თქვენ არ ეცნობით სასამართლოს მეგობრის სააპლიკაციო ფორმის სრულ ვერსიას. სრული ვერსიის სანახავად, გთხოვთ, ვერტიკალური მენიუდან ჩამოტვირთოთ მიმაგრებული დოკუმენტი

1. საქმე/საქმეები რომლებთან დაკავშირებითაც სასამართლოს მეგობრის წერილობითი მოსაზრებაა შემოტანილი

ა. საქართველოს პრეზიდენტი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ, კონსტიტუციური სარჩელი №1828

ბ. ა(ა)იპ „ინფორმაციის თავისუფლების განვითარების ინსტიტუტი“, ა(ა)იპ „უფლებები საქართველო“, ა(ა)იპ „სამოქალაქო საზოგადოების ფონდი“ და სხვები (სულ 122 მოსარჩელე) საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ, კონსტიტუციური სარჩელი №1829

ბ.საქართველოს პარლამენტის წევრები: თამარ კორძაია, ანა ნაცვლიშვილი, ლევან ბეჟაშვილი და სხვები (სულ 38 დეპუტატი) საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ, კონსტიტუციური სარჩელი №1834

2. სასამართლოს მეგობრის მოსაზრება

ვინაობა და ინტერესი

პროფესორი ფერნანდა ჯ. ნიკოლა ის არის ამერიკის უნივერსიტეტის ვაშინგტონის სამართლის სკოლის პროფესორი, რომელიც ხელმძღვანელობს საერთაშორისო ორგანიზაციების, სამართლისა და განვითარების პროგრამას. ის არის უნივერსიტეტის გუნდის წევრი მუდმივი კონტრაქტით. როგორც დამოუკიდებელი მკვლევარი და ექსპერტი შედარებითი სამართლისა და ევროკავშირის სამართლის, ის მუშაობს კონსულტანტად რამდენიმე საერთაშორისო ორგანიზაციაში და სამოქალაქო საზოგადოების ორგანიზაციისთვის, რომლებიც მოწოდებულნი არიან გააძლიერონ კანონის უზენაესობა და დაცივან ადამიანის უფლებები გარდამავალ ეტაპზე მყოფ ქვეყნებში. მისი ინტერესი გამოხატვის თავისუფლებისა და მედიის პლურალიზმის მიმართ, მომდინარეობს მისივე გამოცდილებიდან და ექსპერტიზიდან ევროპის მართლსამჯულების და ადამიანის უფლებათა ევროულ სასამართლოთა წინაშე საქმეთა წარმოებაში, რა დროსაც ის იცავდა ამ ფუნდამენტური უფლებებს. მან გამოიყენა თავისი ექსპერტიზა შედარებით სამართალში იმისთვის, რომ გაენალიზებინა სხვადასხვა ე.წ უცხოური აგენტების რესგისტრაციის შესახებ კანონის იმპლემენტაცია სხვადასხვა ქვეყანაში და ასევე, იმის გაანალიზებაში, თუ როგორ უნდა გასაჩივრდეს ეს აქტები ევროპულ სასამართლოებში. მისი კვლევის და ანალიზის შედეგები ხაზს უსვამს იმას, რომ გაცხადებული გამჭვირვალობის და ეროვნული უსაფრთხოების დაცვის მიზნის მიღმა, მეტწილად ეს კანონები შეიქმნა იმისთვის, რომ მათ ჰქონოდათ ე.წ „მსუსხავი ეფექტი“ თავისუფალ სიტყვასა და სამოქალაქო საზოგადოების მიმართ მათი ფუნდამეტური უფლებებისა და საპროცესო უფლებების დარღვევაში.

