მოგახსენებთ, რომ მოსარჩელე ვლადიმერ ჩიტაიამ მიმართა სოციალური მომსახურების სააგენტოს განცხადებით, სადაც ითხოვდა მისი სოციალურ-ეკონომიკური მდგომარეობის შეფასებას, ამ შეფასების საფუძველზე სოციალურად დაუცველი ოჯახების მონაცემთა ერთიან ბაზაში რეგისტრაციის მიზნით. გამომდინარე იქედან, რომ განმცხადებელს არ გააჩნია მუდმივი საცხოვრებელი ადგილი, სოციალური მომსახურების სამინისტრომ არ მოახდინა განმცხადებლის სოციალურ-ეკონომიკური მდგომარეობის შემოწმება. 2016 წლის 1 სექტემბრის #04-00-ი/38006 სოციალური მომსახურების საქალაქო ცენტრის წერილში (რომელიც თან ერთვის კონსტიტუციურ სარჩელს) აღნიშნულია, რომ აუცილებელია განმცხადებელმა მიმართოს სოციალური მომსახურების სააგენტოს ტერიტორიულ სამსახურს საკუთარი მუდმივი საცხოვრებელი ადგილის მიხედვით. მხოლოდ აღნიშნული პროცედურის შემდგომ განხორციელდება სოციალური აგენტის ვიზიტი ოჯახში. შესაბამისად, მოსარჩელემ ვერ შეძლო მონაცემთა ერთიან ბაზაში დარეგისტრირება იმის გამო, რომ მას არ გააჩნია მუდმივი საცხოვრებელი ადგილი, ამდენად სადავო ნორმებმა უშუალოდ შელახეს მოსარჩლის უფლებები.

განსახილველ შემთხვევებში სწორედ სადავო ნორმები წარმოადგენს მოსარჩელის კონსტიტუციით გარანტირებული უფლებების შემზღუდველ რეგულაციებს, ვინაიდან:

საქართველოს მთავრობის №126 დადგენილების მე-4 მუხლის თანახმად: „მონაცემთა ბაზაში რეგისტრაციისათვის მიმართვა შეუძლია ოჯახს, რომელიც მიიჩნევს, რომ თავისი სოციალურ - ეკონომიკური პირობების მიხედვით იმყოფება სოციალურად დაუცველ მდგომარეობაში, საჭიროებს დახმარებას და შეიძლება გახდეს ამ დახმარების მიმღები“

ამავე დადგენილების მე-5 მუხლის მე-2 პუნქტი: „მონაცემთა ბაზაში რეგისტრაციისათვის მაძიებელი ავსებს დადგენილი ფორმის განაცხადს მუდმივი საცხოვრებელი ადგილის მიხედვით“.

იმისთვის, რომ გამოიკვეთოს, თუ რაში გამოიხატება მოსარჩელისთვის კონსტიტუციური სარჩელით სადავოდ გამხდარი რეგულაციების შემზღუდველი ხასიათი, უპირველესად მათი შინაარსის ზუსტი განმარტებაა აუცილებელი. განსახილველ შემთხვევაში სადავო ნორმა რამოდენიმე წინაპირობას ითვალისწინებს იმისთვის, რომ კონკრეტულმა სუბიექტმა მოითხოვოს მონაცემთა ერთიან ბაზაში რეგისტრაცია, თუმცა მათგან განსახილველი კონსტიტუციური სარჩელის მიზნებისათვის, მნიშვნელოვანია ტერმინ „ოჯახის“ განმარტება. თავად ხსენებული დადგენილების მე-2 მუხლის „ბ“ ქვეპუნქტი ოჯახის ცნებას განსაზღვრავს, როგორც „განცალკევებულ საცხოვრებელ ფართობზე მუდმივად მცხოვრები ნათესაური ან არანათესაური კავშირის მქონე პირთა წრე, რომლებიც ერთობლივად ეწევიან შინასამეურნეო საქმიანობას. ოჯახი შეიძლება იყოს ერთსულიანი“.

დასახელებული წესიდან მნიშვნელოვანია ორი გარემოება: უპირველესად უნდა აღინიშნოს, რომ ოჯახის ცნება სავალდებულოდ არ გულისხმობს ორი ან მეტი პირისაგან შემდგარ გარკვეულ ნათესაურ კავშირს, არამედ ოჯახად შეიძლება ჩაითვალოს აგრეთვე ერთსულიანი ოჯახი. თუმცა, გარდა სულადობის მაჩვენებლისა, იმისთვის, რომ 126-ე დადგენილების მიზნებისათვის სახეზე იყოს „ოჯახი“, აუცილებელია, რომ შესაბამისი პირი/პირები მუდმივად ცხოვრობდნენ განცალკევებულ საცხოვრებელ ფართობზე. ამ წესიდან ცალსახად იკითხება, რომ ოჯახის ცნებიდან გამორიცხულნი არიან პირები, რომელთაც არ გააჩნიათ მუდმივი საცხოვრებელი ადგილი.

სადავო ნორმა განსაზღვრავს უფლებას, კონკრეტულმა სუბიექტმა მიმართოს შესაბამის კომპეტენტურ ორგანოს სოციალურად დაუცველი ოჯახების მონაცემთა ერთიან ბაზაში რეგისტრაციის მოთხოვნით, თუმცა აღნიშნულ ნორმას შემზღუდველ ხასიათს ანიჭებს სწორედ „ოჯახის“ დასახელებული ცნება, საკუთარი მოქმედების სფეროდანგამორიცხავს პირებს/ოჯახებს, რომელთაც არ გააჩნიათ მუდმივი საცხოვრებელი ადგილი. შესაბამისად, უსახლკარო პირებს, რომელთა ცნებაც განსაზღვრულია „სოციალური დახმარების შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-4 მუხლის „ჟ“ ქვეპუნქტის თანახმად წარმოადგენს „მუდმივი, განსაზღვრული საცხოვრებელი ადგილის არმქონე პირი, რომელიც ადგილობრივი თვითმმართველობის ორგანოში რეგისტრირებულია, როგორც უსახლკარო“, არ წარმოადგენენ სადავო ნორმით დადგენილ „ოჯახის“ კატეგორიას და არ გააჩნიათ უფლება მიმართონ სააგენტოს და მოითხოვონ მონაცემთა ერთიან ბაზაში რეგისტრაცია. მოსარჩელეებს და მის მდგომარეობაში მყოფ ნებისმიერ პირს, ამ უფლებას სწორედ დასახელებული სადავო ნორმები უზღუდავს, რომელიც არ ვრცელდება უსახლკარო პირებზე.

ანალოგიურია მდგომარეობა საარსებო შემწეობის მარეგულირებელ კანონმდებლობაშიც, კერძოდ „საარსებო შემწეობა“ - ეს არის სახელმწიფოს მიერ დადგენილი ფულადი გასაცემელი ოჯახებზე, რომლებიც იმყოფებიან სიღარიბის ზღვარს მიღმა. მასზე უფლება დადგენილია „სოციალური დახმარების შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-7 მუხლით, რომლის პირველი პუნქტის თანახმადაც, „ოჯახს უფლება აქვს მოითხოვოს საარსებო შემწეობა“. ამავე მუხლის მე-2 პუნქტის თანახმად, „საარსებო შემწეობა არის ფულადი სოციალური დახმარება, რომელიც განკუთვნილია შეფასების სისტემით იდენტიფიცირებული ღატაკი ოჯახების სოციალურ-ეკონომიკური მდგომარეობის გაუმჯობესებისათვის“.

განსახილველ შემთხვევაშიც მნიშვნელოვანია რა შინაარსი გააჩნია ტერმინს „ღატაკი ოჯახი“. ტერმინთა განმარტება მოცემულია თავად „სოციალური დახმარების შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-4 მუხლში, რომლის „რ“ ქვეპუნქტის თანახმად, ღატაკი ოჯახი“ არის „განცალკევებულ საცხოვრებელ ფართობზე მუდმივად მცხოვრები პირი ან პირთა წრე, რომელიც ეწევა ერთობლივ შინასამეურნეო საქმიანობას და რომლის სოციალურ-ეკონომიკური მდგომარეობის მაჩვენებელი საქართველოს მთავრობის მიერ დადგენილ დონეზე ნაკლებია“. ღატაკი ოჯახის შემთხვევაშიც, მისი სტატუსის უმთავრეს განმსაზღვრელ ელემენტს წარმოადგენს განცალკევებულ საცხოვრებელ ფართობზე მუდმივად ცხოვრების ფაქტი. შესაბამისად, პირები, რომელთაც არ გააჩნიათ მუდმივი საცხოვრებელი ადგილი, საარსებო შემწეობის მიღების შემთხვევაშიც, სადავო ნორმათა ერთობლივი წაკითხვის შედეგად, გამორიცხულნი არიან ამ დახმარების მიმღებ ადრესატთა წრიდან. აღნიშნული დასკვნის გაკეთების საშუალებას იძლევა აგრეთვე „უსახლკარი პირის“ ცნება, რომელიც დასახელებული კანონის მე-4 მუხლის „ჟ“ ქვეპუნქტშია მოცემული და მას განმარტავს, როგორც „მუდმივი, განსაზღვრული საცხოვრებელი ადგილის არმქონე პირი, რომელიც ადგილობრივი თვითმმართველობის ორგანოში რეგისტრირებულია, როგორც უსახლკარო“. ღატაკი ოჯახისაგან განსხვავებით, უსახლკარო პირის ცნებაში მთავარ მახასიათებელს მისთვის სწორედ მუდმივი საცხოვრებელი ფართობის არქონა წარმოადგენს.

შესაბამისად, უფლება, რომელიც ვიწროდ გააჩნიათ მხოლოდ ღატაკ ოჯახებს სადავო ნორმების თანახმად, არ მიემართება და მისით ვერ სარგებლობენ უსახლკარო პირები. აღნიშნულს განაპირობებს სწორედ სადავო ნორმები, რომელიც ზღუდავს მატერიალურ უფლებას, უსახლკარო პირმა მიიღოს საარსებო შემწეობა.

საარსებო შემწეობის მიღების უფლებისთვის მნიშვნელოვანია აგრეთვე მთავრობის 145-ე დადგენილების მე-2 მუხლის პირველი პუნქტი, რომლის თანახმადაც: „ამ წესის მიზნებისათვის მიზნობრივი სოციალური დახმარება არის ფულადი სახის გასაცემელი (შემდგომში – საარსებო შემწეობა), რომლის მიზანია შეფასების სისტემით იდენტიფიცირებული ღატაკი ოჯახების სოციალურ-ეკონომიკური მდგომარეობის გაუმჯობესება, ქვეყანაში სიღატაკის დონის შემცირება ან/და მისი პრევენცია“. ამავე დადგენილების მე-5 მუხლის პირველი პუნქტის მიხედვით კი: „საარსებო შემწეობის მიღების უფლება აქვს ოჯახს, რომელიც დადგენილი წესით რეგისტრირებულია სოციალურად დაუცველი ოჯახების მონაცემთა ერთიან ბაზაში (შემდგომში – მონაცემთა ბაზა) და მისი სარეიტინგო ქულა ნაკლებია ამ წესით დადგენილი საარსებო შემწეობის მისაღებ ზღვრულ ქულაზე (შემდგომში – ღატაკი ოჯახი)“.

მართალია, თავად საქართველოს მთავრობის №145 დადგენილება არ განსაზღვრავს „ღატაკი ოჯახის“ ცნებას, თუმცა სადავო ნორმა მიუთითებს ღატაკ ოჯახზე, და მხოლოდ მას ანიჭებს საარსებო შემწეობის მიღების უფებას. ამასთან, მე-5 მუხლის ციტირებული პირველი პუნქტი უფლებას ადგენს „ოჯახისათვის“, ხოლო ოჯახის ცნება იქნა განმარტებული ასევე საქართველოს მთავრობის №126 დადგენილების მე-2 მუხლის „ბ“ ქვეპუნქტის მიხედვით. სწორედ საქართველოს მთავრობის №126 დადგენილებაში მოცემული ტერმინთა განმარტებები გამოიყენება საქართველოს მთავრობის №145 დადგენილებაშიც, რომლის მე-4 მუხლის პირველი პუნქტის თანახმად, „ამ წესში გამოყენებულ ტერმინებს აქვს იგივე მნიშვნელობა, რაც „ქვეყანაში სიღატაკის დონის შემცირებისა და მოსახლეობის სოციალური დაცვის სრულყოფის ღონისძიებათა შესახებ“ საქართველოს მთავრობის 2010 წლის 24 აპრილის №126 დადგენილებით დამტკიცებულ „სოციალურად დაუცველი ოჯახების მონაცემთა ერთიანი ბაზის ფორმირების წესსა“ და „სოციალურად დაუცველი ოჯახების სოციალურ-ეკონომიკური მდგომარეობის შეფასების წესის დამტკიცების თაობაზე“ საქართველოს შრომის, ჯანმრთელობისა და სოციალური დაცვის მინისტრის 2010 წლის 20 მაისის 141/ნ ბრძანებით დამტკიცებულ „სოციალურად დაუცველი ოჯახების სოციალურ-ეკონომიკური მდგომარეობის შეფასების წესში“, თუ ამავე წესით სხვა რამ არ არის გათვალისწინებული“.

შესაბამისად, მსგავსად „სოციალური დახმარების შესახებ“ საქართველოს კანონის გასაჩივრებული ნორმისა, საქართველოს მთავრობის №145 დადგენილების მითითებული ნორმებიც გამორიცხავს უსახლკარო პირებს სოციალური დახმარების მიმღებ პირთა წრიდან.

გარდა აღნიშნულისა, „საქართველოს შრომის, ჯანმრთელობისა და სოციალური დაცვის მინისტრის 2006 წლის 22 აგვისტოს №225/ნ ბრძანების „მიზნობრივი სოციალური დახმარების დანიშვნისა და გაცემის წესის დამტკიცების შესახებ“ მე-4 მუხლის პირველი პუნქტი ადგენს, რომ „საარსებო შემწეობის მიღების უფლება აქვს ოჯახს, რომელიც მოქმედი კანონმდებლობის შესაბამისად რეგისტრირებულია სოციალურად დაუცველი ოჯახების მონაცემთა ერთიანი ბაზაში (შემდგომში – „მონაცემთა ბაზა“) და მისთვის მინიჭებული სარეიტინგო ქულა ნაკლებია საქართველოს მთავრობის მიერ განსაზღვრულ საარსებო შემწეობის მისაღებ ზღვრულ ქულაზე (შემდგომში – „ღატაკი ოჯახი“)“.

დასახელებული სადავო ნორმა იმეორებს იმ შინაარსს, რომელიც გადმოცემულია როგორც კანონში, ისე მთავრობის №145 დადგენილებაში, გამომდინარე იქედან, რომ მინისტრის დასახელებული ბრძანების მე-2 მუხლის თანახმად, „ამ წესში გამოყენებულ ტერმინებს გააჩნია იგივე მნიშვნელობა, რაც „სოციალური დახმარების შესახებ“ საქართველოს მთავრობის 2006 წლის 28 ივლისის №145 დადგენილებით დამტკიცებულ „სოციალური დახმარების პროგრამის განხორციელების ძირითადი პრინციპები, რეინტეგრაციის შემწეობისა და შვილობილად აყვანის (მინდობით აღზრდის) ანაზღაურების ოდენობა, სოციალური დახმარების ოდენობის გაანგარიშების, ღონისძიებათა დაფინანსებისა და ანგარიშსწორების წესში“, „ქვეყანაში სიღატაკის დონის შემცირებისა და მოსახლეობის სოციალური დაცვის სრულყოფის ღონისძიებათა შესახებ“ საქართველოს მთავრობის 2010 წლის 24 აპრილის №126 დადგენილებით დამტკიცებულ „სოციალურად დაუცველი ოჯახების მონაცემთა ერთიანი ბაზის ფორმირების წესში“, თუ ამ წესით სხვა რამ არ არის გათვალისწინებული“.

ეს კონკრეტული სადავო ნორმებიც განიმარტება იდენტურად, როგორც ყველა სხვა დასახელებული შემზღუდველი ნორმა, რომელიც საკუთარი ადრესატებიდან გამორიცხავს უსახლკარო პირებს და მხოლოდ განცალკევებულ საცხოვრებელ ფართობზე მუდმივად მცხოვრებღატაკ ოჯახებს ანიჭებს საარსებო შემწეობის მიღების უფლებას. შესაბამისად, სწორედ მითითებული ნორმები წარმოადგენს მოსარჩელესა და მის მდგომარეობაში მყოფი პირებისთვის შემზღუდველი ხასიათის რეგულაციას.

გარდა დასახელებული შეზღუდვებისა უსახლკარო პირებისათვის, მნიშვნელოვანია გარემოება, რომ ოჯახი, რომელიც რეგისტრირებულია მონაცემთა ერთიან ბაზაში და იღებს საარსებო შემწეობას, იმ შემთხვევაში, თუკი დაკარგავს საცხოვრებელ ადგილს და აღარ ცხოვრობს საკუთარ განაცხადში მითითებულ მისამართზე მუდმივად, შეუჩერდება საარსებო შემწეობის მიღების უფლება. საარსებო შემწეობის გაცემას, შეჩერებას, შეწყვეტასა და მსგავს საკითხებთან დაკავშირებული ურთიერთობები დარეგულირებულია „მიზნობრივი სოციალური დახმარების დანიშვნისა და გაცემის წესის დამტკიცების შესახებ“ საქართველოს შრომის, ჯანმრთელობისა და სოციალური დაცვის მინისტრის 2006 წლის 22 აგვისტოს №225/ნ ბრძანებით, რომლის მე-13 მუხლის პირველი პუნქტის „ა“ ქვეპუნქტის თანახმად: „საარსებო შემწეობის დანიშნვის შეჩერების საფუძველია, თუ ოჯახი მუდმივად არ ცხოვრობს მონაცემთა ბაზაში მითითებულ მისამართზე“. ამავე მუხლის მე-5 პუნქტის მიხედვით „საარსებო შემწეობის დანიშვნის შეჩერების საფუძვლის გადამოწმების შემდეგ, თუ ოჯახს აქვს სოციალური დახმარების მიღების უფლება, საარსებო შემწეობა ინიშნება ამ წესის მე-4 მუხლის შესაბამისად“. ხსენებული მე-4 მუხლი წარმოადგენს ერთ-ერთ სადავო ნორმას, რომლის შინაარსზეც უკვე იყო საუბარი და აღინიშნა, რომ ის უსახლკარო პირებისათვისარ იძლევა უფლებას, მიიღონ სოციალური დახმარება. აგრეთვე, დასახელებული ბრძანების მე-15 მუხლის პირველი პუნქტის „დ“ ქვეპუნატის თანახმად, „სააგენტოს უფლება აქვს შეაჩეროს საარსებო შემწეობის გაცემა, ნებისმიერ ეტაპზე, თუ ოჯახი ახლად გამოვლენილ გარემოებათა გამო საჭიროებს დამატებით შესწავლა-შემოწმებას, მათ შორის ოჯახი მუდმივად არ ცხოვრობს მონაცემთა ბაზაში მითითებულ მისამართზე“. შემდგომი ქმედებები კი, რომელმაც შესაძლოა საარსებო შემწეობის განახლება გამოიწვიოს, კვლავაც იგივე პროცედურებს მოითხოვს და იმავე შინაარსის ინფორმაციას, რაც ასევე არის სადავოდ მიჩნეული წარმოდგენილი კონსტიტუციური სარჩელით და ასევე გამორიცხავს მუდმივი საცხოვრებელი ადგილის არმქონე პირებს საარსებო შემწეობის მიმღებ და ბაზაში რეგისტრაციის უფლების მქონე პირთაგან.

