კონსტიტუციური სარჩელი შედგენილია უფლებამოსილი სუბიექტების მიერ, კერძოდ, მოსარჩელეებს წარმოადგენენ ფიზიკური პირები - ე. ა., ლ. ღ., ს. ვ., თ. ნ., ნ. ს., თ. კ., რომელთა შემოსავალი მათი დასაქმების ფარგლებში სახელმწიფოს მიერ დაუბეგრავ მინიმუმს აღემატება და რომელთა კონსტიტუციით გარანტირებული უფლებებიც, როგორც ეს სარჩელშია დასაბუთებული, უშუალოდ ირღვევა სადავო არაკონსტიტუციური ნორმების მოქმედების შედეგად.

საქართველოს 2017 წლის სახელმწიფო ბიუჯეტის შესახებ საქართველოს კანონის სადავო ნორმების კონსტიტუციურობის საკითხის განხილვა საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს განსჯადია, ვინაიდან საკითხი ეხება აღნიშნული ნორმების წინააღმდეგობას საქართველოს კონსტიტუციის მე-19, 21-ე და მე-14 მუხლებით სამართლებრივ და დემოკრატიულ სახელმწიფოში დაცულ ფუნდამენტური მნიშვნელობის მქონე ძირითად უფლებებთან (თითოეული უფლებით დაცულ სფეროში ჩარევის დასაბუთება იხილეთ ქვემოთ).

ამ დრომდე საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს არ უმსჯელია სადავო ნორმების კონსტიტუციურობის საკითხთან დაკავშირებით.

კონსტიტუციური სარჩელი შედგენილია საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ დამტკიცებული სასარჩელო სააპლიკაციო ფორმის მიხედვით, ხელმოწერილია მოსარჩელე პირების მიერ და სრულად შეესაბამება „საკონსტიტუციო სამართალწარმოების შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-16 მუხლის პირველი და მე-2 პუნქტებით დადგენილ მოთხოვნებს.

სარჩელის აღძვრისას არ დარღვეულა მისი შეტანის კანონით დადგენილი ვადა.

ყოველივე ზემოაღნიშნულის გათვალისწინებით, არ არსებობს წინამდებარე კონსტიტუციური სარჩელის განსახილველად მიღებაზე უარის თქმის „საკონსტიტუციო სამართალწარმოების შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-18 მუხლით („ა“-„ზ“ ქვეპუნქტებით) განსაზღვრული არცერთი საფუძველი.

საქართველოს კანონი საქართველოს 2017 წლის სახელმწიფო ბიუჯეტის შესახებ განსაზღვრავს საქართველოს სახელმწიფო ბიუჯეტის ასიგნებებს, კერძოდ სახელმწიფო საჯარო ფუნქციების განხორციელების მიზნით ითვალისწინებს აუცილებლად გასაწევ ხარჯებს. ასეთი დაფინანსების ფარგლებში განსაზღვრულია გასაჩივრებული საბიუჯეტო კოდები, რომლებიც რესურსების მიმართვას ითვალისწინებს საპატრიარქოსათვის, საქართველოს სამოციქულო ავტოკეფალური მართლმადიდებელი ეკლესიისათვის.

სარჩელის საკონსტიტუციო სასამართლოში არსებითად განსახილველად მიღების დასადასტურებლად პირველ რიგში განვიხილავთ საქართველოს 2017 წლის სახელმწიფო ბიუჯეტის შესახებ საქართველოს კანონის სპეციფიურ ბუნებას, რათა ყოველგვარი ეჭვი საკონსტიტუციო სასამართლოს განსჯადობაზე იქნეს აღმოფხვრილი. 

საქართველოს კონსტიტუციის 89–ე მუხლის საფუძველზე, საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლო პირის სარჩელის საფუძველზე იღებს გადაწყვეტილებებს კანონის კონსტიტუციასთან შესაბამისობის საკითხებზე. კონსტიტუციის 92–ე მუხლი კი განმარტავს, რომ სახელმწიფო ბიუჯეტი წარმოადგენს კანონს, რომელსაც იღებს პარლამენტი და რომელიც მხოლოდ ერთი წლის, ამ შემთხვევაში 2017 წლის განმავლობაში არის მოქმედი, თუმცა კანონის დროებითი ხასიათი არ ცვლის მის ნორმატიულ შინაარსს და არ გამორიცხავს უფლების არათანაზომიერი შეზღუდვის შესაძლებლობას. ბიუჯეტის შესახებ კანონის დროებითობა და ყოველწლიურად მისი საპარლამენტო კონტროლისათვის დაქვემდებარება კონსტიტუციიდან გამომდინარეობს და სახელისუფლებო შტოებს შორის ძალაუფლების დანაწილების[1] ერთ–ერთი გამოხატულებაა. ბიუჯეტი სახელმწიფოს ინსტრუმენტია პირების კონკრეტული უფლებით სარგებლობის უზრუნველსაყოფად და შეუძლია პირდაპირი ბენეფიტები წარმოშვას კონკრეტული პირებისთვის. პირების უფლებრივ მდგომარეობაზე ასეთი გავლენის გამო, მას ნორმატიული შინაარსი გააჩნია და არსებობს კანონის ფორმით, რომლის შემუშავებაში აღმასრულებელი, ხოლო მიღებაში საკანონმდებლო ორგანო მონაწილეობს, ხოლო სხვა კანონების ანალოგიურად კონსტიტუციურობასთან არსებული დავის შემთხვევაში გადასინჯვის უფლებამოსილებას იტოვეს სასამართლო ხელისუფლების შტო, კერძოდ საკონსტიტუციო სასამართლო. პირების უფლებრივ მდგომარეობაზე გავლენის და მისი მნიშვნელობის გამო ექვემდებარება ბიუჯეტის შესახებ კანონი ყოველწლიურ საპარლამენტო კონტროლს, შესაბამისად, სასამართლო ხელისუფლების კონტროლს მიღმა ასეთი მნიშვნელობის კანონის დატოვება, შეეწინააღმდეგებოდა თავად კონსტიტუციის 92–ე მუხლის ლოგიკას. 

საკონსტიტუციო სასამართლოს მიდგომა დროებით ნორმებთან მიმართებით ზემოაღნიშნულ ლოგიკასთან თანხვედრაშია. საკონსტიტუციო სასამართლოს თანახმად, წესის დროებით ხასიათს მხოლოდ უფლების შეზღუდვის ინტენსივობაზე შეუძლია გავლენის მოხდენა.[2] რასაკვირველია, შეზღუდვის ინტენსივობა გაცილებით მაღალია მაშინ, როდესაც უფლების შემზღუდველი ნორმა მუდმივი მოქმედების მქონეა. ინტენსივობის შეფასებისათვის მნიშნველოვანია მოცემული დროებითი ნორმის ხასიათის გათვალისწინება. ქვეყნის მთავარი საფინანსო დოკუმენტი ყოველწლიურად კანონის სახით მიიღება პარლამენტის მიერ. შესაბამისად, ასეთი დროებითი ნორმის შეფასებისას ყურადღებას იმსახურებს უფლების შემზღუდველი ნორმის განმეორებადი ხასიათი, რასაც 2002 წლიდან დღემდე მიღებული სახელმწიფო ბიუჯეტის შესახებ კანონის ტექსტების ანალიზი ცხადყოფს.[3] 2002 წლიდან 2017 წლის ჩათვლით სახელმწიფო ბიუჯეტის შესახებ კანონის საფუძველზე ფინანსთა სამინისტროს მიერ საქართველოს საპატრიარქოსათვის გამოყოფილმა პირდაპირმა დაფინანსებამ 260 672 200 ლარი შეადგინა. 2009 წლიდან 2013 წლამდე ყოველწლიურად გამოყოფილი თანხები 22–დან 27 მილიონამდე მერყეობდა, ხოლო 2013 წლიდან ქვეყნის მთავარი საფინანსო დოკუმენტი სტაბილურად 25 მილიონს ითვალისწინებს საპატრიარქოს დაფინანსებისათვის. ამასთან, საქმის განხილვის მიზნებისათვის კანონის დროებით ხასიათს არ ექნება მნიშვნელობა თუ კანონის კონსტიტუციურობის შეფასებისას კანონის არაკონსტიტუციურობა შეზღუდვის ინტენსივობის განხილვამდე, კერძოდ პროპორციულობის ტესტზე გადასვლამდე, იკვეთება. შესაბამისად, თუ არ დადგინდება მიზნის ლეგიტიმურობა ან მასთან მიზნის მიღწევის საშუალების ლოგიკური კავშირი, ნორმის დროებითი ხასიათი არ გამოიწვევს სასამართლოს მსჯელობაში რაიმე ცვლილებას. ამდენად, ეჭვს არ იწვევს ბიუჯეტის კონკრეტული დანაწესის კონსტიტუციასთან შესაბამისობის შეფასების თაობაზე ჩვენ მიერ დაყენებული მოთხოვნის მიმართ საკონსტიტუციო სასამართლოს განსჯადობა. აღსანიშნავია, რომ საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლომ განიხილა ბიუჯეტის შესახებ კანონის კონსტიტუციურობა 2005 წლის 5 მაისის გადაწყვეტილებაში საქმეზე მოქალაქე ბესიკ ბრეგაძე საქართველოს პარლამენტისა და საქართველოს მთავრობის წინააღმდეგ. მართალია სარჩელი არ დაკმაყოფილდა, რადგან არ დადგინდა “მოსარჩელის კონსტიტუციურ უფლებათ და თავისუფლებათა შელახვა“, თუმცა თავად გასაჩივრებული ნორმის ბუნებას სარჩელის განხილვა არ დაუბრკოლებია.

უკრაინის საკონსტიტუციო სასამართლოს შეფასების საგანი გახდა 2007 წლის ბიუჯეტის კონკრეტული დებულებები ერთ-ერთ საქმეში (#1–23/2007). უკრაინის საკონსტიტუციო სასამართლოს გადაწყვეტილება ეხებოდა ბიუჯეტის დებულებების შესაბამისობას სასამართლოს დამოუკიდებლობის პრინციპთან, მოსამართლეებისათვის განკუთვნილ სოციალურ ბენეფიტებთან მიმართებით. მითითებული საქმე ცხადყოფს, ბიუჯეტის კანონის შესაძლო შემხებლობას სახელმწიფო ინსტიტუციების დამოუკიდებლობასთან და არაპირდაპირ კავშირს ადამიანის უფლებების დაცვასთან.

ასევე ბიუჯეტის მსგავსი დროებითი ნორმის, 1997 წლის დაბალანსებული ბიუჯეტის აქტის 4454 ნაწილის (SECTION 4454 OF THE BALANCED BUDGET ACT OF 1997) კონსტიტუციურობა განიხილა ამერიკის ჩრდილოეთ კალიფორნიის რაიონულმა სასამართლომ (The United States District Court for the Northern District of California) საქმეში Kong v. Scully. განხილული საქმე ეხებოდა ბიუჯეტის ერთ–ერთი ნაწილით რელიგიური ორგანიზაციის პრეფერენცირების შემთხვევას, რასაც რელიგიის თავისუფლების (non-establishment clause) დაცვასთან პირდაპირი შემხებლობა ჰქონდა.

მოსარჩელე პირების განმარტებით, გასაჩივრებული სადავო ნორმებით ხდება ჩარევა საქართველოს კონსტიტუციით აღიარებულ რიგ ძირითად უფლებებში.

კონსტიტუციის მე–19 მუხლით დაცულ სფეროში ჩარევის დასაბუთება:

ბიუჯეტის გასაჩივრებული ნორმებით ერთ–ერთი რელიგიური ორგანიზაციის de facto პირდაპირი დაფინანსებით ხორციელდება ჩარევა საქართველოს კონსტიტუციის მე–19 მუხლით დაცულ რწმენის თავისუფლებაში, რადგან მოსარჩელე პირები აცნობიერებენ, რომ მათი შემოსავლებიდან დაბეგრილ თანხას სახელმწიფო კონფესიური მიზნების განხორციელებისკენ მიმართავს, რაც წინააღმდეგობაში მოდის მათ რწმენასა და შეხედულებებთან.

მოსარჩელე პირები თ. ნ. და ნ. ს. (ევანგელურ-ბაპტისტური ეკლესიის მრევლი) მიიჩნევენ, რომ მათი პირადი შემოსავლით ევანგელურ-ბაპტისტური ეკლესიის კონფესიური მიზნების სანაცვლოდ საქართველოს საპატრიარქოს სასარგებლოდ დაფინანსებაში მონაწილეობა სახელმწიფოს მიერ მათ რწმენაზე დაფუძნებული ინტერესების საწინააღმდეგო ქმედების იძულებას გულისხმობს.

ათეისტი და აგნოსტიკოსი მოსარჩელე პირები ე. ა. და ლ. ღ., ამავე დროს როგორც ფემინისტები, და უფლებადამცველები, მიიჩნევენ, რომ მათი გადასახადები არ უნდა იხარჯებოდეს რელიგიური ორგანიზაციების, მათ შორის, საქართველოს საპატრიარქოს გაძლიერებასა და პროზელიტიზმის/ინდოქტრინაციის პოლიტიკის ხელშეწყობაზე. მათ წინააღმდეგობას კიდევ უფრო აძლიერებს ქვეყანაში არსებული კონტექსტი: მოცემულ დროსა და სიტუაციაში უშუალოდ საპატრიარქოს, როგორც ინსტიტუციის აგრესიული რიტორიკა ცალკეული ჯგუფების მიმართ, სექსისტური და ქსენოფობიური შინაარსის განცხადებები და რელიგიური ნაციონალიზმის იდეების გავრცელება, ხელს უწყობს სამოქალაქო დაპირისპირებისა და დაძაბულობის ზრდას საზოგადოებაში და შეუმწყნარებლობის კულტურის დამკვიდრებას ქვეყანაში. ამდენად, დაფინანსების ამგვარი წესით ადგილი აქვს სახელმწიფოს მხრიდან მათ იძულებას, ხელი შეუწყოს ისეთი იდეებისა და მოსაზრებების გავრცელებას, რომლებიც ფუნდამენტურად ეწინააღმდეგება მათ მსოფლმხედველობას, ღირებულებებსა და საქმიანობის მიზანს.

