თქვენ არ ეცნობით კონსტიტუციური სარჩელის/წარდგინების სრულ ვერსიას. სრული ვერსიის სანახავად, გთხოვთ, ვერტიკალური მენიუდან ჩამოტვირთოთ მიმაგრებული დოკუმენტი

1. სადავო ნორმატიული აქტ(ებ)ი

ა. „საერთო სასამართლოების შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონი

2. სასარჩელო მოთხოვნა

3. საკონსტიტუციო სასამართლოსათვის მიმართვის სამართლებრივი საფუძვლები

საქართველოს კონსტიტუციის 31-ე მუხლის პირველი პუნქტი და მე-60 მუხლის მეოთხე პუნქტის ,,ა” ქვეპუნქტი, ,,საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ” საქართველოს ორგანული კანონის მე-19 მუხლის პირველი პუნქტის ,,ე” ქვეპუნქტი, 39-ე მუხლის პირველი პუნქტის ,,ა” ქვეპუნქტი, 31-ე და 31¹ მუხლები.

4. განმარტებები სადავო ნორმ(ებ)ის არსებითად განსახილველად მიღებასთან დაკავშირებით

ა) სარჩელი ფორმით და შინაარსით შეესაბამება „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 31¹ მუხლის მოთხოვნებს;

ბ) სარჩელი შეტანილია უფლებამოსილი პირის მიერ:

სარჩელს თან ერთვის ბათუმის საქალაქო სასამართლოს საჯარო ინფორმაციის გაცემაზე პასუხისმგებელი პირის, მარინა გახოკიძის მიერ საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაციის (საია) სახელზე გაგზავნილი 2024 წლის 13 მარტის №297 გ/კ წერილი, საიდანაც ირკვევა, რომ მოსარჩელემ მოითხოვა ბათუმის საქალაქო სასამართლოს მიერ 2023 წლის ივლისიდან 2024 წლის თებერვლის თვის ჩათვლით სისხლის სამართლის კოდექსის 126¹ (ოჯახში ძალადობა) მუხლით და სისხლის სამართლის კოდექსის მე-11¹ მუხლთან (პასუხისმგებლობა ოჯახური დანაშაულისათვის) ერთობლიობაში სისხლის სამართლის კოდექსის კერძო ნაწილით გათვალისწინებულ სხვადასხვა მუხლებთან მიმართებაში მიღებული განაჩენების ასლები. ამ წერილიდან ირკვევა, რომ ბათუმის საქალაქო სასამართლომ მითითებულ პერიოდში სისხლის სამართლის კოდექსის 126¹ -ე მუხლთან მიმართებაში განიხილა 87 საქმე 87 პირის მიმართ, ხოლო სისხლის სამართლის კოდექსის მე-11¹ მუხლის კვალიფიკაციით 83 სისხლის სამართლის საქმე - 84 პირის მიმართ.

წერილში ასევე აღნიშნულია: „თქვენი (საიას) მოთხოვნის შესაბამისად, ელექტრონულად გეგზავნებათ ბათუმის საქალაქო სასამართლოს მიერ გამოტანილი განაჩენთა ასლები, მხარეთა პერსონალური მონაცემების (სახელის, გვარის, ასაკის, მისამართის, განათლების, სამუშაო ადგილის, პროფესიის და სხვა) გარეშე ანუ დაშტრიხული სახით.“

საია აწარმოებს კვლევას ოჯახში ჩადენილ დანაშაულებთან დაკავშირებით. ამისათვის მას ესაჭიროებოდა ამ კატეგორიის საქმეებზე დამდგარი განაჩენების ასლები. სწორედ ამ მიზნით იქნა გამოთხოვილი განაჩენები ბათუმის საქალაქო სასამართლოდან. ბათუმის საქალაქო სასამართლომ საიას განაჩენები მოაწოდა ელექტრონულად. სარჩელს თან ერთვის CD-დისკი, სადაც ჩაწერილია ბათუმის საქალაქო სასამართლოს მიერ მოწოდებული განაჩენები დაშტრიხული ფორმით. ერთ-ერთი განაჩენი №1-67-23 ეხება სისხლის სამართლის კოდექსის 11¹-109 მუხლის „კ“ ქვეპუნქტით კვალიფიცირებულ დანაშაულს, რაც გულისხმობს დამამძიმებელ გარემოებაში ოჯახის წევრის მკვლელობას. ამ განაჩენიდან ირკვევა, რომ ხელვაჩაურში მამამთილმა მოკლა რძალი. ოჯახში ჩადენილი დანაშაული, სხვა დანაშაულებისაგან განსხვავებით ხასიათდება განმეორებადობის მაღალი მაჩვენებლით, რასაც ხელს უწყობს მოძალადისა და მსხვერპლის ერთ ჭერქვეშ ცხოვრება და მუდმივი კონტაქტი. ოჯახის წევრი ქალის მკვლელობა (ფემიციდი) არის წლების განმავლობაში მიმდინარე სისტემატური ძალადობის კულმინაცია. ოჯახში ჩადენილი დანაშაულის კვლევისას მკვლევარის ინტერესის საგანს წარმოადგენს შემდეგი: იყო თუ არა ეს ოჯახური დანაშაული პირველად ჩადენილი თუ ადრეც ჰქონდა მსგავს ქმედებას ადგილი, რა პრევენციული ღონისძიება გაატარა სახელმწიფომ საიმისოდ, რომ დაეცვა მსხვერპლი ქალის სიცოცხლე - გამოსცა თუ არა პოლიციელმა შემაკავებელი ორდერი, ადრე ჩადენილი დანაშაულისათვის გამოიყენა თუ არა სასამართლომ საპატიმრო ღონისძიება. ამ კითხვებზე პასუხის გასაცემად მკვლევარმა უნდა იცოდეს განაჩენში აღნიშნული დაზარალებულისა და ბრალდებულის სახელი და გვარები, რათა ჰქონდეს წარსულში იმავე დაზარალებულსა და ბრალდებულს შორის მომხდარ დანაშაულთან დაკავშირებით მიღებული განაჩენის მოძიების შესაძლებლობა. მხოლოდ ამის შემდეგ იქნება შესაძლებელი, რამდენად საკმარისი იყო სახელმწიფოს მიერ გატარებული ზომები ოჯახური დანაშაულის მსხვერპლის სიცოცხლის შესანარჩუნებლად. განაჩენებში პერსონალური მონაცემების დაშტრიხვა ართმევს მკვლევარს ამგვარი მონაცემების დადგენის და დასკვნების გაკეთების საშუალებას.

ამგვარად, ბათუმის საქალაქო სასამართლოს მიერ საიასათვის მოწოდებული განაჩენების დაშტრიხვა მოხდა სადავო ნორმის - „საერთო სასამართლოების შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის მე-13 მუხლის მე-3¹ პუნქტის პირველი წინადადების - საფუძველზე. ბათუმის საქალაქო სასამართლოს მიერ გადმოგზავნილ განაჩენებზე ჯერ არ უმსჯელია ქუთაისის სააპელაციო და საქართველოს უზენაეს სასამართლოს, შესაბამისად, სადავო ნორმის თანახმად, არსებობდა განაჩენში აღნიშნული პერსონალური მონაცემების დაშტრიხვის საფუძველი. ამის გამო, საიას არ მიეცა ოჯახში ჩადენილ დანაშაულთან დაკავშირებით ყოვილისმომცველი კვლევის ჩატარების და სახელმწიფო ორგანოებისათვის რეკომენდაციების შემუშავების შესაძლებლობა. ეს გარემოება მიუთითებს იმაზე, რომ სადავო ნორმა უკვე გავრცელდა მოსარჩელეზე.

„საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 39-ე მუხლის პირველი პუნქტის „ა“ ქვეპუნქტის მიხედვით, საკონსტიტუციო სასამართლოში ნორმატიული აქტის ან მისი ცალკეული ნორმების კონსტიტუციურობის თაობაზე კონსტიტუციური სარჩელის შეტანის უფლება აქვთ:

საქართველოს მოქალაქეებს, სხვა ფიზიკურ პირებს და იურიდიულ პირებს, თუ მათ მიაჩნიათ, რომ დარღვეულია ან შესაძლებელია უშუალოდ დაირღვეს საქართველოს კონსტიტუციის მეორე თავით აღიარებული მათი უფლებანი და თავისუფლებანი;“ ვინაიდან სადავო ნორმები უკვე გავრცელდა მოსარჩელეზე, ეს უკანასკნელი უფლებამოსილია, იდავოს გასაჩივრებული ნორმების კონტიტუციურობაზე.

გ)სარჩელში მითითებული საკითხი არის საკონსტიტუციო სასამართლოს განსჯადი;

დ) სარჩელში მითითებული საკითხი გადაწყვეტილია საკონსტიტუციო სასამართლოს 2019 წლის 7 ივნისის N1/4/693,857 გადაწყვეტილებით საქმეზე „ა(ა)იპ „მედიის განვითარების ფონდი“ და ა(ა)იპ „ინფორმაციის თავისუფლების განვითარების ინსტიტუტი“ საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ. სადავო ნორმა არის დამძლევი და შესაბამისად, არსებობს განმწესრიგებელ სხდომაზე აღნიშნული სარჩელის არსებითად განსახილველად არმიღების და სადავო ნორმის ძალადაკარგულად ცნობის საფუძველი.

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლომ 2012 წლის 14 დეკემბერს საქმეზე მოლდოვას მოქალაქე მარიანა კიკუ საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ მიღებული განჩინების მეორე თავის მე-4 პუნქტში განაცხადა: ,,კონსტიტუციური მართლმსაჯულების განხორციელება, სადავოდ მიჩნეული ნორმის კონსტიტუციასთან შესაბამისობის დადგენა კონსტიტუციური ნორმებისა და პრინციპების განმარტებას უკავშირდება. სადავო საკითხისადმი საკონსტიტუციო სასამართლოს დამოკიდებულება აისახება როგორც გადაწყვეტილების სარეზოლუციო ნაწილში, რომლითაც სადავო ნორმა კონსტიტუციასთან შესაბამისად ან მასთან შეუსაბამოდ ცხადდება, ასევე სამოტივაციო ნაწილში, რომელშიც სარეზოლუციო ნაწილში ასახული სასამართლოს გადაწყვეტილების დასაბუთება არის მოცემული. შესაბამისად, სადავო ურთიერთობების ახლებურად მოწესრიგებისას კანონმდებელი უნდა ითვალისწინებდეს როგორც გადაწყვეტილების სარეზოლუციო, ასევე სამოტივაციო ნაწილს.“^[1]

აღნიშნულ საქმეზე მიღებული განჩინების მე-6 პარაგრაფში ასევე აღნიშნულია: ,,მიუხედავად იმისა, თუ რა მიზეზით მოახდენს კანონმდებელი არაკონსტიტუციურად ცნობილი ნორმების აღდგენას, საქართველოს კონსტიტუციის თანახმად, ნორმატიული აქტების კონსტიტუციასთან შესაბამისობის საკითხის გადაწყვეტა საკონსტიტუციო სასამართლოს ექსკლუზიურ კომპეტენციას წარმოადგენს. საკონსტიტუციო სასამართლოს გადაწყვეტილების უზენაესობის პრაქტიკაში რეალიზებას ემსახურება „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 25-ე მუხლის 4¹ პუნქტი, რომლის მიხედვით, თუ საკონსტიტუციო სასამართლო განმწესრიგებელ სხდომაზე დაადგენს, რომ სადავო ნორმატიული აქტი ან მისი ნაწილი შეიცავს იმავე შინაარსის ნორმებს, რომლებიც საკონსტიტუციო სასამართლომ უკვე ცნო არაკონსტიტუციურად, მას გამოაქვს განჩინება საქმის არსებითად განსახილველად მიუღებლობისა და სადავო აქტის ან მისი ნაწილის ძალადაკარგულად ცნობის შესახებ.”^[2]

მარიანა კიკუს საქმეში მიღებული განჩინების მე-7 პარაგრაფში აღნიშნულია: ,,კანონის აღნიშნული დანაწესი, ერთი მხრივ, უზრუნველყოფს პროცესის ეკონომიურობის პრინციპის დაცვას, კერძოდ, იმ პირობებში, როდესაც გასაჩივრებული საკითხი მატერიალური თვალსაზრისით სასამართლოს უკვე გადაწყვეტილი აქვს, საკონსტიტუციო სასამართლოს არ უწევს ნორმის კონსტიტუციურობაზე საქმის არსებითი განხილვის ფორმატში განმეორებით მსჯელობა. მეორე მხრივ, ხსენებული ნორმა წარმოადგენს საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ საკუთარი გადაწყვეტილების შესრულების ზედამხედველობისა და ადამიანის უფლებათა დარღვევის პრევენციის ეფექტურ მექანიზმს. ასეთი დავების ფარგლებში საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ გადაწყვეტილების მისაღებად საკმარისია დადგინდეს, რომ სადავოდ გამხდარი ნორმა შინაარსობრივად იდენტურია იმ ნორმისა, რომელიც საკონსტიტუციო სასამართლოს გადაწყვეტილებით წარსულში ცნობილ იქნა არაკონსტიტუციურად და იწვევს იმავე სამართლებრივ შედეგს. ასეთ შემთხვევაში საკონსტიტუციო სასამართლო სადავო ნორმას არსებითი განხილვის გარეშე კონსტიტუციასთან შეუსაბამოდ ცნობს.“^[3]

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლომ 2014 წლის 24 ივნისს მიღებული განჩინების მე-10 პარაგრაფში საქმეზე ავსტრიის მოქალაქე მათიას ჰუტერი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ, საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლომ განაცხადა: ,, საკონსტიტუციო სასამართლო აღნიშნავს, რომ ნორმის მხოლოდ ტექსტუალური, რედაქციული ან სხვა ფორმალური განსხვავება ვერ ჩაითვლება არსებით განმასხვავებელ ფაქტორებად. სასამართლო ყოველ კონკრეტულ შემთხვევაში შეაფასებს, არის თუ არა სადავო ნორმა არაკონსტიტუციურად ცნობილი ნორმის მსგავსი შინაარსის, სადავო ნორმის მიზანმიმართულების, მასში გამოხატული კანონმდებლის ნებისა და სამართლებრივი საშუალებების გათვალისწინებით. შინაარსობრივ მსგავსებასთან გვექნება საქმე, არა მხოლოდ მაშინ, როდესაც ნორმა სიტყვასიტყვით იმეორებს არაკონსტიტუციურად ცნობილი ნორმის შინაარსს, არამედ მაშინაც, როდესაც სადავო ნორმაში მოცემული წესი არსებითად მსგავსი სამართლებრივი შედეგის მომტანია.”^[4]

