ვრცელი განმარტებები იხილეთ „მოთხოვნის არსი და დასაბუთება“-ს ნაწილში.

მოკლე განმარტებები შემდეგია:

ა) ფორმით და შინაარსით შეესაბამება „საკონსტიტუციო სამართალწარმოების შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-16 მუხლის მოთხოვნებს;

ბ) შეტანილია უშუალოდ უფლებამოსილი პირის მიერ, საქართველოს მოქალაქის გევორგ ბაბაიანის მიერ, ვინაიდან ეხება საქართველოს კონსტიტუციის მე-2 თავით დაცულ უფლებებს;

გ)მასში მითითებული საკითხები საკონსტიტუციო სასამართლოს განსჯადია, ვინაიდან მოთხოვნა დაკავშირებულია საქართველოს საკანონმდებლო აქტების ნორმათა საქართველოს კონსტიტუციის მოთხოვნებთან შესაბამისობის საკითხების შემოწმებასთან;

დ)მასში მითითებული სადავო საკითხები საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ გადაწყვეტილი არ არის;

ე) მასში მითითებული სადავო საკითხები გადაწყვეტილია საქართველოს კონსტიტუციით, კერძოდ, კონსტიტუციის მე-17 და 42-ე მუხლებით;

ვ) მისი შეტანის კანონით დადგენილი ვადა დარღვეული არ არის;

ზ)სადავოა საკანონმდებლო აქტის ნორმები და არა კანონქვემდებარე აქტისა, ამიტომ იერარქიის დარღვევის საკითხი არ დგება;

სადავო ნორმატიული აქტი და კონსტიტუციის დებულებები:

1. საქართველოს სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის 426-ე მუხლის მე-4 ნაწილის თანახმად:

„გადაწყვეტილების ბათილად ცნობისა და ახლად აღმოჩენილ გარემოებათა გამო საქმის წარმოების განახლების შესახებ განცხადების შეტანა დაუშვებელია გადაწყვეტილების კანონიერ ძალაში შესვლიდან 5 წლის გასვლის შემდეგ, გარდა ამ კოდექსის 422-ე მუხლის პირველი ნაწილის “გ“ ქვეპუნქტით და 423-ე მუხლის პირველი ნაწილის „ზ“ და „თ“ ქვეპუნქტებით გათვალისწინებული შემთხვევისა.“

საქართველოს კონსტიტუციის 42-ე მუხლის:

პირველი პუნქტის მიხედვით: „ყოველ ადამიანს უფლება აქვს თავის უფლებათა და თავისუფლებათა დასაცავად მიმართოს სასამართლოს“.

მე-9 პუნქტის მიხედვით: „ყველასთვის გარანტირებულია სახელმწიფო, ავტონომიური რესპუბლიკების და თვითმმართველობის ორგანოთა და მოსამსახურეთაგან უკანონოდ მიყენებული ზარალის სასამართლო წესით სრული ანაზღაურება შესაბამისად სახელმწიფო, ავტონომიური რესპუბლიკის და ადგილობრივი თვითმმართველობის სახსრებიდან“.

2. საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 103-ე მუხლის მიხედვით: „გამოძიება მიმდინარეობს გონივრულ ვადაში, მაგრამ არა უმეტეს შესაბამისი დანაშაულისათვის საქართველოს სისხლის სამართლის კოდექსით დადგენილი სისხლისსამართლებრივი დევნის ხანდაზმულობის ვადისა“.

საქართველოს სისხლის სამართლის კოდექსის 71-ე მუხლის პირველი ნაწილის „გ 1“ პუნქტის მიხედვით: „პირი თავისუფლდება სისხლის-სამართლებრივი პასუხისმგებლობისაგან, თუ გავიდა:

... გ 1) თხუთმეტი წელი ამ კოდექსის 332-ე - 342 1 მუხლებით გათვალისწინებული დანაშაულებისათვის, თუ ისინი არ მიეკუთვნება განსაკუთრებით მძიმე დანაშაულს“.

საქართველოს კონსტიტუციის მე-17 მუხლის მე-2 პუნქტის მიხედვით: „დაუშვებელია ადამიანის წამება, არაჰუმანური, სასტიკი ან პატივისა და ღირსების შემლახველი მოპყრობა და სასჯელის გამოყენება“.

სახელმწიფოს მიერ მოქალაქის უფლებებისა და თავისუფლებების შეზღუდვის იმ მიზნებთან პროპორციულობისა და თანაზომიერების შესახებ, რისთვისაც ისინი შემოღებულია, არაერთხელ აღნიშნულია სხვადასხვა საერთაშორისო ხასიათის, აგრეთვე შიდასახელმწიფოებრივ აქტებში, მათ შორის საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს გადაწყვეტილებებში. მაგალითად, 28.06.2010 წ. #1/466 გადაწყვეტილებაში საქმეზე „საქართველოს სახალხო დამცველი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, აღნიშნულია: „... ამა თუ იმ უფლებით სრულად სარგებლობის უზრუნველყოფის უმნიშვნელოვანესი გარანტია ზუსტად მისი სასამართლოში დაცვის შესაძლებლობაა. თუკი არ იქნება უფლების დარღვევის თავიდან აცილების ან დარღვეული უფლების აღდგენის შესაძლებლობა, სამართლებრივი ბერკეტი, თავად უფლებით სარგებლობა დადგება კითხვის ნიშნის ქვეშ. შესაბამისად, უფლება-თავისუფლებების დასაცავად სასამართლოსადმი მიმართვის აკრძალვა ან არათანაზომიერი შეზღუდვა არღვევს არა მხოლოდ სამართლიანი სასამართლოს უფლებას, არამედ, იმავდროულად, შეიცავს საფრთხეს თავად ამ უფლების უგულებელყოფისა, რომლის დასაცავად სასამართლოსადმი მიმართვაა აკრძალული (შეზღუდული)“. სხვა გადაწყვეტილებაში ვკითხულობ: „სასამართლოს ხელმისაწვდომობის უფლება ინდივიდის უფლებების და თავისუფლებების დაცვის, სამართლებრივი სახელმწიფოსა და ხელისუფლების დანაწილების პრინციპების უზრუნველყოფის კონსტიტუციური გარანტიაა. ის ინსტრუმენტული უფლებაა, რომელიც ... წარმოადგენს სხვა უფლებებისა და ინტერესების დაცვის საშუალებას ...” ( საკონსტიტუციო სასამართლოს 10.11.2009წ. #1/3/421,422 გადაწყვეტილება საწმეზე „გიორგი ყიფიანი და ავთანდილ უნგიაძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“).

