თქვენ არ ეცნობით კონსტიტუციური სარჩელის/წარდგინების სრულ ვერსიას. სრული ვერსიის სანახავად, გთხოვთ, ვერტიკალური მენიუდან ჩამოტვირთოთ მიმაგრებული დოკუმენტი

1. სადავო ნორმატიული აქტ(ებ)ი

ა. საქართველოს სამოქალაქო კოდექსი

2. სასარჩელო მოთხოვნა

3. საკონსტიტუციო სასამართლოსათვის მიმართვის სამართლებრივი საფუძვლები

საქართველოს კონსტიტუციის 31-ე მუხლის პირველი პუნქტი და მე-60 მუხლის მე-4 მუხლის ,,ა“ ქვეპუნქტი, ,,საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის მე-19 მუხლის პირველი პუნქტის ,,ე“ ქვეპუნქტი, 31-ე მუხლი, 31¹-ე მუხლი და 39-ე მუხლის პირველი პუნქტის ,,ა“ ქვეპუნქტი;

4. განმარტებები სადავო ნორმ(ებ)ის არსებითად განსახილველად მიღებასთან დაკავშირებით

ა) სარჩელი ფორმით და შინაარსით შეესაბამება „საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 31¹ მუხლის მოთხოვნებს;

ბ) შეტანილია უფლებამოსილი სუბიექტის მიერ;

სარჩელს თან ერთვის მოსარჩელის დაბადების მოწმობა, საიდანაც ირკვევა, რომ მისი მამა არის იაკობი ხორგუაშვილი, ხოლო დედა ნინა ხორგუაშვილი. სარჩელს ასევე თან ერთვის სანოტარო ცნობა, რომლის მიხედვითაც დასტურდება, რომ იაკობი ხორგუაშვილი და აკოფ ხორგუაშვილი ერთი და იგივე პიროვნებაა. სარჩელზე თანდართული ქორწინების მოწმობით ასევე ირკვევა, რომ 1985 წლის 19 ივნისს მოსარჩელის მამა აკოფ ხორგუაშვილი დაქორწინდა ვერა კოშაძეზე. ქორწინების შედეგად ვერა კოშაძე გადავიდა მეუღლის გვარზე და გახდა ვერა ხორგუაშვილი. ამ გარემოებით დასტურდება. რომ ვერა ხორგუაშვილი არის გიორგი ხორგუაშვილის დედინაცვალი, ვინაიდან დაქორწინდა პირზე, რომელიც გიორგი ხორგუაშვილის მამად არის მითითებული გიორგი ხორგუაშვილის დაბადების მოწმობაში. აკოფ ხორგუაშვილის გარდაცვალების მოწმობიდან ირკვევა, რომ მოსარჩელის მამა გარდაიცვალა 1990 წლის 14 ივნისს. ვერა ხორგუაშვილის გარდაცვალების მოწმობით ირკვევა, რომ ვერა ხორგუაშვილი (პირადი ნომრით 24001002648) გარდაიცვალა 2016 წლის 26 დეკემბერს. კასპის მუნიციპალიტეტის გამგეობის სოფელ დოესის ადმინისტრაციულ ერთეულში გამგებლის წარმომადგენლის მიერ 2017 წლის 17 მაისს გაცემული #1349 ცნობით გიორგი ხორგუაშვილს (პირადი ნომერი 01019020585) ეცნობა, რომ სოფელ დოესში აწ გარდაცვლილი გიორგი ხორგუაშვილის მამის აკოფ (იაკობი) ივანეს ძე ხორგუაშვილის ქონებას ჯერ დაეუფლა მისი მეუღლე კოშაძე (ცნობაში მოსარჩელის დედინაცვალი შეცდომით არის მოხსენიებული თავისი ქალიშვილობის გვარით) ვერა (#24001002648). ხოლო კოშაძე ვერას გარდაცვალების დღიდან მის მთელ ქონებას ფლობს და განაგებს აკოფ (იაკობი) ივანეს ძე ხორგუაშვილის შვილი გიორგი ხორგუაშვილი.

საჯარო სამართლის იურიდიული პირის საქართველოს ნოტარიუსთა პალატის 2018 წლის 16 ივლისის #16/9970 წერილით ირკვევა, რომ ერთიან ელექტრონულ სამემკვიდრეო რეესტრში არ არის ჩანაწერი 2016 წლის 26 დეკემბერს გარდაცვლილი ვერა ილიას ასულ კოშაძის (გვართან დაკავშირებით კვლავაც შეცდომაა დაშვებული) დანაშთ სამკვიდრო ქონების შესახებ სამემკვიდრეო საქმის წარმოების თაობაზე.

ეს გარემოება შეიძლება მიუთითებდეს იმას, რომ გარდაცვლილ ვერა ხორგუაშვილს არ ჰყავდეს სამოქალაქო კოდექსის 1336-ე მუხლით განსაზღვრული ხუთიდან არც ერთი რიგის მემკვიდრეები. ვერა ხორგუაშვილს გარდაცვალების მომენტისათვის ცოცხალი არ ჰყავდა ქმარი, ასევე მას არ ჰყოლია შვილები, ასევე მშობლები, რომლებიც პირველი რიგის მემკვიდრეებს წარმოადგენენ. ასევე მეორე რიგის მემკვიდრეები (დები და ძმები მათი შვილებით). ვერა ხორგუაშვილს ცოცხალი არ ჰყავს ბებია და ბაბუა (მესამე რიგის მემკვიდრეები); ასევე მეოთხე რიგში მყოფი ბიძები, დეიდები და მამიდები; ასევე მეხუთე რიგში მითითებული ბიძაშვილები, დეიდაშვილი და მამიდაშვილები, ასევე მათი შვილები. კანონით მემკვიდრეთა რიგი იწყება პირველიდან და მთავრდება მეხუთე რიგით. მას შემდეგ, რაც მამკვიდრებელს არა ჰყავს პირველიდან მეხუთე რიგის ჩათვლით არც ერთი მემკვიდრე, სამოქალაქო კოდექსის 1343-ე მუხლის პირველი პუნქტის თანახმად, ასეთი სამკვიდრო ქონება მიიჩნევა უმკვიდრო ქონებად და გადადის სახელმწიფოზე.

გიორგი ხორგუაშვილი, როგორც გერი, ვერ ხდება სამოქალაქო კოდექსის 1336-ე მუხლში განსაზღვრული პირველიდან მეხუთე რიგის კანონით მემკვიდრეების სიაში. ამ სარჩელისათვის პრობლემურია ის გარემოება, რომ სამოქალაქო კოდექსი მეხუთე რიგის სანათესაოს არარსებობის შემთხვევაში არ ადგენს მეექვსე რიგს, რომლითაც მოსარჩელეს ან მის მსგავს მდგომარეობაში მყოფ პირებს შესაძლებლობას მისცემდა, წინა ხუთი რიგის არარსებობის შემთხვევაში, მიეღოთ დედინაცვლის ან მამინაცვლის სამკვიდრო ქონება. სადავო ნორმები საერთოდ არ აღიარებენ გერს დედინაცვლის (მამინაცვლის) არც ერთი რიგის მემკვიდრედ. იმ შემთხვევაშიც კი, როცა დედინაცვალსა და გერს შორის არსებობს ხანგრძლივი ემოციური ურთიერთობა, დედინაცვალი შესაძლოა ზრდიდეს გერს, როგორც საკუთარ შვილს, ისევე როგორც გერი ზრუნავდეს დედინაცვალზე შრომისუუნარობის პერიოდში, ამ გარემოებას კანონით მემკვიდრეობის მიზნებისათვის არავითარი მნიშვნელობა არ გააჩნია. გარდაცვლილი დედინაცვლის ქონება გადადის სახელმწიფო საკუთრებაში, იმის მიუხედავად, რომ გარდაცვლილს ჰყავს გერი, ამის გამო სადავო ნორმებმა შელახეს გიორგი ხორგუაშვილის კონსტიტუციის მე-19 მუხლის პირველი პუნქტით აღიარებული მემკვიდრეობის უფლება. იმის გამო, რომ უმკვიდრო ქონება შეიძლება წაიღოს მოხუცზე მზრუნველმა დაწესებულებამ, ხოლო ვერ მიიღებს საკუთრებაში დედინაცვალზე/მამინაცვალზე მზრუნველი გერი, სადავო ნორმა ეწინააღმდეგება კონსტიტუციის მე-11 მუხლის პირველ პუნქტს.

გ)სარჩელში მითითებული საკითხი არის საკონსტიტუციო სასამართლოს განსჯადი;

დ) სარჩელში მითითებული საკითხი არ არის გადაწყვეტილი საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ;

ე) სარჩელში მითითებული საკითხი რეგულირდება კონსტიტუციის მე-19 მუხლის პირველი და მეორე პუნქტებით, ასევე მე-11 მუხლის პირველი პუნქტით;

ვ) კანონით არ არის დადგენილი სასარჩელო ხანდაზმულობის ვადა აღნიშნული ტიპის დავისათვის და შესაბამისად, არც მისი არასაპატიო მიზეზით გაშვების საკითხი დგება დღის წესრიგში;

ზ) გასაჩივრებულია კანონი, რომელის კონსტიტუციურობაზე მსჯელობაც შესაძლებელია ზემდგომი ნორმატიული აქტის გასაჩივრებისაგან დამოუკიდებლად;

5. მოთხოვნის არსი და დასაბუთება

1.სადავო ნორმის არსი

სამოქალაქო კოდექსის 1336-ე მუხლი განსაზღვრავს იმ საკითხს, ვინ შეიძლება იყვნენ კანონით მემკვიდრეები. ანუ, ანდერძის არარსებობის შემთხვევაში ვის შეიძლება გადაეცეს სამკვიდრო ქონება. სადავო ნორმა განსაზღვრავს კანონით მემკვიდრეობის რიგებს. სამოქალაქო კოდექსის 1337-ე მუხლის თანახმად, წინა რიგის თუნდაც ერთ-ერთი მემკვიდრის არსებობა გამორიცხავს შემდგომი რიგის მემკვიდრეობას. ანუ თუკი არსებობს ერთი რიგის თუნდაც ერთი მემკვიდრე, სამკვიდრო ქონება გადადის ამ მემკვიდრის საკუთრებაში და გამოირიცხება შემდეგი რიგის ყველა მემკვიდრე.

პირველი რიგის მემკვიდრეებს სამკვიდრო ქონებიდან თანაბარი წილის მიღების უფლებით მიეკუთვნებიან მამკვიდრებლის (გარდაცვლილი) მეუღლე (ქორწინების პერიოდში ერთობლივად შეძენილი ქონებიდან მისი წილის გამოკლებით, რაც სამკვიდრო ქონებაში არ შედის) შვილ(ებ)ი, მშობლ(ებ)ი. პირველი რიგის მემკვიდრეს, შეიძლება წარმოადგენს მამკვიდრებლის შვილიშვილი, თუკი, გარდაცვლილია ასეთი მემკვიდრის მშობელი (მამკვიდრებლის შვილი). შვილიშვილის მიერ მისაღები სამკვიდრო წილის ოდენობა იმდენივეა, რაც იქნებოდა მაშინ, მისი მშობელი ცოცხალი რომ ყოფილიყო.

თუკი მამკვიდრებელს არ დარჩა მემკვიდრეთა პირველ რიგში შემავალი არც ერთი ოჯახის წევრი, სამკვიდრო ქონება ნაწილდება მეორე რიგში შემავალ მემკვიდრეებს შორის. მეორე რიგში არიან მამკვიდრებლის დები და ძმები. დისშვილები და ძმიშვილები მეორე რიგის მემკვიდრეები არიან, თუკი ცოცხალი არ არიან მათი მშობლები. ისინი მიიღებენ იმავე რაოდენობის ქონებას, რასაც მათი მშობელი მიიღებდა ცოცხალი რომ ყოფილიყო.

მესამე რიგში შედიან ბებია და პაპა (ბაბუა). მესამე რიგის მემკვიდრედ ჩაითვლება ბებიის ან პაპის მშობლები, თუკი მამკვიდრებლის გარდაცვალების მომენტისათვის ცოცხალი არ არიან მამკვიდრებლის ბებია ან პაპა.

მეოთხე რიგში შედიან ბიძები, დეიდები და მამიდები.

მეხუთე რიგში ბიძაშვილები, მამიდაშვილები და დეიდაშვილები, ასევე მათი შვილები, თუკი მამკვიდრებლის გარდაცვალების მომენტისათვის ცოცხლები არ არიან მამკვიდრებლის ბიძაშვილები, მამიდაშვილები და დეიდაშვილები.