2016 წლის 22 დეკემბერს საქმეზე სახალხო დამცველი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ მიღებული განჩინების მეორე თავის მე-8 პარაგრაფში საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლომ განაცხადა: ,,საკონსტიტუციო სასამართლომ არაერთხელ განმარტა, რომ „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 25-ე მუხლის 4¹ პუნქტში არსებული ტერმინი „იმავე შინაარსის ნორმა“ არ გულისხმობს ფორმალურ, სიტყვიერ მსგავსებას“. „იმავე შინაარსის ნორმა“ არ გულისხმობს სიტყვასიტყვით იგივე ფორმულირების შემცველი წესის მიღებას/არსებობას და არც მაინცა და მაინც იგივე კანონში ასეთი წესის გამეორებას. საკონსტიტუციო სასამართლო არაკონსტიტუციურად ცნობს არა კონკრეტულ სიტყვებს, ფრაზებს, წინადადებებს, არამედ ის აფასებს ნორმაში ასახულ პრობლემას, საკითხს, რომელიც გამოიხატება ამ სიტყვებში, ფრაზაში თუ წინადადებაში. სასამართლო ამ დროს სწავლობს უფლებაში ამა თუ იმ ფორმით, შინაარსით თუ ინტენსივობით ჩარევა ხომ არ იწვევს უფლების დარღვევას. შესაბამისად, თუ უფლებაში ჩარევის შედეგის მიხედვით, ახალი/ან კანონმდებლობაში არსებული სხვა რეგულაციით კონკრეტულ უფლებას დარღვევის არსებითად ან თვისობრივად იგივე საფრთხე ემუქრება, დამოუკიდებლად იმისგან, ასეთი რეგულაცია რომელ ნორმატიულ აქტში გაჩნდება/არსებობს ან იქნება თუ არა ის ტექსტუალურად არაკონსტიტუციურად ცნობილი რეგულაციის იდენტური, „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის დასახელებული ნორმა ავალდებულებს საკონსტიტუციო სასამართლოს, ის ძალადაკარგულად ცნოს განმწესრიგებელი სხდომის ეტაპზევე.“^[5]

მათიას ჰუტერი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ საქმეში მიღებული განჩინების მეორე თავის მე-12 პარაგრაფში საკონსტიტუციო სასამართლომ დაადგინა კრიტერიუმები, რომელთა არსებობის შემთხვევაშიც, ნორმა მიიჩნევა დამძლევად: ,,სადავო ნორმის „დამძლევ ნორმად“ მიიჩნევა და მისი არსებითი განხილვის გარეშე არაკონსტიტუციურად ცნობა, ნორმათა შორის არსებითი შინაარსობრივი მსგავსების შემთხვევაშია დასაშვები, როდესაც სადავო ნორმა სასამართლოს მიერ არაკონსტიტუციურად ცნობილი ნორმის მსგავსად, იწვევს იგივე კონსტიტუციური უფლების შეზღუდვას, შეიცავს უფლების მზღუდავ მსგავს სამართლებრივ საშუალებებს და იდენტურ სამართლებრივ შედეგს იწვევს. ამასთან, არ არსებობს სხვა ფაქტობრივი ან სამართლებრივი გარემოებები, რომლებიც სადავო ნორმის ხელახალი შეფასების საფუძველს / წინაპირობას შექმნიდა.

1) იმავე უფლებაში ჩარევა

მედიის განვითარების ფონდის საქმეში სადავო ნორმა გასაჩივრებული იყო კონსტიტუციის მე-18 მუხლის მე-2 პუნქტთან მიმართებაში. საკონსტიტუციო სასამართლოს თქმით, საჯარო დაწესებულებებში დაცული ინფორმაციის გაცნობის უფლება დემოკრატიული სახელმწიფოს არსებობის ერთ-ერთი ფუნდამენტური და აუცილებელი წინაპირობაა. მისი მნიშვნელობა გაცილებით დიდია, ვიდრე კონკრეტულ ინდივიდთათვის საინტერესო ინფორმაციაზე წვდომის უზრუნველყოფა. ამ უფლების სათანადოდ დაცვა „ხელს უწყობს სახელმწიფო დაწესებულებების ანგარიშვალდებულების ამაღლებასა და საქმიანობის ეფექტიანობის ზრდას. ღია მმართველობის პირობებში სახელმწიფო ორგანოებს/თანამდებობის პირებს აქვთ მოლოდინი, რომ შესაძლოა, მათი საქმიანობა გადამოწმდეს ნებისმიერი დაინტერესებული პირის მიერ და გადაცდომების აღმოჩენის შემთხვევაში დაექვემდებარონ როგორც სამართლებრივ, ისე პოლიტიკურ პასუხისმგებლობას“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2017 წლის 27 მარტის №1/4/757 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქე გიორგი კრავეიშვილი საქართველოს მთავრობის წინააღმდეგ“, II-5; საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2019 წლის 7 ივნისის N1/4/693,857 გადაწყვეტილება საქმეზე „ა(ა)იპ „მედიის განვითარების ფონდი“ და ა(ა)იპ „ინფორმაციის თავისუფლების განვითარების ინსტიტუტი“ საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ II-8)

საქართველოს კონსტიტუციის მე-18 მუხლის მე-2 პუნქტით დაცული უფლება საზოგადოების თითოეულ წევრს აძლევს შესაძლებლობას, იყოს ინფორმირებული მისთვის მნიშვნელოვან საკითხებზე და აქტიურად ჩაერთოს სახელმწიფო თუ ადგილობრივი საკითხების განხილვასა და განხორციელებაში. ეს ყოველივე ემსახურება, საჯარო დაწესებულებაში დაცული ინფორმაციის ხელმისაწვდომობის საზოგადო მიზანს - საზოგადოებრივი კონტროლის განხორციელებისა და სახელმწიფო საქმიანობაში სამოქალაქო ჩართულობის უზრუნველყოფას. სწორედ ამ მიზნების მისაღწევად, საქართველოს კონსტიტუციის მე-18 მუხლის მე-2 პუნქტი პირებს აძლევს შესაძლებლობას, მოითხოვონ და მიიღონ საჯარო დაწესებულებაში დაცული მათთვის საინტერესო ინფორმაცია. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს განმარტებით, „ღია მმართველობა არსებითად მნიშვნელოვანია დემოკრატიულ საზოგადოებაში სახელმწიფო დაწესებულებებსა და მოქალაქეებს შორის ნდობის განსამტკიცებლად, სამართალდარღვევების (მაგალითად, კორუფცია, ნეპოტიზმი, საბიუჯეტო სახსრების არამიზნობრივი ხარჯვა) პრევენციისა და არსებული დარღვევების დროულად გამოსავლენად“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2017 წლის 27 მარტის №1/4/757 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქე გიორგი კრავეიშვილი საქართველოს მთავრობის წინააღმდეგ“, II-5; საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2019 წლის 7 ივნისის N1/4/693,857 გადაწყვეტილება საქმეზე „ა(ა)იპ „მედიის განვითარების ფონდი“ და ა(ა)იპ „ინფორმაციის თავისუფლების განვითარების ინსტიტუტი“ საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ II-9)

მნიშვნელოვანია, აღინიშნოს, რომ საკონსტიტუციო სასამართლოს ადრე არსებული პრაქტიკით, ინფორმაციის თავისუფლების დასახელებული კონსტიტუციური დებულებით დაცული სფეროდან გამორიცხული იყო საჯარო დაწესებულებაში არსებულ იმ ინფორმაციაზე ხელმისაწვდომობა, რომელიც უკავშირდება პირის კერძო საკითხებს. თუმცა საკონსტიტუციო სასამართლოს 2018 წლის 14 დეკემბრის №3/1/752 გადაწყვეტილებით დადგინდა, რომ საქართველოს კონსტიტუციის დებულება, რომელიც ადგენს უფლებას, რომ მესამე პირებისათვის ხელმისაწვდომი არ გახდეს პირის კერძო საკითხების შესახებ არსებული ინფორმაცია, „არ მოითხოვს, რომ ოფიციალურ ჩანაწერებში არსებული ინფორმაცია, რომელიც დაკავშირებულია პირის ჯანმრთელობასთან, ფინანსებთან ან სხვა კერძო საკითხებთან, სრულად დახურული უნდა იყოს. პირიქით, ამავე კონსტიტუციურ დებულებაში მითითებულია ამ უფლების შეზღუდვის შესაძლებლობაზე - კანონით დადგენილ შემთხვევებში, როდესაც ეს აუცილებელია „სახელმწიფო უშიშროების ან საზოგადოებრივი უსაფრთხოების უზრუნველსაყოფად, ჯანმრთელობის, სხვათა უფლებებისა და თავისუფლებების დასაცავად“. შესაბამისად, შესაძლებელია, ეს უფლება სხვათა უფლებებისა და თავისუფლებების დასაცავადაც შეიზღუდოს“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2018 წლის 14 დეკემბრის №3/1/752 გადაწყვეტილება საქმეზე „ა(ა)იპ „მწვანე ალტერნატივა“ საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-10). ამდენად, საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს პრაქტიკის შესაბამისად, საქართველოს კონსტიტუციის მე-18 მუხლის მე-2 პუნქტით დაცულია პირის უფლება, მიიღოს ოფიციალურ დოკუმენტებში არსებული, მათ შორის, ისეთი ინფორმაციაც, რომელიც უკავშირდება სხვა პირის ჯანმრთელობას, ფინანსებს ან სხვა კერძო საკითხებს („ა(ა)იპ „მედიის განვითარების ფონდი“ და ა(ა)იპ „ინფორმაციის თავისუფლების განვითარების ინსტიტუტი“ საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ II-10). ყოველივე აღნიშნულიდან გამომდინარე, ინფორმაციის თავისუფლების კონსტიტუციურ უფლებაში ჩარევა სახეზეა მაშინ, როდესაც სადავო ნორმები ზღუდავს სახელმწიფო დაწესებულებაში დაცულ ინფორმაციაზე, მათ შორის, სხვა პირის შესახებ ინფორმაციაზე ხელმისაწვდომობას ((„ა(ა)იპ „მედიის განვითარების ფონდი“ და ა(ა)იპ „ინფორმაციის თავისუფლების განვითარების ინსტიტუტი“ საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ II-11).

სადავო ნორმა ზღუდავს ისეთ კერძო ინფორმაციაზე წვდომის შესაძლებლობას, როგორიცაა ბრალდებულისა და დაზარალებულის სახელი, გვარი, სხვა პერსონალური მონაცემები. კონსტიტუციის მე-18 მუხლის მე-2 პუნქტით კი სახელმწიფო დაწესებულებაში დაცულ სწორედ ამგვარი ინფორმაციის მიღება არის გარანტირებული. სწორედ ამიტომ სადავო ნორმა ზღუდავს კონსტიტუციის მე-18 მუხლის მე-2 პუნქტით გარანტირებული სხვის შესახებ არსებული ინფორმაციის მიღების შესაძლებლობას.

ამასთან კონსტიტუციის მე-18 მუხლის მე-2 პუნქტით დაცულია „საჯარო დაწესებულებიდან“ ინფორმაციის მიღების უფლება და არა ყველა სხვა წყაროდან ინფორმაციის მოძიების შესაძლებლობა. „საჯარო დაწესებულებად უნდა განვიხილოთ ორგანიზაცია, რომელიც ემსახურება სახელმწიფო ამოცანების შესრულებას, ახორციელებს საჯარო უფლებამოსილებას. იურიდიული პირი საჯარო დაწესებულებად შეიძლება ჩაითვალოს იმ შემთხვევაში, თუ იგი სახელმწიფო ფუნქციებს ასრულებს, საჯარო სამართლებრივ უფლებამოსილებას ახორციელებს კონსტიტუციით ან/და კანონით დადგენილ ფარგლებში ან/და კონსტიტუციითა და კანონით დადგენილი წესით მასზე ხდება ამა თუ იმ სახელმწიფო ფუნქციის დელეგირება, მიუხედავად იმისა, იღებს თუ არა ეს ორგანიზაცია დაფინანსებას სახელმწიფო ბიუჯეტიდან (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2016 წლის 26 თებერვლის N1/1/618 განჩინება საქმეზე გიორგი კეკენაძე, ნინო კვეტენაძე და ბესიკი გვენეტაძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ II-8)

სადავო ნორმა არეგულირებს პირველი (რაიონული, საქალაქო), სააპელაციო და უზენაესი სასამართლოდან სასამართლო გადაწყვეტილებაში ან სხვა აქტებში სხვა ადამიანის პერსონალური ინფორმაციის მიღების საკითხს. დასახელებული სასამართლო ინსტანციები ქმნიან საერთო სასამართლოების სისტემას. საერთო სასამართლოები კონსტიტუციის 59-ე მუხლის მე-3 პუნქტის საფუძველზე ახორციელებენ მართლმსაჯულებას. ეს უკანასკნელი უდავოდ წარმოადგენს საჯარო უფლებამოსილებას. უფრო მეტიც, განაჩენებსა და სხვა სახის გადაწყვეტილებებს, რომელში მითითებულ პერსონალური მონაცემებზე წვდომაც აკრძალულია სადავო ნორმით, საერთო სასამართლოები იღებენ მართლმსაჯულების განხორციელების პროცესში. შესაბამისად, საერთო სასამართლოები წარმოადგენს საჯარო დაწესებულებას კონსტიტუციის მე-18 მუხლის მე-2 პუნქტის მიზნებისათვის, მით უმეტეს იმ ინფორმაციასთან მიმართებაში, რომელსაც ისინი მართლმსაჯულების განხორციელების მიზნებისათვის ამუშავებენ. ეს საკითხი საერთოდაც არ იყო სადავო ინფორმაციის თავისუფლების ინსტიტუტის საქმეში და სადავო ვერ გახდება ამ საქმეშიც. მედიის განვითარების ფონდის საქმეში მიღებული გადაწყვეტილების მეორე თავის მე-20 პუნქტში აღნიშნულია: „ სასამართლოს ღია სხდომის შედეგად მიღებული სასამართლო აქტები, როგორც წესი, დაცულია სასამართლოში. საქართველოს კონსტიტუციის 59-ე მუხლის თანახმად, საერთო სასამართლოები განეკუთვნებიან სასამართლო ხელისუფლებას და ახორციელებენ მართლმსაჯულებას. აღნიშნულიდან გამომდინარე, აშკარაა, რომ საერთო სასამართლოები უნდა იქნეს განხილული, როგორც საქართველოს კონსტიტუციის მე-18 მუხლის მე-2 პუნქტით გათვალისწინებული „საჯარო დაწესებულებები“, რომლებში არსებულ ინფორმაციაზე ხელმისაწვდომობასაც იცავს დასახელებული კონსტიტუციური დებულება.“

ამგვარად, ამ საქმეშიც იმავე უფლებაში ჰქონდა ადგილი ჩარევას, როგორშიც მედიის განვითარების ფონდის საქმეში.