პროფესორი გიუნტერ ფრანკენბერგი არის ემერიტუს პროფესორი საჯარო სამართლის, სამართლის ფილოსოფიასა და შედარებით სამართალში გერმანიაში, ფრანკფურტის გოეთეს უნივერსიტეტის საჯარო სამართლის ინსტიტუტში. მას აქვს სამართლის და პოლიტიკურ მეცნიერებათა დოქტორის ორი ხარისხი. როგორც ექსპერტი და მკვლევარი, მან გამოაქვეყნა მრავალი წიგნი და სტატია. ის არის სამართლის როგორც მოწვეული, ისე მუდმივ შტატში მყოფი პროფესორი რამდენიმე უნივერსიტეტში, მათ შორისა ჰარვარდის უნივერსიტეტი, ტულანის(ახალი ორლეანი) უნივერსიტეტი, პენსილვანიის უნივერსიტეტი, კეიპტაუნის უნივერსიტეტი, ამერიკის უნივერსიტეტის ვაშინგტონის სამართლის სკოლა (ვაშინგტონ დისიში) და პარიზში École de Droit of Sciences Po. პროფესორი ფრანკენბერგი 1992 წლიდან როგორც იურიდიული მრჩეველი სამართლებრივ კონსულტაციებს უწევს გერმანიის მთავრობას და გერმანიის მთავრობის განვითარების სააგენტოებს ძირითადად აღმოსავლეთ ევროპის ქვეყნებზე, მათ შორის საქართველოზე და ასევე ცენტრალური აზიის ქვეყნებზე. მისი ექსპერტიზა მოიცავს როგორც კონსტიტუციურ სამართალს, ასევე ადამიანის უფლებებს, ადმინისტრაციულ სამართალს და პროცედურებს. ის არის ავტორი წიგნების, რომლებშიც ის ადარებს ავტორიტარულ რეჟიმებს. როგორც იურისტი, ის არის სხვადასხვა კონსტიტუციური სარჩელების ავტორი პოლიტიკურ დამოუკიდებლობასა და სამოქალაქო უფლებების შესახებ. მან მიმართა გერმანიის ფედერაციის საკონსტიტუციო სასამართლოს, ასევე ადამიანის უფლებათა ევროპულ სასამართლოს. მისი ინტერესი სიტყვისა და პრესის თავისუფლების მიმართ მომდინარეობს ისტორიულ და დოქტრინული სწავლებებიდან ამერიკის შეერთებული შტატების პირველი შესწორებით გარანტირებული უფლებების. ძირითადი წუხილები მის პუბლიკაციებსა და საკონსულტაციო საქმიანობაში ეხება ინდივიდთა და სამოქალაქო საზოგადოების ორგანიზაციების დაცვას სახელმწიფოს მხრიდან არაკნონიერი ჩარევების და გავლენებისგან და ამით გამოწვეული „მსუსხავი ეფექტისგან“.

შესავალი

უცხოური გავლენის გამჭვირვალობის შესახებ საქართველოს კანონი (შემდეგში “კანონი”) არის აშკარა ტრანსფერი რუსული კანონისგან, ყირგიზეთის და უნგრეთის კანონებისგან, რომლებიც მიმართულია სამოქალაქო საზოგადოების წევრთა წინააღმდეგ და მიზნად ისახავენ მსუსხავი ეფექტით შეიზღუდოს სამოქალაქო საზოგადოების წევრებს უფლება სიტყვის, ინფორმაციისა და გაერთიანების თავისუფლებაზე.[1] ორგანიზაციას, რომელიც თავისი დაფინანსების 20%-ზე მეტს იღებს უცხო ქვეყნიდან, კანონი ავალდებულებს დარეგისტრირდეს სპეციალურ რეესტრში როგორც “უცხოური ძალის ინტერესების გამტარი”. რეგისტრაციის მოთხოვნის ეს დაბალი ზღვარი ახდენს სამოქალაქო საზოგადოებისა და მედია ორგანიზაციების სტიგმატიზაციას და აკისრებს მათ არაპროპორციულ და გაუმართლებელად მძიმე ტვირთს. კანონი არამხოლოდ არღვევს უფლებას სიტყვის თავისუფლებას, გაერთიანების და პირადი ცხოვრების უფლებას, რომელიც დაცულია საერთაშორისო და ევროპული კონვენციებით და რომელთა ხელმომწერი და წევრი არის საქართველო, არამედ უხეშად არღვევს საქართველოს კონსტიტუცით დაცულ ფუნდამენტურ უფლებებს. კერძოდ, არღვევს კონსტიტუციის მე-15, მე-17, 22-ე და 78-ე მუხლებს, რომლებიც შეესაბამება მსოფლიოს გარშემო არსებულ იურისდიქციებს და შედარებით კონსტიტუციურ სტანდარტებს. კანონი წარმოადგენს ერთგვარ გადასვლას დემოკრატიიდან ავტორიტარიზმში.[2]

