კოლეგიის შემადგენლობა:

ბესარიონ ზოიძე (სხდომის თავმჯდომარე);

ვახტანგ გვარამია;

იაკობ ფუტკარაძე;

ნიკოლოზ შაშკინი (მომხსენებელი მოსამართლე).

სხდომის მდივანი: დარეჯან ჩალიგავა.

2005 წლის 6, 8, 12 და 15 ივლისის ღია სასამართლო სხდომებზე, რომლებშიც მონაწილეობდნენ მოსარჩელე სააქციო საზოგადოება "საქგაზის" წარმომადგენლები – გენერალური დირექტორი ვალენტინ აკოფოვი, ადვოკატები გიგა კობალაძე და გიორგი თითბერიძე, მოსარჩელე სააქციო საზოგადოება "ანაჯგუფის" (ყოფილი "თბილგაზოაპარატის") წარმომადგენლები – თედო გოგნაძე, ლადო სანიკიძე და გიორგი უსუფაშვილი, მოპასუხე საქართველოს პარლამენტის წარმომადგენლები – საქართველოს პარლამენტის აპარატის იურიდიული დეპარტამენტის სასამართლოებში წარმომადგენლობის განყოფილების წამყვანი სპეციალისტი მარინე რობაქიძე და ამავე დეპარტამენტის მოწვეული სპეციალისტი იოსებ ლომაშვილი, სპეციალისტები – საქართველოს ახალგაზრდა ეკონომისტთა ასოციაციის გამგეობის თავმჯდომარე, ეკონომიკის მაგისტრი თენგიზ შერგელაშვილი და საქართველოს ენერგეტიკის მარეგულირებელი ეროვნული კომისიის იურიდიული დეპარტამენტის უფროსი თამაზ ინაშვილი, მოწმე – საქართველოს იუსტიციის სამინისტროს სააღსრულებო დეპარტამენტის მრჩეველი ლელა შარვაძე,

საქმის დასახელება: ,,სააქციო საზოგადოებები – ,,საქგაზი" და ,,ანაჯგუფი" (ყოფილი ,,თბილგაზოაპარატი") საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ”.

დავის საგანი: ,,სააღსრულებო წარმოებათა შესახებ” საქართველოს 1999 წლის 16 აპრილის კანონის მე-2 მუხლის კონსტიტუციურობა საქართველოს კონსტიტუციის 21-ე მუხლის პირველი პუნქტის პირველ წინადადებასთან და 30-ე მუხლის მე-2 პუნქტის პირველ წინადადებასთან მიმართებით.

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს პირველმა კოლეგიამ 2002 წლის 31 მაისს არსებითად განსახილველად მიიღო სს ,,საქგაზის" 184-ე ნომრით რეგისტრირებული კონსტიტუციური სარჩელი (საოქმო ჩანაწერი №1/4/184). 2003 წლის 18 აპრილს კი სასამართლო კოლეგიამ ასევე განსახილველად მიიღო სს ,,თბილგაზოაპარატის" (ახლანდელი ,,ანაჯგუფის") 228-ე ნომრით რეგისტრირებული კონსტიტუციური სარჩელი და გააერთიანა იგი 184-ე ნომრით რეგისტრირებულ კონსტიტუციურ სარჩელთან ერთ საქმედ ერთობლივი განხილვის მიზნით (საოქმო ჩანაწერი №1/3/228).

კონსტიტუციური სარჩელების შემოტანის საფუძველია საქართველოს კონსტიტუციის 42-ე მუხლის პირველი პუნქტი და 45-ე მუხლი, ,,საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ" ორგანული კანონის მე-19 მუხლის პირველი პუნქტის „ე,, ქვეპუნქტი და 39-ე მუხლის პირველი პუნქტის „ა“ ქვეპუნქტი, „საკონსტიტუციო სამართალწარმოების შესახებ“ კანონის მე-16 მუხლი.

საქმის არსებითი განხილვის დაწყებისთანავე გაირკვა, რომ სს ,,თბილგაზოაპარატს" სახელწოდება შეეცვალა, რის გამოც მის ნაცვლად მოსარჩელე გახდა სს ,,ანაჯგუფი". ამასთანავე, მოსარჩელეთა წარმომადგენლებმა შეამცირეს სასარჩელო მოთხოვნის მოცულობა და მოითხოვეს არაკონსტიტუციურად იქნეს ცნობილი სადავო – 2¹ მუხლის მხოლოდ ის ნაწილი, რომლის მიხედვითაც იძულებით აღსრულებას, იძულებით აუქციონს, ყადაღის დადებასა და სეკვესტრს არ ექვემდებარება ,,აგრეთვე გენერაციის ობიექტები, ელექტროგამანაწილებელი და რეგიონალური გაზის ქსელები, რომლებიც სახელმწიფოს საკუთრებას ან იმ საწარმოთა საკუთრებას წარმოადგენენ, სადაც სახელმწიფო ფლობს აქციათა ან საწესდებო კაპიტალში წილის არანაკლებ 50%-ს".