მოცემულ დავის საგანთან ყველაზე მსგავსი კონსტიტუციურ სარჩელზე მიღებულ გადაწყვეტილებაში (5.11.2013წ. #3/1/531 საქმეზე „ისრაელის მოქალაქე თამაზ ჯანაშვილი, ნანა ჯანაშვილი და ირმა ჯანაშვილი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“) ვკითხულობ: „29. ... სასარჩელო ხანდაზმულობის ვადის ინსტიტუტის არსებობა, სამართლიანი სასამართლოს სხვა უფლებრივ კომპონენტებთან და გარანტიებთან ერთად, ემსახურება ზემოთ დასახელებული ლეგიტიმური მიზნების მიღწევას. თუმცა, იმავდროულად ძალზე მნიშვნელოვანია თითოეული პროცესუალური გარანტიის, ხანდაზმულობის ვადების ინსტიტუტის ჩათვლით, კონკრეტული საკანონმდებლო რეგულაცია ეფუძნებოდეს ინტერესთა გონივრულ და სამართლიან ბალანსს, რათა ერთი მხრივ, რეალურად ემსახურებოდეს საჯარო მიზნების მიღწევას, ხოლო, მეორე მხრივ, არ იწვევდეს კონკრეტული პირების უფლებაში გაუმართლებელ, არათანაზომიერ ჩარევას. ამისთვის კი კანონმდებლის მიერ შერჩეული რეგულაცია უნდა იყოს დასაშვები, აუცილებელი და პროპორციული.

... 36. განსხვავებულია ვითარება, როდესაც დაინტერესებული პირების უფლების დაცვის შესაძლებლობას უპირისპირდება სახელმწიფო ინტერესი, ანუ, როდესაც კონკრეტული დავა გადაწყდა სახელმწიფოს და არა კერძო პირის სასარგებლოდ ... აქ განსხვავებულია დაპირისპირებული ინტერესები და, შესაბამისად, განსხვავებული უნდა იყოს მიდგომაც ამ ინტერესებს შორის სამართლიანი ბალანსის არსებობის შეფასებისათვის. როდესაც ლეგიტიმურ საჯარო მიზნებისთვის საფრთხის მიყენების რისკები უმნიშვნელოა ან არ არსებობს, ან/და სამართლებრივი უსაფრთხოების დაცვის მცდელობას თავად შეუძლია გამოიწვიოს ამავე ლეგიტიმური მიზნის უგულებელყოფა, მაშინ უფლებაში ჩარევის საჭიროება გაცილებით ნაკლებია. ამიტომ დაინტერესებულ პირებს ასეთ შემთხვევაში უნდა ჰქონდეთ რეალური შესაძლებლობა დაიცვან საკუთარი უფლება, მათ შორის, მოითხოვონ სახელმწიფოს სასარგებლოდ მიღებული მათი უფლების დამრღვევი სასამართლო გადაწყვეტილების ბათილობა, როდესაც ეს არის უშუალო და აუცილებელი გზა უფლების აღდგენისა თუ კომპენსაციის მიღებისთვის.“

როგორც ცნობილია, მოქმედი კანონმდებლობა უშვებს შესაძლებლობას კანონიერ ძალაში შესული სასამართლო გადაწყვეტილების ბათილად ცნობის ან გაუქმებისა ახლად აღმოჩენილ გარემოებათა გამო. საქართველოს სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის 423-ე მუხლის 1-ლი ნაწილის თანახმად, საქმის წარმოება განახლდება, თუ:

„ა) არმოჩნდება, რომ დოკუმენტი, რომელსაც გადაწყვეტილება ემყარება, ყალბია;

ბ) დადგენილია მოწმის შეგნებულად ცრუ ჩვენება, ექსპერტის შეგნებულად ყალბი დასკვნა, შეგნებულად არასწორი თარგმანი, რასაც მოჰყვა უკანონო ან დაუსაბუთებელი გადაწყვეტილების მიღება;

გ) დადგენილია ამ საქმეზე მხარეთა და მათ წარმომადგენელთა დანაშაულებრივი ქმედება ან მოსამართლის დანაშაულებრივი ქმედება;“, ... აგრეთვე ამავე მუხლში ჩამოთვლილი სხვა საფუძვლების არსებობისას. მაგრამ აქ მოყვანილი სამი საფუზველი გამოიყენება მხოლოდ იმ შემთხვევაში, თუ ფაქტები დასტურდება სასამართლოს კანონიერ ძალაში შესული განაჩენით (სსსკ-ის 423-ე მუხლის მე-2 ნაწილი), ანუ დამოკიდებულია სისხლის სამართლის საქმის დასრულებაზე. მოქმედი სისხლის სამართლის საპროცესო კანონმდებლობა უშვებს შესაძლებლობას გამოძიების არა მხოლოდ დასრულებას, არამედ დაწყებასაც იმ ვადის გასვლის შემდგომ, რომელიც მითითებულია სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის 426-ე მუხლის მე-4 ნაწილში, ანუ 5 წლიანი ხანდაზმულობის ვადისა. კანონიდან ამოღებულია სამოქალაქო მოსარჩელის და მოპასუხის ცნება და პართო უფლებები, რაც მათ ადრე მოქმედი (1998 წლის) სსსკ ანიჭებდა მე-12 თავის 85-92 მუხლებით; ს.ს. საქმის ფარგლებში სამოქალაქო მოსარჩელეს შეეძლო მიაღწიოს ზიანის ანაზღაურება. ამჟამად მოქმედი სსსკ დაზარალებულს არ უტოვეს ბერკეტს მოახდინოს გავლენა საქმეზე, რათა ხანდაზმულობის ვადის გასვლამდე მიიღოს და გამოიყენოს ახალი გარემოება სამოქალაქო (ადმინისტრაციულ) პროცესში, რომელიც ცალკე უნდა აწარმოოს.

