პასუხობს კანონის ხარისხის მოთხოვნებს. ეს უკანასკნელი კი გულისხმობს კანონის შესაბამისობას სამართლის უზენაესობისა და სამართლებრივი უსაფრთხოების პრინციპებთან. ამ პრინციპების რეალური დაცვისთვის პრაქტიკული და გადამწყვეტი მნიშვნელობა აქვს კანონის ხელმისაწვდომობასა და განჭვრეტადობას. კანონის ხარისხი მოითხოვს, რომ საკანონმდებლო რეგულაცია იყოს იმდენად მკაფიო, რომ პირმა, რომლის უფლებაში ჩარევაც ხდება, შეძლოს სამართლებრივი მდგომარეობის ადეკვატურად შეცნობა და საკუთარი ქმედების შესაბამისად წარმართვა“. (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2007 წლის 26 დეკემბრის N1/3/407 გადაწყვეტილება საქმეზე, „საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაცია და საქართველოს მოქალაქე _ ეკატერინე ლომთათიძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II, 11).

თავის მხრივ, ბუნდოვანი და განუსაზღვრელი ნორმა შეუძლებელს ხდის კონსტიტუციით გარანტირებულ ფარგლებში ფლობდე, სარგებლობდე და განკარგო საკუთრება, იმგვარად რომ სამოქალაქო სამართლებრივ ურთიერთობების მონაწილისთვის წინასწარ განჭვრეტადი იყოს კანონის მოთხოვნები. განუსაზღვრელ, ორმაგ ან ბუნდოვან ნორმას არ ძალუცს უზრუნველყოს სტაბილური, კანონის მოთხოვნებზე დაფუძნებული სამოქალაქო სამართლებრივ ურთიერთობების მოწესრიგება.

ზემოაღნიშნულის გათვლისწინებით, სამოქალაქო კოდექსის 137-ე მუხლისა და 141-ე მუხლების ბუნდოვანი და განუსაზღვრელი ხასიათი, ვერ უზრუნველყობს განჭვრეტადი სამოქალაქო სამართლებრივ ურთიერთობების ჩამოყალიბების შესაძლებლობას, ვერ უზრუნველყობს საკუთრების, როგორც ზემოაღნიშნული ურთიერთობის საყრდენის დაცვას კონსტიტუციით განსაზღვრულ ფარგლებში.

ნორმის ბუნდოვანი ხასიათი, არ ქმნის შესაძლებლობას, საკუთრების უფლების არსის დაურღვევლად, მონაწილეობა მიიღო სამოქალაქო სამართლებრივ ურთიერთობებში. მოცემულ შემთხვევაშუ გაურკვეველია მე როგორც მესაკუთრეს როდის მეწურება ხანდაზმულობის ვადა, მაქვს თუ არა ვალდებულება ვალის აღიარების შემთხვევაში ვალის აღიარება რა ფორმით უნდა განხროციელდეს, შეწყვეტილი ხანდაზულობის ვადის შემთხვევაში, გრძელდება თუ თავიდან იწყება. ყოველივე ზემოაღნიშნული არ იცამს ჩემ საკუთრებას და საკუთრების უფლებას.