მოსარჩელეები აღნიშნავენ, რომ სადავო ნორმით მოხდა მათი უფლებების მნიშვნელოვანი შეზღუდვა. დაირღვა კონსტიტუციის 21-ე მუხლით აღიარებული და გარანტირებული საკუთრების უფლება. მოსარჩელეებს ხელშეკრულებები ჰქონდათ გაფორმებული ისეთ საწარმოებთან, რომლებიც სახელმწიფოს საკუთრებას ან იმ საწარმოთა საკუთრებას წარმოადგენენ, სადაც სახელმწიფო ფლობს აქციათა ან საწესდებო კაპიტალში წილის არანაკლებ 50%-ს. ისინი ვერ ახერხებენ დავალიანებების ამოღებას. მიმართეს სასამართლოებს, რომლებმაც დააკმაყოფილეს მათი მოთხოვნები და გაიცა სააღსრულებო ფურცლები. მიუხედავათ ამისა, სააღსრულებო დეპარტამენტი ვერ ახდენს რეაგირებას სადავო ნორმის გამო.

მოსარჩელეთა აზრით, სადავო ნორმა ასევე ეწინააღმდეგება საქართველოს კონსტიტუციის 30-ე მუხლის მეორე პუნქტს, რომლის თანახმადაც სახელმწიფო ხელს უწყობს თავისუფალ მეწარმეობასა და კონკურენციას. მოცემულ შემთხვევაში კი ის საწარმოები, რომლებიც სადავო აქტმა გაანთავისუფლა პასუხისმგებლობისაგან, ჩადგნენ უკეთეს სამეწარმეო პირობებში, ვიდრე კერძო სამართლის იურიდიული პირები. სასამართლო პროცესზე მოსარჩელეებმა კიდევ უფრო განავრცეს სადავო ნორმის არაკონსტიტუციურობის მოტივაცია. მათ აღნიშნეს, რომ სადავო ნორმით სახელმწიფო განსაკუთრებულ უფლებებს იძენს კერძოსამართლებრივ ურთიერთობებში, ირღვევა პირთა თანასწორობისა და ვალდებულების შესრულების ფუნდამენტური პრინციპები.

ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, მოსარჩელეები მიიჩნევენ, რომ სადავო ნორმა არაკონსტიტუციურად უნდა გამოცხადდეს და გაუქმდეს.

მოპასუხის – საქართველოს პარლამენტის წარმომადგენლების აზრით, ,,სააღსრულებო წარმოებათა შესახებ” კანონის მე-2 მუხლით შესაძლებელი გახდა სახელმწიფოს საკუთრების ან/და სახელმწიფოს წილობრივი მონაწილეობით შექმნილი საწარმოების საკუთრების უფლების რეალური უზრუნველყოფა. დაყადაღების პროცედურების გამოყენების გზით ადგილი ჰქონდა ამ საწარმოების ქონების რეალიზაციას გაცილებით ნაკლებ ფასებში, ვიდრე მათი რეალური ღირებულება იყო. ამავე დროს, აღსრულების შედეგად მიღებული თანხებით არა თუ საწარმოს ძირითადი ვალების დაფარვა, არამედ საბიუჯეტო გადასახადების გადახდაც კი ვერ ხერხდებოდა. აქედან გამომდინარე, სახეზე იყო მძიმე ეკონომიკურ პირობებში მყოფი და ფაქტიურად ლიკვიდირებული სახელმწიფოს წილობრივი მონაწილეობით შექმნილი საწარმოები, რომელთა პრივატიზება შეუძლებელი ხდებოდა. ამ პროცესებში სახელმწიფოს ინტერესების დაცვისა და კონტროლის მექანიზმის შემუშავებისათვის აუცილებელი გახდა აღნიშნული ნორმის მიღება, ვინაიდან აღსრულება უმრავლეს შემთხვევაში მოქმედი კანონმდებლობის უხეში დარღვევით ხდებოდა.

მოპასუხის წარმომადგენლები თვლიან, რომ მოსარჩელეების საკუთრების უფლება არანაირად არ ილახება აღნიშნულ ქონებაზე იძულებითი აღსრულების გაუვრცელებლობით. მათ ნებისმიერ დროს შეუძლიათ უზრუნვეყოფის ღონისძიების შეცვლა სხვა, უფრო მისაღები ფორმით, ოღონდ მხოლოდ სასამართლო პროცედურის მეშვეობით. კანონმა მხოლოდ გენერაციის ობიექტებზე, ელექტროგამანაწილებელ და რეგიონალურ გაზის ქსელებზე შეზღუდა იძულებითი აღსრულება, თორემ სხვა ქონებაზე შეზღუდვები რომ არ ვრცელდება, ამას ,,სააღსრულებო წარმოებათა შესახებ" კანონიც ცხადყოფს. ამ კონკრეტულ შემთხვევაში ადგილი აქვს სამართალგამოყენებით პრაქტიკაში არსებულ დარღვევას, რისი განხილვაც არ შედის საკონსტიტუციო სასამართლოს კომპეტენციაში. სადავო ნორმა ემსახურება მართლმსაჯულების ისეთი საყოველთაოდ აღიარებული პრინციპის უზრუნველყოფას, როგორიცაა სამართლიანობა.

მოპასუხის წარმომადგენლებს მიაჩნიათ, რომ მოსარჩელეთა მოთხოვნა არ უნდა დაკმაყოფილდეს.