სსსსკ-ის 103-ე მუხლით დადგენილია, რომ: „ გამოძიება მიმდინარეობს გონივრულ ვადაში, მაგრამ არა უმეტეს შესაბამისი დანაშაულისათვის საქართველოს სისხლის სამართლის კოდექსით დადგენილი სისხლისსამართლებრივი დევნის ხანდაზმულობის ვადისა“, ხოლო ამავე კოდექსის მე-100 მუხლი ავალდებულებს გამომძიებელს, პროკურორს დაიწყოს გამოძიება დანაშაულის შესახებ ინფორმაციის მიღების შემთხვევაში და ეს ვალდებულება რაიმე ვადასთან დაკავშირებული არ არის. მხოლოდ 105-ე მუხლი ითვალისწინებს გამოძიების შეწყვეტის ერთერთ საფუძვლად - ვადის გასვლას, მაგრამ ეს ვადაც დაკავშირებულია სისხლისსამართლებრივი დევნის ხანდაზმულობასთან (სსსსკ-ის 105-ე მუხლის პირველი ნაწილის „ე“ქვეპუნქტი).

აღსანიშნავია, რომ სსსკ-ის 423-ე მუხლის ზემოთ მოყვანილი საფუძვლები საქმის წარმოების განახლებისათვის, უმეტეს წილად უკავშირდება სამოხელეო დანაშაულთან ( 332- 342 1 მუხლები), რომელთა ხანდაზმულობის ვადა, 2006 წელს შეტანილი ცვლილებებით, გაიზარდა 15 წლამდე განურჩევლად დანაშაულის შემადგენლობისა, ქმედების სუბიექტური მხარისა, სანქციისა და ა.შ. სახეზეა აშკარა შეუსაბამობა და არათანაზომიერება სახელმწიფოს მიზანსა (სამოხელეო დანაშაულის პრევენცია, კორუფციის წინააღმდეგ ბრძოლის გამკაცრება და სხვა) და მოქალაქეთა უფლებების შეზღუდვას შორის. სასამართლოში მიმართვის უფლება მიჩნეულია არა აბსოლუტურ უფლებად, მაგრამ მის გარეშე სხვა ფუნდამენტალურ უფლებათა დაცვა შეუძლებელი ხდება.

ოპონენტების საპირისპირო პოზიცია შეიძლება ემყარებოდეს იმაზე, რომ კანონში პირველ რიგში მითითებულია გამოძიების წარმოების „გონივრული“ ვადა და მხოლოდ შემდგომ - სისხლისსამართლებრივი დევნის ხანდაზმულობის ვადა. სამწუხაროდ, თავად კოდექსი არ განმარტავს ტერმინს „გონივრული ვადა“, ხოლო მისი განმარტება და გამოძიების ვადის განსაზღვრა დამოკიდებულია მხოლოდ ბრალდების მხარის შეხედულებაზე. საქმეში მონაწილე ან საქმით დაინტერესებულ სხვა პირს არანაირი ბერკეტი არ გააჩნია გამოძიების ვადის განსაზღვრისათვის, ვანაიდან არ არის დადგენილი გასაჩივრების უფლება და წესი. არანაირი ბერკეტი ამ საკანონმდებლო ხარვეზის სახელმწიფოს მხრიდან სათავისოდ გამოყენების წინააღმდეგ დღეის მდგომარეობით არ არსებობს, ამიტომ მოქალაქე ამ მხრივ დაუცველია.

სსსკ-ის 103-ე მუხლის დისპოზიციაში დაკონკრეტებულია მხოლოდ მაქსიმალური ვადა, რომლის განმავლობაში დასაშვებია ს.ს.საქმის აღძვრა და გამოძიების წარმოება (სამოხელეო დანაშაულზე - 15 წელი). ამიტომ ყველა დანაშაულზე, მათ შორის გაუფრთხილებლობით, ნაკლებად მძიმე ან სხვა, გამოძიებას შეიძლება დასჭირდეს 5 წელზე მეტი ვადა, მათ შორის კონკრეტული საქმის ობიექტური გარემოებებიდან გამომდინარე. ამიტომ ყოველთვის არსებობს საშიშროება იმისა, რომ გამოძიებით დადგენილი ახალი გარემოებები, რომლებსაც კანონი უთითებს საფუძვლად სამოქალაქო-საპროცესო კანონმდებლობის შესაბამისად განხილული საქმის წარმოების განახლებისათვის (სსსკ-ის 423-ე მუხლის 1-ლი ნაწილის „ა“-„გ“ ქვეპუნქტი), ვერ გამოიყენება ამავე კოდექსით დადგენილი შეზღუდვის გამო (სსსკ-ის 426-ე მუხლის მე-4 ნაწილი).