საბოლოოდ, უნდა აღინიშნოს, რომ განსახილველ კონსტიტუციურ სარჩელში წარმოჩენილ პრობლემას არსებულ რეგულაციათა ერთი კომპონენტი ქმნის, რომელიც გულისხმობს უსახლკარო, მუდმივი საცხოვრებლის არმქონე პირებისთვის როგორც მონაცემთა ერთიან ბაზაში რეგისტრაციის, ისე შემდგომში საარსებო შემწეობის მიღების უფლების შეზღუდვას. ეს შეზღუდვა კი სწორედ დასახელებული ნორმებიდან მომდინარეობს.

სუბსიდიურობა

მონაცემთა ერთიან ბაზაში რეგისტრაციასთან დაკავშირებით რეგულაციები არ არის დადგენილი „სოციალური დახმარების შესახებ“ საქართველოს კანონით, რომელიც თავის მხრივ მხოლოდ საარსებო შემწეობის მატერიალური უფლების რეგლამენტაციას ახდენს და სრულიად არ იხსენიებს მონაცემთა ერთიანი ბაზის ფორმირებასთან დაკავშირებულ საკითხებს.

იმავდროულად, საქართველოს მთავრობის №126 დადგენილების პირველივე მუხლის პირველი პუნქტი განსაზღვრავს მონაცემთა ერთიანი ბაზის შექმნისა და მისი ფორმირების წესს. შესაბამისად, სწორედ ეს დადგენილება წარმოადგენს აქტს, რომელიც დამოუკიდებლად რომელიმე ზემდგომი ნორმატიული აქტისაგან, ქმნის მონაცემთა ერთიანი ბაზის ფორმირების წესებს. შესაბამისად, ამ შემთხვევაში არ არსებობს უფრო ზემდგომი ნორმატიული აქტი, რომლის გარეშეც შეუძლებელი იქნებოდა საკონსტიტუციო სასამართლოსათვის სადავო ნორმაზე სრულყოფილი მსჯელობა.

საარსებო შემწეობის მიღებასთან დაკავშირებით, გასაჩივრებულ ნორმებს წარმოადგენს როგორც კანონის დებულებები, ისე დადგენილებისა და ბრძანების შესაბამის უფლებასთან მიმართული ნორმები. გამომდინარე აქედან, არ არსებობს უფრო მაღალი იურიდიული ძალის მქონე ნორმატიული აქტი, რომლის გარეშეც შეუძლებელი იქნებოდა სადავო ნორმებთან დაკავშირებით სრულფასოვანი მსჯელობა.

მოთხოვნის არსი და დასაბუთება

მოგახსენებთ, რომ გარკვეულწილად სადავო ნორმები დაყოფილია სამ კატეგორიად, თუმცა დავის და პრობლემის არსი, მისი დასაბუთება და არაკონსტიტუციურობა, მოსარჩელე მხარის აზრით, იდენტურია და მდგომარეობს იმაში, რომ უსახლკარო ადამიანები, მიუხედავად მათი უკიდურესად მძიმე სოციალურ-ეკონომიკური მდგომარეობისა, ვერ რეგისტრირდებიან მონაცემთა ერთიან ბაზაში (რაც თავისთავად არ წარმოადგენს თვითმიზანს და ბაზაში რეგისტრაციას გარკვეული სარგებელი უკავშირდება სახელმწიფოს მხრიდან, რომელსაც დასაბუთების ნაწილში მოგახსენებთ და შესაბამისად, მოსარჩელეს და მის მდგომარეობაში მყოფ პირებს გააჩნიათ ინტერესი როგორც საარსებო შემწეობის მიღებასთან დაკავშირებით, ისე დამოუკიდებლად, მონაცემთა ერთიან ბაზაში რეგისტრაციასა და ამ ფაქტთან დაკავშირებულ სხვა ბენეფიტებთან) და ვერ იღებენ საარსებო შემწეობას. გამომდინარე აქედან, მოსარჩელე მხარე მიზანშეწონილად მიიჩნევს სადავო ნორმების არაკონსტიტუციურობის დასაბუთებისას ერთიანად წარმოადგინოს არგუმენტაცია ყველა სადავო ნორმასთან დაკავშირებით და მხოლოდ საჭიროების შემთხვევაში გამოყოს ისინი კატეგორიებად.

 

სადავო ნორმების შესაბამისობა საქართველოს კონსტიტუციის მე-14 მუხლთან მიმართებით.

კანონის წინაშე თანასწორობის კონსტიტუციურ პრინციპთან სადავო ნორმათა შესაბამისობაზე მსჯელობისას, უპირველესად უნდა გამოიყოს შესადარებელი ჯგუფები, რომელთა შორისაც არსებობს დისკრიმინაციული მოპყრობა. განსახილველ შემთხვევაში ასეთ შესადარებელ ჯგუფებს წარმოადგენს ერთი მხრივ პირები/ოჯახები, რომელთაც გააჩნიათ მუდმივი განცალკევებული საცხოვრებელი ადგილი და მეორე მხრივ, პირები/ოჯახები, რომელთაც არ გააჩნიათ მუდმივი საცხოვრებელი ადგილი და არიან უსახლკაროები.

შემდგომ ეტაპზე, უნდა შემოწმდეს, გამოყოფილი შესადარებელი ჯგუფები წარმოადგენენ თუ არა არსებითად თანასწორ პირებს. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს პრაქტიკის თანახმად, არსებითად თანასწორობის საკითხი ყოველ კონკრეტულ შემთხვევაში უნდა შეფასდეს კონკრეტულ ურთიერთობასთან მიმართებით და არა აბსტრაქტულად. განსახილველ შემთხვევაში არსებითად თანასწორობის შეფასება უნდა მოხდეს იმ საჭიროებებთან მიმართებით, რომლის გამოც მიმართავენ პირები მონაცემთა ერთიან ბაზაში რეგისტრაციისა და საარსებო შემწეობის მოთხოვნით შესაბამის ორგანოებს. მნიშვნელოვანია შეფასდეს, რომ როგორც ბაზაში რეგისტრაციის, ისე საარსებო შემწეობის გაცემის წინაპირობას და საფუძველს წარმოადგენს პირების/ოჯახების მძიმე სოციალურ-ეკონომიკური მდგომარეობა, მათი სიღარიბე. შესაბამისად, ეს ადამიანები საჭიროებენ სახელმწიფოს მხრიდან დახმარებას, გარკვეული სარგებლის მიღებასა და შეღავათებს. ამ მიზანთან მიმართებით ნებისმიერი ადამიანი, რომელიც თავს მიიჩნევს ამგვარი საჭიროების მქონე პირად, მიუხედავად იმისა, მას გააჩნია თუ არა მუდმივი საცხოვრებელი ადგილი, არიან თანასწორნი, თანაბარი საჭიროების მქონენი.

მას შემდეგ, რაც დადგინდება, რომ გამოყოფილი შესადარებელი ჯგუფები წარმოადგენენ არსებითად თანასწორ სუბიექტებს, უნდა გამოიკვეთოს მათ მიმართ სადავო ნორმებით გათვალისწინებული განსხვავებული მოპყრობა. გამომდინარე საკონსტიტუციო სასამართლოს დამკვიდრებული პრაქტიკიდან, „კონსტიტუციის მე-14 მუხლით დაცული თანასწორობის უფლების შეზღუდვას ადგილი ექნება მხოლოდ იმ შემთხვევაში, თუ აშკარაა არსებითად თანასწორი პირების მიმართ უთანასწორო მოპყრობა (ან არსებითად უთანასწორო პირების მიმართ თანასწორი მოპყრობა)“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2014 წლის 4 თებერვლის №2/1/536 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქეები - ლევან ასათიანი, ირაკლი ვაჭარაძე, ლევან ბერიანიძე, ბექა ბუჩაშვილი და გოჩა გაბოძე საქართველოს შრომის, ჯანმრთელობისა და სოციალური დაცვის მინისტრის წინააღმდეგ“; II-10).

განსახილველ შემთხვევაში ნათელია, რომ სახეზე გვაქვს არსებითად თანასწორი პირების მიმართ განსხვავებული მოპყრობა, გამომდინარე იქედან, რომ როგორც მუდმივი საცხოვრებელი ადგილის მქონე, ისე უსახლკარო პირები საჭიროებენ როგორც ბაზაში რეგისტრაციას, ისე საარსებო შემწეობის მიღებას, თუმცა მათ შესაბამისი კანონმდებლობა, განსხვავებულ უფლებრივ მდგომარეობაში აყენებს. კერძოდ, მუდმივი საცხოვრებლის მქონე პირებს გააჩნიათ უფლება მიმართონ შესაბამის ორგანოს და მოითხოვონ ბაზაში რეგისტრაცია, ასევე, შესაბამისი პირობების დაკმაყოფილების შემდგომ, მათ გააჩნიათ უფლება, მიიღონ საარსებო შემწეობა. მათგან განსხვავებით, ამგვარი უფლებებით ვერ სარგებლობენ უსახლკარო პირები, რომლებიც გამორიცხულნი არიან შესაბამისი, მითითებული კანონმდებლობით ამ უფლებებით სარგებლობისაგან. ამგვარად, სახეზეა სახელმწიფოს დამოკიდებულება, რომლის თანახმადაც, არსებითად თანასწორი პირების მიმართ ხორციელდება დიფერენცირებული მიდგომა.

საკონსტიტუციო სასამართლოს პრაქტიკის თანახმად, ნებისმიერი სახის დიფერენცირება არ უნდა იქნეს განხილული დისკრიმინაციად და საქართველოს კონსტიტუციის მე-14 მუხლთან შეუსაბამოდ, ვინაიდან საკმარისად მსგავს მდგომარეობაში მყოფი პირების მიმართ არათანაბარი მოპყრობაც კი შესაძლოა იყოს დასაბუთებული და აუცილებელი დემოკრატიულ სახელმწიფოში, რის გამოც იგი შეფასებულ უნდა იქნეს თანაზომიერების პრინციპის გამოყენებით.

ამგვარი შეფასების ეტაპზე, საკონსტიტუციო სასამართლო იყენებს ორგვარ ტესტს, კერძოდ რაციონალური დიფერენცირებისა და მკაცრი შეფასების ტესტებს დიფერენცირებული მიდგომის ხასიათისა და ინტენსივობის გათვალისწინებით. ამ დროს მნიშვნელოვანია ნიშნის დადგენა, რომლის საფუძველზეც ხორციელდება განსხვავებული მიდგომა და დიფერენცირების ინტენსივობა, კერძოდ რამდენად მკვეთრად აშორებს შესადარებელ პირებს ერთმანეთისაგან სადავო რეგულაციები.

იმ შემთხვევაში, თუკი სახეზეა „კლასიკური ნიშნით“, კონსტიტუციის მე-14 მუხლში პირდაპირ მოხსენიებული ნიშნით დიფერენცირება, სასამართლო იყენებს მკაცრი შეფასების ტესტს. ამასთან, არაკლასიკური ნიშნით დიფერენცირებისას, როდესაც მისი ინტენსივობა მაღალია, მიუხედავად ნიშნისა, გამოიყენება მკაცრი შეფასების ტესტი.

განსახილველ შემთხვევაში, განსხვავებული მოპყრობის საფუძველს წარმოადგენს პირთა/ოჯახის კონკრეტულ განცალკევებულ ტერიტორიაზე, ფართობზე მუდმივად ცხოვრების ფაქტი. სწორედ ამგვარი ფაქტის ქონა ან არქონა წარმოადგენს შესაბამისი პირებისათვის განსხვავებული სამართლებრივი შედეგების დადგომის საფუძველს. გარკვეული ნიშნის ქვეშ რომ მოხდეს ამ ფაქტის გაერთიანება, შესაძლებელია ნიშნად მოაზრებულ იქნეს საცხოვრისის არსებობის ნიშანი.

საქართველოს კონსტიტუციის მე-14 მუხლში პირდაპირ მოხსენიებულია „საცხოვრებელი ადგილის“ ნიშნით დისკრიმინაციის აკრძალვა, რომელიც წარმოადგენს კლასიკური ნიშნით დიფერენცირებას. მნიშვნელოვანია განიმარტოს, რამდენად აქვს განსახილველ შემთხვევაში ამ ნიშნით დიფერენცირებას ადგილი. საკონსტიტუციო სასამართლოს განმარტებით, „თანასწორობის უფლების ბუნებიდან გამომდინარე, მისი მოქმედება დაკავშირებულია შესადარებელი ჯგუფების არსებობასთან, ხოლო საცხოვრებელი ადგილის ნიშნით დიფერენცირება გულისხმობს განსახლების სხვადასხვა გეოგრაფიულ ტერიტორიაზე მცხოვრებ პირთათვის განსხვავებული უფლებების დადგენას” (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2011 წლის 18 მარტის №2/1/473 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქე ბიჭიკო ჭონქაძე და სხვები საქართველოს ენერგეტიკის მინისტრის წინააღმდეგ”, II-8). ამ კუთხით აუცილებელია კითხვაზე პასუხის გაცემა, რამდენად არის „საცხოვრებელი ადგილის“ ნიშნის ეს კონკრეტული განმარტება ამომწურავი, რა იგულისხმება გეოგრაფიულ ტერიტორიაში და რამდენად ამოიწურება მისი შინაარსი მხოლოდ ქვეყნის კონკრეტული ტერიტორიის გეოგრაფიული საზღვრებით.

მოსარჩელე მხარე მიიჩნევს, რომ „საცხოვრებელი ადგილის“ ნიშნის მხოლოდ გეოგრაფიული ტერიტორიული ერთეულების შინაარსით გადმოცემით მნიშვნელოვნად და არაგონივრულად დავიწროვდებოდა მისი შინაარსი. როდესაც ვსაუბრობთ კონსტიტუციის მე-14 მუხლშიმოხსენიებულ დისკრიმინაციის აკრძალვის ნორმა-პრინციპზე, აქ ნებისმიერი ნიშნის მითითება გამომდინარეობს სწორედ ამ ნიშნით ადამიანთა ჯგუფების ერთმანეთისაგან გამოყოფაზე, განსხვავებაზე და მათ მიმართ განსხვავებული რეგულაციების დადგენაზე (საპირისპიროდ არსებითად არათანასწორი პირების მიმართ იდენტური მოპყრობის შემთხვევაში). შესაბამისად, „საცხოვრებელი ადგილის“ მიხედვით პირთა მიმართ განსხვავებული რეგულაციების დადგენას ადგილი აქვს არა მხოლოდ მაშინ, როდესაც პირობითად თბილისსა და რუსთავში მცხოვრები პირების მიმართ იგივე ხელისუფლება ატარებს განსხვავებულ პოლიტიკასა თუ განსხვავებულ რეგულაციებს ადგენს, არამედ თავად ცალკეულ გეოგრაფიულ ერთეულებს შორის შესაძლებელია დანახულ იქნეს ამ ნიშნით დისკრიმინაცია მაშინ, როდესაც შესაძლებელია ამგვარი საცხოვრებელი ადგილის გარკვეულ კატეგორიად, კონკრეტული ნიშნებით დახასიათება და მათთვის სამართლებრივი თუ სხვა სახის სტატუსის მინიჭება. მთავარი და ამ ნიშნის არსებობის განმაპირობებელი გარემოება არის ამგვარად გამოყოფილი საცხოვრებელი ადგილის განსხვავებული ფორმების შემთხვევებში ადამიანების მიმართ განსხვავებული (ან იდენტური) მოპყრობა.

განსახილველ შემთხვევაში, მოსარჩელის აზრით სახეზეა „საცხოვრებელი ადგილის“ ნიშნით დისკრიმინაცია, ვინაიდან: ერთი მხრივ, არსებობენ ადამიანები, რომლებიც სხვადასხვა საფუძვლითა და სამართლებრივი ფორმით ცხოვრობენ მუდმივად გარკვეულ ტერიტორიაზე, ფართზე, ხოლო მეორე მხრივ ადამიანები, რომლებიც წარმოადგენენ უსახლკარო მიუსაფარ პირებს და ცხოვრობენ ქუჩაში, დროებით დაკუსტარულად შექმნილან საჯარო სივრცეში არსებულ სხვა ნაგებობებში, რომელიც არ არის მყარი, გამოუსადეგარია საცხოვრებელი მიზნებისათვის და სხვა.საქართველოს კონსტიტუციის მე-14 მუხლით გადმოცემული საცხოვრებელი ადგილის ნიშნის განსაზღვრის მიზნებისათვის, სწორედ ის არის მნიშვნელოვანი, რომ ობიექტური კრიტერიუმებით შესაძლებელია შესადარებელი ჯგუფების ერთგვარად დახასიათება, მათი გარკვეული საერთო მახასიათებლებლის ქვეშ გაერთიანება. ამასთან, ამგვარი მუდმივი საცხოვრებელი ადგილი ან მისი არქონა, წარმოადგენს არა თანმდევ ნიშანს, არამედ სწორედ ის არის საფუძველი, რათა შესაბამისმა ორგანოებმა ავტომატურად განაცხადონ უარი განმცხადებლისმონაცემთა ერთიან ბაზაში რეგისტრაციაზე, სარეიტინგო ქულის მინიჭებასა თუ საარსებო შემწეობის გაცემაზე. ამ მიმართულებით, მუდმივი საცხოვრებელი ადგილის არარსებობა გაგებულ უნდა იქნეს ერთგვარ ფორმად „საცხოვრებელი ადგილის“ ნიშნის დადგენის მიზნებისათვის.მაშინ, როდესაც ცალსახაა კანონმდებლის მიდგომა, გამოყოს ზოგადად მატერიალურად შეჭირვებული სოციალური ჯგუფიდან ის კატეგორია, რომელსაც არ გააჩნია მუდმივი საცხოვრებელი ადგილი და მხოლოდ მათ შეუზღუდოს გარკვეული, კანონით მინიჭებული უფლება და სარგებელი, ცალსახად წარმოადგენს სწორედ „საცხოვრებელი ადგილის“ ნიშნით დიფერენცირებას.