მართლმადიდებელი სეკულარისტი მოსარჩელე პირები ს. ვ. და თ. კ. მიიჩნევენ, რომ რელიგიური ორგანიზაციის პირდაპირი დაფინანსება, იმ პირობებშიც, როდესაც ის ამ რელიგიურ მიმდინარეობას მიაკუთვნებს თავს, ეწინააღმდეგება მის მსოფლმხედველობას, რწმენას პირადი სფეროს ნაწილად, ეკლესიის ავტონომიას კი სახელმწიფოს მხრიდან პირად სფეროში ჩაურევლობის გარანტად მოიაზრებდეს. მოსარჩელის აზრით, სახელმწიფო დაფინანსების შედეგად განხორციელებული ინდოქტრინაციისა და პროზელიტიზმის პოლიტიკა პირადი სფეროს ხელშეუხებლობას არღვევს, რაც ასეთ პოლიტიკაში მისი თანამონაწილეობისათვის წინააღმდეგობას ქმნის. ამ შემთხვევაში მნიშვნელობას კარგავს ის გარემოება, მიიჩნევს თუ არა მოსარჩელე პირი თავს იმ რელიგიის მიმდევრად, რომლის გაძლიერებასაც მიემართება არსებული რესურსი. სახელმწიფო ახალგაზრდების „ქრისტიანული ღირებულებებით“ აღზრდის მხარდაჭერისას, ზემოქმედებს ინდივიდების პირად სფეროზე. ამავე დროს, სახელმწიფოსთან ასოცირების ფონზე და სუბსიდირების სანაცვლოდ ეკლესია იძულებული ხდება დათმოს ავტონომიურობის გარკვეული ფარგლები. ასეთ ძალადობრივ სახელმწიფო პოლიტიკაში თანამონაწილეობა კი, როგორც მის მიმართ განხორციელებული ისე სხვა ჯგუფებზე მიმართული ძალადობის ფორმით, მოსარჩელე პირის სერიოზული და დაუძლეველი წინააღმდეგობის გამომწვევი მიზეზია.

2002 წლიდან სახელმწიფოს მიერ საბიუჯეტო სახსრებიდან ეკლესიის პირდაპირი დაფინანსების განხორციელება დაიწყო, რაც კომპენსაციის ფორმას არ წარმოადგენდა, რადგან ეკლესიის დაფინანსება ზიანის ანაზღაურების გაანგარიშებისა და კონსტიტუციური შეთანხმებით გათვალისწინებული მოსამზადებელი ღონისძიებების განხორციელების, მათ შორის, შესაბამისი ნორმატიული აქტების (ზიანის ანაზღაურების სამართლებრივი საფუძვლის დამდგენი ნორმატიურილი აქტების) მიღების გარეშე დაიწყო.

2002 წლიდან დღემდე მიღებული სახელმწიფო ბიუჯეტის შესახებ კანონის ტექსტების ანალიზი ცხადყოფს, რომ სახელმწიფოს პირდაპირი დაფინანსების პოლიტიკა თანმიმდევრულია. 2002 წლიდან 2017 წლის ჩათვლით სახელმწიფო ბიუჯეტის შესახებ კანონის საფუძველზე ფინანსთა სამინისტროს მიერ საქართველოს საპატრიარქოსათვის გამოყოფილმა პირდაპირმა დაფინანსებამ 260 672 200 ლარი შეადგინა. 2009 წლიდან 2013 წლამდე ყოველწლიურად გამოყოფილი თანხები 22–დან 27 მილიონამდე მერყეობდა, ხოლო 2013 წლიდან ქვეყნის მთავარი საფინანსო დოკუმენტი სტაბილურად 25 მილიონს ითვალისწინებს საპატრიარქოს დაფინანსებისათვის (de facto პირდაპირი დაფინანსების დასაბუთება ვრცლად იხილეთ სარჩელის მე–2 ნაწილში).[4] 

პირდაპირი დაფინანსების მოქმედი პრაქტიკის ფარგლებში, ლეგიტიმური მიზნის გარეშე, კონფესიური მიზნებისთვის ხდება საბიუჯეტო რესურსების გადაცემა კონკრეტული რელიგიური ორგანიზაციისთვის. მიზნების კონფესიურობას ადასტურებს გასაჩივრებული კოდების დასახელებებიც, რომელთაგან ერთი საპატრიარქოს ტელევიზიის სუბსიდირებისათვის, ხოლო  ყველა დანარჩენი რელიგიური საგანმანათლებლო დაწესებულებებისათვის არის განკუთვნილი. 

მიზნების კონფესიურობაზე პირდაპირ საუბრობს საქართველოს 2017 წლის სახელმწიფო ბიუჯეტის შესახებ საქართველოს კანონის მე–14 მუხლის ნაწილი 8.5 პროგრამული კოდის 45 01 დახასიათება, რომელიც სასულიერო განათლების ხელშეწყობის გრანტს ეხება და უთითებს: „ახალგაზრდების ქრისტიანული ღირებულებებით აღზრდისათვის დაფინანსდება საქართველოს სხვადასხვა რეგიონში (მათ შორის, მაღალმთიან რეგიონებში) საპატრიარქოს 70–ზე მეტი საგანმანათლებლო–კულტურული და საქველმოქმედო ორგანიზაცია, კერძოდ სასულიერო აკადემიები და სემინარებიები, უნივერიტეტი, სკოლა–გიმნაზიები, დედათა და ბავშვთა სახლები, ობოლ და მზრუნველობამოკლებულ ბავშვთა პანსიონები, სმენადაქვეითებულ ბავშვთა რეაბილიტაციისა და ადაპტაციის ცენტრი, პროფესიული კოლეჯი და სახელობო სასწავლებლები.“ (იხ. სხვა დოკუმენტები #5) აღნიშნული თანხების ხარჯვის პრაქტიკაც აჩვენებს, რომ მის დიდ ნაწილს ეკლესია ‘წმინდა’ კონფესიური მიზნებისთვის, რელიგიური განათლებისა, ეკლესია-მონასტრების მშენებლობა-რეკონსტრუქციისთვის, ასევე პროზელიტიზმისა და ინდოქტრინაციის პოლიტიკისათვის იყენებს.[5]

მაშინ, როდესაც ბიუჯეტში გათვალისწინებული ხარჯების სრული ოდენობიდან 21 146 000 ლარი განკუთვნილია კონფესიური მიზნების განხორციელებისათვის, მათ შორის „ქრისტიანული ღირებულებებით“ აღზრდის მიზნით რელიგიური სკოლებისა და უნივერსიტეტების დაფინანსებისათვის, ასევე საპატრიარქოს ტელევიზიის სუბსიდირებისათვის, მიღებული მატერიალური რესურსიდან ეკლესიის მიერ განხორციელებული სოციალური პროგრამების წილი ძალიან დაბალია და ის სრულად გამოყოფილი თანხის მხოლოდ 15%, 3 854 000 შეადგენს (იხ. სხვა დოკუმენტები #1, 2).

შესაბამისად, მათ შორის მოსარჩელე პირების მიერ გადახდილი გადასახადებით შევსებული ბიუჯეტის არც ისე უმნიშვნელო ნაწილი განკუთვნილია მიზნებისათვის, რომლებიც პირდაპირ ეწინააღმდეგება მათ რწმენას და მოსარჩელე პირების შეხედულებებიდან გამომდინარე მათ მიერ მოკლებული შემოსავლის ასეთი გამოყენება აბსურდულია და არც ერთ საჯარო (ყველასათვის მისაღებ) მიზანს არ ემსახურება. იმ შემთხვევაში თუ სახელმწიფო რელიგიური ორგანიზაციის პირდაპირ დაფინანსებაზე უარს იტყოდა, ბიუჯეტში დაიზოგებოდა თანხა, რაც ხარჯვის უცვლელ რეჟიმში, მოსარჩელეების მიერ გადასახდელ გადასახადზე და შემოსავალზე ან ამავე თანხით სახელმწიფოს მიერ განხორციელებულ საჯარო კეთილდღეობაზე მიმართულ ღონისძიებებში აისახებოდა. რელიგიური ორგანიზაციის დაფინანსების არსებულ რეჟიმში, მოსარჩელე პირები ახორციელებენ ფინანსურ კონტრიბუციას წინასწარ განსაზღვრული რელიგიური ორგანიზაციისათვის, რაც სხვა შემთხვევაში მათთვის სასურველი მიზნების განხორციელებისთვის შეიძლება მიმართულიყო, ან დიფერენცირებული საგადასახადო/დაბეგვრის სისტემის[6] შემთხვევაში, როდესაც იძულების ელემენტი აღმოფხვრილია, იმ რელიგიური ორგანიზაციისაკენ, რომლის ღირებულებებსაც ისინი იზიარებენ. ამას აცნობიერებენ მოსარჩელე პირები, რაც მათ სერიოზულ და დაუძლეველ წინააღმდეგობას პრინციპულს ხდის. 

ბაპტისტი, ათეისტი, აგნოსტიკოსი, მართლმადიდებელი სეკულარისტი მოსარჩელე პირების რელიგიის და რწმენის თავისუფლება მოიცავს მათ უფლებას არ მიიღონ მონაწილეობა იმ რელიგიური ორგანიზაციების გაძლიერებაში, რომელთა მიზნებს თავად არ იზიარებენ ან სახელმწიფოს საშუალებით მათი განხორციელების უზრუნველყოფის წინააღმდეგი არიან. ბაპტისტი მოსარჩელე პირების მიერ სხვა რელიგიური მიმდინარეობის დაფინანსებაში საკუთარი შემოსავლით მონაწილეობა წინააღმდეგობაში მოდის მათ კონფესიურ მიზნებთან. ათეისტი და აგნოსტიკოსი მოსარჩელე პირების რწმენა თავისი არსით ეწინააღმდეგება რომელიმე რელიგიური ორგანიზაციის მოძღვრების, კონფესიური საგანმანათლებლო საქმიანობის დაფინანსებას. მართლმადიდებელი სეკულარისტი მოსარჩელე შემთხვევაში კი თვით ასეთი დაფინანსების ფაქტი, როგორც იძულების ფორმა, ინდოქტრინაციისა და პროზელიტმის განხორციელების ინსტრუმენტი იწვევს წინააღმდეგობას. ამასთან, ასეთი მონაწილეობის იძულების აკრძალვა გამომდინარეობს სეკულარიზმის პრინციპიდანაც, რომელსაც საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლო კონსტიტუციის მე–9 მუხლიდან გამომდინარე კონსტიტუციური წესრიგის ნაწილად აღიქვამს.[7] 

რასაკვირველია, პირები, რომელთა რწმენა კონკრეტული რელიგიური ორგანიზაციის მსოფლმხედველობას არ იზიარებს, პირდაპირ წინააღმდეგობაში არის ზოგადად რელიგიის ცნებასთან ათეისტისა და აგნოსტიკოსის შემთხვევაში, ან არ ეთანხმება სახელმწიფოს მიერ პირად სფეროში შეჭრის ამ ფორმას, ასეთ დაფინანსებაში მონაწილეობას მხოლოდ და მხოლოდ იძულების ფორმით იღებენ. იძულების ფაქტი კი თავისთავად აძლიერებს არსებულ წინააღმდეგობას.

ბატპისტი მოსარჩელე პირებისთვის პირადი შემოსავლით საკუთარი კონფესიური მიზნების სანაცვლოდ სხვა რელიგიური მიმდინარეობის დაფინანსებაში მონაწილეობა სახელმწიფოს მიერ მათი ინტერესებისგან სრულიად იზოლირებული მიზნების იძულებით მხარდაჭერის გულისხმობს.

ათეისტი და აგნოსტიკოსი პირებისთვის მათი რწმენის შესაბამისად ცხოვრება არ მოითხოვს რაიმე ფორმით აქტიურობას, კონკრეტული ქმედებების განხორციელებას და შესაბამისად, საზოგადოებაზე ამა თუ იმ შინაარსით გავლენის მოხდენას. ასეთი რწმენის გამოვლენის ფორმა მხოლოდ და მხოლოდ საკუთარი შეხედულებების მიხედვით ცხოვრება და ისეთი კონტრიბუციის იძულებისგან თავის დაცვა შეიძლება იყოს, რომელიც მათი მსოფლმხედველობის საწინააღმდეგო შედეგებს იწვევს, საზოგადოებაზე ზეგავლენის მოხდენისათვის პირობებს უქმნის რელიგიურ ორგანიზაციას.

რელიგიური ორგანიზაციისათვის კონფესიური მიზნების განხორციელება რელიგიური საქმიანობის ნაწილია. ათეისტი და აგნოსტიკოსი პირისათვის კი სახელმწიფოს მიერ ასეთი მიზნების განხორციელების მიზნით სახელმწიფო რესურსების მიმართვისა და სახელმწიფოს ეკლესიასთან ასოცირების პროცესში სავალდებულო მონაწილეობა საკუთარი შეხედულებების მიხედვით ცხოვრების ინტერესს ხელყოფს, და მათთვის აბსურდული მიზნების აღსრულებაში წვლილის შეტანას აიძულებს. აღსანიშნავია, რომ საზოგადოებაზე ზეგავლენის დაფინანსებული ფორმები შესაძლოა თავად ამ პირების მიმართ მტრული დამოკიდებულებების გავრცელებასაც გულისხმობდეს.

მე–19 მუხლით დაცული უფლება მოიცავს როგორც აბსოლუტურ ასევე რელატიურ ასპექტებს და იცავს პირის სურვილს, უარი თქვას და არ მიიღოს მონაწილეობა რელიგიური ორგანიზაციების გაძლიერებაში, რომელთა მსოფლმხედველობა ეწინააღმდეგება საკუთარს, და მოღვაწეობა აბსურდულიც კი შეიძლება იყოს მისთვის, ან რაც მას ძალადობრივი პოლიტიკის თანაშემსრულებელად აქცევს, მოტივირებული სერიოზული და დაუძლეველი კონფლიქტით ასეთი კონტრიბუციის განხორციელებასა და მის ღრმა ჭეშმარიტ მრწამსს შორის.[8] რელიგიის და რწმენის თავისუფლების ბუნება ამ მხრივ განსაკუთრებულია, რადგან მისი დაცვა შეუძლებელია იმ პირობებში, როდესაც სახელმწიფო რესურსს ერთი კონკრეტული რელიგიის გაძლიერებისკენ მიმართავს, ამით ის ხაზს უსვამს ერთის უზენაესობას სხვებზე და ლახავს მორწმუნე თუ არამორწმუნე პირების თავისუფლებას ღირსეულად და თანაბრად მიიღონ მონაწილეობა სახელმწიფოს ფუნქციონირებაში, ამავე დროს უფლებას სახელმწიფო თანაბრად ზრუნავდეს მათი ინტერესებისათვის. ერთი რელიგიის კონფესიური მიზნების საჯარო ინტერესებამდე აყვანით სახელმწიფო პირის განსხვავებული არჩევანის მნიშნველობას აკნინებს. სახელმწიფო, რომელიც უთითებს გარკვეული რელიგიური ღირებულებებით ახალგაზრდების აღზრდის საჯარო ინტერესზე, ცალსახაა, პატივს არ სცემს რელიგიის და რწმენის თავისუფლების გარანტიებს. რწმენის თავისუფლების დაცვისათვის სახელმწიფოს სეკულარული პოლიტიკის მნიშვნელობა სწორედ რწმენის განსაკუთრებულობიდან გამომდინარეობს, რადგან ის ხშირად მოიცავს იდენტობის ისეთ მახასიათებლებს, რომლებიც ზოგიერთი ადამიანისათვის არსებობის უპირატეს ინტერესს განაპირობებს.[9] მაგალითად გამოხატვის თავისუფლების მნიშვნელობის მიუხედავად, არ არსებობს პირის ლეგიტიმური მოთხოვნა, მისთვის მიუღებელი კულტურული ღონისძიებების დაფინანსება აუკრძალოს სახელმწიფოს. საპირისპიროდ, რელიგიისა და რწმენის თავისუფლების განსხვავებული ბუნება ისედაც მოითხოვს სახელმწიფოსგან ერთი რელიგიური მიმდინარეობის გაძლიერება არ აქციოს საჯარო ინტერესად, რომლის დაფინანსებაც თითოეული მოქალაქის შემოსავლიდან მოხდება. 

