თქვენ არ ეცნობით კონსტიტუციური სარჩელის/წარდგინების სრულ ვერსიას. სრული ვერსიის სანახავად, გთხოვთ, ვერტიკალური მენიუდან ჩამოტვირთოთ მიმაგრებული დოკუმენტი

1. სადავო ნორმატიული აქტ(ებ)ი

ა. საქართველოს კანონი „სისხლის სამართლის სფეროში საერთაშორისო თანამშრომლობის შესახებ“

2. სასარჩელო მოთხოვნა

3. საკონსტიტუციო სასამართლოსათვის მიმართვის სამართლებრივი საფუძვლები

საქართველოს კონსტიტუციის მე-60 მუხლის მე-4 პუნქტის „ა“ ქვეპუნქტი, „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის მე-19 მუხლის პირველი პუნქტის „ე“ ქვეპუნქტი და 39-ე მუხლის პირველი პუნქტის „ბ“ ქვეპუნქტი.

4. განმარტებები სადავო ნორმ(ებ)ის არსებითად განსახილველად მიღებასთან დაკავშირებით

კონსტიტუციური სარჩელის დასაშვებობა:

მიგვაჩნია, რომ კონსტიტუციური სარჩელი:

ა) ფორმით და შინაარსით შეესაბამება „საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 31¹-ე მუხლით დადგენილ მოთხოვნებს;

ბ) შეტანილია უფლებამოსილი სუბიექტის - საქართველოს სახალხო დამცველის მიერ (საქართველოს კონსტიტუციის მე-60 მუხლის მე-4 პუნქტის „ა“ ქვეპუნქტის მიხედვით, საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლო სახალხო დამცველის სარჩელის საფუძველზე იხილავს ნორმატიული აქტის კონსტიტუციურობას კონსტიტუციის მეორე თავით აღიარებულ ადამიანის ძირითად უფლებებთან მიმართებით);

გ) სარჩელში მითითებული საკითხი არის საკონსტიტუციო სასამართლოს განსჯადი;

დ) სარჩელში მითითებული საკითხი არ არის გადაწყვეტილი საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ;

ე) სარჩელში მითითებული საკითხი რეგულირდება საქართველოს კონსტიტუციის მე-13 მუხლის პირველი და მე-5 პუნქტებით;

ვ) კანონით არ არის დადგენილი სასარჩელო ხანდაზმულობის ვადა;

ზ) სადავო კანონქვემდებარე ნორმატიულ აქტის კონსტიტუციურობაზე სრულფასოვანი მსჯელობა შესაძლებელია ნორმატიული აქტების იერარქიაში მასზე მაღლა მდგომი იმ ნორმატიული აქტის კონსტიტუციურობაზე მსჯელობის გარეშე, რომელიც კონსტიტუციური სარჩელით გასაჩივრებული არ არის.

5. მოთხოვნის არსი და დასაბუთება

პრობლემის არსი

2020-2021 წლებში საქართველოს სახალხო დამცველმა შეისწავლა საექსტრადიციო პატიმრობის გამოყენებასთან დაკავშირებული საკითხები, რის შედეგადაც გაირკვა, რომ თუ უცხო ქვეყნის მოქალაქე იმყოფება ქართულ ციხეში და საქართველოს პროკურატურა იღებს მოთხოვნას მის ექსტრადიციასთან დაკავშირებით, საქართველოს პროკურატურა ელოდება, სანამ აღნიშნული პირი სრულად არ მოიხდის სასჯელს და მხოლოდ ამის შემდეგ იწყებს საექსტრადიციოსამართალწარმოებას.

ამ სამართალწარმოების ფარგლებში კი, პროკურატურა პირისთვის თავისუფლების დამატებით შეზღუდვას ითხოვს - საექსტრადიციო პატიმრობის სახით, რასაც საერთო სასამართლოები ძირითადად აკმაყოფილებენ. ასე, მაგალითად, თუ პირს სასჯელის სახით დარჩენილი აქვს 1 წლის ვადით თავისუფლების აღკვეთა, პროკურატურა საქმისწარმოებას ამ ვადის ამოწურვის და პირის გათავისუფლების შემდეგ იწყებს, რაც პირისთვის პატიმრობის დამატებით შეფარდების საფუძველი ხდება. იმ შემთხვევაში, თუ პროკურატურა მსჯავრდებულის გათავისუფლებამდე, გონივრულ ვადაში დაიწყებდა საექსტრადიციო საქმისწარმოებას, მაშინ პირის გათავისუფლების შემდგომ, მისი ხელახალი დაპატიმრება შესაძლებელია საჭირო არ გამხდარიყო, ვინაიდან, ექსტრადიციის საკითხი მისი ციხიდან გათავისუფლებამდე იქნებოდა შესწავლილი და გადაწყვეტილი.

სახალხო დამცველის აპარატის მიერ შესწავლილი ერთ-ერთი საქმიდან ირკვევა, რომ 2019 წლის 7 მარტს, 112-ის სამსახურიდან შესული შეტყობინების საფუძველზე, აჭარის პოლიციის დეპარტამენტის ბათუმის საქალაქო სამმართველოში დაიწყო გამოძიება სისხლის სამართლის საქმეზე, სისხლის სამართლის კოდექსის 126-ე მუხლით (ძალადობა) გათვალისწინებული დანაშაულის გამო. საქმეზე ჩატარებული საპროცესო/საგამოძიებო მოქმედებების შედეგად იმავე წლის 22 მარტს დაკავებულ იქნა განმცხადებელი, რომელიც არის თურქეთის მოქალაქე.

იმავე დღეს მოხდა დაკავებულის შემოწმება შინაგან საქმეთა სამინისტროს საინფორმაციო ანალიტიკური დეპარტამენტის მონაცემებში, საიდანაც დადგინდა, რომ განმცხადებელი 2019 წლის 5 თებერვლიდან იძებნებოდა თურქეთის ინტერპოლის მიერ. საგულისხმოა, რომ ძებნის მიზანს მისი დაკავება და მომთხოვნი სახელმწიფოს ინფორმირება წარმოადგენდა. გარდა ამისა, საგამოძიებო ორგანოს მიერ გამოთხოვილ იქნა და შინაგან საქმეთა სამინისტროს ცენტრალური პოლიციის დეპარტამენტის სამართალდაცვით სფეროში საერთაშორისო თანამშრომლობის ცენტრის ინტერპოლის ეროვნული ცენტრალური ბიუროს 2019 წლის 25 მარტის წერილით გადაეგზავნა, ანკარის ინტერპოლის წერილი და თანდართული მასალები, რომლებითაც დასტურდებოდა, რომ განმცხადებლის მიმართ გამოცხადებული იყო საერთაშორისო ძებნა.

საქართველოს ტერიტორიაზე ჩადენილი დანაშაულის გამო განმცხადებელის მიმართ პატიმრობის გამოყენების მოთხოვნით, პროკურორმა სასამართლოს შუამდგომლობით იმავე წლის 24 მარტს მიმართა. პროკურორმა პატიმრობის თაობაზე შუამდგომლობაში პირდაპირ მიუთითა, რომ ბრალდებულის მიმართ „განსახორციელებელი იყო საექსტრადიციო მოქმედებები მომთხოვნ სახელმწიფოში მისი გადაყვანის მიზნით“, რაც, პროკურორის აზრით, ამაღლებდა ბრალდებულის „მიმალვის საფრთხეს.“ გარდა ამისა, თავის 2019 წლის 25 მარტის განჩინებაში, რომლითაც ბრალდებულს პატიმრობა შეეფარდა, ბათუმის საქალაქო სასამართლომ განაცხადა, რომ კონკრეტულ შემთხვევაში იგი ითვალისწინებს, რომ ბრალდებული „...არის თურქეთის სამართალდამცავი ორგანოების მიერ ძებნილი პირი და შემდგომი ექსტრადიციის მიზნით ჩასატარებელია რიგი საგამოძიებო-საექსტრადიციო მოქმედებები.“

მას შემდეგ, რაც განმცხადებელი სასამართლოს მიერ ცნობილი იქნა დამნაშავედ საქართველოს ტერიტორიაზე ჩადენილი დანაშაულისთვის, საქართველოს იუსტიციის სამინისტროს სპეციალური პენიტენციური სამსახურის #2 პატიმრობისა და დახურული ტიპის თავისუფლების აღკვეთის დაწესებულებამ, 2019 წლის 16 დეკემბრის წერილით, აცნობა საქართველოს გენერალური პროკურატურის სამართლებრივი უზრუნველყოფის დეპარტამენტის უფროსს და შინაგან საქმეთა სამინისტროს ცენტრალური კრიმინალური პოლიციის დეპარტამენტის დირექტორის მოადგილეს, რომ განმცხადებელს სასჯელის სახით განესაზღვრა 1 წლით თავისუფლების აღკვეთა, რომლის ათვლაც დაიწყო 2019 წლის 22 მარტიდან და კალენდარულად სასჯელის მოხდა უნდა დასრულებულიყო 2020 წლის 20 მარტს. შესაბამისად, საქართველოს შინაგან საქმეთა სამინისტროს ცენტრალური კრიმინალური პოლიციის დეპარტამენტის ორგანიზებულ დანაშაულთან ბრძოლის მთავარი სამმართველოს ძებნის სამმართველომ, 2020 წლის 19 მარტს - განთავისუფლებამდე ერთი დღით ადრე, მიმართა ქ. წყალტუბოს საქალაქო სამმართველოს უფროსს და სთხოვა სასჯელაღსრულების #14 დაწესებულებიდან ინტერპოლით ძებნილი პირის განთავისუფლების გამო დაკავება, მისი შემდგომი ექსტრადიციის მიზნით.

აღნიშნულის საფუძველზე, 2020 წლის 20 მარტს მოხდა განმცხადებლის დაკავება, ხოლო, მომდევნო დღეს კი, სასამართლომ მას 3 თვიანი საექსტრადიციო პატიმრობა შეუფარდა. ამრიგად, ამ კონკრეტული განმცხადებლის შემთხვევაში, პროკურატურა არა მხოლოდ საქმის კურსში იყო, რომ იგი საერთაშორისო დონეზე იძებნებოდა, არამედ, იგი შეგნებულად დაელოდა საქართველოს ტერიტორიაზე ჩადენილი დანაშაულისთვის დადგენილი სასჯელის მოხდას, რათა განმცხადებლისთვის თავიდან აღეკვეთა თავისუფლება და მხოლოდ ამის შემდეგ დაეწყო საექსტრადიციო პროცედურები.

საგულისხმოა, რომ „სისხლის სამართლის სფეროში საერთაშორისო თანამშრომლობის შესახებ“ საქართველოს კანონი, პირდაპირ არ კრძალავს საექსტრადიციო პროცედურების/საქმისწარმოების დაწყებას მანამ, სანამ პირი სასჯელს სრულად მოიხდის საქართველოს ტერიტორიაზე ჩადენილი დანაშაულისათვის. შესაბამისად, სახალხო დამცველს მიაჩნია, რომ ექსტრადიციის საკითხის განხილვა შესაძლებელია პირის მიერ სასჯელის მოხდის პერიოდში და არ არის აუცილებელი, რომ ექსტრადიციის დასაშვებობის საკითხის შესწავლა დაიწყოს მხოლოდ მაშინ, როცა პირი დაასრულებს სასჯელის მოხდას.