სპეციალისტ თენგიზ შერგელაშვილის დასკვნით, სადავო ნორმა არა მარტო ეწინააღმდეგება კონსტიტუციის დებულებებს, არამედ მთლიანობაში არ შეესაბამება საბაზრო ეკონომიკის პრინციპებს. მიუხედავად იმისა, სახელმწიფო ფლობს თუ არა რომელიმე საწარმოში წილს, ბაზარზე იგი საქმიანობს როგორც კერძო სამართლის იურიდიული პირი და შესაბამისად თანაბარ მდგომარეობაში უნდა იქნეს ჩაყენებული სხვა საწარმოებთან, რომლებშიც სახელმწიფოს წილი არ არის წარმოდგენილი. მაშინ, როდესაც სახელმწიფო თავად უნდა იყოს კონკურენციის დამცველი, ასეთი ტიპის ნორმის შემოღებით შესაძლოა თავად შეუწყოს ხელი მონოპოლიური წარმონაქმნების გაჩენას, რაც ეწინააღმდეგება კონსტიტუციის შესაბამის დებულებებს.

სპეციალისტი თამაზ ინაშვილი აღნიშნავს, რომ საკუთრება ზოგადად და მით უმეტეს უძრავ ნივთებზე შეუძლებელია განვიხილოთ, როგორც მხოლოდ კერძო ინტერესების საქმე. საზოგადოებრივი ინტერესები საკუთრების უცილობელი ტვირთია და ამდენად, უძრავ ქონებაზე საკუთრებისას შერწყმული უნდა იყოს კერძო და საზოგადოებრივი ინტერესები. სამოქალაქო კოდექსის 170-ე მუხლში პირდაპირაა ნათქვამი, რომ მესაკუთრეს თავისუფლად შეუძლია ფლობდეს, სარგებლობდეს და განკარგავდეს თავის საკუთრებას კანონიერი და სახელშეკრულებო ბოჭვის ფარგლებში. სწორედ ამ შებოჭვაში ვლინდება საკუთრების სოციალური ფუნქცია. ამგვარი შეზღუდვა, როგორც წესი, იზრდება საკუთრების ისეთი ობიექტების მიმართ, რომელთა დანიშნულება ადამიანისათვის სასიცოცხლოდ აუცილებელი პროდუქციის წარმოებაა. ასეთად კი სხვებთან ერთად მიიჩნევა ელექტროენერგია და ბუნებრივი გაზი. აქედან გამომდინარე, გენერაციის ობიექტები, ელექტროგამანაწილებელი და რეგიონალური გაზის ქსელები შეიძლება დაცული იქნეს იძულებითი აღსრულებისაგან იმ პირობით, თუ ამგვარი დაცვა თანაბრად გავრცელდება ყველა მესაკუთრეზე და დაცული იქნება სამართლის ერთ-ერთი უმთავრესი პრინციპი, რომლის შესაბამისადაც თანაბარ პირობებში თანაბარი და თანასწორი მიდგომა უნდა იყოს.

მოწმე ლელა შარვაძემ აღნიშნა, რომ სააღსრულებო დეპარტამენტი ხელმძღვანელობს ,,სააღსრულებო წარმოებათა შესახებ" კანონით, მისი 2 მუხლით. აღსრულება შეიძლება განხორციელდეს ამოღებული თანხებიდანაც და შესაძლებელია, რომ აღიძრას გაკოტრების საქმე. შეიძლება გარკვეულ მომენტში აღსრულება შეჩერდეს, მაგრამ შემდგომ იგი უნდა განახლდეს.

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს პირველმა კოლეგიამ საქმის არსებითად განხილვის საფუძველზე გააანალიზა კონსტიტუციური სარჩელების მონაცემები, საკონსტიტუციო სამართალწარმოების მონაწილეთა გამოსვლები, მოწმის ჩვენება, სპეციალისტების დასკვნები და ამის შედეგად დაადგინა გადაწყვეტილების მისაღებად საჭირო გარემოებანი.

სასამართლო კოლეგია თვლის, რომ სს ,,საქგაზისა" და სს ,,ანაჯგუფის" კონსტიტუციური სარჩელები უნდა დაკმაყოფილდეს.

1. სასამართლო კოლეგია აღნიშნავს, რომ სადავო ნორმის არაკონსტიტუციურობაზე მიანიშნებს მისი მიღების ისტორია. ,,სააღსრულებო წარმოებათა შესახებ" კანონში თავდაპირველად 2¹ მუხლი არ არსებობდა და როგორც სასამართლო პროცესიდან გაირკვა, ამ მუხლის სადავო ნაწილით გათვალისწინებულ ობიექტებზე აღსრულების მიქცევა ხდებოდა საერთო წესით. შემდგომ, 2002 წლის 25 იანვარს საქართველოს პრეზიდენტმა საკანონმდებლო ინიციატივით მიმართა საქართველოს პარლამენტს და მოითხოვა ,,სააღსრულებო წარმოებათა შესახებ" კანონში დამატების შეტანა. ამასთან დაკავშირებით შედგენილ განმარტებით ბარათში სადავო ნორმის მიღების საფუძვლად მიჩნეულია ის, რომ აღსრულება უმრავლეს შემთხვევაში მიმდინარეობს მოქმედი კანონმდებლობის უხეში დარღვევით. დაყადაღების საფუძველი ხშირად გაურკვეველია და ემსახურება ცალკეული კლანებისა თუ ძლიერი ფინანსური დაჯგუფებების ინტერესებს. ქონების რეალიზაცია ხდება მის რეალურ ღირებულებაზე ნაკლებად და ამ პროცესში არ არის დაცული სახელმწიფოს ინტერესები.

