თქვენ არ ეცნობით კონსტიტუციური სარჩელის/წარდგინების სრულ ვერსიას. სრული ვერსიის სანახავად, გთხოვთ, ვერტიკალური მენიუდან ჩამოტვირთოთ მიმაგრებული დოკუმენტი

1. სადავო ნორმატიული აქტ(ებ)ი

ა. საქართველოს სამოქალაქო საპროცესო კოდექსი

2. სასარჩელო მოთხოვნა

3. საკონსტიტუციო სასამართლოსათვის მიმართვის სამართლებრივი საფუძვლები

საქართველოს კონსტიტუციის 42-ე მუხლის პირველი პუნქტი და 89-ე მუხლის პირველი პუნქტის ,,ვ” ქვეპუნქტი, ,,საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ” საქართველოს კანონის მე-19 მუხლის პირველი პუნქტის ,,ე” ქვეპუნქტი, 39-ე მუხლის პირველი პუნქტის ,,ა” ქვეპუნქტი, ,,საკონსტიტუციო სამართალწარმოების შესახებ” საქართველოს კანონის მე-15 და მე-16 მუხლები

4. განმარტებები სადავო ნორმ(ებ)ის არსებითად განსახილველად მიღებასთან დაკავშირებით

ა) ფორმით და შინაარსით შეესაბამება ,,საკონსტიტუციო სამართალწარმოების შესახებ" საქართველოს კანონის მე-16 მუხლით დადგენილ მოთხოვნებს;

ბ) შეტანილია უფლებამოსილი სუბიექტის მიერ;

საქართველოს უზენაესი სასამართლოს ადმინისტრაციულ და სხვა კატეგორიის საქმეთა პალატის 2008 წლის 28 თებერვალს მიღებულ იქნა გადაწყვეტილება, რომლითაც ნუკრი ჩოგოვაძის საკასაციო საჩივარი არ დაკმაყოფილდა. საქართველოს უზენაესი სასამართლოს ადმინისტრაციულ და სხვა კატეგორიის საქმეთა პალატის 2008 წლის 28 თებერვლის გადაწყვეტილებით ქუთაისის სააპელაციო სასამართლოს ადმინისტრაციულ საქმეთა პალატის 2007 წლის 25 აპრილის გადაწყვეტილება უცვლელად დარჩა იმ ნაწილში, რომლითაც ნუკრი ჩოგოვაძეს ქ. ქუთაისში, შანიძის აღმართ N 19-ში მდებარე სახლის ნაწილის საკუთრებაში აღრიცხვაზე უარი ეთქვა. ხოლო ამავე გადაწყვეტილებით გაუქმდა ქუთაისის სააპელაციო სასამართლოს ადმინისტრაციულ საქმეთა პალატის 2007 წლის 25 აპრილის გადაწყვეტილება იმ ნაწილში, რომლითაც ბათილად იქნა ცნობილი ქ. ქუთაისის მერიასა და ე. რაზმაძეს შორის 1993 წლის 15 სექტემბერს დადებული ბინის პრივატიზების ხელშეკრულება და შესაბამისად პრივატიზების ხელშეკრულების ბათილად ცნობის ნაწილში სარჩელი არ დაკმაყოფილდა.

მნიშვნელოვანია აღინიშნოს, რომ 2013 წლის 12 მაისს ქუთაისის საქალაქო სამმართველოს პოლიციის მეორე განყოფილებაში გამოძიება დაიწყო სისხლის სამართლის N041100513004 საქმეზე ყალბი დოკუმენტის დამზადება გამოყენების ფაქტზე. გამოძიებას საფუძვლად დაედო ნუკრი ჩოგოვაძის განცხადება გაყალბებული 1993 წლის 15 სექტემბრის პრივატიზაციის ხელშეკრულების გამოყენებით ქუთაისი, აკ. შანიძის აღმართ N19-ში მდებარე უძრავი ქონების ეკატერინე რაზმაძის საკუთრებად დარეგისტრირების შესახებ.

აღნიშნულ სისხლის სამართლის საქმეზე დადგინდა, რომ საბინაო საექსპლუატაციო მეურნეობის ტრესტის საბინაო საექსპლუატაციო უბნის უფროსმა ბადრი ლომიძემ სამართლებრივი საფუძვლის გარეშე, ფაქტობრივი გარემოებების საპირისპიროდ, 1993 წლის 15 სექტემბერს ხელშეკრულებით ე. რაზმაძეს უსასყიდლოდ გადასცა აკ. შანიძის აღმართი (ყოფილი მაიაკოვსკის) N2 განთავსებული საცხოვრებელი ფართი. შესაბამისად მისი ქმედება დაკვალიფიცირდა 1960 წლის საქართველოს სისხლის სამართლის კოდექსის 188-ე მუხლით, რაც გულისხმობდა თანამდებობის პირის მიერ თავისი სამსახურებრივი მოვალეობის შეუსრულებლობას ან არაჯეროვნად შესრულებას მისდამი დაუდევარი დამოკიდებულების შედეგად, რამაც მნიშვნელოვანი ზიანი მიაყენა ცალკეულ მოქალაქეთა უფლებებსა და ინტერესებს.

ქუთაისის რაიონული პროკურატურის 2018 წლის 16 მარტის დადგენილებით აღნიშნულ სისხლის სამართლის საქმეზე შეწყდა გამოძიება სისხლისსამართლებრივი დევნის ხანდაზმულობის ვადის გასვლის გამო.