ბოლო პერიოდში კანონმდებლობაში დაშვებული გამონაკლისები და გადახვევები საერთო წესიდან, გამომდინარე საჩივრების საერთაშორისო სტრუქტურებში ხანგრძლივი, 5 წელზე მეტი ხნის განმავლობაში, განხილვისა და გადაწყვეტის პრაქტიკიდან, მიანიშნებს სახელმწიფოს მზადყოფნაზე სწორად შეაფასოს რეალობა. ამიტომ ასეთივე წინ გადადგმული ნაბიჯია აუცილებელი საქართველოს სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის არსებული რეგულაციის, რეალობიდან გამომდინარე კორექციისათვის. ვგულისხმობ, 5-წლიანი ხანდაზმულობის ვადიდან დაშვებულ გამონაკლისებს დაემატოს სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის 423-ე მუხლის პირველი ნაწილის „ა“-„გ“ ქვეპუნქტებით განსაზღვრული შემთხვევები და ვადის დინება დაიწყოს არა გადაწყვეტილების, არამედ განაჩენის კანონიერ ძალაში შესვლის დღიდან. 

მითუმეტეს რომ სასამართლოს ხელში რჩება სხვა ბერკეტი განცხადების დაუშვებლად მიჩნევისათვის. როგორც აღნიშნულია საკონსტიტუციო სასამართლოს 5.11.2013წ. #3/1/531 გადაწყვეტილებაში: “... სახელმწიფოს არსებობა ზოგადად უკავშირდება რა ადამიანის უფლებების დაცვის ვალდებულებას, დრო ვერ გააბათილებს ასეთ ვალდებულებას. ამავე დროს, ყველა ადამიანის მიმართ სახელმწიფოს სწორედ ასეთი ვალდებულების თანაბრად არსებობის ძალით, კონკრეტული პირის უფლების დროში უსასრულოდ დაცვის შესაძლებლობას უპირისპირდება სხვათა უფლებების დარღვევის საფრთხის თავიდან აცილების აუცილებლობა. ამიტომ დაცვის განახლების შეზღუდვა შესაძლებელი უნდა იყოს იმ შემთხვევაში, როდესაც სასამართლოსთვის პრაქტიკულად შეუძლებელი იქნება დავის სწორად გადაწყვეტა და კონკრეტული პირების უფლებების დარღვევის თავიდან აცილება“.

ზემოაღნიშნული საკითხის მიმართ ჩემი ინტერესი უშუალო და პირდაპირია, ვინაიდან:

2009 წლის 13 მაისს ქ.თბილისის პროკურატურაში აღიძრა სისხლის სამართლის საქმე #010098118 „გევორქ ბაბაიანის მიერ სამსახურებრივი უფლებამოსილების ბოროტად გამოყენების შესაძლო ფაქტზე, დანაშაული გათვალისწინებული საქართველოს სისხლის სამართლის კოდექსის 332-ე მუხლის 111 ნაწილის „ა“ ქვეპუნქტით“. საქმის აღძვრის საფუძველი გახდა საქართველოს შსს სსდ - სასაზღვრო პოლიციიდან 04.05.2009 წ. #6/38-1-384 წერილით გაგზავნილი საბუთები, კერძოდ, სამსახურებრივი შემოწმების მასალები და 30.04.2009 წ. ინსპექციის სამმართველოს დასკვნა. აღნიშნული მასალები სასაზღვრო პოლიციის ხელმძღვანელობის მიერ ჯერ გამოყენებული იქნა ჩემს მიმართ დისციპლინური წესით დასჯისათვის - დამითხოვეს სამუშაოდან სამსახურებრივ მოვალეობათა შეუსრულებლობისა და დაწესებულებისათვის ქონებრივი ზიანის მიყენების მოტივით (სასაზღვრო პოლიციის უფროსის 30.04.2009წ. #813 პ/შ ბრძანება), რის შემდეგ გადაეცა საგამოძიებო ორგანოს (!?).

პროკურატურაში აღძვრული საქმე 7 წლის განმავლობაში უმოძრაოდ იდო, ერთხელ დამკითხეს მოწმედ, რის შემდეგ ჩემი არაერთი მცდელობა გამოძიების დაჩქარების მიზნით, უგულებელყოფილი იქნა, ვინაიდან მოწმის სტატუსი არანაირ უფლებას არ მანიჭებდა. მხოლოდ 2015 წლის ნოემბერში გამოძიების მიერ დანიშნული და შსს საექსპერტო-კრიმინალისტიკურ დეპარტამენტში ჩატარებული გრაფიკული და დოკუმენტების ტექნიკური ექსპერტიზით #801/გრ 938/დტ დადგინდა იმ ცნობების გაყალბების ფაქტი, რომელთა გამო მედავებოდა სასაზღვრო პოლიცია როგორც არასწორად გაანგარიშებული და მათი გამოყენებით გაეცა ხელფასზე გაზრდილი დანამატი ოთხ მოსამსახურეს (რატიანი, ჯაფარიძე, მუშკუდიანი, ფიცხელაური). მიუხედავად იმისა, რომ გაყალბება თავიდანვე აშკარა იყო, ვინაიდან ოთხიდან სამ სადავო ცნობაზე ნათლად ჩანდა ციფრების არამართლზომიერი გადასწორების კვალი, ხოლო მე-4 ცნობის შედგენის პირველწყაროს - პირადი საქმის შესწავლა დღემდე არ განხორციელებულა, აღნიშნული გარემოებები არ შეფასდა არც სასაზღვრო პოლიციის ზემდგომ ადმინისტრაციულ ორგანოში- შსს-ში, არც სამი ინსტანციის სასამართლოში ადმინისტრაციული სამართალწარმოების პროცესში და არც პროკურატურაში.