განსახილველ შემთხვევაში საქართველოს უზენაესმა სასამართლომ სადავო ნორმები იმგვარად განმარტა, რომ შეეწინააღმდეგა როგორც მანამდე და ამ გადაწყვეტილების შემდეგ არსებულ პრაქტიკას, ნორმათა სამეცნიერო კომენტარსა და სამოქალაქო ბრუნვის მდგრადობის ელემენტარულ ლოგიკას. ხანდაზმულობის ვადასთან დაკავშირებული საკითხები ერთ-ერთი ყველაზე მყარი, ვიწროდგანმარტებადი და რაც მთავარია, ზედმიწევნით განჭვრეტადი უნდა იყოს, ვინაიდან მათ შინაარსზეა მიბმული არა მხოლოდ კონკრეტული სამოქალაქო დავის ბედი, არამედ ზოგადად სამოქალაქოსამართლებრივი ურთიერთობების სტაბილურობა და განსაზღვრულობა. ხანდაზმულობის ვადის ათვლის შეჩერება, განახლება და შეწყვეტა თუკი არ იქნება კანონმდებლობით ექსპლიციტურად მოცემული შინაარსის მქონე, არცერთი ადამიანის უფლება არ იქნება დაცული, რომელიც რაიმე ფორმით მაინც მონაწილეობს სამართლებრივ ურთიერთობებში. სწორედ ამიტომაც ხაზგასასმელია ის სტანდარტი, რომელსაც საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლო ამკვიდრებს ნორმის განსაზღვრულობა/განჭვრეტადობის შემოწმებასთან მიმართებით: ნორმა იმ ხარისხის განსაზღვრულობას უნდა აკმაყოფილებდეს, რომ მისი გამოყენების საფუძველზე, ცალსახად გამოირიცხოს კონსტიტუციური უფლების დარღვევის თუნდაც ერთეული შემთხვევა, ამასთან, გადამწყვეტი მნიშვნელობა აქვს შემდეგ გარემოებას: ნორმა, მისი შინაარსის, მისივე ტექსტის ადეკვატურად, სწორად წაკითხვისას და შესაბამისად გამოყენებისას, იწვევს თუ არა კონსტიტუციური უფლების დარღვევის საფრთხეს. (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2007 წლის 26 დეკემბრის N1/3/407 გადაწყვეტილება საქმეზე, „საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაცია და საქართველოს მოქალაქე _ ეკატერინე ლომთათიძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II, 11).

როგორც აღინიშნა, ბუნდოვანია, სსკ-ის 137-ე მუხლის თანახმად, „ხანდაზმულობის ვადის დენა წყდება, თუ ვალდებული პირი უფლებამოსილი პირის წინაშე ავანსის, პროცენტის გადახდით, გარანტიის მიცემით ან სხვაგვარად აღიარებს მოთხოვნის არსებობას.“ თავის მხრივ, ბუნდოვანი, განუსაზღვრელი და გაურკვეველია სიტყვები „სხვაგვარად აღიარებს“ რას გულისხმობს. საჭიროებს ის თუ არა სსკ-ის 341-ე მუხლით გათვალისწინებული, მათ შორის ფორმალური მოთხოვნების დაცვას თუ არა.

კერძოდ, ნორმის ბუნდოვანება გამოხატება შემდეგ გარემოებებში: სსკ-ის 137-ე მუხლის თანახმად, „ხანდაზმულობის ვადის დენა წყდება, თუ ვალდებული პირი უფლებამოსილი პირის წინაშე ავანსის, პროცენტის გადახდით, გარანტიის მიცემით ან სხვაგვარად აღიარებს მოთხოვნის არსებობას.“ თავის მხრივ, ბუნდოვანი, განუსაზღვრელი და გაურკვეველია სიტყვები „სხვაგვარად აღიარებს“ რას გულისხმობს. საჭიროებს ის თუ არა სსკ-ის 341-ე მუხლით გათვალისწინებული, მათ შორის ფორმალური მოთხოვნების დაცვას თუ არა.

ზემოაღნიშნული სასამართლო გადაწყვეტილებებიდან ერთ-ერთში სასამართლომ აღნიშნა, რომ სადავო ხელწერილი უნდა შეფასდეს ვალის არსებობის აღიარებად, რაც გათვალისწინებულია სამოქალაქო კოდექსის 341-ე მუხლით. თავის მხრივ, პრაქტიკულად იდენტურ შემთხვევაში, იმავე წერილთან დაკავშირებით, სასამართლომ აღნიშნა, რომ მოცემული წერილი არ შეიძლება შეფასებულ იქნეს ვალდებულების შესრულების დაპირებად, მითუმეტეს ვალის აღიარებად. რის შედეგადაც არ იქნა შეწყვეტილი ხანდაზმულობის ვადა.

ასევე აღსანიშნავია, რომ სსკ-ის 141-ე მუხლის თანახმად, „თუ შეწყდება ხანდაზმულობის ვადის დენა, მაშინ შეწყვეტამდე განვლილი დრო მხედველობაში არ მიიღება და ვადა დაიწყება თავიდან.“ ამავდროულად, სსკ-ის 365-ე მუხლის თანახმად, „თუ ვალდებულების შესრულებისათვის არ არის განსაზღვრული დრო და იგი სხვა გარემოებებიდანაც არ ირკვევა, მაშინ კრედიტორს ნებისმიერ დროს შეუძლია მოითხოვოს მისი შესრულება, ხოლო მოვალეს შეუძლია იგი დაუყოვნებლივ შეასრულოს.“