ზემოთ აღნიშნული გარემოებებიდან გამომდინარე ნათელი გახდა, რომ დოკუმენტი რომელსაც ემყარებოდა საქართველოს უზენაესი სასამართლოს ადმინისტრაციულ და სხვა კატეგორიის საქმეთა პალატის 2008 წლის 28 თებერვლის გადაწყვეტილება ყალბია. შესაბამისად არსებობობს აღნიშნული გადაწყვეტილებასთან დაკავშირებით საქმის განახლების საფუძველი, რადგან საქართველოს სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის 423-ე მუხლის 1-ლი ნაწილის ,,ვ" ქვეპუნქტის თანახმად ახლად აღმოჩენილ გარემოებათა გამო საქმის წარმოების განახლების საფუძველია თუ მხარისათვის ცნობილი გახდა ისეთი გარემოებები და მტკიცებულებები, რომლებიც, ადრე რომ ყოფილიყო წარდგენილი სასამართლოში საქმის განხილვის დროს, გამოიწვევდა მისთვის ხელსაყრელი გადაწყვეტილების გამოტანას;

საქართველოს სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის 424-ე მუხლის თანახმად სააპელაციო ან საკასაციო სასამართლო მხოლოდ იმ შემთხვევაში განიხილავს განცხადებას გადაწყვეტილების ბათილად ცნობისა და ახლად აღმოჩენილ გარემოებათა გამო საქმის წარმოების განახლების შესახებ, თუ იგი მის მიერ გამოტანილ გადაწყვეტილებას ეხება. აღნიშნულ შემთხვევაში განცხადება გადაწყვეტილების ახლად აღმოჩენილ გარემოებათა გამო საქმის წარმოების განახლების შესახებ საქართველოს უზენაეს სასამართლოს გადაწყვეტილებას ეხებოდა, შესაბამისად აღნიშნულ საქმესთან დაკავშირებით განსჯად სასამართლოს სწორედ საქართველოს უზენაესი სასამართლო წარმოადგენდა.

2018 წლის 04 აპრილს, ქუთაისის რაიონული პროკურატურის დადგენილების გაცნობიდან ერთი თვის ვადაში, ნუკრი ჩოგოვაძემ განცხადებით მიმართა საქართველოს უზნაეს სასამართლოს და მოითხოვა ახლად აღმოჩენილ გარემოებათა გამო საქმის წარმოების განახლება. საქართველოს უზენაესი სასამართლოს ადმინისტრაციულ და სხვა კატეგორიის საქმეთა პალატის 2008 წლის 28 თებერვლის გადაწყვეტილების შეცვლა. კერძოდ გადაწყვეტილების იმ ნაწილისა, რომლითაც სასამართლომ ქ. ქუთაისის მერიასა და ე. რაზმაძეს შორის 1993 წლის 15 სექტემბერს დადებული პრივატიზების ხელშეკრულების ბათილად ცნობის ნაწილში მოთხოვნა არ დააკმაყოფილა და ასევე საქართველოს უზენაესი სასამართლოს გადაწყვეტილების იმ ნაწილის შეცვლა, რომლითაც ნუკრი ჩოგოვაძეს ქ. ქუთაისში, შანიძის აღმართ N19-ში მდებარე სახის ნაწილის საკუთრებაში აღრიცხვაზე უარი ეთქვა.

საქართველოს უზენაესი სასამართლოს ადმინისტრაციულ საქმეთა პალატის 2018 წლის 16 აპრილის განჩინებით ( # ბ- 485-5(ა-18)) ნუკრი ჩოგოვაძის 2018 წლის 04 აპრილის განცხადება ახლად აღმოჩენილ გარემოებათა გამო საქმის წარმოების განახლების თაობაზე განუხილველად იქნა დატოვებული. აღნიშნულ განჩინებაში საკასაციო სასამართლომ მიუთითა, რომ საკასაციო სასამართლომ მოცემულ საქმეზე გადაწყვეტილება გამოიტანა 2008 წლის 28 თებერვალს, ხოლო ნუკრი ჩოგოვაძემ საქმის წარმოების განახლების შესახებ განცხადებით უზენაეს სასამართლოს 2018 წლის 4 აპრილს მიმართა, შესაბამისად მან გაუშვა საქართველოს სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის 426-ე მუხლის მე-4 ნაწილით დადგენილი ახლად აღმოჩენილ გარემოებათა გამო საქმის წარმოების განახლების შესახებ განცხადების შეტანის 5-წლიანი ვადა. კანონით დადგენილ ვადაში ნუკრი ჩოგოვაძის მიერ ახლად აღმოჩენილ გარემოებათა გამო საქმის წარმოების განახლების შესახებ განცხადების წარუდგენლობა გახდა ნუკრი ჩოგოვაძის განცხადების განუხილველად დატოვების საფუძველი.

ამგვარად, ,,საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 39-ე მუხლის პირველი პუნქტის ,,ა“ ქვეპუნქტის თანახმად, სადავო ნორმამ უშუალოდ შელახა მოსარჩელე ნუკრი ჩოგოვაძის კონსტიტუციის 42-ე მუხლის პირველი პუნქტის აღიარებული ახლად არმოჩენილ გარემოებათა გამო საქმის წარმოების განახლების უფლება. შესაბამისად, ნუკრი ჩოგოვაძე უფლებამოსილია იდავოს გასაჩივრებული ნორმების კონსტიტუციურობის თაობაზე.

გ)სარჩელში მითითებული საკითხი არის საკონსტიტუციო სასამართლოს განსჯადი;

დ) სარჩელში მითითებული საკითხი არ არის გადაწყვეტილი საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ.

არსებობს საკონსტიტუციო სასამართლოს პლენუმის 2013 წლის 5 ნოემბრის გადაწყვეტილება, რომლითაც არაკონსტიტუციურად იქნა ცნობილი საქართველოს კონსტიტუციის 42-ე მუხლის პირველ პუნქტთან მიმართებით საქართველოს სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის 426-ე მუხლის მე-4 ნაწილის ის ნორმატიული შინაარსი, რომელიც შეეხება საქართველოს სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის 422-ე მუხლის პირველი ნაწილის „გ” ქვეპუნქტით გათვალისწინებული პირებისთვის გადაწყვეტილების ბათილად ცნობის მოთხოვნით საქმის წარმოების განახლების შესახებ განცხადების შეტანის დაუშვებლობას გადაწყვეტილების კანონიერ ძალაში შესვლიდან 5 წლის გასვლის შემდეგ.