სამართლიანობის აღდგენის ნაცვლად, პროკურატურა გამოიყენა თავისი დისკრეციული უფლება და 29.03.2016წ. წამაყენა ბრალი იმ ერთადერთი გადაუსწორებელი ცნობის (ა.ფიცხელაურის წელთა ნამსახურობის გაანგარიშების შესახებ) საფუძველზე, რომლის გამოყენებით გაცემული ხელფასის დანამატის სხვაობა შეადგენდა 363 ლარს და დაბრუნებული ყოფილა მიმღების მიერ ს.ს.საქმის აღძვრამდე 4 თვით ადრე, 2008 წლის ბოლოს. ბრალი წამაყენეს სსკ 342-ე მუხლის 1-ლი ნაწილით, მაგრამ არც ბრალდებულის სტატუსის გამოყენებით შევძელი ა.ფიცხელაურის პირადი საქმის გამოთხოვა და შესწავლა: საქმე ისე გადავიდა სასამართლოს არსებით განხილვაზე, რომ არცერთი შუამდგომლობა არ დაკმაყოფილდა. სახეზეა საქმის მიმართ სუბიექტური დამოკიდებულება და დაინტერესება, დაწყებული 2009 წლიდან დღემდე იმ მოხელეების მხრიდან ვინც მონაწილეობდა არაერთ სასამართლო დავაში, ადმინისტრაციული გასაჩივრების გამო გამართულ პროცესებში და ა.შ.

კანონიერ ძალაში შესული გადაწყვეტილების ( საქმე #3/950-09) 5-წლიანი ხანდაზმულობის ვადა ამოიწურა 2015 წლის 6 ოქტომბერს, მანამდე არც ერთი ჩემს მიერ წარმოდგენილი ახალი გარემოება არ გახდა საფუძველი საქმის წარმოების განახლებისათვის. ამიტომ სამართლიანი სასამართლოს მიღწევისა და სხვა აბსოლუტური უფლებების ( შრომის, სოციალური უზრუნველყოფის და სხვა) დასაცავად, აუცილებელია სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის ზემოაღნიშნული ნორმის არაკონსტიტუციურად ცნობა, რომელიც 5 წლის გასვლის შემდეგ ზღუდავს იმ ახლად აღმოჩენილი გარემოებების წარდგენას სამოქალაქო (ადმინისტრაციულ) სასამართლოში, რომლებიც დადგენილია სისხლის სამართლოს საქმეზე კანონიერ ძალაში შესული განაჩენით.

2.ამ კონსტიტუციური სარჩელის დავის მე-2 საგანთან მიმართებით, მიზანშეწონილია საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ ადრე განხილული საქმის სამოტივაციო ნაწილიდან ერთერთი პოზიციის ციტირება:

„... 32. ბუნებრივია, სახელმწიფოს აქვს ფართო მიხედულების ზღვარი სისხლის სამართლის პოლიტიკის განსაზღვრის დროს. სამართლებრივი სახელმწიფო ემსახურება რა თავისუფალი და დაცული ადამიანის უზრუნველყოფას, ამ მიზნის მისაღწევად ის აღჭურვილი უნდა იყოს შესაბამისი და საკმარისი, ეფექტური ბერკეტებით. ამ თვალსაზრისით, მძლავრ და მნიშნელოვან ინსტრუმენტს სახელმწიფოს ხელში წარმოადგენს დანაშაულთან ბრძოლა და ამ გზით, საზოგადოებრივი წესრიგის, სახელმწიფო უსაფრთხოების, სხვა ლეგიტიმური კონსტიტუციური მიზნების დაცვა და, შედეგად, ადამიანის უფლებების და თავისუფლებების დარღვევის თავიდან აცილება, პრევენცია. თუმცა სახელმწიფოს პასუხისმგებლობის ტვირთი ძალიან მაღალია ამ ინსტრუმენტის მიზნობრივად გამოყენებისთვის, რადგან ის (ინსტრუმენტი) თავად არ აღმოჩნდეს სახელმწიფოს ხელთ იმ სიკეთეების დარღვევის წყაროდ, რომელთა დასაცავადაც მისი გამოყენების კონსტიტუციური ვალდებულება აქვს ხელისუფლებას. ამ პროცესში სახელმწიფოს ევალება ადამიანისთვის, საზოგადოებისთვის, სახელმწიფოსთვის საფრთხის შემქმნელი რისკების სწორად შეფასება, პროგნოზირება, რეალური საფრთხეების ობიექტურად აწონვა და მათ ასაცილებლად ან გასანეიტრალებლად გონივრული, უკიდურესად აუცილებელი, ამასთან, საკმარისი ღონისძიებების გამოყენება. ... სახელმწიფო არ შეიძლება ადამიანის თავისუფლებაში (მის უფლებებში) ჩაერიოს ობიექტურად საჭიროზე მეტი დოზით, რადგან შედეგად მიზნად გადაიქცევა ადამიანის შეზღუდვა და არა მისი დაცვა“. (საკონსტიტუციო სასამართლოს 24.10.2015წ. გადაწყვეტილება #1/4/592 საქმეზე „საქართველოს მოქალაქე ბექა წიქარიშვილი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“).

25.07.2006 წ. #3530 კანონით საქართველოს სისხლის სამართლის კოდექსის 71-ე მუხლში შეტანილი იქნა ცვლილება, რომლითაც სამოხელეო დანაშაულებზე (სსკ 332-ე- 342 1) სისხლის-სამართლებრივი პასუხისმგებლობისგან ხანდაზმულობის ვადის გასვლის გამო განთავისუფლებისათვის დაწესდა თხუთმეტი წელი, განურჩევლად დანაშაულის სახისა ან კატეგორიისა, ქმედების სუბიექტური თუ ობიექტური მხარეებისა. ამით, სახელმწიფო სამსახურში მყოფი მოქალაქეების მდგომარეობა უფრო დამძიმდა, მათი უფლებები უფრო შეზღუდული გახდა სხვებთან შედარებით და ეს ხდება იმ ფონზე, როცა იმავე კანონით გამკაცრდა სანქციები ყველა სამოხელეო დანაშაულზე.