კონსტიტუციის მე-14 მუხლით განსაზღვრულ კლასიკურ ნიშანს წარმოადგენს „სოციალური კუთვნილება“. მასთან დაკავშირებით საკონსტიტუციო სასამართლოს მითითებით, „იმისთვის, რომ კანონი ახდენდეს პირთა სოციალური კუთვნილების ნიშნით დიფერენცირებას, საჭიროა მისი მიღების ან მოქმედების პერიოდში არსებობდეს კონკრეტული სოციალური ჯგუფი, რომლის წევრობასაც უკავშირდება დიფერენცირება. შეიძლება თუ არა პირთა ამა თუ იმ წრის განხილვა სოციალურ ჯგუფად, უნდა შეფასდეს ყოველ კონკრეტულ შემთხვევაში. სოციალური ჯგუფის არსებობის დადგენის კრიტერიუმები არ არის ცალსახა და ამომწურავი, თუმცა ზოგადი სურათის შესაქმნელად, პირობითად, შესაძლებელია რამდენიმე მათგანის მითითება: 1. ჯგუფის წევრებს უნდა ახასიათებდეთ საერთო, მუდმივი ბუნება, რომელიც შეიძლება ჩამოყალიბდეს პირის არჩევანის ან მისგან დამოუკიდებელი გარემოებების (ფაქტორების) გამო. მისი შეცვლა არ არის დამოკიდებული ჯგუფის წევრებზე ან იმდენად ფუნდამენტურია მათი პიროვნებისათვის, რომ მისი შეცვლის მოთხოვნა გაუმართლებელია. 2. სოციალურ ჯგუფად შეიძლება მოვიაზროთ პირთა წრე, რომლის წევრებიც მჭიდროდ არიან დაკავშირებული მსგავსი იმიჯის, ქცევების ან/და ინტერესების საფუძველზე. ამავე დროს, ორივე შემთხვევაში ჯგუფის წევრებს უნდა ჰქონდეთ ისეთი ბუნება (თვისებები), რომელიც საშუალებას მისცემდა გარეშე პირებს, მოეხდინათ მათი როგორც კონკრეტული სოციალური ჯგუფის წევრების იდენტიფიცირება. თუმცა საკონსტიტუციო სასამართლო არ გამორიცხავს ისეთი პირთა წრის არსებობას, რომელიც ამ კრიტერიუმების დაკმაყოფილების გარეშეც შეიძლება მიჩნეულ იქნეს სოციალურ ჯგუფად” (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2011 წლის 18 მარტის გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქე ბიჭიკო ჭონქაძე და სხვები საქართველოს ენერგეტიკის მინისტრის წინააღმდეგ”, II-10; საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2014 წლის 8 ოქტომბრის №2/4/532,533 საქმეზე „საქართველოს მოქალაქეები - ირაკლი ქემოკლიძე და დავით ხარაძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-113).

ამ განმარტებიდან ჩანს საკონსტიტუციო სასამართლოს მიდგომა, რომელიც ამომწურავად არ ჩამოთვლის კრიტერიუმებს და იძლევა საშუალებას, ყოველ კონკრეტულ შემთხვევაში იქნეს შეფასებული შესადარებელ ჯგუფთა კონკრეტული სოციალური ნიშნით დაჯგუფების შესაძლებლობა. ამასთან, განსახილველ შემთხვევაში არსებობს ორი სოციალური ჯგუფი. ერთი მხრივ არიან სოციალურად დაუცველი ოჯახები, რომელთაც გააჩნიათ მუდმივი საცხოვრებელი ადგილი, ხოლო მეორე მხრივ, უკიდურესად შეჭირვებულ სოციალურ-მატერიალურ მდგომარეობაში მყოფი პირები, რომელთაც შესადარებელი ჯგუფისაგან განსხვავებით, წარმოადგენენ უსახლკარო პირებს. სრულიად გაუმართლებელია ჩაითვალოს, რომ ამ პირებს გააჩნიათ შესაძლებლობა გავლენა მოახდინონ საკუთარ სოციალურ მდგომარეობაზე. მათ უსახლკარო პირებისადმი მიკუთვნებას სწორედ მათი მძიმე მატერიალური მდგომარეობა განაპირობებს, რომელიც არ აძლევთ შესაძლებლობას შეიძინონ ან მართლზომიერად ფლობდნენ საცხოვრებელ ადგილს. ამ პირებს აღენიშნებათ მსგავსი ინტერესები. შესაბამისად, მოსარჩელე მხარე მიიჩნევს, რომ განსახილველ შემთხვევაში სასამართლომ დიფერენცირების ნიშნად შესაძლოა განიხილოს სოციალური კუთვნილება. საცხოვრებელი ადგილის ნიშნით დიფერენცირება, იმავდროულად არ გამორიცხავს სოციალური კუთვნილების ნიშნით დიფერენცირებას და ისინი სრულიად თავსებადია განსახილველ შემთხვევაში. შესაბამისად, მოსარჩელე მხარის აზრით, განსახილველ შემთხვევაში დიფერენცირება ხორციელდება ორი განსხვავებული კლასიკური ნიშნის საფუძველზე.

იმ შემთხვევაში, თუკი სასამართლო არ გაიზიარებს მოსარჩელე მხარის არგუმენტაციას და დიფერენცირებას არ დაუკავშირებს არც ერთ კლასიკურ ნიშანს, მაინც არსებობს მკაცრი შეფასების ტესტის გამოყენების საფუძველი გამომდინარე დიფერენცირების მაღალი ინტენსივობიდან. ინტენსივობის ხარისხის შეფასებისას, სასამართლო მხედველობაში იღებს გარემოებას, თუ რამდენად მკვეთრად აშორებს შესადარებელ ჯგუფებს კონკრეტულ ურთიერთობაში სადავო ნორმები.

უნდა აღინიშნოს, რომ საარსებო შემწეობის მიღებასა და მონაცემთა ერთიან ბაზაში რეგისტრაციასთან დაკავშირებული საკითხების მომწესრიგებელი კანონმდებლობის თანახმად, უსახლკარო პირები სრულიად არიან გამორიცხულნი ამ უფლებებით სარგებლობისაგან. გარდა ამისა, მნიშვნელოვანია, რომ დასახელებული კანონმდებლობით არ არის გათვალისწინებული არანაირი გამონაკლისი შემთხვევა, როდესაც შესაძლებელი იქნებოდა უფლებების გავრცელება მათ შორის, უსახლკარო პირებზეც. ამასთან, ამ რეგულაციებს არ გააჩნია დროებითი ხასიათი და ის მოქმედებს მუდმივად. გარდა დასახელებული გარემოებებისა, საკონსტიტუციო სასამართლო მხედველობაში იღებს პირთა შესაძლებლობას, გარკვეული გავლენა მოახდინონ და შეცვალონ საკუთარი სამართლებრივი მდგომარეობა, ისევე როგორც დიფერენცირების ინტენსივობა. ეს გარემოება ვერ გამოდგება დიფერენცირების არადისკრიმინაციულობის სამტკიცებლად, თუმცა იგი ინტენსივობის შესაფასებლად გამოიყენება. როგორც უკვე აღინიშნა, უსახლკარო პირები იმყოფებიან უკიდურესად მძიმე სოციალურ-ეკონომიკურ მდგომარეობაში. მათ არ გააჩნიათ შესაძლებლობა შეცვალონ საკუთარი მდგომარეობა და გარკვეულწილად დააკმაყოფილონ კანონმდებლობით დადგენილი მოთხოვნები იმისთვის, რომ შეძლონ მონაცემთა ერთიან ბაზაში რეგისტრაცია და შემდგომში საარსებო შემწეობის მიღება. ამასთან, მონაცემთა ერთიან ბაზაში რეგისტრაციის ფაქტს, როგორც აღინიშნა, უკავშირდება გარკვეული შეღავათებით სარგებლობის უფლების მინიჭება სხვადასხვა სამართლებრივ თუ სხვა სახის ურთიერთობებში, რომლებიც ბუნებრივია ასევე ერთმევათ უსახლკარო პირებს, ვინაიდან მათ საწყისი ეტაპის დაკმაყოფილება არ შეუძლიათ და არ გააჩნიათ უფლება იყვნენ რეგისტრირებულნი მონაცემთა ერთიან ბაზაში. მოსარჩელე მხარე მიიჩნევს, რომ დიფერენცირების ინტენსივობის შეფასებისას ასევე გათვალისწინებულ უნდა იქნეს ის უფლებები, რომელთან მიმართებითაც ფასდება კონკრეტული რეგულაციები. როდესაც საუბარია სოციალურ დახმარებებსა და შეღავათებზე, მნიშვნელოვანია, რომ ეს ეხება ადამიანების ყოველდღიური, მინიმალური საჭიროებების დაკმაყოფილებას და შესაძლოა მინიმალური ოდენობის თანხებიც კი, ამ კატეგორიის პირებისთვის იყოს სასიცოცხლოდ აუცილებელი არსებობისა და ცხოვრებისთვის. მონაცემთა ერთიანი ბაზა წარმოადგენს იმ წყაროს, რომელთანაც დაკავშირებულია უმნიშვნელოვანესი სოციალური სერვისები, რომელთაც როგორც ცენტრალური ხელისუფლება, ისე ადგილობრივი მუნიციპალიტეტები გეგმავენ და ახორციელებენ და რომელთა მიმართაც წვდომა არ გააჩნია მოსარჩელეს და მის მდგომარეობაში მყოფ პირებს. მათზე ვრცლად დასაბუთების ნაწილში იქნება წარმოდგენილი, თუმცა ინტენსივობის სიმძიმის შესაფასებლად, მნიშვნელოვანია სასამართლოსთვის განმარტება, რომ ამგვარი შეღავათები მოქმედებს ცხოვრების მრავალ სფეროში, მიემართება სამართლიანი სასამართლოს უფლებას და მასზე მისაწვდომობას სახელმწიფო ბაჟისაგან განთავისუფლების თვალსაზრისით, ასევე სახელმწიფოს ხარჯზე იურიდიული დახმარების გაწევა პირებისათვის. აგრეთვე სააღსრულებო წარმოებისას საფასურის წინასწარ გადახდის ვალდებულებისაგან განთავისუფლება. სარგებელთა შორის არის უმნიშვნელოვანესი სოციალური სერვისები უფასო სასადილოების სახით, რომლებიც ასევე მიმართულია ვიწროდ მონაცემთა ბაზაში რეგისტრირებული ოჯახებისაკენ; მსჯავრდებულთა კვებით უზრუნველყოფის, სხვადასხვა სახის საფასურთა გადახდისაგან, თუ კონკრეტული ადმინისტრაციული სახდელისაგან განთავისუფლების, ასევე რიგ სოციალური სერვისით მოსარგებლე პირებს შორის პრიორიტეტის მინიჭებისა და სხვა მრავალ სფეროში, რომლებიც ამ ადამიანთა მინიმალური საჭიროებების დაკმაყოფილებისაკენ არის მიმართული და თითოეული უაღრესად მნიშვნელოვანია უსახლკარო პირებისათვის.

გამომდინარე ყოველივე აღნიშნულიდან, მოსარჩელე მხარე მიიჩნევს, რომ განსახილველ შემთხვევაში შესადარებელი ჯგუფების დიფერენცირებას სადავო ნორმები ახდენს მაღალი ინტენსივობით, რის გამოც არსებობს როგორც დიფერენცირების ნიშნით, ისე ინტენსივობის ხარისხის საფუძველზე მკაცრი შეფასების ტესტით დიფერენცირებული მიდგომის დისკრიმინაციული ხასიათის შემოწმების შესაძლებლობა.

„მკაცრი შეფასების ტესტის“ გამოყენებისას, სასამართლო ეფუძნება თანაზომიერების პრინციპს და ადგენს რაციონალურ, სამართლიან ბალანსს საჯარო და კერძო ინტერესებს შორის, „როდესაც აუცილებელია სახელმწიფოს მხრიდან დიფერენცირებული მოპყრობის გამართლებისთვის სახელმწიფოს დაუძლეველი ინტერესის არარსებობის დემონსტრირება და ამ მიზნის მიღწევისთვის შერჩეული რეგულაციის ამავე მიზნებთან თანაზომიერების მტკიცება“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2014 წლის 13 ნოემბრის №1/4/557,571,576 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქეები - ვალერიან გელბახიანი, მამუკა ნიკოლაიშვილი და ალექსანდრე სილაგაძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-18).

უპირველესად, უნდა აღინიშნოს ისსაჯარო ლეგიტიმური მიზანი, რომლის მიღწევასაც ისახავს მიზნად მოპასუხე სადავო რეგულაციათა დადგენით. განსახილველ შემთხვევაში სავარაუდო საჯარო ლეგიტიმურ მიზანს უნდა წარმოადგენდეს სახელმწიფოს საბიუჯეტო სახსრების დაზოგვისა და საკითხის ადმინისტრირების, მისი პროცედურულად მოწესრიგების სირთულე. ეს უკანასკნელი გამომდინარეობს შესაბამისი რეგულაციებიდან, რომელიც გულისხმობს, რომ განცხადებით მიმართვის შემთხვევაში არსებობს სპეციალური რეგულაციები, რომელთა საფუძველზეც მოწმდება ოჯახის სოციალურ-ეკონომიკური მდგომარეობა და სწორედ მათ საცხოვრებელ ადგილას ხდება შეფასება, შემდგომ კი ენიჭებათ სარეიტინგო ქულა. ბუნებრივია, როდესაც პირს არ გააჩნია მუდმივი საცხოვრებელი ადგილი, მეტი ტვირთი ეკისრება შესაბამისი უფლებამოსილების განმახორციელებელ ორგანოს, მივიდეს და ადგილზე გადაამოწმოს ოჯახის/პირის მატერიალური მდგომარეობა, მის საკუთრებაში/მფლობელობაში არსებული ნივთები, მათი ღირებულება და სხვა.

მოსარჩელე მხარე მიიჩნევს, რომ მონაცემთა ერთიან ბაზაში რეგისტრაციისა და საარსებო შემწეობის რეგულირებებით დადგენილი დისკრიმინაციული მოპყრობისათვის სახელმწიფოს საჯარო ლეგიტიმური მიზანი განსხვავებულია და არ ემთხვევა ერთმანეთს, რის საილუსტრაციოდაც აუცილებელია განმარტებულ იქნეს ორივე მათგანისთვის კანონმდებლობით გათვალისწინებული პროცედურები.

მონაცემთა ერთიან ბაზაში პირის/ოჯახის რეგისტრაცია მოითხოვს უფლებამოსილი პირის მხრიდან განმცხადებელი ოჯახის საცხოვრებელ ადგილას მისვლას და მისისოციალურ-ეკონომიკურიმდგომარეობის შეფასებას, რის შემდგომაც ოჯახს ენიჭება სარეიტინგო ქულა და რეგისტრირდება მონაცემთა ერთიან ბაზაში. საქართველოს მთავრობის №126 დადგენილების მე-8 მუხლის მე-5 პუნქტის თანახმად, „ოჯახი მონაცემთა ბაზაში რეგისტრირებულად ითვლება, თუ მას მინიჭებული აქვს სარეიტინგო ქულა“. სარეიტინგო ქულის მინიჭების საკითხი რეგულირდება ამავე დადგენილების მე-12 მუხლით, რომლის პირველი პუნქტის თანახმად, „ოჯახის იდენტიფიკაციის შედეგად მოპოვებული ინფორმაციისა და დადგენილი მეთოდოლოგიის გამოყენებით განისაზღვრება სარეიტინგო ქულა“. მოქმედი კანონმდებლობის თანახმად, სოციალურად დაუცველი ოჯახების მონაცემთა ერთიან ბაზაში ოჯახის რეგისტრაციისათვის საჭიროა მხოლოდ სარეიტინგო ქულის განსაზღვრა, მიუხედავად ამ ქულის ოდენობისა. ოჯახის შეფასებასთან დაკავშირებულ პროცედურებს არეგულირებს საქართველოს შრომის, ჯანმრთელობისა და სოციალური დაცვის მინისტრის 2010 წლის 20 მაისის №141/ნ ბრძანება „სოციალურად დაუცველი ოჯახების სოციალურ-ეკონომიკური მდგომარეობის შეფასების წესის დამტკიცების თაობაზე“, რომლის მე-3 მუხლის მე-2 პუნქტის თანახმადაც, აღნიშნული მიზნით სააგენტოს უფლებამოსილი პირი აგროვებს ორგვარ, ობიექტურ და სუბიექტურ ინფორმაციას. დასახელებული ნორმის „ა“ და „ბ“ ქვეპუნქტების თანახმად, „ობიექტური ინფორმაცია მიიღება სააგენტოს უფლებამოსილი პირის მიერ ოჯახის საცხოვრებელი პირობების ვიზუალური დათვალიერებისა და შესაბამისი დოკუმენტაციის შემოწმების შედეგად“ ხოლო „სუბიექტური ინფორმაცია გულისხმობს ოჯახის უფლებამოსილი წარმომადგენლისაგან ინტერვიუირების შედეგად მიღებულ მონაცემთა ერთობლიობას. ინტერვიუირების პროცესში შესაძლოა მონაწილეობდეს ოჯახის სხვა ინფორმირებული წევრ(ებ)იც“.

ამ შემთხვევაში უსახლკარო პირებისგან სუბიექტური ინფორმაციის მოპოვება ისეთივე წარმატებით და იმავე დანახარჯებით არის შესაძლებელი, როგორც საცხოვრებელი ადგილის მქონე პირებისგან. ობიექტურ ინფორმაციაში მოიაზრება ორი სახის ინფორმაციის მოძიება, კერძოდ ა) დოკუმენტების შემოწმება და ბ) საცხოვრებელი ადგილის ვზუალური დათვალიერება. მათგან დოკუმენტების შემოწმება, მსგავსად სუბიექტური ინფორმაციის მოპოვებისა, შესაძლებელია როგორც საცხოვრებელი ადგილის მქონე პირების, ისე უსახლკარო პირების შემთხვევაში ყველანაირი დაბრკოლების გარეშე. ამასთან, ამგვარი დოკუმენტაციის გამოთხოვა, კომპეტენტურ ორგანოს შეუძლია შესაბამისი უფლებამოსილების მქონე ორგანოებისგან.