ამასთან ერთად, მხედველობაშია მისაღები, რომ პროკურატურისა და საერთო სასამართლოების მიერ საექსტრადიციო პროცედურების წარმოების მიმდინარეობის მიმართ არსებობს განსხვავებული პრაქტიკა და შესაძლებელია იმგვარი საქმის მოძიებაც, სადაც პირის ექსტრადიციის საკითხის გადაწყვეტა მოხდა არათუ სასჯელის მოხდამდე, არამედ, მისი საქართველოს ტერიტორიაზე ჩადენილი დანაშაულისათვის ბრალდებულად ყოფნის პერიოდში.

მაგალითად, 2019 წელს საექსტრადიციო საქმისწარმოება სრულად განხორციელდა და იმ პირის ექსტრადირება მოხდა მომთხოვნ სახელმწიფოში, რომლის მიმართ საქართველოს პირველი ინსტანციის სასამართლოში მიმდინარეობდა საქმის არსებითი განხილვა საქართველოს ტერიტორიაზე ჩადენილი დანაშაულის ბრალდებით. მოგვიანებით, სისხლისსამართლებრივი დევნა შეწყდა სახელმწიფო ბრალდების შუამდგომლობით. ბრალმდებელი მიუთითებდა, რომ ბრალდებულის „ექსტრადირების შემდგომ საქმეზე შეიქმნა სხვა ობიექტური გარემოება, კერძოდ, ვერ ხერხდება სასამართლო პროცესების წარმართვა“. სახელმწიფო ბრალმდებელი სისხლისსამართლებრივი დევნის შეწყვეტის შესახებ შუამდგომლობაში ასევე ითვალისწინებდა, რომ ბრალდებული იყო მომთხოვნი სახელმწიფოს (რუსეთის ფედერაციის) მოქალაქე და შეუძლებელი იყო მისი საქართველოსთვის გადმოცემა.^[1]

ამრიგად, კანონმდებლობა არ გამორიცხავს იმის შესაძლებლობას, რომ ექსტრადიციის დასაშვებობის შემოწმება დაიწყოს და განხორციელდეს მოთხოვნის მიღებისთანავე. თუმცა, კანონმდებლობა არ ითვალისწინებს ამის ვალდებულებას, რაც ქმნის ექსტრადიციას დაქვემდებარებული პირის თავისუფლების საჭიროზე მეტი ხნით შეზღუდვის შესაძლებლობას. როგორც სახალხო დამცველის აპარატის მიერ შესწავლილი საქმეებიდან ირკვევა, საექსტრადიციო პატიმრობის ასეთი ფორმით გამოყენება არ არის გამონაკლისი შემთხვევა - პირები, რომლებიც იხდიან სასჯელს საქართველოს პენიტენციურ დაწესებულებებში და რომლებთან დაკავშირებითაც მიღებულია მოთხოვნა ექსტრადიციის შესახებ, ამთავრებენ საპატიმრო სასჯელს, ტოვებენ პენიტენციურ დაწესებულებას და მათ, მხოლოდ ამის შემდეგ აკავებენ ექსტრადიციის მიზნით და უფარდებენ პატიმრობას (შესაძლებელია 9 თვემდე საექსტრადიციო პატიმრობა) იმ საფუძვლით, რომ გადაწყვეტილების მიმღებმა ორგანომ უნდა შეისწავლოს მათი ექსტრადიციის მიზანშეწონილობა.^[2]

საექსტრადიციო პატიმრობის გამოყენების საკითხის შესწავლის შემდეგ, 2021 წლის 7 დეკემბერს, საქართველოს სახალხო დამცველმა საკანონმდებლო წინადადებით მიმართა საქართველოს პარლამენტს, რომელშიც ითხოვდა „სისხლის სამართლის სფეროში საერთაშორისო თანამშრომლობის შესახებ“ საქართველოს კანონში შესაბამისი ცვლილებებისა და დამატებების განხორციელებას. კერძოდ, სახალხო დამცველი მიზანშეწონილად მიიჩნევდა, კანონის 30-ე მუხლს დამატებოდა 12¹ პუნქტი, რომლითაც დაუშვებელი იქნებოდა საექსტრადიციო პატიმრობის გამოყენება ან/და გაგრძელება იმ შემთხვევაში, თუ პირის მიმართ საექსტრადიციო საქმისწარმოებისათვის საკმარისი საფუძვლის გამოვლენის შემდეგ, მას პატიმრობაში 9 თვე ექნებოდა გატარებული, მის მიმართ მიმდინარე, მათ შორის, საქართველოს ტერიტორიაზე ჩადენილ დანაშაულთან დაკავშირებული სისხლის სამართლის საქმის ფარგლებში. მიუხედავად ამისა, კანონში დღემდე არ განხორციელებულა შესაბამისი ცვლილება და პრობლემა კვლავ რჩება.

ამიტომ, არაკონსტიტუციურად მიგვაჩნია ის წესი, რომლის თანახმად დასაშვებია საექსტრადიციო პატიმრობის გამოყენება იმ შემთხვევაში, თუ პირის მიმართ საექსტრადიციო საქმისწარმოების დასაწყებად საკმარისი საფუძვლის გამოვლენის შემდეგ, მას პატიმრობაში 9 თვე აქვს გატარებული.

აქვე, უნდა აღინიშნოს, რომ ამ კონსტიტუციური სარჩელის მიზნებისათვის „...პატიმრობა არის ტერმინი, რომელიც ზოგადად გულისხმობს პირის საპატიმროში (ან სხვა შესაბამის დაწესებულებაში) მოთავსებას. იგი შეიძლება თავის თავში მოიცავდეს როგორც აღკვეთის ღონისძიების, ასევე სასჯელის სახით ფიზიკური თავისუფლების უფლების შეზღუდვას.“^[3]

დავის საგანი

სადავო ნორმების სწორად განსაზღვრისთვის, უპირველეს ყოვლისა, მხედველობაშია მისაღები საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2023 წლის 29 ივნისის #1/23/1758 განჩინება, რომლითაც არსებითად განსახილველად დაუშვებლად იქნა ცნობილი სახალხო დამცველის 1758-ე ნომრით რეგისტრირებული კონსტიტუციური სარჩელი. აღნიშნულ სარჩელში სადავო იყო იგივე სამართლებრივი პრობლემა და გასაჩივრებული იყო „სისხლის სამართლის სფეროში საერთაშორისო თანამშრომლობის შესახებ“ საქართველოს კანონის 30-ე მუხლის პირველი და მე-4 პუნქტების კონსტიტუციურობა საქართველოს კონსტიტუციის მე-13 მუხლის პირველ და მე-5 პუნქტებთან მიმართებით.

30-ე მუხლის პირველი პუნქტის თანახმად, „შესაბამისი სამართლებრივი საფუძვლის არსებობის შემთხვევაში, უცხო სახელმწიფოს სამართალდამცავი ორგანოების მიერ ძებნილი პირის საქართველოს ტერიტორიაზე დაკავება და მის მიმართ აღკვეთის ღონისძიების გამოყენება შესაძლებელია იმ შემთხვევაში, თუ: ა) უცხო სახელმწიფოს მიერ წარმოდგენილია პირის ექსტრადიციის შესახებ შუამდგომლობა; ბ) უცხო სახელმწიფოს მიერ წარმოდგენილია პირის ექსტრადიციის მიზნით დროებითი დაპატიმრების შესახებ შუამდგომლობა; გ) უცხო სახელმწიფოს სამართალდამცავი ორგანოების მიერ პირი საერთაშორისო დონეზე იძებნება.“

რაც შეეხება მე-4 პუნქტს, ამ ნორმის შესაბამისად, “უცხო სახელმწიფოს სამართალდამცავი ორგანოების მიერ ძებნილი პირის მიმართ შეიძლება გამოყენებულ იქნეს საექსტრადიციო პატიმრობა ან, საექსტრადიციო პროცედურების თავისებურებების გათვალისწინებით, − საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსით დადგენილი აღკვეთის ღონისძიების სხვა სახეები.“

როგორც საკონსტიტუციო სასამართლომ ზემოაღნიშნულ ნორმებთან მიმართებით, თავის 2023 წლის 29 ივნისის #1/23/1758 განჩინებაში, განაცხადა, „განსახილველ საქმეზე სადავოდ გამხდარი ნორმების რეგულირების სფერო შემოიფარგლება უცხო სახელმწიფოს სამართალდამცავი ორგანოების მიერ ძებნილი პირის საქართველოს ტერიტორიაზე დაკავების, მის მიმართ აღკვეთის ღონისძიების, ისევე, როგორც საექსტრადიციო პატიმრობის მექანიზმის გამოყენების შესაძლებლობის უფლებამოსილი ორგანოებისათვის მინიჭებითა და საამისოდ აუცილებელი სამართლებრივი საფუძვლების განსაზღვრით. შესაბამისად, სადავო ნორმების გრამატიკული ანალიზის საფუძველზე, ნათელია, რომ გასაჩივრებული რეგულაციები საექსტრადიციო პროცედურების ინიცირების მომენტს, ისევე, როგორც საექსტრადიციო პატიმრობის მაქსიმალურ ვადას expressis verbis არ აწესრიგებს. ამგვარად, საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლო მიიჩნევს, რომ უშუალოდ ტექსტიდან არ გამომდინარეობს სადავო ნორმების მოსარჩელე მხარის მიერ არაკონსტიტუციურად მიჩნეული ნორმატიული შინაარსი, რადგან ის საერთოდ არ ეხება საექსტრადიციო პატიმრობის პირობებს იმ შემთხვევაში, თუ პირი სასჯელს იხდის საქართველოში.“^[4]

გარდა ამისა, საკონსტიტუციო სასამართლომ იმავე განჩინებაში აღნიშნა, რომ „...საექსტრადიციო წარმოების პროცედურას, მათ შორის, პირის საექსტრადიციო პატიმრობის ვადასა და ექსტრადიციის გადავადების წესს განსაზღვრავს „სისხლის სამართლის სფეროში საერთაშორისო თანამშრომლობის შესახებ“ საქართველოს კანონის 30-ე და 33-ე მუხლები. კერძოდ, „სისხლის სამართლის სფეროში საერთაშორისო თანამშრომლობის შესახებ“ საქართველოს კანონის 30-ე მუხლის მე-6 პუნქტი ადგენს, რომ საქართველოს ტერიტორიაზე დაკავებული, უცხო სახელმწიფოში ექსტრადიციისადმი დაქვემდებარებული პირის საექსტრადიციო პატიმრობის ვადაა 3 თვე, რომელიც, საექსტრადიციო პროცედურების წარმოების ნებისმიერ ეტაპზე, ექსტრადიციის განხორციელებით გამოწვეული საჭიროების გამო შეიძლება გაგრძელდეს 3 თვით, მაგრამ არა უმეტეს ორჯერ. ხსენებული კანონის 33-ე მუხლის პირველი პუნქტით კი დადგენილია, რომ, თუ პირი, რომლის მიმართაც შემოსულია ექსტრადიციის შესახებ შუამდგომლობა, სასჯელს იხდის საქართველოს ტერიტორიაზე ჩადენილი სხვა დანაშაულისათვის, მისი ექსტრადიცია შეიძლება გადავადდეს სასჯელის მოხდამდე ან სხვა კანონიერი საფუძვლით პირის სასჯელის მოხდისგან გათავისუფლებამდე.“^[5]