კონსტიტუციის 21–ე მუხლით დაცულ სფეროში ჩარევის დასაბუთება:

შემოსავლების დაბეგვრისას ეჭვს არ იწვევს კონსტიტუციის 21–ე მუხლში ჩარევა, რაც ძირითად შემთხვევებში გამართლებულია მაშინ, როდესაც ეს საზოგადოებრივი საჭიროებისათვის და იმგვარად ხდება, რომ არ დაირღვეს საკუთრების უფლების არსი.

საკონსტიტუციო სასამართლო საკუთრების ცნებას ფართოდ განმარტავს[10] და უთითებს, რომ საკუთრებას წარმოადგენს მაგალითად სანოტარო საქმიანობის განხორციელებასთან დაკავშირებით მიღებული შემოსავალი როგორც დაბეგვრამდე ისე დაბეგვრის შემდეგ.[11] 

წინარე ლოგიკის შესაბამისად, პირის შემოსავალი დაბეგვრამდეც წარმოადგენს საკუთრების უფლებით დაცულ სფეროს. ასეთი ჩარევის გამართლებისთვის კი მნიშნველოვანია საჯარო ინტერესის არსებობა, რომლის შესრულებასაც ის ემსახურება.

ამ საკითხთან მიმართებით ცალსახაა ევროპის ადამიანის უფლებათა სასამართლოს მიდგომა. ზემოთმოხსენიებულ საქმეში dabry v. sweden, სასამართლომ სახელმწიფოს მიერ პირის შემოსავლის დაბეგვრის საკითხი სწორედ, რომ საკუთრების უფლებით დაცულ სფროდ განიხილა (პირველი დამატებითი ოქმის პირველი მუხლი).

კონსტიტუციის მე–14 მუხლით დაცულს სფეროში ჩარევის დასაბუთება:

მე–14 მუხლის შემხებლობა დგინდება, როდესაც სადავო ნორმა ეხება არსებითად უთანასწორო პირებს და მათ მიმართ თანაბარ მოპყრობას ადგენს.[12]

ბიუჯეტის კანონით განსაზღვრულ კონფესიურ მიზნებში გადასახადის გადამხდელი პირები თანაბრად მონაწილეობის მიუხედავად, გამორიცხული არ არის, ნორმატიულ დებულებას არასამართლიანი, დისკრიმინაციული შედეგი ჰქონდეს გარკვეულ პირებზე სხვა პირებთან მიმართებით.

ბიუჯეტის კანონი თავისი შედეგით სწორედ, რომ სხვადასხვა გარემოებებში მყოფი პირებისგან თანაბრად ითხოვს ისეთ მიზნებში მონაწილეობის მიღებას, რომლებიც მართლმადიდებელი ქრისტიანების გარკვეული კატეგორიისათვის მისაღებ, ან მეტიც სასურველ მიზანს, მათი რელიგიის სახელმწიფოს მიერ გაძლიერებასა და პროზელიტიზმისა და ინდოქტრინაციის პოლიტიკას ემსახურება, ხოლო მოსარჩელე პირების მსგავს მდგომარეობაში მყოფი ინდივიდებისათვის წინააღმდეგობას იწვევს. არსებითად არათანაბარ მდგომარეობაში მყოფი პირები, მართლმადიდებელი ქრისტიანები, რომლებიც რელიგიის პირდაპირ დაფინანსებას ეთანხმებიან და მოსარჩელეები, ბაპტისტი, ათეისტი, აგნოსტიკოსი თუ მართლმადიდებელი სეკულარისტი პირები, ანუ მხარდაჭერილი რელიგიის დაფინანსების ბენეფიციარები და პირები, რომლებიც არათუ ასეთი დაფინანსების ბენეფიციარები, არამედ მის მიმართ შინაგანი მსოფლმხედველური წინააღმდეგობის მქონე პირები არიან, თანაბრად იღებენ მონაწილეობას მართლმადიდებელი ეკლესიის დაფინანსებაში. (საქართველოს საპატრიარქოს de facto პირდაპირი დაფინანსების დასაბუთება მოცემულია როგორც მე–19 მუხლით დაცულ სფეროში ჩარევის განხილვისას ასევე წინამდებარე სარჩელის მე–2 ნაწილშიც)

წინარე ლოგიკის შესაბამისად, სადავო ნორმები არსებითად უთანასწორო პირების მიმართ თანაბარ მოპყრობას ადგენს, ამდენად ეჭვს არ იწვევს კონსტიტუციის მე-14 მუხლთან სადავო ნორმების შემხებლობაც.

1. სარჩელი მიზნად არ ისახავს საქართველოს საპატრიარქოსათვის მატერიალური რესურსის გადაცემის შეწყვეტას, არამედ ასეთი გადაცემის კონსტიტუციური შეთანხმებით განსაზღვრულ ზიანის ანაზღაურების სამართლებრივ რეჟიმში მოქცევას ემსახურება.

სარჩელის მიზანთან და თითოეულ მოთხოვნასთან მიმართებით მნიშნველოვანია de facto პირდაპირი დაფინანსების პრაქტიკის მიმოხილვა, ასეთი დაფინანსების ფაქტის დადასტურება, შესაბამისად იმ არგუმენტების გაბათილება, რომელთა საფუძველზეც ბიუჯეტის შესახებ კანონით გათვალისწინებული მატერიალური რესურსის გაიგივება საბჭოთა პერიოდში ჩამორთმეული ქონების სანაცვლოდ ნაწილობრივი მატერიალური ზიანის ანაზღაურებასთან ხდება (საქართველოს სახელმწიფოსა და სრულიად საქართველოს სამოციქულო ავტოკეფალურ მართლმადიდებელ ეკლესიას შორის გაფორმებული 2002 წლის კონსტიტუციური შეთანხმება მართლმადიდებელი ეკლესიისთვის საბჭოთა პერიოდში ჩამორთმეული ქონების სანაცვლოდ ნაწილობრივი მატერიალური ზიანის ანაზღაურებას ითვალისწინებს). ასეთი ანაზღაურების შემთხვევაში გადაცემული მატერიალური რესურსის მიზნობრიობაზე საუბარი არარელევანტური იქნებოდა.

საქართველოს კონსტიტუციის მე–9 მუხლი აცხადებს რწმენისა და აღმსარებლობის სრულ თავისუფლებას, ამასთან ერთად აღიარებს საქართველოს სამოციქულო ავტოკეფალური მართლმადიდებელი ეკლესიის (შემდგომში ეკლესიის) განსაკუთრებულ როლს საქართველოს ისტორიაში და მის დამოუკიდებლობას სახელმწიფოსაგან. აღნიშნული მუხლის მეორე პუნქტი უთითებს, რომ საქართველოს სახელმწიფოსა და საქართველოს სამოციქულო ავტოკეფალური მართლმადიდებელი ეკლესიის ურთიერთობა განისაზღვრება კონსტიტუციური შეთანხმებით. თუმცა იქვე აღნიშნავს, რომ კონსტიტუციური შეთანხმება სრულად უნდა შეესაბამებოდეს საერთაშორისო სამართლის საყოველთაოდ აღიარებულ პრინციპებსა და ნორმებს, კერძოდ, ადამიანის უფლებათა და ძირითად თავისუფლებათა სფეროში. 

ზოგადად შეთანხმებებით ეკლესიებსა და სახელმწიფოებს შორის ურთიერთობის რეგულირება მიღებული პრაქტიკაა სხვა ევროპულ ქვეყნებშიც. ეკლესიის განსაკუთრებული ისტორიული როლის აღიარება სამართლებრივად პრობლემას არ ქმნის, თუმცა, მსგავს აღიარებას თან არ უნდა სდევდეს დისკრიმინაციული შედეგი სხვა რელიგიური ორგანიზაციების მიმართ, ასევე არ უნდა ეწინააღმდეგებოდეს საერთაშორისო სამართლის საყოველთაოდ აღიარებულ პრინციპებსა და ნორმებს, კერძოდ, ადამიანის უფლებათა და ძირითად თავისუფლებათა სფეროში. მაგალითად, ესპანეთში შეთანხმებები კათოლიკური ეკლესიის გარდა, გაფორმებულია პროტესტანტულ, ებრაულ და მუსლიმ თემთან.[1] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლო პრაქტიკაც იზიარებს პოზიციას, რომლის თანახმად რომელიმე რელიგიასთან შეთანხმების გაფორმების ფაქტი  სახელმწიფოს თანასწორობის დაცვის მოვალეობისგან არ ათავისუფლებს.[2] 

როგორც უკვე ავღნიშნეთ, ეკლესიისასთვს მატერიალური რესურსის გადაცემის სამართლებრივი საფუძველი განსაზღვრულია საქართველოს სახელმწიფოსა და სრულიად საქართველოს სამოციქულო ავტოკეფალურ მართლმადიდებელ ეკლესიას შორის გაფორმებული 2002 წლის კონსტიტუციური შეთანხმებით, რომელიც მართლმადიდებელი ეკლესიისთვის საბჭოთა პერიოდში ჩამორთმეული ქონების სანაცვლოდ ნაწილობრივი მატერიალური ზიანის ანაზღაურების წესს ადგენს. კერძოდ, კონსტიტუციური შეთანხმების მე-11 მუხლის პირველი ნაწილის შესაბამისად, სახელმწიფო ადასტურებს XIX-XX საუკუნეებში (განსაკუთრებით 1921-90 წლებში), სახელმწიფოებრივი დამოუკიდებლობის დაკარგვის პერიოდში, ეკლესიისათვის მატერიალური და მორალური ზიანის მიყენების ფაქტს, როგორც ჩამორთმეული ქონების ნაწილის ფაქტიური ფლობელი, იღებს ვალდებულებას მატერიალური ზიანის ნაწილობრივ კომპენსაციაზე. ამავე მუხლის მეორე ნაწილი ითვალისწინებს, რომ აღნიშნული საკითხის შესწავლის, კომპენსაციის ფორმების, რაოდენობის, ვადების, ქონების ან მიწის გადაცემისა და სხვა დეტალების დასადგენად პარიტეტულ საწყისებზე იქმნება კომისია (ამ შეთანხმების ხელმოწერიდან ერთი თვის ვადაში), რომელიც მოამზადებს შესაბამისი ნორმატიული აქტების პროექტებს.

როგორც კონსიტუციური შეთანხმების მე-11 მუხლის სამართლებრივი ანალიზი აჩვენებს, მუხლის პირველი ნაწილი თვითშესრულებადი ნორმა არ არის და კონსტიტუციური შეთანხმება მის გამოყენებას/ამოქმედებას სახელმწიფოს მიერ შესაბამისი პროცედურების განხორციელებას უკავშირებს. პარლამენტის დადგენილება შეთანხმების დამტკიცების შესახებ, მე–11 მუხლის დებულებათა განხორციელების მიზნით საქართველოს პარლამენტის ინტერფრაქციული ჯგუფის მიერ პარლამენტის კომიტეტებთან ერთად შესაბამისი საკანონმდებლო აქტების შემუშავებასა და საგაზაფხულო სესიის დასრულებამდე საქართველოს პარლამენტისათვის წარდგენას ითვალისწინებდა.

ამის მიუხედავად, შეთანხმებით გათვალისწინებულ პარიტეტულ საწყისებზე შექმნილ კომისიას, რომელსაც ეკლესიისთვის გადასაცემი კომპენსაციის ოდენობის, ფორმების, ვადების და სხვა წესები უნდა დაედგინა, რეალურად არასდროს უფუნქციონირებია და არც რელევანტური ნორმატიული აქტების პროექტები მოუმზადებია, რომელიც მათი მიღების/დამტკიცების შემდეგ, ეკლესიის დაფინანსების სამართლებრივი საფუძველი გახდებოდა.

როგორც ტოლერანტობისა და მრავალფეროვნების ინსტიტუტის (TDI) მიერ ჩატარებული კვლევა აჩვენებს[3], სახელმწიფოს მიერ კონსტიტუციური შეთანხმებით შექმნილ სხვადასხვა პარიტეტულ კომისიებს მხოლოდ ნომინალური დანიშნულება გააჩნდათ და რაიმე ტიპის გადაწყვეტილება მათ არასდროს არ მიუღიათ. კერძოდ, საქართველოს პრეზიდენტის 2003 წლის 7 იანვრის №.1 ბრძანებულებით განისაზღვა საქართველოს სახელმწიფოსა და საქართველოს სამოციქულო ავტოკეფალურ მართლმადიდებელ ეკლესიას შორის კონსტიტუციური შეთანხმებით გათვალისწინებულ ღონისძიებათა უზრუნველმყოფი კომისიების შექმნა. ბრძანებულებით დადგენილი იყო, მათ შორის, სახელმწიფოებრივი დამოუკიდებლობის დაკარგვის პერიოდში ეკლესიისთვის მიყენებული მატერიალური ზიანის ნაწილობრივი კომპენსაციის საკითხებთან დაკავშირებით მოქმედი ერთობლივი კომისიის შექმნა. თუმცა, აღნიშნულ კომისიას რეალურად არ უმუშავია და არც შესაბამისი გადაწყვეტილება მიუღია. პრეზიდენტის 2003 წლის 7 იანვრის  ბრძანებულება 2012 წლის 21 თებერვალს გაუქმდა და მის ნაცვლად საქართველოს მთავრობამ 2012 წლის 21 თებერვალს მიიღო #63 დადგენილება „საქართველოს სახელმწიფოსა და საქართველოს სამოციქულო ავტოკეფალურ მართლმადიდებელ ეკლესიას შორის კონსტიტუციური შეთანხმებით გათვალისწინებული საკითხების განმხილველი სამთავრობო კომისიის შექმნის შესახებ“, რომელმაც განსაზღვრა კომისიის დებულება და სამუშაო ჯგუფების შემადგენლობები. კომისიის მიერ შექმნილ რვა სამუშაო ჯგუფს შორის, ორ სამუშაო ჯგუფს ქონებრივი საკითხების განხილვისა და ეკლესიის ეკონომიკური საქმიანობისათვის შესაბამისი სამართლებრივი ბაზის შექმნისა და XIX და XX სს-ში (საქართველოს დამოუკიდებლობის დაკარგვის პერიოდში) ეკლესიისათვის მიყენებული ზარალის დადგენის საკითხებზე მუშაობა დაევალა. თუმცა, არც აღნიშნულ სამუშაო ჯგუფებს არ უფუნქციონირებიათ და არც კომისიას მიუღია კონკრეტული გადაწყვეტილებები.