სასამართლო კოლეგიას მიაჩნია, რომ პრეზიდენტის განმარტებით ბარათში აღნიშნული გარემოებანი, არ შეიძლება მიჩნეული იქნეს ისეთ ფაქტორად, რასაც უნდა მოჰყოლოდა სადავო ნორმის მიღება. მოცემულ კონკრეტულ შემთხვევაში, არ შეიძლება სამართალგამოყენების პროცესში არსებულმა დარღვევებმა ეჭვის ქვეშ დააყენოს სამართლის ნორმის არსებობა. ასეთ ვითარებაში სახელმწიფო ვალდებულია იყენებდეს მის ხელთ არსებულ ყველა კანონიერ და გონივრულ საშუალებას ნორმის რეალიზაციის მიზნით – თავად ნორმის ,,დადანაშაულების" პოლიტიკა ზიანს აყენებს სამართლებრივ სტაბილურობასა და სამართლებრივ წესრიგს, რაც სახელმწიფოს ნორმალური ფუნქციონირების აუცილებელი პირობაა. სამართალგანვითარება მიიღწევა არაეფექტიან და გაუმართლებელ ნორმებზე უარის თქმით და არა პოზიტიური სამართლებრივი ფასეულობებისაგან გაუცხოებით.

2004 წლის სექტემბერში საქართველოს პარლამენტის წევრმა კახა კუკავამ პარლამენტში წარადგინა კანონპროექტი ,,სააღსრულებო წარმოებათა შესახებ" კანონში ცვლილების შეტანის თაობაზე, სადაც იგი მოითხოვდა 2¹ მუხლის სადავო ნაწილის გაუქმებას. კანონპროექტი განხილული იქნა პარლამენტის კომიტეტებში და აღნიშნული საკანონმდებლო წინადადება არ იქნა გაზიარებული არსებითად იგივე მოსაზრებებით, რაზედაც საუბარი იყო საქართველოს პრეზიდენტის ზემოთ დასახელებულ ,,განმარტებით ბარათში". ამ შემთხვევაშიც სადავო ნორმის შენარჩუნების მთავარ მოტივად მიჩნეულია ის, რომ კრედიტორების ,,მიზანმიმართული და პერმანენტული მცდელობები" ეხება იძულებითი აღსრულების განხორციელებას მევალე ენერგეტიკული ორგანიზაციების ანგარიშებისა და ქონების მიმართ. აღსანიშნავია ის გარემოებაც, რომ პარლამენტის კომიტეტები საერთოდ კი არ უარყოფენ სადავო ნორმის გაუქმებას, არამედ მხოლოდ ,,ამ ეტაპზე" (,,მოცემულ ეტაპზე") მიაჩნიათ ეს ნაადრევად ენერგეტიკის ობიექტების მძიმე ფინანსური მდგომარეობის გამო.

სასამართლო კოლეგია ასევე აღნიშნავს, რომ მოცემული სარჩელების არსებითად განსახილველად მიღების შემდეგ, საკონსტიტუციო სასამართლოში შემოვიდა ფიზიკური პირების ორი ისეთი სარჩელი, რომლებიც კვლავ სადავო ნორმის კონსტიტუციურობის საკითხს შეეხება. მართალია, ყოველი სარჩელის არსებითი განხილვისათვის მიღების საკითხი სასამართლოს დამოუკიდებელი მსჯელობა-შეფასების საგანია, მაგრამ თავისთავად მსგავსი სარჩელების არსებობის ფაქტი სადავო ნორმის მიმართ ფიზიკური და იურიდიული პირების ნეგატიური დამოკიდებულების მანიშნებელია.

2. სადავო ნორმა ხელყოფს საქართველოს კონსტიტუციის 21-ე მუხლის პირველი პუნქტის იმ დებულებას, რომ ,,საკუთრება . . . აღიარებული და უზრუნველყოფილია". ირღვევა ადამიანის უფლებათა ევროპული კონვენციის პირველი ოქმის პირველი მუხლის შესაბამისი დებულებაც, რომ ,,ყოველ ფიზიკურ და იურიდიულ პირს უფლება აქვს დაუბრკოლებლად ისარგებლოს თავისი ქონებით". კონსტიტუციის აღნიშნული ნორმა პირველ რიგში გულისხმობს საკუთრების უფლების ყველასათვის თანაბრად აღიარებასა და უზრუნველყოფას, იმისგან დამოუკიდებლად, თუ რა სახით ვლინდება საკუთრების უფლება – ფიზიკურ ნივთებზე უშუალო საკუთრების უფლებით თუ მოთხოვნის უფლებაზე საკუთრებით. მოსარჩელეებს გააჩნიათ კონკრეტული სუბიექტების მიმართ სასამართლოს მიერ აღიარებული მოთხოვნები, რომელთა უზრუნველყოფასაც აბრკოლებს სადავო ნორმა. მოთხოვნის უფლებაზე საკუთრება აღიარებულია ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს პრეცედენტული სამართლით. ამ სასამართლომ თავის ერთ-ერთ გადაწყვეტილებაში აღნიშნა, რომ საკუთრების ცნებას ევროპული კონვენციის პირველი ოქმის პირველი მუხლის პირველ ნაწილში აქვს ავტონომიური მნიშვნელობა. იგი არ გულისხმობს მორტოოდენ ფიზიკურ ნივთებზე საკუთრების უფლებას და ზოგიერთი სხვა უფლებები და სარგებელი, რომლებიც ქმნიან ქონებას, მაგალითად, მოთხოვნის უფლება, ასევე შეიძლება განხილული იქნეს როგორც საკუთრების უფლება.