კანონით მემკვიდრეობა მთავრდება მეხუთე რიგით. თუკი სახეზე არ არიან არც მამკვიდრებლის ბიძაშვილები, მამიდაშვილები, დეიდაშვილები და მათი შვილები, ისევე როგორც წინა რიგის მემკვიდრეები, ასეთი ქონება ცხადდება უმკვიდროდ და სამოქალაქო კოდექსის 1343-ე მუხლის საფუძველზე გადადის სახელმწიფო საკუთრებაში. სამოქალაქო კოდექსის 1336-ე მუხლით არ არის განსაზღვრული მეექვსე რიგი, რაც მამკვიდრებლის გერს (ისევე როგორც დედინაცვალს ან მამინაცვალს) შესაძლებლობას მისცემდა, მიეღო საკუთრებაში სამკვიდრო ქონება.

სამოქალაქო კოდექსის 1336-ე მუხლს აღმჭურველი ხასიათი გააჩნია კანონით მემკვიდრეობის ხუთ რიგში შემავალ სუბიექტებთან მიმართებაში. თუმცა იმის გათვალისწინებით, რომ სამოქალაქო კოდექსის 1336-ე მუხლი ამომწურავად განსაზღვრავს კანონით მემკვიდრეთა წრეს და ამ ჩამონათვლის მიღმა ტოვებს მამკვიდრებლის გერებს, მაშინ როდესაც სახეზე არ არის ხუთი რიგიდან არც ერთი კანონით მემკვიდრე, სადავო ნორმას ამით შემზღუდველი ხასიათი გააჩნია მამკვიდრებლის გერის მიმართ. გერი სადავო ნორმით დადგენილი ჩამონათვლიდან აშკარად გამორიცხულია. ამით აღმჭურველი ნორმა იქცევა შემზღუდველად იმ სუბიექტის მიმართ, ვინც აღმჭურველი ნორმის ზუსტ ჩამონათვალში არ ხვდება.

გარდა ამისა, ყველანაირი შინაარსით შემზღუდველია სადავოდ ქცეული მეორე ნორმა. სამოქალაქო კოდექსის 1343-ე მუხლის პირველი პუნქტის პირველი პუნქტის თანახმად, ,,თუ არც კანონით და არც ანდერძით მემკვიდრეები არ არიან, ან არც ერთმა მემკვიდრემ არ მიიღო სამკვიდრო, ანდა, როცა ყველა მემკვიდრეს ჩამოერთვა მემკვიდრეობის უფლება, უმკვიდრო ქონება გადადის სახელმწიფოზე;“ ამ ნორმით სახელმწიფოა ის ერთადერთი, რომელიც იღებს სარგებელს. სახელმწიფოსათვის სარგებლის მიმნიჭებელი ნორმა არც ერთ შემთხვევაში არ შეიძლება ჩაითვალოს აღმჭურველ ნორმად. საკონსტიტუციო სასამართლოს პრაქტიკის თანახმად, აღმჭურველ ნორმად მიიჩნევა ნორმა, რაც ინდივიდს ანიჭებს კონკრეტულ უფლებას (იხილეთ საკონსტიტუციო სასამართლოს საოქმო ჩანაწერი საქმეზე ლევან იზორია და დავით მიხეილ შუბლაძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ მეორე თავის მე-11 პუნქტი, ასევე საკონსტიტუციო სასამართლოს განჩინება საქმეზე ნოდარ გოგატიშვილი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ განჩინების მე-11 პუნქტი). სახელმწიფო არ არის ადამიანის ძირითადი უფლებების სუბიექტი და მის მიერ ქონებრივი სარგებლის მიმღები ნორმა არ შეიძლება კონსტიტუციური კონტროლის მიზნებისათვის ჩაითვალოს აღმჭურველად, მით უმეტეს, მაშინ, როდესაც ეს ინდივიდის, კონკრეტულ შემთხვევაში გერის კანონით მემკვიდრეობის უფლების ხარჯზე ხდება.

სამოქალაქო კოდექსის 1343-ე მუხლის პირველი პუნქტი განსაზღვრავს ქონების უმკვიდროდ ცნობის და მისი სახელმწიფოსათვის გადაცემის სამ ალტერნატიულ საფუძველს: პირველი არის შემთხვევა, როცა არც კანონით არც ანდერძით მემკვიდრეები არ არიან. კანონით მემკვიდრეები არ არსებობენ მაშინ, როცა სამკვიდროს გახსნის (მამაკვიდრებლის გარდაცვალება) მომენტისათვის ცოცხლები არ არიან ან არასოდეს არსებულან (ცხადია, ამ კატეგორიაში ვერ შევა გარდაცვლილის დედ-მამა, ასევე მეუღლე, რომლებიც მამკვიდრებლამდე უნდა იყვნენ გარდაცვლილი). ამასთან ერთად, მამკვიდრებელს სიცოცხლეში არ უნდა ჰქონდეს დაწერილი ანდერძი, რომლითაც ქონებას დაუტოვებს ვინმეს. ამ შემთხვევაში, როდესაც სახეზე არ არის სამოქალაქო კოდექსის 1336-ე მუხლში აღნიშნული ნათესავებიდან არც ერთი, იმავდროულად, გარდაცვლილმა ვერ მოახერხა ანდერძით განეკარგა თავისი ქონება, ასეთი ქონება გადავა სახელმწიფო საკუთრებაში, თუნდაც სამკვიდროს გახსნის მომენტში ცოცხალი იყოს გარდაცვლილის გერი.

სადავო ნორმით ქონების უმკვიდროდ გამოცხადების და სახელმწიფოზე გადასვლის მეორე პირობას წარმოადგენს შემთხვევა, როცა პირველიდან მეხუთე რიგში მყოფი მემკვიდრეები უარს აცხადებენ სამკვიდრო ქონების მიღებაზე. ასეთ შემთხვევაშიც ასეთი ქონება გადადის სახელმწიფო საკუთრებაში, თუნდაც კანონით მემკვიდრეების რიგში არმყოფ გერს ჰქონდეს განზრახვა, მიიღოს თავისი დედინაცვლის/მამინაცვლის კუთვნილი ქონება.

სადავო ნორმით განსაზღვრულ მესამე პირობას წარმოადგენს ყველა მემკვიდრისათვის მემკვიდრეობის უფლების ჩამორთმევა. სამოქალაქო კოდექსი განსაზღვრავს მემკვიდრეობის უფლების ჩამორთმევის შემდეგ საფუძვლებს: პირველი, ეს არის პირის უღირს მემკვიდრედ ცნობა. მეორე პირობა არის მშობლის მოვალეობის შეუსრულებლობა და მამკვიდრებლის მოვლა-პატრონობაზე ვალდებული პირის მიერ თავისი მოვალეობის შეუსრულებლობა. სამოქალაქო კოდექსის 1310 მუხლის თანახმად, ,,არც კანონით და არც ანდერძით მემკვიდრე არ შეიძლება იყოს პირი, რომელიც განზრახ ხელს უშლიდა მამკვიდრებელს მისი უკანასკნელი ნების განხორციელებაში და ამით ხელს უწყობდა თავისი ან მისი ახლობელი პირების მოწვევას მემკვიდრეებად ან სამკვიდროში მათი წილის გაზრდას, ანდა ჩაიდინა განზრახი დანაშაული ან სხვა ამორალური საქციელი მოანდერძის მიერ ანდერძში გამოთქმული უკანასკნელი ნება-სურვილის საწინააღმდეგოდ, თუ ეს გარემოებანი დადასტურებული იქნება სასამართლოს მიერ (უღირსი მემკვიდრე).“

სამოქალაქო კოდექსის 1311-ე მუხლის თანახმად, შვილების კანონით მემკვიდრეებად ვერ იქნებიან მშობლები, რომლებსაც ჩამოერთმევათ მშობლის უფლება და სამკვიდროს გახსნის დღისათვის არ არიან აღდგენილნი ამ უფლებებში. კანონით მემკვიდრეები ვერ იქნებიან აგრეთვე პირნი, რომლებიც ბოროტად თავს არიდებდნენ მათზე დაკისრებულ მოვალეობას, ერჩინათ მამკვიდრებელი, თუ ეს გარემოება დადასტურებულია სასამართლო წესით. ეს უკანასკნელი გულისხმობს შვილის მიერ თავისი შრომისუუნარო მშობლის რჩენის ვალდებულების თავიდან აცილებასაც.

ამგვარად, როდესაც უღირსი მემკვიდრედ გამოცხადების ან მამკვიდრებლის მოვლის და რჩენის ვალდებულების შეუსრულებლობის გამო მემკვიდრეობის უფლება ჩამოერთვა პირველიდან მეხუთე რიგის ჩათვლით ყველა მემკვიდრეს, ეს ქონება ცხადდება უმკვიდროდ და გადადის სახელმწიფო საკუთრებაში. ამ დროს არავითარი მნიშვნელობა არა აქვს იმას, რომ გერს არ ჩაუდენია დედინაცვლის/მამინაცვლის საწინააღმდეგოდ რაიმე ქმედება, ასევე გერი არჩენდა დედინაცვალს/მამინაცვალს სიცოცხლის ბოლომდე, ამის მიუხედავად, ასეთი გერი გამორიცხულია კანონით მემკვიდრეთა რიგიდან და უმკვიდრო ქონება მაინც გადადის სახელმწიფოზე.

2) მემკვიდრეობის უფლება

მემკვიდრეობის უფლება წარმოადგენს საკუთრების უფლების შეძენის საშუალებას. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლომ საქმეზე ჰეიკე ქრონქვისტი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ მიღებულ გადაწყვეტილებაში განაცხადა: ,,საკონსტიტუციო სასამართლოს პრაქტიკაში გვხვდება სასამართლოს განმარტებები უკვე არსებული საკუთრების დაცვის კონსტიტუციური გარანტიის შინაარსსა და მოქმედების ფარგლებზე, ამავე დროს განსაზღვრულია ამ უფლების შეზღუდვის კონსტიტუციითვე დადგენილი ზღვარი. ხსენებულისგან განსხვავებით, საკუთრების შეძენის უფლება, საკუთრების კონკრეტულ ობიექტზე უფლების წარმოშობამდე მიმდინარე პროცესებს არეგულირებს, რაც თავისი შინაარსით განსხვავდება მესაკუთრესა და საკუთრების უფლების ობიექტს შორის არსებული ურთიერთობისაგან.“ ამავე გადაწყვეტილებაში ასევე აღნიშნულია: ,,საკუთრების შეძენის უფლება გულისხმობს პიროვნების შესაძლებლობას, გახდეს მესაკუთრე. ადამიანის მისწრაფება საკუთრების მოპოვებისკენ, მისთვის დამახასიათებელ ნორმალურ სოციალურ ქცევას წარმოადგენს. მისი ეს სწრაფვა პიროვნული თავისუფლების ერთგვარი გამოვლინებაა. საკუთრების შეძენის კონსტიტუციური უფლება ადგენს სახელმწიფოს ნეგატიურ ვალდებულებას, ხელი არ შეუშალოს ადამიანს, შექნას მისი საკუთრება და ამის საფუძველზე უზრუნველყოს საკუთარი კეთილდღეობა. ეს უფლება თავისთავად ვერ იქნება პირის მიერ სახელმწიფოსაგან გარკვეული მატერიალური სიკეთეების მოთხოვნის საფუძველი...“ ,, თუ საკუთრების შეძენის სამართლებრივ გზებზე ადამიანებს ხელი არ მიუწვდებათ, ეს საკუთრების უფლების შემდგომ დაცვას გარკვეულწილად აზრს დაუკარგავს.“

ამგვარად, ზოგადად, კონსტიტუცია შესაძლებელია არ იცავდეს ადამიანის უფლებას, სახელმწიფოსაგან მოითხოვოს რაიმე ქონების მის საკუთრებაში გადაცემა, მაგრამ იმავეს ვერ ვიტყვით მემკვიდრეობის უფლების მეშვეობით საკუთრების უფლების შეძენაზე. ამის მიზეზი არის ის, რომ მემკვიდრეობა, როგორც საკუთრების შეძენის საშუალება პირდაპირ არის მოხსენიებული კონსტიტუციის მე-19 მუხლის პირველ პუნქტში: ,,საკუთრებისა და მემკვიდრეობის უფლება აღიარებული და უზრუნველყოფილია.“ კონსტიტუციის მე-19 მუხლის მეორე პუნქტის თანახმად, „საჯარო ინტერესებისათვის დასაშვებია ამ უფლების (მათ შორის მემკვიდრეობის უფლების) შეზღუდვა კანონით განსაზღვრულ შემთხვევებში და დადგენილი წესით.“ როგორც საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლომ განაცხადა ჰეიკე ქრონქვისტის საქმეში: ,,მემკვიდრეობა წარმოადგენს საკუთრების შეძენის ... ერთ-ერთ ფორმას. საკუთრების შეძენის უფლების მსგავსად, მემკვიდრეობით მიღების უფლებაც საკუთრების წარმოშობამდე მიმდინარე პროცესებს არეგულირებს, შესაბამისად, ეს უფლებაც იცავს პირის შესაძლებლობას, გახდეს მესაკუთრე მემკვიდრეობის გზით. უფლება რეალიზებულად უნდა მივიჩნიოთ პირზე მემკვიდრეობის გზით საკუთრების უფლების გადასვლის მომენტიდან. ამის შემდგომ პიროვნების ქონება დაცულია საკუთრების თავისუფალი ფლობისა და განკარგვის კონსტიტუციური გარანტიით.“ ამავე გადაწყვეტილებაში ასევე აღნიშნულია: ,,მემკვიდრის უფლება, შეიძინოს შესაბამისი საკუთრება მემკვიდრეობის გზით, წარმოადგენს ძირითადი უფლების სახით რეგლამენტირებული თავისუფლების გარანტიის განუყოფელ შემადგენელ ნაწილს. ამასთანავე, მემკვიდრეობის უფლება წარმოადგენს პიროვნული თავისუფლების უზრუნველყოფის მნიშვნელოვან ასპექტს.”