2) მსგავსი სამართლებრივი საშუალება

მედიის განვითარების ფონდის საქმეში საკონსტიტუციო სასამართლომ არაკონსტიტუციურად სცნო საქართველოს ზოგადი ადმინისტრაციული კოდექსის და „პერსონალურ მონაცემთა დაცვის შესახებ“ საქართველოს კანონის იმ ნორმების კონსტიტუციურობა, რომელიც კრძალავდა ღია სასამართლო სხდომაზე მიღებული სასამართლო აქტებში აღნიშნული პერსონალური მონაცემების ხელმისაწვდომობას. გადაწყვეტილების მე-18 პუნქტში აღნიშნულია: „სადავო ნორმების შინაარსის ანალიზი ცხადად მიუთითებს, რომ ნორმები ზღუდავს საჯარო ინფორმაციაზე, მათ შორის, ღია სხდომაზე მიღებულ სასამართლოს აქტებზე ხელმისაწვდომობას იმ შემთხვევაში, როდესაც ისინი შეიცავს პერსონალურ მონაცემებს.“

მედიის განვითარების ფონდის საქმეში მიღებული გადაწყვეტილების მეორე თავის 24-ე პუნქტიდან ირკვევა, რომ მოპასუხე მხარემ ლეგიტიმურ მიზნად დაასახელა ადამიანის (პროცესის მონაწილის) პირადი ცხოვრების და პერსონალური მონაცემების დაცვა. ამ ლეგიტიმური მიზნის არსებობა გაიზიარა საკონსტიტუციო სასამართლომაც, რომელმაც განაცხადა: „ზოგადად, პირადი ცხოვრების უფლების დაცვა მნიშვნელოვანი კონსტიტუციური ღირებულებაა. საკონსტიტუციო სასამართლოს არაერთხელ მიუთითებია ამ უფლების განსაკუთრებულ მნიშვნელობაზე. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს განმარტებით, „პირადი ცხოვრება გულისხმობს ინდივიდის ცხოვრებისა და განვითარების კერძო სფეროს. უფლება პირად ცხოვრებაზე კი, ერთი მხრივ, ნიშნავს ინდივიდის შესაძლებლობას, პირადად, საკუთარი შეხედულებისამებრ, დამოუკიდებლად შექმნას და განავითაროს თავისი კერძო ცხოვრება, ხოლო, მეორე მხრივ, იყოს დაცული და უზრუნველყოფილი მის კერძო სფეროში სახელმწიფოს, ისევე როგორც ნებისმიერი სხვა პირების ჩარევისგან. შესაბამისად, პირადი ცხოვრების ხელშეუხებლობის უფლება უზრუნველყოფს პიროვნების თავისუფალ განვითარებას, რადგან საშუალებას აძლევს მას, კერძო სფეროში საზოგადოების ჩარევისა და ყურადღებისაგან თავისუფალ პირობებში მოახდინოს ინფორმაციის, მოსაზრებებისა და შთაბეჭდილებების გაცვლა-გაზიარება“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2007 წლის 26 დეკემბრის გადაწყვეტილება N1/3/407 საქმეზე „საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაცია და საქართველოს მოქალაქე - ეკატერინე ლომთათიძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ”, II-4). პირადი ცხოვრების უფლების ერთ-ერთი კომპონენტია პერსონალური მონაცემების ე.ი. პირის შესახებ ინფორმაციის დაცვა გამჟღავნებისაგან. საქართველოს კონსტიტუციის მე-18 მუხლის მე-3 პუნქტის მიხედვით, ოფიციალურ ჩანაწერებში არსებული ინფორმაცია, რომელიც დაკავშირებულია ადამიანის ჯანმრთელობასთან, ფინანსებთან ან სხვა პირად საკითხებთან, არავისთვის უნდა იყოს ხელმისაწვდომი თვით ამ ადამიანის თანხმობის გარეშე, გარდა კანონით გათვალისწინებული შემთხვევებისა, როდესაც ეს აუცილებელია სახელმწიფო ან საზოგადოებრივი უსაფრთხოების უზრუნველსაყოფად, საჯარო ინტერესების, ჯანმრთელობის ან სხვათა უფლებების დასაცავად. საკონსტიტუციო სასამართლო მიიჩნევს, რომ პირადი ცხოვრების ხელშეუხებლობის უფლების კომპონენტების, მათ შორის, პირის შესახებ არსებული ინფორმაციის გამჟღავნებისაგან დაცვა ნამდვილად არის ის ღირებული ლეგიტიმური მიზანი, რომლის უზრუნველსაყოფადაც შესაძლებელია, შეიზღუდოს საქართველოს კონსტიტუციის მე-18 მუხლის მე-2 პუნქტით გათვალისწინებული უფლება.“

მოცემულ შემთხვევაშიც, სადავო ნორმით დაწესებული შეზღუდვა - ბრალდებულისა და დაზარალებულის მონაცემების დეპერსონალიზაცია - ემსახურება ისეთი ლეგიტიმური მიზნის დაცვას, როგორიცაა როგორც მსჯავრდებული, ისე დაზარალებული პირის პირადი ცხოვრების დაცვა. ამ შემთხვევაში, ისეთივე ლეგიტიმურ მიზნებთან გვაქვს საქმე, რაც მედიის განვითარების ფონდის საქმეში იყო.

ამასთან საკონსტიტუციო სასამართლომ ღონისძიება მიიჩნია გამოსადეგად ლეგიტიმური მიზნის მისაღწევად შემდეგი გარემოების გათვალისწინებით: „იმისთვის, რომ შეზღუდვამ დააკმაყოფილოს კონსტიტუციის მოთხოვნები და იყოს თანაზომიერი, აუცილებელია, შემზღუდველი ღონისძიების გამოყენებით შესაძლებელი იყოს სახელმწიფოს მიერ დასახული ლეგიტიმური მიზნის მიღწევა. როგორც აღინიშნა, სადავო ნორმებით გათვალისწინებული შეზღუდვის მიზანია, პერსონალურ მონაცემთა სუბიექტების პირადი ცხოვრებისა და პირის შესახებ არსებული ინფორმაციის დაცვა. სადავო ნორმები აწესებს შეზღუდვას პერსონალური მონაცემების შემცველი სასამართლოს გადაწყვეტილებების გასაჯაროებასა და მესამე პირისთვის გადაცემაზე. ამდენად, სადავო ნორმებით გათვალისწინებული შეზღუდვა მიმართულია დასახელებულ სასამართლოს აქტებში არსებული პერსონალური მონაცემების დაცვისკენ და ემსახურება მათზე ხელმისაწვდომობის შეზღუდვის მიზანს. შესაბამისად, აშკარაა რაციონალური, ლოგიკური კავშირი სადავო ნორმებით გათვალისწინებულ ღონისძიებასა და ლეგიტიმურ მიზანს შორის.“ ((„ა(ა)იპ „მედიის განვითარების ფონდი“ და ა(ა)იპ „ინფორმაციის თავისუფლების განვითარების ინსტიტუტი“ საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ II-26).

ასევე აღსანიშნავია, რომ სადავო ნორმებით განსაზღვრულ ღონისძიებას მიზნის მიღწევისათვის გამოუსადეგარ საშუალებად არ აქცევს ის ფაქტი, რომ სასამართლო გადაწყვეტილებაში ასახული ინფორმაციის გაჟღერება ხდება ღია სხდომაზე და საქმის განხილვისას დაინტერესებულ პირებს ჰქონდათ მისი გაცნობის შესაძლებლობა. საქმის ღია სხდომაზე განხილვა თავისთავად არ მიუთითებს, რომ არ არსებობს ამ საქმეზე მიღებულ სასამართლოს აქტებში მოცემული პირადი ხასიათის ინფორმაციის კონფიდენციალობის დაცვის ინტერესი. პირველ რიგში, შესაძლებელია, არსებობდეს შემთხვევები, როდესაც სასამართლოს აქტში გადმოცემულია ისეთი ინფორმაცია, რომელიც არ გაჟღერებულა სასამართლოს სხდომაზე და რომელიც გაჟღერების შემთხვევაში მნიშვნელოვან ზიანს მიაყენებდა პირადი ცხოვრების უფლების დაცვის ინტერესს და განაპირობებდა კიდეც სხდომის დახურვას. ამასთან, აღსანიშნავია, რომ განსხვავებულია ღია სასამართლოს სხდომაზე გახმოვანებისა და სასამართლოს აქტის საჯარო ინფორმაციის სახით გაცემის შედეგად პირადი ცხოვრების უფლების მიმართ დამდგარი ზიანი. სასამართლოს სხდომაზე ინფორმაციის გავრცელებას, როგორც წესი, აქვს იმწუთიერი ეფექტი, ხოლო სასამართლოს აქტის საჯარო ინფორმაციის ფორმით გაცემა განუსაზღვრელი ვადით ხდება. ამასთანავე, განსხვავებულია ინფორმაციის გავრცელების არეალი და აუდიტორია. სასამართლოს სხდომაზე ინფორმაცია, როგორც წესი, ვრცელდება მხოლოდ სხდომაზე მყოფ პირებს შორის, ხოლო - საჯარო ინფორმაციაზე ხელი მიუწვდება ნებისმიერ დაინტერესებულ პირს. ასევე დიდია საჯარო ინფორმაციის სახით მიღებული სასამართლოს აქტების ავტომატიზების და ინტერნეტის საშუალებით გავრცელების, მათ შორის, ინტერნეტ-ძებნის საშუალებებით გავრცელების ალბათობაც, რაც კიდევ უფრო ფართოს ხდის ინფორმაციის მიმღებ პირთა წრეს და, რიგ შემთხვევებში, შესაძლოა, სასამართლო სხდომის საჯაროობასთან შედარებით უფრო ინტენსიურად ზღუდავდეს პირადი ცხოვრების უფლებას. ამრიგად, ღია სასამართლო სხდომის ჩატარება გადაწყვეტილების კონფიდენციალობაზე პირის ინტერესის არსებობას თავისთავად არ გამორიცხავს. ყოველივე ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, განსახილველ შემთხვევაში სადავო ნორმებით გათვალისწინებული ღონისძიება დასახელებული ლეგიტიმური მიზნის მიღწევის გამოსადეგი საშუალება ((„ა(ა)იპ „მედიის განვითარების ფონდი“ და ა(ა)იპ „ინფორმაციის თავისუფლების განვითარების ინსტიტუტი“ საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ II-27).

გამოსადეგობასთან დაკავშირებით ეს მსჯელობა რელევანტურია ამ საქმეშიც. საბოლოო გადაწყვეტილების მიღებამდე დაშტრიხული სახით სასამართლო გადაწყვეტილებების გაცემა დროში ახანგრძლივებს ბრალდებულისა და დაზარალებულის პირადი ცხოვრების დაცვის უფლებას. შესაბამისად, გამოყენებული საშუალება არის გამოსადეგი ლეგიტიმური მიზნის მისაღწევად.

3) მსგავსი სამართლებრივი შედეგი

მედიის განვითარების ფონდის საქმეზე საკონსტიტუციო სასამართლომ სადავო ნორმით დადგენილი ღონისძიება არ მიიჩნია აუცილებლად ლეგიტიმური მიზნის მისაღწევად. ამის მიზეზი გახდა ის გარემოება, რომ სრულწლოვან პროცესის მონაწილეს არ ჰქონდა შესაძლებლობა, უარი ეთქვა სასამართლოს გადაწყვეტილებაში აღნიშნული მისი პერსონალური მონაცემების კონფიდენციალობის დაცვაზე და სასამართლოსათვის მიეცა მისი გასაჯაროების ნება. საკონსტიტუციო სასამართლომ აღნიშნა: „სადავო ნორმებით გათვალისწინებული უფლებაშემზღუდველი ღონისძიების მიზანია, სასამართლო აქტებზე საზოგადოების ხელმისაწვდომობის შეზღუდვის გზით, პირის შესახებ არსებული ინფორმაციის გამჟღავნებისაგან დაცვა. შესაბამისად, შეზღუდვა უკავშირდება სწორედ იმ პირების ინტერესების დაცვას, რომელთა შესახებ ინფორმაციაც არის ასახული ამა თუ იმ სასამართლო აქტში. ამავდროულად, სრულწლოვან პირებს აქვთ შესაძლებლობა, რომ ინფორმირებული, გაცნობიერებული გადაწყვეტილებით უარი თქვან საკუთარი პირადი ცხოვრების დაცვაზე და მოისურვონ ინფორმაციის გასაჯაროება. საქართველოს კონსტიტუციის მე-18 მუხლის მე-3 პუნქტი expressis verbis მიუთითებს, რომ პირის შესახებ არსებული ინფორმაცია სხვებისთვის ხელმისაწვდომი არ უნდა გახდეს სწორედ ამ პირის თანხმობის გარეშე. შესაბამისად, კონსტიტუცია თავადვე უშვებს პირის შესაძლებლობას, რომ უარი განაცხადოს მის შესახებ არსებული ინფორმაციის გამჟღავნებისგან დაცვაზე.“ ((„ა(ა)იპ „მედიის განვითარების ფონდი“ და ა(ა)იპ „ინფორმაციის თავისუფლების განვითარების ინსტიტუტი“ საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ II-30).

ამრიგად, ისეთ შემთხვევებში, როდესაც ინფორმირებული და გაცნობიერებული გადაწყვეტილების მიღების უნარის მქონე პირს არ აქვს მის შესახებ არსებული ინფორმაციის გამჟღავნებისგან დაცვის ინტერესი, არ არსებობს სასამართლოს აქტებში ასახული მისი პერსონალური მონაცემების კონფიდენციალობის დაცვის საჭიროება. კერძოდ, ასეთ შემთხვევებში არ დგას იმის საშიშროება, რომ პირის ნების საწინააღმდეგოდ პირადი ინფორმაციის გასაჯაროებით დაირღვეს მისი პირადი ცხოვრების უფლება ((„ა(ა)იპ „მედიის განვითარების ფონდი“ და ა(ა)იპ „ინფორმაციის თავისუფლების განვითარების ინსტიტუტი“ საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ II-31).

შესაძლებელია, კანონმდებლობით ისეთი მექანიზმების შექმნა, რომელთა ფარგლებშიც, საჯარო დაწესებულების მიერ შეძლებისდაგვარად დადგინდება, რამდენად გააჩნია პირს საკუთარი პერსონალური ინფორმაციის დაცვის ინტერესი. კერძოდ, შეიძლება შეიქმნას სისტემა, რომლის მიხედვითაც, შესაძლებლობის შემთხვევაში სასამართლო თავად გამოარკვევს აქვს თუ არა სუბიექტს პირადი ინფორმაციის კონფიდენციალობის დაცვის სურვილი და შესაბამისად, სასამართლოს გადაწყვეტილებაში ასახული პერსონალური მონაცემების დაცვა დამოკიდებული იქნება მონაცემთა სუბიექტის მიერ გამოხატულ ნებაზე. ამგვარი სისტემა, ერთი მხრივ, უზრუნველყოფდა პირადი ინფორმაციის მონაცემთა სუბიექტის ნების საწინააღმდეგოდ გასაჯაროების პრევენციას, ხოლო, მეორე მხრივ, იქნებოდა სასამართლოს აქტებზე ხელმისაწვდომობის უფლების ნაკლებადმზღუდველი საშუალება. ამავე დროს, ასეთი სისტემა არ ქმნის არაგონივრულ ადმინისტრაციულ ტვირთს მონაცემთა დამმუშავებლისათვის ((„ა(ა)იპ „მედიის განვითარების ფონდი“ და ა(ა)იპ „ინფორმაციის თავისუფლების განვითარების ინსტიტუტი“ საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ II-33).