პრობლემა და ლეგიტიმური მიზანი სადავო შეზღუდვისათვის ეფუძვნება საცხოვრებელი ადგილის ვიზუალური დათვალიერების შესაძლებლობის სირთულეს, გამომდინარე იქედან, რომ უსახლკარო პირებს არ აქვთ განსაზღვრული მუდმივი საცხოვრებელი ადგილი. შესაბამისად, კომპეტენტური ორგანოს წარმომადგენელს არ გააჩნია მისამართი, სადაც შეძლებდა მისულიყო და ვიზუალური დათვალიერების საფუძველზე გამოერკვია ოჯახის საცხოვრებელი პირობები. შესაბამისად, მონაცემთა ერთიან ბაზაში რეგისტრაციის მიზნებისათვის მხოლოდ ადმინისტრაციული პროცედურების სირთულე არის შესაძლებელი, რომ ჩაითვალოს ლეგიტიმურ მიზნად, ხოლო რაც შეეხება საარსებო შემწეობას, საარსებო შემწეობა, საქართველოს მთავრობის №145 დადგენილების მე-7 მუხლის თანახმად, ენიშნება მონაცემთა ერთიან ბაზაში რეგისტრირებულ ყველა იმ ოჯახს, მიუხედავად მათი რაოდენობისა, რომლის სარეიტინგო ქულაც განისაზღვრება 57 001-ით („სოციალურად დაუცველი ოჯახების (შინამეურნეობების) სოციალურ-ეკონომიკური მდგომარეობის შეფასების მეთოდოლოგიის დამტკიცების შესახებ“ საქართველოს მთავრობის 2010 წლის 30 მარტის №93 დადგენილებით დამტკიცებული მეთოდოლოგიის ფარგლებში შეფასებულ (შესწავლილ) ოჯახებისთვის) და 100 001-ით („სოციალურად დაუცველი ოჯახების (შინამეურნეობების) სოციალურ-ეკონომიკური მდგომარეობის შეფასების მეთოდოლოგიის დამტკიცების შესახებ“ საქართველოს მთავრობის 2014 წლის 31 დეკემბრის №758 დადგენილებით დამტკიცებული მეთოდოლოგიის ფარგლებში შეფასებულ (შესწავლილ) ოჯახებისთვის).

ამგვარად, სარეიტინგო ქულის განსაზღვრისა და შესაბამისად, მონაცემთა ერთიან ბაზაში რეგისტრაციის შემდგომ საარსებო შემწეობის გაცემა აღარ საჭიროებს დამატებით პროცედურებს და სწორედ განსაზღვრული სარეიტინგო ქულის ზღვრულ სარეიტინგო ქულასთან შედარებით ვლინდება საარსებო შემწეობის მიღების უფლების მქონე ოჯახები. გამომდინარე აღნიშნულიდან, საარსებო შემწეობასთან დაკავშირებით, სახელმწიფოსთვის არსებულ ლეგიტიმურ მიზანს შესაძლოა მხოლოდ საბიუჯეტო სახსრების დაზოგვა წარმოადგენდეს, ვინაიდან აქ არ წარმოიშვება დამატებითი ადმინისტრაციული პროცედურების სირთულის საკითხი.

გამოყოფილ მიზნებთან მიმართებით, მოსარჩელე მხარე მიიჩნევს, რომ მონაცემთა ერთიან ბაზაში რეგისტრაციის შემთხვევაში გარკვეული ადმინისტრაციული სირთულე და ტვირთი კომპეტენტური ადმინისტრაციული ორგანოსათვის ნამდვილად წარმოადგენს ლეგიტიმურ მიზანს, რომლის მიღწევისთვის გამოსადეგ საშუალებასაც წარმოადგენს უსახლკარო პირთა გამორიცხვა ბაზაში რეგისტრაციის მოთხოვნით მიმართვის უფლების მქონე პირთაგან.

შემდგომ ეტაპზე, სასამართლომ უნდა შეაფასოს, რამდენად წარმოადგენს შერჩეული საშუალება და ბლანკეტურად უსახლკარო პირთა გამორიცხვა დასახელებული უფლების მქონე სუბიექტთა წრიდან, უფლების ყველაზე ნაკლებად მზღუდავ საშუალებას. მოსარჩელე მხარე მიიჩნევს, რომ სადავო ნორმებით დადგენილი წესი, რომლის თანახმადაც უსახლკარო პირები, რომელთაც არ გააჩნიათ მუდმივი საცხოვრებელი ადგილი, გამორიცხულნი არიან როგორც მონაცემთა ერთიან ბაზაში რეგისტრაციიდან, ისე საარსებო შემწეობის მიმღებ სუბიექტთა წრიდან, არ წარმოადგენს უფლების შეზღუდვის ყველაზე ნაკლებად ინტენსიურ საშუალებას. კერძოდ, სახელმწიფოსთვის ერთ-ერთ ალტერნატივად შესაძლოა განხილულ იქნეს შემდეგი:

ადგილობრივი თვითმმართველობის კოდექსის მე-16 მუხლის მე-2 ნაწილის „ფ“ ქვეპუნქტის თანახმად, მუნიციპალიტეტის საკუთარ, ექსკლუზიურ უფლებამოსილებას წარმოადგენს უსახლკაროთა თავშესაფრით უზრუნველყოფა და რეგისტრაცია. საქართველოს კანონმდებლობა იცნობს მუნიციპალიტეტთა ვალდებულებას, უზრუნველყონ უსახლკარო პირთა რეგისტრაცია. პირის უსახლკაროდ მიჩნევა და ამგვარი სტატუსის ქონა თავისთავად მეტყველებს მის უკიდურესად მძიმე სცოიალურ ეკონომიკურ მდგომარეობაზე, რომელიც საჭიროებს როგორც მონაცემთა ერთიან ბაზაში რეგისტრაციას და მასთან დაკავშირებული ბენეფიტებით სარგებლობას, ისე საარსებო შემწეობის მიღებას და შესაძლოა ამ ორი სახის ბაზის ინტეგრაცია, რაც ააცილებდა სახელმწიფოს გაზრდილ ადმინისტრაციულ პრობლემებს თავიდან, ისევე როგორც უსახლკარო ადამიანებისთვის ეს იქნებოდა ნაკლებად მზღუდველი საშუალება, რათა მომხდარიყო მუდმივი საცხოვრებელი ადგილის ნიშნით პირთა გაუმართლებელი დიფერენცირების თავიდან აცილება და შესაბამის უფლებებში შეზღუდვა.დასახელებული საშუალება ბუნებრივია არ წარმოადგენს ერთადერთ ალტერნატიულ საშუალებას და შესაძლოა შესაბამისი ორგანოების მხრიდან გაცილებით უკეთესი სისტემის ჩამოყალიბება და მისი შეთავაზება, თუმცა უმთავრესი ის არის, რომ მოქმედი კანონმდებლობით დადგენილ მოდელზე ნაკლებად მზღუდველი საშუალება არსებობს და შესაძლებელია იმ სახით იყოს გადმოცემული.

შესაბამისად, მოსარჩელე მხარე მიიჩნევს, რომ სადავო ნორმები არღვევენ აუცილებლობის პრინციპს და სწორედ ამ ეტაპზე უნდა მოხდეს მათი არაკონსტიტუციურად ცნობა, თუმცა იმ შემთხვევაში, თუ საკონსტიტუციო სასამართლო არ გაიზიარებს მოსარჩელის ამ არგუმენტაციას, წარმოგიდგენთ იმის დასაბუთებას, რომ სადავო ნორმები მაინც არაკონსტიტუციურია საჯარო ლეგიტიმურ მიზანთან შერჩეული საშუალების არაპროპორციულობის გამო.

იმ შემთხვევაში, როდესაც ოჯახი/პირი არის უსახლკარო, ეს თავისთავად მეტყველებს მის სოციალურ-ეკონომიკურ მდგომარეობაზე. ამ შემთხვევაში, შეფასებისთვის ერთადერთი პრობლემის შემქმნელი შესაძლოა აღმოჩნდეს ოჯახისაგან/პირისაგან მოპოვებული ინფორმაციის სანდოობა. ამ კუთხით მნიშვნელოვანია, არსებობს თუ არა რაიმე სახის გარანტია სანდოობასთან დაკავშირებით იმ პირებთან მიმართებით, ვინც განაცხადში უთითებს მუდმივ საცხოვრებელ ადგილს. მნიშვნელოვანია, რომ რელევანტური კანონმდებლობა, მონაცემთა ერთიან ბაზაში რეგისტრაციას არ უკავშირებს საკუთრების უფლებას ან რაიმე სახის რეგისტრაციას მითითებულ მისამართზე. მხოლოდ ფაქტობრივი მფლობელობის ფაქტი არის საკმარისი, შესაბამისი შეფასებისთვის.შესაბამისად, ნებისმიერ პირს, მათ შორის მოსარჩელესა და მის მდგომარეობაში მყოფ ნებისმიერ პირს, შეუძლია გარკვეული პერიოდის განმავლობაში კერძო პირებთან შეთანხმების საფუძველზე, ფაქტობრივად იცხოვროს გარკვეულ მისამართზე მხოლოდ შეფასების მიზნებისათვის და მას შემდეგ, რაც მიენიჭება სარეიტინგო ქულა, დაბრუნდეს ქუჩაში.

გარდა ამისა, განაცხადის კომპეტენტურ ორგანოში შესვლის შემდგომ, მას არ გააჩნია ბერკეტი და შესაძლებლობა გადაამოწმოს საცხოვრებელ ადგილთან დაკავშირებით მიწოდებული ინფორმაციის სისწორე და ერთადერთი მექანიზმი, რაც გათვალისწინებულია, არის მოულოდნელად, განსაზღვრული პერიოდის განმავლობაში ოჯახში ვიზიტი, ან შემდგომი სიყალბის/სიცრუის აღმოჩენა, რაც წარმოადგენს განცხადების დაკმაყოფილებაზე უარის თქმის საფუძველს, ან დანიშნული შემწეობის გაცემის შეწყვეტისთვის.

მიწოდებული ინფორმაციის სანდოობასთანდაკავშირებით საინტერესოა აგრეთვე საქართველოს მთავრობის №126-ე დადგენილების მე-10 მუხლის მე-2 პუნქტი, რომლის თანახმადაც, განმცხადებლის მიერ არასწორი ან/და ყალბი ინფორმაციის მიწოდება უფლებამოსილი სუბიექტისთვის, წარმოადგენს ბაზაში რეგისტრაციაზე უარის თქმის, ან ბაზაში რეგისტრაციის შეწყვეტის საფუძველს. შესაბამისად, სახელმწიფოს გააჩნია ბერკეტი იმისთვის, რომ უზრუნველყოს ოჯახის/პირის შემოწმება, შეფასების დადგენილი კრიტერიუმების საფუძველზე გამოარკვიოს ოჯახის/პირის სოციალურ-ეკონომიკური მდგომარეობა და დაარეგისტრიროს პირი მონაცემთა ბაზაში, ხოლო მათი მხრიდან საკუთარი ვალდებულებების არაჯეროვანი შესრულების შემთხვევაში, გააუქმოს ან უარი თქვას რეგისტრაციაზე.

შესაბამისად, ბუნებრივია შედარებით რთულად ადმინისტრირებად პროცესს წარმოადგენს უსახლკარო ადამიანის სოციალურ-ეკონომიკური მდგომარეობის გადამოწმება იმ ოჯახებთან შედარებით, ვისაც გააჩნია მუდმივი საცხოვრებელი ადგილი, თუმცა ამგვარი პროცესუალური უხერხულობა ვერ გახდება პირის უფლებებში ამდენად ინტენსიური ჩარევის გამართლების საფუძველი. განსაკუთრებით, როდესაც დასახელებული არგუმენტებიდან გამომდინარე, მიწოდებული მონაცემების საეჭვოობის ხარისხი, მუდმივი საცხოვრებელი ადგილის მქონე პირებთან შედარებით არ იზრდება მნიშვნელოვნად და შესაძლოა სრულებით არ იზრდებოდეს. ამასთან, სახელმწიფო არის უფლებამოსილი, უსახლკარო პირებთან მიმართებით გარკვეული, სპეციფიკური კომუნიკაციის ფორმები, რომელიც უზრუნველყოფდა მიწოდებული ინფორმაციის უტყუარობის გადამოწმების პროცედურულ გამარტივებას და ნაკლები ადმინისტრაციული ტვირთის შემცველი იქნებოდა კომპეტენტური ორგანოსათვის.

მნიშვნელოვანია, რომ უსახლკარო პირების ბაზაში რეგისტრაციის პროცესში იმ დაშვების შემთხვევაშიც კი, რომ აღნიშნული დაკავშირებულია გარკვეულად გაზრდილ ადმინისტრაციულ ტვირთთან კომპეტენტური ორგანოსათვის მათი შეფასების პროცესში, ეს ტვირთი არ შეიძლება ჩაითვალოსშეუსრულებელ და განუზომლად დიდ ძალისხმევად, რომლის საკუთარ თავზე აღებაც სახელმწიფოს არ შეუძლია. ამასთან, დასახელებული ვერ გაზრდის სააგენტოს ვალდებულებებს იმდენად, რომ მნიშვნელოვანი საბიუჯეტო ხარჯების დამატებით გაღება გახდეს აუცილებელი.

საინტერესოა ის გარემოება, რომ კომპეტენტურ ორგანოს ეკისრება ვალდებულება ნებისმიერ განცხადებაზე მოახდინოს რეაგირება და შეაფასოს კონკრეტული ოჯახი. ამ შემთხვევაში მისამართის მითითება აგრეთვე აუცილებელია შესაბამის განაცხადში თუმცა, მისამართის არსებობის შემთხვევაში ნებისმიერი ოჯახის შეფასება ხდება, რომელთაგან შესაძლოა არც ერთისთვის არ მოხდეს სარეიტინგო ქულის მინიჭება და ბაზაში რეგისტრაცია. სადავო რეგულაციათა არადისკრიმინაციულად მოწესრიგების შემთხვევაში, თუკი დასახელებული უფლება მიენიჭება აგრეთვე უსახლკარო პირებს/ოჯახებს, სააგენტოს მინიმალურად გაეზრდება ვალდებულებები და იგივე მოცულობის საქმის გაკეთება გახდება აუცილებელი აგრეთვე უსახლკარო პირებთან მიმართებით, რისგან გათავისუფლებაც შეუძლებელია ჩაითვალოს სახელმწიფოს დაუძლეველ ინტერესად, რომელიც გაამართლებდა შესადარებელ ჯგუფებს შორის ამდენად ინტენსიურ დიფერენცირებას.

როგორც აღინიშნა, მოსარჩელე მხარე მიიჩნევს, რომ მონაცემთა ერთიან ბაზაში უსახლკარო პირთა რეგისტრაციის არდაშვება წარმოადგენს მათი კანონის წინაშე თანასწორობის უფლებაში მაღალი ინტენსივობით ჩარევას. ამ კუთხით მნიშვნელოვანია, რომ მონაცემთა ერთიან ბაზაში რეგისტრაცია წარმოადგენს სახელმწიფოს მიერ განხორციელებულ მნიშვნელოვან სერვისებზე წვდომის საფუძველს. რიგ შემთხვევებში ამგვარი სერვისები უშუალოდ არის მიერთებული რეგისტრაციის ფაქტთან და სწორედ ბაზაში რეგისტრირებული ოჯახები და პირები არიან პირდაპირი ბენეფიციარები სხვადასხვა სახის სარგებლისა, ხოლო სხვა შემთხვევებში ბაზაში რეგისტრაცია სერვისებზე წვდომის პრიორიტეტულობას განაპირობებს. იგულისხმება, რომ სხვადასხვა სახის პროგრამით სარგებლობა უპირატესად სწორედ მონაცემთა ერთიან ბაზაში რეგისტრირებულ პირებს შეუძლიათ. ამგვარი სერვისების ჩამონათვალი საკმაოდ ვრცელი და მრავალმხრივია. არსებული შეღავათები მოქმედებს სხვადასხვა მნიშვნელოვან სფეროში, და რაც განსაკუთრებით აღსანიშნავია, ისინი პირდაპირ შემხებლობაშია ადამიანის უკიდურესად აუცილებელი, ბაზისური საჭიროებების დაკმაყოფილებისაკენ. ამგვარი შეღავათები მოქმედებს სასამართლო და პენიტენციალურ დაწესებულებებში სხვადასხვა სახის გადასახადებისაგან გათავისუფლების სახით, ჯანდაცვის, განათლების, ასევე უმნიშვნელოვანესი სოციალური საჭიროებების დაკმაყოფილებისთვის შექმნილ სფეროებში. ამგვარი შეღავათები მიმართულია შშმ პირთა საჭიროებების დაკმაყოფილების, ბავშვთა უფლებების დაცვის უზრუნველსაყოფად.

მნიშვნელოვანია, რომ დასახელებული, მონაცემთა ერთიან ბაზასთან დაკავშირებული შეღავათების ჩამონათვალი არ ამოიწურება ცენტრალური ხელისუფლების მიერ განხორციელებული სერვისებითა თუ პროგრამებით. ადგილობრივი მუნიციპალიტეტების ბიუჯეტიდან და ამავე მუნიციპალიტეტის ფარგლებში მოქმედი კანონმდებლობაც უმეტესწილად სწორედ მონაცემთა ერთიან ბაზას ეყრდნობა და საკუთარი პროგრამებისთვის ბენეფიციართა წრეს სწორედ ბაზაში რეგისტრირებული პირებითა და ოჯახებით შემოსაზღვრავს.გამომდინარე ყოველივე აღნიშნულიდან, მოსარჩელე მხარე მიიჩნევს, რომ ბაზაში რეგისტრაციის მიზნებისათვის უსახლკარო პირები გამოყოფილ შესადარებელ ჯგუფებთან მიმართებით იმყოფებიან დისკრიმინაციულ მდგომარეობაში და უნდა დაკმაყოფილდეს აღნიშნული სასარჩელო მოთხოვნა.

საარსებო შემწეობისმიღებასთან დაკავშირებით, როგორც მისი მარეგულირებელი პროცედურების განმარტებისას უკვე იქნა აღწერილი, გარკვეულწილად ავტომატურ წესთან გვაქვს საქმე, და საარსებო შემწეობაავტომატურად ინიშნება ღატაკი ოჯახისთვის მაშინ, როდესაც ამ უკანასკნელს განსაზღვრული აქვს სარეიტინგო ქულა და შესაბამისად, რეგისტრირებულია მონაცემთა ერთიან ბაზაში. დასახელებული კრიტერიუმების დაკმაყოფილების შემთხვევაში (პირისთვის/ოჯახისთვის კანონმდებლობით განსაზღვრული ოდენობით სარეიტინგო ქულის მინიჭებისას).ამ პროცედურათა შესწავლით ცხადი ხდება, რომ მონაცემთა ერთიან ბაზაში რეგისტრაცია და საარსებო შემწეობის დანიშვნა არ წარმოადგენს ორ დამოუკიდებლად ადმინისტრირებულ პროცესს, არამედ მონაცემთა ერთიან ბაზაში რეგისტრაცია და ამ პროცესში ოჯახისთვის მინიჭებული სარეიტინგო ქულის რაოდენობა წარმოადგენს საარსებო შემწეობის დანიშნვნის წინაპირობას. ბაზაში რეგისტრირებული ნებისმიერი ოჯახი იძენს უფლებას და ენიშნება საარსებო შემწეობა, რომლისთვის სოციალურ-ეკონომიკური შეფასების შედეგადაც მინიჭებული სარეიტინგო ქულა ნაკლებია საქართველოს მთავრობის მიერ განსაზღვრულ, ზემოთ მითითებულ ქულათა რაოდენობაზე.