სასამართლო კოლეგია აღნიშნავს, რომ კონსტიტუციით აღიარებული და უზრუნველყოფილი საკუთრება გულისხმობს ყველასათვის ერთიანი და თანასწორი საკუთრების უფლების დამკვიდრებას. საქართველო პოსტსაბჭოური ქვეყნებიდან ერთ-ერთი პირველი სახელმწიფოა, რომელმაც უარი თქვა საკუთრების ფორმებზე და, შესაბამისად, პრივილეგიური მესაკუთრის ინსტიტუტზე. ასეთ მესაკუთრეს საბჭოთა სინამდვილეში წარმოადგენდა სახელმწიფო. საქართველოს კონსტიტუციის 21-ე მუხლში ჩადებული საკუთრების იდეა სახელმწიფოს, როგორც მესაკუთრეს, უფლებრივად ათანაბრებს სხვა მესაკუთრეებთან. ამის შესაბამისად ჩამოყალიბდა ქართული სამოქალაქო კანონმდებლობა. საქართველოს ახალი სამაქალაქო კოდექსის 24-ე მუხლის მე-4 ნაწილში მოცემულია უმნიშვნელოვანესი დებულება, რომ ,,სახელმწიფო სამოქალაქო- სამართლებრივ ურთიერთობებში მონაწილეობს ისევე, როგორც კერძო სამართლის იურიდიული პირი". კერძოსამართლებრივ ურთიერთობებში პირთა თანასწორობის დაკანონებულმა პრინციპმა სახელმწიფო გაათანაბრა ამ ურთიერთობის სხვა სუბიექტებთან.

ასეთი სამართალგანვითარების პირობებში სადავო ნორმა გამოიყურება ერთგვარ უკან გადადგმულ ნაბიჯად. იგი ფაქტობრივად ხელს უწყობს საკუთრების ფორმების რეანიმაციას და პრივილეგიური მესაკუთრის ინსტიტუტის შემოღებას. სადავო ნორმის წყალობით სახელმწიფოსთან ერთად ასეთ პრიორიტეტულ მდგომარეობაში ექცევიან ის კერძო საწარმოებიც, რომლებშიც სახელმწიფოს აქციათა ან საწესდებო კაპიტალში წილის 50%-ზე მეტი გააჩნია. სწორად შენიშნავს სპეციალისტი თენგიზ შერგელაშვილი, რომ სახელმწიფოს წილობრივი მონაწილეობით შექმნილი საწარმოები, როგორც კერძო სამართლის იურიდიული პირები, თანაბარ პირობებში უნდა იქნენ ჩაყენებული სხვა საწარმოებთან, რომლებშიც სახელმწიფოს წილი არ გააჩნია. სასამართლო გადაწყვეტილებათა აღსრულების პროცესში ასეთი პრივილეგიური სუბიექტების წარმოშობა ეჭვის ქვეშ აყენებს სასამართლო გადაწყვეტილებათა აღსრულების უპირობობას და საფრთხეს უქმნის მართლმსაჯულების განხორციელების ზოგად პრინციპებს. აღნიშნული სუბიექტებისათვის უსაფუძვლო პრივილეგიების მინიჭება არათანაბარ მდგომარეობაში აყენებს სამოქალაქო ბრუნვის მონაწილეებს და წინააღმდეგობაში მოდის საქართველოს კონსტიტუციის 30-ე მუხლის მე-2 პუნქტთან, რომლის მიხედვიდაც ,,სახელმწიფო ვალდებულია ხელი შეუწყოს თავისუფალი მეწარმეობისა და კონკურენციის განვითარებას". სახელმწიფოს არა აქვს უფლება საკანონმდებლო ხელისუფლება გამოიყენოს იმგვარად, რომ ამით ხდებოდეს საყოველთაოდ აღიარებული სამართლებრივი პრინციპების უარყოფა, ვინაიდან სახელმწიფოც შეზღუდულია სამართლით. თანაბარი განვითარების შესაძლებლობის მიცემა გულისხმობს სამართლებრივად გამართლებულ თანაბარ პირობებში ჩაყენებას და არა ისეთი მდგომარეობის ყველა შესაბამისი სუბიექტისათვის დაკანონებას, რაც სადავო ნორმაშია მოცემული. ამიტომაც, სასამართლო კოლეგია ვერ გაიზიარებს იმ მოსაზრებას, რომლის თანახმადაც გენერაციის ობიექტები, ელექტროგამანაწილებელი და რეგიონალური გაზის ქსელები შეიძლება დაცული იქნეს იძულებითი აღსრულებისგან იმ პირობით, თუ ამგვარი დაცვა თანაბრად გავრცელდება ყველა შესაბამის მესაკუთრეზე.