კონსტიტუციის მე-19 მუხლი ზღუდავს სახელმწიფოს იმით, რომ მემკვიდრებელთან მჭიდროდ დაკავშირებული ადამიანები მხოლოდ იმ შემთხვევაში გამორიცხოს კანონით ან ანდერძით მემკვიდრეთა რიგებიდან, როდესაც არსებობს კანონით განსაზღვრული საჯარო ინტერესი. სახელმწიფოს თავისუფლება გამორიცხოს მამკვიდრებელთან მჭიდრო ოჯახური კავშირის მქონე პირი, მათ შორის გერი (რომელთანაც მამკვიდრებელს შესაძლოა მრავალწლიანი ოჯახური თანაცხოვრების გამოცდილება ჰქონდეს), ზღვარდადებულია სახელმწიფოს მხრიდან სათანადო საჯარო ინტერესზე მითითების ვალდებულებით. მემკვიდრეობის უფლებაში შეჭრა დასრულებულია იმ მომენტიდან, როდესაც სადავო ნორმით გერი გამორიცხულია თავისი დედინაცვლის ან მამინაცვლის მემკვიდრეთა რიგიდან. ამის შემდეგ სახელმწიფოს მოეთხოვება საჯარო ინტერესზე მითითების ვალდებულება, რათა ეს გამორიცხვა კონსტიტუციურ-სამართლებრივად იყოს გამართლებული.

სამოქალაქო კოდექსი უშვებს ერთი მხრივ, დედინაცვლისა და მამინაცვლის, მეორე მხრივ, გერის საალიმენტო ვალდებულებებს. სამოქალაქო კოდექსის 1226-ე მუხლის თანახმად, „მამინაცვალი და დედინაცვალი, რომელთაც საკმაო სახსრები აქვთ, მოვალენი არიან არჩინონ თავიანთი არასრულწლოვანი ან/და შრომისუუნარო გერი, რომელსაც დახმარება ესაჭიროება, თუ იგი იმყოფება მათთან აღსაზრდელად ან სარჩენად და არა ჰყავს მშობლები ან არ შეუძლია მათგან მიიღოს თავისი სარჩენი სახსრები.“ ამავე კოდექსის 1227-ე მუხლის პირველი პუნქტის თანახმად, გერი, რომელსაც საკმაო სახსრები აქვს, მოვალეა არჩინოს თავისი შრომისუუნარო მამინაცვალი ან/და დედინაცვალი, რომელთაც დახმარება ესაჭიროებათ, თუ ისინი ადრე ზრდიდნენ ან არჩენდნენ მას.“ სამოქალაქო კოდექსი ხაზს უსვამს იმ გარემოებას, რომ დედინაცვლის, მამინაცვლის და გერის თანაცხოვრება უთანაბრდება ოჯახურ ცხოვრებას, რაც რჩენის ვალდებულების წარმოშობის საფუძველია.

გარდა ამისა, არსებობს რამდენიმე საკანონმდებლო აქტი, რაც დედინაცვლის/მამინაცვლის და გერის თანაცხოვრებას ოჯახურ ცხოვრებად განიხილავს. ამ კუთხით აღსანიშნავია: სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის მე-3 მუხლის მე-3 პუნქტი, რაც გერს მიიჩნევს პირის ოჯახის წევრად მეუღლესთან, არასრულწლოვან შვილთან და მასთან მუდმივად მცხოვრებ პირთან ერთად.

ამგვარად, გერისა და დედინაცვალ/მამინაცვალის ხანგრძლივი თანაცხოვრება, ურთიერთრჩენა, დედინაცვლის/მამინაცვლის მიერ გერის აღზრდა არის ოჯახური ცხოვრების შემადგენელი ნაწილი. სადავო ნორმის მიერ გერის გამორიცხვა იმ დედინაცვლის/მამინაცვლის კანონით მემკვიდრეთა რიგიდან, რომელთაც ხანგრძლივ ურთიერთპატივისცემაზე დაფუძნებული ოჯახური ცხოვრების გამოცდილება ჰქონდა, უდავოდ არის გერის, ისევე როგორც დედინაცვლისა და მამინაცვლის მემკვიდრეობის უფლების შეზღუდვა ანუ კონსტიტუციის მე-19 მუხლით გარანტირებული უფლების შეზღუდვა. ეს შეზღუდვა რომ კონსტიტუციის შესაბამისი იყოს სახელმწიფომ უნდა მიუთითოს საჯარო მიზანზე. ეს მიზანი კანონით უნდა იყოს გათვალისწინებული. სახელმწიფოს მიერ ამ საჯარო მიზნის მისაღწევად გამოყენებული საშუალება უნდა იყოს ვარგისი, ნაკლებად მზღუდავი და პროპორციული ვიწრო გაგებით.

ამ დავის მიზნებისათვის მნიშვნელოვანია მემკვიდრეობის უფლების არსთან დაკავშირებით საკონსტიტუციო სასამართლოს გადაწყვეტილება საქმეზე ჰეიკე ქრონქვისტი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ. ამ გადაწყვეტილებაში ნათქვამია: „მემკვიდრეობის უფლების ფუნქციას წარმოადგენს იმის უზრუნველყოფა, რომ მესაკუთრის გარდაცვალებასთან ერთად არ მოხდეს კერძო საკუთრების როგორც საკუთარი ცხოვრების დამოუკიდებლად წარმართვის საფუძვლის დაკარგვა, არამედ ის შენარჩუნდეს სამართალმემკვიდრეობის გზით. იმ შემთხვევაში, თუ არ იარსებებდა მემკვიდრეობის უფლება, კერძო საკუთრება ავტომატურად გადავიდოდა სახელმწიფოს ხელში, რაც ,საბოლოო ჯამში, გამოიწვევდა კერძო საკუთრების ინსტიტუტის დასუსტებას. მემკვიდრეობის უფლების გარეშე თავად საკუთრების უფლების არსი დაიყვანება მფლობელობამდე, რომელიც ადამიანის სიცოცხლის ვადით შემოიფარგლება და რომელსაც ფაქტობრივი დასასრული აქვს და არა სამართლებრივი.“

ამ საქმეში დავის საგანსაც წარმოადგენს ის გარემოება, რომ მამკვიდრებლის სიკვდილი იწვევს ქონების სახელმწიფოს ხელში გადასვლას, გერის სამართალმემკვიდრეობის უარყოფის გზით. იმის მიუხედავად, გერსა და დედინაცვალს (მამინაცვალს) შორის შესაძლებელია არსებობდეს ურთიერთპატივისცემაზე დაფუძნებული მრავალწლიანი ოჯახური ურთიერთობა, რაც მოიცავს რჩენას, არასრულწლოვანი გერის აღზრდას, ამის მიუხედავად, ასეთი დედინაცვლის/მამინაცვლის საკუთრების უფლება შემოისაზღვრება მათი სიცოცხლით. დედინაცვალს/მამინაცვალს შესაძლოა არ ჰყავდეთ პირველიდან მეხუთე რიგის ჩათვლით კანონით მემკვიდრეები, სამაგიეროდ ჰყავდეთ გერი, რომელსაც სადავო ნორმა გამორიცხავს კანონით მემკვიდრეთა რიგიდან. რასაც ქრონქვისტის საქმე გვასწავლის არის ის, რომ მემკვიდრეობის უფლება იცავს სამკვიდრო ქონების სახელმწიფოს ხელში მოხვედრისაგან, მაშინ როდესაც ქონების სამართალმემკვიდრეობის წესით გადაცემა ჯერ კიდევ შესაძლებელია. მამკვიდრებელთან მყარი ოჯახური კავშირის მქონე გერზე ან დედინაცვალზე/მამინაცვალზე ქონების გადაცემის შესაძლებლობა, მიუთითებს სამართალმემკვიდრეობით გადაცემის დასაშვებობაზე. სადავო ნორმის პრობლემას სწორედ ის წარმოადგენს, რომ გერის, დედინაცვლისა და მამინაცვლის არსებობის მიუხედავად, ქონება ცხადდება უმკვიდროდ და მიაქვს სახელმწიფოს, მხოლოდ იმის გამო, რომ არ არსებობს პირველიდან მეხუთე რიგის კანონით მემკვიდრეები. ეს გარემოება კი წინააღმდეგობაში მოდის მემკვიდრეობის უფლების მიზნებთან - მაქსიმალურად შეამციროს ქონების უმკვიდროდ გამოცხადების და სახელმწიფოს ხელში მოქცევის შესაძლებლობა.

შეზღუდვის ლეგიტიმური მიზნის დასახელება წარმოადგენს მოპასუხე პარლამენტის უფლებამოსილებას. ამის მიუხედავად, უფლებას ვიტოვებთ, სარჩელში მივუთითოთ იურიდიულ ლიტერატურაში და სხვა ქვეყნების იურისდიქციებში მითითებულ მიზეზებზე, თუ რატომ შემოიფარგლება კანონით მემკვიდრეობა პირველიდან მეხუთე რიგში ჩამოთვლილი ნათესავების წრით და მემკვიდრეთა წრეში რატომ ვერ მოხვდნენ დედინაცვლები, მამინაცვლები და გერები.

სადავო ნორმაში პირველიდან მეხუთე რიგში მითითებულ პირებს, გარდაცვლილის ცოლის და ნაშვილების გამოკლებით, ყველას აქვს სისხლისმიერი კავშირი მამკვიდრებელთან (მშობლები, შვილები, ბებია-ბაბუა, დები-ძმები, დისშვილები-ძმიშვილები, ბიძაშვილები, მამიდაშვილები, დეიდაშვილები, ყველა სისხლით უკავშირდება მამკვიდრებელს). ამერიკული სასამართლოების გადაწყვეტილებები მიუთითებს იმაზე, რომ კანონით მემკვიდრეობის დღეს არსებული მოდელი სათავეს იღებს ფეოდალური ეპოქიდან, სადაც სამკვიდრო ქონება სისხლის ნათესავებზე ნაწილდებოდა. აშშ-ს კოლუმბიის ოლქის რაიონულმა სასამართლომ 1966 წლის 24 მაისს მიღებულ გადაწყვეტილებაში საქმეზე In re ESTATE of William Fleming HUMPHREY, 254 F. Supp. 33 (1966) აღნიშნა: „უდავოა ის გარემოება, რომ საერთო სამართლით გერს არ ჰქონდა დედინაცვლის ან მამინაცვლისაგან მემკვიდრეობის მიღების უფლება. ეჭვგარეშეა, რომ ამგვარი აკრძალვა ეფუძნებოდა წარმომავლობის საერთო სამართლებრივ და ქონების განაწილების საგვარეულო, ფეოდალურ მონაცვლეობის პრინციპებს. ამ პრინციპების დიდი ნაწილი აისახა თანამედროვე ამერიკულ კანონმდებლობაში, ამის პარალელურად მოხდა საერთო სამართლის დრომოჭმული და მოუქნელი ცალკეული პრინციპის მოდიფიცირება.“[1]