შესაბამისად, ყველა ის პროცედურა და სირთულე რაც ოჯახის შეფასებასა და მისი სოციალურ-ეკონომიკური მდგომარეობის დადგენასთან არის დაკავშირებული, უკვე გავლილი აქვს შესაბამის სახელმწიფო ორგანოს ბაზაში ოჯახის რეგისტრაციის ეტაპზე და საარსებო შემწეობის გაცემის ნაწილში ეს ლეგიტიმური საჯარო მიზანი ვეღარ ჩაითვლება რაციონალურ მიზნად. მასზე მონაცემთა ერთიან ბაზაში რეგისტრაციასთან დაკავშირებული ნორმების კონსტიტუციის მე-14 მუხლთან შეუსაბამობის დასაბუთების ფარგლებში იყო წარმოდგენილი არგუმენტაცია. რაც შეეხება საარსებო შემწეობას, აქ შესაძლოა ლეგიტიმურ საჯარო მიზნად მხოლოდ საბიუჯეტო სახსრების დაზოგვაზე ვისაუბროთ.

საკონსტიტუციო სასამართლოს მითითებით, ზოგადად ამოწურვადი რესურსები, მათ შორის სახელმწიფო საბიუჯეტო სახსრების დაზოგვა წარმოადგენს მნიშვნელოვან ლეგიტიმურ მიზანს, სადაც სახელმწიფო სარგებლობს დისკრეციული უფლებამოსილებით, საკუთარი შეხედულებით მოახდინოს ამ სახსრების განკარგვა, თუმცა იმავდროულად, სასამართლო მიიჩნევს, რომ მხოლოდ სახელმწიფო ბიუჯეტის დაზოგვის მიზანი არ უნდა დაედოს საფუძვლად ადამიანთა ძირითადი უფლებებისა და თავისუფლებების შეზღუდვას. გარდა ამისა, დისკრეციული უფლებამოსილების განხორციელების პროცესშიც კი, სახელმწიფო შებოჭილია კონსტიტუციის მეორე თავში გადმოცემული ადამიანის ძირითადი, ფუნდამენტური უფლებებით. სახელმწიფოს ეკისრება ვალდებულება, რამდენადაც შესაძლებელია არადისკრიმინაციულად მოახდინოს საკუთარი უფლებამოსილების განხორციელება და კონკრეტული საკითხების მოწესრიგება.

გარდა ამისა, საკონსტიტუციო სასამართლოს განმარტებით, „ამოწურვადი სახელმწიფო რესურსი, როგორიც სახელმწიფო ბიუჯეტია, პირველ რიგში, ადამიანის ძირითადი უფლებების ეფექტურ რეალიზაციას უნდა მოხმარდეს“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2014 წლის 12 სექტემბრის №2/3/540 გადაწყვეტილება საქმეზე: „რუსეთის მოქალაქეები – ოგანეს დარბინიანი, რუდოლფ დარბინიანი, სუსანნა ჟამკოციანი და სომხეთის მოქალაქეები – მილენა ბარსეღიანი და ლენა ბარსეღიანი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-26).

განსახილველ შემთხვევაში იქმნება სამართლებრივი რეალობა, სადაც უსახლკარო პირებისთვის საცხოვრებელი ადგილის ნებისმიერი საფუძვლითა და სამართლებრივი ფორმით შეძენის შემთხვევაში, სახელმწიფო იქნებოდა და იქნება ვალდებული გასცეს საარსებო შემწეობა. აქ არ არსებობს ფიქსირებული ოჯახების რაოდენობა იმისთვის, რომ მკაცრად იყოს საბიუჯეტო სახსრები გამოყოფილი საარსებო შემწეობის გასაცემად საჭირო თანხებისთვის. ნებისმიერი ოჯახი,რომელთაც გააჩნია შესაბამისი საჭიროება, დააკმაყოფილებს კანონმდებლობით გათვალისწინებულ მოთხოვნებს, უფლება აქვს მიიღოს საარსებო შემწეობა მიუხედავად იმისა, რამდენად გაზრდის თუ შეამცირებს აღნიშნული სახელმწიფოს მხრიდან გასაცემ ხარჯებს.ამ პირობებში, სახელმწიფოს დამოკიდებულება უსახლკარო პირების მიმართ, რომ საბიუჯეტო სახსრების დაზოგვის მიზნით უარს ამბობს შემწეობის გაცემაზე მაშინ, როდესაც უსახლკარო პირები წარმოადგენენ კიდევ უფრო მოწყვლად სოციალურ ჯგუფს, რომელთაც შესაძლოა უმეტესად გაცილებით მეტი საჭიროება გააჩნიათ მიიღონ საარსებო შემწეობა, ვიდრე მათ შესადარებელ ჯგუფებს, წარმოადგენს სრულიად დისკრიმინაციულ მიდგომას და შეუძლებელია დასაბუთდეს ბიუჯეტის დაზოგვის ლეგიტიმური მიზნით, ვინაიდან თავად ეს მიზანი წარმოადგენს არარაციონალურ გამართლებას. მის არარაციონალურობაზე მეტყველებს ის ჰიპოთეტური დაშვება, რომ ყველა უსახლკარო პირის მიერ საცხოვრებელი ფართის ერთ-ერთი სამართლებრივი ფორმით შეძენის შემთხვევაში, თუკი მათი სოციალურ-ეკონომიკური მდგომარეობა, კანონმდებლობით განსაზღვრული შეფასების შემდგომ ჩაითვლება სიღარიბის ზღვარს მიღმა მდგომარეობად და მიენიჭება სარეიტინგო ქულა, სახელმწიფო გახდება ვალდებული, სწორედ აღნიშნული ქულის შესაბამისად, მასზე გასცეს საარსებო შემწეობა. სწორედ ამ პროცესში ჩანს სახელმწიფოს მხრიდან უსახლკარო ადამიანების მიმართ არაკეთილსინდისიერი დამოკიდებულება, რომელიც ხელოვნურად ქმნის საფუძველს, რომლის არსებობის პირობებშიც საზოგადოების მნიშვნელოვან და განსაკუთრებული საჭიროების მქონე პირებს გამორიცხავს დახმარებისა და სახელმწიფოსგან გარკვეული შეღავათების, სარგებლის მიმღებ სუბიექტებისაგან.

ის შეღავათები თუ სერვისები, რომელიც შესაძლოა არსებობდეს უსახლკარო პირებისადმი საარსებო შემწეობისა და სხვა სახის შეღავათების საპირწონედ, მოსარჩელე მხარე ვერ მიიიჩნევს ჩამნაცვლებელი და დამაკომპენსირებელი ღირებულების მქონე ბენეფიტებად შემდეგ გარემოებათა გამო:უპირველესად უნდა აღინიშნოს, რომ ცალკეული მუნიციპალიტეტების მიერ კონკრეტული სოციალური სარგებლის, სერვისის შეთავაზება სრულიად არის დამოკიდებული შესაბამისი მუნიციპალიტეტის თვითმმართველი ორგანოს გადაწყვეტილებაზე, ბიუჯეტზე. ეს არ შეიძლება ჩაითვალოს მყარ დასაყრდენად ადამიანების სოციალური უზრუნველყოფის მიზნებისათვის. უპირველესად მნიშვნელოვანია, რომ საუბარია მუნიციპალიტეტებზე, რომლებიც საკუთარი შეხედულებით გეგმავენ და ახორციელებენ გარკვეულ პროგრამებს საკუთარი პრიორიტეტულობის გათვალისწინებით. შესაბამისად, სავსებით შესაძლებელია, რომ გარკვეული ტიპის სერვისი საერთოდ არ არსებობდესშესაბამის მუნიციპალიტეტში. მაგალითისთვის შესაძლოა განხილულ იქნეს უსახლკარო ადამიანებისთვის განკუთვნილი თავშესაფრები, რომელიც მხოლოდ რამდენიმე მუნიციპალიტეტში ფუნქციონირებს. ამავე თავშესაფრებთან მიმართებით დადგენილია გარკვეული რეგულაციები, ქცევის წესები, ისევე როგორც მასში ადამიანთა განთავსებისთვის არსებული ბარიერები. მნიშვნელოვანია, რომ გარკვეული კატეგორიის მოწყვლადი ჯგუფები, შესაძლოა სრულიად იყვნენ გამორიცხულნი შესაბამისი სერვისით სარგებლობის უფლების მქონე პირთა წრეებიდან. სწორედ დასახელებული მაგალითის შემთხვევაში, თბილისში არსებულ თავშესაფარში არ დაიშვებიან მავნე ნივთიერებაზე დამოკიდებულების მქონე ადამიანები, პირები, რომელთაც არ შესწევთ საკუთარი თავის მოვლის უნარი, აგრეთვე პირები, რომლებიც არ არიან თბილისში რეგისტრირებულნი. შესაბამისად, არ იქნება სწორი მსჯელობა, რომლის თანახმადაც, საარსებო შემწეობის არგაცემისას კონკრეტული კატეგორიის ადამიანების მიმართ, სახელმწიფო ამგვარ დანაკლისს გარკვეულად აკომპენსირებს სხვა სახის სერვისებით, რომელიც ანალოგიურად არის შესაძლებელი, რომ არ იყოს მისაწვდომი განსახილველ კონსტიტუციურ სარჩელში მითითებული პირების, კერძოდ უსახლკარო პირებისათვის. ამასთან, ადამიანებს უწევთ დაემორჩილონ შესაბამისი სუბიექტის მიერ ამგვარი სერვისით სარგებლობისთვის დადგენილ წესებს და მათ მიხედვით განკარგონ საკუთარი დრო, ქმედება. ნებისმიერი ადამიანის ძირითად, უმთავრეს უფლებას, ღირებულებას წარმოადგენს პიროვნული თავისუფლება და დამოუკიდებლობა, როდესაც ის თავად არის გადაწყვეტიებების მიმღები, რომელიც უშუალოდ მის ნების, ქცევის თავისუფლებასთან არის მჭიდრო კავშირში. შეზღუდვები, რომელიც მოიცავს მისთვის გარკვეულ თავშესაფარში მისვლის, წამოსვლის, უფასო სასადილოთი სარგებლობისთვის განსაზღვრული დროის განმავლობაში სარგებლობის, ამგვარი სარგებლობის ვალდებულების და სხვა სახის შეზღუდვათა დაწესებას, შეუძლებელია მიჩნეულ იქნეს ჯეროვან გზად მათი სოციალური საჭიროებების დაკმაყოფილებისათვის და იმ დისკრიმინაციული მიდგომის აღმოფხვრისათვის, რასაც სადავო ნორმები ადგენენ. ამ შემთხვევაში საუბარია კონკრეტული ტიპის უფლებაზე, რომლის განხორციელების პროცესშიც, სახელმწიფო ვალდებულია არ მოახდინოს პირთა დისკრიმინაცია ამგვარად ხელოვნურად შექმნილი საფუძვლითა და თუკი ეს გარდაუვალია, დაასაბუთოს მისი გარდაუვალი და დაუძლეველი აუცილებლობა, რაც განსახილველ შემთხვევაში, მოსარჩელის რწმენით, სახელმწიფოს არ გააჩნია.

სადავო ნორმებიდან გამომდინარე სახელმწიფო საკუთარი საჯარო მიზნის მიღწევას ისახავს კონკრეტული სოციალური ჯგუფის, უსახლკარო პირების დანარჩენი საზოგადოებიდან გამორიცხვისა და მათზე შესაბამისი თანხის გაცემაზე უარის თქმის საშუალებით, რაც სრულიად გაუმართლებელია დემოკრატიულ საზოგადოებაში, სადაც კანონის წინაშე თანასწორობის პრინციპი ერთ-ერთ უმთავრეს კონსტიტუციურ ღირებულებასა და დანარჩენი ძირითადი უფლებებით სრულყოფილად სარგებლობის საფუძველს, გარანტიას წარმოადგენს.

შესაბამისად, მოსარჩელე მხარე მიიჩნევს, რომ სახელმწიფოს არ გააჩნია ლეგიტიმური საჯარო მიზანი, რომელიც გაამართლებდა საარსებო შემწეობის გაცემაზე უარს უსახლკარო პირებისათვის, რაც ამ რეგულაციებს აქცევს თვითნებურად და გაუმართლებლად. ამგვარი დიფერენცირება გამოყოფილ შესადარებელ ჯგუფებს შორის წარმოადგენს დისკრიმინაციულ და საქართველოს კონსტიტუციის მე-14 მუხლით აკრძალულ დიფერენცირებას არსებითად თანასწორ პირებს შორის.

საარსებო შემწეობის აღების უფლების შეჩერების/შეწყვეტის მიზნებისთვის, ოჯახი/პირი უკვე იმყოფება აღრიცხვაზე, შესაბამისად, მასზე სახელმწიფოს კომპეტენტურ ორგანოს გააჩნია ცნობები, იცის მისი მატერიალური მდგომარეობა და მხოლოდ მისამართის არქონა შესაძლოა გახდეს მისთვის რიგ შემთხვევებში, ერთადერთი შემოსავლის წყაროს შეჩერების/შეწყვეტის საფუძველი. ამ კონტექტსტში ვალიდურია ყველა ის არგუმენტი, რომელიც ზოგადად ბაზაში რეგისტრაციასა და შემწეობის გაცემაზე მუდმივი საცხოვრებელი ადგილის არქონის საფუძვლით უარის თქმის დისკრიმინაციული ხასიათის დასაბუთებისას იქნა წარმოადგენილი და სწორედ მათ საფუძველზე მიიჩნევს მოსარჩელე მხარე, რომ ამ ნაწილშიც სადავო ნორმები უნდა იქნეს ცნობილი არაკონსტიტუციურად.

 

სადავო ნორმების შესაბამისობა საქართველოს კონსტიტუციის მე-15 მუხლის პირველ პუნქტთან მიმართებით

საქართველოს კონსტიტუციის მე-15 მუხლის თანახმად, „სიცოცხლე ადამიანის ხელშეუვალი უფლებაა და მას იცავს კანონი. სიკვდილით დასჯა აკრძალულია.“ საქართველოს კონსტიტუციის მე-15 მუხლის განმარტებისას მნიშვნელოვანია, რომ მასში მოაზრებულ იქნეს არა მხოლოდ ისეთი რეგულაციები, რომლებიც იწვევს მყისიერ და იმწუთიერ საფრთხეს ადამიანის სიცოცხლისათვის, არამედ, აგრეთვე შემთხვევები, როდესაც გარკვეული ნორმის განგრძობად მოქმედებას შეუძლია ფაქტობრივად გამოიწვიოს ამგვარი შედეგი.

სიცოცხლის უფლების ეფექტური რეალიზება ვერ მოხერხდება, თუ სახელმწიფოს ვალდებულება კონსტიტუციის მე-15 მუხლის მიზნებისათვის მხოლოდ ნეგატიური ვალდებულებით შემოიფარგლება.სოციალური დახმარების-საარსებო მინიმუმისმიღება იმ პირის მიერ, რომელსაც შესაბამისი საჭიროება აქვს და იგი დახმარების მიღების სახელმწიფოს მიერ დადგენილ შინაარსობრივ კრიტერიუმებსაც(თუმცა არადისკრიმინაციულ) აკმაყოფილებს, წარმოადგენს ადანიანის სიცოცხლის უფლების უზრუნველსაყოფ ინსტრუმენტს და მოცულია კონსტიტუციის მე-15 მუხლის დაცული სფეროთი.შესაბამისად, სადავო ნორმებით საარსებო მინიმუმის უფლების ჩამორთმევა, გარკვეული დროის ფარგლებში ახდენს გავლენას ადამიანის ჯანმრთელობასა და სიცოცხლეზე. ამასთან, მე-15 მუხლის მიზნებისათვის მნიშვნელობა არ აქვს, შედეგი იმწამიერი ქმედების საფუძველზე დადგა, თუ დროში განვრცობილი, ქმედებათა ერთობლიობით. თუ სიცოცხლის უფლების დაცვა შემოფარგლული იქნება მხოლოდ იმ ერთჯერადი აქტების შეფასებით, რომელიც იმწამიერად, ან დროის მცირე პერიოდში ასახვას ჰპოვებს სიცოცხლეზე, კონსტიტუციის მე-15 მუხლის მიზანი ვერ მიიღწევა. ამიტომ, ადამიანის საარსებო მინიმუმით უზრუნველყოფა, რომელიც მის ბაზისურ საჭიროებას აკმაყოფილებს და მისი მიუღებლობა ადამიანის ჯანმრთელობასა და სიცოცხლეს საფრთხეს უქმნის,უნდა შეფასდეს კონსტიტუციის მე-15 მუხლთან მიმართებით.

სადავო ნორმების თანახმად, მონაცემთა ერთიან ბაზაში რეგისტრაციისა და შემდგომ საარსებო შემწეობის მიღების უფლება ეზღუდებათ პირებს, რომელთაც არ გააჩნიათ მუდმივი საცხოვრებელი ადგილი, არიან უსახლკაროები. ეს სოციალური ჯგუფი, გარდა იმისა, რომ წარმოადგენს უკიდურესად მძიმე სოციალურ-მატერიალური მდგომარეობის მქონე პირებს, მათი ყოველდღიური ცხოვრება არის საფრთხის შემცველი. მათ არ გააჩნიათ ყოველდღიური, მინიმალური საჭიროებების დაკმაყოფილების შესაძლებლობა. უსახლკარო პირებისთვის სახელმწიფო ქმნის რეალობას, სადაც უარს ეუბნება მათ მინიმალური სახსრების გაცემაზე და სწირავს მათ მუდმივი სიცივის, შიმშილის პირობებში ცხოვრებისთვის. უსახლკარო ადამიანებთან მიმართებით, საუბარია ყველაზე მოწყვლად კატეგორიაზე, რომელთაც არ გააჩნიათ არათუ ღირსეული საცხოვრებელი პირობები, არამედ ზოგადად, საცხოვრებელი ადგილი, სადაც შეძლებდნენ მომავალში საკუთარი სოციალურ-ეკონომიკური მდგომარეობის გაუმჯობესებას. მათთვის არ არის დაცული ელემენტარული სოციალური უსაფრთხოების მოთხოვნები და ყოველდღიურად უწევთ საკვების, ტანსაცმლისა თუ სხვა პირველადი საჭიროებებისთვის გამიზნული ნივთების გარეშე არსებულ რეალობაში ცხოვრება.