აღნიშნულიდან გამომდინარე, სადავო ნორმები ითვალისწინებს საჯარო დაწესებულებაში დაცულ ინფორმაციაზე ხელმისაწვდომობის შეზღუდვას იმ შემთხვევაშიც, როდესაც უშუალოდ პირს, ვის შესახებაც არის ეს ინფორმაცია, გაცნობიერებული და ინფორმირებული გადაწყვეტილებით უარი აქვს ნათქვამი მის დაცვაზე, არ გააჩნია ამ ინფორმაციის კონფიდენციალობის ინტერესი და მეტიც - სურვილი აქვს, რომ საზოგადოება გაეცნოს აღნიშნულ ინფორმაციას. შესაბამისად, ასეთ შემთხვევებში სადავო ნორმები საჯარო დაწესებულებებში არსებულ ინფორმაციაზე ხელმისაწვდომობას ზღუდავს იმაზე მეტი ინტენსივობითა და მოცულობით, ვიდრე ეს აუცილებელია ლეგიტიმური მიზნის მისაღწევად. ამდენად, სადავო ნორმების ის ნორმატიული შინაარსი, რომელიც ასეთ შემთხვევებში ზღუდავს სასამართლოს აქტებზე ხელმისაწვდომობას, ვერ აკმაყოფილებს აუცილებლობის მოთხოვნას, არათანაზომიერია და ეწინააღმდეგება საქართველოს კონსტიტუციის მე-18 მუხლის მე-2 პუნქტით გარანტირებულ უფლებას ((„ა(ა)იპ „მედიის განვითარების ფონდი“ და ა(ა)იპ „ინფორმაციის თავისუფლების განვითარების ინსტიტუტი“ საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ II-34).

მსგავსი სამართლებრივი შედეგი დგება სადავო ნორმის შემთხვევაშიც, თუნდაც პირველი ინსტანციის სასამართლოს განაჩენით მსჯავრდებულ ან გამართლებულ პირს ჰქონდეს მისი მონაცემების გასაჯაროების სურვილი, სადავო ნორმა არ ითვალისწინებს ამგვარ შემთხვევაში, მსჯავრდებულის ან გამართლებულის მონაცემების გასაჯაროების შესაძლებლობას, სანამ ამ საქმეზე არ იმსჯელებს საბოლოო ინსტანციის სასამართლო. მედიის განვითარების ფონდის საქმეზე მიღებული გადაწყვეტილების მიუხედავად, კანონმდებელს არ შეუქმნია მექანიზმი, რაც მსჯავრდებულს ან დაზარალებულს (დაზარალებულის უფლებამონაცვლეს) მისცემდა შესაძლებლობას, გამოეხატა ნება სასამართლო გადაწყვეტილებაში აღნიშნული მისი პერსონალური მონაცემების გასაჯაროების თაობაზე. გამართლებულ პირს შესაძლოა განსაკუთრებული ინტერესი ჰქონდეს მის შესახებ პირველი ინსტანციის სასამართლოს მიერ მიღებული განაჩენის შესახებ გაიგოს რაც შეიძლება მეტმა პირმა. ამგვარი სურვილი ეფუძნება რეაბილიტაციის და ამგვარად საკუთარი რეპუტაციის დაცვის ინტერესს. ამის მიუხედავად, კანონმდებლობა კვლავაც არ ითვალისწინებს იმის შესაძლებლობას, რომ ამგვარმა პირმა გამოხატოს თანხმობა, განაჩენში აღნიშნული მისი პერსონალური მონაცემების გასაჯაროების თაობაზე, ამ შემთხვევაში, როგორც ბრალდებული, ისე საჯარო ინფორმაციის მაძიებელი უნდა ელოდოს მხარეთა მიერ გასაჩივრების მექანიზმების ამოწურვას და მხოლოდ ამის შემდეგ ხდება პირველი ინსტანციის სასამართლოს განაჩენში ან სხვა გადაწყვეტილებაში მითითებული პერსონალური მონაცემები საჯარო.

მედიის განვითარების ფონდის საქმეში საკონსტიტუციო სასამართლომ ვიწრო გაგებით პროპორციულობის მოთხოვნის დარღვევა დაადგინა იმ შემთხვევაში, როდესაც ადამიანს არ გამოუხატავს თანხმობა სასამართლო განაჩენში აღნიშნული მის შესახებ პერსონალური მონაცემების გასაჯაროებაზე. საკონსტიტუციო სასამართლოს განმარტებით, იმ შემთხვევაში, როდესაც პირი ითხოვს სხვა პირის პირად საკითხებთან დაკავშირებულ ოფიციალურ ჩანაწერებში არსებულ ინფორმაციაზე ხელმისაწვდომობას, ერთმანეთს უპირისპირდება საქართველოს კონსტიტუციის მე-18 მუხლის მე-2 და მე-3 პუნქტებით გარანტირებული უფლებები. კერძოდ, ამ შემთხვევაში პირის უფლება, რომ მიიღოს საჯარო დაწესებულებებში არსებული ინფორმაცია, კონფლიქტშია მეორე პირის უფლებასთან, რომ არავისთვის არ გახდეს ხელმისაწვდომი მის შესახებ არსებული ინფორმაცია. დასახელებულ უფლებებს შორის კონფლიქტის საკითხი ყოველ ინდივიდუალურ შემთხვევაში, ამ უფლებების დაბალანსების გზით, თანაზომიერების პრინციპის შესაბამისად უნდა გადაწყდეს (Mutatis Mutandis საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2018 წლის 14 დეკემბრის №3/1/752 გადაწყვეტილება საქმეზე „ა(ა)იპ „მწვანე ალტერნატივა“ საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-10). შესაბამისად, განსახილველი დავის ფარგლებში, სასამართლოს უმთავრესი ამოცანაა, პირთან დაკავშირებული ინფორმაციის გამჟღავნებისგან დაცვისა და სასამართლოს აქტებზე ხელმისაწვდომობის ინტერესებს შორის ბალანსის დადგენა. აღნიშნულისთვის, პირველ რიგში, უნდა გაანალიზდეს თითოეული დასახელებული ინტერესის მნიშვნელობა დემოკრატიულ სახელმწიფოში ((„ა(ა)იპ „მედიის განვითარების ფონდი“ და ა(ა)იპ „ინფორმაციის თავისუფლების განვითარების ინსტიტუტი“ საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ II-40).

საქართველოს კონსტიტუციის 59-ე მუხლის პირველი და მე-3 პუნქტებით განისაზღვრება, რომ საერთო სასამართლოები მიეკუთვნებიან სასამართლო ხელისუფლებას და ახორციელებენ მართლმსაჯულებას. მართლმსაჯულების განხორციელების ერთ-ერთი უმნიშვნელოვანესი გამოვლინებაა სასამართლოს გადაწყვეტილებები. მართლმსაჯულების განხორციელების ფარგლებში მიღებული სასამართლოს გადაწყვეტილებებით დგინდება ამა თუ იმ პირის დამნაშავეობა, წყდება კერძო ქონებრივი და არაქონებრივი ურთიერთობებისას წარმოშობილი დავები, დავები ადმინისტრაციულ ორგანოსა და კერძო პირებს შორის და სხვა არაერთი უაღრესად მნიშვნელოვანი კერძო თუ საჯარო მნიშვნელობის საქმე. აღნიშნულიდან გამომდინარე, სახელმწიფო ხელისუფლების განხორციელებისა და მისი კონტროლის პროცესში უაღრესად დიდია სასამართლოს გადაწყვეტილებების მნიშვნელობა. შესაბამისად, სასამართლო აქტები საჯარო დაწესებულებებში არსებული ერთ-ერთი ყველაზე მაღალი საზოგადოებრივი ინტერესის მქონე ინფორმაციაა, რომლის ღიაობის, გამჭვირვალობის გარანტიას კონსტიტუცია განსაკუთრებულად იცავს ((„ა(ა)იპ „მედიის განვითარების ფონდი“ და ა(ა)იპ „ინფორმაციის თავისუფლების განვითარების ინსტიტუტი“ საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ II-43).

საქართველოს კონსტიტუციის 62-ე მუხლის მე-3 პუნქტის თანახმად, „სასამართლოში საქმე განიხილება ღია სხდომაზე. დახურულ სხდომაზე საქმის განხილვა დასაშვებია მხოლოდ კანონით გათვალისწინებულ შემთხვევებში. სასამართლოს გადაწყვეტილება ცხადდება საქვეყნოდ“. დასახელებული კონსტიტუციური დებულება სასამართლოში საქმის განხილვის ზოგად წესად ადგენს ღია სხდომას. საქართველოს კონსტიტუცია, საჯარო დაწესებულებებში არსებული ინფორმაციის ხელმისაწვდომობის ძირითადი უფლების მიღმა, სასამართლო ხელისუფლების ორგანიზაციული საკითხების მოწესრიგებისას, განცალკევებით გამოჰყოფს სასამართლოს სხდომების საჯაროობის პრინციპს. ამგვარი კონსტიტუციური გადაწყვეტა მიუთითებს, რომ საქართველოს კონსტიტუცია მართლმსაჯულების გამჭვირვალობას განსაკუთრებულ მნიშვნელობას ანიჭებს და მას სასამართლო ხელისუფლების საქმიანობის სამოქმედო პრინციპად განიხილავს ((„ა(ა)იპ „მედიის განვითარების ფონდი“ და ა(ა)იპ „ინფორმაციის თავისუფლების განვითარების ინსტიტუტი“ საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ II-44).

მართლმსაჯულების გამჭვირვალობასთან მიმართებით, მსგავსი განსაკუთრებული მოწესრიგება არ არის შემთხვევითი. იგი მჭიდროდ არის დაკავშირებული სასამართლოს გადაწყვეტილების ლეგიტიმაციასთან. საქართველოს კონსტიტუციის 62-ე მუხლის პირველი პუნქტის პირველი წინადადების თანახმად, სასამართლოს გადაწყვეტილება გამოაქვს საქართველოს სახელით. აღნიშნული კონსტიტუციური დებულების დანიშნულება არ არის სასამართლოს გადაწყვეტილების უმნიშვნელო, ფორმალური რეკვიზიტის დადგენა. საქართველოს სახელით გადაწყვეტილების მიღება მიანიშნებს სასამართლოს ხელისუფლების განხორციელების უმთავრესი გამოვლინების - სასამართლოს გადაწყვეტილების უაღრესად მაღალ ლეგიტიმაციაზე. სასამართლოს მიერ ხელისუფლების განხორციელების ლეგიტიმაციის სასიცოცხლოდ მნიშვნელოვანი წყაროა მისი საზოგადოებრივი ნდობა, რაც გამჭვირვალე მართლმსაჯულების გარეშე წარმოუდგენელია. სწორედ გამჭვირვალე, ღია მართლმსაჯულებას შესწევს ძალა, ჰქონდეს მაღალი საზოგადოებრივი ნდობა და გადაწყვეტილების საზოგადოების სახელით მიღების შესაძლებლობა ((„ა(ა)იპ „მედიის განვითარების ფონდი“ და ა(ა)იპ „ინფორმაციის თავისუფლების განვითარების ინსტიტუტი“ საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ II-45).

დემოკრატიულ სახელმწიფოში განუზომლად დიდია მართლმსაჯულების განხორციელებაზე და, განსაკუთრებით, სასამართლოს მიერ მიღებულ აქტებზე საზოგადოებრივი ზედამხედველობის მნიშვნელობა. ეს უკანასკნელი უზრუნველყოფს საზოგადოების თითოეული წევრის შესაძლებლობას, განახორციელოს სასამართლო ხელისუფლების საზოგადოებრივი კონტროლი. ხალხს უნდა შეეძლოს ფართო საზოგადოებრივი განხილვის საგნად აქციოს და შეაფასოს სასამართლოს თითოეული გადაწყვეტილება, მასში გაკეთებული განმარტება და დადგენილება. საზოგადოებრივი კონტროლი ხელისუფლების იმ შტოს მიმართ, რომელიც სხვა შტოებისგან დამოუკიდებლად ახორციელებს საქმიანობას, განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია. საზოგადოების ინფორმირების საშუალებით შესაძლებელია, თავიდან იქნეს აცილებული დახურულ კარს მიღმა მიკერძოებული გადაწყვეტილებების მიღება და სასამართლო, როგორც ხელისუფლების შტო, შესაბამისი კონსტიტუციური ჩარჩოების გათვალისწინებით, ანგარიშვალდებული იყოს საზოგადოების წინაშე ((„ა(ა)იპ „მედიის განვითარების ფონდი“ და ა(ა)იპ „ინფორმაციის თავისუფლების განვითარების ინსტიტუტი“ საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ II-46).

სასამართლოს აქტებზე ხელმისაწვდომობის უფლების ჯეროვანი უზრუნველყოფა ასევე უკავშირდება მართლმსაჯულების სისტემის ანგარიშვალდებულებას, საზოგადოებრივ ზედამხედველობას და სასამართლო ხელისუფლების მიმართ საზოგადოების ნდობის ჩამოყალიბებას. ამ თვალსაზრისით მნიშვნელოვანია, დაინტერესებული პირებისათვის ხელმისაწვდომი იყოს სასამართლოს აქტების სრული ტექსტი, მათ შორის, მათში არსებული პერსონალური მონაცემებიც. პერსონალურ მონაცემებზე ხელმისაწვდომობა უზრუნველყოფს დაინტერესებული პირების და საზოგადოების შესაძლებლობას, რომ სათანადოდ განახორციელონ საზოგადოებრივი კონტროლი მართლმსაჯულებაზე. ცალკეულ შემთხვევაში პერსონალური მონაცემების გარეშე შეუძლებელია, სრულყოფილად შეფასდეს, რამდენად ობიექტურად და მიუკერძოებლად მიიღო სასამართლომ ესა თუ ის გადაწყვეტილება. სწორედ პერსონალური მონაცემების, საქმეში მონაწილე პირების ვინაობის დადგენის შედეგად აქვს საზოგადოებას შესაძლებლობა, რომ ჩამოიყალიბოს რწმენა მართლმსაჯულების მიუკერძოებლობისა და შერჩევითი მართლმსაჯულების არარსებობის შესახებ ((„ა(ა)იპ „მედიის განვითარების ფონდი“ და ა(ა)იპ „ინფორმაციის თავისუფლების განვითარების ინსტიტუტი“ საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ II-47).