ის, რომ კანონით მემკვიდრეების წრის იმგვარი განსაზღვრა, რის შედეგადაც ქონება ერთი სანათესაოს საკუთრებაში რჩება, ფეოდალური წარსულით არის განპირობებული, დასტურდება მემკვიდრეობითი სამართლის ამერიკული იურიდიული ლიტერატურითაც. მაგალითად, ჰასტინგის სამართლის მიმოხილვის ჟურნალში 1995 წელს გამოქვეყნდა თომას ჰენსონის სტატია სახელწოდებით ,,გერის კანონით მემკვიდრეობის უფლება: რამდენად შორის წავიდა კალიფორნიის შტატი ამ მიმართულებით.“ სასამართლო პრაქტიკაზე დაყრდნობით, ამ სტატიის 263-ე გვერდის 36-ე სქოლიოში მითითებულია: ,,ისტორიულად კანონით მემკვიდრეობა ეფუძნებოდა მკაცრად სისხლით ნათესაობის პრინციპს. ვინაიდან გერები არ იყვნენ სისხლით დაკავშირებულნი დედინაცვალთან ან მამინაცვალთან, ისინი არ ითვლებოდნენ კანონით მემკვიდრეებად. საგვარეულო პრინციპის თანახმად, ქონება გადადიოდა პირდაპირი ხაზის შთამომავალზე ან გვერდითი ხაზის ნათესავზე, რომელიც მამკვიდრებელს სისხლით სრულად უკავშირდებოდა. მოგვიანებით ამ რეგულაციამ ლიბერალიზაცია განიცადა და სისხლის სრულად კავშირის გარდა კანონით მემკვიდრეობისათვის საკმარისი იყო სისხლით ნახევრად კავშირი (მაგალითად, ღვიძლ და-ძმასთან ერთად, კანონით მემკვიდრეებად ცხადდებოდნენ სისხლით ნახევრად დაკავშირებული პირები, ნახევარი და-ძმა)[2] სტატიის ავტორი შენიშნავს, რომ კანონით მემკვიდრეობა დღესაც სისხლით ნათესაობის პრინციპს ეფუძნება, ამის მიუხედავად, თანამედროვე კანონმდებლობამ გარკვეული გამონაკლისები დააწესა ამ ფეოდალური პრინციპიდან, კერძოდ, კანონით მემკვიდრედ გამოცხადდნენ მამკვიდრებელის ცოცხლად დარჩენილი მეუღლე და ნაშვილები ბავშვები, რომლებიც სისხლით არ უკავშირდებოდნენ მამკვიდრებელს.

ამგვარად, მიზეზი რის გამოც, გერი არ წარმოადგენს დედინაცვლის ან მამინაცვლის კანონით მემკვიდრეს, არის ის, რომ არა აქვს არავითარი სისხლისმიერი ნათესაური კავშირი მამკვიდრებელთან. კანონით მემკვიდრეობა გარკვეულწილად აღარ ეფუძნება სისხლით ნათესაობის ფეოდალურ პრინციპს, რაც ემსახურებოდა ქონების ერთი საგვარეულოს ან ამ საგვარეულოსთან სისხლით დაკავშირებულ პირებზე გადასვლას. კანონით მემკვიდრეობის პრინციპებმა მნიშვნელოვანი ცვლილებები განიცადა ფეოდალური ეპოქის შემდეგ წარმოშობილი ადამიანის უფლებათა სამართლის გავლენით. მემკვიდრეობის უფლება მიიღეს მამაკვიდრებლის ცოლმა და ნაშვილებმა პირებმა. ასევე შერბილდა გერების მემკვიდრეობის მიმართ ტრადიციულად უარყოფითი დამოკიდებულება. მაგალითად, ოჰაიოს შტატის კანონმდებლობის თანახმად, გერი შეყვანილია კანონით მემკვიდრეების ბოლო რიგში, რომლის არარსებობის შემთხვევაში ქონება ცხადდება უმკვიდროდ და გადადის სახელმწიფოს საკუთრებაში.[3]

ფლორიდის შტატის 2012 წლის კანონის თანახმად, ქონების ნაწილი გადაეცემა გარდაცვლილის მეუღლეს კანონით მემკვიდრეობის ძალით. თუ გარდაცვლილის მეუღლე ცოცხალი არ არის მამკვიდრებლის გარდაცვალების მომენტისათვის, სამკვიდრო ქონება მთლიანად გადაეცემა:

1) გარდაცვლილის შთამომავლებს

2) თუ გარდაცვლილის შთამომავლები არ არიან, გარდაცვლილის დედას და მამას თანაბრად;

3) თუ დედ-მამა არ არის, გარდაცვლილის და-ძმას ან და-ძმის შთამომავლებს

4) თუ და-ძმა ან მათი შთამომავლები არ არიან სამკვიდრო ქონება თანაბრად ნაწილდება დედ-მამის მშობლებზე (ბებიასა და ბაბუაზე)

5) თუ ბებია და ბაბუა არ არიან, ბიძაზე, მამიდაზე და დეიდაზე ან მათ შთამომავლებზე;

6) თუ დედის ან მამის მხრიდან არ არიან არავითარი ნათესავები, ქონება გადადის გარდაცვლილის სხვა ნათესავზე

7) თუ გარდაცვლილს არავითარი სისხლით ნათესავი არ ჰყავს, ქონება გადადის გარდაცვლილის ბოლო ცოლის/ქმრის შვილზე. ამ დროს გამოიყენება პრეზუმფცია, თითქოს მეუღლე მამკვიდრებლის შემდეგ გარდაიცვალა, მიიღო მამკვიდრებლის ქონება და ეს ქონება მემკვიდრეობით გადასცა თავის შვილს.

8) თუკი გარდაცვლილს არც გერები ჰყავს, ქონება გადაეცემა იმ პირებს, რომელთა დიდი ბებია-ბაბუები იყვნენ ჰოლოკოსტის მსხვერპლი. [4]

პოლონეთის სამემკვიდრეო სამართალშიც მამკვიდრებლის გერები (მეუღლის შვილები) არიან მემკვიდრეთა ბოლო რიგში (ცოლის, შვილის, მშობლების, ბებია ბაბუის. ბებია-ბაბუის შვილებისა და შთამომავლების შემდეგ). გერის და ცოლის სხვა ნათესავების არარსებობის შემთხვევაში, ქონება გადადის იმ მუნიციპალიტეტის საკუთრებაში, სადაც ბოლოს ცხოვრობდა მარწმუნებელი.[5]

გერის კანონით მემკვიდრეობის უფლების განმტკიცების გზაზე ყველაზე მნიშვნელოვანი ნაბიჯი გადადგა კალიფორნიის შტატმა. კალიფორნიის შტატის საკანონმდებლო ორგანოს მიერ 1983 წელს შეტანილი საკანონმდებლო ცვლილებების შედეგად გერი შეყვანილი იქნა კანონით მემკვიდრეთა პირველ რიგში, თუკი გერი შეძლებდა შემდეგი გარემოების დაასაბუთებდა: 1) გერსა და დედინაცვალს (მამინაცვალს) შორის ურთიერთობა დაიწყო გერის ბავშვობაში და გრძელდებოდა დედინაცვლის (მამინაცვლის) მთელი ცხოვრების განმავლობაში 2) არსებობს აშკარა და დამაჯერებელი მტკიცებულება იმასთან დაკავშირებით, რომ დედინაცვალი (მამინაცვალი) გეგმავდა გერის შვილად აყვანას, მაგრამ ამაში მას ხელი სამართლებრივმა ბარიერმა შეუშალა.[6] ამ ორი გარემოების დადასტურების შემთხვევაში გერი ხდება შვილის და ნაშვილების თანასწორი კანონით მემკვიდრე. თუ ეს გარემოებები არ არსებობს, კალიფორნიის შტატის კანონმდებლობით, გერი კანონით მემკვიდრე ხდება მაშინ, როდესაც არ არსებობენ მამკვიდრებლის შვილები ან მათი შთამომავლები, მშობლები, და-ძმები, ბებია-ბაბუები.[7]

ამ სარჩელით არ ვითხოვთ სადავო ნორმების იმ ნორმატიული შინაარსის არაკონსტიტუციურად ცნობას, რაც გერს გარიცხავს პირველიდან მეხუთე რიგამდე კანონით მემკვიდრეთა წრიდან. ამ სარჩელის მიზანს არ წარმოადგენს გერის პირველი ან სხვა არსებულ რიგებში არყოფნის კონსტიტუციურობის დადგენა. სარჩელით კითხვის ნიშნის ქვეშ არ დგება საკითხი იმასთან დაკავშირებით, თუ რატომ არ გადადის მამკვიდრებლის ქონება გერზე, როდესაც არსებობს მამკვიდრებლის მეუღლე, შვილები, შვილიშვილები, მშობლები, ბებია-ბაბუა, და-ძმა, ბიძაშვილი, მამიდაშვილი, დეიდაშვილები და მათი შვილები. აქედან გამომდინარე, შეზღუდვის ლეგიტიმურ მიზნად ვერ დასახელდება სისხლით ნათესავთა სამემკვიდრეო ინტერესების დაცვა. ამ სარჩელის მიზანი არ არის ძირი გამოუთხაროს ფეოდალური პერიოდიდან მომდინარე მემკვიდრეობის სისხლით ნათესაობის პრინციპს. ბიოლოგიური შვილების ან ნაშვილების ინტერესების დაცვა ბუნებრივად გადაწონიდა გერის ინტერესებს - კანონის მემკვიდრეობის ძალით მიიღოს სამკვიდრო ქონება. ამ დავის საგანს რომ წარმოადგენდეს გერის პირველი რიგის მემკვიდრედ გამოცხადება, ამით შემცირდებოდა შვილების და ნაშვილების სამკვიდრო ქონება, რომელთა მიმართაც ბუნებრივი პასუხისმგებლობა აქვს მამკვიდრებელს. თუმცა ამ სარჩელის მიზანი არ არის რაიმე საფრთხე შეუქმნას პირველიდან მეხუთე რიგის ჩათვლით კანონით მემკვიდრეებს. ამის ნაცვლად, საკონსტიტუციო სასამართლოსაგან ვითხოვთ, დაადგინოს, რამდენად კონსტიტუციურია სადავო ნორმების იმგვარი ნორმატიული შინაარსი, როდესაც არ არსებობენ პირველიდან მეხუთე რიგის ჩათვლით კანონით მემკვიდრეები, ან ამ მემკვიდრეებმა უარი განაცხადეს სამკვიდროს მიღებაზე ან მათ ჩამოერთვათ მემკვიდრეობის უფლება, მამკვიდრებელს არ დაუწერია ანდერძი და ხდება გერისათვის სამკვიდროს გადაცემაზე უარის თქმა, მამკვიდრებლის ქონების უმკვიდროდ გამოცხადება და მისი სახელმწიფოსათვის გადაცემა. ერთადერთი ლეგიტიმური მიზანი, რაც ასეთი ნორმატიული შინაარსით სადავო ნორმების კონსტიტუციურობის დადგენისას გერის კანონით მემკვიდრეობის უფლებას უპირისპირდება არის სახელმწიფოს ინტერესი - ქონებრივი სარგებელი მიიღოს უმკვიდრო ქონებიდან. ამ დროს გერის ინტერესი მიიღოს მამინაცვლის/დედინაცვლის ქონება არ მოდის წინააღმდეგობაში პირველიდან მეხუთე რიგის მემკვიდრეების ინტერესებთან, ვინაიდან ისინი ასეთ შემთხვევაში ან არ არსებობენ ან უარს ამბობენ სამკვიდრო ქონებაზე ან ჩამორთმეული აქვთ მემკვიდრეობის უფლება.

სახელმწიფოს ინტერესი -უმკვიდრო ქონებიდან მიიღოს სარგებელი - შეიძლება ჩაითვალოს ლეგიტიმურ საჯარო მიზნად, ვინაიდან სახელმწიფოს ხელში აღმოჩენილია მატერიალური სიკეთე საბოლოო ჯამში მოქალაქეთა ინტერესების შესაბამისად უნდა იყოს გამოყენებული. სახელმწიფოს მიერ უმკვიდრო ქონების მიღების საჯარო ინტერესი წინააღმდეგობაში მოდის გერის მიერ დედინაცვლის/მამინაცვლის ქონების მემკვიდრეობით მიღების კერძო ინტერესთან. ამ კერძო ინტერესის შეზღუდვა არის სახელმწიფოს მიერ უმკვიდრო ქონების მიღების ვარგისი და ნაკლებად მზღუდავი საშუალება. ამის მიუხედავად არ არის დაკმაყოფილებული ვიწრო გაგებით პროპორციულობის მოთხოვნები. სასამართლომ უნდა მოახდინოს ამ ორი - საჯარო და კერძო ინტერესის აწონ-დაწონვა. მოსარჩელის პოზიცია არის ის, რომ გერის კერძო ინტერესი აშკარად გადაწონის სახელმწიფოს მხრიდან უმკვიდრო ქონების მიღების საჯარო ინტერესს.