საქართველოს კონსტიტუციის მე-15 მუხლის მიზანს წარმოადგენს პირადი ცხორების ხელშეუხებლობის დაცვა. როდესაც საუბარია “პირად ცხოვრებაზე” აქ ხაზგასმულია პერსონალური კორესპონდენციის საიდუმლოება როგორც სახლში, ისე სამუშაო ადგილზე. ზოგადად კი, პირადი ცხოვრების უფლება მოიცავს ინდივიდის პირად სფეროს და განვითარებას, უფლებას პირად სივრცეზე, პოზიციაზე და გარესამყაროსთან დამოუკიდებლად კავშირს, დამოუკიდებლად სახელმწიფოსა და საზოგადოებისგან, ასევე შესაძლებლობას ჩამოაყალიბოს და განავითაროს ურთიერთობები სხვა ადამიანებთან, გაცვალოს და გაუზიაროს ინფორმაცია და მოსაზრებები მათ.[3] პირადი ცხოვრება როგორც აუცილებელი პირობა ადამიანის ღირსების, დაცული და აღიარებულია საერთაშორისო და ევროპული დოკუმენტებით, მათ შორის მრავალი ეროვნული კონსტიტუციით.

საქართველოს კონსტიტუციის მე-17 მუხლის პირველი პუნქტი იცავს აზრისა და გამოხატვის თავისუფლებას და დაუშვებლად აღიარებს ადამიანის დევნას მისი აზრის და გამოხატვის გამო. რაც შეეხება მეორე პუნქტს, ის იცავს ინფორმაციის თავისუფლად მიღების და გავრცელების უფლებას. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლო ამ მხრივ საინტერესო პრაქტიკას ავითარებს. კერძოდ, სასამართლოს მიხედვით „საქართველოს კონსტიტუციის მე-17 მუხლით დაცული უფლება „მსუსხავ ეფექტს” განიცდის, თუ პირი, მოსალოდნელი სანქციის შიშით, იძულებულია თავი შეიკავოს უფლების სრულყოფილად განხორციელებისაგან და თვითშეზღუდვა აისახება გამოხატვის თავისუფლების ნორმატიულად შეუზღუდავ ნაწილზეც.”[4]

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს თანახმად, ,,დემოკრატიის პრინციპს უკავშირდება ინფორმაციისა და აზრის თავისუფლება, რადგანაც ინფორმაციული ვაკუუმისა და აზრის შეზღუდვის პირობებში, წარმოუდგენელია დემოკრატიული საზოგადოების არსებობა და დემოკრატიული კონსტიტუციურ-სამართლებრივი წესრიგის სიცოცხლისუნარიანობა.”[5] აზრისა და ინფორმაციის შეუფერხებელი გავრცელება ხელს უწყობს საზოგადოებაში არსებულ შეხედულებათა მრავალფეროვნებას, ახალისებს საზოგადოებისთვის მნიშვნელოვან საკითხებზე საჯარო და ინფორმირებულ მსჯელობას, და შესაძლებელს ხდის საზოგადოებრივ ცხოვრებაში საზოგადოების თითოეული წევრის ჩართულობას.[6] გამოხატვის თავისუფლება არის დემოკრატიული საზოგადოების საძირკველი. უფლების სრულად რეალიზების გარეშე შეუძლებელია დაცული და გამოყენებული იყოს სხვა ფუნდამენტური უფლებები. სახელმწიფო ვერ იქნება წარმატებული დამოუკიდებელი და თავისუფალი მედიის გარეშე, რომლის ძირითადი ფუნქციაც სწორედ საზოგადოების ინფორმირება და მნიშვენლოვან საკითხებზე დისკუსიის ხელშეწყობა და განვითარებაა. გამოხატვის თავისუფლების ხარისხი განსაზღვრავს ქვეყნის ან საზოგადოების დამოუკიდებლობის და დემოკრატიის ხარისხს.“[7]