იმ შემთხვევაში, თუ მოვალე წერილობით აღიარებს ვალდებულების არსებობას, თუმცა შესრულების ვადა არ არის განსაზღვრული, ბუნდოვანი და გაურკვეველია, ხანხაზმულობის ვადის დენის შეწვეტის შემთხვევაში თავიდან დაწტყება რას გულისხმობს, ნიშნავს თუ არა რომ კანონმდებლობით გათვალისწინებული ხანდაზმულობის ვადა თავიდან უნდა დაიწყოს, თუ უნდა დაიწყოს მხოლოდ მოთხოვნის წარდგენის მომენტიდან.

ზემოაღნიშნულ შემთხვევაში, კიდევ ერთხელ გავიმეორებთ, პრაქტიკულად იდენტურ შემთხვევებში, სასამართლოს მიერ, ორი განსხვავებულ შინაარსის გადაწყვეტილება იქნა გამოტანილი.

აღნიშნული ბინდოვანება შეინიშნება არა მხოლოდ მოცემულ საქმესთან დაკავშირებით, არამედ ეს ბუყნდოვანება პრობლემური ხასიათისაა ასევე ზოგადად, სამეცნიერო თუ პრაქტიკისთვის, რაც თავის მხრივ, პრობლემურია სამოქალაქო სამართლებრივი ურთიერთობებში მონაწილე სუბიექტებისთვის.

- დისკრიმინაციულობა - სასამართლოს მიერ ხსენებული ნორმების განმარტებისას ერთჯერადად, დისკრიმინაციულად იქნა დადგენილი ნორმის შინაარსი, რომლის უმთავრესი დანიშნულება სწორედ მოსარჩელის ინტერესების ხელოვნური დაკნინება და გაუარესება იყო, რათაც შესრულებულიყო ერთადერთი მიზანი - მისთვის სერიოზული ფინანსური ვალდებულების დაკისრება. აქედან გამომდინარე, სასამართლომ ფაქტობრივად დაარღვია არა მხოლოდ ნორმის განმარტების პროგნოზირებადი და ადეკვატური მიდგომები, არამედ ნორმას იმდენად მაღალი აბსტრაქციის ხარისხი მიანიჭა, რომ ფიზიკურად შეუძლებელი გახდა იმის განჭვრეტა, თუ რა იგულისმება დებულებებში, რა მომენტს უკავშირდება ხანდაზმულობის ვადის დენის ფაქტის დადგომა, დენის შეჩერება ან გაგრძელება და იგი სრულად დაუკავშირა კრედიტორის ნება-სურვილს. ნორმის მსგავსი ნორმატიული შინაარსი არა მხოლოდ რისკის ქვეშ აყენებს მთლიანად სამოქალაქო ბრუნვას, კონკურენტუნარიანი და პროგნოზირებადი ბაზრის არსებობას, არამედ პირდაპირ დარტყმას აყენებს ადამიანის ძირითად უფლებებს. ნორმის იზოლირებულად, კონკრეტული მიზნებისთვის განმარტებამ შეიძლება გამოუსწორებელი ზიანი მიაყენოს ადამიანს და ზოგადად სამართლებრივ სისტემას (იხ., საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2007 წლის 26 ოქტომბრის გადაწყვეტილება საქმეზე, „საქართველოს მოქალაქე მაია ნათაძე და სხვები საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, #2/2-389, II, 6), ვინაიდან განუსაზღვრელი ნორმა ავტომატურად მოიაზრებს მისი შინაარსის უფლებამოსილი ინტერპრეტატორის განუსაზღვრელ დისკრეციასა და სინდისზე მინდობას, რაც ძალიან დაშორებულია როგორც დემოკრატიული, ისე სამართლებრივი სახელმწიფოს კონცეფციებისგან.

სადავო ნორმის კონსტიტუციურობის საკითხის დადგენისათვის მნიშვნელოვანია რამდენიმე საკვანძო ელემენტის განხილვა, რის შედეგადაც შესაძლებელი იქნება უშუალოდ ნორმის შინაარსისა და მისგან გამომდინარე სამართლებრივი ურთიერთობების ხასიათის სრულყოფილი შეფასება.