სამოქალაქო კოდექსის 1227-ე მუხლის პირველი პუნქტის თანახმად, გერი, რომელსაც საკმაო სახსრები აქვს, მოვალეა არჩინოს თავისი შრომისუუნარო მამინაცვალი ან/და დედინაცვალი, რომელთაც დახმარება ესაჭიროებათ, თუ ისინი ადრე ზრდიდნენ ან არჩენდნენ მას. გერი შესაძლოა ამ ვალდებულებას, ნებაყოფლობით, სასამართლოს ჩარევის გარეშე, ზედმიწევნით კეთილსინდისიერად ასრულებდეს. როდესაც გერი ხარჯავს საკუთარ ფინანსურ სახსრებს მოხუცი და შრომისუუნარო დედინაცვლის ან მამინაცვლის რჩენაში, ყოვლად დაუსაბუთებელია, რატომ უნდა მიჰქონდეს დედინაცვლისა და მამინაცვლის უმკვიდრო ქონება სახელმწიფოს და არა გერს. სახელმწიფოს კონტრიბუცია მოხუცი დედინაცვლის ან მამინაცვლის რჩენაში შეიძლება გამოიხატებოდეს ასაკობრივ პენსიაში, რაც შეიძლება იყოს ძალიან მცირე იმ ხარჯებთან შედარებით, რასაც გერი სწევს დედინაცვლის ან მამინაცვლის კეთილდღეობის და ღირსეული სიბერის უზრუნველსაყოფად. კანონი გერს ავალდებულებს არჩინოს დედინაცვალი და მამინაცვალი თანხით, რომლის ოდენობა კანონით არ არის ფიქსირებული, იმავდროულად, კანონმდებელი უარს ეუბნება გერს, საპასუხო ქონებრივი საზღაური მიიღოს გარდაცვლილი დედინაცვლის ან მამინაცვლის დანატოვარი ქონებიდან. მხოლოდ ეს მიზეზი სრულიად საკმარისია იმის წარმოსაჩენად, რომ სადავო ნორმით არ არის სათანადო ბალანსი დაცული საჯარო და კერძო ინტერესებს შორის.

გერისათვის მემკვიდრეობის უფლების მინიჭების სასარგებლო არგუმენტი არის ის, რომ გერსა და დედინაცვალს (მამინაცვალს) შორის შესაძლოა არსებობდეს ხანგრძლივი ემოციური, ურთიერთპატივისცემაზე დაფუძნებული ურთიერთობა. შესაძლოა დედინაცვალი ზრდიდეს თავის გერს, როგორც საკუთარ შვილს (თუმცა ვერ ახერხებდეს მის შვილად აყვანას), უზრუნველყოფდეს მას საკვებით, ტანსაცმლით, განათლებით. გერთან ხანგრძლივი თანაცხოვრება და მასზე ზრუნვა აჩენს სიყვარულს, პატივისცემას და ემოციურ მიჯაჭვულობის განცდას, მით უმეტეს მაშინ, როცა ამ სარჩელის ფაქტობრივი გარემოების გათვალისწინებით, დედინაცვალს (მამინაცვალს) არც შვილი ჰყავს არც სხვა ახლო სისხლით ნათესავი და გერი ერთადერთია, ვისთანაც ღრმად ემოციური კავშირი შეიძლება ჰქონდეს (სცენარი როდესაც დედინაცვალს მინიმუმ დეიდაშვილი ან მისი შვილი ჰყავს ამ სარჩელისათვის არარელევანტურია, ვინაიდან დავის საგანს არ წარმოადგენს გერის პირველ ან თუნდაც მეხუთე რიგში ჩასმა). სახელმწიფოს, მემკვიდრეობის მიზნებისათვის არ შეუძლია დედინაცვალსა და გერს შორის არსებული ამ ემოციური ურთიერთობის იგნორირება მოახდინოს მხოლოდ იმიტომ, რომ გერსა და დედინაცვალს შორის სისხლისმიერი კავშირი არ არსებობს.

რა თქმა უნდა, როგორც დედინაცვალსა და მამინაცვალს, ისე გერს შეუძლია მრავალწლიანი სიყვარულსა და პატივისცემაზე დაფუძნებული ურთიერთობა გამოხატონ ერთმანეთის სასარგებლოდ დაწერილი ანდერძით. თუმცა კანონით მემკვიდრეობა ანდერძით მემკვიდრეობის ალტერნატიული ფორმაა და კანონმდებლის მიერ შექმნილია მაშინ, როცა მამაკვიდრებელს არ გააჩნია საკმარისი ცოდნა და ინფორმაცია ანდერძის დასაწერად ან არ ფიქრობს ან უმძიმს სიკვდილზე ფიქრი და არ ტოვებს ანდერძს. სწორედ მაშინ, როდესაც ადამიანი ანდერძის გარეშე მიდის ამ ქვეყნიდან და ტოვებს ქონებას, რაც სიცოცხლეში მის საკუთრებაში იყო, კანონმდებელმა შექმნა კანონით მემკვიდრეობის წესი, იმისათვის რომ მამკვიდრებელთან მჭიდროდ დაკავშირებული, მყარი, ოჯახური, ემოციური კავშირის მქონე პირების ინტერესები არ შეილახოს ქონების სახელმწიფოს მიერ ავტომატური წაღების გზით. გერიც შეიძლება იყოს ის პირი, ვისი ბედიც სულ ერთი ვერ იქნება თავად მამკვიდრებლისათვის.

სადავო ნორმა თავისი მოქმედების შედეგებით მარტოობისათვის და მძიმე სიბერისათვის წირავს მარტოხელა მოხუცს. კანონისმიერ მემკვიდრეობის გზით ქონების მიღების ინტერესი უდავოდ ახალისებს, გერს იცხოვროს მოხუც დედინაცვალთან ან მამინაცვალთან, იზრუნოს მასზე. ასაკის მატებასთან ერთად იზრდება გარეშე პირების მხრიდან დახმარების მიღების საჭიროება, მაგალითად, გადაადგილებაში დახმარება, წამლის დროული მიწოდება, სასწრაფო დახმარების გამოძახება და ა.შ. სადავო ნორმით გერი შესაძლოა აღმოჩნდეს ერთადერთი, რომელიც უზრუნველყოფს მოხუცი დედინაცვლის/მამინაცვლის ღირსეულ სიბერეს. როდესაც არ არსებობს მემკვიდრეობის გზით სარგებლის მიღების ინტერესი, გერმა შესაძლოა მარტო დატოვოს მარტოხელა მოხუცი, რომელსაც არც ქმარი ჰყავს, არც შვილი, არც პირველიდან მეხუთე რიგამდე ნათესავი. ასეთი შემთხვევებისათვის პასუხს არ წარმოადგენს საბიუჯეტო დაფინანსების მქონე მოხუცთა თავშესაფრები. იმის გათვალისწინებით, რომ მოხუცთა თავშესაფრები ძირითად სახელმწიფოს (მუნიციპალიტეტის) მიერ ფინანსდება, იზრდება საბიუჯეტო ხარჯები, რომელთა დასაფარადაც შესაძლოა საკმარისი არ აღმოჩნდეს სამკვიდრო ქონება, მეორე მხრივ, მოხუცისათვის ხშირად ძალიან მძიმეა ოჯახური გარემოსაგან მოწყვეტა და თავშესაფარში არსებულ უცხო გარემოსთან ადაპტირება. გერთან თანაცხოვრების გაგრძელება უზრუნველყოფს იმას, რომ მარტოხელა მოხუცს ექნება ღირსეული სიბერე ნაცნობ ოჯახურ გარემოში, რაშიც დაიხარჯება გერის და არა გადასახადის გადამხდელების ფული. ამისათვის გერს უნდა ჰქონდეს იმის დაინტერესება, რომ სახელმწიფო არ წაიღებს იმ დედინაცვლის/მამინაცვლის საკუთრებაში არსებულ ქონებას, რომელსაც მან ღირსეული სიბერე შეუქმნა.

რა თქმა უნდა, არ გამოირიცხება მოხუც დედინაცვალზე ან მამინაცვალზე გერის მხრიდან ძალადობის შემთხვევები. ისევე როგორც შესაძლოა ბიოლოგიურმა შვილმაც იძალადოს დედაზე ან მამაზე. ,,ქალთა მიმართ ძალადობის ან/და ოჯახში ძალადობის აღკვეთის, ძალადობის მსხვერპლთა დაცვისა და დახმარების შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-4 მუხლის ,,ზ“ ქვეპუნქტის თანახმად, ოჯახის წევრად მიიჩნევა გერი. ამავე მუხლის ,,თ“ ქვეპუნქტის თანახმად, მოძალადე არის ოჯახის წევრი, რომელიც არღვევს ოჯახის სხვა წევრის კონსტიტუციურ უფლებებსა და თავისუფლებებს უგულებელყოფით ან/და ფიზიკური, ფსიქოლოგიური, სექსუალური ან ეკონომიკური ძალადობით ან იძულებით. ამგვარად, გერი შეიძლება იყოს მოძალადე მოხუცი დედინაცვლისა და მამინაცვლის მიმართ, რომლის მიმართაც შეიძლება გამოიწეროს როგორც შემაკავებელი, ისე დამცავი ორდერი. ისევე როგორც შვილი შეიძლება გამოცხადდეს უღირს მემკვიდრედ ან ჩამოერთვას მემკვიდრეობის უფლება მშობლის უგულებელყოფის გამო (მოვლის ვალდებულებისაგან თავიდან არიდება), შესაძლებელი უნდა იყოს მოძალადე გერის მიმართ მემკვიდრეობის უფლების ჩამორთმევა. პარლამენტს აქვს უფლება და ვალდებულიც არის, გერის მიერ კანონის მემკვიდრეობის ძალით დედინაცვლის/მამინაცვლის ქონების მისაღებად მოითხოვოს ცნობის წარდგენა, რომლის მიხედვითაც მის მიმართ არც დამცავი, არც შემაკავებელი ორდერი არ გამოწერილა მამაკვიდრებლის მიმართ ჩადენილი ამა თუ იმ ძალადობის ფაქტთან დაკავშირებით. ამგვარი მოთხოვნა მემკვიდრეობით მიღების პერსპექტივასთან ერთად ხელს შეუწყობს იმას, რომ გერმა სათანადოდ შეასრულოს თავისი ვალდებულება - უზრუნველყოს დედინაცვალი/მამინაცვალი ღირსეული სიბერით.

აქვე გასათვალისწინებელია ის, რომ კანონით მემკვიდრეობისას არავითარ სირთულეს არ წარმოადგენს გერისა და დედინაცვლის/მამინაცვლის ურთიერთობის დადასტურება. ამგვარი ურთიერთობა დგინდება გერის დაბადების მოწმობაში მითითებული დედის ან მამის დედინაცვლის/მამინაცვლის ქორწინების მოწმობაში დედინაცვალთან ან მამინაცვალთან ქორწინებაში მყოფი პირის იგივეობის დადგენით (იგივეობა დგინდება სახელის, გვარის, განსაკუთრებით კი პირადი ნომრის დამთხვევით). ამ დოკუმენტის (დაბადების და ქორწინების მოწმობები) წარდგენა არ იქნება აუცილებელი, თუ იარსებებს გერის მიმართ სამოქალაქო კოდექსის 1227-ე მუხლის საფუძველზე სამოქალაქო საქმის განმხილველი საერთო სასამართლოების გადაწყვეტილება გერისათვის დედინაცვლის/მამინაცვლის მიმართ ალიმენტის დაკისრების თაობაზე. ამგვარად, არავითარ პრაქტიკულ სირთულეს არ შექმნის გერის დედინაცვლის/მამინაცვლის კანონით მემკვიდრედ გამოცხადება.

ამგვარად, გერის კერძო ინტერესი - კანონით მემკვიდრეობით მიიღოს მარტოხელა დედინაცვლის/მამინაცვლის ქონება, რომელთანაც მას აქვს ხანგრძლივი და პატივისცემაზე დაფუძნებული ოჯახური ურთიერთობა - აღემატება სახელმწიფოს საჯარო ინტერესს - თავის საკუთრებაში მოაქციოს პირის დედინაცვლისა და მამინაცვლის უმკვიდრო ქონება. ამის გამო, გასაჩივრებული ნორმები წინააღმდეგობაში მოდის კონსტიტუციის მე-19 მუხლის პირველ და მეორე პუნქტებთან.