კერძოდ, „სისხლის სამართლის სფეროში საერთაშორისო თანამშრომლობის შესახებ“ საქართველოს კანონის 33-ე მუხლის პირველი პუნქტის შესაბამისად, „თუ პირი, რომლის მიმართაც შემოსულია ექსტრადიციის შესახებ შუამდგომლობა, სასჯელს იხდის საქართველოს ტერიტორიაზე ჩადენილი სხვა დანაშაულისათვის, მისი ექსტრადიცია შეიძლება გადავადდეს სასჯელის მოხდამდე ან სხვა კანონიერი საფუძვლით პირის სასჯელის მოხდისგან გათავისუფლებამდე. თუ პირს, რომლის მიმართაც შემოსულია ექსტრადიციის შესახებ შუამდგომლობა, წაყენებული აქვს ბრალდება საქართველოს ტერიტორიაზე ჩადენილი დანაშაულისათვის, მისი ექსტრადიცია შეიძლება გადავადდეს განაჩენის გამოტანამდე, სასჯელის მოხდამდე ან სხვა კანონიერი საფუძვლით გათავისუფლებამდე.“

აქედან გამომდინარე, მიგვაჩნია, რომ სწორედ „სისხლსი სამართლის სფეროში საერთაშორისო თანამშრომლობის შესახებ“ საქართველოს კანონის 33-ე მუხლის პირველი პუნქტის საფუძველზე ხდება საექსტრადიციო პროცედურების პირის განთავისუფლებამდე გადავადება და, შესაბამისად, საექსტრადიციო პატიმრობის ამ გადადებული პროცედურების პარალელურად გამოყენება. ამიტომ, სადავოდ მიგვაჩნია, 33-ე მუხლის პირველი პუნქტის ის ნორმატიული შინაარსი, რომელიც უშვებს საექსტრადიციო პროცედურების დაწყების გადადების და ამ გადადებული პროცედურების ფარგლებში საექსტრადიციო პატიმრობის, მხოლოდ შესაბამისი პირის განთავისუფლების შემდეგ გამოყენების შესაძლებლობას, თუ საექსტრადიციო სამართალწარმოების დაწყებისათვის საკმარისი საფუძვლის გამოვლენის შემდეგ, მას 9 თვე აქვს პატიმრობაში გატარებული, სხვა სისხლის სამართლის საქმის ფარგლებში. ამ მხრივ, მხედველობაშია მისაღები ის გარემოება, რომ საექსტრადიციო პატიმრობა წარმოადგენს საექსტრადიციო სამართალწარმოების თანმდევ ღონისძიებას, ვინაიდან, პატიმრობის მიზანი სწორედ შეუფერხებელი საექსტრადიციო სამართალწარმოების უზრუნველყოფაა.

„სისხლის სამართლის სფეროში საერთაშორისო თანამშრომლობის შესახებ“ საქართველოს კანონის 33-ე მუხლის პირველი პუნქტის სადავო ნორმატიული შინაარსის უკვეთ გასააზრებლად, მიზანშეწონილად მიგვაჩნია, უფრო სიღრმისეულად გავაანალიზოთ უცხო სახელმწიფოში პირის ექსტრადიციის ქართული კანონმდებლობით გათვალისწინებული სამართლებრივი მექანიზმი.

ამ მხრივ კი, უპირველეს ყოვლისა, მხედველობაშია მისაღები, „სისხლის სამართლის სფეროში საერთაშორისო თანამშრომლობის შესახებ“ საქართველოს კანონის 30-ე მუხლი, რომელიც უცხო სახელმწიფოში ექსტრადიციისადმი დაქვემდებარებული პირის საქართველოს ტერიტორიაზე დაკავებისა და მის მიმართ აღკვეთის ღონისძიების გამოყენების ორდინალურ წესს განსაზღვრავს. ამ წესის თანახმად, ექსტრადიციის საქმისწარმოება იწყება შესაბამისი პირის „სისხლის სამართლის სფეროში საერთაშორისო თანამშრომლობის შესახებ“ საქართველოს კანონის 30-ე მუხლის საფუძველზე, ექსტრადიციის მიზნით დაკავებითა და მისთვის აღკვეთის ღონისძიების შეფარდებით.

კერძოდ, აღნიშნული მუხლის მე-3 პუნქტის თანახმად, უცხო სახელმწიფოს სამართალდამცავი ორგანოების მიერ ძებნილი პირის საქართველოს ტერიტორიაზე დაკავებისთანავე უნდა ეცნობოს დამკავებელი ორგანოს საქმიანობაზე საპროცესო ხელმძღვანელობის განმახორციელებელ შესაბამის პროკურორს, რომელიც პირის დაკავებიდან 48 საათის განმავლობაში, დაკავების ადგილის მიხედვით, შესაბამის მაგისტრატ მოსამართლეს მიმართავს პირის მიმართ აღკვეთის ღონისძიების გამოყენების შუამდგომლობით.

იგივე 30-ე მუხლის პირველი პუნქტი კი აკონკრეტებს, რომ საქართველოს ტერიტორიაზე დაკავებული, უცხო სახელმწიფოს სამართალდამცავის ორგანოების მიერ ძებნილი პირის მიმართ აღკვეთის ღონისძიების გამოყენება შესაძლებელია, თუ: ა) უცხო სახელმწიფოს მიერ წარმოდგენილია პირის ექსტრადიციის შესახებ შუამდგომლობა; ბ) უცხო სახელმწიფოს მიერ წარმოდგენილია პირის ექსტრადიციის მიზნით დროებითი დაპატიმრების შესახებ შუამდგომლობა; გ) უცხო სახელმწიფოს სამართალდამცავი ორგანოების მიერ პირი საერთაშორისო დონეზე იძებნება. ამასთან, მე-4 პუნქტის შესაბამისად, უცხო სახელმწიფოს სამართალდამცავი ორგანოების მიერ ძებნილი პირის მიმართ შეიძლება გამოყენებულ იქნეს საექსტრადიციო პატიმრობა ან, საექსტრადიციო პროცედურების თავისებურებების გათვალისწინებით, − საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსით დადგენილი აღკვეთის ღონისძიების სხვა სახეები.

იმავე მუხლის მე-6 პუნქტი კი განსაზღვრავს, რომ საქართველოს ტერიტორიაზე დაკავებული, უცხო სახელმწიფოში ექსტრადიციისადმი დაქვემდებარებული პირის საექსტრადიციო პატიმრობის ვადაა 3 თვე, რომელიც საექსტრადიციო პროცედურების წარმოების ნებისმიერ ეტაპზე, ექსტრადიციის განხორციელებით გამოწვეული საჭიროების გამო, შეიძლება გაგრძელდეს 3 თვით, მაგრამ არაუმეტეს ორჯერ.

„სისხლის სამართლის სფეროში საერთაშორისო თანამშრომლობის შესახებ“ საქართველოს კანონის 30-ე მუხლის მე-10 პუნქტის თანახმად, უცხო სახელმწიფოში ექსტრადიციისადმი დაქვემდებარებული პირის დაკავების და მის მიმართ სისხლის სამართლის საპროცესო იძულების ღონისძიების გამოყენების შესახებ, საქართველოს პროკურატურის მეშვეობით, დაუყოვნებლივ ეცნობება უცხო სახელმწიფოს შესაბამის კომპეტენტურ ორგანოს.

გარდა ზემოაღნიშნულისა, პირის უცხო სახელმწიფოში ექსტრადიციასთან დაკავშირებული, „სისხლის სამართლის სფეროში საერთაშორისო თანამშრომლობის შესახებ“ საქართველოს კანონის სხვა ნორმები,^[6] ძირითადად, ექსტრადიციის თაობაზე საბოლოო გადაწყვეტილების მიღებისა (მათ შორის, კოლიზიური თხოვნის და გამარტივებული ექსტრადიციის შემთხვევების მოწესრიგებას) და ამ გადაწყვეტილების აღსრულების საკითხებს ეთმობა.

ამრიგად, „სისხლის სამართლის სფეროში საერთაშორისო თანამშრომლობის შესახებ“ საქართველოს კანონი, ძირითადად, აწესრიგებს ექსტრადიციის განხორციელებას ორდინალურ შემთხვევებში, როდესაც უცხო სახელმწიფოს მიერ ძებნილი პირის დაკავება და მისთვის აღკვეთის ღონისძიების შეფარდება თავიდანვე „სისხლის სამართლის სფეროში საერთაშორისო თანამშრომლობის შესახებ“ საქართველოს კანონის 30-ე მუხლის საფუძველზე, უშუალოდ ექსტრადიციის მიზნით ხდება. შეიძლება ითქვას, რომ კანონი expressis verbis არ აწესრიგებს საექსტრადიციო პროცედურების წარმოებას იმ შემთხვევაში, თუ პირი სასჯელს საქართველოში იხდის, ან ბრალდებულია საქართველოს ტერიტორიაზე ჩადენილი სხვა დანაშაულისათვის.

ერთადერთი, რასაც კანონი ასეთი შემთხვევების დროს ექსპლიციტურად ითვალისწინებს, ეს არის 33-ე მუხლის პირველი პუნქტის დანაწესი, რომლის შინაარსიდან რთულია ცალსახა დასკვნის გამოტანა, ექსტრადიციის გადავადებაში უნდა ვიგულისხმოთ, მხოლოდ უცხო სახელმწიფოსთვის პირის გადაცემის, თუ საექსტრადიციო პროცედურების დაწყების გადავადებაც.

ამ მხრივ, საგულისხმოა, რომ „სისხლის სამართლის სფეროში საერთაშორისო თანამშრომლობის შესახებ“ საქართველოს კანონი ცალკე არ იძლევა ექსტრადიციის ცნების განმარტებას. ერთადერთი საკანონმდებლო აქტი, რომელიც ექსტრადიციის ცნებას განმარტავდა, საქართველოს 1998 წლის სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსი იყო. უნდა ითქვას, რომ 2010 წლამდე სისხლის სამართლის სფეროში საერთაშორისო თანამშრომლობასთან, მათ შორის, ექსტრადიციასთან დაკავშირებულ საკითხებს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსი აწესრიგებდა, კერძოდ კი, მისი XXXII თავი, სახელწოდებით - „საერთაშორისო თანამშრომლობა სისხლის სამართლის სფეროში“.

საქართველოს 1998 წლის სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 44-ე მუხლის 46-ე ნაწილის „ბ“ ქვეპუნქტის თანახმად, ექსტრადიცია განმარტებულია, როგორც ერთი სახელმწიფოს მიერ მეორე სახელმწიფოსათვის პირის გადაცემა საერთაშორისო ხელშეკრულების ან ეროვნული კანონმდებლობის შესაბამისად.

ზემოაღნიშნულისგან განსხვავებით, „სისხლის სამართლის სფეროში საერთაშორისო თანამშრომლობის შესახებ“ საქართველოს კანონი ცალკე არ იძლევა „ექსტრადიციის“ ცნების საკანონმდებლო განმარტებას. თუმცა, იგი „ექსტრადიციას“ მის III თავს უწოდებს, რომელიც, თავის მხრივ, მთლიანად საექსტრადიციო სამართალწარმოების, მათ შორის, აღკვეთის ღონისძიების გამოყენების მომწესრიგებელ ნორმებს აერთიანებს. ამგვარად, მხოლოდ კანონის შინაარსიდან გამომდინარე, რთულია ერთმნიშვნელოვანი დასკვნის გამოტანა, თუ რა შეიძლება მოვიაზროთ ექსტრადიციის გადავადებაში, 33-ე მუხლის პირველი პუნქტის მიზნებისათვის.