საქართველოს კონსტიტუციის მე-14 მუხლის თანახმად, ყველა ადამიანი დაბადებით თავისუფალია და კანონის წინაშე თანასწორია განურჩევლად რასისა, კანის ფერისა, ენისა, სქესისა, რელიგიისა, პოლიტიკური და სხვა შეხედულებებისა, ეროვნული, ეთნიკური და სოციალური კუთვნილებისა, წარმოშობისა, ქონებრივი და წოდებრივი მდგომარეობისა, საცხოვრებელი ადგილისა. აღნიშნული ნორმა-პრინციპი ერთ-ერთი ამოსავალია მთლიანად სახელმწიფო მართლწესრიგისათვის. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ დადგენილი სტანდარტით, თანასწორობის უფლებაზე დავისას აუცილებელია დადგინდეს შესადარებელ პირთა კატეგორია, დაცულ სფეროში ჩარევის ინტენსივობა და განმასხვავებელი ნიშანი, შესაბამისი ტესტი მისი საკონსტიტუციოსამართლებრივი გამართლება.

შესადარებელ სუბიექტებს შორის თანასწორობის საკითხის კვალიფიკაციისთვის საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლო აფასებს სამართლებრივი ურთიერთობის ბუნებას, შესადარებელ ჯგუფებს, ამ უკანასკნელსა და დიფერენცირების ფაქტს შორის ურთიერთდამოკიდებულებას. (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2016 წლის 19 დეკემბრის #2/6/623 გადაწყვეტილება საქმეზე, „შპს „სადაზღვევო კომპანია უნისონი“ საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II, 6).

ევროსასამართლოს შეფასებით, თანასწორობის უფლებაზე საუბარი მხოლოდ მას შემდეგაა შესაძლებელი, რაც განისაზღვრება შესადარებელ პირთა კატეგორია, რომელთაც საერთო ნიშანი ან საერთო ცნება გააერთიანებთ (Sunday Times v. the United Kingdom, [ECtHR]). მსგავს პოზიციას იზიარებს საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოც, რომლის მიხედვითაც თანასწორობის ძირითადი უფლების მოქმედების ფარგლებისთვის მნიშვნელოვანია შესადარებელ პირთა ჯგუფი, რომლებიც არსებითად თანასწორები ან უთანასწოროები უნდა იყვნენ. უპირველეს ყოვლისა, უნდა გამოიკვეთოს შესადარებელი ჯგუფები და განისაზღვროს, რამდენად წარმოადგენენ ისინი არსებითად თანასწორ სუბიექტებს კონკრეტულ სამართლებრივ ურთიერთობასთან მიმართებით (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2014 წლის 4 თებერვლის #2/1/536 გადაწყვეტილება საქმეზე, „საქართველოს მოქალაქეები - ლევან ასათიანი, ირაკლი ვაჭარაძე, ლევან ბერიანიძე, ბექა ბუჩაშვილი და გოჩა გაბოძე საქართველოს შრომის, ჯანმრთელობისა და სოციალური დაცვის მინისტრის წინააღმდეგ“, II,9).

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შეფასებით, საქართველოს კონსტიტუციის მე-14 მუხლი კონსტიტუციურ ნორმა-პრინციპია, რომელიც ზოგადად გულისხმობს ადამიანების სამართლებრივი დაცვის თანაბარი პირობების გარანტირებას (საკონსტიტუციო სასამართლოს 2010 წლის 27 დეკემბრის #1/1/493 გადაწყვეტილება საქმეზე, „მოქალაქეთა პოლიტიკური გაერთიანებები: „ახალი მემარჯვენეები“ და „საქართველოს კონსერვატიული პარტია“ საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II.1).