ამდენად, დემოკრატიულ, სამართლებრივ სახელმწიფოში სასამართლოს აქტების როლის და მათში გადმოცემული ინფორმაციის მნიშვნელობის გათვალისწინებით, ცხადი ხდება, რომ სასამართლოს აქტები განეკუთვნება საჯარო დაწესებულებაში არსებულ იმ ტიპის ინფორმაციას, რომლის ხელმისაწვდომობის მიმართაც თავისთავად არსებობს მომეტებული საზოგადოებრივი ინტერესი, მიუხედავად იმისა, თუ რა სამართლებრივ საკითხს შეეხება, ვის მიმართ არის მიღებული და რა დატვირთვა აქვს კონკრეტულ დროში თუ კონკრეტული გარემოებებიდან გამომდინარე თითოეულ ინდივიდუალურ საქმეზე მიღებულ სასამართლო აქტს. მართლმსაჯულების ფარგლებში მიღებული აქტები თავისთავად არის საზოგადოების მომეტებული ინტერესის საგანი ((„ა(ა)იპ „მედიის განვითარების ფონდი“ და ა(ა)იპ „ინფორმაციის თავისუფლების განვითარების ინსტიტუტი“ საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ II-51).

როგორც აღინიშნა, სასამართლოს აქტებზე ხელმისაწვდომობას უპირისპირდება საქართველოს კონსტიტუციის მე-18 მუხლის მე-3 პუნქტით გარანტირებული პირის უფლება, რომ ოფიციალურ ჩანაწერებში არსებული ინფორმაცია, რომელიც დაკავშირებულია ადამიანის ჯანმრთელობასთან, ფინანსებთან ან სხვა პირად საკითხებთან, არავისთვის იყოს ხელმისაწვდომი თვით ამ ადამიანის თანხმობის გარეშე. საკონსტიტუციო სასამართლოს პრაქტიკის შესაბამისად, დასახელებული დებულება იცავს პირის უფლებას, „მოითხოვოს სახელმწიფოსგან ოფიციალურ ჩანაწერებში არსებული, მის ჯანმრთელობასთან, ფინანსებთან ან სხვა კერძო საკითხებთან დაკავშირებული ინფორმაციის გამხელისაგან დაცვა. ამ უფლებას სახელმწიფოს შესაბამისი ვალდებულება შეესატყვისება – არ დაუშვას აღნიშნული მონაცემების ხელმისაწვდომობა, გარდა კონსტიტუციით განსაზღვრული გამონაკლისი შემთხვევებისა“ (Mutatis Mutandis საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2008 წლის 30 ოქტომბრის გადაწყვეტილება №2/3/406,408 საქმეზე „საქართველოს სახალხო დამცველი და საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაცია საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-14). საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლომ არაერთხელ აღნიშნა, რომ „პიროვნების თავისუფალი განვითარება უპირობოდ გულისხმობს ინდივიდის არჩევანს, თავად გადაწყვიტოს, რომელ ინფორმაციას არ გახდის საჯაროს საკუთარ თავთან მიმართებით. თითოეული ადამიანის არჩევანი საჭიროებს სამართლებრივ დაცვას, რაც გარანტირებულია როგორც პოზიტიური, ისე ნეგატიური თვალსაზრისით“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2016 წლის 14 აპრილის №1/1/625,640 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს სახალხო დამცველი, საქართველოს მოქალაქეები - გიორგი ბურჯანაძე, ლიკა საჯაია, გიორგი გოცირიძე, თათია ქინქლაძე, გიორგი ჩიტიძე, ლაშა ტუღუში, ზვიად ქორიძე, ააიპ „ფონდი ღია საზოგადოება საქართველო“, ააიპ „საერთაშორისო გამჭვირვალობა - საქართველო“, ააიპ „საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაცია“, ააიპ „სამართლიანი არჩევნებისა და დემოკრატიის საერთაშორისო საზოგადოება“ და ააიპ „ადამიანის უფლებათა ცენტრი“ საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-13).

საქართველოს კონსტიტუციის მე-18 მუხლის მე-3 პუნქტი იცავს პირის შესახებ საჯარო დაწესებულებაში არსებული ნებისმიერი ინფორმაციის კონფიდენციალობას - როგორიც შეიძლება იყოს მისი საცხოვრებელი ადგილი, საკონტაქტო მონაცემები, ასაკი, სქესი და ა.შ. ამასთან, საჯარო დაწესებულებებში არსებული პირად ცხოვრებასთან დაკავშირებული ყველა სახის ინფორმაცია და მონაცემი არ სარგებლობს დაცვის თანაბარი გარანტიით. პირის შესახებ ოფიციალურ ჩანაწერებში არსებული მონაცემები, იმის გათვალისწინებით, თუ ვინ არის ეს პირი, რა ინფორმაციას შეიცავს ეს მონაცემები, რამდენად დიდი მნიშვნელობა აქვს ამ მონაცემების დაცვას პირადი ცხოვრების ხელშეუხებლობის უფლების დაცვისათვის და სხვა ფაქტორების გათვალისწინებით, განსხვავდება დატვირთვით და დაცვის საჭიროებით. ამავდროულად, კონფიდენციალობის დაცვის ინტერესი ნებისმიერ ყოფითი დანიშნულების ინფორმაციასთან დაკავშირებით არ არის მაღალი (((„ა(ა)იპ „მედიის განვითარების ფონდი“ და ა(ა)იპ „ინფორმაციის თავისუფლების განვითარების ინსტიტუტი“ საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ II-53).

როგორც არაერთხელ აღინიშნა, პირის შესახებ საჯარო დაწესებულებაში არსებული ინფორმაციის კონფიდენციალობის დაცვა ემსახურება და ორგანულად უკავშირდება პირადი ცხოვრების უფლების ხელშეუხებლობის გარანტირებას. შესაბამისად, ინფორმაციის კონფიდენციალობის დაცვის ხარისხი იცვლება იმის მიხედვით, თუ რამდენად დიდი მნიშვნელობა აქვს ინფორმაციის გაუმჟღავნებლობას პირადი ცხოვრების უფლებისათვის. მისი დაცვის ინტერესი იზრდება პირადი ცხოვრების უფლებაზე ინფორმაციის გამჟღავნებით გამოწვეული ნეგატიური გავლენის ზრდასთან ერთად. ნეგატიური გავლენის ინტენსივობა და, შესაბამისად, ინფორმაციის დაცვის მაღალი ინტერესი, შესაძლოა, განაპირობოს ინფორმაციის კატეგორიამ, მიღებასა და გამჟღავნებასთან დაკავშირებულმა გარემოებებმა და სხვა მნიშვნელოვანმა ფაქტორებმა ((„ა(ა)იპ „მედიის განვითარების ფონდი“ და ა(ა)იპ „ინფორმაციის თავისუფლების განვითარების ინსტიტუტი“ საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ II-54).

აღნიშნულიდან გამომდინარე, სასამართლო გადაწყვეტილებებში ასახული ინფორმაციის გაუმჟღავნებლობას, ინფორმაციის შინაარსის გათვალისწინებით, რიგ შემთხვევებში, შესაძლოა, ჰქონდეს უდიდესი მნიშვნელობა ადამიანის პირადი ცხოვრების უფლების დაცვისათვის. თუმცა, ხშირ შემთხვევებში, ინფორმაცია შესაძლებელია, უკავშირდებოდეს კერძო პირს, თუმცა მისი გამჟღავნება მინიმალურ გავლენას ახდენდეს პირადი ცხოვრების უფლებაზე. უფრო მეტიც, სასამართლოს გადაწყვეტილებებში, ჩვეულებრივ, ასახულია ისეთი ინფორმაცია, რომელიც საქმის განმხილველმა სასამართლომ არ მიიჩნია იმდენად სენსიტიურად, რომ სხდომა დაეხურა ((„ა(ა)იპ „მედიის განვითარების ფონდი“ და ა(ა)იპ „ინფორმაციის თავისუფლების განვითარების ინსტიტუტი“ საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ II-56).

როგორც აღინიშნა, სასამართლოს გადაწყვეტილების ღიაობას უკავშირდება უმნიშვნელოვანესი კონსტიტუციური ინტერესები, ხოლო მეორე მხარეს დგას პირადი ცხოვრების დაცვის ინტერესი, რომელიც სასამართლოს სხვადასხვა გადაწყვეტილებასთან მიმართებით განსხვავებულია. იმის გათვალისწინებით, რომ სადავო ნორმებით გათვალისწინებული ღონისძიებები მიემართება ღია სხდომაზე მიღებულ გადაწყვეტილებებს, როგორც წესი, მათში ასახული ინფორმაციის კონფიდენციალობის დაცვის ხარისხი შედარებით დაბალია და ვერ გადაწონის სასამართლოს გადაწყვეტილების ღიაობის აღმატებულ კონსტიტუციურ ინტერესს. ამავე დროს, საკონსტიტუციო სასამართლო არ გამორიცხავს, რომ ღია სხდომაზე მიღებულ სასამართლოს გადაწყვეტილებებში ასახული იყოს ინფორმაცია, რომლის ნებისმიერ დროს გასაჯაროება ნეგატიურ გავლენას მოახდენს პირადი ცხოვრების უფლებაზე. ამდენად, ცალკეულ, ინდივიდუალურ შემთხვევებში შესაძლებელია, არსებობდეს იმ პირის პერსონალური მონაცემების კონფიდენციალობის დაცვის მომეტებული ინტერესი, რომელსაც შეეხება სასამართლოს გადაწყვეტილებაში არსებული ინფორმაცია. ამრიგად, სადავო ნორმებით გათვალისწინებული ბალანსის შეფასებისთვის უაღრესად დიდი მნიშვნელობა აქვს სასამართლოს აქტებში მოცემული ინფორმაციის ბუნებას, მათი გავრცელებისგან დაცვის ინტერესის შეპირისპირებას მართლმსაჯულების გამჭვირვალობის ინტერესთან ((„ა(ა)იპ „მედიის განვითარების ფონდი“ და ა(ა)იპ „ინფორმაციის თავისუფლების განვითარების ინსტიტუტი“ საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ II-57).

სასამართლოს აქტში შესაძლებელია, ასახული იყოს პირის პირადი ცხოვრების შესახებ ისეთი ინფორმაცია, რომლის გავრცელებაც მნიშვნელოვან უარყოფით გავლენას მოახდენს პირად ცხოვრებაზე და ზიანსაც კი მიაყენებს მას. მაგალითად, სასამართლოს აქტში, შესაძლოა, მითითებული იყოს პირის ჯანმრთელობის მდგომარეობის, მისი ცხოვრების ამა თუ იმ ინტიმური დეტალის შესახებ და ა.შ. ამგვარ შემთხვევებში, ცხადია, იზრდება მსგავსი ინფორმაციის დაცვის ხარისხი და საჭიროება. ანალოგიურად, სასამართლოს აქტში შესაძლოა, მითითებული იყოს რაიმე ყოფითი ინფორმაცია, მაგალითად, პირის მიერ კონკრეტული სამუშაოს შესრულების, რაიმე სარგებლის მიღების ან გაცემის, კონკრეტულ დროს რომელიმე საჯარო ადგილას ყოფნის ან არყოფნის შესახებ და ა.შ. ცალკეული ყოფითი ფაქტის შესახებ არსებული ინფორმაციის გავრცელება, ჩვეულებრივ, არ ახდენს მნიშვნელოვან უარყოფით გავლენას პირად ცხოვრებაზე და, შესაბამისად, არ სარგებლობს მაღალი კონსტიტუციურსამართლებრივი დაცვის გარანტიით. თუმცა ამა თუ იმ შემთხვევის თავისებურებების გათვალისწინებით, შესაძლებელია, განსხვავებული იყოს კონკრეტული მონაცემის გავლენა პირადი ცხოვრების უფლებაზე და მისი კონსტიტუციურსამართლებრივი დაცვის ხარისხიც. პირის შესახებ არსებული ინფორმაციის გავრცელების გავლენა პირადი ცხოვრების უფლებაზე შესაძლოა, ასევე განაპირობოს ინფორმაციის გავრცელების ფორმამ, მეთოდმა, ინტენსივობამ და სხვა ფაქტორებმა ((„ა(ა)იპ „მედიის განვითარების ფონდი“ და ა(ა)იპ „ინფორმაციის თავისუფლების განვითარების ინსტიტუტი“ საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ II-57).

სადავო ნორმით დადგენილი ბალანსი არ შეესაბამება საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ მედიის განვითარების ფონდის საქმეში დადგენილ აღნიშნულ სტანდარტს. ერთი მხრივ, პირველი ინსტანციის სასამართლოს განაჩენის არსებობის შემთხვევაში აუცილებელია დაიშტრიხოს პერსონალური მონაცემი, მათ შორის, მაშინ როცა განაჩენი შეიცავს ნაკლები სენსიტიურობის მქონე პერსონალურ ინფორმაციას -მაგალითად, მონაცემს ბრალდებულის მიერ შესრულებული სამუშაოს შესახებ, მის მიერ რაიმე სარგებლის მიღების თაობაზე ან კონკრეტულ დროს კონკრეტულ ადგილას ყოფნის თაობაზე, რაც პირადი ცხოვრების უფლებით ნაკლებად დაცული უფლებაა, ვინაიდან ამ ინფორმაციის გამჟღავნება ნეგატიურ გავლენას არ ახდენს ადამიანის პირად ცხოვრებაზე; მეორეს მხრივ, მას შემდეგ, რაც გასაჩივრების მექანიზმი იქნება ამოწურული, შესაძლოა საყოფაცხოვრებო მონაცემთან ერთად, ადამიანის შესახებ არსებული ისეთი სენსიტიური მონაცემის გამჟღავნება, რაც მნიშვნელოვან ზიანს აყენებს ადამიანის მიერ პირადი ცხოვრებით სარგებლობას, მაგალითად, უზენაესი სასამართლოს მიერ საბოლოო გადაწყვეტილების მიღების შემდეგ, გაიცეს სასამართლო გადაწყვეტილებები, სადაც მითითებულია ბრალდებულის სახელი გვარი, სხვა მაიდენტიფიცირებული მონაცემები და ის გარემოება, რომ მაქვს აქვს აივ ვირუსი (რაც არ გახდა დანაშაულის ჩადენის ხელშემწყობი ფაქტორი, თუმცა მისმა გამჟრავნებამ შესაძლოა მოახდინოს ციხის შიგნით ადამიანის სტიგმატიზაცია) ან სასამართლო განაჩენში მითითებულია, რომ ბრალდებული ან დაზარალებული არის ლგბტი თემის წევრი, რაც ახდენს ასეთი პირის სტიგმატიზაციას, როდესაც ადამიანს ღიად არა აქვს გაცხადებული საკუთარი სექსუალური ორიენტაცია. აღსანიშნავია, რომ ადამიანის ჯანმრთელობასთან და მის სექსუალურ ცხოვრებასთან დაკავშირებული ესა თუ ის გარემოება, სასამართლომ შესაძლოა ღია სხდომაზე გამოიკვილიოს. ასეთ შემთხვევაში, „საერთო სასამართლოების შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის მე-13 მუხლის მე-3¹ პუნქტის პირველი წინადადება პირდაპირ მიუთითებს, რომ მას შემდეგ, რაც ამოწურული იქნება გასაჩივრების ყველა საშუალება, გაიცემა სასამართლო გადაწყვეტილების სრული ტექსტი, მათ შორის ინფორმაცია ბრალდებულის ან დაზარალებულის სახელის გვარის, მისი სექსუალური ცხოვრების ან ჯანმრთელობის შესახებ. ამ ინფორმაციის გამჟღავნება კი ნეგატიურ შედეგებს იწვევს ადამიანის პირადი ცხოვრების უფლებით სარგებლობისას.