ამდენად, 2002 წლიდან სახელმწიფოს მიერ საბიუჯეტო სახსრებიდან ეკლესიის დაფინანსება ზიანის ანაზღაურების გაანგარიშებისა და კონსტიტუციური შეთანხმებით გათვალისწინებული მოსამზადებელი ღონისძიებების განხორციელების, მათ შორის, შესაბამისი ნორმატიული აქტების (ზიანის ანაზღაურების სამართლებრივი საფუძვლის დამდგენი ნორმატიურილი აქტების) მიღების გარეშე დაიწყო. 

ნიშანდობლივია ისიც, რომ სახელმწიფო ბიუჯეტის კანონები, ისევე როგორც სხვა სამართლებრივი დოკუმენტები, რომელთა საფუძველზეც ეკლესიისთვის ხორციელდება საბიუჯეტო სახსრების გადაცემა, არ აკეთებს რაიმე სახის მითითებას კონსტიტუციური შეთანხმების ან სხვა სამართლებრივი აქტების პირობებზე. შესაბამისად, ეკლესიის დაფინანსება კონსტიტუციური შეთანხმებით დადგენილი სამართლებრივი და პოლიტიკური ჩარჩოს გარეთ და მეტიც, მის საწინააღმდეგოდ ხორციელდება. ამდენად, ფაქტობრივად ეკლესია სახელმწიფოსგან ყოველწლიურად არა კომპენსაციას, არამედ პირდაპირ, დოტაციურ დაფინანსებას იღებს.

საქართველოს ფინანსთა სამინისტროს ოფიციალური პოზიცია/შეფასება, რომ 2002 და შემდგომი წლების წლიური ბიუჯეტებიდან საქართველოს საპატრიარქოსთვის თანხის გამოყოფა საბჭოთა ტოტალიტარული რეჟიმის დროს მიყენებული ზიანის ნაწილობრივ ანაზღაურებასთან დაკავშირებული ზოგიერთი ღონისძიებების დაფინანსების მიზნით ხორციელდებოდა, სამართლებრივად დაუსაბუთებელი და ნორმატიულ საფუძველს მოკლებულია (დანართი # 1- საქართველოს ფინანსთა სამინისტროს წერილი, 17.07.2015), იმის მიუხედავად, რომ ეკლესიაც საჯარო განცხადებებში დაფინანსებას ზიანის ანაზღაურების საფუძველზე უთითებს.[4] 

სახელმწიფოსა და ეკლესიის პოლიტიკური პოზიციონირების საპირისპიროდ, ეკლესიის დაფინანსების პრაქტიკის წარდგენილი სამართლებრივი ანალიზი აჩვენებს, რომ რეალურად ეკლესიისთვის სახელმწიფო ბიუჯეტიდან და სხვა საბიუჯეტო სახსრებიდან გადაცემული დაფინანსება სამართლებრივ და ფაქტობრივ კავშირში არ არის საბჭოთა ტოტალიტარული რეჟიმის დროს მისთვის მიყენებულ ზიანთან. ამაზე დამატებით მიანიშნებს საქართველოს მართლმადიდებელი ეკლესიის მსგავსად ოთხი რელიგიური ორგანიზაციის ე.წ „ზიანის ანაზღაურების“ მოდელის თავად საქართველოს მთავრობის მიერ შემოთავაზებული დეფინიციაც, კერძოდ საქართველოს შესახებ რასიზმისა და შეუწყნარებლობის წინააღმდეგ ევროპული კომისიის (ECRI) ანგარიშზე საქართველოს მთავრობის კომენტარების თანახმად, „2014 წლის 27 თებერვლით დათარიღებული №117 ბრძანებით 4 რელიგიური გაერთიანების დაფინანსება არ უნდა ჩაითვალოს მიყენებული ზიანისთვის ერთგვარ კომპენსაციად ან რესტიტუციად, ის არის სიმბოლური დატვირთვის მატარებელი, ვინაიდან საბჭოთა ტოტალიტარული რეჟიმის პერიოდში მიყენებული ზარალი უცნობია. შესაბამისად, ფინანსური აქტივების რაოდენობის განსაზღვრისათვის საჭირო კრიტერიუმი ითვალისწინებს მოცემულ რელიგიურ ორგანიზაციებთან დაკავშირებით არსებულ გარემოებებს.“[5] ასეთი პოზიციის შესაბამისად და ოთხ რელიგიურ ორგანიზაციასთან დადებული ხელშეკრულებების თანახმად, სსიპ რელიგიის საკითხთა სახელმწიფო სააგენტოს მოთხოვნის შემთხვევაში რელიგიური გაერთიანებები ვალდებული არიან სააგენტოს წარუდგინონ ხარჯთაღრიცხვის პროგრამის შესაბამისი თანხის ხარჯვის შუალედური და საბოლოო ანგარიში. (იხ. სხვა დოკუმენტები #3) ამ ოთხი რელიგიური გაერთიანების მსგავსად, საბიუჯეტო კოდექსის შესაბამისი დებულებების საფუძველზე (საბიუჯეტო კოდექსის მე–15, 55, 56 მუხლი), საქართველოს ფინანსთა სამინისტრო საქართველოს საპატრიარქოს ბიუჯეტის დაგეგმვის, კვარტალური/წლიური ანგარიშგების და შესრულების შესახებ ინფორმაციას მოიპოვებს[6] და ამ ინფორმაციას დაინტერესებულ პირებზეც გასცემს, ისევე როგორც სახელმწიფო ბიუჯეტის დაფინანსებაზე მყოფი ყველა მხარჯავი დაწესებულების შემთხვევაში (თავად სამინისტროს ოფიციალური პოზიციის შესაბამისად: იხ. სხვა დოკუმენტი #1, 2) მხოლოდ იმ განსხვავებით, რომ საკანონმდებლო აკრძალვის გამო[7] საქართველოს საპატრიარქოს მიერ გახარჯულ საბიუჯეტო სახსრებზე შემოწმებას ვერ ახორციელებს სახელმწიფო აუდიტის სამსახური. მითითებულიც ადასტურებს პირდაპირი დაფინანსების ფაქტს, რადგან კომპენსაციის შემთხვევაში საკუთრების უფლებით დაცული ფინანსები ვერ დაექვემდარებოდა რაიმენაირ შემოწმებას.

საკონსტიტუციო სასამართლო 2016 წლის 26 თებერვლის განჩინებაში საქმეზე საქართველოს მოქალაქეები - გიორგი კეკენაძე, ნინო კვეტენაძე და ბესიკი გვენეტაძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ  მოსარჩელე პირის არგუმენტის ნაწილობრივ გაზიარებისას, განმარტავს, მოქალაქეს „უნდა ჰქონდეს ინფორმაცია სახელმწიფო ბიუჯეტის ხარჯვის შესახებ, რაც სახელმწიფო ორგანოთა მიერ ამ ინფორმაციის მიწოდების ვალდებულებაზე მიუთითებს, მათ შორის, რელიგიური ორგანიზაციებისთვის გადაცემულ დაფინანსებასთან დაკავშირებით.“ თუმცა, იქვე უთითებს სარჩელის დაუშვებლობის ცნობის ძირითად არგუმენტზე: „საქართველოს კონსტიტუციის 41-ე მუხლით დაცული უფლება მიემართება სახელმწიფოს და მისი რეგულირების ქვეშ ვერ მოვიაზრებთ სახელმწიფოსგან დამოუკიდებელი რელიგიური გაერთიანებების ვალდებულებას ოფიციალური დოკუმენტების ხელმისაწვდომობის უზრუნველყოფაზე.“

საკონსტიტუციო სასამართლო ასეთი ფორმულირების გამოყენებით, რელიგიური ორგანიზაციისათვის გადაცემულ მატერიალურ რესურსს „დაფინანსებას" უწოდებს და მასზე საჯარო კონტროლს ლეგიტიმურად აცხადებს. ცხადია, ობიექტურ, განჭვრეტად კრიტერიუმებზე დაყრდნობით გამოთვლილი ზიანის ანაზღაურების მიზნით მიღებული მატერიალური რესურსის ხარჯვის შესახებ ინფორმაციის ხელმისაწვდომობის ლეგიტიმური ინტერესი საერთოდ არ იარსებებდა. ამ მასშტაბის და ხასიათის არასეკულარული დაფინანსების პრაქტიკის მიმართ კი ასეთი ინტერესტი, კიდევ უფრო მაღალია.[8]

ამავე დროს, მითითებულ განჩინებაში საკონსტიტუციო სასამართლო განმარტავს, რომ მოცემულ შემთხვევაში საქართველოს საპატრიარქო არ ახორციელებს საჯარო უფლებამოსილებებს და სახელმწიფოს მხრიდან მასზე არ მომხდარა რომელიმე სახელმწიფო ფუნქციის დელეგირება, იმის მიუხედავად, რომ მის ფუნქციონირებაში სახელმწიფო მონაწილეობს დაფინანსების გზით.

აღსანიშნავია, რომ არასეკულარული დაფინანსების მიმართ ქმედითი საჯარო კონტროლის ლეგიტიმური ინტერესის მიუხედავად, მართლმადიდებელ ეკლესიაზე არ ვრცელდება საჯარო ინფორმაციის გაცემის ვალდებულება, სახელმწიფო/შესაბამისი საჯარო დაწესებულება კი ბიუჯეტში გაწერილ მიზნობრიობაზე ამყარებს საქართველოს საპატრიარქოს დაფინანსების ხარჯვის კონტროლის მექანიზმს. საკანონმდებლო აკრძალვის გამო შემოწმება ვერ ხორცილდება აუდიტის სამსახურის საშუალებითაც და ხარჯვის შესახებ მოწოდებული ინფორმაციის სისწორე ნდობის საფუძველზე დგინდება. შესაბამისად, სახელმწიფო გადაცემული თანხების ხარჯვაზე ზედაპირული ინფორმაციის ფლობით შემოიფარგლება, ასეთი ფინანსური რესურსების მიზნობრიობისა და ხარჯვის მონიტორინგის/ანგარიშგების რაიმე მყარი მექანიზმი არ გააჩნია. ამდენად, მოსარჩელე პირების რწმენაზე დაფუძნებული ინტერესების საწინააღმდეგოდ საქართველოს საპატრიარქოს სასარგებლოდ გაცემული საბიუჯეტო სახსრები მათი საჯარო კონტროლის მიღმაც რჩება.

2002 წლიდან დღემდე მიღებული სახელმწიფო ბიუჯეტის შესახებ კანონის ტექსტების ანალიზი ცხადყოფს, რომ სახელმწიფოს პირდაპირი დაფინანსების პოლიტიკა თანმიმდევრულია. 2002 წლიდან 2017 წლის ჩათვლით სახელმწიფო ბიუჯეტის შესახებ კანონის საფუძველზე ფინანსთა სამინისტროს მიერ საქართველოს საპატრიარქოსათვის გამოყოფილმა პირდაპირმა დაფინანსებამ 260 672 200 ლარი შეადგინა. 2009 წლიდან 2013 წლამდე ყოველწლიურად გამოყოფილი თანხები 22–დან 27 მილიონამდე მერყეობდა, ხოლო 2013 წლიდან ქვეყნის მთავარი საფინანსო დოკუმენტი სტაბილურად 25 მილიონს ითვალისწინებს საპატრიარქოს დაფინანსებისათვის.[9] 

ამასთან, ზოგადად სახელმწიფო არასეკულარული პოლიტიკის გამოკვეთის მიზნით ნიშანდობლივია, რომ ეკლესია (მისი ეპარქიების, ცალკეული ეკლესიების, სასულიერო პირების სახით) ყოველწლიურად საკმაოდ დიდი ოდენობის დაფინანსებას იღებს ადგილობრივი მუნიციპალიტეტების ბიუჯეტებიდან. 2002 წლიდან 2013 წლამდე ადგილობრივი მუნიციპალიტეტების მიერ საქართველოს საპატრიარქოსათვის გამოყოფილი თანხა 16 მილიონამდე ლარს შეადგენს.[10] 2013 წელს თვითმმართველი ქალაქებისა და მუნიციპალიტეტების მიერ გამოყოფილი ჯამური თანხის 99,2% – 3 896 139 მართლმადიდებელ ეპარქიებსა და ეკლესიებზე გადანაწილდა, დანარჩენი კონფესიებისთვის გაწეული ფინანსური დახმარება კი, 31 268.16 ლარს, მთლიანი თანხის 0,8% შეადგენდა.[11] თვითმმართველი ქალაქებისა და მუნიციპალიტეტების მიერ საპატრიარქოსათვის გამოყოფილი ფინანსების ოდენობაც ზრდის ტენდენციით ხასიათდება.

დაფინანსნების კომპენსაციის მოდელის სპეციფიკა ის არის, რომ ის ამოწურვადია და რაღაც ეტაპზე, როცა დაანგარიშებული, მხარეებს შორის შეთანხმებული ზიანი ანაზღაურდება, დაფინანსება წყდება. იმ პირობებში, როდესაც სახელმწიფოს არ მოუხდენია კონსტიტუციური შეთანხმებით დადგენილი ზიანის ოდენობის დაანგარიშება და მისი გადახდის წესის დადგენა, ეკლესია კი პირდაპირი დაფინანსების წესით დიდი ოდენობის ფინანსურ და სხვა მატერიალურ ზიანს იღებს, რომლის გამართლება საბჭოთა პერიოდში მიყენებულ ზიანთან სამართლებრივად და ფაქტობრივადაც შეუძლებელია, ცხადია, შეუძლებელია კომპენსაციის რაიმე ეტაპზე ამოწურვის, ან გადაჭარბების საკითხებზე მსჯელობა.