ამ მხრივ, მხედველობაშია მისაღები, მაგალითად, „საქართველოსა და თურქეთის რესპუბლიკას შორის სამოქალაქო, სავაჭრო და სისხლის სამართლის საქმეებზე სამართლებრივი ურთიერთდახმარების შესახებ“ ხელშეკრულება, რომელიც, თავის მხრივ, პირის საქართველოდან თურქეთში ექსტრადიციის სამართლებრივ საფუძველს ქმნის. აღნიშნული ხელშეკრულების მე-40 მუხლის პირველი პუნქტის თანახმად, „შემსრულებელ მხარეს, გადაცემის შესახებ მოთხოვნაზე გადაწყვეტილების მიღების შემდეგ, შეუძლია გადადოს პირის გადაცემა, რათა პასუხისგებაში მისცეს იგი ანდა სისრულეში მოიყვანოს ის განაჩენი, რომელიც გამოტანილია მის მიერ ჩადენილი სხვა დანაშაულისათვის.“

ამ თვალსაზრისით ანალოგიური შინაარსი აქვს „ექსტრადიციის შესახებ“ 1957 წლის ევროპული კონვენციის მე-19 მუხლის პირველ პუნქტსაც, რომლის შესაბამისად, „თხოვნის მიმღებ მხარეს, ექსტრადიციის შესახებ თხოვნაზე გადაწყვეტილების მიღების შემდეგ, შეუძლია გადადოს შესაბამისი პირის გადაცემა, თუ გადასაცემი პირის წინააღმდეგ შესაძლებელია სამართალწარმოების დაწყება ამ მხარის მიერ, ან თუ მის წინააღმდეგ უვკე გამოტანილია გამამტყუნებელი განაჩენი, რაც შესაძლებელს ხდის, რომ მან ამ მხარის ტერიტორიაზე მოიხადოს სასჯელი სხვა დანაშაულის ჩადენისათვის, იმის გარდა, რომლის ჩადენისთვისაც მოითხოვება მისი გადაცემა.“

ზემოაღნიშნულისგან განსხვავებით, „სისხლსი სამართლის სფეროში საერთაშორისო თანამშრომლობის შესახებ“ საქართველოს კანონის 33-ე მუხლის პირველი პუნქტის შინაარსი ასეთი დეტალური არ არის, იგი მხოლოდ ზოგადად საუბრობს ექსტრადიციის გადავადებაზე, რაშიც, თუ პრაქტიკას გავითვალისწინებთ, ძირითადად, საექსტრადიციო პროცედურების დაწყების გადავადება უნდა ვიგულისხმოთ. ყოველ შემთხვევაში, საქართველოს პროკურატურა ექსტრადიციის გადავადებას, ძირითადად, სწორედ ამ უკანასკნელი შინაარსით განმარტავს. თუმცა, როგორც აღინიშნა, ამის საპირისპირო მაგალითიც მოიპოვება, რაც, თავის მხრივ, იმაზე მიუთითებს, რომ განხილულ შემთხვევებში, კანონი სახელმწიფოს ერთგვარ დისკრეციას ანიჭებს, საკუთარი მიზანშეწონილობით გადაწყვიტოს, როდის დაიწყებს საექსტრადიციო პროცედურებს, მათ შორის, ამ პროცედურების ფარგლებში, როდის მოითხოვს საექსტრადიციო პატიმრობის გამოყენებას.

ამრიგად, „სისხლსი სამართლის სფეროში საერთაშორისო თანამშრომლობის შესახებ“ საქართველოს კანონის 33-ე მუხლის პირველი პუნქტი ქმნის, კანონის III თავით (ექსტრადიცია) გათვალისწინებული პირის უცხო სახელმწიფოში ექსტრადიციის პროცედურების მანამდე არდაწყების (და შესაბამისად, საექსტრადიციო პატიმრობის მოგვიანებით გამოყენების) სამართლებრივ საფუძველს, სანამ პირი სრულად არ მოიხდის სასჯელს ან სხვა კანონიერი საფუძვლით არ განთავისუფლდება. მხოლოდ ამის შემდეგ ხდება კანონის III თავით გათვალისწინებული პროცედურების დაწყება, კერძოდ, პირის დაკავება და მისთვის აღკვეთის ღონისძიების (მათ შრის, საექსტრადიციო პატიმრობის) შეფარდება 30-ე მუხლის საუფძველზე, უშუალოდ საექსტრადიციო მოქმედებების განხორციელების მიზნით.

შესაბამისად, „სისხლის სამართლის სფეროში საერთაშორისო თანამშრომლობის შესახებ“ საქართველოს კანონის 30-ე მუხლის მე-10 პუნქტით გათვალისწინებული, მომთხოვნი სახელმწიფოს ინფორმირების ვალდებულებაც, კანონით, მხოლოდ ამის შემდეგ უნდა წარმოიშვეს. კერძოდ, მე-10 პუნქტი პირდაპირ მიუთითებს, რომ უცხო სახელმწიფოში ექსტრადიციისადმი დაქვემდებარებული პირის დაკავების და მის მიმართ სისხლის სამართლის საპროცესო იძულების ღონისძიების გამოყენების შესახებ დაუყოვნებლივ ეცნობება უცხო სახელმწიფოს შესაბამის კომპეტენტურ ორგანოს.

ამ მხრივ, მხედველობაშია მისაღები, რომ „სისხლის სამართლის სფეროში საერთაშორისო თანამშრომლობის შესახებ“ საქართველოს კანონის 30-ე მუხლის მე-10 პუნქტი საუბრობს უცხო სახელმწიფოში ექსტრადიციისადმი დაქვემდებარებულ პირზე. საგულისხმოა, რომ ექსტრადიციას დაქვემდებარებული პირის ცნებას, როგორც კოდექსში გამოყენებულ ტერმინს, ასევე, 1998 წლის სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსი განმარტავდა. კერძოდ, მისი 44-ე მუხლის 54-ე ნაწილის შესაბამისად, ექსტრადიციას დაქვემდებარებულ პირს წარმოადგენს პირი, რომლის მიმართაც განიხილება საზღვარგარეთ ექსტრადიციის საკითხი.

მართალია, სისხლის სამართლის სფეროში საერთაშორისო ურთიერთობები, ამჟამად, 2010 წელს მიღებული სპეციალური კანონით წესრიგდება, თუმცა, მიუხედავად ამისა, ექსტრადიციის მიზნისთვის მოქმედი კანონი, ხშირად, საქართველოს 1998 წლის სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის მსგავს ცნებებს იყენებს. ამასთან ერთად, მოქმედი კანონი არ იძლევა ამ ცნებების ნაწილის განსხვავებულ განმარტებას, რის გამოც, ჩვენი აზრით, არ არსებობს მათი 1998 წლის საპროცესო კოდექსისგან რადიკალურად განსხვავებული შინაარსით წაკითხვის სამართლებრივი საფუძველი.

ამ მხრივ, ასევე საყურადღებოა, „სისხლის სამართლის სფეროში საერთაშორისო თანამშრომლობის შესახებ“ საქართველოს კანონის 30-ე მუხლის შინაარსობრივი სტრუქტურაც. მაგალითად, 30-ე მუხლის მე-2 პუნქტში საუბარია, უცხო სახელმწიფოს სამართალდამცავი ორგანოების მიერ ძებნილი პირის საქართველოს ტერიტორიაზე დაკავების შემთხვევაში განსახორციელებელი მოქმედებების თაობაზე. იგივე მუხლის პირველი პუნქტი კი, მიუთითებს უცხო სახელმწიფოს სამართალდამცავი ორგანოების მიერ ძებნილი პირის საქართველოს ტერიტორიაზე დაკავების და მის მიმართ აღკვეთის ღონისძიების გამოყენების შესაძლებლობის შესახებ.

კანონი, მხოლოდ ძებნილი პირის დაკავებისა და მისთვის საექსტრადიციო პატიმრობის ან სხვა აღკვეთის ღონისძიების შეფარდების შემდეგ იყენებს ექსტრადიციისადმი დაქვემდებარებული პირის ცნებას. ანალოგიურად იყო სტრუქტურირებული საქართველოს 1998 წლის სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის, იგივე საკითხების მომწესრიგებელი ნორმების შინაარსიც.

ამრიგად, „სისხლის სამართლის სფეროში საერთაშორისო თანამშრომლობის შესახებ“ საქართველოს კანონი პირის უცხო სახელმწიფოში ექსტრადიციას განიხილავს როგორც ერთიან, უწყვეტ წარმოებას, რომელიც იწყება უცხო სახელმწიფოს სამართალდამცავი ორგანოს მიერ ძებნილი პირის ექსტრადიციის მიზნით დაკავებითა და მისთვის აღკვეთის ღონისძიების შეფარდებით - რა დროსაც იგი იძენს უცხო სახელმწიფოში ექსტრადიციისადმი დაქვემდებარებული პირის სტატუსს -, და სრულდება პირის სხვა სახელმწიფოში ეტაპირებით. ამდენად, შეიძლება ითქვას, რომ ექსტრადიცია წარმოადგენს სპეციალურ სისხლის სამართალწარმოებას, რომლის მიზანიც არის სისხლის სამართლის სფეროში საერთაშორისო თანამშრომლობის ფარგლებში, პარტნიორი სახელმწიფოს სისხლის სამართლის მართლმსაჯულების განხორციელების ხელშეწყობა, ორივე სახელმწიფოში დასჯად დანაშაულებზე.

აქვე უნდა ითქვას, რომ „სისხლის სამართლის სფეროში საერთაშორისო თანამშრომლობის შესახებ“ საქართველოს კანონის 34-ე მუხლის მე-9 პუნქტის თანახმად, მხოლოდ ექსტრადიციისადმი დაქვემდებარებული პირი სარგებლობს საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსით ბრალდებულისათვის მინიჭებული ყველა უფლებით.

ამგვარად, მიუხედავად იმისა, რომ საქართველოს სამართალდამცავი ორგანოები შეიძლება საქმის კურსში იყვნენ, რომ მათ მიერ სხვა დანაშაულის ჩადენისათვის დაკავებული პირი საერთაშორისო ძებნილია, მიუხედავად ამისა, თუ მის მიმართ არ განხორციელდა უშუალოდ „სისხლის სამართლის სფეროში საერთაშორისო თანამშრომლობის შესახებ“ საქართველოს კანონით გათვალისწინებული ღონისძიებები, ფორმალურად, ამავე კანონის მიზნებისთვის, იგი არ ითვლება ექსტრადიციისადმი დაქვემდებარებულ პირად და შესაბამისად, ვერც სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსით ბრალდებულისთვის მინიჭებული უფლებებით ისარგებლებს. სხვაგვარად რომ ვთქვათ, ვინაიდან მისი ექსტრადიციის განხილვა გადავადებულია, ამ ეტაპზე, სახელმწიფო მას არ განიხილავს ექსტრადიციისადმი დაქვემდებარებულ პირად. ამასთან ერთად, კანონით, სახელმწიფოს ასევე არ უნდა წარმოეშვას მომთხოვნი მხარის ინფორმირების ვალდებულებაც.

აქედან გამომდინარე, „სისხლის სამართლის სფეროში საერთაშორისო თანამშრომლობის შესახებ“ საქართველოს კანონის 30-ე მუხლის მე-6 პუნქტით გათვალისწინებული, საექსტრადიციო პატიმრობის 9 თვიანი შეზღუდვაც, ამავე პუნქტის შინაარსის გათვალისწინებით, მხოლოდ ექსტრადიციისადმი დაქვემდებარებულ პირს ეხება, რა დროსაც, მხედველობაში არ მიიღება ექსტრადიციის საკითხის განხილვის დაწყებამდე, სხვა სისხლის სამართლის საქმის ფარგლებში, პირის მიერ პატიმრობაში გატარებული პერიოდი.