სასამართლო კოლეგია აღნიშნავს, რომ სახელმწიფო ვალდებულია საკუთრების ფორმების აღდგენის ნებისმიერი გამოვლინება აღკვეთოს. ამას განსაკუთრებული მნიშვნელობა აქვს პოსტსოციალისტური ქვეყნებისათვის. ასე მაგალითად, რუმინეთის საკონსტიტუციო სასამართლომ გააუქმა სისხლის სამართლის კოდექსის ის ნორმა, რომელიც პირად საკუთრებასთან შედარებით უფრო მკაცრად სჯიდა საზოგადოებრივი საკუთრების ხელმყოფს. ანალოგიური მოთხოვნით 1998 წლის 11 მაისს სარჩელი საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოშიც შემოვიდა. ამ სარჩელზე საქმის წარმოება შეწყდა, ვინაიდან კანონმდებელმა ერთმანეთთან შესაბამისობაში მოიყვანა სისხლის სამართლის კოდექსის სათანადო ნორმები.

3. სასამართლო კოლეგია ვერ გაიზიარებს მოპასუხის წარმომადგენელთა იმ აზრს, რომ სადავო ნორმის არსებობა აუცილებელ საზოგადოებრივ ინტერესებს ემსახურება – სახელმწიფოს წილობრივი მონაწილეობით შექმნილი და ფაქტობრივად ლიკვიდირებული, უმოქმედო და გაჩერებული საწარმოები ჩაერთვება სამეურნეო ბრუნვაში და სახელმწიფო ბიუჯეტსაც გაუჩნდება დამატებითი სახსრები. მოვალისადმი ასეთი დამოკიდებულება არ შეიძლება ჩაითვალოს საზოგადოებრივი ინტერესების გონივრულ გამოვლინებად, ვინაიდან იგი არ ითვალისწინებს მიზნის მიღწევის საშუალებათა სამართლიანობას, უგულებელყოფს კრედიტორის ინტერესებს.

სასამართლო კოლეგიას მიაჩნია, რომ სახელმწიფო ვალდებულია საზოგადოებრივი ინტერესებით საკუთრების შეზღუდვის ყველაზე სწორი და ეფექტიანი გზა გამონახოს, რაც მძიმე ტვირთად არ დააწვება სამეურნეო ბრუნვის მხოლოდ ერთ მონაწილეს. მიუღებელია ერთი ასეთი მონაწილის საკუთრების გარანტიაზე უარის თქმა ბრუნვის მეორე მონაწილის საკუთრების სასარგებლოდ. სადავო ნორმაში სწორედ ისეთი ვითარებაა, როცა არ დასტურდება ანგარიშგასაწევი საზოგადოებრივი ინტერესი პრივილეგიის შესანარჩუნებლად. სასამართლო კოლეგია არ გამორიცხავს გარკვეული კატეგორიის ქონებისადმი სახელმწიფოს განსაკუთრებულ უფლებებს. ამასთან კოლეგია აღნიშნავს, რომ საკუთრების საზოგადოებრივი საჭიროება და შესაბამისად სოციალური ფუნქცია არ შეიძლება განისაზღვრებოდეს იმის მიხედვით, თუ ვინ არის მესაკუთრე სუბიექტი. საკუთრება, როგორც ფასეულობა, ავალდებულებს ნებისმიერ სუბიექტს – იქნება ეს სახელმწიფო თუ კერძო პირი. ეს ვალდებულება უშუალოდ საკუთრებიდან გამომდინარეობს. ამიტომაც, ვის ხელშიც არ უნდა აღმოჩნდეს სადავო ნორმით განსაზღვრული ობიექტები, სოციალური ტვირთისგან ისინი ვერ გათავისუფლდებიან.

4. სასამართლო კოლეგია აღნიშნავს, რომ სადავო ნორმის მიღებით გამოწვეული სინამდვილე აკნინებს სამოქალაქო ბრუნვის იმ ფუძემდებლურ პრინციპს, რომლის თანახმადაც ვალდებულება უნდა შესრულდეს. შესრულებას აზრი დაეკარგებოდა, თუკი არ იქნებოდა გარანტირებული მისი დარღვევის შემთხვევაში პასუხისმგებლობის იძულებით რეალიზაცია. მიუღებელია ისეთი მდგომარეობის შექმნა, როცა უფლება ფორმალურად აღიარებულია, მაგრამ გაუმართლებლადაა გართულებული მისი რეალიზაცია – მით უმეტეს, როცა საქმე შეეხება სასამართლოს მიერ აღიარებულ უფლებას. დაუშვებელია, როდესაც უფლება აღიარებულიცაა და იმავდროულად უარყოფილიც. ფუნდამენტური უფლებებისადმი ასეთი დამოკიდებულება აბრკოლებს სამოქალაქო ბრუნვას, რაშიც თავის სერიოზულ გამოვლინებას პოულობს საკუთრების კონსტიტუციით აღიარებული უფლება.