საკონსტიტუციო სასამართლოს მედიის განვითარების ფონდის საქმეზე სადავო ნორმა არაკონსტიტუციურად არ უცვნია იმის მიხედვით, თუ რომელი ინსტანციის სასამართლოს გადაწყვეტილებას ითხოვს პირი ან არის თუ არა დამდგარი საბოლოო გადაწყვეტილება აღნიშნულ საქმეზე. საკონსტიტუციო სასამართლომ ნორმა არაკონსტიტუციურად ცნო იმის გამო, სადავო ნორმა ითვალისწინებს გადაწყვეტილებაში პერსონალური მონაცემების დაშტრიხვის შესაძლებლობას, მაშინაც კი საბოლოო გადაწყვეტილება არ შეიცავს სენსიტიური ტიპის ინფორმაციას, რომლის გამჟღავენებასაც, შეუძლია ზიანი მიაყენოს ადამიანის პირად ცხოვრებას. იმის მიუხედავად, არსებობს თუ არა სასამართლოს საბოლოო გადაწყვეტილება, თუკი გასაჯაროებული იქნება სასამართლო გადაწყვეტილება, სადაც მითითებულია ადამიანის პერსონალური მონაცემები და სენსიტიური ინფორმაცია, ბალანსი დაირღვევა პირადი ცხოვრების საზიანოდ. თუკი სასამართლო განაჩენი გაიცემა დეპერსონალიზებული ფორმით, მაშინ როდესაც განაჩენში საუბარია ბრალდებულისა და დაზარალებულის ცხოვრების ყოფით ასპექტებზე, რომლის გამჟღავნებაც მნიშვნელოვან ზიანს არ აყენებს ადამიანის პირად ცხოვრებას, ასეთ შემთხვევაში ირღვევა ინფორმაციის თავისუფლების უფლება, ვინაიდან საზოგადოება მოკლებულია მართლმსაჯულების განხორციელებაზე კონტროლის შესაძლებლობას, კერძოდ, ბრალდებულისა და დაზარალებულის მონაცემების დეპერსონალიზაციის გამო, ვერ დგინდება ის გარემოება, ადგილი ჰქონდა თუ არა შერჩევით მართლმსაჯულებას. მედიის განვითარების ფონდის საქმიდან გამომდინარე, საზოგადოების მიერ შერჩევითი მართლმსაჯულების ფაქტის აღმოსაჩენად, გადამწყვეტი მნიშვნელობა აქვს იმ გარემოების დადგენას, თუ ვინ არის ბრალდებული ან დაზარლაებული, სამოქალაქო ან ადმინისტრაციული დავის მონაწილეები. მედიის განვითარების ფონდის საქმიდან ნათელია, რომ საზოგადოებრივი კონტროლი მართლმსაჯულებაზე მოიცავს ადამიანის უფლებას, მიიღოს იმ პირის პერსონალური მონაცემები, რომლის შესახებაც სასამართლოებმა კანონმდებლობა დადგენილი პრაქტიკისაგან განსხვავებულად განმარტეს და გამოიყენეს, რაც დაადასტურებს ან გააქარყლებს ეჭვს შერჩევითი მართლმსაჯულების შესახებ. სწორედ მართლმსაჯულებაზე საზოგადოებრივი კონტროლის ინტერესი დგას სასამართლოს გადაწყვეტილების ტექსტის სრული ფორმით მიღების ინტერესის უკან.

მედიის განვითარების ფონდის საქმეში ასევე აღნიშნულია: „აშკარაა, რომ კანონმდებელს აქვს შესაძლებლობა, შექმნას სასამართლოს გადაწყვეტილების ხელმისაწვდომობის უფლებისა და პირადი ცხოვრების დაცვის არსებულზე უკეთესად დაბალანსებული სისტემა. მაგალითად, ნაცვლად არსებული საკანონმდებლო მოდელისა, შესაძლოა, შეიქმნას სისტემა, რომლის ფარგლებშიც ღია სხდომაზე მიღებულ სასამართლოს გადაწყვეტილებაში ასახული პერსონალური მონაცემების დაცვა დამოკიდებული იქნება იმაზე, აქვს თუ არა მისი კონფიდენციალობის დაცვის ინტერესი უშუალოდ მონაცემთა სუბიექტს. ხოლო, პერსონალურ მონაცემთა სუბიექტის ამგვარი ინტერესის შემთხვევაში, სასამართლოს გადაწყვეტილების ღიაობა ზემოთხსენებული ინტერესებისა (იხ. პარაგრაფები 42-51) და მასში ასახული პირადი ცხოვრების შესახებ ინფორმაციის დაცვის ინტერესების დაბალანსების შედეგად გადაწყდება. ამავე დროს, აღსანიშნავია, რომ კანონმდებელმა უნდა შექმნას მოქნილი სისტემა, რომელიც დაინტერესებულ პირებს მისცემს საშუალებას, მოკლე დროში მიიღონ ესა თუ ის სასამართლო აქტი. საჯარო ინფორმაციის მიღების უფლება არაეფექტური გახდება თუ მისი მოთხოვნის შემდეგ, მასში არსებული პერსონალური მონაცემების გასაჯაროების საკითხის გადაწყვეტა არაგონივრულად გაჭიანურდება. მაგალითად შეიძლება შეიქმნას სისტემა, რომლის ფარგლებშიც, სასამართლოს გადაწყვეტილების საჯაროობის საკითხი დაინტერესებული პირის მიერ მის მოთხოვნამდე გადაწყდება. ეს შეიძლება განხორციელდეს თავად საქმის განმხილველი მოსამართლის მიერ ან/და უკვე დასრულებულ საქმეებზე ინფორმაციის კონფიდენციალობის დაცვის შესახებ პერსონალურ მონაცემთა სუბიექტის მოთხოვნიდან გონივრულ ვადაში ან/და სხვა მოდელის ფარგლებში, რომელიც უზრუნველყოფს საზოგადოების მიერ სასამართლოს გადაწყვეტილების ხელმისაწვდომობის უფლების სწრაფ და ეფექტურ რეალიზებას.“

ამგვარად, საკონსტიტუციო სასამართლომ დაადგინა სტანდარტი, რომლის მიხედვითაც, სასამართლო გადაწყვეტილებები სრული სახით, პერსონალური მონაცემების მითითებით უნდა გაცემულიყო მაშინ, როცა მონაცემთა დაცვის სუბიექტი თანხმობას გამოთქვამდა მისი მონაცემების გასაჯაროებაზე. ამგვარი თანხმობა გაცემული უნდა ყოფილიყო იმ დრომდე, ვიდრე მესამე პირები საჯარო ინფორმაციის სახით მოითხოვდნენ სასამართლო გადაწყვეტილების ტექსტს. უნდა შექმნილიყო მექანიზმი, რაც მონაცემთა სუბიექტს მისცემდა შესაძლებლობას, მიმდინარე ან დასრულებულ საქმეზე, გამოეხატა თავისი ნება, რამდენად უნდა ყოფილიყო ღია ან დახურული მის შესახებ არსებული მონაცემები. ეს მექანიზმი არ შექმნილა, რის გამოც გვაქვს ისეთი შემთხვევა, როცა საქმეზე ჯერ არ არსებობს საბოლოო ინსტანციის სასამართლოს გადაწყვეტილება, ინფორმაცია არ გაიცემა, თუნდაც მონაცემთა სუბიექტი არ იყოს წინააღმდეგი მისი პერსონალური მონაცემები გასაჯაროვდეს და პირიქით, საქმეზე საბოლოო გადაწყვეტილების მიღების შემდეგ, სასამართლოს გადაწყვეტილებების სრული ტექსტი გაიცემა, მაშინ, როცა მონაცემთა დაცვის სუბიექტი წინააღმდეგია გამჟღავნდეს მისი პერსონალური მოანცემები. სადავო ნორმა სრულად ახდენს მონაცემთა სუბიექტის ნების იგნორირებას. ამასთან სადავო ნორმა მონაცემთა დეპერსონალიზაციას უკავშირებს იმას, რომ საქმეზე არ არის საბოლოო ინსტანციის სასამართლოს გადაწყვეტილება მიღებული. ეს მაშინ, როცა საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ მედიის განვითარების ფონდის საქმეზე დადგენილი სტანდარტით, დეპერსონალიზაცია უნდა მოხდეს არა იმის მიხედვით, საქმეზე მიღებულია თუ არა საბოლოო გადაწყვეტილება, არამედ იმის მიხედვით, შეიცავს თუ არა რომელიმე ინსტანციის მიერ მიღებული სასამართლოს გადაწყვეტილება ისეთ სენსიტიურ ინფორმაციას, რომლის გამჟღავნებაც უარყოფით გავლენას მოახდეს ადამიანის მიერ მისი პირადი ცხოვრების უფლებით სარგებლობაზე (მაგალითად, ჯანმრთელობის მდგომარეობის ან სექსუალური ცხოვრების შესახებ ინფორმაცია). სადავო ნორმა არ აკმაყოფილებს მედიის განვითარების ფონდის საქმეში დადგენილ სტანდარტს და დგება იგივე სამართლებრივი შედეგები, რაც დგებოდა საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ არაკონსტიტუციურად ცნობილი ნორმებით. შესაბამისად, ნორმის დამძლევად ცნობის ეს მოთხოვნაც დაკმაყოფილებულია.

4) განსხვავებული სამართლებრივი და ფაქტობრივი გარემოების არსებობა

შესაძლოა სადავო ნორმის ლეგიტიმურ მიზნად მოპასუხე მხარემ დაასახელოს ადამიანის უდანაშაულობის პრეზუმფციის დაცვა ან ის ფაქტი, რომ გასაჩივრების შესაძლებლობის არსებობის გამო გადაწყვეტილება კანონიერ ძალაში არ არის შესული (სამოქალაქო და ადმინისტრაციულ საქმეებზე). ვინაიდან გადაწყვეტილების სრული ტექსტის გაცემა არ იყო დაკავშირებული სასამართლოს საბოლოო გადაწყვეტილების მიღებასთან, ეს ლეგიტიმური მიზანი მოპასუხის მიერ ვერც იქნებოდა დასახელებული მედიის განვითარების ფონდის საქმეზე.

ადმინისტრაციულ და სამოქალაქო საქმეზე გადაწყვეტილების საბოლოობის და მის მიმართ საზოგადოების ნდობის უზრუნველყოფის ლეგიტიმურ მიზანთან მიმართებაში უნდა ითქვას ის, რომ თუკი ადმინისტრაციულ და სამოქალაქო სამართლის საქმეზე პირველი ინსტანციის სასამართლოს მიერ მიღებული გადაწყვეტილება გასაჩივრებულია ზემდგომ ინსტანციაში, ეს ნიშნავს იმას, რომ ამგვარი გადაწყვეტილება ვერ აღსრულდება, ვინაიდან ეს გადაწყვეტილება არ არის კანონიერ ძალაში შესული. ძალაში არ შესული პირველი და სააპელაციო ინსტანციის სასამართლოს გადაწყვეტილების გამოთხოვის მიზანი უმეტეს შემთხვევაში არის ის, რომ ადამიანმა გაიგოს როგორი პრაქტიკა აქვს სასამართლოს ან რამდენად სწორად განმარტა სასამართლომ კანონი. იმის გამო, რომ ამგვარი გადაწყვეტილება კანონიერ ძალაში ჯერ არ არის შესული, ცხადია, მესამე პირს ვერ წარმოეშობა იმის ვარაუდი, რომ პირს, რომლის სასარგებლოდაც მიღებული იქნა გადაწყვეტილება, საბოლოოდ გარანტირებული აქვს სასამართლო გადაწყვეტილებით მიკუთვნებული უფლება. სასამართლოს გადაწყვეტილების საბოლოობის და მის მიმართ საზოგადოების ნდობის უზრუნველსაყოფად გამოსადეგ საშუალებას წარმოადგენს არა დავის მხარის პერსონალური მონაცემების დაშტრიხვა, არამედ საჯარო ინფორმაციის სახით გაცემულ პირველ და სააპელაციო ინსტანციის სასამართლოს გადაწყვეტილებაზე გაკეთდეს წარწერა, რომ ეს გადაწყვეტილება არ არის საბოლოო და ის გასაჩივრებულია ზემდგომი ინსტანციის სასამართლოში. ამგვარი წარწერა გააჩენს საჯარო ინფორმაციის მომთხოვნ პირში რწმენას იმის თაობაზე, რომ ამ გადაწყვეტილებით პროცესის მონაწილისათვის მიკუთვნებული უფლება ან დადასტურებული ვალდებულება ჯერ კიდევ სათუოა, არ არის საბოლოო და შეიძლება შეიცვალოს საბოლოო გადაწყვეტილებით. მხოლოდ ამგვარი წარწერით არის შესაძლებელი როგორც საჯარო ინფორმაციის მომთხოვნ პირში, ისე დანარჩენ საზოგადოებაში სასამართლო გადაწყვეტილების საბოლოობის რწმენის და სასამართლო აქტების ნდობის უზრუნველყოფა.