მიგვაჩნია, რომ სწორედ „სისხლის სამართლის სფეროში საერთაშორისო თანამშრომლობის შესახებ“ საქართველოს კანონის 33-ე მუხლის პირველი პუნქტის საფუძველზე ხდება ექსტრადიციის საკითხის განხილვის, მხოლოდ პირის განთავისუფლების შემდეგ დაწყება და შესაბამისად, ამ განხილვის ფარგლებში 9 თვიანი საექსტრადიციო პატიმრობის ისე გამოყენება, რომ მხედველობაში არ მიიღება, ექსტრადიციას დაქვემდებარებული პირის მიერ პატიმრობაში რეალურად გატარებული პერიოდი.

როგორც უკვე ითქვა, „სისხლის სამართლის სფეროში საერთაშორისო თანამშრომლობის შესახებ“ საქართველოს კანონის 33-ე მუხლის პირველი პუნქტი საუბრობს ექსტრადიციის გადავადების შესაძლებლობაზე. რაც იმას ნიშნავს, რომ თუ საექსტრადიციო პირი სასჯელს იხდის ან იდევნება საქართველოს ტერიტორიაზე ჩადენილი სხვა დანაშაულისთვის, სადავო ნორმა სახელმწიფოს უტოვებს გადაწყვეტილების მიღების დისკრეციას, როდის დაიწყოს ექსტრადიციის საკითხის განხილვა და შესაბამისად, როდის მიიჩნიოს დაკავებული ექსტრადიციისადმი დაქვემდებარებულ პირად, რომელიც, თავის მხრივ, უფლებრივად ბრალდებულს უთანაბრდება.

აქედან გამომდინარე, მიგვაჩნია, რომ ჩვენს შემთხვევაში, სადავოა სწორედ სახელმწიფოს ზემოაღნიშნული დისკრეციის ფარგლები, საკუთარი მიზანშეწონილობით გადაწყვიტოს, როდიდან ისარგებლებს დაკავებული, ექსტრადიციისადმი დაქვემდებარებული პირის, მაშასადამე, ბრალდებულის ანალოგიური საპროცესო უფლებებით, მათ შორის, საქართველოს კონსტიტუციის მე-13 მუხლის მე-5 პუნქტით გათვალისწინებული გარანტიით, რომლის მიხედვითაც, ბრალდებულის პატიმრობის ვადა 9 თვეს არ უნდა აღემატებოდეს.

აქვე გვსურს დამატებით დავაზუსტოთ სადავო ნორმა. „სისხლის სამართლის სფეროში საერთაშორისო თანამშრომლობის შესახებ“ საქართველოს კანონის 33-ე მუხლის პირველი პუნქტი შინაარსობრივად ორი ნაწილისაგან შედგება. კერძოდ, იგი ექსტრადიციის გადავადების ორ პირობას შეიცავს. პირველი, როდესაც პირი სასჯელს იხდის საქართველოს ტერიტორიაზე ჩადენილი სხვა დანაშაულისთვის, ხოლო, მეორე, როდესაც პირი ბრალდებულია საქართველოს ტერიტორიაზე ჩადენილი დანაშაულისთვის. ნორმის პირველ და მეორე წინადადებებს შორის განსხვავება მხოლოდ საექსტრადიციო პირის საპროცესო სტატუსშია, ერთ შემთხვევაში, როდესაც პირი მსჯავრდებულია, ხოლო, მეორე შემთხვევაში, როდესაც ბრალდებულია. მიგვაჩნია, რომ ნორმის ორივე შინაარსი პრობლემურია კონსტიტუციურობის თვალსაზრისით, ვინაიდან, როდესაც პირი სხვა სისხლის სამართლის საქმის ფარგლებში იმყოფება პატიმრობაში, ჩვენ მოთხოვნაა, როგორც კი სახელმწიფოსთვის ცნობილი გახდება ექსტრადიციის სამართლებრივი საფუძვლის არსებობის შესახებ, საქმის წარმოების დროულად, მაშასადამე, ისეთ გონივრულ ვადაში დაწყება, რომელიც მაქსიმალურად გამორიცხავს მომავალში პირის უსაფუძვლო პატიმრობას.

როგორც ითქვა, ჩვენთვის პრობლემურია საექსტრადიციო პატიმრობის გამოყენება მას შემდეგ, რაც ექსტრადიციის სამართლებრივი საფუძვლის გამოვლენიდან, პირს პატიმრობაში 9 თვე აქვს გატარებული. ამდენად, ძირითად პრობლემას წარმოადგენს საექსტრადიციო პატიმრობის პირის განთავისუფლების შემდეგ გამოყენება, რის საფუძველსაც, ჩვენი აზრით, სწორედ „სისხლის სამართლის სფეროში საერთაშორისო თანამშრომლობის შესახებ“ საქართველოს კანონის 33-ე მუხლის პირველი პუნქტის სადავო ნორმატიული შინაარსი ქმნის. გარდა ამისა, ვინაიდან, მხოლოდ ექსტრადიციას დაქვემდებარებული პირი სარგებლობს ბრალდებულის ყველა საპროცესო უფლებით, მათ შორის, კონსტიტუციის მე-13 მუხლის მე-5 პუნქტით დადგენილი გარანტიით, ამიტომ, სადავო ნორმა პირდაპირ აისახება საექსტრადიციო პირის საქართველოს კონსტიტუციის მე-13 მუხლის მე-5 პუნქტით გათვალისწინებული გარანტიით სარგებლობის შესაძლებლობაზე, რომლის თანახმად, ბრალდებულის პატიმრობის ვადა არ უნდა აღემატებოდეს 9 თვეს.

ამასთან ერთად, როგორც საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლომ აღნიშნა, „...პატიმრობის კონსტიტუციის (ძველი რედაქციის) მე-18 მუხლის მე-6 პუნქტით გათვალისწინებულ ზღვრულ ვადაზე უფრო ხანგრძლივი ვადით გამოყენება ასევე განაპირობებს კონსტიტუციის ამავე მუხლის პირველი პუნქტის დარღვევასაც.“^[7] შესაბამისად, მიგვაჩნია, რომ „სისხლის სამართლის სფეროში საერთაშორისო თანამშრომლობის შესახებ“ საქართველოს კანონის 33-ე მუხლის პირველი პუნქტის სადავო ნორმატიული შინაარსი ასევე წინააღმდეგობაში მოდის საქართველოს კონსტიტუციის მე-13 მუხლის პირველ პუნქტთან, რომლის თანახმად, „ადამიანის თავისუფლება დაცულია“ სახელმწიფოს მიერ დაუსაბუთებელი შეზღუდვისგან.

სადავო ნორმის კონსტიტუციურობა

მიგვაჩნია, რომ მთავარ საკითხს, რომელიც სადავო ნორმატიული შინაარსის კონსტიტუციურობის შეფასებისას უნდა გაირკვეს, წარმოადგენს ის, თუ რა მომენტიდან უნდა მივიჩნიოთ უცხო სახელმწიფოს სამართალდამცავი ორგანოების მიერ ძებნილი ექსტრადიციისადმი დაქვემდებარებულ პირად, საქართველოს კონსტიტუციის მე-13 მუხლის მე-5 პუნქტის მიზნებისათვის, იმ პირობებში, როდესაც იგი პატიმრობაში იმყოფება სხვა დანაშაულის გამო. მაშასადამე, კონსტიტუციის მიზნებიდან გამომდინარე, როდიდან სარგებლობს აღნიშნული პირი ბრალდებულისთვის კონსტიტუციით მინიჭებული უფლებებით, მათ შორის, პატიმრობის ხანგრძლივობის 9 თვით შეზღუდვის გარანტიით.

„სისხლის სამართლის სფეროში საერთაშორისო თანამშრომლობის შესახებ“ კანონის 34-ე მუხლის მე-9 პუნქტის თანახმად, მხოლოდ ექსტრადიციისადმი დაქვემდებარებული პირი სარგებლობს საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსით ბრალდებულისათვის მინიჭებული ყველა უფლებით. სხვაგვარად რომ ვთქვათ, მხოლოდ ის პირი, რომელიც „სისხლის სამართლის სფეროში საერთაშორისო თანამშრომლობის შესახებ“ კანონის 30-ე მუხლის საფუძველზე, უშუალოდ ექსტრადიციის მიზნით არის დაკავებული. ამდენად, როდესაც პირი როგორც ბრალდებული დაკავებულია/პატიმრობაშია, ან სასჯელს იხდის საქართველოს ტერიტორიაზე ჩადენილი სხვა დანაშაულისთვის და ამავე დროს, სახელმწიფოსთვის ცნობილია, რომ იგი არის საერთაშორისო ძებნილი, სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსით ბრალდებულისთვის მინიჭებული უფლებებით იგი მხოლოდ მაშინ ისარგებლებს, როდესაც მისთვის ამ სტატუსის მინიჭებას სახელმწიფო მიზანშეწონილად მიიჩნევს.

ამგვარად, უნდა გაირკვეს, კონსტიტუციის მიზნებისათვის, საქართველოს ტერიტორიაზე ჩადენილი სხვა დანაშაულისათვის პატიმრობაში მყოფი ბრალდებული ან მსჯავრდებული, რომელზეც მოთხოვნილია ექსტრადიცია, კონსტიტუციის მე-13 მუხლის მე-5 პუნქტით გათვალისწინებული გარანტიით სარგებლობას იწყებს იმ მომენტიდან, როდესაც სახელმწიფოსთვის ცნობილი ხდება რომ პირი იძებნება, თუ მაშინ, როდესაც ამას სახელმწიფო მიიჩნევს მიზანშეწონილად.

ამ მხრივ, უპირველს ყოვლისა, უნდა განვსაზღვროთ, საქართველოს კონსტიტუციის მე-13 მუხლის მე-5 პუნქტით გათვალისწინებული გარანტიის შინაარსი და მისი ფარგლები. საქართველოს კონსტიტუციის მე-13 მუხლის მე-5 პუნქტის „...შინაარსის განსაზღვრისათვის, პირველ რიგში, უნდა აღინიშნოს, რომ კონსტიტუციურ ტერმინებს აქვთ ავტონომიური სამართლებრივი მნიშვნელობა ... და მათი შინაარსი არ განისაზღვრება ქვემდგომ ნორმატიულ აქტებში გამოყენებული განმარტებებით. კონსტიტუცია თავადვე განსაზღვრავს მასში რეგლამენტირებული უფლების შინაარსსა და მოცულობას. კონსტიტუციური უფლებების შინაარსზე, ისევე როგორც კონსტიტუციური უფლების აღსაწერად გამოყენებულ ტერმინთა მნიშვნელობაზე, ზეგავლენას ვერ მოახდენს ის, თუ როგორ ხდება კანონმდებლობით მათი რეგლამენტაცია. საკონსტიტუციო სასამართლოსათვის კანონი შესაფასებელ მოცემულობას წარმოადგენს და არა კონსტიტუციური სტანდარტების განმსაზღვრელ ინსტრუმენტს. კონსტიტუციური ტერმინის განმარტებისას, სასამართლომ შეიძლება იხელმძღვანელოს უფლების არსით, რომელთან მიმართებაშიც არის გამოყენებული ესა თუ ის ტერმინი, კონსტიტუციური ნორმ(ებ)ის სტრუქტურით, კონსტიტუციის სხვა ნორმებში მოცემული მსგავსი ტერმინების შინაარსის ანალიზით და სხვა.“^[8] გარდა ამისა, საკონსტიტუციო სასამართლოს განცხადებით, „კონსტიტუციური ნორმების (მისი შინაარსის), ტერმინების განმარტებისას ასევე მხედველობაში მიიღება საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს პრაქტიკა.“^[9]

ამ მხრივ კი, ჩვენი აზრით, უპირველეს ყოვლისა, მხედველობაშია მისაღები საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2015 წლის 15 სექტემბრის №3/2/646 გადაწყვეტილება საქმეზე „გიორგი უგულავა საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, სადაც დავის საგანს, რამდენიმე ბრალდების არსებობის შემთხვევაში, 9 თვიანი წინასწარი პატიმრობის ცალ-ცალკე გამოყენების კონსტიტუციურობა წარმოადგენდა.