პირდაპირი დაფინანსების მოქმედი პრაქტიკის ფარგლებში, ლეგიტიმური მიზნის გარეშე, კონფესიური მიზნებისთვის ხდება საბიუჯეტო რესურსების გადაცემა კონკრეტული რელიგიური ორგანიზაციისთვის. მიზნების კონფესიურობას ადასტურებს გასაჩივრებული კოდების დასახელებები, რომელთაგან მაგალითად ერთი საპატრიარქოს ტელევიზიის სუბსიდირების, ხოლო სხვები რელიგიური საგანმანათლებლო დაწესებულებების დაფინანსების მიზანს მოიცავს. როგორც უკვე ავღნიშნეთ, მიზნების კონფესიურობაზე პირდაპირ საუბრობს საქართველოს 2017 წლის სახელმწიფო ბიუჯეტის შესახებ საქართველოს კანონის მე–14 მუხლის ნაწილი 8.5 პროგრამული კოდის 45 01 დახასიათება, რომელიც სასულიერო განათლების ხელშეწყობის გრანტს ეხება და უთითებს: „ახალგაზრდების ქრისტიანული ღირებულებებით აღზრდისათვის დაფინანსდება საქართველოს სხვადასხვა რეგიონში (მათ შორის, მაღალმთიან რეგიონებში) საპატრიარქოს 70–ზე მეტი საგანმანათლებლო–კულტურული და საქველმოქმედო ორგანიზაცია, კერძოდ სასულიერო აკადემიები და სემინარებიები, უნივერიტეტი, სკოლა–გიმნაზიები, დედათა და ბავშვთა სახლები, ობოლ და მზრუნველობამოკლებულ ბავშვთა პანსიონები, სმენადაქვეითებულ ბავშვთა რეაბილიტაციისა და ადაპტაციის ცენტრი, პროფესიული კოლეჯი და სახელობო სასწავლებლები.“ აღნიშნული თანხების ხარჯვის პრაქტიკაც მანიშნებელია, რომ მის დიდ ნაწილს ეკლესია რელიგიური განათლებისა, ეკლესია-მონასტრების მშენებლობა-რეკონსტრუქციისთვის, ასევე პროზელიტიზმისა და ინდოქტრინაციის პოლიტიკისათვის იყენებს (იხ. სხვა დოკუმენტები #1, 2).[12]

ამდენად, ყოველწლიურად სახელმწიფოს მიერ ეკლესიისთვის სახელმწიფო ბიუჯეტიდან გადახდილი დაფინანსების ოდენობა არ ეფუძნება რაიმე ობიექტურ, განჭვრეტად და ზიანის ანაზღაურებასთან დაკავშირებულ კრიტერიუმებს. მისი ოდენობის განსაზღვრა ეკლესიის საჭიროებების შემოწმებისა და კონკრეტული თანხების ადეკვატურობის დადგენის პროცუდურებითაც კი არ ხორციელდება. ამ პირობებში, ეკლესიისთვის გადასაცემი თანხების ოდენობა ხელისუფლების შიშველ პოლიტიკურ ნებაზეა დამოკიდებული, რაც სეკულარიზმის კონსტიტუციურ პრინციპთან მოდის წინააღმდეგობაში. ეკლესიის დაფინანსების ანალიზი აჩვენებს, რომ ეკლესიისთვის სახელმწიფო ბიუჯეტიდან გადასარიცხი თანხების ოდენობა მიმდინარე პოლიტიკურ პროცესებთან პირდაპირ კორელაციაში იმყოფება და წინა საარჩევნო პერიოდებში ან/და ხელისუფლების წინაშე მდგარი პოლიტიკური და სოციალური კრიზისების დროს განსაკუთრებით იზრდება.[13] საარჩევნო პერიოდში ეკლესიის მხარდაჭერაზე ხელისუფლების დამოკიდებულება გავლენას შემდგომ პოლიტიკაზეც ახდენს და აფერხებს თანასწორობაზე დაფუძნებული, დემოკრატიული რეფორმების განხორციელებას. ამის მაგალითია, ანტიდისკრიმინაციული კანონის განხილვის პროცესი, როცა ეკლესია ხელისუფლებას მიმართავდა, რომ სწორედ მისი მხარდაჭერით გაიმარჯვა არჩევნებში და ეკლესიის მითითებების არ შესრულება მის ლეგიტიმურობას საფრთხეს შეუქმნიდა.

ამდენად, მიუხედავად იმისა, რომ კონსტიტუციურმა შეთანხმებამ ეკლესიის დაფინანსების კომპენსაციური/რესტიტუციური მოდელი განსაზღვრა, ფაქტობრივად ეკლესია სახელმწიფოსგან პირდაპირ დაფინანსებას იღებს, რაც არღვევს ეკლესიისა და სახელმწიფოს სეპარაციის/სეკულარიზმის პრინციპს, რომელიც სამართლებრივი სახელმწიფოს კონსტიტუციური პრინციპიდან, ასევე საქართველოს კონსტიტუციის მე-9 მუხლისა და კონსტიტუციური შეთანხმების 1-ლი მუხლიდან გამომდინარეობს.

სხვადასხვა ევროპულ ქვეყნებში მიღებულია რელიგიური ორგანიზაციების დაფინანსების მოდელები, თუმცა ამ შემთხვევებში დაფინანსება არ ემსახურება კონკრეტული ეკლესიის კონფესიური მიზნების განხორციელებაში მათ მხარდაჭერას ან გაძლიერებას, არამედ ითვალისწინებს გარკვეული საჯარო ინტერესის განხორციელებაში რელიგიური ორგანიზაციების მონაწილეობას. ასეთია მაგალითად კაპელანის ინსტიტუტი.

2. სარჩელში დაყენებულ ყველა მოთხოვნასთან მიმართებით მნიშნველოვანია სეკულარიზმის კონსტიტუციური პრინციპის, როგორც საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ უფლებების და მათში ჩარევის განმარტებისას აუცილებლად განსახილველი ელემენტის მიმოხილვა. საკონსტიტუციო სასამართლო კონკრეტული კონსტიტუციური უფლებების განმარტებისას ეყრდნობა არა მხოლოდ ამ უფლებების მარეგლამენტირებელ ნორმებს, არამედ კონსტიტუციის ძირითად პრინციპებსა და, ზოგადად, კონსტიტუციაში განმტკიცებულ ღირებულებებს, ეს კი ხელს უწყობს მას, უკეთ ჩასწვდეს უფლებების ნამდვილ არსს და ადამიანების პრაქტიკული ხელმისაწვდომობა ამ უფლებებზე უფრო ეფექტური გახადოს.[14] ნორმატიული აქტები ექვემდებარება გადამოწმებას კონსტიტუციის ფუძემდებლურ პრინციპებთან მიმართებით, კონსტიტუციის ცალკეულ ნორმებთან კავშირში და, ამ თვალსაზრისით, სასამართლოს მსჯელობა წარიმართება ერთიან კონტექსტში. საკონსტიტუციო სასამართლო განმარტავს: „საკონსტიტუციო სასამართლომ უნდა დაადგინოს რამდენად თავსდება გასაჩივრებული აქტი იმ კონსტიტუციურ–სამართლებრივ წესრიგში, რომელსაც კონსტიტუცია ადგენს.“[15] ეს მნიშვნელოვანია, რათა ნორმები განმარტების შედეგად არ დასცილდნენ მთლიანად კონსტიტუციაში გათვალისწინებულ ღირებულებათა წესრიგს[16] და თავად ძირითადი უფლების არსს.[17]

განსაკუთრებით მე–19 მუხლით დაცული თავისუფლების, ასევე კონსტიტუციიის 21–ე და მე–14 მუხლებით დაცულ უფლებებში ჩარევის განხილვა შეუძლებელია სეკულარული სახელმწიფოს პრინციპის გარეშე. სეკულარიზმის პრინციპს საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლო კონსტიტუციის მე–9 მუხლიდან გამომდინარე კონსტიტუციური წესრიგის ნაწილად აღიქვამს და განმარტავს, რომ აღნიშნული პრინციპი რელიგიური დაწესებულების საქმიანობიდან სახელმწიფო ორგანოების ფუნქციონალურ გამიჯვნას გულისხმობს. საკონსტიტუციო სასამართლოს შეფასებით, რელიგიური ორგანიზაციის კონფესიური მიზნების განხორციელება ფუნქციონალურად ვერ დაუკავშირდება საჯარო უფლებამოსილებებს, ასეთი დაკავშირება კი დაარღვევს სეკულარიზმის პრინციპს. [18] 

სხვადასხვა ქვეყნების კონსტიტუციურ სამართალშიც რელიგიის ფინანსური მხარდაჭერის იძულების აკრძალვა სწორედ რომ კონსტიტუციებში განმტკიცებულლი სახელმწიფოს და ეკლესიის გამიჯვნის პრინციპიდან გამომდინარეობს.[19] რიგი მიზეზების გამო, პრინციპი პირადპირ არის მოხსენიებული კონსტიტუციის ტექსტში ისეთ ქვეყნებში, როგორიცაა საფრანგეთი, თურქეთი, ინდოეთი.[20]

კონსტიტუციის მე–9 მუხლთან ერთად, პრეამბულის, მე–5, მე–7, მე–14, 38–ე მუხლების განმარტების საფუძველზეც სეკულარიზმის პრინციპი კონსტიტუციური წესრიგის განუყოფელი ნაწილია.

კონსტიტუციის პრეამბულასა და მე–5, მე–7 მუხლებში საუბარია დემოკრატიულ და სამართლებრივ სახელმწიფოზე, რომელიც მოიცავს სეკულარიზმის პრინციპსაც. კონსტიტუციის მე-14 და 38-ე მუხლები კი თანასწორობის უფლების დამდგენი ნორმებია, რომლებიც მხოლოდ სეკულარული სახელმწიფოს პირობებში იქნება განხორციელებადი.

საკონსტიტუციო სასამართლოს განმარტებით, ზოგადად, ძირითადი უფლებები ავალდებულებს სახელმწიფოს, უზრუნველყოს ყოველი ადამიანის პიროვნული თავისუფლების სრული თვითრეალიზაციის შესაძლებლობა, რაც, პირველ რიგში, მოითხოვს სახელმწიფოს სიფრთხილეს და ზომიერებას უფლებაში ჩარევისა და რეგულირების ფარგლების დადგენისას და თავის მხრივ, ადამიანის ღირსების დაცვის სამართლებრივი გარანტიაა. ამ თვალსაზრისით, უმნიშვნელოვანეს გარანტიას წარმოადგენს დემოკრატიული და სამართლებრივი სახელმწიფოს უზრუნველმყოფელი ნორმა-პრინციპები, რომლებიც განსაზღვრავენ ხელისუფლების ადამიანთან ურთიერთობის შინაარსს. კერძოდ: «სახელმწიფო ხელისუფლება ხორციელდება კონსტიტუციით დადგენილ ფარგლებში» (მე-5 მუხლის პირველი პუნქტი); «სახელმწიფო ცნობს და იცავს ადამიანის საყოველთაოდ აღიარებულ უფლებებსა და თავისუფლებებს, როგორც წარუვალ და უზენაეს ადამიანურ ღირებულებებს. ხელისუფლების განხორციელებისას ხალხი და სახელმწიფო შეზღუდული არიან ამ უფლებებითა და თავისუფლებებით, როგორც უშუალოდ მოქმედი სამართლით» (მუხ.7). [21]

დემოკრატიული და სამართლებრივი სახელმწიფოს პრინციპები უმნიშვნელოვანესია კონსტიტუციურ პრინციპებს შორის.[22]  ისინი პრაქტიკულად ყველა კონსტიტუციური ნორმის, მათ შორის დანარჩენი კონსტიტუციური პრინციპების საფუძველს წარმოადგენენ. ამ პრინციპებს ეყრდნობა მთლიანად კონსტიტუციური წყობა. ამასთან, ისინი ავალდებულებენ ხელისუფლებას, შეიზღუდოს კონსტიტუციური წყობით, რაც გულისხმობს იმას, რომ ხელისუფულების არც ერთ შტოს არა აქვს უფლება, იმოქმედოს მხოლოდ მიზანშეწონილობის, პოლიტიკური აუცილებლობის ან სხვა მოტივაციის საფუძველზე. ხელისუფლება უნდა ეყრდნობოდეს კონსტიტუციას, კანონს და მთლიანად სამართალს. მხოლოდ ასე იქმნება სამართლიანი მართლწესრიგი, რომლის გარეშეც ვერ შედგება დემოკრატიული და სამართლებრივი სახელმწიფო.”[23]

საქართველოს საპატრიარქოს დაფინანსების პრაქტიკა სწორედ რომ პოლიტიკური აუცილებლობის მოტივს გამოკვეთს, რაც როგორც უკვე აღინიშნა გამოიხატება პოლიტიკური კრიზისების დროს დაფინანსების ზრდის ტენდენციაში. სახელმწიფოს მიერ ძირითადი უფლებების და სეკულარიზმის კონსტიტუციური პრინციპების უგულებელყოფა პოლიტიკური მიზანშეწონილობის საფუძველზე წარმოადგენს დემოკრატიული და სამართლებრივი სახელმწიფოს პრინციპების დარღვევას.

საკონსტიტუციო სასამართლო განმარტავს, რომ პლურალიზმი და განსხვავებული აზრების შემწყნარებლობა წარმოადგენს დემოკრატიული საზოგადოების განმასხვავებელ ძირითად ნიშნებს და მის საყრდენს. ამიტომ დემოკრატიული საზოგადოების შექმნისა და შენარჩუნების საზღაური ზუსტად იმაში მდგომარეობს, რომ უმრავლესობის ინტერესები ყოველთვის ან ძირითადად უპირატესი ვერ იქნება. დემოკრატია ეყრდნობა კერძო და საჯარო ინტერესებს შორის გონივრული ბალანსის არსებობას, რაც, მათ შორის, გულისხმობს სამართლიან მიდგომას უმცირესობების წარმომადგენლებისადმი.[24]

მე–14 მუხლი კრძალავს დისკრიმინაციას რელიგიური ნიშნით, რაც მხოლოდ სეკულარული სახელმწიფოს პოლიტიკის შემთხვევაში იქნება განხორციელებადი დებულება, კონსტიტუციის 38–ე მუხლი აცხადებს საქართველოს მოქალაქეების თანასწორუფლებიანობას სოციალურ, ეკონომიკურ, კულტურულ და პოლიტიკურ ცხოვრებაში, მათ შორის განურჩევლად მათი რელიგიური კუთვნილებისა, ცხადია გასაჩივრებული ნორმებით შექმნილი რეალობა სრულად გამორიცხავს ასეთ თანასწორუფლებიანობას/

სეკულარიზმის, როგორც რელიგიის თავისუფლების დაცვის სფეროში არსებული პრინციპის საყოველთაობას ცხადყოფს საერთაშორისო თუ სხვადასხვა ეროვნული სამართლის მიდგომების მიმოხილვაც.

ევროპულმა კომისიამ საქმეში Darby v. Sweden კონკრეტული ეკლესიის დაფინანსებს მიზნით იძულებითი დაბეგვრა კონვენციის მე–9 მუხლის პირველ ნაწილთან განიხილა და საერთოდ არ დაუქვემდებარა შეზღუდვას. კომისიამ აღნიშნა, რომ სახელმწიფო ვალდებულია პატივი სცეს პირის შეხედულებებს და არ აიძულოს ის, მონაწილეობა მიიღოს რელიგიური მიზნების დაფინანსებაში. ამისთვის, აუცილებელია, შესაძლებელი იყოს პირის გათავისუფლება ასეთ დაფინანსებაში მონაწილეობისგან. თუმცა ეს განსხვავდება იმ შემთხვევისგან, როდესაც ზოგადი დაბეგვრის სისტემისგან, განმცხადებელი ითხოვს გარკვეული მიზნებისთვის (რომლებიც არაკონფესიურია) თანხის გამოყოფის აკრძალვას. ევროპულმა სასამართლომ, საქმეში C. v. the United Kingdom, აღნიშნა, რომ სახელმწიფოს შეეძლო შეეგროვებინა გადასახადები სამხედრო მიზნებისათვის, და პაციფისტებს არ ჰქონდათ ასეთი გადასახადებისგან გათავისუფლების უფლება. ნიშანდობლივია, რომ ეს ორი შემთხვევა მკვეთრად განსხვავდება ერთმანეთისგან და უკანასკნელ შემთხვევაში პირის რწმენის თავისუფლება რეალიზდება კეთილსინდისიერი წინააღმდეგობის უფლებაში და ვერ გავრცელდება სახელმწიფოს იძულებაზე პაციფისტური პოლიტიკა აწარმოოს. თუმცა, სეკულარიზმის პრინციპის დაცვა ნებისმიერი დემოკრატიული და სამართლებრივი სახელმწიფოს ვალდელებაა.