მოცემულ შემთხვევაში, სიცოცხლის უფლებაში ჩარევას არ აქვს კონსტიტუციურ-სამართლებრივი გამართლება.მართალია, სიცოცხლის უფლება არ მიეკუთვნება აბსოლუტურ უფლებათა რიცხვს, თუმცა, აუცილებელია სახელმწიფოს გააჩნდეს დაუძლეველი ინტერესი, რომელიც გადაწონიდა ისეთ უზენაეს ღირებულებას, როგორიც ადამიანის სიცოცხლეა. ამ უფლების გარეშე, აზრს კარგავს ნებისმიერი კონსტიტუციით გარანტირებული ძირითადი უფლება. შესაბამისად, სიცოცხლის უფლებასთან კონკრეტულ რეგულაციათა შეუთავსებლობისას განსაკუთრებული სიმკაცრითა და სიფრთხილით უნდა იქნეს შეფასებული სადავო ნორმები. ადამიანის სიცოცხლის შეზღუდვა დაუშვებელია გამართლებულ იქნეს სახელმწიფოს მიერ საბიუჯეტო სახსრების დაზოგვის ან რაიმე სახის ადმინისტრაციული სირთულის მიზნით თუნდაც ამ მიზანთა გონივრულად და რაციონალურად მიჩნევის შემთხვევაში.

საკონსტიტუციო სასამართლომ აღნიშნა, რომ სახელმწიფოებრივი სახსრები პირველ რიგში, სწორედ ადამიანთა უფლებების ჯეროვან რეალიზაციას უნდა ისახავდეს მიზნად. ამ კუთხით სრულიად აუხსნელი და არარაციონალური ხდება მიდგომა, რომ ადამიანთა გარკვეული ჯგუფის წევრთა სიცოცხლე დადგეს საფრთხის ქვეშ, მაშინ, როდესაც ამგვარ საფრთხეთა თავიდან აცილებას დამატებითი ხარჯები ან დამატებითი ტვირთის დაკისრება ესაჭიროება კონკრეტული ადმინისტრაციული ორგანოსთვის. შესაბამისად, მოსარჩელე მხარე მიიჩნევს, რომ სადავო ნორმები ეწინააღმდეგება საქართველოს კონსტიტუციის მე-15 მუხლის პირველი პუნქტით გარანტირებულ სიცოცხლის უფლებას.

 

სადავო ნორმათა შესაბამისობა საქართველოს კონსტიტუციის მე-17 მუხლის პირველ პუნქტთან მიმართებით

საქართველოს კონსტიტუციის მე-17 მუხლის პირველი პუნქტის თანახმად, „ადამიანის პატივი და ღირსება ხელშეუვალია“. მოსარჩელე მხარე მიიჩნევს, რომ დასახელებული კონსტიტუციური დებულება წარმოადგენს სახელმწიფოს როგორც ნეგატიური, ისე პოზიტიური ვალდებულების დამკისრებელ ნორმას. პოზიტიურ ვალდებულებაში მოიაზრება სახელმწიფოს პასუხისმგებლობა უზრუნველყოს და ადამიანებს შეუქმნას ქვეყანაში ღირსეული ცხოვრების პირობები, სადაც დაკმაყოფილებული იქნება მათი მინიმალური საჭიროებები.

საკონსტიტუციო სასამართლოს განმარტებით, ღირსების უფლება გულისხმობს, რომ სახელმწიფოს მთავარ დანიშნულებას, მიზანს წარმოადგენდეს ადამიანი და არა მიზნის მიღწევის საშუალებას. დაუშვებელია ადამიანს ექცეოდნენ როგორც ობიექტს, ახდენდნენ მის ინსტრუმენტალიზაციას. ამასთან, საკონსტიტუციო სასამართლო ღირსების უფლებას აბსოლუტურ უფლებათა რიგს მიაკუთვნებს და გაუმართლებლად მიიჩნევს მასში ნებისმიერი ლეგიტიმური მიზნით ჩარევის გამართლების შესაძლებლობას.

შესაბამისად, იმისთვის, რომ სადავო ნორმები ეწინააღმდეგებოდეს საქართველოს კონსტიტუციის მე-17 მუხლის პირველი პუნქტით გარანტირებულ ღირსების უფლებას, აუცილებელი არ არის სახელმწიფოსთვის არსებულ საჯარო მიზანსა და მის გამართლებაზე მითითება და მისი დასაბუთება. აქ უმთავრესი არის ის გარემოება, რომ სასამართლომ დაინახოს ღირსების უფლებისშელახვა.

განსახილველ შემთხვევაში, სადავო ნორმების საფუძველზე, უსახლკარო პირებს ეზღუდებათ უფლება, იყვნენ რეგისტრირებულნი მონაცემთა ერთიან ბაზაში და მიიღონ საარსებო შემწეობა. უსახლკარო ადამიანები წარმოადგენენ განსაკუთრებული სოციალური დაცვის საჭიროების მქონე პირებს. განსხვავებით სოციალურად დაუცველი ოჯახებისაგან, რომლებიც მე-14 მუხლთან სადავო ნორმათა შესაბამისობაზე მსჯელობის განმავლობაში იყო საუბარი, უსახლკარო პირები მუდმივად იმყოფებიან ღია ცის ქვეშ, მათ არ გააჩნიათ მინიმალური საცხოვრებელი პირობები. ცხოვრობენ უკიდურეს სიღარიბეში, როდესაც ყოველდღიურად საკვების მოძიება სირთულეებთან არის დაკავშირებული. გარდა ამისა, მუდმივად ქუჩაში ყოფნა, ძილი იწვევს მნიშვნელოვან ჯანმრთელობის პრობლემებს და ხშირ შემთხვევაში შესაძლოა სიცოცხლისთვის მნიშვნელოვანი საფრთხის შემცველიც იყოს ამგვარი მდგომარეობა. ამ ფონზე, ბუნებრივია მათ არ გააჩნიათ მატერიალური რესურსიმკურნალობისა და შემდგომი რეაბილიტაციისთვის, ვინაიდან თუნდაც მკურნალობის შემდგომ, მათ უწევთ კვლავ ქუჩაში დაბრუნება. საუბარი აღარ არის წელიწადის დროების ცვლილებასთან ერთად ტემპერატურის გაუარესების შემთხვევაში მათთვის გაუსაძლის ყინვაში ცხოვრების დამამცირებელ ხასიათზე, როდესაც არათუ გათბობა, მათთვის თბილი ტანსაცმელიც კი უმეტესად მიუწვდომელია.

„საარსებო შემწეობა“, თავისი არსით არის სწორედ ადამიანთა არსებობის შენარჩუნებასა და ამ პროცესში იმ ოჯახებისთვის დახმარებისკენ მიმართული ბენეფიტი, რომელთაც არ გააჩნიათ საკუთარი მოთხოვნილებების დაკმაყოფილების შესაძლებლობა. ეს დახმარება არ არის მიმართული საცხოვრისის შექმნისაკენ, რაზეც მეტყველებს თუნდაც ის გარემოება, რომ დახმარება გაიცემა საცხოვრებლის მქონე პირებზე. დახმარების ამ სახეს გააჩნია ბაზისური, იმ მინიმალური საჭიროებების შევსების ფუნქცია, რომელიც აუცილებელია ადამიანთა, ოჯახის წევრთა სიცოცხლის შესანარჩუნებლად. ასეთ საჭიროებას უპირველესად წარმოადგენს საკვები პროდუქტები, ტანსაცმელი, რომელიც განსაკუთრებულ მნიშვნელობას იძენს ქუჩაში მცხოვრები ადამიანებისათვის, აგრეთვე მინიმალური ჰიგიენური საშუალებებით უზრუნველსაყოფად. სახელმწიფოს სწორედ ღირსების უფლების, აგრეთვე კონსტიტუციის პრეამბულაში გადმოცემული სოციალური სახელმწიფოს პრინციპიდან გამომდინარე ეკისრება ვალდებულება, არ დაუშვას, რომ ადამიანების ღირსება ილახებოდეს მინიმალური მოთხოვნილებების დაუკმაყოფილებლობის გამო.

დასახელებულ მიდგომას იზიარებს გერმანიის ფედერალური საკონსტიტუციო სასამართლო, სადაც სწორედ სოციალური დახმარების სახით გასაცემი თანხის დაანგარიშების სპეციფიკის კონსტიტუციურობა იქნა შემოწმებული (2010 წლის 9 თებერვლის გადაწყვეტილება; BVerfGe 125, 175 `Hartz IV). სასამართლომ განმარტა, რომ ღირსების უფლებისა და სოციალური სახელმწიფოს არსიდან გამომდინარეობს, იმ მატერიალური საჭიროებების დაკმაყოფილების უზრუნველყოფა ნებისმიერი ადამიანისთვის, რომელიც გარდაუვლად აუცილებელია მისი ფიზიკური არსებობისა და მინიმალური მონაწილეობის, ჩართულობისათვის სოციალურ, კულტურულ და პოლიტიკურ ცხოვრებაში.

განსახილველ შემთხვევაში, სადავო ნორმებიდან გამომდინარე, სახელმწიფოს გააჩნია დამოკიდებულება, როდესაც კომპეტენტური ორგანოსთვის დამატებითი ვალდებულებების დაკისრებისგან თავის არიდების მიზნით წირავს უსახლკარო ადამიანებს და მათ არ აძლევს ქვეყანაში არსებულ მინიმალურ დახმარებასაც კი. უსახლკარო პირთა ჯგუფი, ამ შემთხვევაში სახელმწიფოსთვის არ წარმოადგენს მიზანს, სუბიექტს, რომელიც უმთავრეს ღირებულებას უნდა წარმოადგენდეს, არამედ საკუთარი ინტერესების შესაბამისად, დამატებითი ხარჯების დაზოგვისა და ადმინისტრაციული სირთულეებისთვის თავის არიდების მიზნით გამოყოფს მათ სიღარიბის ზღვარს მიღმა მცხოვრები პირებისაგან და არ ითვალისწინებს მათთვის საარსებო შემწეობის გაცემასა თუ სხვა ყველა იმ სარგებელს, რომელიც მონაცემთა ერთიან ბაზაში რეგისტრაციასთან არის დაკავშირებული, ისევე როგორც თავად რეგისტრაციას. მარტივად რომ ითქვას, მაშინ, როდესაც ადამიანს არ გააჩნია საშუალება ჰქონდეს საკვები, ტანისამოსი, შეუძლებელია ვისაუბროთ ღირსების უფლების დაცვასა და სახელმწიფოს მიერ საკუთარი ვალდებულებებისთვის თავის გართმევაზე.

უსახლკარო პირები განსაკუთრებით მოწყვლად ჯგუფს განეკუთვნებიან, უკიდურესად მძიმე სოციალურ-ეკონომიკურ მდგომარეობაში იმყოფებიან და შესაბამისად, მათთვის სოციალური დახმარების მიღება კრიტიკულად აუცილებელია. თუმცა, უსახლკარო, ქუჩაში მცხოვრებ პირებს არ აქვთ საარსებო შემწეობის მიღების შესაძლებლობა. ხოლო, „ქვეყანაში სიღატაკის დონის შემცირებისა და მოსახლეობის სოციალური დაცვის სრულყოფის ღონისძიებათა შესახებ“ მთავრობის დადგენილება“ ბლანკეტურად ართმევს უსახლკარო პირებს სოციალურად დაუცველთა ერთიან ბაზაში რეგისტრაციის შესაძლებლობას. შედეგად, უსახლკარო პირებს, ასევე, არ მიუწვდებათ ხელი ბაზაში რეგისტრაციასთან დაკავშირებულ ბენეფიტებზე ჯანდაცვის, განათლების, სოციალური უსაფრთხოებისა თუ სხვა სფეროებში. ბაზაში რეგისტრაციის შეუძლებლობა გამორიცხავს უსახლკარო პირებს სხვადასხვა სამთავრობო თუ არასამთავრობო დაწესებულებების/ორგანიზაციების მხედველობის არეალიდან. მე-14 მუხლთან წინააღმდეგობის და არაკონსტიტუციურობის დასადასტურებლად მოყვანილ არგუმენტაციაში უკვე აღინიშნა, რომ მონაცემთა ერთიან ბაზას ადგილობრივი თვითმმართველობები აქტიურად იყენებენ და მეტიც, ამის ვალდებულება გააჩნიათ, საკუთარი სოციალური პოლიტიკის დაგეგმვის პროცესში. ამასთან, საქართველოს მთავრობის №126 დადგენილების მე-8 მუხლის მე-3 პუნქტის თანახმად, „მონაცემთა ბაზა გამოიყენება სახელმწიფო და ადგილობრივი თვითმმართველობის ორგანოების, აგრეთვე სოციალური დახმარების უზრუნველმყოფი სხვა ორგანიზაციების მიერ სოციალური დახმარების დასაგეგმად საჭირო ინფორმაციის სწრაფი მოძიებისა და სოციალური დახმარების პროგრამების მონაწილეთა შერჩევისათვის“. კანონის მოყვანილი ჩანაწერი პირდაპირ მიუთითებს მონაცემთა ერთიან ბაზაზე, როგორც უმთავრეს დასაყრდენ საშუალებაზე სახელმწიფოსათვის, რათა დაგეგმოს და განახორციელოს შემდგომი სოციალური დახმარების პროგრამები და სერვისები. შესაბამისად, პირები, რომელთაც საკუთარი მძიმე სოციალურ-ეკონომიკური მდგომარეობიდან გამომდინარე, გააჩნიათ შესაბამისი, სახელმწიფოს მხრიდან გარკვეულ სოციალურ სარგებელთა მიღების განსაკუთრებულად დიდი საჭიროება, რომელიც კიდევ უფრო სასიცოცხლოდ მნიშვნელოვანი ხდება უსახლკარო პირების შემთხვევაში, სრულიად არიან სახელმწიფოს თვალთახედვიდან გამორიცხულნი. არ ხდება მათი გათვალისწინება, რომლებიც უპირველეს „სამიზნეს“ უნდა წარმოადგენდნენ სახელმწიფოსათვის სოციალური პოლიტიკის განხორციელებისას, ვინაიდან ეს არის პირთა ის კატეგორია, რომელიც ყველაზე უფრო მოწყვლად და ყველაზე უფრო მეტი საჭიროების მქონე ადამიანებს აერთიანებს.

დასახელებული გარემოება აგრეთვე მნიშვნელოვანია იმდენად, რამდენადაც კანონმდებლობა არ ითვალისწინებს არანაირ საფუძველს, შესაძლებლობას უსახლკარო ოჯახებისათვის რაიმე განსხვავებულ პროცედურას და მოცემულ აკრძალვას ადგენს ბლანკეტურად ისე, რომ უსახლკარობის სტატუსი „განაჩენის“ ფორმით გვევლინება. როდესაც ადამიანები „ისჯებიან“ და მათზე სახელმწიფო აღარ ზრუნავს მხოლოდ იმის გამო, რომ ეს შესაძლოა იყოს ადმინისტრაციულად და პროცედურულად მეტად გართულებული. ამ ვითარებაში ადამიანები გამოყენებულია გზად, საშუალებად, რათა სახელმწიფომ მოახერხოს და ზედმეტი ტვირთი აირიდოს თავიდან. არ არსებობს კანონმდებლობაში არანაირი ჩანაწერი იმასთან დაკავშირებით, რომ თუნდაც უსახლკარო ადამიანის მიერ მიმართვის შემთხვევაში, თუკი თავად სოციალური მუშაკი დარწმუნდება ბენეფიციარის მძიმე სოციალურ-ეკონომიკურ მდგომარეობაში სხვადასხვა დოკუმენტაციის, ბენეფიციართან მუდმივი კომუნიკაციის თუ სხვა საშუალებებით, შეეძლოს მისი რეგისტრაცია თუ საარსებო შემწეობის დანიშვნა. უსახლკარო პირები ვერც კი მიდიან ამ ეტაპამდე და ისინი განსცხადების წარდგენის მომენტშივე ავტომატურად, ბლანკეტურად ირიცხებიან განმცხადებელთა იმ წრიდან, რომლის შეფასებასაც ახორციელებს სოციალური მომსახურების სააგენტო. ამ ადამიანების შეფასებასაც კი არ ახორციელებს სახელმწიფო.

უტოპიური მდგომარეობა იქმნება იმ მიმართულებით, რომ სადავო ნორმატიული აქტები მიზნად ისახავს ქვეყანაში სიღატაკის დონის შემცირებას და ადამიანთა ცხოვრების მატერიალურ გაუმჯობესებას, თუნდაც მინიმალურ დონეზე. უსახლკარო პირები წარმოადგენენ უკიდურესად მძიმე სოციალურ-ეკონომიკურ მდგომარეობაში მყოფ პირებს რაც იშვიათი გამონაკლისების გარდა იწვევს მათთვის საცხოვრისის არარსებობას (გამონაკლისი შემთხვევები, როდესაც სოციალურ-ეკონომიკური მდგომარეობის მიუხედავად, ადამიანის არჩევანს და მის ცხოვრების წესს წარმოადგენს ქუჩაში ცხოვრება). სადავო რეგულაციების თანახმად კი, სწორედ ამგვარი მძიმე მატერიალური მდგომარეობა იქცევა მათთვის საარსებოდ აუცილებელი დახმარების მიღებაზე უარის თქმის საფუძველი, რაც შეუძლებელია გამართლებულ იქნეს რაიმე მიზნის დასახელებით და მით უფრო, რაიმე მიზანი ჩაითვალოს რაციონალურად.

ასეთი რეგულირება ცდება სოციალური უფლებების უზრუნველყოფის უმდაბლეს ზღვარს - სოციალური დახმარების მიღების უფლებას, რაც კონსტიტუციის მე-17 მუხლის განუყოფელ ელემენტს წარმოადგენს. მიუხედავად სახელმწიფოს ფართო მიხედულებისა სოციალური დახმარების მიღების უფლების ფარგლების განსაზღვრის საკითხში, სახელმწიფოს პოლიტიკა ვერ იქნება ამგვარი უფლებების, ზოგადად, არსებობის გამომრიცხავი.

 

სადავო ნორმების შესაბამისობა საქართველოს კონსტიტუციის 39-ე მუხლთან მიმართებით

საქართველოს კონსტიტუციის 39-ე მუხლის თანახმად, „საქართველოს კონსტიტუცია არ უარყოფს ადამიანისა და მოქალაქის სხვა საყოველთაოდ აღიარებულ უფლებებს, თავისუფლებებსა და გარანტიებს, რომლებიც აქ არ არის მოხსენიებული, მაგრამ თავისთავად გამომდინარეობენ კონსტიტუციის პრინციპებიდან“. ამ ნორმასთან დაკავშირებით სასამართლოს მყარად აქვს დადგენილი პრაქტიკა, რომლის თანახმადაც, უფლება, იმისთვის რომ დაცული იყოს 39-ე მუხლით, არ უნდა იყოს პირდაპირ მოცემული კონსტიტუციის მეორე თავით და უნდა გამომდინარეობდეს კონსტიტუციის პრინციპებიდან.

კონსტიტუციის 39-ე მუხლით გარანტირებული უფლებების დარღვევის კონტექსტში მნიშვნელოვანია ამ ნორმით დაცული სფეროს გამიჯვნა საქართველოს კონსტიტუციის მე-17 მუხლისაგან, რომელზეც უკვე იქნა წარმოდგენილი მსჯელობა. მოსარჩელე მხარე მიიჩნევს, რომ დასახელებულ დებულებებს გააჩნიათ ერთმანეთისაგან დამოუკიდებელი შინაარსი, დატვირთვა და მათით დაცული სფეროები არ ფარავენ ერთმანეთს, რის გამოც არ არსებობს ამ უფლებებთან სადავო ნორმების ალტერნატიულად შეფასების საჭიროება.