ამ გადაწყვეტილებაში სასამართლომ აღნიშნა, რომ პატიმრობის ხელახალი „...შეფარდება კონსტიტუციის მოთხოვნათა საწინააღმდეგო იქნება, თუ ბრალის წარდგენა ან/და პატიმრობის მოთხოვნა ხელოვნურად ჭიანურდება და გამოიყენება ... პატიმრობის ვადის ხელოვნურად გასაგრძელებლად, მაგალითად, ისეთ შემთხვევაში, როდესაც გამოძიებისთვის ცნობილი იყო ის ფაქტები ან/და ინფორმაცია, რომელიც ახალი სისხლისსამართლებრივი დევნის საფუძველი გახდა, და ბრალის წაყენების საკმარის საფუძველს იძლეოდა, თუმცა, ამის და მიუხედავად, არ მოახდინა პირისათვის ბრალის წაყენება.“^[10]

ამიტომ, სასამართლომ დაასკვნა: „...კონსტიტუციური უფლების ეფექტიანობისთვის აუცილებელია, რომ სისხლის სამართლის დევნის მწარმოებელ პირს/ორგანოს არ მიეცეს განუსაზღვრელი დისკრეცია, თავად დაადგინოს როდის ცნობს პირს ბრალდებულად და რა მომენტიდან იმოქმედებს კონსტიტუციური გარანტია.“^[11] შესაბამისად, საკონსტიტუციო სასამართლოს განმარტებით, კონსტიტუციის მე-13 მუხლის მე-5 პუნქტის „...მიზანია სახელმწიფოს იძულება, დროულად მოახდინოს ბრალდებულის მიმართ სასამართლოს განაჩენის დაყენება იმ პირობებში, როდესაც იგი პატიმრობაშია.“^[12]

ის, თუ რამდენად კონსტიტუციურად იყენებს სახელმწიფო ამ დისკრეციას, მაშასადამე, ხომ არ ხდება პირის თავისუფლების შეზღუდვის ხელოვნურად გაჭიანურება, ანუ თვითნებური გახანგრძლივება, ჩვენი აზრით, სადავო ნორმის მიზნისა და შინაარსის ანალიზის საფუძველზე უნდა დადგინდეს.

სადავო ნორმით გათვალისწინებული სახელმწიფოს დისკრეციის მიზანი

როგორც „სისხლის სამართლის სფეროში საერთაშორისო თანამშრომლობის შესახებ“ საქართველოს კანონის 33-ე მუხლის პირველი პუნქტის შინაარსიდან გამომდინარეობს, მის მიზანს ისეთი საკითხის გადაწყვეტა წარმოადგენს, როდესაც ერთი პირის მიმართ სისხლის სამართლის მართლმსაჯულების კოლიზიური ინტერესები არსებობს, რომელთაგან ერთის დაკმაყოფილება გამორიცხავს, ან დროში მნიშვნელოვნად აფერხებს მეორე ინტერესის განხორციელებას.

მაგალითად, თუ მოხდება ბრალდებულის ან მსჯავრდებულის დაუყოვნებლივ ექსტრადიცია წარმოშობის სახელმწიფოში, შესაძლებელია ვერ განხორციელდეს სხვა დანაშაულისთვის პასუხისმგებლობის დაკისრება, რაც, ბუნებრივია, დააზიანებს საქართველოს სისხლის სამართლის მართლმსაჯულების ინტერესებს. კანონმდებელმა აღნიშნული საკითხი ისე გადაწყვიტა, რომ ორივე ინტერესის მაქსიმალური გათვალისწინება მომხდარიყო. კერძოდ, როგორც ითქვა, კანონის 33-ე მუხლის პირველი პუნქტი უშვებს ექსტრადიციის გადავადების შესაძლებლობას, რაც იმას ნიშნავს, რომ სახელმწიფოს გააჩნია დისკრეცია, თვითონ შეარჩიოს ექსტრადიციის განხორციელების დრო.

მაგალითად, როდესაც უცხო სახელმწიფოს მიერ პირი იძებნება განსაკუთრებით მძიმე დანაშაულის ჩადენისთვის, ხოლო, საქართველოში კი მას შედარებით მსუბუქ დანაშაულში მიუძღვის ბრალი (მაგალითად, უცხო სახელმწიფოში ჩადენილი დანაშაულისათვის პასუხისმგებლობის არიდების მიზნით, საქართველოს საზღვრის უკანონო კვეთის შემთხვევაში), სახელმწიფომ შესაძლებელია სისხლის სამართლის საქმესთან შედარებით, ასეთი პირის ექსტრადიციის პრიორიტეტულად განხილვა მიიჩნიოს მიზანშეწონილად. თუმცა, სადავო ნორმის მიზანს, მაინც, სწორედ ქართული მართლმსაჯულების ინტერესების დაცვა წარმოადგენს, რათა უზრუნველყოფილი იქნეს სისხლისსამართლებრივი სასჯელის შეუქცევადობა. სწორედ ამ მიზნით, კანონი სახელმწიფოს აღჭურვავს უფლებით, მართლმსაჯულება პრიორიტეტულად აღასრულოს მისი იურისდიქციის ფარგლებში ჩადენილ სხვა დანაშაულზე და მხოლოდ, ამის შემდეგ განახორციელოს ძებნილი პირის უცხო სახელმწიფოსთვის გადაცემა.

რაც შეეხება მთლიანად ექსტრადიციის საკითხის განხილვის გადავადებას, უნდა აღინიშნოს, რომ გარკვეულ შემთხვევებში, საექსტრადიციო პროცედურების დაწყების გადავადებაც, შესაძლებელია, ლოგიკურად ახსნადი, ან გასაგები იყოს. მაგალითად, როდესაც უცხო სახელმწიფოს მიერ ძებნილი პირი საქართველოში ხანგრძლივ ან უვადო სასჯელს იხდის, ასეთ შემთხვევაში, შესაძლებელია ექსტრადიციის განხორციელება საერთოდ ეჭვქვეშ დადგეს - დანაშაულის ხანდაზმულობის, ამნისტიის ან სხვა კანონიერი საფუძვლით. ამ ვითარებაში სახელმწიფოს შესაძლებელია უფრო მეტი თავისუფლება ჰქონდეს, საექსტრადიციო პროცედურები და პარტნიორ სახელმწიფოსთან შესაბამისი მოლაპარაკებები დაიწყოს, მისი აზრით, ამისათვის ყველაზე ხელსაყრელ დროს, როდესაც ექსტრადიციის განხორციელება ყველაზე რეალურია.

ამგვარად, სადავო ნორმის მიზანია - არ შეფერხდეს საქართველოს სისხლის სამართლის მართლმსაჯულების განხორციელება. შესაბამისად, „სისხლის სამართლის სფეროში საერთაშორისო თანამშრომლობის შესახებ“ კანონის 33-ე მუხლის პირველი პუნქტი სახელმწიფოს სათანადო დისკრეციით, მხოლო ექსტრადიციის, ამ ინტერესების დაუზიანებლად განხორციელების მიზნით აღჭურვავს.

სახელმწიფოს დისკრეციის ფარგლები (პატიმრობის აუცილებლობა)

მიგვაჩნია, რომ სახელმწიფოს ზემოაღნიშნული დისკრეციის ფარგლების დადგენა უნდა მოხდეს სადავო ნორმით განსაზღვრული მიზნების პერსპექტივიდან გამომდინარე. ამ მხრივ, პირველ რიგში, მხედველობაშია მისაღები, „სისხლის სამართლის სფეროში საერთაშორისო თანამშრომლობის შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-2 მუხლის პირველი პუნქტი, რომლის თანახმად, სისხლის სამართლის სფეროში საერთაშორისო თანამშრომლობის, მათ შორის, ექსტრადიციის სამართლებრივ საფუძველს, როგორც წესი, საქართველოს შესაბამისი საერთაშორისო ხელშეკრულება წარმოადგენს.

კერძოდ, „საქართველოსა და თურქეთის რესპუბლიკას შორის სამოქალაქო, სავაჭრო და სისხლის სამართლის საქმეებზე სამართლებრივი ურთიერთდახმარების შესახებ“ ხელშეკრულების მე-40 მუხლის პირველი პუნქტის შესაბამისად, შემსრულებელ მხარეს, გადაცემის შესახებ მოთხოვნაზე გადაწყვეტილების მიღების შემდეგ, შეუძლია გადადოს პირის გადაცემა, რათა პასუხისგებაში მისცეს იგი ანდა სისრულეში მოიყვანოს ის განაჩენი, რომელიც გამოტანილია მის მიერ ჩადენილი სხვა დანაშაულისათვის.

საგულისხმოა ასევე, „ექსტრადიციის შესახებ“ 1957 წლის ევროპული კონვენციის მე-19 მუხლის პირველ პუნქტი, რომლის შესაბამისად, „თხოვნის მიმღებ მხარეს, ექსტრადიციის შესახებ თხოვნაზე გადაწყვეტილების მიღების შემდეგ, შეუძლია გადადოს შესაბამისი პირის გადაცემა, თუ გადასაცემი პირის წინააღმდეგ შესაძლებელია სამართალწარმოების დაწყება ამ მხარის მიერ, ან თუ მის წინააღმდეგ უვკე გამოტანილია გამამტყუნებელი განაჩენი, რაც შესაძლებელს ხდის, რომ მან ამ მხარის ტერიტორიაზე მოიხადოს სასჯელი სხვა დანაშაულის ჩადენისათვის, იმის გარდა, რომლის ჩადენისთვისაც მოითხოვება მისი გადაცემა.“

ამგვარად, ექსტრადიციის შესახებ თხოვნაზე გადაწყვეტილების მიღების შემდეგ, შესაბამისი საერთაშორისო აქტები მონაწილე სახელმწიფოებს ანიჭებენ დისკრეციას, მისთვის საჭირო ვადით გადაავადოს მომთხოვნი მხარისათვის პირის გადაცემა. მაშასადამე, ეროვნული მართლმსაჯულების ინტერესებს ემსახურება პირის უცხო სახელმწიფოსათვის გადაცემის და არა ექსტრადიციის საკითხის განხილვისა და გადაწყვეტის გადავადება, წინააღმდეგ შემთხვევაში, შესაბამისი საერთაოშიროს აქტები განსხვავებულ რეგულაციას და სახელმწიფოს უფრო ფართო დისკრეციას გაითვალისწინებდნენ. აქედან გამომდინარე, სახელმწიფოს მიერ ექსტრადიციის საკითხის განხილვის, მხოლოდ, შესაბამისი პირის განთავისუფლების შემდეგ დაწყების საჭიროება, ჩვენი აზრით, სადავო ნორმით დაცული ინტერესებიდან არ გამომდინარეობს.