3) თანასწორობის უფლება

სამოქალაქო კოდექსის 1343-ე მუხლის პირველი პუნქტი ადგენს: პირველი, როდესაც დედინაცვალს/მამინაცვალს არა ჰყავს პირველიდან მეხუთე რიგის ჩათვლით კანონით მემკვიდრეები და ანდერძი არ დაუწერია, ასეთი ქონება ცხადდება უმკვიდროდ და გადაეცემა სახელმწიფოს. ამ წესის ის, ნორმატიული შინაარსი, რაც გამორიცხავს დედინაცვალზე/მამინაცვალზე მზრუნველ გერს კანონით მემკვიდრეთა რიგიდან, გასაჩივრებულია კონსტიტუციის მე-19 მუხლის პირველ და მეორე პუნქტთან მიმართებაში. სამოქალაქო კოდექსის 1343-ე მუხლის პირველი პუნქტი ადგენს ალტერნატიულ წესსაც, როდესაც არ არსებობს არც კანონით, არც ანდერძით მემკვიდრე, არც ერთმა მემკვიდრემ არ მიიღო სამკვიდრო, როცა ყველა მემკვიდრეს ჩამოერთვა მემკვიდრეობის უფლება, უმკვიდრო ქონება გადადის არა სახელმწიფოზე, არამედ იმ მოხუცთა, „ინვალიდთა“ (კანონში ჩარჩენილია მოძველებული ტერმინი), სამკურნალო, აღმზრდელობით და სოციალური დაცვის სხვა დაწესებულებაზე, რომელიც სიცოცხლის ბოლომდე არჩენდა მამკვიდრებელს. სწორედ მოხუცთა თუ სხვაგვარი დაწესებულების მიერ მამკვიდრებლის უმკვიდრო ქონების მიღება არის დავის საგანი კონსტიტუციის მე-11 მუხლის პირველი პუნქტით გათვალისწინებული თანასწორობის უფლებასთან მიმართებაში.

იმ შემთხვევაში, თუ სასამართლო დაადგენს, რომ არ კონსტიტუციის მე-19 მუხლი არ იცავს გერის კანონით მემკვიდრეობის უფლებას, მაშინაც კი როცა არ არიან პირველიდან მეხუთე რიგის მემკვიდრეები, სასამართლომ უნდა იმსჯელოს იმასთან დაკავშირებით, რამდენად გამართლებულია უმკვიდრო ქონების გადაცემა მოხუცთა ან სხვა ტიპის დაწესებულებაზე, რომელიც არჩენდა მამკვიდრებელს, მაშინ როდესაც გერზე, რომელიც ასევე არჩენდა მამკვიდრებელს, არ გადადის ამგვარი უმკვიდრო ქონება. ამგვარი მსჯელობა კი კონსტიტუციის მე-11 მუხლის კონტექსტში უნდა წარიმართოს.

პირველ რიგში, მნიშვნელოვანია ვისაუბროთ მოსარჩელესთან დაკავშირებულ ფაქტობრივ გარემოებაზე. 1990 წლიდან, მამის გარდაცვალების შემდეგ, 2016 წლამდე, ვერა ხორგუაშვილის გარდაცვალებამდე, მოსარჩელე ზრუნავდა თავის დედინაცვალზე, რომელსაც სხვა ნათესავი მართლაც არ ჰყავდა. ამასთან დაკავშირებით აღსანიშნავია შემდეგი გარემოება: გერი, რომელსაც სამოქალაქო კოდექსის 1227-ე მუხლის პირველი პუნქტით ეკისრება დედინაცვლისა და მამინაცვლის რჩენის ვალდებულება, პირნათლად ასრულებს ამ მოვალეობას, ამის მიუხედავად, ვერ იღებს დედინაცვლისა და მამინაცვლის უმკვიდრო ქონებას. სახელმწიფო ან კერძო ორგანიზაცია, რომლის ფუნქციასაც წარმოადგენს მოხუცთა საცხოვრებლით, მკურნალობით და სარჩოთი უზრუნველყოფა, სწორედ იმის გამო იღებს მოხუცის უმკვიდრო ქონებას, რომ არჩენენ ამ მოხუცებს. ერთი მხრივ, გერს, რომელიც არჩენს თავის დედინაცვალს/მამინაცვალს და მეორე მხრივ, შესაბამის დაწესებულებას შორის, რომელსაც ეკისრება მოხუცის რჩენა, ადგილი აქვს განსხვავებულ მოპყრობას.

განსხვავებული მოპყრობის მიზეზების გასარკვევად აუცილებელია იმის დადგენა, რამდენად არიან არსებითად თანასწორი შესადარებელი პირები. მოხუცთა თავშესაფრის ორგანიზაცია და გერი იმყოფებიან თუ არა ერთსა და იმავე მდგომარეობაში ანუ არიან თუ არა ისინი არსებითად თანასწორნი. საკონსტიტუციო სასამართლოს პრაქტიკის თანახმად: „მე-14 მუხლზე მსჯელობისას პირთა არსებითად თანასწორობის საკითხი უნდა შეფასდეს არა ზოგადად, არამედ კონკრეტულ სამართალურთიერთობასთან კავშირში. დისკრიმინაციულ მოპყრობაზე მსჯელობა შესაძლებელია მხოლოდ მაშინ, თუ პირები კონკრეტულ სამართლებრივ ურთიერთობასთან დაკავშირებით შეიძლება განხილულ იქნენ როგორც არსებითად თანასწორი სუბიექტები“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2014 წლის 4 თებერვლის №2/1/536 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქეები - ლევან ასათიანი, ირაკლი ვაჭარაძე, ლევან ბერიანიძე, ბექა ბერუჩაშვილი და გოჩა გაბოძე საქართველოს შრომის, ჯანმრთელობისა და სოციალური დაცვის მინისტრის წინააღმდეგ“, II-19). შესაბამისად, მოცემულ შემთხვევაში ფიზიკური და იურიდული პირები არიან თუ არა არსებითად თანასწორები, უნდა გადაწყდეს დიფერენცირების დამდგენი სამართლებრივი ურთიერთობის ბუნებიდან და აგრეთვე, შესადარებელ ჯგუფებსა და დიფერენცირების ფაქტს შორის ურთიერთდამოკიდებულებიდან გამომდინარე. ამავე დროს, აღსანიშნავია, რომ ზოგადად პირები არსებითად თანასწორი სუბიექტები არიან, გარდა იმ შემთხვევისა, როდესაც ამა თუ იმ სამართლებრივი ურთიერთობის ბუნება მათ განსხვავებულად განხილვას მოითხოვს (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2016 წლის 29 დეკემბრის გადაწყვეტილება №2/6/623 საქმეზეშპს „სადაზღვევო კომპანია უნისონი“ საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ II-6).

ისევე როგორც უნისერვისის საქმეში, ამ შემთხვევაშიც მოხუცზე მზრუნველი ორგანიზაცია და გერი, როგორც ფიზიკური პირი, განსხვავდებიან ერთმანეთისაგან სტატუსის თვალსაზრისით. თუმცა ეს განსხვავება, ისევე როგორც უნისერვისის საქმეში, რაც შეეხებოდა ფიზიკური და იურიდიული პირებისათვის განსხვავებული ოდენობის სასამართლო ბაჟის დაკისრებას, არასაკმარისია საიმისოდ, რომ შესადარებელი ჯგუფები არსებითად უთანასწოროდ იქნენ მიჩნეული უმკვიდრო ქონების მიღებასთან დაკავშირებულ ურთიერთობაში. გერი, ისევე როგორც მუნიციპალიტეტის დაქვემდებარებაში არსებული მოხუცთა თავშესაფარი შესაძლოა კანონმდებლობის საფუძველზე იღებდეს ვალდებულებას, არჩინოს მარტოხელა მოხუცი. გერის მიერ დედინაცვლის/მამინაცვლის რჩენის ეს ვალდებულება გამომდინარეობს სამოქალაქო კოდექსის 1227-ე მუხლიდან. მოხუცთა ორგანიზაციის მიერ მოხუცის რჩენის საფუძველი შესაძლოა იყოს „სოციალური დახმარების შესახებ“ კანონი, ასევე თვითმმართველობის კოდექსი, რაც თვითმმართველობის ორგანოებს აკისრებთ თავშესაფრების მოწყობის ვალდებულებას.

გარდა ამისა, გერის მიერ დედინაცვლის რჩენა შესაძლოა ატარებდეს ნებაყოფლობით ხასიათს, ისევე როგორც კერძო მოხუცთა თავშესაფარში ბენეფიციარის მიღება იყოს განპირობებული კეთილი ნებით. გარდა ამისა, როგორც გერი, ისე მოხუცთა ორგანიზაცია ახორციელებს იდენტური ხასიათის მოქმედებას: მატერიალურ რესურსებს ხარჯავს მოხუცის კვების, მკურნალობის და სხვაგვარი საჭიროების დაკმაყოფილების მიზნით. იმ გარემოებიდან გამომდინარე, რომ როგორც გერი, ისე მოხუცთა ორგანიზაცია მატერიალური რესურსების ხარჯვით არჩენენ მოხუცს, მათ თანაბარი ინტერესი შეიძლება გააჩნდეთ იმისათვის, რომ ამ რჩენის კომპენსირება მოახდინონ მოხუცის უმკვიდრო ქონებიდან. ამ ორი სუბიექტის განსხვავებაზე გავლენას ვერ ახდენს ის გარემოება, რომ გერმა შეიძლება მხოლოდ საკუთარი მოხუცი დედინაცვალი არჩინოს, ხოლო მოხუცთა ორგანიზაციამ გაცილებით მასშტაბური სიკეთე გამოავლინოს და 1000-ობით მოხუცი უზრუნველყოს ღირსეული სიბერით. მოხუცთა ორგანიზაცია იღებს ბენეფიციარის უმკვიდრო ქონებას იმ გარემოებიდან გამომდინარე, რომ სიცოცხლეში ამ ქონების მესაკუთრეს არჩენდა (სადავო ნორმაში პირდაპირ არის საუბარი, მამკვიდრებელი მოხუცთა დაწესებულების „რჩენაზე იმყოფებოდა.“ ეს არის გარემოება, რაც გადამწყვეტია მოხუცთა ორგანიზაციის მიერ მათი ბენეფიციარის უმკვიდრო ქონების საკუთრებაში მისაღებად) და არა იმის გამო, რომ მოხუცთა დაწესებულება ახორციელებს სანაქებო საქმიანობას სხვა უამრავი ადამიანის წინაშე. ბენეფიციარის რჩენის ფაქტი, თუკი ხდება ამ ბენეფიციარის ქონებაზე საკუთრების წარმოშობის საფუძველი მოხუცთა თავშესაფრისათვის, რჩენის ფაქტიდან გამომდინარე, გერსაც უდავოდ აქვს იმ დედინაცვლის/მამინაცვლის ქონებაზე საკუთრების მიღების ინტერესი, რომელსაც ეს გერი არჩენდა.

ამგვარად, მათ კმაყოფაზე მყოფი მოხუცის უმკვიდრო ქონების მიღების ინტერესთან მიმართებაში გერი და მოხუცთა ორგანიზაცია არსებითად თანასწორია, მათი სტატუსსა და განხორციელებული საქმიანობის მასშტაბს შორის უზარმაზარი უფსკრულის მიუხედავად. შესაბამისად, ადგილი აქვს არსებითად თანასწორთა შორის უთანასწორო მოპყრობას. ამ ეტაპზე უნდა გაირკვეს რა ნიშნით ხდება დიფერენცირება.

საქართველოს კონსტიტუციის მე-11 მუხლის პირველი პუნქტის თანახმად, „ყველა ადამიანი სამართლის წინაშე თანასწორია. აკრძალულია დისკრიმინაცია რასის, კანის ფერის, სქესის, წარმოშობის, ეთნიკური კუთვნილების, ენის, რელიგიის, პოლიტიკური ან სხვა შეხედულებების, სოციალური კუთვნილების, ქონებრივი ან წოდებრივი მდგომარეობის, საცხოვრებელი ადგილის ან სხვა ნიშნის მიხედვით.“

თანასწორობის უფლებასთან დაკავშირებული პრაქტიკა მორგებულია კონსტიტუციის ძველ, მე-14 მუხლის რედაქციას. მნიშვნელოვანია საკონსტიტუციო სასამართლოს ამ დრომდე არსებული პრაქტიკის ადაპტაცია მოხდეს კონსტიტუციის ახალ რედაქციასთან. თანასწორობის უფლებასთან დაკავშირებით წამყვანი იყო 2010 წლის 27 დეკემბერის საკონსტიტუციო სასამართლოს გადაწყვეტილება საქმეზე ახალი მემარჯვენეები და საქართველოს კონსერვატიული პარტია საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ. ამ საქმეში პირველად გაჩნდა თანასწორობის უფლების შეზღუდვის ტესტები. ხსენებულ საქმეზე მიღებული გადაწყვეტილების მეორე თავის მე-4 პუნქტის თანახმად, ,,ისტორიულად, კონსტიტუციებში ხდებოდა იმ ნიშნების ჩამოთვლა, რომელთა მიხედვით, ადამიანთა ჯგუფებს აერთიანებდა მათთვის დამახასიათებელი პირადი, ფიზიკური თვისებები, კულტურული ნიშნები ან სოციალური კუთვნილება. ამ ნიშნების კონსტიტუციებში ჩამოთვლა ხდებოდა ზუსტად მათ საფუძველზე ადამიანების დისკრიმინაციის დიდი გამოცდილების არსებობის და, ამასთან, ასეთი მოპყრობის გაგრძელების შიშის გამო (საპასუხოდ).”