ამ შემთხვევაში საქმე გვაქვს ძალზე სპეციფიკურ შემთხვევასთან, ვინაიდან საერთო სასამართლოების მიერ მოსარჩელის მიმართ გამოტანილ ორ გადაწყვეტილებას შორის აბსოლუტურად მსგავს სიტუაციაში ორი განსხვავებული შედეგი მოჰყვა. პირველ შემთხვევაში, როდესაც უზენაესი სასამართლოს გადაწყვეტილებით მოსარჩელე ბერუაშვილს დაეკისრა თანხის გადახდა, მის საფუძვლად განისაზღვრა საქართველოს სამოქალაქო კოდექსის 137-ე და 141-ე მუხლების სისტემური ინტერპრეტაცია, რომლის მიხევითაც ვალდებულების აღიარების „სხვა საშუალებად“ იქნა მიჩნეული მისი წერილი, რის შემდეგად ხანდაზმულობის ვადის ათვლა თავიდან დაიწყო. მეორე შემთხვევაში კი, როდესაც თავად მოსარჩელემ აღძრა სარჩელი იმავე შინაარსით თავდაცვის სამინისტროს წინააღმდეგ, უზენაესმა სასამართლომ იმავე 137-ე და 141-ე მუხლების საფუძველზე იგივე წერილი ვალდებულების აღიარებად არ მიიჩნია და სტანდარტული ხანდაზმულობა გაავრცელა მოთხოვნაზე. ამ შემთხვევაში ცხადია, რომ შესადარებელ სუბიექტებში მოიაზრება მოსარჩელე ბერუაშვილი, რომლის მიმართაც იქნა დადგენილი საქართველოს სამოქალაქო კოდექსის 137-ე და 141-ე მუხლების განსხვავებული ინტერპრეტაცია და სამოქალაქო სამართალწარმოების მონაწილე სხვა სუბიექტები, რომელთა მიმართაც უზენაესმა სასამართლომ სხვა ყველა შემთხვევაში გამოიყენა სტანდარტული განმარტება.

იმის გათვალისწინებით, რომ შესადარებელი პირებისთვის აუცილებელია, რომ კრიტერიუმით მსგავს კატეგორიაში ანალოგიურ გარემოებებში ხვდებოდნენ, ამასთან, არსებითად თანასწორნი იყვნენ კონკრეტულ ვითარებასა თუ ურთიერთობაში (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2010 წლის 27 დეკემბრის #1/1/493 გადაწყვეტილება საქმეზე, „მოქალაქეთა პოლიტიკური გაერთიანებები: „ახალი მემარჯვენეები“ და „საქართველოს კონსერვატიული პარტია“ საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II, 2), შესაძლებელია მარტივი დასკვნის გაკეთება: საქართველოს კონსტიტუციის მე-14 მუხლის მიზნებისთვის აუცილებელი შესადარებელი სუბიექტები განსაზღვრულია.

დიფერენცირებულად მოპყრობის მასშტაბისა და კონსტიტუციურობის შემოწმებისას აუცილებელია დადგინდეს, თუ რომელი ტესტი უნდა გამოიყენოს სასამართლომ შეფასებისთვის. სასამართლო მკაცრ ტესტს იყენებს საქართველოს კონსტიტუციის მე-14 მუხლში მოცემული რომელიმე „კლასიკური ნიშნის“ ან დიფერენციაციის მაღალი ინტენსივობის არსებობისას (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2013 წლის 11 აპრილის #1/1539 გადაწყვეტილება საქმეზე, „საქართველოს მოქალაქე ბესიკ ადამია საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II, 20). შესადარებელი ჯგუფების ერთმანეთისგან განსხვავება ხდება მათი სტატუსის მიხედვით. საქართველოს უზენაესმა სასამართლომ განსხვავებულად განმარტა ნორმა, ვინაიდან სამართალწარმოების მონაწილე თავდაცვის სამინისტრო იყო, შესაბამისად, სტატუსის მიხედვით მოსარჩელე ბერუაშვილი ჩააყენა დისკრიმინაციულ მდგომარეობაში. ამ შემთხვევაში აუცილებელია სწორედ მკაცრი ტესტის გამოყენებას, ვინაიდან, დაცულ სფეროში ჩარევა მაღალი ინტენსივობით ხასიათდება. ინტენსივობა ყოველ კონკრეტულ შემთხვევაში ინდივიდუალურად განისაზღვრება და ამ შემთხვევაში გადამწყვეტია ის გარემოება, არსებითად თანასწორი პირები რამდენად იმყოფებიან განსხვავებულ პირობებში და დიფერენციაცია რამდენად მკვეთრად დააშორებს შესადარებელ სუბიექტებს კონკრეტულ ურთიერთობებში მონაწილეობის თანაბარი შესაძლებლობებიდან. (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2013 წლის 11 ივნისის #1/3/534 გადაწყვეტილება საქმეზე, „საქართველოს მოქალაქე ტრისტან მამაგულაშვილი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II,25)

მოთხოვნა 2.