იმ პირობებში, როდესაც არ არსებობს ექსტრადიციის საკითხის განხილვის გადავადების ობიექტური საჭიროება, კანონმდებელი მაინც ღიად ტოვებს ექსტრადიციის საკითხის სხვა სისხლის სამართლაწარმოების პარალელურად განხილვის შესაძლებლობას. ამიტომ, ღიად არის დატოვებული საექსტრადიციო პატიმრობის გამოყენების საკითხიც იმ შემთხვევაში, როდესაც ექსტრადიციის საფუძვლის გამოვლენის შემდეგ, პირი სხვა სისხლის სამართლის საქმის ფარგლებში იმყოფება პატიმრობაში.

საგულისხმოა ისიც, რომ პროკურატურისა და საერთო სასამართლოების მიერ საექსტრადიციო პროცედურების წარმოების მიმდინარეობის მიმართ არსებობს განსხვავებული პრაქტიკა და შესაძლებელია იმგვარი საქმეების მოძიებაც, სადაც პირის ექსტრადიციის საკითხის გადაწყვეტა მოხდა არათუ სასჯელის მოხდამდე, არამედ, მისი საქართველოს ტერიტორიაზე ჩადენილი დანაშაულისათვის ბრალდებულად ყოფნის პერიოდში.^[13]

აქედან გამომდიანრე, მიგვაჩნია, რომ კანონმდებლის მიერ, ამგვარი შემთხვევების მოწესრიგების ღიად დატოვება, განაპირობებს სახელმწიფოს განუსაზღვრელ დისკრეციას, თვითონ გადაწყვიტოს საექსტრადიციო პატიმრობის მიზნებისათვის, რა ეტაპიდან ისარგებლებს დაკავებული პირი საქართველოს კონსტიტუციის მე-13 მუხლის მე-5 პუქნტით გათვალისწინებული, პატიმრობის 9 თვიანი შეზღუდვის გარანტიით და როდიდან უნდა დაიწყოს პატიმრობის ამ ვადის ათვლა.

სამართლებრივად მსგავსი პრობლემის შეფასებისას, საკონსტიტუციო სასამართლომ აღნიშნა, რომ სადავო ნორმა ღიად ტოვებდა პატიმრობის მაქსიმალური ვადის საკითხს იმ შემთხვევაში, თუ ბრალდებულის მიმართ რამდენიმე სისხლის სამართლის საქმე მიმდინარეობდა. ამიტომ, სასამართლომ მიიჩნია, რომ პატიმრობის 9 თვიანი ვადის გამოყენების წესი სადავო ნორმით ერთმნიშვნელოვნად არ იყო განსაზღვრული. ამასთან ერთად, არც სასამართლო პრაქტიკა არ მიუთითებდა, რამდენიმე ბრალდების (სისხლისსამართლებრივი საქმის) არსებობის პირობებში, ბრალდებულის მიმართ რამდენი ხნით შეიძლება ყოფილიყო გამოყენებული პატიმრობა. შესაბამისად, სასამართლოს აზრით, სადავო ნორმა არ იძლეოდა საშუალებას, პირის მიმართ რამდენიმე ბრალდების არსებობის პირობებში, დადგენილიყო წინასწარი პატიმრობის ვადის ზღვარი.^[14]

აქედან გამომდინარე, საკონსტიტუციო სასამართლომ დაასკვნა, რომ კონსტიტუციური უფლებების, მით უფრო თავისუფლების უფლების შეზღუდვა მხოლოდ მკაფიო, არაორაზროვანი ნორმების საფუძველზეა გამართლებული. ამიტომ, სასამართლომ შეამოწმა, შეიცავდა თუ არა სადავო ნორმა ცხადად ფორმულირებულ მითითებებს ადამიანის ფიზიკური თავისუფლების უფლების შეზღუდვასთან დაკავშირებით. საკონსტიტუციო სასამართლოს პოზიციით, სიცხადის ნაკლებობამ შეიძლება გამოიწვიოს არაერთგვაროვანი წაკითხვა და, შედეგად, თავისუფლების უფლების არაპროპორციული შეზღუდვა.^[15]

უნდა ითქვას, რომ „სისხლის სამართლის სფეროში საერთაშორისო თანამშრომლობის შესახებ“ კანონის 30-ე მუხლის მე-6 პუნქტი, ერთი შეხედვით, ადგენს პატიმრობის ზღვრულ ვადას იმავე ხანგრძლივობით, რასაც კონსტიტუციის მე-13 მუხლის მე-5 პუნქტი მოითხოვს. „თუმცა, მიუხედავად ფორმალური მსგავსებისა, კონსტიტუციური დანაწესის შინაარსი შესაძლებელია განსხვავდებოდეს კანონის ნორმის შინაარსისაგან. საკონსტიტუციო სასამართლომ უნდა შეაფასოს არა მხოლოდ ... ნორმის ფორმალური შესაბამისობა კონსტიტუციის დანაწესთან, არამედ უნდა დაადგინოს, სადავო ნორმა, თავისი შინაარსიდან გამომდინარე, რამდენად უზრუნველყოფს კონსტიტუციური უფლების არსის დაცვას.“^[16]

როგორც ადამიანის უფლებათა ევროპულმა სასამართლომ განაცხადა, მაშინაც კი, როდესაც ეროვნული კანონმდებლობა ითვალისწინებს პატიმრობის ვადებს, ამ ვადების ფორმალური დაცვა, საექსტრადიციო პატიმრობას ავტომატურად არ აქცევს კონვენციის 5.1.(f) მუხლის შესაბამისად.^[17] უნდა ითქვას, რომ კანონიერი არ ნიშნავს, რომ უფლების შეზღუდვა კონსტიტუციურია, ან შესაბამისობაშია კონვენციასთან. „კანონის ხარისხის“ მოთხოვნა გულისხმობს, რომ იქ, სადაც ეროვნული კანონმდებლობა უშვებს ადამიანის ფიზიკური თავისუფლების შეზღუდვას, კანონმდებლობა უნდა იყოს საკმარისად ხელმისაწვდომი, მკაფიო და განჭვრეტადი იმისათვის, რათა თავიდან იქნეს აცილებული თვითნებობის რისკი.^[18]

ევროპულმა სასამართლომ, რუსეთის წინააღმდეგ გამოტანილ რიგ გადაწყვეტილებებში მიუთითა იმ ბუნდოვანებაზე, რომელიც რუსულ კანონმდებლობას ახასიათებდა. კერძოდ, ვრცელდებოდა თუ არა წინასწარი პატიმრობისათვის კანონმდებლობით დადგენილი ვადები, ასევე საექსტრადიციო პატიმრობაზე. ამ ბუნდოვანებიდან გამომდინარე, სასამართლომ დაადგინა, რომ შესაბამისი კანონმდებლობა არ იყო საკმარისად მკაფიო და განჭვრეტადი, რის გამოც არ პასუხობდა „კანონის ხარისხის“ მოთხოვნას. სხვა სიტყვებით, რომ ვთქვათ, თავისუფლების აღკვეთა, რომელსაც განმცხადებელი დაექვემდებარა, არ იყო შეზღუდული თვითნებობისაგან დაცვის ადეკვატური საკანონმდებლო გარანტიებით.^[19]

სხვა საქმეში, „ადამიანის უფლებათა ევროპულმა სასამართლომ მიუთითა, რომ კონვენციით დაცული თავისუფლების უფლება შეიძლება შეიზღუდოს მხოლოდ საკმარისად ხელმისაწვდომი, განსაზღვრული და განჭვრეტადი კანონის საფუძველზე (აბზაცი 187). სასამართლომ კონვენციასთან შეუსაბამოდ მიიჩნია თავისუფლების შეზღუდვა ისეთი კანონის საფუძველზე, რომელიც არ განსაზღვრავდა პატიმრობის საერთო ვადას ბრალდებულის მიმართ მიმდინარე რამდენიმე სისხლის სამართლის საქმის არსებობისას, მიუხედავად იმისა, რომ განსაზღვრული იყო პატიმრობის ვადა თითოეულ საქმესთან მიმართებით (აბზაცი 194). სასამართლომ მიუთითა, რომ კონვენციის მე-5 მუხლის პირველი პუნქტის საწინააღმდეგოა პირის მიმართ პატიმრობის კანონით განსაზღვრული მაქსიმალური ვადის გასვლის შემდეგ მისი პატიმრობა სხვა საქმეზე მიღებული დაპატიმრების გადაწყვეტილების საფუძველზე, იმ პირობებში, როდესაც არ არსებობს სპეციალური საკანომდებლო ნორმა ან ცალსახა სასამართლო პრაქტიკა, რომელიც პატიმრობის ზღვრული ვადის გასვლის შემდეგ, სხვა საქმეზე ბრალდების ფარგლებში პატიმრობის გამოყენების საფუძველს დაადგენდა (აბზაცი 197, 198).“^[20]

თუმცა, სტრასბურგის სასამართლოს განცხადებით, ეროვნული კანონმდებლობით დადგენილი ვადების დაცვა, მომჩივნის პატიმრობას კონვენციის 5 § 1 (ვ) მუხლთან ავტომატურად შესაბამისობაში არ აქცევს. 5 § 1 მუხლი დამატებით ითხოვს, რომ თავისუფლების ნებისმიერი აღკვეთა, ინდივიდის თვითნებობისაგან დაცვის მიზანთან იყოს თანხვედრაში. ფუნდამენტურ პრინციპს წარმოადგენს ის, რომ თვითნებური პატიმრობა შეუძლებელია იყოს 5 § 1 მუხლის შესაბამისი და რომ 5 § 1 მუხლით დადგენილი „თვითნებობის“ ცნება სცილდება ღონისძიების მხოლოდ ეროვნულ კანონმდებლობასთან შესაბამისობის დადგენას. ისე, რომ თავისუფლების აღკვეთა შესაძლოა კანონიერი იყოს ეროვნული კანონმდებლობით, მაგრამ მაინც თვითნებურად და კონვენციასთან შეუსაბამოდ იქნეს მიჩნეული.^[21]

ადამიანის უფლებათა სასამართლომ, იმავე გადაწყვეტილებაში, ასევე მიუთითა, რომ 5 § 1 (ვ) მუხლის თანახმად, თავისუფლების აღკვეთა გამართლებულია მხოლოდ იმდენად, რამდენადაც მიმდინარეობს ექსტრადიციის სამართალწარმოება და თუ სამართალწარმოება არ ხორციელდება სათანადო გულმოდგინებით, მაშინ პატიმრობის გაგრძელება დაუშვებელია.^[22]

შესაბამისად, ევროპულმა სასამართლომ მიუთითა, რომ, მოცემულ შემთხვევაში, მისი ფუნქცია არ იყო შეეფასებინა, თუ რამდენად გონივრული იყო საექსტრადიციო სამართალწარმოების ხანგრძლივობა მთლიანობაში, რადგან სამართალწარმოების ხანგრძლივობა ხვდება მე-6 მუხლის დაცვის ქვეშ, მისი ფუნქცია იყო განესაზღვრა, სამართალწარმოების ხანგრძლივობის მიუხედავად, აჭარბებდა თუ არა პატიმრობის ხანგრძლივობა დასახული მიზნისათვის გონივრულად საჭირო ვადას. თუკი ხელისუფლების ორგანოების მხრიდან არსებობდა უმოქმედობის პერიოდი და შესაბამისად, ადგილი ჰქონდა უყურადღებობას, მაშინ პატიმრობის გაგრძელება გაუმართლებელი იქნება. აქედან გამომდინარე, სასამართლომ, საქმის შესწავლის საფუძველზე, უნდა შეაფასოს, განხილული პატიმრობის მიმდინარეობისას, ხომ არ იყო ეროვნული ხელისუფლება უმოქმედო დროის რომელიმე პერიოდში.^[23]

ამ მხრივ, კვლავ მხედველობაშია მისაღები, წინამდებარე სარჩელის დასაწყისში განხილული მაგალითი. როგორც აღინიშნა, საქართველოს ტერიტორიაზე ჩადენილი დანაშაულის გამო, განმცხადებელის მიმართ პატიმრობის გამოყენების თაობაზე შუამდგომლობაში, პროკურორმა, „მიმალვის საფრთხის“ არსებობის დასადასტურებლად, მათ შორის, სწორედ მომავალში განსახორციელებელ საექსტრადიციო მოქმედებებზე მიუთითა.