თუმცაღა მოცემული საკონსტიტუცო სარჩელი შეეხება სადავო ნორმის იმ ნორმატიული შინაარსის კონსტიტუციურობის საკითხს, რომლითაც საქართველოს სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის 423-ე მუხლის 1-ლი ნაწილის ,,ვ“ ქვეპუნქტით გათვალისწინებულ შემთხვევას როდესაც შესაძლებელია კანონიერ ძალაში შესულ გადაწყვეტილებაზე განხორციელდეს საქმის წარმოების აღდგენა, როდესაც მხარისათვის ცნობილი გახდება ისეთი გარემოებები და მტკიცებულებები, რომლებიც, ადრე რომ ყოფილიყო წარდგენილი სასამართლოში საქმის განხილვის დროს, გამოიწვევდა მისთვის ხელსაყრელი გადაწყვეტილების გამოტანას; შესაბამისად სარჩელში მითიტებული საკითხი არ არის გადაწყვეტილი საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ.

ასევე არსებობს საკონსტიტუციო სასამართლოს პირველი კოლეგიის გამწესრიგებელი სხდომის 2017 წლის 25 ოქტომბრის განჩინება, რომლითაც საკონსტიტუციო სარჩელი არ იქნა მიღებული არსებითად განსახილველად. განიჩინებაში სასამართლომ მიიჩნია, რომ კონსტიტუციური სარჩელი, სასარჩელო მოთხოვნის იმ ნაწილში, რომელიც შეეხება საქართველოს სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის 426-ე მუხლის მე-4 ნაწილის იმ ნორმატიული შინაარსის კონსტიტუციურობას, რომელიც გულისხმობს საქართველოს სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის 423-ე მუხლის პირველი ნაწილის „ა-გ“ ქვეპუნქტებით გათვალისწინებული საფუძვლებით პირის მიერ კანონიერ ძალაში შესულ გადაწყვეტილებაზე საქმის წარმოების განახლების შესახებ განცხადების შეტანის დაუშვებლობას გადაწყვეტილების კანონიერ ძალაში შესვლიდან 5 წლის გასვლის შემდეგ საქართველოს კონსტიტუციის 41-ე მუხლის პირველ პუნქტთან მიმართებით, არის დაუსაბუთებელი და არსებობს მისი არსებითად განსახილველად მიღებაზე უარის თქმის „საკონსტიტუციო სამართალწარმოების შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-16 მუხლის პირველი პუნქტითა და მე-18 მუხლის „ა“ ქვეპუნქტით გათვალისწინებული საფუძვლები. მოცემულ შემთხვევაში კი საკონსტიტუციო სარჩელი დასაბუთებულია და არ არსებობს სარჩელის არსებითად განსახილველად მიღებაზე უარის თქმის საფუძველი.

ე) სარჩელში მითითებული საკითხი რეგულირდება კონსტიტუციის 42-ე მუხლის პირველი პუნქტით;

ვ) კანონით არ არის დადგენილი სასარჩელო ხანდაზმულობის ვადა და შესაბამისად, არც მისი არასაპატიო მიზეზით გაშვების საკითხი დგება დღის წესრიგში;

ზ) სადავო კანონქვემდებარე ნორმატიულ აქტის კონსტიტუციურობაზე სრულფასოვანი მსჯელობა შესაძლებელია ნორმატიული აქტების იერარქიაში მასზე მაღლა მდგომი იმ ნორმატიული აქტის კონსტიტუციურობაზე მსჯელობის გარეშე, რომელიც კონსტიტუციური სარჩელით გასაჩივრებული არ არის;

5. მოთხოვნის არსი და დასაბუთება

სადავო ნორმის არსი

საქართველოს სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის 426-ე მუხლის მე-4 ნაწილის თანახმად: „გადაწყვეტილების ბათილად ცნობისა და ახლად აღმოჩენილ გარემოებათა გამო საქმის წარმოების განახლების შესახებ განცხადების შეტანა დაუშვებელია გადაწყვეტილების კანონიერ ძალაში შესვლიდან 5 წლის გასვლის შემდეგ, გარდა ამ კოდექსის 422-ე მუხლის პირველი ნაწილის “გ“ ქვეპუნქტით და 423-ე მუხლის პირველი ნაწილის „ზ“ და „თ“ ქვეპუნქტებით გათვალისწინებული შემთხვევისა.“

იმის გასარკვევად, იწვევს თუ არა სადავო ნორმა სამართლიანი სასამართლოს უფლების არათანაზომიერ შეზღუდვას, დარღვევას, პირველ რიგში, აუცილებელია გასაჩივრებული რეგულაციის არსის გაანალიზება. საქართველოს სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის 426-ე მუხლის მე-4 ნაწილის თანახმად, გადაწყვეტილების ბათილად ცნობისა და ახლად აღმოჩენილ გარემოებათა გამო საქმის წარმოების განახლების შესახებ განცხადების შეტანა დაუშვებელია გადაწყვეტილების კანონიერ ძალაში შესვლიდან 5 წლის გასვლის შემდეგ, გარდა იმ შემთხვევისა, როდესაც არსებობს ადამიანის უფლებათა ევროპის სასამართლოს კანონიერ ძალაში შესული გადაწყვეტილება (განჩინება), რომელმაც დაადგინა ადამიანის უფლებათა და ძირითად თავისუფლებათა დაცვის კონვენციის ან/და მისი დამატებითი ოქმების დარღვევა ამ საქმესთან დაკავშირებით და დადგენილი დარღვევა გადასასინჯი გადაწყვეტილებიდან გამომდინარეობს.