ევროპის სასამართლომ საქმეში ბესარაბიის მეტროპოლიტენის ეკლესია მოლდოვას წინააღმდეგ აღნიშნა, რომ სახელმწიფომ ნებისმიერი საკითხის რეგულირებისას, რომელიც ეხება სხვადასხვა რელიგიურ მიმდინარეობებსა და რწმენის სისტემებს, უნდა შეინარჩუნოს ნეიტრალიტეტი და მიუკერძოებლობა, რაც უპირველეს ყოვლისა მნიშნველოვანია სახელმწიფოში პლურალისტური გარემოს არსებობისათვის და დემოკრატიის ფუნქციონირებისათვის.[25] რელიგიური ორგანიზაციების პრეფერენცირების აკრძალვისა და ნეიტრალიტეტის როლი ხაზგასულია ასევე საქმეში იეჰოვას მოწმეების რელიგიური ორგანიზაცია და სხვები ავსტრიის წინააღმდეგ.[26]

სამოქალაქო და პოლიტიკური უფლებების შესახებ მე–18 მუხლის ზოგადი კომენტარი #22 ამბობს რომ ‘რელიგიის სახელმწიფო, ოფიციალურ ან ტრადიციულ რელიგიად აღიარების ფაქტი ან ის, რომ მისი მიმდევრები წარმოადგენენ მოსახლეობის უმრავლესობას არ უნდა გახდეს პაქტის მე–18 და 27 მუხლების დარღვევისა და ამასთან, დისკრიმინაციის საფუძველი სხვა რელიგიის მიმდევრების ან არამორწმუნე (non-believers) პირების წინააღმდეგ.‘

ამასთან, გაეროს ადამიანის უფლებების კომიტეტმა საქმეში Arieh Hollis Waldman v. Canada, დაადგინა პაქტის 26–მუხლის დარღვევა (კანონის წინაშე თანასწორობა) და აღნიშნა, რომ სახელმწიფო სახსრებით კათოლიკური სკოლების დაფინანსება დისკრიმინაციას წარმოადგენდა მაშინ, როდესაც სხვა სკოლებს მხოლოდ კერძო დაფინანსებით შეეძლო არსებობა. კომიტეტმა განმარტა, რომ რელიგიური სკოლის დაფინანსება სახელმწიფოს ვალდებულებას არ წარმოადგენს და შესაბამისად სეკულარული საჯარო განათლების უზრუნველყოფა დისკრიმინაციის აკრძალვის პრინციპთან სრულ შესაბამისობაშია, თუმცა იმ შემთხვევაში თუ სახელმწიფო გადაწყვეტდა რელიგიური სკოლების დაფინანსებას, ეს აუცილებლად უნდა მომხდარიყო რომელიმე რელიგიური ჯგუფის დისკიმინაციის გარეშე, დიფერენცირების შემთხვევაში ობიექტურ და გონივრულ კრიტერიუმებზე დაყრდნობით. [27]

როგორც უკვე ავღნიშნეთ, ეროვნულ დონეზე რელიგიის ფინანსური მხარდაჭერის იძულების აკრძალვა გამომდინარეობს სხვადასხვა ქვეყნის კონსტიტუციებში განმტკიცებულლი სახელმწიფოს და ეკლესიის გამიჯვნის პრინციპიდან,[28] ზოგ შემთხვევაში კი ამის შესახებ პირდაპირ არის მითითებული კონსტიტუციებში.[29] 

ამერიკის უზენაესმა სასამართლომ ერთ–ერთ საქმეში (Everson v. Board of Education of the Township of Ewing) პირდაპირ მიუთითა, რომ არანაირი გადასახადი ოდენობის მიუხედავად არ შეიძლება დაეკისროს პირს თუ ის რელიგიური ღონისძიებების ან ინსტიტუციების დასაფინანსებლად იქნება გამოყენებული, რა ფორმითაც არ უნდა არსებობდნენ ისინი.[30] 

ამერიკის უზენაესმა სასამართლომ საქმეში Lemon v. Kurtzman სახელმწიფოსა და ეკლესიის გამიჯვნის საფუძველზე და სეკულარიზმის პრინციპზე დაყრდნობით ზოგადად „რელიგიასთან გადაჭარბებული აფილაცია (entanglement)“ დაუშვებლად მიიჩნია. აღნიშნულ საქმეში სასამართლომ, სეკულარიზმის პრინციპის დარღვევის გამო, არაკონსტიტუციურად ცნო დაფინანსების სისტემა, რომელიც ნებისმიერ რელიგიურ სკოლაში არარელიგიური საგნების სწავლების დაფინანსებას ეხებოდა, რადგან სახელმწიფოს მხრიდან ეს წესი ქმნიდა თვითნებობის შესაძლებლობას ჩარეულიყო რელიგიური სკოლების საქმიანობაში დაფინანსების მიზნობრივი ხარჯვის შემოწმების მიზნით, და ამასთან არარელიგიური საგნის მასწავლებლებს შეეძლოთ მიღებული რესურსი რელიგიური მიზნებისათვის გამოეყენებინათ. საქმეში უზენაესმა სასამართლომ ჩამოაყალიბა ტესტი, რომლის მიხედვით ნებისმიერი კანონი უნდა ეფუძენებოდეს სეკულარულ მიზანს, არ უნდა უწევდეს მხარდაჭერას ერთ რომელიმე რელიგიას, და ამასთან „რელიგიასთან გადაჭარბებული აფილაციას (entanglement)“ უნდა გამორიცხავდეს. შესაბამისად, უზენაესმა სასამართლომ ფორმალურად სეკულარული, თუმცა „საფრთხის შემცველი“ დაფინანსებაც კი კონსტიტუციასთან შეუსაბამოდ გამოაცხადა.

ამერიკის უზენაესმა სასამართლომ საქმეში Larson v. Valente დაადგინა დისკრიმინაცია რელიგიური ორგანიზაციების მიმართ, ხაზი გაუსვა ნეიტრალიტეტისა და რელიგიების პრეფერენცირების აკრძალვის პრინციპებს, აღიარა კონსტიტუციით დაცული რელიგიის თავისუფლების დარღვევა (non-establishment clause) და აღნიშნა, რომ რელიგიის თავისუფლება გარანტირებული იქნება მხოლოდ თავისუფალი კონკურენციის პირობებში. სასამართლოს მსჯელობის თანახმად, რელიგიის თავისუფლება დაცულია მხოლოდ მაშინ, როდესაც კანონმდებელს და ამომრჩეველს აქვთ ვალდებულება პატარა, ახალი და არაპოპულარული რელიგიების მიმართ საკუთარი რელიგიის ან რწმენის ანალოგიური მოპყრობა აჩვენონ. ამ გადაწყვეტილებით რელიგიური ნიშნით დისკრიმინაციის აკრძალვას დაუკავშირდა რელიგიის თავისუფლება და მათ შორის ნეიტრალიტეტისა და სეკულარიზმის პრინციპები. გადაწყვეტილებაში მკაფიოდ იყო ხაზგასმული ასეთი კანონის სეკულარულ მიზანსა და კრიტერიუმებზე დაფუძნების აუცილებლობა.

სეკულარიზმის პრინციპი რელიგიის თავისუფლების ბუნებრივ შემადგენელ ნაწილად განიხილა კანადის უზენაესმა სასამართლომაც საქმეში Mouvement laïque québécois v. Saguenay (City). სასამართლოს განმარტებით, სახელმწიფო უნდა დარჩეს ნეიტრალური, კერძოდ მან რომელიმე რწმენის მიმდევრების არც პრეფერენცირება მოახდინოს და არც დააბრკოლოს ისინი. აღნიშნული კი ემსახურება თავისუფალი და დემოკრატიული საზოგადოების შენარჩუნებას. გადაწყვეტილების თანახმად, თუ სახელმწიფო ემხრობა რელიგიის გარკვეულ გამოხატულებას კულტურული და ისტორიული რეალობის ან მემკვიდრეობის საბაბად მოყვანით, ის არღვევს სახელმწიფოს ნეიტრალიტეტის ვალდებულებას, რომლის თანახმად საჯარო უფლებამოსილების განხორციელება გარკვეული რელიგიური მიმდინარეობის მხარდასაჭერად დაუშვებელია. აღნიშნულ საქმეშიც რელიგიის თავისუფლებისა და სეკულარიზმის პრინციპის დაკავშირება მოხდა დისკრიმინაციის აკრძალვასთან.

გერმანიის საკონსტიტუციო სასამართლომ ერთ–ერთ საქმეში მსგავსი პოზიცია დააფიქსირა და აღნიშნა, რომ სახელმწიფოს აკისრია რელიგიური და იდეოლოგიური ნეიტრალიტეტის ვალდებულება. შესაბამისად, ეკლესიას არ შეიძლება სახელმწიფომ გადასცეს სუვერენული უფლებამოსილება იმ ადამიანებზე, რომლებიც მათი წევრები არ არიან. გერმანიის საკონსტიტუციო სასამართლომ განმარტა, რომ ასეთი განხილვის დროს არანაირი მნიშვნელოვანი არ აქვს იმ ფაქტს, რომ ეკლესიას პრივილეგირებული სამართლებრივი სტატუსი ჰქონდა ისტორიის სხვადასხვა ეტაპზე, სახელმწიფო რელიგია თავისი კლასიკური ფორმით აღარ არსებობს სახელმწიფოსა და რელიგიის გამიჯვნის პირობებში. გერმანიის საკონსტიტუციო სასამართლომ აღნიშნული მსჯელობის საფუძველზე არაკონსტიტუციურად ცნო აქტი, რომელიც შერეულ ოჯახებში, დასაქმებულ არარელიგიურ პირსაც ავალდებულებდა ეკლესიისათვის გადასახადის გადახდას, თუ მისი მეუღლე ეკლესიის წევრი იყო.[31] 

შესაბამისად საყოველთაოდ აღარებული პრინციპების თანახმად, დაუშვებელია, სახელმწიფომ გარკვეულ რელიგიურ ჯგუფთან პირდაპირი ასოცირება მოახდინოს და ამით მისი გავლენა მიმართოს ერთი რელიგიური ორგანიზაციის მხარდასაჭერად. სახელმწიფო ძალაუფლება არ უნდა იქნეს გამოყენებული რელიგიების დასაკნინებლად ან მათ გასაძლიერებლად. წინააღმდეგ შემთხვევაში არსებობს როგორც რელიგიური ორგანიზაციის სახელმწიფო პოლიტიკაში ჩარევის საფრთხეები, რომელთა რეალიზების შემთხვევები მართლმადიდებელი ეკლესიის პირდაპირი დაფინანსების პრაქტიკის განხილვისასაც გამოვლინდა, და ამასთან, რელიგიური ორგანიზაციის ეკონომიკური დამოკიდებულების შემთხვევაში თეორიული საფრთხეები არსებობს სახელმწიფოს მიერ რელიგიური ორგანიზაციის ავტონომიაში ჩარევის კუთხითაც. როგორც კონსტიტუციონალისტი ანდრაშ შაიო განმარტავს: “სეკულარული და საეკლესიო კონტროლის გაერთიანება ტირანიას გაუტოლდება იმის მიუხედავად, ამ ერთეულებიდან რომელს ექნება აბსოლუტური ძალა.“[32]

რა თქმა უნდა, სეკულარიზმის პრინციპი არ გულისხმობს რელიგიური ორგანიზაციებისათვის მიმართული ყველანაირი დაფინანსების დაუშვებლობას. რელიგიური ორგანიზაციის დაფინანსება შეიძლება ლეგიტიმურად ემსახურებოდეს საჯარო ფუნქციის შესრულებას, მათ შორის რელიგიის თავისუფლებით სარგებლობის გარანტიების დაცვას, რისი კარგი მაგალითიცაა კაპელანის ინსტიტუტი.[33] ამასთან, მიღებულია რელიგიური განათლების დაფინანსებაც საჯარო სკოლებში, რომლის ფარგლებშიც სხვადასხვა დენომინაციის წარმომადგენელი მასწავლებლები ფინანსდებიან რელიგიური გაკვეთილების ჩატარებისათვის.[34] მაგალითად უნგრეთში იურიდიული სტატუსის მქონე რელიგიური ორგანიზაციები ფინანსდებიან სახელმწიფო ინსტიტუციების მსგავსად და მათ თანაბრად საგანმანათლებლო, სოციალური, ჯანდაცვის კუთხით განხორციელებული ღონისძიებებისათვის.[35] ასეთი საჯარო ფუნქციების შესრულებისას, იურიდიული სტატუსის მქონე რელიგიური ორგანიზაცია მსგავსად სხვა ტიპის ორგანიზაციებისა ანგარიშვალდებულია სახელმწიფოს წინაშე.[36] 

აქვე აღსანიშნავია, რომ რელიგიური ორგანიზაციისათვის საჯარო ფუნქციის დელეგირებისას გათვალისწინებული უნდა იქნეს რელიგიის ბუნება. რელიგიის არსი გარკვეული მსოფლმხედველობის გატარება და მისი უზენაესობის მტკიცებაა, რაც სხვა იდეოლოგიებთან ანტაგონისტურ დამოკიდებულებაშია.[37] სწორედ ამიტომ, განათლების უფლების ხელმისაწვდომობის უზრუნველსაყოფად რელიგიური ორგანიზაციის ფინანსური მხარდაჭერა იმთავითვე ეწინააღმდეგება სახელმწიფოს საჯარო ინტერესისა და ფუნქციის გაგებას, იყოს სახალხო სუვერენიტეტის ინსტრუმენტი. იმის გარდა, რომ ყველა რელიგიას ახასიათებს წინააღდეგობა სხვებთან, ზოგიერთი მათგანი დისკრიმინაციული იდეების გამტარებელიც შეიძლება იყოს, რაც მართალია სახელმწიფოს თავისთავად არ აძლევს საშუალებას, მისი ლეგიტიმურობა შეაფასოს, თუმცა, ის ვალდებულიცაა რელიგიური ორგანიზაციის საზოგადოებრივ სფეროში დაშვებით არ გააძლიეროს იდეები, რომლებიც სახალხო სუვერენიტეტს, და როგორც ამის განმახორციელებელ ინსტრუმენტს სახელმწიფოს ფუნქციას ეწინააღდმეგება. ამის კარგი მაგალითი შეიძლება იყოს ისეთი რელიგიური ორგანიზაციების საჯარო უფლებამოსილებებით აღჭურვა, რომლებიც ქალის მორჩლებას ქადაგებენ და რომელთაც ამ უფლებამოსილებების განხორციელებისას აღნიშნული იდეების გატარების საშუალება ეძლევათ.[38] ამ საკითხებზე მართებული მსჯელობის წინაპირობა, წინასწარი შეთანხმებაა, რომ სახელმწიფო სახალხო სუვერენიტეტის და სეკულარიზმის გატარებისას, ამასთან დისკრიმინაციის აკრძალვის უზრუნველყოფისას, არ ემხრობა რომელიმე იდეოლოგიას, ან რელიგიების უარყოფას ათეიზმთან დაახლოების ფორმით, არამედ ინდივიდისა თუ რელიგიური ორგანიზაცისაგან თვისობრივად განსხვავებულ პოზიციაშია და მის ვალდებულებას წარმოადგენს საზოგადოების მშვიდობიანი თანაცხოვრების უზრუნველყოფა. ამ ვალდებულების შესრულებისას სეკულარიზმი სახელმწიფოს ავალდებულებს, არა წინასწარი ნდობის, არამედ თანაბარი ინდიფერენტულობის ფორმულით მიუდგეს რელიგიებს, რაც მათ დაუტოვებს საჭირო ავტონომიურ სივრცეს ფუნქციონირებისათვის.[39]