მეტიც, თავის 2019 წლის 25 მარტის განჩინებაში, რომლითაც ბრალდებულს ამ საქმის ფარგლებში პატიმრობა შეეფარდა, ბათუმის საქალაქო სასამართლომ, განაცხადა, რომ კონკრეტულ შემთხვევაში იგი ითვალისწინებდა, რომ ბრალდებული „...არის თურქეთის სამართალდამცავი ორგანოების მიერ ძებნილი პირი და შემდგომი ექსტრადიციის მიზნით ჩასატარებელია რიგი საგამოძიებო-საექსტრადიციო მოქმედებები.“

ამგვარად, შეიძლება ითქვას, რომ განმცხადებლის, როგორც საქართველოს ტერიტორიაზე ჩადენილი დანაშაულისათვის ბრალდებულის მიმართ გამოყენებული პატიმრობა, მათ შორის, საექსტრადიციო მოქმედებების მომავალში განხორციელების უზრუნველყოფასაც ემსახურებოდა. სხვაგვარად, რომ ვთქვათ, მიუხედავად იმისა, რომ ფორმალურად იგი არ წარმოადგენდა ექსტრადიციისადმი დაქვემდებარებულ პირს, მომავალში განსახორციელებელმა საექსტრადიციო პროცედურებმა, უშუალო ზეგავლენა იქონია მისი ფიზიკური თავისუფლების შეზღუდვაზე. ამიტომ, შეიძლება ითქვას, რომ ექსტრადიციის საკითხის გადაწყვეტას, განმცხადებელი პატიმრობაში 18 თვის განმავლობაში ელოდა, საიდანაც პირველი ერთი წელი, სახელმწიფო აბსოლუტურად უმოქმედო იყო.

ეს კონკრეტული შემთხვევა კარგად მეტყველებს, რომ სახელმწიფოს სრულად ჰქონდა გათვითცნობიერებული განმცხადებლის მიმართ საექსტრადიციო მოქმედებების, საკმაოდ ახლო მომავალში განხორციელების აუცილებლობა. გარდა ამისა, იმის შემდეგ, რაც მას მსჯავრი დაედო, პენიტენციური დაწესებულების წერილით, პროკურატურასა და შსს-ს, განთავისუფლებამდე თითქმის 3 თვით ადრე, განმცხადებლის განთავისუფლების თარიღიც ეცნობა. მიუხედავად ამისა, ექსტრადიციის საკითხის განხილვა, მაინც, მხოლოდ განმცხადებლის განთავისუფლების შემდეგ, 3 თვიანი საექსტრადიციო პატიმრობის, მაშასადამე, თავისუფლების შეზღუდვის ყველაზე ინტენსიური ღონისძიების ხელახალი შეფარდებით დაიწყო.

ამ მხრივ, მხედველობაშია მისაღები, ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს კიდევ ერთი გადაწყვეტილება, რომელშიც საექსტრადიციო პატიმრობის ხანგრძლივობა უფლების დარღვევად ჩაითვალა.^[24] დასახელებულ საქმეში, განმცხადებლის მიმართ მიმდინარეობდა ორი სისხლის სამართლის საქმე, ერთი საფრანგეთში, ხოლო, მეორე შვეიცარიაში. საფრანგეთმა პარალელურად განიხილა როგორც მის იურისდიქციაში შემავალი სისხლის სამართლის საქმე, ისე პირის შვეიცარიაში ექსტრადიციის საკითხი. შესაბამისად, განმცხადებელი, მონაცვლეობით, ჯერ იმყოფებოდა წინასწარ პატიმრობაში, შემდეგ მას შეეფარდა საექსტრადიციო პატიმრობა, ხოლო ბოლოს კი, სასჯელის სახით - თავისუფლების აღკვეთა, რომელშიც არ იქნა ჩათვლილი საექსტრადიციო პატიმრობაში გატარებული პერიოდი. მათ შორის, ამ გარემოების საფუძველზე, სასამართლომ კონვეციის მე-5 მუხლის პირველი პუნქტის დარღვევა დაადგინა.^[25]

როგორც საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლომ აღნიშნა, „ადამიანის თავისუფლება იმდენად წონადი ძირითადი უფლებაა, რომ მასში ჩარევა სახელმწიფო ხელისუფლების მხრიდან უნდა განიხილებოდეს როგორც ultima ratio.“^[26] რაც იმას ნიშნავს, რომ პირს პატიმრობა არ შეიძლება შეეფარდოს, თუ მართლმსაჯულების მიზნების მიღწევა შესაძლებელია სხვა, ნაკლებად მკაცრი აღკვეთის ღონისძიების გამოყენებით. აქედან გამომდინარე, შეუძლებელია საექსტრადიციო პატიმრობა ამ პრინციპის შესაბამისად ჩაითვალოს იმ პირობებში, როდესაც ექსტრადიციის სამართლებრივი საფუძვლის გამოვლენის შემდეგ, პირის მიერ სხვა სისხლის სამართლის საქმის ფარგლებში პატიმრობაში გატარებული მთელი პერიოდის (ერთი წელი) განმავლობაში, სახელმწიფოს მხრიდან ექსტრადიციის საკითხის შესწავლის მიზნით, არ განხორციელებულა არცერთი ღონისძიება. იმ დროს, როდესაც „ერთ საქმეზე შეფარდებული პატიმრობა ფაქტობრივად უზრუნველყოფს მეორე საქმეზე დევნის განხორციელების მიზნებსაც, დამოუკიდებლად იმისა, არსებობს თუ არა მეორე საქმესთან მიმართებით წინასწარი პატიმრობის შეფარდების საფუძვლები. მისი განსაკუთრებული ბუნების გათვალისწინებით, წინასწარი პატიმრობა წარმოადგენს ყველაზე მკაცრ და ამავე დროს ყველაზე ეფექტურ აღკვეთის ღონისძიებას. ამდენად, იმ პირობებში, როდესაც ერთ საქმეზე შეფარდებულია წინასწარი პატიმრობა, მას სამართლებრივი და პრაქტიკული ეფექტი აქვს ყველა სხვა ბრალდებასთან/საქმესთან დაკავშირებით, რომელიც ბრალდებულის მიმართ არსებობს.“^[27]

ამიტომ, მიგვაჩნია, რომ როდესაც უცხო სახელმწიფოს მიერ ძებნილი პირი პატიმრობაშია სხვა დანაშაულის გამო, „სისხლის სამართლის სფეროში საერთაშორისო თანამშრომლობის შესახებ“ კანონის 33-ე მუხლის პირველი პუნქტი სახელმწიფოს უტოვებს 9 თვიანი საექსტრადიციო პატიმრობის კონსტიტუციის მე-13 მუხლის პირველი და მე-5 პუნქტების არსის საწინააღმდეგოდ გამოყენების საკმაოდ ფართო შესაძლებლობას.

ყოველივე ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, ვთვლით, რომ საქართველოს კონსტიტუციის მე-13 მუხლის პირველ და მე-5 პუნქტებს ეწინააღმდეგება, „სისხლის სამართლის სფეროში საერთაშორისო თანამშრომლობის შესახებ“ საქართველოს კანონის 33-ე მუხლის პირველი პუნქტის ის ნორმატიული შინაარსი, რომელიც უშვებს საექსტრადიციო პროცედურების დაწყების გადადების და ამ გადადებული პროცედურების ფარგლებში საექსტრადიციო პატიმრობის, მხოლოდ შესაბამისი პირის განთავისუფლების შემდეგ გამოყენების შესაძლებლობას, თუ საექსტრადიციო სამართალწარმოების დაწყებისათვის საკმარისი საფუძვლის გამოვლენის შემდეგ, მას 9 თვე აქვს პატიმრობაში გატარებული, სხვა სისხლის სამართლის საქმის ფარგლებში.

[1] საქართველოს სახალხო დამცველის 2021 წლის 7 დეკემბრის N15-2/11520 წინადადება. გვ. 3-4. ხელმისაწვდომია: https://www.ombudsman.ge/res/docs/2022031616312418743.pdf;

[2] იხ.: იქვე;

[3] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2015 წლის 15 სექტემბრის №3/2/646 გადაწყვეტილება, II-23;

[4] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2023 წლის 29 ივნისის #1/23/1758 განჩინება, II-6;

[5] იხ.: იქვე, II-5;

[6] III თავი, ექსტრადიცია.

[7] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2015 წლის 15 სექტემბრის №3/2/646 გადაწყვეტილება, II-43;

[8] იხ.: იქვე, II-5;

[9] იხ.: იქვე, II-6;

[10] იხ.: იქვე, II-34;

[11] იხ.: იქვე, II-38;

[12] იხ.: იქვე, II-32;

[13] საქართველოს სახალხო დამცველის 2021 წლის 7 დეკემბრის N15-2/11520 წინადადება. გვ. 3. ხელმისაწვდომია: https://www.ombudsman.ge/res/docs/2022031616312418743.pdf;

[14] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2015 წლის 15 სექტემბრის №3/2/646 გადაწყვეტილება, II-41;

[15] იხ.: იქვე, II-42;

[16] იხ.: იქვე, II-2;

[17] CASE OF GALLARDO SANCHEZ v. ITALY, (Application no. 11620/07) , § 39;

[18] CASE OF J.N. v. THE UNITED KINGDOM, (Application no. 37289/12), § 77;

[19] იხ.: იქვე, § 84;

[20] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2015 წლის 15 სექტემბრის №3/2/646 გადაწყვეტილება, II-45;

[21] CASE OF GALLARDO SANCHEZ v. ITALY, (Application no. 11620/07) , § 39;

[22] იხ.: იქვე, § 40;

[23] იხ.: იქვე, § 41;

[24] CASE OF QUINN v. FRANCE, (Application no. 18580/91);

[25] იხ.: იქვე, § 48;

[26] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2009 წლის 6 აპრილის N2/1/415 გადაწყვეტილება, II-15;

[27] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2015 წლის 15 სექტემბრის №3/2/646 გადაწყვეტილება, II-39;

6. კონსტიტუციური სარჩელით/წარდგინებით დაყენებული შუამდგომლობები

შუამდგომლობა სადავო ნორმის მოქმედების შეჩერების თაობაზე: არა

შუამდგომლობა პერსონალური მონაცემების დაფარვაზე: არა

შუამდგომლობა მოწმის/ექსპერტის/სპეციალისტის მოწვევაზე: არა

შუამდგომლობა/მოთხოვნა საქმის ზეპირი მოსმენის გარეშე განხილვის თაობაზე: არა

კანონმდებლობით გათვალისწინებული სხვა სახის შუამდგომლობა: არა