საქართველოს სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის 421-ე მუხლის პირველი ნაწილის თანახმად, „კანონიერ ძალაში შესული გადაწყვეტილებით ან განჩინებით დამთავრებული საქმის წარმოების განახლება დასაშვებია მხოლოდ მაშინ, როდესაც არსებობს გადაწყვეტილების ბათილად ცნობის (422-ე მუხლი) ან ახლად აღმოჩენილ გარემოებათა გამო საქმის წარმოების განახლების შესახებ (423-ე მუხლი) განცხადების წანამძღვრები”. ამასთან, 422-ე და 423-ე მუხლები ცალ-ცალკე ჩამოთვლიან გადაწყვეტილების ბათილად ცნობის თაობაზე განცხადების და ახლად აღმოჩენილ გარემოებათა გამო საქმის წარმოების განახლების შესახებ განცხადების საფუძვლებს (წინა პირობებს).

მიუხედავად იმისა, რომ სადავო ნორმა 5-წლიანი ხანდაზმულობის ვადით ზღუდავს საქმის წარმოების განახლების შესაძლებლობას როგორც გადაწყვეტილების ბათილად ცნობის, ისე ახლად აღმოჩენილ გარემოებათა გამო, მოცემულ შემთხვევაში საკონსტიტუციო სარჩელის მოთხოვნას წარმოადგენს მოხდეს სადავო ნორმის იმ ნორმატიული შინაარსის კონსტიტუციურობის შემოწმება, რომელიც ადგენს საქართველოს სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის 423-ე მუხლის პირველი ნაწილის ,,ვ" ქვეპუნტით გათვალისწინებული საფუძვლით (ანუ როცა მხარისათვის ცნობილი ხდება ისეთი გარემოებები და მტკიცებულებები, რომლებიც, ადრე რომ ყოფილიყო წარდგენილი სასამართლოში საქმის განხილვის დროს, გამოიწვევდა მისთვის ხელსაყრელი გადაწყვეტილების გამოტანაა) პირის მიერ კანონიერ ძალაში შესულ გადაწყვეტილებაზე საქმის წარმოების განახლების შესახებ განცხადების შეტანის დაუშვებლობას გადაწყვეტილების კანონიერ ძალაში შესვლიდან 5 წლის გასვლის შემდეგ, საქართველოს კონსტიტუციის 41-ე მუხლის პირველ პუნქტთან მიმართებით.

სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის 426-ე მუხლის მე-4 ნაწილით ვადის ათვლა ობიექტურ სისტემაზეა ორიენტირებული – ვადის ათვლა ობიექტურ ფაქტორზე, გადაწყვეტილების კანონიერ ძალაში შესვლაზეა დამოკიდებული. აღნიშნული, ეჭვქვეშ აყენებს იმ პირის სასამართლოსათვის მიმართვის უფლების დაცვის რეალურობას, რომელიც დამოკიდებულია სხვა ისეთ გარემოებებსა და მტკიცებულებებზე, რომლებიც პირისთვის საქმის განხილვის დროს არ იყოს ცნობილი. საქართველოს სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის 423-ე მუხლის 1-ლი ნაწილის ,,ვ"ქვეპუნქტის თამახმად კანონიერ ძალაში შესული გადაწყვეტილების ახლად აღმოჩენილ გარემოებათა გამო განახლების საფუძველია შემდეგი, თუ მხარისათვის ცნობილი გახდა ისეთი გარემოებები და მტკიცებულებები, რომლებიც ადრე რომ ყოფილიყო წარდგენილი სასამართლოში საქმის განხილვის დროს, გამოიწვევდა მხარისთვის ხელსაყრელი გადაწყვეტილების გამოტანას;

მოცემულ შემთხვევაში ქუთაისის რაიონული პროკურატურის დადგენილებით სისხლის სამართლის საქმეზე გამოძიების შეწყვეტის შესახებ დადგინდა იმ დოკუმენტის სიყალბის ფაქტი, რომელსაც ეყრდნობოდა კანონიერ ძალაში შესული გადაწყვეტილება. ცხადია ამ გარემოების შესახებ პირისთვის საქმის მიმდინარეობის ან შემდგომ კანონით განსაზღვრულ ხუთწლიანი ვადის განმავლობაში რომ ყოფილიყო ცნობილი იგი მიმართავდა სასამართლოს საქმის წარმოების განახლების მოთხოვნით. შესაბამისად კანონმდებლობით, ასეთ შემთხვევაშიც პირს უნდა შეეძლოს მის წინააღმდეგ გამოტანილი გადაწყვეტილების გასაჩივრება იმ დროიდან, როდესაც დადგინდება ისეთი გარემოება რომელიც მანამდე მხარისათვის არ იყო ცნობილი, და ვერც იქნებოდა ცნობილი რადგან შესაბამისი უფლებამოსილი სახელმწიფო ორგანოების მიერ აღნიშნული ფაქტი დადგინდა მხოლოდ გადაწყვეტილების კანონიერ ძალაში შესვლის მომენტიდან 5 წლის გასვლის შემდეგ.