კანონიერ ძალაში შეუსვლელ გადაწყვეტილებაში პერსონალური მონაცემების დაშტრიხვა ვერ უზრუნველყოფს სასამართლო აქტების საბოლოობის მიმართ საზოგადოების ნდობის განმტკიცების ლეგიტიმური მიზნის მიღწევას. ამასთან უნდა ითქვას, რომ საზოგადოებას აქვს უფლება, საჯარო ინფორმაციის გამოთხოვის გზით, იმ დრომდე განახორციელოს კონტროლი ქვემდგომი სასამართლოების მიერ მიღებული გადაწყვეტილების კანონიერებაზე და დასაბუთებულობაზე, ვიდრე ზემდგომი ინსტანციის სასამართლო იმსჯელებს ამ კუთხით წარდგენილ საჩივარზე. როგორც აღინიშნა, სასამართლოს გადაწყვეტილების მიღება პერსონალური მონაცემების მითითებით ამგვარი საზოგადოებრივი კონტროლის ეფექტიან საშუალებას წარმოადგენს, ვინაიდან პერსონალური მონაცემების გაცნობა იძლევა შერჩევითი მართლმსაჯულების აღმოჩენის და მისი პრევენციის შესაძლებლობას. ქვემდგომი სასამართლოს გადაწყვეტილებების დაშტრიხვა, როდესაც ზემდგომ სასამართლოს არ მიუღია საბოლოო გადაწყვეტილება, ართულებს ქვემდგომ სასამართლოებზე ეფექტიანი საზოგადოებრივი კონტროლის განხორციელების შესაძლებლობას. საჯარო ინფორმაციის მომთხოვნ მესამე პირს აინტერესებს არა იმდენად ის, თუ რა სარგებელი მიიღო პროცესის მონაწილემ კონკრეტული სამართლებრივი პროცესის შედეგად, არამედ ის, თუ რამდენად იმოქმედა სასამართლომ კანონით დადგენილ ფარგლებში და ხომ არ ჰქონია ადგილი შერჩევით მართლმსაჯულებას - დამკვიდრებულ სასამართლო პრაქტიკასთან შეუსაბამოდ ნორმის განმარტების გზით მხოლოდ კონკრეტულ საქმეში.

სამოქალაქო და ადმინისტრაციული საქმეებისაგან სრულიად განსხვავებულია სისხლის სამართლის სფეროში უდანაშაულობის პრეზუმფციის დაცვის ლეგიტიმური მიზანი, რომელზეც, უდავოდ, გავლენას ახდენს შემთხვევა, როცა გაიცემა ქვემდგომი ინსტანციის სასამართლოს მიერ მიღებული გამამტყუნებელი განაჩენი სისხლის სამართლის საქმეზე, რომელზეც ჯერ არ უმსჯელია საბოლოო ინსტანციის სასამართლოს. არსებობს ქვემდგომი ინსტანციის სასამართლოს მიერ მსჯავრდებული პირის ზემდგომი ინსტანციის გამართლების შესაძლებლობა და ქვემდგომი ინსტანციის სასამართლოს განაჩენის სრული ტექსტის გაცემამ შესაძლოა საზოგადოებას შეუქმნას განცდა მსჯავრდებულის მიერ დანაშაულის ჩადენასთან დაკავშირებით, რამაც ზემდგომი ინსტანციის სასამართლოს მიერ გამამართლებელი განაჩენის დადგენის შემთხვევაში, შესაძლოა უსაფუძვლო ზიანი მიაყენოს ადამიანის რეპუტაციას. შესაძლოა ამ კონკრეტულ შემთხვევაში, ადამიანის უდანაშაულობის პრეზუმფციის დაცვა ამართლებდეს, საქმეზე საბოლოო გადაწყვეტილების მიღებამდე ბრალდებულის პერსონალური მონაცემების დეპერსონალიზციას, ხოლო პერსონალურ მონაცემებთან ერთად, განაჩენების სრული ტექსტის გაცემას, მას შემდეგ, რაც საბოლოო ინსტანციის სასამართლო მიიღებს საბოლოო გადაწყვეტილებას აღნიშნულ საქმეზე და ადამიანის მსჯავრდებას ძალაში დატოვებს. ეს გარემოება საბოლოოდ აქარწყლებს ადამიანის უდანაშაულობის ვარაუდს და ამ უფლებით სარგებლობის შესაძლებლობას.

საკონსტიტუციო სასამართლოს პრაქტიკის თანახმად, უდანაშაულობის პრეზუმფცია არა მხოლოდ “შედეგზე-ორიენტირებული” გარანტიაა, რომლის მიზანია მიკერძოებისა და წინასწარ შექმნილი მოსაზრებებისგან თავისუფალი, სამართლიანი სასამართლო განხილვის უზრუნველყოფა, უდანაშაულობის პრეზუმფციის მიზანია აგრეთვე პირის რეპუტაციის დაცვა მას შემდეგ, რაც სამართალწარმოება მის სასარგებლოდ დასრულდება, რათა საზოგადოების სხვა წევრების მიერ ის არ იქნეს აღქმული დამნაშავედ, როდესაც დამნაშავეობა არ დადასტურებულა სასამართლოს საბოლოო გამამტყუნებელი განაჩენით“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2016 წლის 13 აპრილის № 3/1/633, 634 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს უზენაესი სასამართლოს კონსტიტუციური წარდგინება საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 269-ე მუხლის მე-5 ნაწილის “გ” ქვეპუნქტის კონსტიტუციურობის თაობაზე და საქართველოს უზენაესი სასამართლოს კონსტიტუციური წარდგინება საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 306-ე მუხლის მე-4 ნაწილის და 269-ე მუხლის მე-5 ნაწილის “გ” ქვეპუნქტის კონსტიტუციურობის თაობაზე“, II-31).

დავით ცინცქილაძის საქმეში მიღებული გადაწყვეტილების შესაბამისად, „უდანაშაულობის პრეზუმფციის კონსტიტუციური გარანტია, ერთ მხრივ, ვრცელდება კონკრეტულ საქმეზე, სისხლის სამართლის მთელი პროცესის მანძილზე, რომლის მიზანს მიკერძოებისა და წინასწარ შექმნილი მოსაზრებებისგან თავისუფალი სამართლიანი სასამართლო განხილვის უზრუნველყოფა წარმოადგენს, მეორე მხრივ, კონსტიტუციის მე-40 მუხლის პირველი პუნქტი ასევე მოიცავს სისხლისსამართლებრივი სამართალწარმოების დასრულების შემდეგ იმ პირთა წრის რეპუტაციის დაცვას, რომელთა დამნაშავეობა არ დადასტურებულა სასამართლოს საბოლოო გამამტყუნებელი განაჩენით. აღნიშნული გარანტია მიზნად ისახავს, გააქარწყლოს საზოგადოებაში ჩამოყალიბებული შესაძლო არაჯანსაღი შეხედულება გამართლებული პირის დამნაშავეობასთან მიმართებით, რათა არ მოხდეს ინდივიდის უსამართლო სტიგმატიზაცია.“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2016 წლის 29 დეკემბერის N2/7/636 გადაწყვეტილება საქმეზე დავით ცინცქილაძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ II-31).

ამ კონტექსტში გასათვალისწინებელია თავად უდანაშაულობის პრეზუმფციის უფლების სუბიექტის ნებაც. ამ თვალსაზრისით, მნიშვნელოვანია ის გარემოება, სადავო ნორმა წარმოადგენს მედიის განვითარების ფონდის საქმეზე მიღებული გადაწყვეტილების დამძლევს სწორედ იმის გამო, რომ უდანაშაულობის პრეზუმციის დაცვის ლეგიტიმური მიზნის არსებობის შემთხვევაშიც კი, არ ითვალისწინებს თავად ამ უფლების სუბიექტის სურვილს - გასაჯაროვდეს გამამატყუბენელ განაჩენში აღნიშნული მისი პერონალური მონაცემები. მსჯავრდებულს შესაძლოა თავად ჰქონდეს იმის ინტერესი, რომ იმის მიუხედავად, რომ მის საქმეზე ჯერ არ უმსჯელია სააპელაციო ანდა საკასაციო სასამართლოს, არ ეთანხმება მის მიმართ დამდგარ გამამატყნებელ განაჩენს, მიიჩნევს მას უკანონოდ და სურს ამის შესახებ შეიტყოს, რაც შეიძლება მეტმა ადამიანმა, მსჯავრდებულის პერსონალური მონაცემების მითითებით. სწორედ ამიტომ ისეთი ახალი ლეგიტიმური მიზანი, როგორიცაა უდანაშაულობის პრეზუმციის დაცვა, არ ასაბუთებს ამ სარჩელის არსებითი განხილვის ფორმატში გადატანის აუცილებლობას, ვინაიდან ამ ლეგიტიმური მიზნის არსებობის შემთხვევშიც კი, არ არის დაცული მედიის განვითარების ფონდის გადაწყვეტილების სტანდარტი - მსჯავრდებულ პირს მიეცეს მისი პერსონალური მონაცემების გასაჯაროების თაობაზე ნების გამოხატვის შესაძლებლობა, განაჩენის დადგენისთანავე. სადავო ნორმა ართმევს ბრალდებულს ამგვარი ნების გამოხატვის შესაძლებლობას, იმ დრომდე, ვიდრე ის არ ამოწურავს გასაჩივრების ყველა მექანიზმს და საქმეზე არ იქნება მიღებული საბოლოო ინსტანციის სასამართლოს გადაწყვეტილება.

მეორეს მხრივ, მედიის განვითარების ფონდის საქმეზე, საკონსტიტუციო სასამართლო საუბრობს სახელმწიფო-პოლიტიკური თანამდებობის პირების მიმართ დამდგარი განაჩენების სრული ტექსტის საჯაროობაზე. ამ საქმეში საკონსტიტუციო სასამართლომ განაცხადა: საკონსტიტუციო სასამართლო არ გამორიცხავს კანონმდებლის ლეგიტიმურ შესაძლებლობას, რომ პირის შესახებ არსებული ცალკეული კატეგორიის ინფორმაციასთან დაკავშირებით დაადგინოს იმგვარი ბალანსი, რომლის ფარგლებშიც, როგორც წესი, არ გაიცემა სასამართლო აქტებში მოცემული პერსონალური მონაცემები უშუალოდ სუბიექტის ნების გარეშე. ასეთი რეჟიმი შეიძლება დადგინდეს ინფორმაციის გავრცელების ისეთ შემთხვევებზე, როდესაც ინფორმაციის გამჟღავნება ინფორმაციის შინაარსის, სუბიექტის, გასაჯაროების ფორმის, ვადის, მეთოდის თუ სხვა გარემოებების გათვალისწინებით, განსაკუთრებით ინტენსიურ გავლენას ახდენს პირად ცხოვრებაზე. მაგალითად, ასეთ კატეგორიაში შეიძლება მოექცეს მონაცემები არასრულწლოვანი პირების შესახებ, ინფორმაცია ინტიმურ სფეროებთან დაკავშირებით და ა.შ. ასეთ შემთხვევებში, ინფორმაციის კონფიდენციალობის დაცვის მომეტებულმა ინტერესმა, შესაძლოა, გადაწონოს საზოგადოების ინტერესი, რომ სასამართლოს აქტების გაცნობის გზით განახორციელოს მართლმსაჯულებაზე ზედამხედველობა. ამავდროულად, აუცილებელია, ასეთი კატეგორიის ინფორმაციის გაცემაზე უარის თქმისას გადაწყვეტილების მიმღებმა პირებმა მხედველობაში მიიღონ, ხომ არ არსებობს კონკრეტულ საქმეზე მომეტებული/გაზრდილი საზოგადოებრივი ინტერესი, რომელიც, თავის მხრივ, საქმის კატეგორიის, სამართალწარმოების მონაწილეებისა თუ სხვა გარემოებების გათვალისწინებით, გადაწონის მონაცემების კონფიდენციალობის დაცვის ინტერესს. მაგალითისთვის, თუ საქმე შეეხება სახელმწიფო პოლიტიკურ თანამდებობის პირს, შესაძლოა, არსებობდეს მის მიმართ მომეტებული/გაზრდილი საზოგადოებრივი ინტერესი და გამოირიცხოს ინფორმაციის დახურვის საფუძველი.“ ((„ა(ა)იპ „მედიის განვითარების ფონდი“ და ა(ა)იპ „ინფორმაციის თავისუფლების განვითარების ინსტიტუტი“ საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ II-66). ამგვარად, საკონსტიტუციო სასამართლომ დასაშვებად მიიჩნია სახელმწიფო-პოლიტიკური თანამდებობის პირის განაჩენში მითითებული პერსონალური მონაცემების გასაჯაროება, თუნდაც მსჯავრდებული პირი ამის წინააღმდეგი იყოს.

საკონსტიტუციო სასამართლო საქმეზე ნიკანორ მელია საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ ეხებოდა პარლამენტის წევრისათვის უფლებამოსილების შეწყვეტას პირველი ინსტანციის სასამართლოს მიერ მიღებული განაჩენის საფუძველზე. ამ საქმეში საკონსტიტუციო სასამართლომ კონსტიტუციის დარღვევად არ ჩათვალა პარლამენტის წევრისათვის უფლებამოსილების შეწყვეტა პირველი ინსტანციის სასამართლოს განაჩენის საფუძველზე შემდეგი მოტივაციით: „საკონსტიტუციო სასამართლო მხედველობაში იღებს მუდმივ საჭიროებას იმისა, რომ საკანონმდებლო საქმიანობას ახორციელებდნენ მხოლოდ ისეთი პირები, რომლებიც სარგებლობენ მაღალი რეპუტაციით და რომელთა ქცევაც შეუსაბამო არაა პარლამენტის, როგორც ქვეყნის უმაღლესი წარმომადგენლობითი ორგანოს წევრის სტატუსთან, რომელიც აღჭურვილია საკანონმდებლო და სხვა უფლებამოსილებებით და რომლებიც მათ მიმართ გამოტანილი სასამართლოს გამამტყუნებელი განაჩენით საზოგადოების წინაშე ეჭვქვეშ არ აყენებენ ამ სტატუსის ლეგიტიმურობასა და კონსტიტუციური ორგანოსადმი ხალხის ნდობას. იმ შემთხვევაში, თუკი პირველი ინსტანციის სასამართლოს მიერ დამნაშავედ ცნობილი პირი კვლავ განაგრძობს საკანონმდებლო ორგანოში საქმიანობას და, საბოლოოდ, ბოლო ინსტანციის სასამართლოს მიერ მიღებული გადაწყვეტილებითაც დადასტურდება მისი დამნაშავეობა, ამით გამოუსწორებელი რეპუტაციული ზიანი მიადგება არა მხოლოდ პარლამენტს, არამედ პარლამენტის ამ წევრის მონაწილეობით დროის გარკვეულ მონაკვეთში განხორციელებულ წარმომადგენლობით, საკანონმდებლო, მაკონტროლებელ და სხვა საქმიანობას. სწორედ ამ საფრთხის თავიდან ასაცილებლად, საქართველოს კონსტიტუციის 39-ე მუხლის მე-5 პუნქტის „დ“ ქვეპუნქტში ,,კანონიერ ძალაში შესული სასამართლოს განაჩენის“ ქვეშ მოიაზრება პირველი ინსტანციის სასამართლოს მიერ მიღებული გამამტყუნებელი განაჩენი.“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2020 წლის 25 სექტემბრის N3/2/1473 გადაწყვეტილება საქმეზე ნიკანორ მელია საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ II-32)

საკონსტიტუციო სასამართლომ დაუშვა ის, რომ პირველი ინსტანციის სასამართლოს მიერ მიღებული გამამტყუნებელი განაჩენის საფუძველზე საზოგადოებაში შექმნილი უარყოფითი რეპუტაციის გამო გამართლებულია პარლამენტის წევრისათვის უფლებამოსილების შეწყვეტა. პირველი ინსტანციის სასამართლოს განაჩენის საფუძველზე, რომ სათანადო წარმოდგენა შეექმნას ამომრჩევლებს პარლამენტის წევრთან დაკავშირებით, რაც შემდგომში გაამართლებს მისთვის უფლებამოსილების ვადაზე ადრე შეწყვეტას, საზოგადოებას უნდა ჰქონდეს შეუზრუდავი წვდომა ამგვარ განაჩენზე. ამგვარი წვდომა ემსახურება იმის ახსნას, თუ რატომ შეუწყდა ხალხის მიერ არჩეულ პარლამენტის წევრს უფლებამოსილება. სადავო ნორმა კი ამომრჩეველს აიძულებს, უცადოს საქმეზე უზენაესი სასამართლოს საბოლოო გადაწყვეტილებას, ამ მოცდის პერიოდში უფლებამოსილება უწყდება პარლამენტის წევრს პირველის ინსტანციის სასამართლოს გამამტყუნებელ განაჩენის საფუძველზე. საზოგადოებას კი წლების განმავლობაში უწევს ლოდინი, სანამ სააპელაციო და საკასაციო ინსტანციის სასამართლო მიიღებს ამ საქმეზე საბოლოო გადაწყვეტილებას. მხოლოდ ამგვარი ლოდინის შემდეგ იღებს დაინტერესებული პირი პირველი, სააპელაციო და საკასაციო ინსტანციის სასამართლოების სრულ ტექსტს. ამ მომენტისათვის ამ დოკუმენტის მიღება არც შეიძლება იყოს აქტუალური. თავად ნიკანორ მელიას საქმიდანაც ჩანს, რომ მას უფლებამოსილება პარლამენტმა შეუწყვიტა სასამართლო გადაწყვეტილების სარეზოლუციო ნაწილის საფუძველზე, ისე, რომ პარლამენტი არ დალოდებია სამოტივაციო ნაწილს. შესაბამისად, დაინტერესებული პირი განაჩენის თაობაზე სრულყოფილ ინფორმაციას ვერ მიიღებს საპარლამენტო პროცედურების გზით.