სეკულარიზმის პრინციპის ზემოთმოყვანილი განმარტებები სრულად შეესაბამება თეორიაში არსებულ მიდგომებს, რომელიც სახელმწიფო პოლიტიკაში რელიგიური მოტივების არსებობას არ უარყოფს, თუმცა განმარტავს, რომ ასეთი მოტივების გათვალისწინების მიზეზები მისაღები უნდა იყოს ყველასათვის და მათი დასაბუთება არ უნდა ეფუძნებოდეს კონკრეტულ კონფესიასა და მის ტრანსცენდენტულ მოსაზრებებზე მითითებას,[40] შესაძლებელი უნდა იყოს მათი „თარგმნა“ ყველასათვის მისაღებ საფუძველზე.[41] ამ გაგებითაც სეკულარიზმის პრინციპი ახლოს დგას სახალხო სუვერენიტეტის პრინციპთან, რადგან ის უზრუნველყოფს შეთანხმებას ფაქტზე, რომ საზოგადოების ყველა წევრს აქვს საღად აზროვნების და პოლიტიკურ გადაწყვეტილებებში მონაწილეობის უნარი და ეს მხოლოდ კონკრეტული რწმენის მიმდევრებისათვის არ არის ხელმისაწვდომი.[42] კონსტიტუციურ სამართალში დამკვიდრებული ეს მიდგომა ეფუძნება ჯონ როულზის „საჯარო გონის“ (public reason) თეორიას, რომელიც ასევე აღიარებს რელიგიურ მოტივს, თუმცა შესაბამის პოლიტიკურ დასაბუთებაში ტრანსფორმირებული ფორმით.[43] 

საქმეში Bruno v. Sweden ევროპულმა სასამართლომ დიფერენციაცია მოახდინა რელიგიური ორგანიზაციის მიერ კონფესიური და საჯარო ფუნქციების შესრულებას შორის. სასამართლომ მისაღებად მიიჩნია მოქალაქეების დაბეგვრა ისეთი ხარჯებისათვის, რომლებიც რელიგიური ორგანიზაციის მიერ არაკონფესიური ფუნქციების შესრულებას, მაგალითად დაკრძალვების ადმინისტრირებას შეეხებოდა და გამოყო ის ისეთი დაფინანსებისაგან, რომელიც გარკვეულ კონფესიურ მიზნებს ემსახურება.

საქმეში წარმოდგენილი ფაქტობრივი გარემოებები და თვით ბიუჯეტის ტექსტი (კანონის მე–14 მუხლის ნაწილი 8.5), რომელიც პირდაპირ მითითებას აკეთებს „ქრისტიანული ღირებულებების“ მხარდაჭერაზე, ვერ ჩაითვლება რაიმე ფორმის საჯარო ფუნქციად, რომელსაც სახელმწიფო რელიგიური ორგანიზაციის საშუალებით ახორციელებს, რაც სეკულარული სახელმწიფოს პირობებში დაშვებული პრაქტიკაა.

ევროპის ქვეყნებში გავრცელებულია გადასახადებისგან დაქვითვის სისტემა იმ პირებისათვის, რომლებიც ნებაყოფლობით გარკვეული ეკლესიის ფინანსურ მხარდაჭერას გადაწყვეტენ. ამ შემთხვევაში პირი ახორციელებს ნებაყოფლობით ფინანსურ კონტრიბუციას, და შესაბამისი ოდენობით განთავისუფლებულია გადასახადისგან სახელმწიფოს წინაშე.[44] მართალია ასეთ სისტემებშიც ეკლესიის დაფინანსებისას სახელმწიფო დასაბერგი შემოსავლებიდან გამოყოფს თანხას, თუმცა ეს გონივრული ოდენობით ხდება ეკლესიის წევრების ნებაყოფლობითი გადაწყვეტილების შესაბამისად, რაც სახელმწიფოს თვითნებობის რისკებს ამცირებს.

3. წინარე მსჯელობის შესაბამისად, მე–19 მუხლით დაცული თავისუფლების ფარგლები მოიცავს პირის უფლებას სახელმწიფოს სეკულარულ პოლიტიკაზე, რაც როგორც მინიმუმ გულისხმობს, ინდივიდის სახელმწიფოს კონფესიურ პოლიტიკაში მონაწილეობის მიღების იძულების აკრძალვას. შესაბამისად, სეკულარიზმის პრინციპი კონსტიტუციის სხვადასხვა მუხლებში განმტკიცებული პრინციპებისა და საკონსტიტუციო სასამართლოს იურისპრუდენციის თანახმად ითვლება კონსტიტუციური წესრიგის ნაწილად და კიდევ უფრო ცხადყოფს მე–19 მუხლის ფარგლებსა და შინაარს.

საკონსტიტუციო სასამართლო განმარტავს რწმენის თავისუფლებას და აღნიშნავს, რომ ის  მოიცავს როგორც რელიგიურ ისე არარელიგიურ რწმენას[45] და აღნიშნავს: „რწმენის თავისუფლება ერთგვარად მსოფლმხედველობის თავისუფლებაა, რადგან შესაძლებლობა, იცხოვრო და განვითარდე საკუთარი ინტერესების, სურვილის, გემოვნების, წარმოდგენების და შეხედულებების, ამასთან შესაძლებლობების შესაბამისად, ქმნის ადამიანის „მე“–ს, მის შინაარსს, პიროვნებას, განსაზღვრავს მის დანიშნულებას პირად, კერძო გარემოცვასა თუ საზოგადოებაში, ორიენტაციას აძლევს მის ცხოვრებას ამიტომაც ამ თავისუფლებაში უხეშ, გადამეტებული ჩარევა, ისეთი მოპყრობა, რომელიც იწვევს ადამიანის აზროვნების წესის შეცვალას, იწვევს მის სულიერ ტანჯვას.“[46] ამასთან, რწმენა უნდა აკმაყოფილებდეს „დასაბუთებულობის, სერიოზულობის, ორგანიზებულობისა და მნიშვნელოვნების საკმარის დონეს“[47] 

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს იურისპრუდენციის თანახმად, მე–19 მუხლით დაცული უფლება მოიცავს უფლების როგორც აბსოლუტურ ასევე რელატიურ ასპექტებს. ადამიანის რწმენის შინაგანი სფერო აბსოლუტურად დაცულია, რელატიური ასპექტი კი შეიძლება დაექვემდებაროს შეზღუდვას ადამიანის სხვა უფლებების დაცვის მოტივით.[48]

საქართველოს კონსტიტუციის მე-19 მუხლით დაცული რწმენის თავისუფლება, თავისი ყველაზე საწყისი გაგებით, გულისხმობს, სახელმწიფოსგან ჩარევის გარეშე, ამა თუ იმ რწმენის გაზიარებას, არჩევას, საკუთარი თავის მისდამი მიკუთვნებას (პოზიტიური თავისუფლება), ან უარყოფას, შეცვლას (ნეგატიური თავისუფლება), ანუ ადამიანის აზროვნების შინაგანი სფეროს დაცვას. ამ დონეზე რწმენის თავისუფლების დარღვევა სახელმწიფოს მხრიდან შეიძლება გამოიხატოს ადამიანზე იდეოლოგიური, ფსიქოლოგიური და მორალური ზემოქმედებით, დაშინებით, იძულებით უარი თქვას კონკრეტულ რწმენაზე, შეიცვალოს ის (და გაიზიაროს რომელიმე სხვა რწმენა).[49]

მაშინ, როდესაც სახელმწიფო ბიუჯეტის შესახებ კანონის ტექსტი (მე–14 მუხლის ნაწილი 8.5) პირდაპირ უთითებს ახალგაზრდების „ქრისტიანული ღირებულებებით“ აღზრდის მიზანზე და ამასთან, ამ მიზნის მისაღწევად მიმართავს მნიშვნელოვან სახელმწიფო რესურსს, ადამიანის აზროვნების შინაგანი სფერო სახელმწიფოს ზემოქმედების ადრესატად იქცევა. სახელმწიფოს მიზანია, იდეოლოგიურ ზემოქმედებას განახორციელოს მოქალაქეებზე, რათა მათ გაიზიარონ სახელმწიფოსათვის „მისაღები“ კონკრეტული რელიგია. სადაო შეიძლება იყოს, არასეკულარულ დაფინანსებაში მონაწილეობა, რამდენად აღწევს კონკრეტული პირის შინაგან სფეროს სწავმდეს რაც სურს, თუმცა ცხადია, რომ ასეთი პოლიტიკის მიზანი, პირის შინაგან რწმენაზე (forum internum) ზემოქმედება, მათზე ქრისტიანული ღირებულებების თავსმოხვევა რომელიმე უფლებაში ჩარევის ლეგიტიმურ მიზნად ვერ მოგვევლინება.

საკონსტიტუციო სასამართლო განმარტავს, რომ „რწმენის თავისუფლება მოიცავს მისი გამოვლენის – რწმენის შესაბამისად ცხოვრების წარმართვის უფლებასაც (მოქმედების სფერი)....უფლებას შინაარსი გამოეცლება, თუკი მისი ნაწილი არ იქნება კონკრეტული რწმენის საფუძველზე და მის შესაბამისად ქმედება, ეს პრაქტიკულად ამ უფლების უარყოფამდე მიგვიყვანს, რადგან რწმენის მხოლოდ ქონა არაფერს იძლევა თავად ამ უფლებით სრულყოფილად სარგებლობის თვალსაზრისით. თუ არ არის გარანტიები რწმენის შესაბამისად ცხოვრების წარმართვისა და განვითარებისათვის, აზრი ეკარგება საერთოდ ამ უფლების აღიარებას.“[50]

სამხედრო სამსახურზე კეთილსინდისიერი წინააღმდეგობის უფლება სასამართლომ განიხილა მე–19 მუხლით გათვალისწინებული რწმენის გარეგან გამოვლინებად და აღნიშნა, რომ რწმენის შესაბამისად კეთილსინდისიერი წინააღმდეგობის გამოვლენა ხდება მაშინ, როდესაც სახელმწიფო პირებს ავალდებულებს, მოიქცნენ საკუთარი რწმენის საწინააღმდეგოდ. ასეთ დროს რწმენის შესაბამისად ცხოვრება არ მოითხოვს მის მიმდევართა რაიმე ფორმით აქტიურობას, კონკრეტული ქმედებების განხორციელებას და შესაბამისად, საზოგადოებაზე ამა თუ იმ შინაარსით გავლენს მოხდენას, არამედ მისი გამოვლენის ფორმა პირობადადებულია მხოლოდ და მხოლოდ ამ რწმენის დაცვის, შენარჩუნების აუცილებლობით, რის გამოც, შედეგის თვალსაზრისით, ძალიან უმნიშვნელოა სხვაობა ამ რწმენის ქონასა და მის გამოვლენას შორის.[51] შესაბამისად, სასამართლომ ცნო ასეთი გამოვლენის ახლო კავშირი forum internum-თან, აღიარა შინაგან რწმენაზე გავლენის მოხდენის შესაძლებლობაც და ასეთ შემთხვევებში სახელმწიფოს მიერ განსაკუთრებული სიფრთხილის საჭიროება განსაზღვრა. სასამართლოს მსჯელობის თანახმად, პიროვნების იძულება, მოიქცეს თავისი რწმენის საწინააღმდეგოდ, შესაძლოა რწმენის უარყოფის ეკვივალენტური იყოს და ამიტომ ძალიან ახლოს იდგეს რწმენის თავისუფლების შინაგანი სფეროს (forum internum) დარღვევასთან.[52] საკონსტიტუციო სასამართლოს მსჯელობის თანახმად, ნებისმიერი რწმენა და მის შესაბამისად ცხოვრება, ზუსტად მისი კონკრეტული გამოვლინებებით რეალიზდება, ამიტომ, თუ პირი იძულებული იქნება მათზე უარი თქვას, ის ვერც კონკრეტული რწმენის მიმდევარი დარჩება. როდესაც რწმენის თავისუფლებაში ხდება ისეთი ინტენსიური და უხეში ჩარევა, რაც ამ რწმენაზე უარის თქმის ტოლფასი ხდება, ის შეიძლება უფლების შინაგან სფეროში ჩარევასაც გაუტოლდეს. [53]

მოსარჩელე პირების რელიგიის და რწმენის თავისუფლება მოიცავს მათ უფლებას არ მიიღონ მონაწილეობა რელიგიური ორგანიზაციების გაძლიერებაში. ბაპტისტის, ათეისტისა და აგნოსტიკოსის რწმენა არ ემთხვევა მართლამიდედებელი ეკლესიის კონფესიურ მიზნებთან, ხოლო მართლმადიდებელი სეკულარისტი პირების შემთხვევაში თვით ასეთი დაფინანსების ფაქტი, როგორც იძულების ფორმა, ინდოქტრინაციისა და პროზელიტიზმის განხორციელების ინსტრუმენტი, იწვევს წინააღმდეგობას. რასაკვირველია, პირები, რომელთა რწმენა კონკრეტული რელიგიური ორგანიზაციის მსოფლმხედველობას არ იზიარებს ან არ ეთანხმება სახელმწიფოს მიერ პირად სფეროში შეჭრის ამ ფორმას, ასეთ დაფინანსებაში მონაწილეობას მხოლოდ და მხოლოდ იძულების ფორმით იღებენ. იძულების ფაქტი კი თავისთავად აძლიერებს არსებულ წინააღმდეგობას. ამასთან, ასეთი მონაწილეობის იძულების აკრძალვა გამომდინარეობს სეკულარიზმის პრინციპიდანაც, რომელსაც საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლო კონსტიტუციის მე–9 მუხლიდან გამომდინარე კონსტიტუციური წესრიგის ნაწილად აღიქვამს.[54] 

ათეისტი და აგნოსტიკოსი მოსარჩელე პირებისთვის, მათი რწმენის შესაბამისად ცხოვრება არ მოითხოვს რაიმე ფორმით აქტიურობას, კონკრეტული ქმედებების განხორციელებას და შესაბამისად, საზოგადოებაზე ამა თუ იმ შინაარსით გავლენის მოხდენას, ასეთი რწმენის გამოვლენის ფორმა მხოლოდ და მხოლოდ საკუთარი შეხედულებების მიხედვით ცხოვრება, მათ შორის ისეთი კონტრიბუციის იძულებისგან თავის დაცვა შეიძლება იყოს, რომელიც საკუთარი მსოფლმხედველობის საწინააღმდეგო შედეგებს იწვევს, საზოგადოებაზე ზეგავლენის მოხდენისათვის პირობებს უქმნის რელიგიურ ორგანიზაციას და მისი ინდოქტრინაციისა და პროზელიტიზმის პოლიტიკის განხორციელების წინაპირობაა. რელიგიური ორგანიზაციისათვის კონფესიური მიზნების განხორციელება რელიგიური საქმიანობის ნაწილია. ათეისტი და აგნოსტიკოსი პირისათვის კი სახელმწიფოს მიერ ასეთი მიზნების განხორციელების მიზნით სახელმწიფო რესურსების მიმართვისა და სახელმწიფოს ეკლესიასთან ასოცირების პროცესში სავალდებულო მონაწილეობა საკუთარი შეხედულებების მიხედვით ცხოვრების ინტერესს ხელყოფს, და მათთვის აბსურდული მიზნების აღსრულებაში წვლილის შეტანას აიძულებს. აღსანიშნავია, რომ საზოგადოებაზე ზეგავლენის დაფინანსებული ფორმები შესაძლოა თავად ამ პირების მიმართ მტრული დამოკიდებულებების გავრცელებასაც გულისხმობდეს.