სოციალური უფლებების კატეგორია, სახელმწიფოს მხრიდან განხორციელებული რაიმე სახის დახმარება და ბენეფიტი ადამიანებისთვის, ვისაც გარკვეული, სპეციფიკური საჭიროებები გააჩნია, მიუხედავად მათი მნიშვნელობისა ადამიანთა ცხოვრებაში, სწორედ 39-ე მუხლით დაცულ უფლებებს წარმოადგენს. ამ შემთხვევაში არ უნდა ენიჭებოდეს მნიშვნელობა და არ უნდა ხდებოდეს ცალკეული სახის სოციალურ უზრუნველყოფის სახეების გამორიცხვა იმის მიხედვით, თუ რამდენად სასიცოცხლო საჭიროებების დაკმაყოფილებისკენ არის ის მიმართული. თავისთავად სოციალური უფლებები უნდა ჩაითვალოს ამ მუხლით დაცული სფეროს ნაწილად.

39-ე მუხლისაგან განსხვავებით, ნებისმიერი სოციალური უზრუნველყოფის უფლების შეზღუდვა, ვერ მიიჩნევა იმავდროულად ღირსების უფლების დარღვევად და სწორედ აქ გადის ზღვარი ამ ორ კონსტიტუციურ ღირებულებას, უფლებას შორის. იმ შემთხვევებში, როდესაც გარკვეულ სოციალურ დახმარებაზე უფლების შეზღუდვა სახელმწიფოს მხრიდან, რომელიც თავისი ინტენსივობიდან გამომდინარე აღწევს ხარისხს, რომელიც იმავდროულად იწვევს ადამიანის შეურაცხყოფას, მის სახელმწიფოს მხრიდან სამართლის ობიექტად აღქმასა და ღირსების შელახვას. ღირსების უფლებაში ჩარევა, ამ კუთხით, წარმოადგენს ერთგვარ შედეგს სოციალური უფლების შეზღუდვისა, რომელიც გარდაუვლად არ დგება, თუმცა შესაძლებელია დადგეს. ასეთ ვითარებაში ორივე მუხლის დარღვევასთან გვექნება საქმე და დასახელებული პრობლემური ასპექტები დაუშვებელია ერთიანდებოდეს მხოლოდ მე-17 ან მხოლოდ 39-ე მუხლებში. თითოეულ მათგანს გააჩნია ერთმანეთისაგან დამოუკიდებელი შინაარსი, და იმ დროს, როდესაც სოციალური უფლების შეზღუდვიდან გამომდინარე პირს ცხოვრებისთვის მინიმალური სტანდარტების, მოთხოვნილებების დაკმაყოფილების შესაძლებლობა არ რჩება, აქ სწორედ ღირსეული ცხოვრების უფლების დარღვევა იჩენს თავს თავად მის საფუძვლად არსებული სოციალური უფლების დარღვევასთან ერთად.

ის გარემოება, თუ რა კუთხით და რატომ აღწევს სადავო ნორმებით დადგენილი შეზღუდვა ღირსების უფლების შემლახველ ხარისხს, მე-17 მუხლთან მათი წინააღმდეგობის დასაბუთებისას არის გადმოცემული და აქ მხოლოდ 39-ე მუხლთან მიმართებით წარმოგიდგენთ არგუმენტაციას.

შესაძლოა, საქართველოს კონსტიტუციის მე-2 თავიდან გამომდინარე,სოციალური უფლებები არ იყოს პირდაპირ გარანტირებული, თუმცა საქართველოს კონსტიტუციის პრეამბულითსაქართველო წარმოადგენს სოციალურ საწყისებზე დაფუძნებულ სახელმწიფოს.

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს განმარტებით, ,,სოციალური სახელმწიფოს პრინციპი ემსახურება უპირველესად უსაფრთხოების, ადამიანის ღირსების და თავისუფლების შენარჩუნებას. საარსებო მინიმუმის უზრუნველყოფა სწორედ სოციალური სახელმწიფოს პრინციპიდან გამომდინარეობს“(საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2009 წლის 27 აგვისტოს #1/2/434/ გადაწყვეტილება საქმეზე საქართველოს სახალხო დამცველი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ, მოსამართლეების ქეთევან ერემაძის და ბესარიონ ზოიძის განსხვავებული აზრი, პ.9).

კონსტიტუციის 39-ე მუხლთან სადავო ნორმათა წინააღმდეგობის და განმწესრიგებელი ეტაპის ფარგლებში მიმართების დასასაბუთებლად, მოსარჩელე მხარე საჭიროდ მიიჩნევს იმ კონკრეტული უფლებრივი კომპონენტის განსაზღვრას, რომელიც პირდაპირ არ არის მოხსენიებული საქართველოს კონსტიტუციაში, თუმცა თავისთავად, გამომდინარეობს მისი პრინციპებიდან. ამგვარ უფლებას წარმოადგენს სოციალური უსაფრთხოება. მნიშვნელოვანია გააზრება, რომ სოციალური უფლებები, ეს არ არის მხოლოდ გარკვეული სოციალური ჯგუფების დაუსაბუთებელი მოთხოვნა კონკრეტული სარგებლის მიღებაზე სახელმწიფოსაგან. ამ შემთხვევაში ვსაუბრობთ სამართლებრივ და სოციალურ უსაფრთხოებაზე. სახელმწიფოს ეკისრება კონსტიტუციური ვალდებულება - უზრუნველყოს საკუთარი მოსახლეობისათვის მინიმალური პირობები, რომელშიც ექნებათ არსებობის და გადარჩენის შესაძლებლობა. სოციალური უფლებები - ეს არ არის უფლება იცხოვრო ფუფუნებაში, არამედ საუბარია მინიმალური სტანდარტების დაკმაყოფილებაზე, სადაც ადამიანებს გააჩნიათ სიცოცხლის, განვითარების და მათ შორის კონსტიტუციით პირდაპირ გათვალისწინებული ძირითადი უფლებებითა და თავისუფლებებით სარგებლობის შესაძლებლობა. ამ შემთხვევაში, ცალკეული უფლებების რეალიზაციის შეზღუდვა არ უნდა იქნეს დაკავშირებული ვიწროდ, ისეთი რეგულაციის დადგენასთან, რომელიც პირდაპირ ზღუდავს მათ განხორციელებას. სწორდ ამგვარ უფლებას წარმოადგენს სოციალური უსაფრთხოების უფლება, რომელიც დაუშვებელია, რომ დარჩენილი იყოს კონსტიტუციის მოქმედების მიღმა და ამგვარი საჭიროებების მქონე პირებს მიანდობდეს მხოლოდ კონკრეტული უფლებამოსილი ორგანოების/თანამდებობის პირების კეთილ ნებასა და შეუზღუდავ დისკრეციას.

საქართველოს კონსტიტუციის მე-7 მუხლი განსაზღვრავს, რომ „სახელმწიფო ცნობს და იცავს ადამიანის საყოველთაოდ აღიარებულ უფლებებსა და თავისუფლებებს, როგორც წარუვალ და უზენაეს ადამიანურ ღირებულებებს. ხელისუფლების განხორციელებისას ხალხი და სახელმწიფო შეზღუდული არიან ამ უფლებებითა და თავისუფლებებით, როგორც უშუალოდ მოქმედი სამართლით“. მოსარჩელე მხარის აზრით, კონსტიტუციის 39-ე და მე-7 მუხლების ურთიერთმიმართება იძლევა საშუალებას, რომ არა მხოლოდ სოციალური სახელმწიფოს პრინციპიდან, არამედ აგრეთვე, საერთაშორისო ხელშეკრულებებით აღიარებული ძირითადი უფლებები იქნეს დანახული და დაცული კონსტიტუციის მეორე თავით. საკონსტიტუციო სასამართლომ ერთ-ერთ გადაწყვეტილებაში აღნიშნა, რომ „მოსარჩელეთა უფლება სოციალური უფლებაა და კონსტიტუციის 39-ე მუხლის დაცვის საგანს წარმოადგენს. როგორც ,,ეკონომიკურ, სოციალურ და კულტურულ უფლებათა შესახებ“ საერთაშორისო პაქტის მე-2 მუხლის შინაარსიდან გამომდინარეობს - ამ პაქტის მონაწილე თითოეული სახელმწიფო ვალდებულია ადამიანთა სოციალური უფლებების დასაცავად ,,არსებული რესურსების მაქსიმალურ ფარგლებში მიიღოს ზომები“. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლომ 2002 წლის 18 აპრილის გადაწყვეტილებაში (N1/1/126,129,158) საქმეზე: ,,საქართველოს მოქალაქეები – (1) ბაჭუა გაჩეჩილაძე, სიმონ თურვანდიშვილი, შოთა ბუაძე, სოლომონ სანადირაძე და ლევან ქვაცბაია, (2) ვლადიმერ დობორჯგინიძე, ნინელი ანდრიაძე, გურამ დემეტრაშვილი და შოთა პაპიაშვილი, (3) გივი დონაძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“ ასევე აღინიშნა, რომ საერთაშორისო - სამართლებრივი აქტების შინაარსიდან გამომდინარე ,,ყოველი სახელმწიფო ვალდებულია არსებული რესურსების ფარგლებში მოსახლეობის სოციალური უფლებების დასაცავად მაქსიმალურ ძალისხმევას მიმართავდეს, რათა ამ უფლების დაცვის, სულ მცირე, მინიმალურად აუცილებელი დონე მაინც რომ უზრუნველყოს.“ ამ კონკრეტულ შემთხვევაში სადავო ნორმის მე-15 მუხლის მე-4 პუნქტით დადგენილი სამსახურებრივი პენსია ვერ ჩაითვლება სახელმწიფოს მიერ კონსტიტუციით გათვალისწინებული ვალდებულების დარღვევად“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2002 წლის 15 ოქტომბრის გადაწყვეტილება №1/2/174,199 საქმეზე: „საქართველოს მოქალაქეები - ტრისტან ხანიშვილი, თევდორე ნინიძე, ნოდარ ჭითანავა, ლევან ალექსიძე, გიორგი ქავთარაძე და სხვები (სულ 12 მოსარჩელე) საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, I).

გარდა დასახელებულისა, საკონსტიტუციო სასამართლომ ერთ-ერთ გადაწყვეტილებაში განმარტა, რომ „მოსარჩელეთა მოთხოვნები შეეხება მათი იმ კატეგორიის სოციალური უფლებების დაცვას, რაც მართალია, ცალკე არაა გათვალისწინებული საქართველოს კონსტიტუციით, მაგრამ თავისთავად გამომდინარეობენ მისი პრინციპებიდან. საქართველოს კონსტიტუციის 39-ე მუხლის ძალით, ,,საქართველოს კონსტიტუცია არ უარყოფს ადამიანისა და მოქალაქის სხვა საყოველთაოდ აღიარებულ უფლებებს, თავისუფლებებსა და გარანტიებს, რომლებიც აქ არ არის მოხსენიებული, მაგრამ თავისთავად გამომდინარეობენ კონსტიტუციის პრინციპებიდან." ამ პრინციპების ერთ-ერთი მთავარი გამოხატულება, როგორც ეს ჩანს კონსტიტუციის პრეამბულიდან, ისაა, რომ საქართველოს მოქალაქეთა ,,… ურყევი ნებაა დაამკვიდრონ დემოკრატიული საზოგადოებრივი წესწყობილება, ეკონომიკური თავისუფლება, სოციალური და სამართლებრივი სახელმწიფო, უზრუნველყონ ადამიანის საყოველთაოდ აღიარებული უფლებანი და თავისუფლებანი". კონსტიტუციის მე-7 მუხლის თანახმად ასევე ,,სახელმწიფო ცნობს და იცავს ადამიანის საყოველთაოდ აღიარებულ უფლებებსა და თავისუფლებებს, როგორც წარუვალ და უზენაეს ადამიანურ ღირებულებებს. ხელისუფლების განხორციელებისას ხალხი და სახელმწიფო შეზღუდული არიან ამ უფლებებითა და თავსუფლებებით, როგორც უშუალოდ მოქმედი სამართლით".მოსარჩელეთა უფლებების საერთაშორისო-სამართლებრივ და საზოგადო მნიშვნელობაზე მეტყველებს ,,ადამიანის უფლებათა საყოველთაო დეკლარციის" 22-ე მუხლი, რომლის თანახმადაც ,,ყოველ ადამიანს, როგორც საზოგადოების წევრს აქვს სოციალური უზრუნველყოფის, ღირსების შენარჩუნების და პიროვნების თავისუფალი განვითარების უფლება, უფლება ეკონომიკურ, სოციალურ და კულტურულ სფეროებში ეროვნული ძალისხმევის, საერთაშორისო თანმშრომლობის მეოხებით და, ყოველი სახელმწიფოს სტრუქტურისა და რესურსების შესატყვისად." ამ დეკლარაციის 25-ე მუხლის პირველი პუნქტის თანახმად კი: ,,ყოველ ადამიანს უფლება აქვს იყოს ისეთ ცხოვრებისეულ დონეზე, რომელიც გულისხმობს საკვების, ტანისამოსის, საცხოვრისის, სამედიცინო მოვლისა და სოციალური მომსახურების უზრუნველყოფას, რაც აუცილებელია თვით მისი და მისი ოჯახის ჯანმრთელობისა და დოვლათისათვის, ადამიანს აქვს უფლება უზრუნველყოფილი იყოს უმუშევრობის, ავადმყოფობის, ინვალიდობის, სიბერეში დაუძლურების თუ, მისგან დამოუკიდებლად არსებობისათვის სხვა საშუალებების დკარგვის შემთხვევაში." როგორც ეს დკლარაციის პრეამბულიდან ჩანს, ხალხები და სახელმწიფოები უნდა ესწრაფოდნენ მისი დებულებების თანდათანობით შესრულებას ეროვნული თუ საერთაშორისო ღონისძიებების მეშვეობით.,,ეკონომიკური, სოციალური და კულტურული უფლებების შესახებ საერთაშორისო პაქტის“ მე-2 მუხლის პირველი პუნქტის მიხედვით: ,,ამ პაქტის მონაწილე თითოეული სახელმწიფო კისრულობს ვალდებულებას ინდივიდუალური წესით და საერთაშორისო დახმარებისა და თანამშრომლობის, კერძოდ, ეკონომიკურ და ტექნიკურ დარგებში საერთაშორისო დახმარებისა და თანამშრომლობის წესით, არსებული რესურსების მაქსიმალურ ფარგლებში მიიღოს ზომები, რათა თანდათან უზრუნველყოს ამ პაქტით აღიარებული უფლებების სრული განხორციელება ყველა მართებული საშუალებით, მათ შორის, კერძოდ, საკანონმდებლო ღონისძიებათა მიღებით“.„ევროპის სოციალური ქარტია“ აგრეთვე განამტკიცებს სოციალურ უფლებებს. მისი მე-12 მუხლი ადგენს ადამიანთა უფლებას სოციალურ უზრუნველყოფაზე და „სოციალური უზრუნველყოფის უფლების ეფექტური განხორციელების უზრუნველყოფის მიზნით, მხარეები ვალდებულებას იღებენ შექმნან ან შეინარჩუნონ სოციალური უზრუნველყოფის სისტემა“. სახელმწიფოები ასევე იღებენ ვალდებულებას, „ეცადონ ეტაპობრივად მაღალ დონეზე აიყვანონ სოციალური უზრუნველყოფის სისტემა“. შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირთა უფლებების კონვენციის მე-4 მუხლის მე-2 პუნქტის თანახმად, „ეკონომიკურ, სოციალურ და კულტურულ უფლებებთან დაკავშირებით ყველა მონაწილე სახელმწიფო იღებს ვალდებულებას, არსებული რესურსების მაქსიმალურად გამოყენებისა და საჭიროების შემთხვევაში საერთაშორისო თანამშრომლობის ფარგლებში, მიიღოს ყველა ზომა აღნიშნულ უფლებათა სრული დაცვის სისტემატური, პროგრესირებადი უზრუნველყოფისათვის, წინამდებარე კონვენციაში ფორმულირებული იმ ვალდებულებების გარდა, რომელთა დაუყოვნებლივ შესრულებას ითვალისწინებს საერთაშორისო სამართალი“. გარდა ამისა, კონვენცია ბავშვის უფლებების შესახებ, 26-ე მუხლის პირველი პუნქტით განსაზღვრავს, რომ „მონაწილე სხელმწიფოები აღიარებენ ყველა ბავშვის უფლებას ისარგებლოს სოციალური უზრუნველყოფის სიკეთეებით, მათ შორის სოციალური დაზღვევით, და საჭირო ღონისძიებებს ახორციელებენ ამ უფლების სრული განხორციელების მისაღწევად თავიანთი ეროვნული კანონმდებლობის შესაბამისად“.„შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირთა უფლებების დაცვის კონვენციის“ 28-ე მუხლი ადგენს შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირთათვის ადგენს ცხოვრების ადეკვატურ სტანდარტებსა და სოციალურ დაცვაზე უფლებას. მისი მე-2 პუნქტის თანახმად, „მონაწილე სახელმწიფოები აღიარებენ შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირთა უფლებას სოციალურ დაცვაზე, ამ უფლებით შეზღუდული შესაძლებლობის საფუძველზე აღმოცენებული ყოველგვარი დისკრიმინაციის გარეშე გამოყენების უფლებას და იღებენ შესაბამის ზომებს მისი დაცვისა და რეალიზებისათვის“. ამავე კონვენციის 26-ე მუხლის პირველი პუნქტის თანახმად, „მონაწილე სახელმწიფოები იღებენ ეფექტურ და შესაბამის ზომებს, მათ შორის, კოლეგიალური მხარდაჭერის გამოყენებითაც, რათა უზრუნველყონ შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირთათვის მაქსიმალური დამოუკიდებლობის, სრული ფიზიკური, მენტალური, სოციალური და პროფესიული შესაძლებლობების მიღწევისა და გამოყენების შესაძლებლობა. აღნიშნული მიზნით, მონაწილე სახელმწიფოები ორგანიზებას უკეთებენ, აძლერებენ და განავრცობენ ყოვლისმომცველი სარეაბილიტაციო და სააბილიტაციო სამსახურებსა და პროგრამებს“, ეს პროგრამები კი მიემართება ჯანდაცვის, დასაქმების, განათლებისა და სოციალური მომსახურების სფეროებს.