საქართველოს სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის 423-ე მუხლი ითვალისწინებს კანონიერ ძალაში შესული გადაწყვეტილებათა გასაჩივრებას ახლად აღმოჩენილ გარემოებათა გამო საქმის წარმოების განახლების მოთხოვნით. აღნიშნული ნორმის თანახმად, კანონიერ ძალაში შესული გადაწყვეტილება შეიძლება გასაჩივრდეს ახლად აღმოჩენილ გარემოებათა გამო საქმის წარმოების განახლების მოთხოვნით, თუ მაგალითად „არსებობს ადამიანის უფლებათა ევროპის სასამართლოს კანონიერ ძალაში შესული გადაწყვეტილება (განჩინება), რომელმაც დაადგინა ადამიანის უფლებათა და ძირითად თავისუფლებათა დაცვის კონვენციის ან/და მისი დამატებითი ოქმების დარღვევა ამ საქმესთან დაკავშირებით, და დადგენილი დარღვევა გადასასინჯი გადაწყვეტილებიდან გამომდინარეობს („ზ“ ქვეპუნქტი); არსებობს გაერთიანებული ერების ორგანიზაციის ადამიანის უფლებათა კომიტეტის, ქალთა წინააღმდეგ დისკრიმინაციის ყველა ფორმის აღმოფხვრის კომიტეტის, ბავშვის უფლებათა კომიტეტის, წამების წინააღმდეგ კომიტეტის ან რასობრივი დისკრიმინაციის აღმოფხვრის კომიტეტის (შემდგომ − კომიტეტი) გადაწყვეტილება, რომლითაც ამ საქმესთან დაკავშირებით დადგენილ იქნა კომიტეტის დამაარსებელი კონვენციის დარღვევა, და გადასასინჯი გადაწყვეტილება ამ დარღვევას ეფუძნება“ („თ“ ქვეპუნქტი).

თუმცა, აღნიშნული ნორმა და არც ერთი სხვა ნორმა სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის, არ ითვალისწინებს საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს გადაწყვეტილების საფუძველზე, რომლითაც არაკონსტიტუციურად იქნა ცნობილი ნორმა, კანონიერ ძალაში შესული გადაწყვეტილებათა გასაჩივრებას ახლად აღმოჩენილ გარემოებათა გამო საქმის წარმოების განახლების შესაძლებლობას.

აღნიშნული ეწინააღმდეგება საქართველოს კონსტიტუციის 42-ე მუხლის პირველი პუნქტით დაცულ სამართლიანი სასამართლოს უფლებას და ამ უფლებით დაცულ სამართლებრივ სიკეთეს.

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს განმარტებით „ზოგადად, საქმის წარმოების განახლება სასამართლო გადაწყვეტილების ბათილად ცნობის მოთხოვნით, შესაბამისი საფუძვლების, პირობების არსებობისას, სამართლიანი სასამართლოს უფლების მნიშვნელოვანი კომპონენტია. ეს ინსტიტუტი უდავოდ ემსახურება სამართლიანი მართლმსაჯულების მიღწევის ლეგიტიმურ მიზანს, რაც, საბოლოო ჯამში, ადამიანის უფლებების სრულყოფილ რეალიზაციას და ადეკვატურ დაცვას უზრუნველყოფს. ამიტომ ძალზე მნიშვნელოვანია, რომ კანონმდებლობით იყოს შექმნილი ამ ინსტიტუტის ეფექტურად გამოყენებისთვის ადეკვატური და საკმარისი გარანტიები. მოცემულ შემთხვევაში, საკონსტიტუციო სასამართლომ უნდა შეაფასოს, სადავო ნორმა, სასარჩელო მოთხოვნის ფარგლებში, ხომ არ იწვევს ამ უფლებრივი კომპონენტით სარგებლობის არათანაზომიერ შეზღუდვას და, შესაბამისად, სამართლიანი სასამართლოს უფლების დარღვევას? (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2013 წლის 5 ნოემბრის N3/1/531 გადაწყვეტილება „ისრაელის მოქალაქეები - თამაზ ჯანაშვილი, ნანა ჯანაშვილი და ირმა ჯანაშვილი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ, II-14).