საგანგაშოა ის გარემოება, რომ კანონმდებელი ხანდაზმულობის ვადებს უკავშირებს ადამიანის უფლებების შემზღუდველ არა მხოლო მატერიალურ (სსკ მუხლი 17 „დანაშაულის რეციდივი“ და სხვა), არამედ პროცესუალურ ნორმებთანაც, კერძოდ სსსკ-ის 103-ე მუხლთან, რომლითაც განსაზღვრულია გამოძიების ვადები: „გამოძიება მიმდინარეობს გონივრულ ვადაში, მაგრამ არა უმეტეს შესაბამისი დანაშაულისათვის საქართველოს სისხლის სამართლის კოდექსით დადგენილი სისხლისსამართლებრივი დევნის ხანდაზმულობის ვადისა“. აღსანიშნავია, რომ 2005 წლამდე მოქმედი რედაქციით, წინასწარი გამოძიების ვადა კონკრეტულად განსაზღვრული იყო (სამი თვე და ერი თვით ვადის გაგრძელების უფლებით...). ასევე ყურადღება უნდა მიექცეს იმას, რომ ამჟამად მოქმედი საპროცესო კოდექსი ეჭვმიტანილის სტატუსს არ ცნობს და უფლებამოვალეობებს არ განსაზღვრავს (1998 წლის სსსკ მოქმედების ვადაში განსაზღრავდა როგორც ეჭვმიტანილის სტატუსს, ასევე მის უფლებებსა და ვალდებულებებს - მ.მ. 72-74). მაგრამ ამით იმ პირის მორალურ ფსიქოლოგიური მდგომარეობა არ იცვლება უკეთესობის კენ, ვის მიმართაც გამოძიება მიმდინარეობს უსასრულოდ. 2009 წლის ახალი სსსკ მას უწოდებს „მოწმე“. ისეთ პირობებში, როცა კოდექსი „გონივრული“ ვადის განსაზღვრის ან განმარტების უფლებას დაცვის მხარეს ან ნებისმიერ სხვა დაინტერესებულ პირს არ აძლევს, და მხოლოდ გამოძიების მწარმოებლის შეხედულებაზე და ნებაზეა მიბმული, გამოძიების გაჭიანურების თავიდან აცილების ან პროცესის დაჩქარებისათვის არანაირი მექანიზმიც გათვალისწინებული არ არის. ამიტომ სისხლის სამართლის საქმე შეიძლება გადაიქცეს პოლიტიკურ იარაღად სახელმწიფოს ხელში მოწინააღმდეგეების გაჩუმებისა ან მათი ქცევის კორექციისათვის, რაც არაერთხელ მომხდარა წინა პერიოდებში და გამორიცხული არ არის მომავალშიც.

სსსკ-ის მე-8 მუხლი ადგენს: „ბრალდებულს აქვს უფლება სწრაფი მართლმსაჯულებისა ამ კოდექსით დადგენილ ვადებში“, მაგრამ ვადები კონკრეტულად განსაზღვრულია 205-ე მუხლის მე-2 ნაწილით მხოლოდ დაპატიმრებული პირისათვის - 9 თვე, ხოლო დანარჩენები უნდა დაეყრდნენ ბრალდების მხარის მიერ განსაზღვრულ „გონივრულ“ ვადაზე. პლიუს ამას, კოდექსი ადგენს, რომ „სასამართლო ვალდებულია პრიორიტეტულად განიხილოს ის სისხლის სამართლის საქმე, რომელშიც ბრალდებულის მიმართ აღკვეთის ღონისძიების სახით გამოყენებულია პატიმრობა“ (სსსკ მე-8 მუხლის მე-3 ნაწილი).კანონმდებლის ეს თავისთავად ჰუმანური პოზიცია მეორეს მხრივ, შესაძლებელია უფრო გაახანგრძლიოს პროცესი არაპრიორიტეტულ საქმეებზე და გაამართლებს „გონივრული“ ვადის სათავისოდ განსაზღვრის უფლების მქონე სუბიექტის პოზიციას.

კანონმდებელი არათანაბარ პირობებში აყენებს მოქალაქეს, რომელიც დასაქმებულია საჯარო სამსახურში, კორუფციის წინააღმდეგ ბრძოლის გაძლიერების და სხვა ლეგიტიმური მიზნებიდან გამომდინარე. მაგრამ რამდენად აღნიშნული ამოცანის მიღწევას ხელს უწყოფს სსკ 71-ე მუხლის 2006 წლის ნოვაცია იმ სახით, რა სახითაც განხორციელდა და მოქმედებს დღემდე (იგულისხმება პირველი ნაწილის „გ 1“ ქვეპუნქტი), მათ შორის გაუფრთხილებლობით დანაშაულზეც, რომლის სანქცია ითვალისწინებს „ჯარიმას“ (სსკ 342-1)? ამ კითხვაზე პასუხი უნდა იყოს უფრო „არა“ ვიდრე „კი“, გამომდინარე საკონსტიტუციო სასამართლოს პოზიციიდან, რომელიც გამოხატულია შემდეგ მსჯელობაში: „... თანასწორობის ძირითადი უფლება სხვა კონსტიტუციურ უფლებებისგან იმით განსხვავდება, რომ ის არ იცავს ცხოვრების რომელიმე განსაზღვრულ სფეროს. თანასწორობის პრინციპი მოითხოვს თანაბარ მოპყრობას ადამიანის უფლებებითა და კანონიერი ინტერესებით დაცულ ყველა სფეროში... დისკრიმინაციის აკრძალვა სახელმწიფოსგან მოითხოვს, რომ მის მიერ დადგენილი ნებისმიერი რეგულაცია შეესაბამებოდეს თანასწორობის ძირითად არსს - არსებითად თანასწორებს მოეპყრობს თანასწორად და პირიქით. აქედან გამომდინარე, თანასწორობის ძირითად არსთან კონფლიქტში მყოფი ნებისმიერი ნორმა უნდა იყოს საკონსტიტუციო სასამართლოს მსჯელობის საგანი“. (საკონსტიტუციო სასამართლოს 27.12.2010წ. გადაწყვეტილება #1/1/493 11.04.2013წ.; გადაწყვეტილება #1/1/539 11.06.2013წ.; გადაწყვეტილება #1/3/534). საქმეზე „საქართველოს მოქალაქეები ვალერიან გელბახიანი, მამუკა ნიკოლაიშვილი და ალექსანდრე სილაგაძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, 13.11.2014წ. გადაწყვეტილება #1/6/557,571,576 - მითითებულია: „... ბუნებრივია, რომ სრულყოფილი და ეფექტური, ობიექტური გამოძიება შემდგომში სამართლიანი მართლმსაჯულების განხორციელების აუცილებელი საფუძველი და წინა პირობაა. ზოგადად, საქმეზე ობიექტური ჭეშმარიტების დადგენა უმთავრესი ინტერესია, რომელსაც ემსახურება ქვეყნის სამართალდამცავი სისტემა, მართლმსაჯულება და რომლის უზრუნველყოფისთვისაც შესაბამისი პირობების, უპირველესად კი, ადეკვატური კანონმდებლობის, გამჭვირვალე, ეფექტური და სამართლიანი პროცედურების შექმნა ხელისუფლების უმნიშვნელოვანესი ამოცანაა. შესაბამისად, დასახელებული ინტერესები ნამდვილად წარმოადგენს ლეგიტიმურ მიზანს, რომლის დაცვის აუცილებლობის შემთხვევაში უფლებაში ჩარევა შესაძლოა გამართლებული იყოს, თუ იმავდროულად, ჩარევა იქნება დასაშვები, აუცილებელი და პროპორციული“.