საქართველოს კონსტიტუციის 22-ე მუხლი იცავს პირის ჩართულობას საზოგადოებრივ და საჯარო ცხოვრებაში. ადამიანი დაბადებით არის არამხოლოდ თავისუფალი, არამედ ის ასევე არის სოციალური არსებაც. მის შინაგან მოთხოვნილებას წარმოადგენს ურთიერთობა სხვა ადამიანებთან. ადამიანის თავისუფლება არ არის თავისუფლება საზოგადოებისაგან, ეს არის თავისუფლება საზოგადოებაში, სადაც არსებობს და გადაიკვეთება მრავალი თანმხვედრი, თუ ურთიერთსაპირისპირო გაერთიანების თავისუფლება უზრუნველყოფს ადამიანის თვითრეალიზაციას სხვა პირებთან, სოციალურ, საზოგადოებრივ ჯგუფებთან ერთად.”[8] ,,კონსტიტუციის 22-ე მუხლის პირველი პუნქტის უმნიშვნელოვანესი ფუნქციაა დემოკრატიულ საზოგადოებაში მოქალაქეობრივი პასუხისმგებლობის გრძნობის მქონე პირთა მიერ თავისუფალი სოციალური ჯგუფების შექმნისა და ფუნქციონირების უზრუნველყოფა.”[9] ,,გაერთიანების თავისუფლებას დიდი დატვირთვა ენიჭება არა მხოლოდ ადამიანის ძირითადი უფლებების გარანტირების, არამედ დემოკრატიული და თავისუფალი საზოგადოებისა და სახელმწიფოს ჩამოყალიბების კუთხით. გაერთიანების თავისუფლებას მნიშვნელოვანი ფუნქცია აქვს დემოკრატიულ საზოგადოებაში პირის ინტეგრირებისა და მისი სამოქალაქო პასუხისმგებლობის შეგნების ჩამოყალიბებისათვის. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს თანახმად, გაერთიანების თავისუფლების დაცვის ქვეშ დაცულია არამხოლოდ გაერთიანების შექმნის და მასში გაწევრიანების უფლება, არამედ ასევე დაცულია გაერთიანების არსებობასთან და ფუნქციონირებასთან დაკავშირებული სხვადასხვა მხარეები, როგორიცაა მიზნის შერჩევა, საქმიანობის ორგანიზება, გადაწყვეტილებების მიღება, გაერთიანების წევრად დარჩენა, გაერთიანების ლიკვიდაცია და ა.შ. [10]

საქართველოს კონსტიტუციის 78-ე მუხლის თანახმად, “კონსტიტუციურმა ორგანოებმა თავიანთი უფლებამოსილების ფარგლებში მიიღონ ყველა ზომა ევროპის კავშირსა და ჩრდილოატლანტიკური ხელშეკრულების ორგანიზაციაში საქართველოს სრული ინტეგრაციის უზრუნველსაყოფად“.[11] 2014 წელს საქართველომ ხელი მოაწერა ევროპასთან ასოცირების შეთანხმებას და მიიღო შესასრულებლად სამოქმედო გეგმა. 2023 წლის როგორც ევროკავშირის წევრობის კანდიდატმა ქვეყანამ მიიღო ასევე 9 ნაბიჯისგან შემდგარი გეგმა. სადავო კანონით არასამთავრობო ორგანიზაციებისა და მედიისთვის დაწესებული შეზღუდვები არ შეესაბამება ევროკომისიის მიერ საქართველოსთვის მიცემულ მეცხრე რეკომენდაციას და ასევე, წინააღმდეგობაში მოდის საქართველო-ევროკავშირს შორის არსებულ ასოცირების შეთანხმებასთან. ვინაიდან ეს ორი დოკუმენტი და მათი შესრულება გადამწყვეტი მნიშვნელობისაა საქართველოს ევროკავშირში ინტეგრაციისთვის, საქართველოს კანონი უცხოური გავლენის გამჭვირვალობის შესახებ ეწინააღმდეგება კონსტიტუციის 78-ე მუხლს. აქვე აღსანიშნავია, რომ საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლომ განმარტა კონსტიტუციის 78-ე მუხლი და თქვა, რომ ის მხოლოდ ვალდებულბას აკისრებს კონსტიტუციური ორგანოებს, რომლებმაც თავიანთი უფლებამოსილების ფარგლებში უნდა მიიღონ ყველა ზომა იმისთვის, რომ საქართველო გახდეს ევროპის კავშირისა და ჩრდილოატლანტიკური ხელშეკრულების ორგანიზაციის წევრი და რომ ამ ორ ორგანიზაციაში უნდა მოხდეს საქართველოს სრული ინტეგრაცია. კონსტიტუციის 78-ე მუხლის მიზანს წარმოადგენს ინტეგრაციის ორივე ფორმა, როგორიცაა ევროპის კავშირის წევრობის კანდიდატი ქვეყნის ან ასოცირებული ქვეყნის სტატუსი და ევროპის კავშირში სრული ინტეგრაცია, რაც გულისხმობს სრულუფლებიან წევრობას. სადავო კანონი კი წინააღდეგობაში მოდის საქართველოს წევრობასთან როგორც ევროპის კავშირში, ისე ჩრდილოატლანტიკური ხელშეკრულების ორგანიზაციაში, რაც თავისთავად წინააღმდეგობაშია საქართველოს კონსტიტუციის 78-ე მუხლის მოთხოვნებთან.