საკონსტიტუციო სასამართლომ საქმეზე ოგანეს დარბინიანი და სხვები საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ მიღებული გადაწყვეტილების მეორე თავის 46-ე პუნქტის თანახმად: “თანასწორობის უფლებით დაცულ სფეროში ჩარევის კონსტიტუციურობის შეფასების სტანდარტები არ არის ერთგვაროვანი. ნორმა, რომლით დადგენილი დიფერენცირებაც უკავშირდება კლასიკურ, სპეციფიკურ ნიშნებს ან/და ხასიათდება მაღალი ინტენსივობით, ექვემდებარება კონსტიტუციურ შემოწმებას “მკაცრი ტესტის” ფარგლებში, თანაზომიერების პრინციპის გამოყენებით.“ კლასიკურ ნიშნად საკონსტიტუციო სასამართლო მიიჩნევდა კონსტიტუციაში პირდაპირ ჩამოთვლილ ნიშნებს, მაგალითად, საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ მიღებულ ერთ-ერთ ბოლო გადაწყვეტილებაში საქმეზე სომხეთის რესპუბლიკის მოქალაქეები - გარნიკ ვარდერესიანი, არტავაზდ ხაჩატრიანი და ანი მინასიანი საქართველოს პარლამენტისა და საქართველოს მთავრობის წინააღმდეგ გადაწყვეტილების მეორე თავის მე-17 პუნქტში განაცხადა: „თუ არსებითად თანასწორ პირთა დიფერენცირების საფუძველია კონსტიტუციის მე-14 მუხლში ჩამოთვლილი რომელიმე ნიშანი ან სადავო ნორმა ითვალისწინებს უფლებაში მაღალი ინტენსივობით ჩარევას - სასამართლო გამოიყენებს შეფასების მკაცრ ტესტს”

საკონსტიტუციო სასამართლოს ზემოხსენებული გადაწყვეტილებები იწერებოდა იმ პირობებში, როდესაც გრამატიკული თვალსაზრისით კონსტიტუციის მე-14 მუხლი იყო ამომწურავი ხასიათის. ამიტომ ნიშნები, რაც პირდაპირ ეწერა კონსტიტუციაში ითვლებოდა კლასიკურად, რომლის საფუძველზე დიფერენცირების შემთხვევაში სასამართლოს უნდა გამოეყენებინა მკაცრი ტესტი, თუნდაც დიფერენცირების ინტენსივობა ყოფილიყო დაბალი. მოქმედი კონსტიტუციის მე-11 მუხლის პირველი პუნქტით დისკრიმინაციის ნიშნების ჩამონათვალი აღარ არის ამომწურავი. კერძოდ, მე-11 მუხლის პირველი პუნქტი სრულდება სიტყვებით სხვა ნიშნის მიხედვით.“

კონსტიტუციის ახალი რედაქციისათვის გადამწყვეტი უნდა იყოს ახალი მემარჯვენეების და საქართველოს კონსერვატიული პარტიის საქმეში საკონსტიტუციო სასამართლოს მსჯელობა იმასთან დაკავშირებით, რომ,,ისტორიულად, კონსტიტუციებში ხდებოდა იმ ნიშნების ჩამოთვლა, რომელთა მიხედვით, ადამიანთა ჯგუფებს აერთიანებდა მათთვის დამახასიათებელი პირადი, ფიზიკური თვისებები, კულტურული ნიშნები ან სოციალური კუთვნილება.“ შესაბამისად, ახალ რედაქციაში კლასიკურად უნდა ჩაითვალოს ის ნიშნები, რაც პირდაპირ, სახელდებით არის დასახელებული კონსტიტუციის მე-11 მუხლის პირველ პუნქტში. ამის მიზეზია ის, რომ ამ ნიშნების საფუძველზე დისკრიმინაციის დიდი გამოცდილება არსებობს და მათი განმეორების თავიდან ასაცილებლად კონსტიტუციის შემქმნელებმა სახელდებით მოიხსენიეს კონსტიტუციაში.

შესაბამისად, კლასიკურ ნიშნებად მიჩნეული უნდა იქნეს დიფერენცირება რასის, კანის ფერის, სქესის, წარმოშობის, ეთნიკური კუთვნილების, ენის, რელიგიის, პოლიტიკური ან სხვა შეხედულებების, სოციალური კუთვნილების, ქონებრივი ან წოდებრივი მდგომარეობის, საცხოვრებელი ადგილის საფუძველზე, ანუ ის ნიშნები, რაც პირდაპირ, სახელდებით არის კონსტიტუციის მე-11 მუხლის პირველ პუნქტში მოხსენიებული. მხოლოდ ამ ნიშნების საფუძველზე დიფერენცირების შემთხვევაში უნდა გამოიყენოს საკონსტიტუციო სასამართლომ მკაცრი ტესტი, თუნდაც დიფერენცირების ინტენსივობა იყოს დაბალი.

რაც შეეხება ,,სხვა ნიშანის მიხედვით“ დისკრიმინაციის აკრძალვას, რაც გამომდინარეობს მე-11 მუხლის პირველი პუნქტის ბოლო წინადადებიდან, მასში მოაზრებული ყველა ნიშანი არაკლასიკურად უნდა იქნეს მიჩნეული, ვინაიდან ეს სიტყვები არ მიუთითებს ერთ კონკრეტულ ნიშანზე და აერთიანებს ერთმანეთისაგან სრულიად განსხვავებულ ყველა სხვა ნიშანს. ივარაუდება, რომ კონსტიტუციის შემქმნელებს არ ახსოვდათ სხვა ნიშნების საფუძველზე დისკრიმინაციის ისტორიული გამოცდილების თაობაზე, არ ამოძრავებდათ ამ სხვა ნიშნების საფუძველზე დისკრიმინაციის განმეორების შიშები, სხვაგვარად ისინი ამ ნიშანს კონსტიტუციის მე-11 მუხლის პირველ პუნქტში კონკრეტულად ჩაწერდნენ და არ მოაქცევდნენ ზოგადი სიტყვების „სხვა ნიშნის“ ქვეშ. სიტყვა ,,სხვა ნიშნის“ ქვეშ ივარაუდება ისეთი ნიშანიც, რაც არც ისტორიულად, არც თანამედროვე პირობებში არ არსებობს და მომავალში შეიძლება შეიქმნას. მართლაც მომავლში შეიძლება შეიქმნას ჯგუფი, რომელიც დღეს არ არსებობს და ამ ჯგუფის დისკრიმინაცია აკრძალული იქნება სიტყვებით „სხვა ნიშნით.“ ცხადია, ასეთ შემთხვევაში არასწორი იქნება ისტორიულად არსებულ, კლასიკური ნიშნით დისკრიმინაციაზე საუბარი. ასეთ შემთხვევაში მკაცრი ტესტის გამოსაყენებლად აუცილებელი უნდა იყოს საკონსტიტუციო სასამართლოსათვის იმის ჩვენება, რომ ,,სხვა ნიშნით“ დიფერენცირება არის მაღალი ინტენსივობის.

მოცემულ შემთხვევაში მოხუცთა და სხვა სოციალური ორგანიზაციის ხელსაყრელ პირობებში ჩაყენების მიზეზი გახდა მარჩენალის სტატუსი, ორგანიზაციულ-სამართლებრივი ფორმა, საქმიანობის მასშტაბი და ინტენსივობა. გერი არის ფიზიკური პირი, რომელიც ვერც ერთ შემთხვევაში ვერ გახდება მოხუცთა მზრუნველობაზე სპეციალიზებული დაწესებულება. გერს შეუძლია დააფუძნოს და უხელმძღვანელოს ორგანიზაციას, რომელიც მოხუცთა მზრუნველობაზე იქნება პასუხისმგებელი. შესაბამისად, ეს ორგანიზაცია მიიღებს უმკვიდრო ქონებას ორგანიზაციის ბენეფიციარებისაგან და არა თავად გერი, როგორც ფიზიკური პირი. იმავდროულად, განსხვავებული მოპყრობის საფუძველია საქმიანობის მასშტაბი და ინტენსივობა. მოხუცთა თავშესაფარი არჩენს მოხუცთა განუსაზღვრელ წრეს, მაშინ როცა გერი არჩენს საკუთარ დედინაცვალს (მამინაცვალს), რომლის რჩენის ვალდებულება ან სასამართლომ დაავალა ან ნებაყოფლობით იკისრა. არც ერთი დასახელებული ნიშანი არ არის კლასიკური, ვინაიდან პირდაპირ სახელდებით არ არის მოხსენიებული კონსტიტუციის მე-11 მუხლში. მარჩენალის სტატუსი, ორგანიზაციულ-სამართლებრივი ფორმა, საქმიანობის მასშტაბი და ფარგლები არის დიფერენციაცია კონსტიტუციის მე-11 მუხლის პირველ პუნქტში მითითებული „სხვა ნიშანი.“ შესაბამისად, უნდა დადგინდეს არის ინტენსივობა მაღალი ხარისხის.

საკონსტიტუციო სასამართლოს პრაქტიკის თანახმად, დიფერენცირების ინტენსივობის დადგენისათვის მნიშვნელოვანია განისაზღვროს „არსებითად თანასწორი პირები რამდენად მნიშვნელოვნად განსხვავებულ პირობებში იმყოფებიან, დიფერენცირება რამდენად მკვეთრად დააცილებს ამ უკანასკნელთ კონკრეტულ საზოგადოებრივ ურთიერთობებში მონაწილეობის თანაბარი შესაძლებლობებიდან“ (საკონსტიტუციო სასამართლოს 2013 წლის 11 ივნისის N1/3/534 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქე ტრისტან მამაგულაშვილი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-25). დიფერენციაციის ინტენსივობის შეფასებისთვის ასევე შეიძლება ჰქონდეს მნიშვნელობა შემდეგ გარემოებას: დიფერენცირებულ პირებს რამდენად შეუძლიათ საკუთარი ძალისხმევით შეამცირონ დიფერენციაციის ხარისხი ან აღმოფხვრან ის

(საკონსტიტუციო სასამართლოს 2014 წლის 13 ნოემბრის N1/4/557,571,576 გადაწყვეტილება საქმეზე საქართველოს მოქალაქეები - ვალერიან გელბახიანი, მამუკა ნიკოლაიშვილი და ალექსანდრე სილაგაძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ, II-19).

დიფერენცირების ხარისხი არის ინტენსიური, ვინაიდან მოხუცთა ორგანიზაცია საკუთრებაში იღებს იმ მოხუცის უმკვიდრო ქონებას, რომელსაც არჩენდა, მაშინ როდესაც გერი მოკლებულია იმ დედინაცვლის/მამინაცვლის უმკვიდრო ქონების მიღების შესაძლებლობას, რომელსაც არჩენდა. გერი სრულად არის გამორიცხული მის კმაყოფაზე მყოფი დედინაცვლის/მამინაცვლის უმკვიდრო ქონების მიღების შესაძლებლობისაგან, მაშინ როდესაც შესაბამის დაწესებულებას, რომელიც არჩენდა მარტოხელა მოხუცს სადავო ნორმით ამის შესაძლებლობა გააჩნია. როგორც ზემოთ აღვნიშნეთ, დიფერენცირება ვერ აღმოიფხვრება იმით, თუ გერი შექმნის დაწესებულებას, რაც პასუხისმგებელი იქნება მოხუცების რჩენაზე. პირველ რიგში, დიდი ფინანსური ხარჯების გამო ამგვარი დაწესებულების შექმნა იქნება არაგონივრული, მეორეც, უმკვიდრო ქონების მესაკუთრე გახდება გერის ხელმძღვანელობის ქვეშ არსებული დაწესებულება და არა თავად გერი. ამგვარად, იმის გამო, რომ გერი გამორიცხულია მის კმაყოფაზე მყოფი დედინაცვლის/მამინაცვლის ქონების მიღებაში თანაბარი მონაწილეობის შესაძლებლობისაგან და იმავდროულად, შეუძლებელია დიფერენცირებისგან თავის დაღწევა, ამიტომ იმის მიუხედავად, რომ დიფერენცირება არ ხდება კლასიკური ნიშნით, დიფერენცირების ინტენსივობის გამო საკონსტიტუციო სასამართლომ უნდა გამოიყენოს შეფასების მკაცრი ტესტი.