მოქალაქის საჯარო სამსახურში შესვლისთვის კანონით უამრავი წინაპირობაა დადგენილი, სამსახურის განმავლობაში და სამსახურის შეწყვეტისას მის მიმართ მოქმედებს უამრავი, სხვა და სხვა სფეროს შეზღუდვა. დანაშაულის ჩადენისა ან სხვა არამართლზომიერი ქმედების გამო დათხოვნის შემთხვევაში ის კარგავს სოციალური უზრუნველყოფის შესაძლებლობას (სახელმწიფო კომპენსაციას), საჯარო სამსახურში ხელახალი შესვლის უფლებას და ა.შ. ამიტომ ხანდაზმულობის ვადის გაზრდა ემსახურება მხოლოდ დანაშაულის ზოგადი პრევენციის ამოცანას, ანუ ადამიანი ხდება საჯარო სამსახურში დარჩენილი სხვა მოხელეების „დაშინების“ საშუალება, რაც დაუშვებლად იქნა მიჩნეული საკონსტიტუციო სასამართლოს 24.10.2015წ. გადაწყვეტილებით #1/4/592 : „... მხოლოდ ზოგადი პრევენცია ვერ იქნება საკმარისი და თვითკმარი პირის მიმართ ნებისმიერი სასჯელის გამოყენებისათვის, რადგან ასეთი მიდგომით ადამიანი გადაიქცევა სახელმწიფოს ხელში საზოგადოების „დაშინების იარაღად“, იძულების ღონისძიების გამოყენების მუქარის შიშველ ობიექტად, რაც გამორიცხულია და დაუშვებელია სამართლებრივ სახელმწიფოში“.

ყურადსაღებია ის გარემოებაც, რომ 2006 წლის ცვლილებებით კანონმდებელი გაამკაცრა აგრეთვე საჯარო სამსახურში მყოფი პირების მიერ ჩადენილი დანაშაულის ერთი ნაწილის მხოლოდ სანქცია, კერძოდ სამხედრო დანაშაულის კატეგორიისა (სსკ მუხლი 382-396: სამხედრო დაქვემდებარეობის წესისა და სამხედრო ღირსების დაცვის წინააღმდეგ; მუხლი 397-403; სამხედრო ქონების შენახვის ან ექსპლუატაციის წესის წინააღმდეგ), მაგრამ ს.ს.დევნის ხანდაზმულობის ვადა დატოვებული იქნა საერთო წესის მიხედვით, მიუხედავათ იმისა, რომ აღნიშნული სფერო არანაკლებ მნიშვნელოვანია სახელმწიფო ინტერესებისათვის (მაგალითად, დაუდევრობით საფრენი აპარატის ან ხომალდის განადგურება უფრო დიდი ზიანის მომტანია, ვიდრე 363 ლარის ხელფასზე ზედმეტად დარიცხვით, მითუმეტეს რომ დაბრუნებულია ხელფასიდან ჩამოჭრით, ხოლო განადგურებული სამხედრო ტექნიკა შეიძლება ვერც აღდგეს...)

შეკითხვაზე: არის თუ არა გამოძიების უსასრულოდ გაგრძელების პირობა ადამიანის ღირსებისა და პატივის შემლახველი, პასუხი უნდა იყოს დადებითი, იმის გათვალისწინებით, რომ ამ გამოძიებაზეა დამოკიდებული როგორც ადამიანის დანაშაულებრივი ქმედების დადგენა, ასევე მისი უდანაშაულობის დამტკიცება და საბოლოო ჯამში მის მიმართ სამართლიანობის აღდგენა. როცა ადამიანს აქვს საფუძვლიანი მოლოდინი სწრაფი და ეფექტური გამოძიების გზით აღდგება მისი დარღვეული უფლებები, ხოლო საკანონმდებლო აქტები მოიცავენ გაურკვეველ ტერმინოლოგიას და განუსაზღვრელ ცნებებს, ყოველთვის ასეთი მოლოდინების აღსრულება დაკავშირებულია გამოძიების მწარმოებელ პირის შეხედულებაზე, პოლიტიკურ თუ სხვა კონიუქტურაზე.

განსახილველ საკითხთან მიმართებით ზედმეტი არ იქნება საკონსტიტუციო სასამართლოს კიდევ ერთი პოზიციის აღნიშვნა: „... 57. ... ცხადია, რომ არ შეიძლება სამართლის ჰუმანურობის ფუნქციის უგულებელყოფა, რადგან ის ხელს უწყობს არა მხოლოდ თავად სამართლის, არამედ საზოგადოების პროგრესულ განვითარებას. შესაბამისად, სამართლის ჰუმანურობის მიღწევა და ამ გზით მისი განვითარება მუდმივი მიზანია, რომლის ხელშეწყობა, უზრუნველყოფა სახელმწიფოს ვალდებულებაა...“ (საკონსტიტუციო სასამართლოს 13.11.2014წ. გადაწყვეტილება #1/6/557,571,576).