საქართველოს კონსტიტუციის პრინციპებიდან და დასახელებული საერთაშორისო აქტებიდან გამომდინარე, მოსარჩელეთა აღნიშნული სოციალური უფლებები უნდა მივიჩნიოთ კონსტიტუციის 39-ე მუხლის შინაარსით გათვალისწინებულ და სახელმწიფოს მიერ აღიარებულ იმ უფლებებად, რომელთა დაცვის მძლავრი მექანიზმების შესაქმნელად სახელმწიფო ვალდებულია გამოიყენოს მის ხელთ არსებული ყველა მართებული საშუალება“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2002 წლის 18 აპრილის №1/1/126,129,158 გადაწყვეტილება საქმეზე: „საქართველოს მოქალაქეები - (1) ბაჭუა გაჩეჩილაძე, სიმონ თურვანდიშვილი, შოთა ბუაძე, სოლომონ სანადირაძე და ლევან ქვაცბაია, (2) ვლადიმერ დობორჯგინიძე, ნინელი ანდრიაძე, გურამ დემეტრაშვილი და შოთა პაპიაშვილი, (3) გივი დონაძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, III). დაუშვებელია სოციალურ უფლებათა კონსტიტუციით გარანტირებული ძირითადი უფლებების მიღმა დარჩენა, რაც თავად კონსტიტუციის პრინციპებს ეწინააღმდეგება. შესაბამისად, მოსარჩელე მხარე მიიჩნევს, რომ იმ შემთხვევაში, თუკი საკონსტიტუციო სასამართლო ვერ დაინახავს სადავო ნორმების მიმართებას საქართველოს კონსტიტუციის მე-17 მუხლის პირველი პუნქტით დადგენილ ღირსების უფლებასთან, ისინი უნდა გაითვალისწინოს 39-ე მუხლით დაცულ სფეროში, ვინაიდან სოციალური სახელმწიფოს დამკვიდრების იდეა, ისე, რომ სოციალურ უფლებებს არ ჰქონდეთ ადგილი მეორე თავით გათვალისწინებულ ადამიანის ძირითად უფლებებსა და თავისუფლებებში, თავად ასეთი სახელმწიფოს არსებობას, მისკენ საზოგადოებისა და სახელმწიფოს მსვლელობას დააყენებდა საფრთხის ქვეშ და სრულიად უშინაარსოს გახდიდა კონსტიტუციის პრეამბულის ჩანაწერს.

 

სადავო ნორმების შესაბამისობა საქართველოს კონსტიტუციის 42-ე მუხლის პირველ პუნქტთან მიმართებით

საქართველოს კონსტიტუციის 42-ე მუხლის პირველი პუნქტის მიხედვით, ყოველ ადამიანს უფლება აქვს თავის უფლებათა და თავისუფლებათა დასაცავად მიმართოს სასამართლოს. საკონსტიტუციო სასამართლოს განმარტებით, 42-ე მუხლის პირველი პუნქტით დაცულია „სამართლიანი სასამართლოს უფლება“, რომლის შინაარსი და ფარგლებიც განსაზღვრულია თავად კონსტიტუციით და საერთაშორისო–სამართლებრივი აქტებით(საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2006 წლის 15 დეკემბრის #1/3/393,397 გადაწყვეტილება, II.პ.1).„სამართლიანი სასამართლოს უფლება, პირველ რიგში, ნიშნავს სახელმწიფო ხელისუფლების ყველა იმ გადაწყვეტილების (ქმედების) სასამართლოში გასაჩივრებას და სამართლებრივ შეფასებას, რომელიც ადამიანის უფლებებს არღვევს“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2006 წლის 15 დეკემბრის #1/3/393,397 გადაწყვეტილება, II.პ.1). თუმცა, ეს უფლება არა მხოლოდ სასამართლოსადმი მიმართვის (სარჩელის შეტანის) შესაძლებლობას გულისხმობს, არამედ უზრუნველყოფს ადამიანის სრულყოფილ სამართლებრივ დაცვას.

მნიშვნელოვანია, სახელმწიფო იზღუდებოდეს სამართლიანი სასამართლოს უფლების რეალიზების ხელშეშლის, ხელმისაწვდომობაზე არაპროპორციული ბერკეტის დაწესების შემთხვევებში, რადგან ამა თუ იმ უფლებით სრულად სარგებლობის უზრუნველყოფის უმნიშვნელოვანესი გარანტია სწორედ მისი სასამართლოში დაცვის შესაძლებლობაა. თუკი არ იქნება უფლების დარღვევის თავიდან აცილების ან დარღვეული უფლების აღდგენის შესაძლებლობა, სამართლებრივი ბერკეტი, თავად უფლებით სარგებლობა დადგება კითხვის ნიშნის ქვეშ. შესაბამისად, უფლება-თავისუფლებების დასაცავად სასამართლოსადმი მიმართვის აკრძალვა ან არათანაზომიერი შეზღუდვა არღვევს არა მხოლოდ სამართლიანი სასამართლოს უფლებას, არამედ, იმავდროულად, შეიცავს საფრთხეს თავად იმ უფლების უგულებელყოფისა, რომლის დასაცავადაც სასამართლოსადმი მიმართვაა აკრძალული(საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2010 წლის 28 ივნისის #1/466 გადაწყვეტილება, II.პ.14).

სამართლიანი სასამართლოს უფლების, როგორც ინსტრუმენტული გარანტიის შინაარსი ფართოა და ერთდროულად რამდენიმე ასპექტის მომცველია. მათ შორის მოიაზრება სასამართლოსთვის ხელმისაწვდომობისა და დაცვის უფლება. სამართლიანი სასამართლოს უფლების ინსტრუმენტულობა გამოიხატება იმაში, რომ ის გარკვეული მატერიალური უფლების დაცვის ინსტრუმენტს წარმოადგენს. აქ არ არის საუბარი თავისთავად, დამოუკიდებლად სასამართლოსთვის მიმართვაზე, არამედ ის გარკვეული, დარღვეული უფლების სასამართლოს საშუალებით დაცვას გულისხმობს. საკონსტიტუციო სასამართლოს არაერთხელ აღუნიშნავს, რომ „ამა თუ იმ უფლებით სრულად სარგებლობის უზრუნველყოფის უმნიშვნელოვანესი გარანტია ზუსტად მისი სასამართლოში დაცვის შესაძლებლობაა. თუკი არ იქნება უფლების დარღვევის თავიდან აცილების ან დარღვეული უფლების აღდგენის შესაძლებლობა, სამართლებრივი ბერკეტი, თავად უფლებით სარგებლობა დადგება კითხვის ნიშნის ქვეშ“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2010 წლის 28 ივნისის გადაწყვეტილება №1/466 საქმეზე „საქართველოს სახალხო დამცველი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-14). სახელმწიფოს მიერ ისეთი შეზღუდვის დაწესება, რომელიც მართალია, ილუზოლურად აძლევს პირს უფლებას, მიმართოს სასამართლოს, მაგრამ, ამასთანავე, ამკვიდრებს ბერკეტებს, მათ შორის გარემოებებიდან გამომდინარე ზედმეტი ტვირთის დამაკისრებელი სახელმწიფო ბაჟის სახით, ვერ იქნება სასამართლოსადმი ხელმიწვდომობის უფლების გარანტორი. სასამართლოსადმი ხელმისაწვდომობის უფლების შინაარსს, ასევე, ფართოდ განმარტავს ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლო. სასამართლოს თანახმად, სახელმწიფო ბაჟის ოდენობა, საქმის ინდივიდუალური გარემოებების, მათ შორის მხარის მიერ მისი გადახდის შესაძლებლობის, პროცედურების ფაზის გათვალისწინებით (როდესაც შეზღუდვა დაწესდა), წარმოადგენს იმის განმსაზღვრელს, რეალურად მხარეს აქვს თუ არა სასამართლოსადმი ხელმისაწვდომობის უფლების რეალიზების საშუალება(Kreuz v. Poland no. 28249/95, § 60 ECHR 2001).

მოცემულ შემთხვევაში, სადავო ნორმები მოსარჩელეს უზღუდავს სასამართლოსადმი ხელმისაწვდომობის უფლებას სახელმწიფო ბაჟის გადახდისაგან გათავისუფლების არდაშვების გზით. სადავო ნორმების შემზღუდავი ბუნება (ბაზაში რეგისტრაციაზე უარის თქმა და საარსებო შემწეობის მიუღებლობა უსახლკარობის გამო) შინაარსობრივ, შედეგობრივ ასახვას პოულობს სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის საქართველოს სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის 46-ე მუხლის პირველი პუნქტის „ვ“ ქვეპუნქტში. ამიტომ, სადავო ნორმა საპროცესო კოდექსის 46-ე მუხლის პირველი პუნქტის „ვ“ ქვეპუნტთან ერთობლიობაში უნდა განიმარტოს.

სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის 46-ე მუხლის პირველი პუნქტის „ვ“ ქვეპუნქტის მიხედვით, სასამართლოს ხარჯების გადახდისაგან თავისუფლდებიან მხარეები, რომლებიც, დადგენილი წესით, რეგისტრირებულნი არიან სოციალურად დაუცველი ოჯახების მონაცემთა ერთიან ბაზაში და იღებენ საარსებო შემწეობას, რაც დასტურდება შესაბამისი დოკუმენტაციით. სადავო ნორმები ართმევს მოსარჩელეს სოციალურად დაუცველი ოჯახების ბაზაში რეგისტრაციის, საარსებო შემწეობის და ბაზაში რეგისტრაციაზე მიბმულ სხვა ბენეფიტების მიღების შესაძლებლობას. შესაბამისად, მოსარჩელეზე სადავო ნორმით აღარ ვრცელდება სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის 46-ე მუხლის პირველი პუნქტის „ვ“ ქვეპუნქტი და იგი არ თავისუფლდება სახელმწიფო ბაჟის გადახდისაგან სოციალურად დაუცველი ოჯახების ბაზაში რეგისტრაციის არქონის გამო .

სადავო ნორმებით დადგენილი შეზღუდვა,სამართლიანი სასამართლოს შინაარსიდან გამომდინარე,ვერ იქნება ლეგიტიმური მიზნის მატარებელი. შეზღუდვა არ ისახავს მიზნად ეფექტური და სწრაფი მართლმსაჯულების განხორცილების უზრუნველყოფას. „სოციალური დახმარების შესახებ“ კანონის (მე-7 მუხლის მე-2 პუნქტი) და „სოციალური დახმარების შესახებ“ საქართველოს მთავრობის N145 დადგენილების (მე-2 მუხლი 1-ლი პუნქტი)პირდაპირი მითითება იმის თაობაზე, რომსაარსებო შემწეობის პოტენციური ბენეფიციარები შეფასების სისტემით იდენთიფიცირებული ღატაკი ოჯახები არიან, გამორიცხავს უსახლკარო პირებს ამ ნორმების ადრესატთა წრიდან. ხოლო „ქვეყანაში სიღატაკის დონის შემცირებისა და მოსახლეობის სოციალური დაცვის სრულყოფის ღონისძიებათა შესახებ“ მთავრობის დადგენილება(მე-2 მუხლის „ბ“ პუნქტი), სოციალურად დაუცველთა ბაზაში რეგისტრაციის მსურველად განიხილავს ოჯახს, რომელიც მუდმივად ცხოვრობს განცალკევებულ საცხოვრებელ ფართზე. ამგვარი, კანონის თანახმად, შეიძლება იყოს მხოლოდ ღატაკი ოჯახი. უსახლკარო პირები არც კი განიხილებიან მაძიებლებად-ბაზაში რეგისტრაციის მსურველებად და, შედეგად, ვერ იღებენ საარსებო შემწეობას. ამგვარი საკანონმდებლო რეგულირება მოსარჩელეს ასევე ართმევს სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის 46-ე მუხლით დადგენილი უფლებით სარგებლობის შესაძლებლობას, გათავისუფლებული იყოს სახელმწიფო ბაჟის გადასახადისაგან. ამავე დროს, მოსარჩელის მსგავსი/თანაბარი სოციალურ-ეკონომიკური მდომარეობის მქონე პირები-ღატაკი ოჯახები, რომელთაც გააჩნიათ მუდმივი საცხოვრებელი ადგილი, (და შესაბამისად აქვთ შესაძლებლობა რეგისტრირებულნი იყვნენ ბაზაში) 46-ე მუხლის საფუძველზე თავისუფლდებიან სახელმწიფო ბაჟის გადახდისაგან. სწორედ აქედან გამომდინარე, ვერ იარსებებს სასამართლოსადმი ხელმისაწვდომობის უფლების ამგვარიშეზღუდვის ლეგიტიმური მიზანი.სახელმწიფო,თანაზომიერების ტესტის პირველივე ეტაპზე არღვევს სასამართლოსადმი ხელმისაწვდომობის უფლებას, რადგან, არ არსებობს შეზღუდვის ლეგიტიმური მიზანი, რაც სადავო ნორმით განხორციელებულ ჩარევას გაუამართლებელს ხდის.

აქვე უნდა აღინიშნოს საქართველოს სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის 47-ე მუხლის პირველი პუნქტის ჩანაწერი, რომლის თანახმადაც, „სასამართლოს, მოქალაქის ქონებრივი მდგომარეობის გათვალისწინებით, თუ მოქალაქე დაასაბუთებს სასამართლო ხარჯების გადახდის შეუძლებლობას და სასამართლოს წარუდგენს უტყუარ მტკიცებულებებს, შეუძლია მთლიანად ან ნაწილობრივ გაათავისუფლოს იგი სახელმწიფო ბიუჯეტის სასარგებლოდ სასამართლო ხარჯების გადახდისაგან, რის თაობაზედაც მოსამართლეს გამოაქვს მოტივირებული განჩინება“. მიუხედავად იმისა, რომ მოყვანილი ნორმა ვრცელდება მათ შორის იმ პირებზეც, რომლებიც არ არიან რეგისტრირებულნი მონაცემთა ერთიან ბაზაში, ეს შესაძლებლობა ვერ ჩაითვლება სახელმწიფო ბაჟის გადახდის უპირობო საფუძვლის, კერძოდ ასეთი რეგისტრაციის დამადასტურებელი ცნობის წარდგენის შემთხვევისაგან. უპირველესად, მნიშვნელოვანია, რომ თუნდაც მსგავსი მოთხოვნის დაყენება მოითხოვს ქონებრივი მდგომარეობის შესახებ დასაბუთების ვალდებულებას, შესაბამისად, მხარე ვალდებულია მოიძიოს და სასამართლოს წარუდგინოს მტკიცებულებები, რომლებიც დაასაბუთებს მის მძიმექონებრივ მდგომარეობას, რაც წარმოადგენს გაზრდილ ტვირთს მოსარჩელისათვის. ამასთან, ამგვარი მტკიცებულებების შეგროვება და წარდგენაც კი არ არის გარანტია კანონმდებლობის თანახმად, რომ მოხდება პირის გათავისუფლება სახელმწიფო ბაჟის გადახდის ვალდებულებისაგან და შესაბამისი დასკვნა და გადაწყვეტილება მხოლოდ მოსამართლის დისკრეციას წარმოადგენს. ამგვარი შესაძლებლობა, მისი არსებობის მიუხედავად, ვერ ჩაითვლება მონაცემთა ბაზაში რეგისტრირებულ პირთათვის არსებული უფლების ტოლფას საშუალებად. პირველ შემთხვევაში მხოლოდ მონაცემთა ერთიანი ბაზიდან ამონაწერი, საკმარისია საფუძველი, რომ ავტომატურად, მოსამართლის მიერ ყოველგვარი მსჯელობის გარეშე მოხდეს პირის გათავისუფლება ბაჟის გადახდისაგან. ამასთან, დასახელებული ნორმიდან გამომდინარე, მოსამართლეს მოსარჩელის სახელმწიფო ბაჟის გადახდისაგან გათავისუფლების შესახებ გამოაქვს დასაბუთებული განჩინება, რაც გულისხმობს გართულებულ პროცედურასა და გაზრდილ ვადაში გადაწყვეტილების მიღებას. ეს უკანასკნელი კი დამოუკიდებელი უფლებრივი კომპონენტია, რომელიც სამართლიანი სასამართლოს ნაწილია.

სადავო ნორმები, ასევე, ეწინააღდეგება სამართლიანი სასამართლოს უფლების მეორე ელემენტს-„დაცვის უფლებას“.სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 46-ე მუხლის პირველი ნაწილის „ა“ ქვეპუნქტის მიხედვით, დაცვის ხარჯებს სახელმწიფო გაიღებს, თუ გადახდისუუნარო ბრალდებული მოითხოვს ადვოკატის დანიშვნას. სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის მიზნებისათვის „გადახდისუუნარო პირები“ განმარტებულია საქართველოს მთავრობის 2014 წლის 30 ივნისის N424 დადგენილებაში-გადახდისუნარიანობის დადასტურების წესის განსაზღვრის შესახებ.აღნიშნული დადგენილების მე-2 მუხლის პირველი პუნქტის თანახმად, პირი გადახდისუუნაროდ ითვლება და სახელმწიფოს ხარჯზე იურიდიული დახმარებით სარგებლობის უფლება ენიჭება, თუ იგი არის სოციალურად დაუცველი ოჯახების მონაცემთა ერთიან ბაზაში რეგისტრირებული ოჯახის წევრი, რომლის სარეიტინგო ქულა ტოლია ან ნაკლებია 70 000-ზე. ამ მუხლის პირველ პუნქტში მითითებული გადახდისუუნარო პირის გარდა, გადახდისუუნაროდ ითვლება და სახელმწიფოს ხარჯზე იურიდიული დახმარებით სარგებლობის უფლება ენიჭება აგრეთვე პირს, თუ იგი არის სოციალურად დაუცველი ოჯახების მონაცემთა ერთიან ბაზაში რეგისტრირებული ოჯახის წევრი, რომლის სარეიტინგო ქულა ტოლია ან ნაკლებია 100 000-ზე და მიეკუთვნება კანონით გათვალისწინებულ ერთ-ერთ შემთხვევას მაინც.შესაბამისად, სადავო ნორმების საფუძველზე, მოსარჩელეს ერთმევა შესაძლებლობა, იყოლიოს ადვოკატი სახელმწიფოს ხარჯზე.

სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის ზემოხსენებული ნორმის არსი მდგომარეობს იმაში, რომ პირები, რომელთაც, თავიანთი სოციალურ-ეკონომიკური მდგომარეობიდან გამომდინარე,სამართლებრივი დაცვისათვის-ადვოკატის მომსახურებისთვის საჭირო სახსრები არ გააჩნიათ,არ დარჩნენ სამართლებრივი დაცვის გარეშე. გაურკვეველია თუ რა წარმოადგენს სადავო ნორმების ლეგიტიმურ მიზანს. თუმცა, ასეთი მიზნის არსებობის შემთხვევაშიც კი, უფლების შეზღუდვა მიზნის მიღწევისათვის არაპროპორციული ზომაა, რადგანაც მოსარჩელეს ართმევს სახელმწიფო ხარჯზე დაცვის უფლებით სარგებლობის შესაძლებლობას.