საქართველოს კონსტიტუციის 42-ე მუხლის 1-ლი პუნქტით დაცული სფერო

საქართველოს კონსტიტუციის 42-ე მუხლის პირველი პუნქტის თანახმად, ,,ყოველ ადამიანს უფლება აქვს თავის უფლებათა და თავისუფლებათა დასაცავად მიმართოს სასამართლოს”. საქართველოს კონსტიტუციის 42-ე მუხლის პირველი პურნტის მნიშვნელობასა და ღირებულებაზე ღირებულებაზე არაერთხელ მიუთითა საკონსტიტუციო სასამართლომ. კერძოდ: „სასამართლოს ხელმისაწვდომობის უფლება ინდივიდის უფლებების და თავისუფლებების დაცვის, სამართლებრივი სახელმწიფოსა და ხელისუფლების დანაწილების პრინციპების უზრუნველყოფის უმნიშვნელოვანესი კონსტიტუციური გარანტიაა. ის ინსტრუმენტული უფლებაა, რომელიც ... წარმოადგენს სხვა უფლებებისა და ინტერესების დაცვის საშუალებას...“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2009 წლის 10 ნოემბრის გადაწყვეტილება №1/3/421,422 საქმეზე „საქართველოს მოქალაქეები – გიორგი ყიფიანი და ავთანდილ უნგიაძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ”, II, 1). სასამართლომ აგრეთვე აღნიშნა, რომ „სამართლიანი სასამართლოს უფლება ... უზრუნველყოფს კონსტიტუციური უფლებების ეფექტურ რეალიზაციას და უფლებებში გაუმართლებელი ჩარევისაგან დაცვას” (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2008 წლის 19 დეკემბრის გადაწყვეტილება №1/1/403,427 საქმეზე „კანადის მოქალაქე ჰუსეინ ალი და საქართველოს მოქალაქე ელენე კირაკოსიანი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ”, II, 1). სამართლიანი სასამართლოს უფლება, პირველ რიგში, ნიშნავს სახელმწიფო ხელისუფლების ყველა იმ გადაწყვეტილების (ქმედების) სასამართლოში გასაჩივრებისა და სამართლებრივი შეფასების შესაძლებლობას, რომელიც ადამიანის უფლებებს არღვევს. ამ თვალსაზრისით, სამართლიანი სასამართლოს უფლების განხორციელება „სამართლებრივი სახელმწიფოს პრინციპს უკავშირდება და მნიშვნელოვანწილად განსაზღვრავს მის არსს” (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2006 წლის 15 დეკემბრის გადაწყვეტილება №1/3/393,397 საქმეზე „საქართველოს მოქალაქეები ონისე მებონია და ვახტანგ მასურაშვილი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ”, II, 1). ვინაიდან სამართლებრივი სახელმწიფოს პირველადი ფუნქციაა ადამიანის უფლება-თავისუფლებების სრული რეალიზაცია და ადეკვატური დაცვა, სამართლიანი სასამართლოს უფლება, როგორც სამართლებრივი სახელმწიფოს პრინციპის განხორციელების ერთგვარი საზომი, გულისხმობს ყველა იმ სიკეთის სასამართლოში დაცვის შესაძლებლობას, რომელიც თავისი არსით უფლებას წარმოადგენს. „... კონკრეტული ინტერესის უფლებად განსაზღვრის შედეგი არის სწორედ ის, რომ მისი ხელყოფის ან შესაძლო ხელყოფის შემთხვევაში, უფლების სუბიექტს შეუძლია მოითხოვოს ხელყოფის საფრთხისგან დაცვა ან მიყენებული ზიანის ანაზღაურება” (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2009 წლის 10 ნოემბრის გადაწყვეტილება №1/3/421,422 საქმეზე „საქართველოს მოქალაქეები – გიორგი ყიფიანი და ავთანდილ უნგიაძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ”, II, 1). „მაშასადამე, ამა თუ იმ უფლებით სრულად სარგებლობის უზრუნველყოფის უმნიშვნელოვანესი გარანტია ზუსტად მისი სასამართლოში დაცვის შესაძლებლობაა. თუკი არ იქნება უფლების დარღვევის თავიდან აცილების ან დარღვეული უფლების აღდგენის შესაძლებლობა, სამართლებრივი ბერკეტი, თავად უფლებით სარგებლობა დადგება კითხვის ნიშნის ქვეშ. შესაბამისად, უფლება-თავისუფლებების დასაცავად სასამართლოსადმი მიმართვის აკრძალვა ან არათანაზომიერი შეზღუდვა არღვევს არა მხოლოდ სამართლიანი სასამართლოს უფლებას, არამედ, იმავდროულად, შეიცავს საფრთხეს თავად იმ უფლების უგულებელყოფისა, რომლის დასაცავადაც სასამართლოსადმი მიმართვაა აკრძალული (შეზღუდული)” (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2010 წლის 28 ივნისის გადაწყვეტილება №1/466 საქმეზე „საქართველოს სახალხო დამცველი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II, 14).

სამართლიანი სასამართლოს უფლება გულისხმობს არა მარტო სასამართლოსადმი ფორმალურ ხელმისაწვდომობას, არამედ ასევე მოითხოვს, რომ საქმის განმხილველ სასამართლოს ჰქონდეს უფლების დარღვევის ფაქტზე რეაგირების ეფექტური საშუალება. ამ უკანასკნელის არარსებობის შემთხვევაში, სამართლიან სასამართლოზე ხელმისაწვდომობა იქნება თეორიული, ფიქციური და არა რეალური მექანიზმი უფლებების დასაცავად. „...კონსტიტუციის 42-ე მუხლი მოითხოვს, რომ სახელმწიფომ უზრუნველყოს სასამართლო ხელისუფლების კომპეტენციის იმგვარად განსაზღვრა, რომელიც პასუხობს სასამართლოს გზით კონსტიტუციური უფლებების ადეკვატურ დაცვას. სასამართლოსადმი ხელმისაწვდომობის უფლება და ამ გზით უფლების დაცვის ეფექტური სამართლებრივი საშუალების მოთხოვნა თანმხვედრი უნდა იყოს სასამართლოს კომპეტენციისა, ადეკვატურად მოახდინოს უფლების დარღვევაზე რეაგირება. წინააღმდეგ შემთხვევაში, თავად უფლებით სარგებლობა დადგება საფრთხის ქვეშ... „უფლება“ ვერ იქნება პირის ლეგიტიმური ინტერესების დაცვის რეალური გარანტია, ის იქნება მხოლოდ თეორიული და ფიქციური, თუ მას არ ახლავს სასამართლო წესით მისი დაცვის შესაძლებლობა” (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2009 წლის 10 ნოემბრის გადაწყვეტილება №1/3/421,422 საქმეზე “საქართველოს მოქალაქეები – გიორგი ყიფიანი და ავთანდილ უნგიაძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ”, II, 1).