ჩემი ინტერესი დავის პირველ საგანთან მიმართებით თანაბრად ვრცელდება მეორეზეც. დამატებით ავღნიშნავ, რომ 30 წლის უმწიკლო სამსახურის შემდეგ, რაც დასტურდება ჩემი პირადი საქმით, საქართველოს სახელმწიფოსგან ველოდებოდი შესაბამის, დამსახურებულ მოპყრობას, გამოიხატებოდა ეს სახელმწიფო კომპენსაციის უფლებაში, თუ სხვა მხრივ. ამის ნაცვლად გავხდი ადმინისტრაციული რესურსის გამოყენების სხვერპლი იმ თანამდებობის პირების მხრიდან, ვინც თავისი ამბიციები კანონზე მაღლა დააყენეს, ხოლო შემდგომ ჩემსა და სახელმწიფოს შორის ამით გამოწვეულ გარდაუვალ დავაში ჩართულმა სხვა უწყებების და ორგანოების მოხელეებმაც იმოქმედეს ისე, როგორც სასურველი იყო იმ დროს მოქმედი პოლიტიკური რეჟიმისათვის და ამჟამადაც გააჩნიათ ბერკეტები გააგრძელონ შინაარსობრივად კანონსაწინააღმდეგო, მაგრამ ფორმალურად „ნეიტრალური“ ქმედებები იმისათვის, რომ სამართლიანობის აღდგენა უსასრულოდ გაჭიანურდეს და მათ მიერ დაშვებული უკანონობა დაიმალოს. ამას კი ხელს უწყობს მათ შორის ზემოაღნიშნული კანონმდებლობის ხარვეზები.

კონსტიტუციური სარჩელი შემოტანილია გევორგ ბაბაიანის მიერ. დავიბადე 1956 წლის 3 იანვარს საქართველოში, საქართველოს მოქალაქე, უმაღლესი იურიდიული განათლების მქონე (1983 წ. -თსუ), 1977 წლიდან ვმსახურობდი საქართველოს სამართალდამცავი და სამხედრო სტრუქტურებში, საერთო ნამსახურობის სტაჟი 30 წელი, წოდებით - პოლკოვნიკი. 2009 წლის 30 აპრილს დამითხოვეს საქართველოს შსს სსდ - სასაზღვრო პოლიციიდან #813 პ/შ ბრძანებით, რომელსაც გავასაჩივრე სასამართლოში, მაგრამ უშედეგოდ (საქალაქო სასამართლოს 8.02.2009წ. გადაწყვეტილება #3/950-09; სააპელაციო სასამართლოს 28.05.2010წ. განჩინება #3ბ/778-10; უზენაესი სასამართლოს 6.10.2010წ. განჩინება #ბს 954-928 (კუს-10)).

2009 წლიდან აღძვრულ ს.ს.საქმეზე #010098118 , 29.03.2016წ. ბრალი წამაყენეს სსკ 342-ე მუხლის 1-ლი ნაწილით ერთერთ სადავო მტკიცებულების გამო (ცნობა ფიცხელაურის სამსახურის სტაჟის შესახებ) ხოლო დანარჩენი მტკიცებულებების (ცნობების) გაყალბების გამო ს.ს.საქმე გამოეყო ცალკე წარმოებად, გამოძიება და სასამართლო პროცესი დღემდე დასრულებული არ არის. ამავდროულად, სსსკ-ს 426-ე მუხლის მე-4 ნაწილით განსაზღვრული 5-წლიანი ხანდაზმულობის ვადა მიზღუდავს უფლებას გამოვიყენო ს.ს.საქმის შედეგები სასამართლოში ადმინისტრაციული პროცესის განახლებისათვის და სამართლიანობის აღდგენისათვის.

ჩემს მიმართ აღძვრული ს.ს. საქმის 7 წლის განმავლობაში ხელოვნურად გაჭიანურების გამო მომაყენეს მორალური და მატერიალური ზიანი, ხოლო სსკ-ის 71-ე მუხლის 1-ლი ნაწილის „გ 1“ ქვეპუნქტისა და სსსკ-ის 103-ე მუხლის მოქმედი რედაქციით არსებობამ შესაძლებლობა მისცა პროკურატურას 2016 წელს ბრალი წამაყენონ და საქმე გადააბარონ სასამართლოს, შემდეგი ეტაპის გაჭიანურებისათვის, რაც შეუძლებელი იქნებოდა სამოხელეო დანაშაულზე (ან მათ გარკვეულ ნაწილზე) სისხლისსამართლებრივი დევნის ხანდაზმულობის ვადის საერთო წესით მოქმედებისას, მაგალითად, სსკ 342-ე მუხლის 1-ლი ნაწილის შემთხვევაში - 6-წლიანი ვადა.

ყოველივე ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, გთხოვთ:

1. ცნობილი იქნეს არაკონსტიტუციურად და, შესაბამისად, ძალადაკარგულად: სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის 426-ე მუხლის მე-4 ნაწილის მოთხოვნა იმ შემთხვევებზე, რომლებიც დაკავშირებულია ამავე კოდექსის 423-ე მუხლის 1-ლი ნაწილის „ა“-„გ“ ქვეპუნქტებთან;

2. ცნობილი იქნეს არაკონსტიტუციურად და, შესაბამისად, ძალადაკარგულად: სისხლის სამართლის კოდექსის 71-ე მუხლის 1-ლი ნაწილის „გ 1“ ქვეპუნქტი ნაკლებად მძიმე კატეგორიის დანაშაულებზე მიმართებით.