აქვე აღსანიშნავია ის გარემოება, რომ არსებობს პირველი ინსტანციის განაჩენის გამჟღავნებით რეპუტაციისათვის მიყენებული ზიანის კომპენსირების შესაძლებლობა. თუკი ადამიანი გაამტყუნა პირველი ინსტანციის სასამართლომ და გაამართლა ზემდგომი ინსტანციის სასამართლოებმა, თუმცა პირველი ინსტანციის სასამართლოს განაჩენი გამჟღავნდა იმ დრომდე, ვიდრე ზემდგომი ინსტანციის სასამართლოები იმჯელებდნენ ამ საქმეზე, ასეთ შემთხვევაში სამოქალაქო კოდექსის 1005-ე მუხლის მე-3 ნაწილის თანახმად, `რეაბილიტირებული პირისათვის უკანონო მსჯავრდების ... არასწორად დაკისრების შედეგად მიყენებულ ზიანს აანაზღაურებს სახელმწიფო, გამოძიების, პროკურატურის ორგანოებისა და სასამართლოს თანამდებობის პირთა ბრალის მიუხედავად.” ამავე კოდექსის მე-18 მუხლის მე-3 ნაწილის თანახმად, თუ პირის პატივის, ღირსების, საქმიანი რეპუტაციის ან პირადი ცხოვრების საიდუმლოების შემლახველი ცნობები გავრცელებულია მასობრივი ინფორმაციის საშუალებებით, მაშინ მათი უარყოფაც უნდა მოხდეს ამავე საშუალებებით. თუ ამგვარ მონაცემებს შეიცავს ორგანიზაციის მიერ გაცემული საბუთი, მაშინ ეს საბუთი უნდა შეიცვალოს და ამის შესახებ ეცნობოს დაინტერესებულ პირებს.“ ამავე მუხლის მე-4 ნაწილის თანახმად, პირს, რომლის პატივისა და ღირსების შემლახველი ცნობებიც გამოქვეყნდა მასობრივი ინფორმაციის საშუალებებში, უფლება აქვს გამოაქვეყნოს საპასუხო ცნობები ინფორმაციის იმავე საშუალებებში.

„მაუწყებელთა ქცევის კოდექსის“ დამტკიცების თაობაზე საქართველოს კომუნიკაციების ეროვნული კომისიის №2 დადგენილების 50-ე მუხლის მე-4 პუნქტის თანახმად, სისხლის სამართლის საქმეზე გამოძიების ან სასამართლო პროცესის გაშუქებისას, მაუწყებელმა უნდა გააშუქოს საბოლოო განაჩენი და მიიღოს ყველა გონივრული ზომა ადამიანის რეპუტაციისათვის გაუმართლებელი ზიანის მიყენების თავიდან აცილების მიზნით.

ამგვარად, თუ პირველი ინსტანციის სასამართლოს გამამატყუნებელი განაჩენის გასაჯაროებით ადამიანს შეელახა რეპუტაცია და ზემდგომი ინსტანციის სასამართლოებმა ეს ადამიანი გაამართლეს, გარდა იმისა, რომ ამ ადამიანს აქვს სახელმწიფოსაგან ქონებრივი და მორალური ზიანის ანაზღაურების შესაძლებლობა, იმავდროულად, გამართლებულს შეუძლია სამოქალაქო კოდექსის მე-18 მუხლის საფუძველზე მიმართოს შესაბამის მედია საშუალებებს (როგორც ბეჭდვით, ისე ონლაინ და სამაუწყებლო მედიას), რომელმაც გაავრცელეს პირველი ინსტანციის სასამართლოს გამამატყუნებელი განაჩენი და მოსთხოვოს მათ სააპელაციო და საკასაციო სასამართლოს მიერ მიღებული გამამართლებელი განაჩენის შესახებ ინფორმაციის გავრცელება. აღსანიშნავია ის გარემოება, რომ სამაუწყებლო მედიას, გამართლებულის მოთხოვნის გარეშე, პროაქტიულად აქვს იმის ვალდებულება, რომ აუცილებლად გაავრცელოს ინფორმაცია საბოლოო განაჩენის შესახებ, თუ ეს მაუწყებელი აშუქებდა სასამართლო პროცესებს და გამოძიებას. ინფორმაციის შესწორების ვალდებულება არ შემოიფარგლება მედიით. მე-18 მუხლი ეხება „ორგანიზაციებსაც,“ რაშიც იგულისხმება არასამეწარმეო (არაკომერციული) იურიდიული პირის კვლევები (ეს უკანასკნელი ვალდებულია შეცვალოს ფიზიკური პირის შესახებ არსებული არასწორი მონაცემები). დამატებით აღსანიშნავია, „პერსონალურ მონაცემთა დაცვის შესახებ“ კანონის მე-15 მუხლის პირველი პუნქტით მონაცემთა დამუშავებიზე პასუხისმგებელი პირის (არასამთავრობო ორგანიზაცია) ვალდებულება, მონაცემთა სუბიექტის მოთხოვნით, განაახლოს არასრული მონაცემი. ამ ნორმაზე დაყრდნობით შესაძლებელია, თუკი კვლევა შეიცავს მოძველებულ მონაცემს პირველი ინსტანციის სასამართლოს მიერ პირის მსჯავრდების შესახებ და განსაზღვრული დროის გასვლის შემდეგ, დადგინდება ზემდგომი ინსტანციის მიერ მიღებული გამამართლებელი განაჩენი, მონაცემთა სუბიექტს შეუძლია არასამთავრობო ორგანიზაციას მოსთხოვოს კვლევის ჩასწორება და მასში გამამართლებელ განაჩენზე ინფორმაციის შეტანა, ეს განსაკუთრებით იოლია ტექნოლოგიების ეპოქაში, როდესაც კვლევების უმრავლესობა ინტერნეტში ელექტრონულად ქვეყნდება და ადვილია მასში ცვლილებების შეტანა, საჭირო აღარ გახდება დიდი ოდენობით გავრცელებული ბეჭდური მასალების ამოღება ან ცალკე ბეჭდური მასალის გავრცელება.

როდესაც ერთ მხარეს არის ადამიანის უდანაშაულობის პრეზუმფციის დაცვის ინტერესი, ხოლო მეორე მხარეს, კი საზოგადოებრივი ინტერესის მქონე საკითხზე საჯარო დაწესებულებიდან ინფორმაციის მოპოვების ინტერესი, მხედველობაში უნდა იქნეს მიღებული ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს მიერ ობზერვერი და გარდიანი გაერთიანებული სამეფოს წინააღმდეგ მიღებული გადაწყვეტილების მე-60 პუნქტში დაფიქსირებული პოზიცია: „ახალი ამბავი არის მალფუჭებადი პროდუქტი, თუნდაც მცირე პერიოდით მისი დაყოვნების შეფერხებამ შესაძლოა ამ ამბავს სრულიად დაუკარგოს ღირებულებაც და ინტერესიც.“ (OBSERVER AND GUARDIAN v. THE UNITED KINGDOMApplication no.13585/88 §60 26 November 1991). საქმეზე საბოლოო გადაწყვეტილების მიღებას სჭირდება დრო, რის შემდეგაც შესაძლოა პირველი ინსტანციის სასამართლოს განაჩენმა აქტუალობა დაკარგოს და მისი მიღებას ყოველგვარი აზრი ჰქონდეს დაკარგული საჯარო ინფორმაციის მომთხოვნი პირისათვის. ამასთან პირველი ინსტანციის სასამართლოს განაჩენის გასაჯაროებით ადამიანის რეპუტაციაზე უარყოფით ზემოქმედებას ახდენს საქართველოს სახელით მიღებული პირველი ინსტანციის სასამართლოს განაჩენი, რომელიც უნდა ეფუძნებოდეს გონივრულ ეჭვს მიღმა სტანდარტს. იმის გათვალისწინებით, რომ ზემდგომი სასამართლოების მიერ პირის გამართლების შემთხვევაში არსებობს მონაცემთა სუბიექტის რეაბილიტაციის და რეპუტაციის აღდგენის სამართლებრივი მექანიზმი, ინტერესთა შორის დაპირისპირება საჯარო ინფორმაციის მოთხოვნის უფლების სასარგებლოდ უნდა გადაწყდეს. პირადი ცხოვრების სასარგებლოდ და განაჩენში პერსონალური მონაცემების დაშტრიხვის სასარგებლოდ უნდა გადაწყდეს შემთხვევა, როცა განაჩენი შეიცავს ინტიმური ცხოვრების და ჯანმრთელობის მდგომარეობის დეტალებს, რომლის გახმაურებაც მოახდენს მძიმე ზემოქმედება ადამიანის მიერ საკუთარი პირადი ცხოვრების უფლებით სარგებლობაზე.

ამგვარად, უდანაშაულობის პრეზუმფცია და სასამართლო გადაწყვეტილების საბოლოობის უზრუნველყოფა არ არის იმგვარი ახალი გარემოება, რაც გაამართლებდა ამ საქმის არსებითი განხილვის ფორმატში გადატანას.

შესაბამისად, ვითხოვთ განმწესრიგებელ სხდომაზე განჩინებით სადავო ნორმის დამძლევად, შესაბამისად ძალადაკარგულად ცნობას და აღნიშნული სარჩელის არსებითად განსახილველად მიღებაზე უარის თქმას.

ე) სარჩელში მითითებული საკითხი რეგულირდება კონსტიტუციის მე-18 მუხლის მე-2 პუნქტით;

ვ) კანონით არ არის დადგენილი სასარჩელო ხანდაზმულობის ვადა აღნიშნული ტიპის დავისათვის და შესაბამისად, არც მისი არასაპატიო მიზეზით გაშვების საკითხი დგება დღის წესრიგში;

ზ) დავის საგანს წარმოადგენს საქართველოს ორგანული კანონი და შესაბამისად, არ არსებობს ზემდგომი ნორმატიული აქტის გასაჩივრების აუცილებლობა.

[1] მოლდოვას მოქალაქე მარინა კიკუ საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ, საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2012 წლის 14 დეკემბრის განჩინება N 1/5/525, ხელმისაწვდომია ვებგვერდზე: https://matsne.gov.ge/ka/document/view/1798356

[2] იქვე

[3] იქვე

[4] ავსტრიის მოქალაქე მათიას ჰუნტერი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ, საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2014 წლის 24 ივნისის განჩინება N 1/2/563, ხელმისაწვდომია ვებგვერდზე: https://matsne.gov.ge/ka/document/view/2383097

[5] საქართველოს სახალხო დამცველი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ, საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2016 წლის 22 დეკემბრის განჩნება N 1/16/770, ხელმისაწვდომია ვებგვერდზე: https://matsne.gov.ge/ka/document/view/3504738

5. მოთხოვნის არსი და დასაბუთება

ვინაიდან ვითხოვთ განმწესრიგებელ სხდომაზე გასაჩივრებული ნორმის დამძლევად მიჩნევას და მისი გამარტივებული წესით ძალადაკარგულად ცნობას ამ ველში არ იქნება წარმოდგენილი არსებითი განხილვის სხდომის არგუმენტები იმ შემთხვევაში, თუ საკონსტიტუციო სასამართლო არ მიიჩნევს რომ სადავო ნორმა წარმოადგენს მედიის განვითარების ფონდის საქმეზე მიღებული გადაწყვეტილების დამძლევს, ზედა ველში წარმოდგენილია არგუმენტები იმასთან დაკავშირებით, რომ სადავო ნორმით დადგენილი შეზღუდვა არ აკმაყოფილებს ვიწრო გაგებით პროპორციულობის მოთხოვნებს უდანაშაულობის პრეზუმფციის ლეგიტიმური მიზნის მისაღწევად და გამოუსადეგარია ისეთი ლეგიტიმური მიზნის მისაღწევად, როგორიცაა სასამართლო გადაწყვეტილების საბოლოობის უზრუნველყოფა სამოქალაქო და ადმინისტრაციულ საქმეებზე. შესაბამისად, თუკი სარჩელი არსებითი განხილვის ფორმატში გადავა, თანაზომიერების ტესტის მოთხოვნები უნდა შემოწმდეს აღნიშნულ ლეგიტიმურ მიზნებთან მიმართებაში. ამ თვალსაზრისით, სარჩელი უკვე სათანადოდ არის დასაბუთებული.

6. კონსტიტუციური სარჩელით/წარდგინებით დაყენებული შუამდგომლობები

შუამდგომლობა სადავო ნორმის მოქმედების შეჩერების თაობაზე: არა

შუამდგომლობა პერსონალური მონაცემების დაფარვაზე: არა

შუამდგომლობა მოწმის/ექსპერტის/სპეციალისტის მოწვევაზე: არა

შუამდგომლობა/მოთხოვნა საქმის ზეპირი მოსმენის გარეშე განხილვის თაობაზე: არა

კანონმდებლობით გათვალისწინებული სხვა სახის შუამდგომლობა: კი