უშუალოდ მოცემულ საკონსტიტუციო სარჩელის განხილვისას კი კონსტიტუციის 42-ე მუხლის პირველის პუნქტთან მიმართებით მნიშვნელოვანია ავღნიშნოთ, რომ საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2013 წლის 5 ნოემბრის გადაწყვეტილების თანახმად ,,ზოგადად, საქმის წარმოების განახლება სასამართლო გადაწყვეტილების ბათილად ცნობის მოთხოვნით, შესაბამისი საფუძვლების, პირობების არსებობისას, სამართლიანი სასამართლოს უფლების მნიშვნელოვანი კომპონენტია. ეს ინსტიტუტი უდავოდ ემსახურება სამართლიანი მართლმსაჯულების მიღწევის ლეგიტიმურ მიზანს, რაც, საბოლოო ჯამში, ადამიანის უფლებების სრულყოფილ რეალიზაციას და ადეკვატურ დაცვას უზრუნველყოფს. ამიტომ ძალზე მნიშვნელოვანია, რომ კანონმდებლობით იყოს შექმნილი ამ ინსტიტუტის ეფექტურად გამოყენებისთვის ადეკვატური და საკმარისი გარანტიები.“

გადაწყვეტილების ბათილად ცნობის მოთხოვნით საქმის წარმოების განახლების ან ახლად აღმოჩენილ გარემოებათა გამო საქმის წარმოების განახლების კანონმდებლობით გათვალისწინებული შესაძლებლობის არსებობა მიზნად ისახავს პირის უფლებების სრულყოფილად დაცვას, სამართლიანი სასამართლოს უფლების ეფექტურ რეალიზაციას და კონკრეტულ საქმეზე სამართლიანი, ობიექტური მართლმსაჯულების განხორციელებას.

თანაზომიერების ტესტი

გარკვეული პროცესუალური ვადების არსებობა თავისთავად არ იწვევს კონსტიტუციური უფლების დარღვევას, თუმცა, მოცემულ შემთხვევაში, პრობლემატურია კონკრეტული სადავო ნორმით გათვალისწინებული 5-წლიანი ვადა, რომელიც არაგონივრულია და პირის კონსტიტუციური უფლებების დარღვევის რეალურ საფრთხეს წარმოადგენს.

საქართველოს სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის 423-ე მუხლის 1-ლი ნაწილის ,,ვ"ქვეპუნქტის თამახმად კანონიერ ძალაში შესული გადაწყვეტილების ახლად აღმოჩენილ გარემოებათა გამო განახლების საფუძველია შემდეგი, თუ მხარისათვის ცნობილი გახდა ისეთი გარემოებები და მტკიცებულებები, რომლებიც ადრე რომ ყოფილიყო წარდგენილი სასამართლოში საქმის განხილვის დროს, გამოიწვევდა მხარისთვის ხელსაყრელი გადაწყვეტილების გამოტანას;

მოცემულ შემთხვევაში ქუთაისის რაიონული პროკურატურის დადგენილებით სისხლის სამართლის საქმეზე გამოძიების შეწყვეტის შესახებ დადგინდა იმ დოკუმენტის სიყალბის ფაქტი, რომელსაც ეყრდნობოდა კანონიერ ძალაში შესული გადაწყვეტილება. ცხადია ამ გარემოების შესახებ პირისთვის საქმის მიმდინარეობის ან შემდგომ კანონით განსაზღვრულ ხუთწლიანი ვადის განმავლობაში რომ ყოფილიყო ცნობილი იგი მიმართავდა სასამართლოს საქმის წარმოების განახლების მოთხოვნით. შესაბამისად კანონმდებლობით, ასეთ შემთხვევაშიც პირს უნდა შეეძლოს მის წინააღმდეგ გამოტანილი გადაწყვეტილების გასაჩივრება იმ დროიდან, როდესაც დადგინდება ისეთი გარემოება რომელიც მანამდე მხარისათვის არ იყო ცნობილი, და ვერც იქნებოდა ცნობილი რადგან შესაბამისი უფლებამოსილი სახელმწიფო ორგანოების მიერ აღნიშნული ფაქტი დადგინდა მხოლოდ გადაწყვეტილების კანონიერ ძალაში შესვლის მომენტიდან 5 წლის გასვლის შემდეგ.

შესაბამისად ხუთ წლიანი ვადის ათვლა უნდა დაიწყოს არა გადაწყვეტილების ძალაში შესვლის მომენტიდან, არამედ გარემეობის დადგენის ან მტკიცებულების შექმნის დადასტურების მომენტიდან, რომელიც პირს საქმის წარმოების აღდგენის შესაძლებლობას აძლევს. მხოლოდ ამ მოცემულობაში იქნება თავიდან აცილებული პირი კონსტიტუცური უფლების დარღვევის რეალური საფრთხე. ვადის ათვლის მომენტის ზემომითითებული წესით განსაზღვრისას სადავო ნორმას კონსტიტუციურობის პრობლემა აღარ ექნება.