სამართლიანი სასამართლოს უფლება, უპირველესად, ნიშნავს სახელმწიფო ხელისუფლების ყველა იმ გადაწყვეტილების (ქმედების) სასამართლოში გასაჩივრებისა და სამართლებრივი შეფასების შესაძლებლობას, რომელიც ადამიანის უფლებებს არღვევს. ამ თვალსაზრისით, სამართლიანი სასამართლოს უფლების განხორციელება „სამართლებრივი სახელმწიფოს პრინციპს უკავშირდება და მნიშვნელოვანწილად განსაზღვრავს მის არსს” (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2006 წლის 15 დეკემბრის გადაწყვეტილება №1/3/393,397 საქმეზე „საქართველოს მოქალაქეები ონისე მებონია და ვახტანგ მასურაშვილი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ”, II, 1). „სასამართლო ხელისუფლების ... უფლებამოსილება უნდა წარმოადგენდეს 42-ე მუხლის რეალიზაციის ეფექტურ შესაძლებლობას და, იმავდროულად, სასამართლოსადმი ხელმისაწვდომობის უფლებით სრულყოფილად სარგებლობის კონსტიტუციურ გარანტიას“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2010 წლის 28 ივნისის გადაწყვეტილება № 1/466 საქმეზე „საქართველოს სახალხო დამცველი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II, 14).

საქართველოს კონსტიტუციის 82-ე მუხლის პირველი პუნქტის თანახმად სასამართლო ხელისუფლება ხორციელდება საკონსტიტუციო კონტროლის, მართლმსაჯულებისა და კანონით დადგენილი სხვა ფორმების მეშვეობით. ხოლო, ამავე მუხლის მე-2 პუნქტის მიხედვით სასამართლოს აქტები სავალდებულოა ყველა სახელმწიფო ორგანოსა და პირისათვის ქვეყნის მთელ ტერიტორიაზე. შესაბამისად, საკონსტიტუციო კონტროლის სასამართლო ორგანოს - საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს გადაწყვეტილება, განსაკუთრებით ისეთ შემთხვევებში, როდესაც საქართველოს კონსტიტუციის 89-ე მუხლის პირველი პუნქტის „ვ“ ქვეპუნქტის საფუძველზე საკონსტიტუციო სასამართლო არაკონსტიტუციურად ცნობს ნორმატიულ აქტს საქართველოს კონსტიტუციის მეორე თავით აღიარებულ ადამიანის ძირითად უფლებებთან და თავისუფლებებთან მიმართებით, უნდა წარმოადგენდეს სამოქალაქოსამართლებრივი საქმის წარმოების განახლების საფუძელს, როგორც ახლად აღმოჩენილი გარემოება.

ამდენად, მიგვაჩნია, რომ საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს გადაწყვეტილება, რომლითაც არაკონსტიტუციურად იქნა ცნობილი, საქართველოს კონსტიტუციის მე-2 თავით გარანტირებული ადამიანის ძირითადი უფლებებისა და თავისუფლებებთან მიმართებაში უნდა წარმოადგენდეს კანონიერ ძალაში შესული გადაწყვეტილებათა გასაჩივრების ახლად აღმოჩენილ გარემოებათა გამო საქმის წარმოების განახლების საფუძველს.

ყოველივე ზემოაღნიშნულის გათვალისწინებით, მიგვაჩნია, რომ არაკონსტიტუციურად უნდა იქნეს ცნობილი საქართველოს სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის 432-ე მუხლის პირველი ნაწილის ის ნორმატიული შინაარსი, რომელიც გამორიცხავს კანონიერ ძალაში შესული გადაწყვეტილებების გასაჩივრებას ახლად აღმოჩენილ გარემოებათა გამო საქმის წარმოების განახლების მოთხოვნით, თუ არსებობს საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს გადაწყვეტილება, რომელმაც არაკონსტიტუციურად ცნო ნორმატიული აქტი, რომელიც საფუძვლად დაედო ამ გადაწყვეტილებას.

6. კონსტიტუციური სარჩელით/წარდგინებით დაყენებული შუამდგომლობები

შუამდგომლობა სადავო ნორმის მოქმედების შეჩერების თაობაზე: არა

შუამდგომლობა პერსონალური მონაცემების დაფარვაზე: არა

შუამდგომლობა მოწმის/ექსპერტის/სპეციალისტის მოწვევაზე: არა

შუამდგომლობა/მოთხოვნა საქმის ზეპირი მოსმენის გარეშე განხილვის თაობაზე: არა

კანონმდებლობით გათვალისწინებული სხვა სახის შუამდგომლობა: არა