ბატპისტი მოსარჩელე პირებისთვის პირადი შემოსავლით საკუთარი კონფესიური მიზნების სანაცვლოდ სხვა რელიგიური მიმდინარეობის დაფინანსებაში მონაწილეობა სახელმწიფოს მიერ მისის ინტერესებისგან სრულიად იზოლირებული მიზნების იძულებით მხარდაჭერის გულისხმობს.

მოსარჩელე პირების მიერ გადახდილი გადასახადებით შევსებული ბიუჯეტის არც ისე უმნიშვნელო ნაწილი განკუთვნილია მიზნებისათვის, რომლებიც პირდაპირ ეწინააღმდეგება მათ რწმენას. იმ შემთხვევაში, თუ სახელმწიფო რელიგიური ორგანიზაციის პირდაპირ დაფინანსებაზე უარს იტყოდა, ბიუჯეტში დაიზოგებოდა თანხა, რაც ხარჯვის უცვლელ რეჟიმში, მოქალაქის მიერ გადასახდელ გადასახადზე აისახებოდა ან/და საჯარო ყველასათვის მისაღები მიზნების განხორციელებისთვის იქნებოდა გამოყენებული. ამას აცნობიერებენ მოსარჩელე პირები, რაც მათ წინააღმდეგობას კიდევ უფრო პრინციპულს ხდის.

მე–19 მუხლით დაცული უფლება იცავს პირის სურვილს, უარი თქვას და არ მიიღოს მონაწილეობა რელიგიური ორგანიზაციების გაძლიერებაში, რომელთა მსოფლმხედველობა ეწინააღმდეგება საკუთარს, და რომელთა არსებობა და მოღვაწეობა აბსურდულიც შეიძლება იყოს მისთვის. ასეთი სურვილი მოტივირებულია სერიოზული და დაუძლეველი კონფლიქტით კონტრიბუციის განხორციელებასა და მის ღრმა ჭეშმარიტ გულწრფელ მრწამსს შორის.[55]

ევროპული კომისია საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოსგან განსხვავებით საქმეში darby v. sweden, forum externum-ის ნაცვლად forum internum–ის ჭრილში განიხილავს ეკლესიის დაფინანსებისთვის იძულებითი დაბეგვრის (taxation) საკითხებს და მასში ყველანაირ ჩარევას გაუმართლებლად მიიჩნევს.[56] აღსანიშნავია, რომ საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ განვითარებული მიდგომის ფარგლებშიც, კონსტიტუციის მე–19 მუხლით გათვალისწინებული თავისუფლების გამოვლენის შემთხვევაშიც (forum externum), ნებისმიერი შეზღუდვა დაბალანსებული მხოლოდ ადამიანის სხვა უფლებების დაცვის მოტივით შეიძლება იყოს. უფლება კომპენსაციაზე როგორც საკუთრების უფლებით დაცული სფეროს ნაწილი, ან რელიგიური ორგანიზაციისათვის რაიმე საჯარო უფლებამოსილების დელეგირება სხვათა უფლებების დაცვის მიზნით შეიძლება განხილულიყო ასეთი თავისუფლების შეზღუდვის ლეგიტიმურ საფუძვლად, თუმცა რელიგიური ორგანიზაციების კონფესიური მიზნების განხორციელებისთვის დაფინანსება არ ხვდება კონსტიტუციით განსაზღვრული რომელიმე უფლებით დაცულ სფეროში და ეს ფუნქციები ვერ იქნება საჯარო უფლებამოსილებებად[57] ის ეწინააღმდეგება სეკულარიზმის კონსტიტუციურ პრინციპს, შესაბამისად, რელიგიისა და რწმენის თავისუფლების შეზღუდვას არ აქვს ლეგიტიმური მიზანი და ვერ იქნება გამართლებული.

ლეგიტიმური მიზნის არარსებობისას, კანონის დროებით ხასიათს ყოველგვარი მნიშნველობა ეკარგება და თავისუფლების შეზღუდვის დასაშვებობა კანონის დროში მოქმედების მიუხედავად უნდა შეფასდეს.

მაშინაც კი, თუ სასამართლო სახელმწიფოს მიერ დასახელებულ უფლებაში ჩარევის არასეკულარულ საფუძველს დაშვებულად მიიჩნევდა, იქიდან გამომდინარე, რომ ასეთი ჩარევა ახლო კავშირშია შინაგანი რწმენის ხელშეუხებლობასთან (forum internum), სასამართლოს მიერ გამოყენებული პროპორციულობის ტესტი განსაკუთრებით მკაცრ კრიტერიუმებს უნდა ემყარებოდეს.

4. შემოსავლების დაბეგვრისას სახელმწიფო ახორციელებს კონსტიტუციის 21–ე მუხლში ჩარევას, რაც გამართლებულია კუმულაციურად მაშინ, როდესაც ეს საზოგადოებრივი საჭიროებისათვის და იმგვარად ხდება, რომ არ დაირღვეს საკუთრების უფლების არსი.

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლო საკუთრების უფლებას ფართოდ განმარტავს[58] და უთითებს: საკუთრების უფლება ადამიანის არა მარტო არსებობის ელემენტარული საფუძველია, არამედ უზრუნველყოფს მის თავისუფლებას, მისი უნარისა და შესაძლებლობების ადეკვატურ რეალიზაციას, ცხოვრების საკუთარი პასუხისმგებლობით წარმართვას,“[59] ამასთან, საკუთრებას წარმოადგენს მაგალითად სანოტარო საქმიანობის განხორციელებასთან დაკავშირებით მიღებული შემოსავალი როგორც დაბეგვრამდე ისე დაბეგვრის შემდეგ.[60] 

ამ საკითხთან მიმართებით ცალსახაა ევროპის ადამიანის უფლებათა სასამართლოს მიდგომა. ზემოთმოხსენიებულ საქმეში dabry v. sweden, სასამართლომ სახელმწიფოს მიერ პირის შემოსავლის დაბეგვრის საკითხი სწორედ, რომ საკუთრების უფლების ქვეშ განილიხა (პირველი დამატებითი ოქმის პირველი მუხლი).

ცალსახაა, რომ შემოსავლების დაბეგვრისას ჩარევა ხდება მოსარჩელე პირების საკუთრების უფლებაში, რაც ძირითად შემთხვევებში გამართებულია იმ საჯარო ინტერესებზე მითითებით, რომლებსაც სახელმწიფო გადასახადებით შევსებული ბიუჯეტის საშუალებით ახორციელებს. შემდეგ ეტაპზე, შემოწმებას საჭიროებს, რამდენად წარმოადგენს ბიუჯეტის შესახებ კანონის გასაჩივრებულ კოდებში მოაზრებული მიზნები „საჯარო ინტერესს“.

იმის მიუხედავად, რომ დაბეგვრის სისტემა საკუთრების უფლების არსს საფრთხეს არ უქმნის, განსახილვევ საქმეში 21–ე მუხლით გათვალისწინებულ უფლებაში ჩარევა არ ემსახურება დასაშვებ ლეგიტიმურ მიზანს. რესტიტუციის მოდელის მიღმა გარკვეული რელიგიური ჯგუფის კონფესიური მიზნების (მათ შორის „ქრისტიანული ღირებულებებით“ აღზრდის, ინდოქტრინაციის, პროზელიტიზმის პოლიტიკის) აღსრულებაში ხელშეწყობა წინააღმდეგობაში მოდის სეკულარიზმის და თანასწორობის ნორმა–პრინციპთან და შესაბამისად ვერ იქნება აღიარებული ლეგიტიმურ საზოგადოებრივ საჭიროებად. (იხ. სარჩელის მე–2 ნაწილი)

ზემოაღნიშნულთან შესაბამისობაშია საკონსტიტუციო სასამართლოს შეფასება 2016 წლის 26 თებერვლის განჩინებაში საქმეზე საქართველოს მოქალაქეები - გიორგი კეკენაძე, ნინო კვეტენაძე და ბესიკი გვენეტაძე, კერძოდ სასამართლო განმარტავს, რომ მოცემულ შემთხვევაში საქართველოს საპატრიარქო არ ახორციელებს საჯარო უფლებამოსილებებს და სახელმწიფოს მხრიდან მასზე არ მომხდარა რომელიმე სახელმწიფო ფუნქციის დელეგირება, იმის მიუხედავად, რომ მის ფუნქციონირებაში სახელმწიფო მონაწილეობს მისი დაფინანსების გზით.

დასკვნის სახით, საკუთრების უფლებაში ჩარევა ვერ იქნება გამართლებული ლეგიტიმური მიზნის გარეშე, შესაბამისად, საკუთრების უფლებაში ჩარევა არასეკულარული მიზნით სწორედ, რომ კონსტიტუციით დაუშვებელ შემთხვევას წარმოადგენს.

5. იმის მიუხედავად, რომ ბიუჯეტის კანონით განსაზღვრულ კონფესიურ მიზნებში გადასახადის გადამხდელი პირები თანაბრად მონაწილეობენ, ნორმატიულ დებულებას არასამართლიანი, დისკრიმინაციული შედეგი აქვს გარკვეულ პირებზე სხვა პირებთან მიმართებით. საკონსტიტუციო სასამართლო კონსტიტუციის მე–14 მუხლთან მიმართებით განმარტავს: „კანონის ყველას მიმართ თანაბრად გამოყენება ყოველთვის არ მეტყველებს მის სამართლიანობაზე – ზოგადი და ნეიტრალური კანონი, თუ ის ითვალისწინებს ყველას მიმართ, მათ შორის არათანასწორთა მიმართ თანაბარ მოპყრობას, თავადვე არღვევს თანასწორობის პრინციპს. მაშასადამე, ზოგადი დანიშნულების კანონი შეიძლება არაპირდაპირ დისკრიმინაციული იყოს, რადგან ის ადამიანთა განსაზღვრულ ჯგუფს, დანარჩენებთან შედარებით, აკისრებდეს გაცილებით მძიმე ტვირთს.“[61]

ბიუჯეტის კანონი თავისი შედეგით სწორედ, რომ ადამიანთა განსაზღვრულ ჯგუფს დანარჩენებთან შედარებით აკისრების არათანაზომიერ ტვირთს. ბიუჯეტის კანონი თანაბრად ითხოვს ისეთ მიზნების განხორციელებაში მონაწილეობის მიღებას, როდესაც ეს პირების გარკვეული კატეგორიისათვის, კერძოდ მართლმადიდებელი ქრისტიანებისათვის, რომლებიც მათი ეკლესიის პირდაპირ დაფინანსებას ემხრობიან, არათუ მისაღები არამედ სასურველია, ხოლო მოსარჩელე პირების მსგავს მდგომარეობაში მყოფი ინდივიდებისათვის წინააღმდეგობას იწვევს. მართლმადიდებელი ქრისტიანების ნაწილი, რომელთათვის სახელმწიფოს მიერ მათი რელიგიის გაძლიერება, პროზელიტიზმის/ინდოქტრინაციის პოლიტიკა მისაღები, ან მეტიც სასურველია, და ბაპტისტი, ათეისტი, აგნოსტიკოსი და მართლმადიდებელი სეკულარისტი პირები, შესაბამისად, მხარდაჭერილი რელიგიის დაფინანსების ბენეფიციარები და პირები, რომლებიც არათუ ასეთი დაფინანსების ბენეფიციარები, არამედ მის მიმართ შინაგანი მსოფლმხედველური წინააღმდეგობის მქონე პირები არიან, თანაბრად იღებენ მონაწილეობას მართლმადიდებელი ეკლესიის დაფინანსებაში, შედეგად კი არათანაბრად კისრულობენ ზოგადი კანონით დადგენილ ტვირთს. (საქართველოს საპატრიარქოს de facto პირდაპირი დაფინანსების დასაბუთება მოცემულია როგორც მე–19 მუხლით დაცულ სფეროში ჩარევის განხილვისას ასევე წინამდებარე სარჩელის მე–2 ნაწილში)

ასეთ დიფერენციაციის შედეგს კი არ აქვს გონივრული და ობიექტური გამართლება,[62] რადგან ის სუბიექტურ კრიტერიუმს მხოლოდ სახელმწიფოს მიერ გარკვეული რელიგიის პრეფერენცირებას ემსახურება. ამას ადასტურებს მათ შორის ბიუჯეტის ერთ–ერთ მითითებულ ნაწილში (კანონის მე–14 მუხლის ნაწილი 8.5) დაფიქსირებული სახელმწიფოს ნება ხელი შეუწყოს ახალგაზრდების „ქრისტიანული ღირებულებებით“ აღზრდას.

დიფერენცირებული მოპყრობის კოსტიტუციურობის სწორად შეფასებისთვის დიდი მნიშვნელობა აქვს დიფერენციაციის ნიშანს. მოცემულ შემთხვევაში, დისკრიმინაციის ნიშნად უნდა მივიჩნიოთ მე-14 მუხლით გათვალისწინებული “რელიგია და სხვა შეხედულებები”.[63] ასეთი კლასიკური ნიშნებით დიფერენციაციისას სასამართლო იყენებს მკაცრი შეფასების ტესტს, რაც ნიშნას იმას, რომ სახელმწიფომ უნდა მიუთითოს შეზღუდვის “დაუძლეველ ინტერესზე“..[64]

ამასთან, საკონსტიტუციო სასამართლოს იურისპრუდენციის თანახმად, თუ სადავო ნორმა იწვევს პირთა რწმენის თავისუფლების დარღვევას მე–19 მუხლის საფუძველზე, შეუძლებელია იგივე რეგულაცია თანასწორობის კონსტიტუციური უფლების შესაბამისი იყოს, იმ შემთხვევაში თუ მე–14 მუხლის შემხებლობას დადგენილად მივიჩნევთ. [65]