კანონმდებელი ადგენს ხანდაზმულობის ვადებს წესრიგის გამო, პირს გარკვეული დრო უნდა ჰქონდეს უფლების რეალიზებისთვის. სადავო ნორმის მოქმედების პირობებში იქმნება სიტუაცია, როდესაც პირს ფაქტობრივად არ რჩება უფლების რეალიზების დრო. პირს შეუძლია დაამტკიცოს მის წინააღმდეგ მიღებული გადაწყვეტილების გაუქმების კანონიერება, მაგრამ საამისოდ უფლების რელიზაციისათვის აღარ აქვს დრო. სამოქალაქო საპროცესო კოდექსით კანონიერ ძალაში შესული გადაწყვეტილების ბათილად ცნობისა და ახლად აღმოჩენილი გარემოებების გამო საქმის განახლებისათვის დადგენილია ორგავრი ვადა: პირველი – ერთთვიანი ვადა, რომლის ათვლა იწყება იმ დღიდან, როდესაც მხარისათვის ცნობილი გახდა საქმის წარმოების განახლების საფუძვლის არსებობა; მეორე კი – ზოგადი 5 წლიანი ვადა, რომელიც აითვლება გადაწყვეტილების კანონიერ ძალაში შესვლის მომენტიდან. გონივრულია თუ ხანდაზმულობა გავრცელდეობდება მხოლოდ უფლების სავარაუდო დარღვევის შესახებ საფუძვლის შეტყობის მომენტიდან, ხოლო ზოგადი ვადის არსებობა არ წარმოეადგენს მნიშვნელოვან ფაქტორს სამართლებრივი სტაბილურობის უზრუნველყოფისათვის.

როგორც საკონსტიტუციო სასამართლოს 2013 წლის 05 ნოემბრის გადაწყვეტილებაში აღნიშნა ,,ვადების ზოგადი მნიშვნელობის პარალელურად, საქართველოს სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის 426-ე მუხლის მე-4 ნაწილით გათვალისწინებული სასარჩელო ხანდაზმულობის ვადა მნიშვნელოვან საჯარო ინტერესებს ემსახურება, როგორებიცაა: ეფექტური, ობიექტური და სამართლიანი მართლმსაჯულების უზრუნველყოფა; სამართლებრივი უსაფრთხოების, განსაზღვრულობის, სამოქალაქო ურთიერთობებში წესრიგისა და სტაბილურობის დამყარება (მოწესრიგებული და სტაბილური სამოქალაქო ბრუნვის უზრუნველყოფა). დასახელებული ლეგიტიმური მიზნები მჭიდროდ უკავშირდებიან და განაპირობებენ ერთიმეორეს. სამართლებრივი უსაფრთხოების მიღწევა შესაძლებელია, ერთი მხრივ, ეფექტური მართლმსაჯულებით, რომლის საბოლოო მიზანი არის სწორი, ობიექტური და სამართლიანი გადაწყვეტილების მიღება ნებისმიერ საქმეზე; მეორე მხრივ, სასამართლოს ასეთი გადაწყვეტილებისადმი სანდოობით, რასაც ორი მთავარი საფუძველი (ასპექტი) აქვს: სასამართლოს ავტორიტეტი და სასამართლოს გადაწყვეტილების საბოლოოობა – სადავო საკითხის საბოლოოდ გადაწყვეტა და ამით სამართლებრივი სტაბილურობის ხელშეწყობა. „

თუმცა ამასთან ერთად აღნიშნა, რომ მართლმსაჯულების უმნიშვნელოვანესი მიზანია ადამიანის უფლებების დაცვა, რაც შესაძლებელია საქმეზე მხოლოდ სწორი და ობიექტური გადაწყვეტილების მიღების გზით. მართლმსაჯულების შედეგი სამართლიანობის მიღწევა, აღდგენა, უზრუნველყოფა უნდა იყოს. „ადამიანებისთვის სასიცოცხლოდ აუცილებელია განცდა, რომ მათ სამართლიანად ეპყრობიან“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2013 წლის 11 ივნისის გადაწყვეტილება №1/3/534 საქმეზე „საქართველოს მოქალაქე ტრისტან მამაგულაშვილი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II, 3.). ამიტომ სასამართლოს გადაწყვეტილებები სწორედ ამის უზრუნველყოფისკენ უნდა იყოს მიმართული. ამ მიზნის მიღწევას ემსახურება სამართლიანი სასამართლოს უფლების არაერთი პროცესუალური გარანტია, უფლებრივი კომპონენტი, მათ შორის, სასამართლოს გადაწყვეტილების გადასინჯვის, გასაჩივრების, დავის ხელახლა წარმოების უფლება საამისოდ შესაბამისი საფუძვლების, პირობების არსებობის შემთხვევაში.