გარდა ამისა, 21-ე მუხლის დარღვევა პირდაპირ კავშირშია კონსტიტუციის 42-ე მუხლის პირველი პუნქტით გარანტირებულ სასამართლოსადმი მიმართვის უფლებასთან. ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს პრაქტიკაში დამკვიდრებული პრეცედენტია, როცა სასამართლოსადმი მიმართვაში გამოტანილი გადაწყვეტილების აღსრულებაც ივარაუდება. მართლაც, ყოველგვარი აზრი ეკარგება უფლების, მით უფრო – დარღვეული უფლების ნებისმიერ დონეზე აღიარებას, თუკი არ მოხდება სასამართლო გადაწყვეტილების აღსრულება. საქმეზე – ,,ბრუმარესკუ რუმინეთის წინააღმდეგ" ადამიანის უფლებათა ევროპულმა სასამართლომ თავის გადაწყვეტილებაში აღნიშნა: სასამართლოსადმი მიმართვის უფლება ,,ასევე მოიცავს კანონზომიერ ვარაუდსაც, რომ საბოლოო სასამართლო გადაწყვეტილებას პატივს სცემენ ხელისუფლების ეროვნული ორგანოები და, შესაბამისად, აღასრულებენ კიდეც" (იხ. ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლო, რჩეული გადაწყვეტილებები, ტ. II, თბ. 2003, გვ. 265). შეიძლება ითქვას, რომ უფლების რეალიზაცია- აღსრულებაშია ამ უფლების რეალური (ნამდვილი) შინაარსი. სხვანაირად, ნებისმიერი უფლება მარტოოდენ დეკლარაციულ ხასიათს შეიძენდა. უფლებისადმი ამგვარი დამოკიდებულება ბევრს ავალდებულებს სახელმწიფოს, რომელმაც თავი დააღწია კომუნიზმის მარწუხებს და დემოკრატიისა და თავისუფლების გზას დაადგა.

სასამართლო კოლეგია ასევე აღნიშნავს, რომ სასამართლო აღმასრულებელი ვალდებულია აღსრულების პროცესში ითვალისწინებდეს მოვალის ინტერესებსაც. ეს კი გულისხმობს კრედიტორის ინტერესების სრულად დაკმაყოფილების მიზნით პირველ რიგში მოვალის ისეთ ქონებაზე გადახდევინების მიქცევას, რაც ყველაზე ნაკლებად მტკივნეული იქნება მოვალისთვის და ვალის გასტუმრების შემდეგაც მისცემს მას ნორმალური ფუნქციონირების შესაძლებლობას. აღსრულების პროცესისადმი ასეთი დამოკიდებულება ,,სააღსრულებო წარმოებათა შესახებ" კანონის გონივრული განმარტებიდან უნდა გამომდინარეობდეს. კანონმდებელმა აღსრულების ქონებრივი სივრცე ისე არ უნდა დაავიწროვოს, რომ ამით შეუძლებელი აღმოჩდეს აღსრულება. ასეთ ვითარებაში ეფექტის მომტანი ვერ იქნება სარჩელის უზრუნველყოფის ინსტიტუტის გამოყენება, რაზედაც მიუთითებს მოპასუხე მხარის წარმომადგენელი.

თუკი აღსრულების ობიექტთა წრიდან სადავო ნორმით გათვალისწინებული ქონების ამორიცხვა იმითაა ნაკარნახევი, რომ ხელი შეეწყოს საწარმოთა გამოცოცხლება-გაჯანსაღებას და ამგვარად სამოქალაქო ბრუნვაში მათ ჩართვას, მაშინ გაუგებარია – რითია ამ მიზნებისათვის სეკვესტრი ხელის შემშლელი. მოქმედი კანონმდებლობა სეკვესტრს განიხილავს, როგორც აუქციონის უწყინარ ალტერნატივას, როცა ქონების რეალიზაცია კი არ ხდება, არამედ მისი სამართავად გადაცემა. საკითხავია, რატომ უნდა ლახავდეს ამ ობიექტების მეპატრონეთა ინტერესებს კარგი მმართველისთვის მათი გადაცემა.