მართალია, მოხუცთა, ე.წ. ,,ინვალიდთა,“ სამკურნალო, აღმზრდელობით და სოციალური დაცვის სხვა დაწესებულების ცალკე გამოყოფას გააჩნია კონკრეტული საჯარო მიზანი - მამკვიდრებლის უმკვიდრო ქონების მათ ხელში გადასვლით მოხდეს მათი ფინანსური გაძლიერება, რათა უმკვიდრო ქონების გადაცემით ამაღლდეს ამ დაწესებულების მომსახურების ხარისხი. ეს გარემოება უდავოდ წარმოადგენს ლეგიტიმურ მიზანს. ამის მიუხედავად, სადავო ნორმით დადგენილი დიფერენცირება ამ მიზნის მიღწევის გამოუსადეგარი და უვარგისი საშუალებაა. იმ პირობებში, როდესაც გერს არ გააჩნია დედინაცვალზე/მამინაცვალზე ზრუნვის ინტერესი, მათ შეიძლება მიიღონ გადაწყვეტილება დედინაცვლისა და მამინაცვლის ამგვარ დაწესებულებაში მოთავსების თაობაზე, ისევე როგორც დედინაცვალმა და მამინაცვალმა მიიღოს გადაწყვეტილება გერის სააღმზრდელო დაწესებულებაში მოთავსების თაობაზე. ამით მოხუცთა, ინვალიდთა, სამკურნალო, აღმზრდელობით და სოციალური დაცვის სხვა დაწესებულებაში მოთავსებული ბენეფიციარების რაოდენობა იზრდება, რაც უდავოდ გავლენას მოახდენს ბენეფიციარებისათვის მისაწოდებელი მომსახურების ხარისხზე. შეზღუდული მატერიალური რესურსების პირობებში დაეცემა მომსახურების ხარისხი ან მომსახურების გადასარჩენად ცალკეულ ბენეფიციარებს უარს ეტყვიან დაწესებულებაში მოთავსებაზე, რამაც შეიძლება ყველაზე უარყოფითი გავლენა იმ მოხუცებზე მოახდინოს, რომელსაც გერიც კი არ ჰყავთ, რომელიც მათ მოვლას შეძლებდა.

გერისათვის დედინაცვლის/მამინაცვლის უმკვიდრო ქონების მიღების პერსპექტივა უჩენს ასეთ გერს იმის მოტივაციას, რომ თავად იზრუნოს თავის დედინაცვალზე/მამინაცვალზე შესაბამისი დაწესებულების ჩარევის გარეშე. ამით ხდება შესაბამისი დაწესებულების განტვირთვა, დაწესებულებაში მოთავსების მომლოდინეთა რიგის შემცირება, დამატებითი სახსრების მობილიზება, რაც ყველაზე მოწყვლადი მარტოხელა მოხუცების მომსახურების ხარისხის ასამაღლებლად გამოიყენება.

ამგვარად, დიფერენცირება (და არა ამგვარი თავშესაფრისათვის უმკვიდრო ქონების მიღების უფლების მინიჭება) არ არის ლეგიტიმური მიზნის - თავშესაფრების ფინანსური მდგრადობის მიღწევის ვარგისი საშუალება.

მოხუცთა თავშესაფრები უდიდეს როლს ასრულებენ მარტოხელა და მოწყვლადი მოხუცებისათვის ღირსეული სიბერის უზრუნველსაყოფად. სახელმწიფომ ყველანაირი ღონისძიება უნდა განახორციელოს ამგვარი დაწესებულების წასახალისებლად, ასევე ფინანსური მდგრადობის უზრუნველსაყოფად, მათ შორის იმ ფორმით, რაც სადავო ნორმაშია გაწერილი, კერძოდ, დაწესებულების მიერ იმ მამკვიდრებლის უმკვიდრო ქონების მიღება, რომელიც დაწესებულების კმაყოფაზეა. ამის გაკეთება სახელმწიფოს შეეძლო დიფერენცირების გარეშე - კერძოდ, როგორც გერისათვის, რომელიც დედინაცვალს/მამინაცვალს არჩენს, დედინაცვლის/მამინაცვლის უმკვიდრო ქონების გადაცემით, ისე შესაბამისი დაწესებულების მიერ მათი ბენეფიციარის უმკვიდრო ქონების გადაცემის გზით. თუმცა პარლამენტი ამ სფეროში დიფერენცირების გზით წავიდა და საკონსტიტუციო სასამართლომაც უნდა იმოქმედოს თავისი კომპეტენციის ფარგლებში და არაკონსტიტუციურად უნდა ცნოს სადავო ნორმა იმის გამო, რომ ერთ სუბიექტს დაუსაბუთებლად ხელსაყრელ მდგომარეობაში აყენებს.

ამ კონტექსტში აღსანიშნავია საკონსტიტუციო სასამართლოს გადაწყვეტილება საქმეზე ლალი ლაზარაშვილი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ, რომლის მეორე თავის მე-20 პუნქტში აღნიშნულია: „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლო თავისი არსით „ასრულებს ნეგატიური კანონმდებლის ფუნქციას, გავლენას ახდენს ნორმაშემოქმედებით საქმიანობაზე – სარჩელის დაკმაყოფილების შემთხვევაში, კონკრეტული ურთიერთობის მომწესრიგებელი ნორმა (ნორმები) კარგავს იურიდიულ ძალას, მეტიც, კანონმდებელმა, ხშირ შემთხვევაში, უნდა მიიღოს ახალი, კონსტიტუციის შესაბამისი ნორმები, თუმცა ხაზგასმით უნდა აღინიშნოს, რომ საკონსტიტუციო სასამართლო ქვეყანაში ახალი წესრიგის დადგენას (შექმნას) კი არ ემსახურება, არამედ უზრუნველყოფს კონსტიტუციის უზენაესობას და ქმედითობას, ხელს უწყობს მის შესრულებას როგორც სახელმწიფოს, ისე ხალხის მიერ. საკონსტიტუციო სასამართლოს გააჩნია მხოლოდ კანონმდებლობაში არსებული არაკონსტიტუციური რეგულაციების, წესებისთვის იურიდიული ძალის გაუქმებისა და მათთვის ადამიანის უფლებებისა და თავისუფლებების დარღვევის რესურსის გაუქმების უფლებამოსილება. საკონსტიტუციო სასამართლოს მანდატს სცდება უფლებამოსილება, ძალადაკარგული სამართლებრივი ნორმების ნაცვლად კანონმდებლობაში დაადგინოს განსხვავებული, თუნდაც კონსტიტუციური წესები.“

ამავე გადაწყვეტილების მეორე თავის 22-ე პუნქტში აღნიშნულია: „აღნიშნულიდან გამომდინარე, საკონსტიტუციო სასამართლო უფლებამოსილია, მხოლოდ გააუქმოს სადავო ნორმა მთლიანად ან/და მისი რომელიმე ნაწილი/ნორმატიული შინაარსი, თუმცა მას არ შეუძლია დაადგინოს ახალი წესრიგი, გააფართოოს სადავო ნორმის მოქმედება და ა.შ. ამდენად, საკონსტიტუციო სასამართლოს გადაწყვეტილება შეიძლება გამოიხატოს მხოლოდ სადავო ნორმის რომელიმე ნორმატიული შინაარსის არაკონსტიტუციურად ცნობაში, მის გაუქმებაში.“

აქედან გამომდინარე, ვითხოვთ, მოხუცთა, ,,ინვალიდთა,“ სამკურნალო, აღმზრდელობით და სოციალური დაცვის სხვა დაწესებულების იმ დისკრიმინაციული პრივილეგიის გაუქმებას, რომლითაც მას გადაეცემა უმკვიდრო ქონება. აქვე აღსანიშნავია ის გარემოება, რომ სადავო ნორმით დადგენილია აღმჭურველი რეგულაცია, შესაბამისად, საკონსტიტუციო სასამართლომ უნდა გამოიყენოს ის მიდგომა, რაც 2018 წლის 3 ივლისის № 1/2/671 საქმეში გამოიყენა. ეს საქმე ეხებოდა საგადასახადო შეღავათს რომლითაც სარგებლობდა მხოლოდ საქართველოს მართლმადიდებლური ეკლესიის საპატრიარქო და ამ შეღავათით სარგებლობისაგან გამორიცხულნი იყვნენ სხვა რელიგიური ორგანიზაციები. ამ გადაწყვეტილების მეორე თავის 43-ე პუნქტში აღნიშნულია:

,,შეღავათის დადგენა, არ წარმოადგენს საქართველოს კონსტიტუციის მე-14 მუხლის მიზანს. კონსტიტუციის ხსენებული ნორმა მოითხოვს არსებითად თანასწორ პირებს შორის თანასწორი მოპყრობის უზრუნველყოფას, ხოლო ამას ზემოხსენებული რომელი ფორმით უზრუნველყოფს - კანონმდებლის გადასაწყვეტია. აღნიშნულიდან გამომდინარე, კანონმდებელს უნდა მიეცეს შესაძლებლობა, საქართველოს კონსტიტუციის მე-14 მუხლის შესაბამისად გადაწყვიტოს განხილული საგადასახადო შეღავათით მოსარგებლე პირთა წრის გაფართოებისა თუ დავიწროების საკითხი.“ ამის გამო საკონსტიტუციო სასამართლომ გადაავადა თავისი გადაწყვეტილების აღსრულება, იმისათვის რათა პარლამენტს საგადასახადო შეღავათი ან საერთოდ გაეუქმებინა ან მისით მოსარგებლეთა წრე გაეზარდა.

მიგვაჩნია, რომ სარჩელის დაკმაყოფილების და მოხუცთა, ,,ინვალიდთა,“ სამკურნალო, აღმზრდელობით და სოციალური დაცვის სხვა დაწესებულებისათვის მათი ბენეფიციარის უმკვიდრო ქონების მიღების არაკონსტიტუციურად ცნობის შემთხვევაში, საკონსტიტუციო სასამართლომ უნდა გადაავადოს გადაწყვეტილების აღსრულება, რითაც პარლამენტს შესაძლებლობა მიეცემა თანასწორობის უფლების შესაბამისად, გაზარდოს ამ უფლებით მოსარგებლეთა წრე ან საერთოდ გააუქმებს უმკვიდრო ქონების სახელმწიფოს გარდა სხვა სუბიექტების მიერ მიღების შესაძლებლობას.

აღნიშნული გარემოების გათვალისწინებით ვითხოვთ სამოქალაქო კოდექსის 1343-ე მუხლის პირველი პუნქტი საქართველოს კონსტიტუციის მე-11 მუხლის პირველ პუნქტთან მიმართებაში.

[1] https://law.justia.com/cases/federal/district-courts/FSupp/254/33/1663238/

[2] https://repository.uchastings.edu/cgi/viewcontent.cgi?article=3225&context=hastings_law_journal

[3] http://codes.ohio.gov/orc/2105.06v1

[4] https://www.flsenate.gov/Laws/Statutes/2012/732.103

[5] http://polishprivatelaw.pl/polish-law-of-succession-general-information/

[6] Thomas M. Hanson ntestate Succession for Stepchildren: California Leads the Way, but Has It Gone Far Enough Hastings Law Review page 267 https://repository.uchastings.edu/cgi/viewcontent.cgi?article=3225&context=hastings_law_journal

[7] https://leginfo.legislature.ca.gov/faces/codes_displaySection.xhtml?lawCode=PROB&sectionNum=6402

6. კონსტიტუციური სარჩელით/წარდგინებით დაყენებული შუამდგომლობები

შუამდგომლობა სადავო ნორმის მოქმედების შეჩერების თაობაზე: არა

შუამდგომლობა პერსონალური მონაცემების დაფარვაზე: არა

შუამდგომლობა მოწმის/ექსპერტის/სპეციალისტის მოწვევაზე: არა

შუამდგომლობა/მოთხოვნა საქმის ზეპირი მოსმენის გარეშე განხილვის თაობაზე: არა

კანონმდებლობით გათვალისწინებული სხვა სახის შუამდგომლობა: არა