მართალია სასარჩელო ხანდაზმულობის ვადის ინსტიტუტის არსებობა, სამართლიანი სასამართლოს სხვა უფლებრივ კომპონენტებთან და გარანტიებთან ერთად, ემსახურება ლეგიტიმური მიზნების მიღწევას. თუმცა, იმავდროულად, ძალზე მნიშვნელოვანია თითოეული პროცესუალური გარანტიის, ხანდაზმულობის ვადების ინსტიტუტის ჩათვლით, კონკრეტული საკანონმდებლო რეგულაცია ეფუძნებოდეს ინტერესთა გონივრულ და სამართლიან ბალანსს, რათა, ერთი მხრივ, რეალურად ემსახურებოდეს საჯარო მიზნების მიღწევას, ხოლო, მეორე მხრივ, არ იწვევდეს კონკრეტული პირების უფლებაში გაუმართლებელ, არათანაზომიერ ჩარევას. ამისთვის კი კანონმდებლის მიერ შერჩეული რეგულაცია უნდა იყოს დასაშვები, აუცილებელი და პროპორციული. „ვინაიდან ნებისმიერი სამართლებრივი წესრიგი მიზნისა და საშუალების მიმართებაზეა აგებული, ეს ავალდებულებს სახელმწიფოს, მიზნის მისაღწევად გამოიყენოს ისეთი საშუალება, რომლითაც, როგორც მიზნის მიღწევა იქნება გარანტირებული, ასევე თანაზომიერების პრინციპი იქნება დაცული“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2008 წლის 19 დეკემბრის გადაწყვეტილება №1/2/411 საქმეზე „შპს „რუსენერგოსერვისი“, შპს „პატარა კახი“, სს „გორგოტა“, გივი აბალაკის ინდივიდუალური საწარმო „ფერმერი“ და შპს „ენერგია“ საქართველოს პარლამენტისა და საქართველოს ენერგეტიკის სამინისტროს წინააღმდეგ”; საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2013 წლის 11 ივნისის გადაწყვეტილება №1/3/534 საქმეზე „საქართველოს მოქალაქე ტრისტან მამაგულაშვილი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II, 30). ამასთან, „თანაზომიერების შეფასებისას გადამწყვეტია მიზანსა და საშუალებას შორის პროპორციულობის საკითხის გარკვევა.…... ეს უზრუნველყოფს გონივრულ ბალანსს კერძო და საჯარო ინტერესებს შორის, როდესაც არც ერთი მათგანის დაცვა არ ხდება მეორის არაპროპორციულად შეზღუდვის ხარჯზე“ (საკონსტიტუციო სასამართლოს 2007 წლის 2 ივლისის №1/2/384 გადაწყვეტილება საქმეზე “საქართველოს მოქალაქეები – დავით ჯიმშელეიშვილი, ტარიელ გვეტაძე და ნელი დალალიშვილი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ”, II, 22). სადავო ნორმით გათვალისწინებული შეზღუდვა კი არ ეფუძნება გონივრულ და სამართლიან ბალანს. მოცემულ შემთხვევაში გადაწყვეტილება, რომელზეც მოსარჩელე ითხოვს საქმის წარმოების აღდგენას ეხება უძრავ ქონებას, მოსარჩელეს გადაწყვეტილებით უარი ეთქვა ქ. ქუთაისში, შანიძის აღმართ #19-ში მდებარე სახლის ნაწილის საკუთრებაში გადაცემაზე, მაშინ როდესაც გამოძიებამ დაადგინა პრივატიზების ხელშკერულების, რომლის საფუძველზეც მოწინააღდეგე მხარემ დაირეგისტრირა უძრავი ქონება, სიყალბის ფაქტი.

შესაბამისად მოცემული კანონიერ ძალაში შესული სასამართლო გადაწყვეტილების გაუქმების შესაძლებლობა არის გამონაკლისი შემთხვევა, რომელიც სხვაგვარ რეგულირებას მოითხოვს და აღნიშნული ინსტიტუტისადმი უნდა იყოს უფრო გონივრული და დაბალანსებული მიდგომა, ვიდრე ეს გათვალისწინებულია სადავო ნორმით. თავად სამოქალაქო კანონმდებლობის მატერულაური ნაწილიც უძრავ ქონებასთან მიმართებაში განსხვავებული ვადებს ადგენს. კერძოდ, ხანდაზმულობის ვადა უძრავ ქონებასთან დაკავშირებულ ხელშეკრულებებზე ორჯერ მეტია. შექმნილ, მოცემულ ვითარებაში კანონიერ ძალაში შესული სასამართლოს გადაწყვეტილების ბათილობის მოთხოვნა მოსარჩელეთა უფლების დაცვის ერთადერთი ეფექტური სამართლებრივი საშუალებაა.

ასევე მნიშვნელოვანია აღინიშნოს, რომ საქართველოს პარლამენტმა საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის (2009 წლის რედაქცია) 311-ე მუხლით დადგინა, რომ: ”ახლად გამოვლენილ გარემოებათა გამო განაჩენის გადასინჯვის ვადა შეუზღუდავია”. დაახლოებით ასეთივე პოზიცია ჰქონდა დაფიქსირებული საქართველოს პარლამენტს საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 1998 წლის რედაქციაშიც (601-ე მუხლის პირველი ნაწილი).

შესაბამისად გაუგებარია თუ რა არსებით განსხვავებას ხედავს კანონმდებელი ახლად აღმოჩენილ ან ახლად გამოვლენილ გარემოებათა გამო საქმის წარმოების არსში სისხლის სამართლის პროცესში, სამოქალაქო პროცესისაგან განსხვავებით. ორივე ტიპის სამართალწარმოებაში, ამა თუ იმ კუთხით, წყდება ადამიანის, მოქალაქის ბედი.

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს არაერთხელ აღუნიშნავს საკუთარ გადაწყვეტილებებში, რომ სასამართლოსადმი მიმართვის უფლება „შეიძლება შეიზღუდოს გარკვეული პირობებით, რაც გამართლებული იქნება დემოკრატიულ საზოგადოებაში ლეგიტიმური საჯარო ინტერესით“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2010 წლის 28 ივნისის გადაწყვეტილება №1/466 საქმეზე „საქართველოს სახალხო დამცველი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II, 15). „შეზღუდვები უნდა ემსახურებოდეს კანონიერ მიზანს და დაცული უნდა იყოს გონივრული თანაზომიერება დაწესებულ შეზღუდვასა და დასახულ მიზანს შორის“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2006 წლის 15 დეკემბრის გადაწყვეტილება №1/3/393,397 საქმეზე “საქართველოს მოქალაქეები – ონისე მებონია და ვახტანგ მასურაშვილი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ”, II, 1). მოცემულ შემთხვევაში კი საჯარო ინტერესების საპირწონედ სადავო ნორმით განსაზღვრული შეზღუდვა მომეტებულად არღვევს მოსარჩელის ინტერესს და საფუძველს აცლის ზოგადად მართლმსაჯულების ინტერესებს.

6. კონსტიტუციური სარჩელით/წარდგინებით დაყენებული შუამდგომლობები

შუამდგომლობა სადავო ნორმის მოქმედების შეჩერების თაობაზე: არა

შუამდგომლობა პერსონალური მონაცემების დაფარვაზე: არა

შუამდგომლობა მოწმის/ექსპერტის/სპეციალისტის მოწვევაზე: არა

შუამდგომლობა/მოთხოვნა საქმის ზეპირი მოსმენის გარეშე განხილვის თაობაზე: არა

კანონმდებლობით გათვალისწინებული სხვა სახის შუამდგომლობა: არა