სასამართლო კოლეგია ვერ დაეთანხმა მოპასუხე მხარის წარმომადგენელს, რომ სასამართლომ არ უნდა იმსჯელოს სამართალგამოყენებითი პრაქტიკის შესახებ. ეს პრაქტიკა სასამართლოს სჭირდება იმდენად, რამდენადაც მისი შესწავლა აუცილებელია სადავო ნორმის კონსტიტუციურობის შესაფასებლად. მოსარჩელეები სწორედ რომ სასამართლო გადაწყვეტილებების აღსრულების თვალსაზრისით ასაბუთებენ სადავო ნორმის არაკონსტიტუციურობას. სწორედ ამ მიზნით წარმოადგინეს მათ საერთო სასამართლოების მრავალი გადაწყვეტილება, რომლებშიც მათი მოთხოვნები დაკმაყოფილებულია, მაგრამ აღსრულება არ ხდება. ამას ნაწილობრივ ადასტურებს აგრეთვე იუსტიციის სამინისტროს სააღსრულებო დეპარტამენტის მიერ 2005 წლის 14 ივლისს სასამართლოს სახელზე გამოგზავნილი წერილი (№04/10/02-176). სამართალგამოყენებითი პრაქტიკა სასამართლო კოლეგიას იმ მხრივაც აინტერესებს, რომ სადავო ნორმის მოქმედებამ დაძაბა და კალაპოტიდან ამოაგდო შესაბამისი სახელშეკრულებო ურთიერთობები. მისი შედეგები განსაკუთრებით ნეგატიურად აისახა ვალდებულებათა შესრულებაზე. ამასთან, სასამართლო კოლეგიისთვის ცნობილი გახდა საერთოდ სახელმწიფოს წილობრივი მონაწილეობით მოქმედ იმ საწარმოთა ნუსხა, სადაც სახელმწიფო ფლობს წილის (აქციათა) არანაკლებ 50%-ს. საჯარო სამართლის იურიდიული პირის – ,,საწარმოთა მართვის სააგენტოს" მიერ ამ ნუსხაში 2005 წლის თებერვლისათვის 1729 საწარმოა შეტანილი. სასამართლო კოლეგია მიიჩნევს, რომ ასეთი გარემოებების არსებობის გამო აუცილებლად უნდა იქნეს გათვალისწინებული გონივრული ვადა, რათა შეიქმნას საკონსტიტუციო სასამართლოს გადაწყვეტილების აღსრულებისათვის საჭირო პირობები.

ყოველივე ზემოაღნიშნულის გათვალისწინებით, ხელმძღვანელობს რა საქართველოს კონსტიტუციის 89-ე მუხლის პირველი და მეორე პუნქტებით, „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ,, ორგანული კანონის მე-19 მუხლის პირველი პუნქტის ,,ე” ქვეპუნქტით, 21-ე მუხლის მე-2 პუნქტით, 39-ე მუხლის პირველი პუნქტის ,,ა” ქვეპუნქტითა და მე-2 პუნქტით, 43-ე მუხლის მე-2, მე-4, მე-7 და მე-8 პუნქტებით, „საკონსტიტუციო სამართალწარმოების შესახებ,, კანონის 32-ე და 33-ე მუხლებით,

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლო
ადგენს:

1. დაკმაყოფილდეს სააქციო საზოგადოებების – ,,საქგაზისა" და ,,ანაჯგუფის” (ყოფილი ,,თბილგაზოაპარატის") კონსტიტუციური სარჩელები საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ და ცნობილი იქნეს არაკონსტიტუციურად საქართველოს კონსტიტუციის 21-ე მუხლის პირველი პუნქტის პირველ წინადადებასთან და 30-ე მუხლის მე-2 პუნქტის პირველ წინადადებასთან მიმართებით ,,სააღსრულებო წარმოებათა შესახებ” საქართველოს 1999 წლის 16 აპრილის კანონის მე-21 მუხლის სიტყვები – ,,აგრეთვე გენერაციის ობიექტები, ელექტროგამანაწილებელი და რეგიონალური გაზის ქსელები, რომლებიც სახელმწიფოს საკუთრებას ან იმ საწარმოთა საკუთრებას წარმოადგენენ, სადაც სახელმწიფო ფლობს აქციათა ან საწესდებო კაპიტალში წილის არანაკლებ 50%-ს";

2. ,,სააღსრულებო წარმოებათა შესახებ” საქართველოს 1999 წლის 16 აპრილის კანონის მე-2¹ მუხლის არაკონსტიტუციურად ცნობილი ნაწილი იურიდიულად ძალადაკარგულია ამ გადაწყვეტილების გამოქვეყნების მომენტიდან;

3. ამ გადაწყვეტილების სარეზოლუციო ნაწილის პირველი და მე-2 პუნქტების განხორციელებისათვის საჭირო პირობების შექმნის მიზნით, მათი აღსრულება ,,საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ" ორგანული კანონის 25-ე მუხლის მე-3 პუნქტის გათვალისწინებით გადაიდოს 2005 წლის 1 ნოემბრამდე;

4. ეს გადაწყვეტილება ძალაშია საკონსტიტუციო სასამართლოს სხდომაზე მისი საჯაროდ გამოცხადების მომენტიდან;

5. გადაწყვეტილება საბოლოოა და გასაჩივრებას ან გადასინჯვას არ ექვემდებარება;

6. ამ გადაწყვეტილების პირი გაეგზავნოს მხარეებს, საქართველოს პრეზიდენტს, საქართველოს მთავრობასა და საქართველოს უზენაეს სასამართლოს, აგრეთვე საქართველოს იუსტიციის სამინისტროს;

7. გადაწყვეტილება 7 დღის ვადაში გამოქვეყნდეს ,,საქართველოს საკანონმდებლო მაცნეში”.

კოლეგიის შემადგენლობა

ბესარიონ ზოიძე (სხდომის თავმჯდომარე)

ვახტანგ გვარამია

იაკობ ფუტკარაძე

ნიკოლოზ შაშკინი (მომხსენებელი მოსამართლე)