მიზეზები კანონის გაუქმებისთვის

3.1 საქართველოს კონსტიტუციის საფუძველზე კონსტიტუციური სამართლის არგუმენტები

საქართველოს პრეზიდენტმა, საქართველოს პარლამენტის 38 წევრმა და სამოქალაქო საზოგადოების ორგანიზაციებმა, მათ შორის მედია ორგანიზაციება, (ჯამში 122 ორგანიზაცია) კონსტიტუციური სარჩელებით მიმართეს საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს და ითხოვენ სადავო კანონის არაკონსტიტუციურად ცნობას.

პირველ საქმეზე, მოსარჩელე საქართველოს პრეზიდენტი საკონსტიტუციო სასამართლოში ითხოვს კანონის საქართველოს კონსტიტუციის მე-12, მე-15, მე-17, 22-ე და 78-ე მუხლებთან მიმართებით არაკონსტიტუციურად ცნობას.[12] საქართველოს პრეზიდენტის კონსტიტუციური სარჩელის მიხედვით, სადავო კანონი ითვალისწინებს სამოქალაქო საზოგადოების ორგანიზაციებისა და მედიის ვალდებულებას, დარეგისტრირდნენ უცხოური ძალის ინტერესების გამტარებელ ორგანიზაციად სპეციალურად ამისთვის შექმნილ რეესტრში, აიძულებს ორგანიზაციებს და მედიას დარეგისტრირდნენ რეესტრში მხოლოდ იმიტომ, რომ მათი შემოსავლის 20% შეადგენს საერთაშორისო ორგანიზაციებიდან და უცხო ქვეყნებიდან მიღებული დაფინანსება.

კანონი ახდენს სამოქალაქო საზოგადოებისა და მედია ორგანიზაციების სტიგმატიზაციას და აკრავს მათ იარლიყს, აცხადებს რა მათ უცხოური ძალის ინტერესების გამტარებელად და აიძულებს რეგისტრაციას რეესტრში. ეს თავის მხრივ უხეშად არღვევს გამოხატვის თავისუფლებას (საქართველოს კონსტიტუციის მე-17 და გაერთიანების თავისუფლებას (საქართველოს კონსტიტუციის 22-ე მუხლი). საქრთველოს პრეზიდენტი აცხადებს რომ, კანონი უფლებას აძლევს საქართველოს იუსტიციის სამინისტროს ჩაატაროს ინსპექტირება ორგანიზაციებში, გამოითხოვოს და გამოიყენოს მათგან ნებისმიერი ტიპის ინფორმაცია ყოველგვარი თანხმობის გარეშე, მათ შორის ინფომრაცია ინდივიდების პირადი ცხოვრების შესახებ და განსაკუთრებული კატეგორიის სხვა ინფორმაცია. ეს კი არღვევს საქართველოს კონსტიტუციის მე-12 და მე-15 მუხლებს. ამას ემატება ისიც, რომ კანონი ითვალისწინებს ასეთი ინფორმაციის გაცემაზე უარის შემთხვევაში ორგანიზაციების/ფიზიკური პირების პასუხისგებას და დაჯარიმებას. უფრო მეტიც, მოსარჩელე საქაართველოს პრეზიდენტი აცხადებს, რომ სადავო კანონი აფერხებს საქართველოს ევროპულ მომავალს და ქმნის ბარიერებს საქართველოს ევროპის კავშირში გაწევრიანების გზაზე. საერთაშორისო საზოგადოებამ არაერთხელ მოუწოდა საქარათველოს ხელისუფლებას არ მიეღო სადავო კანონი, რადგან ის ეწინააღმდეგება ევროპულ და საერთაშორისო სტანდარტებსა და ღირებულებებს და ძირს უთხრის საქართველოს ინტეგრაციას ევროპის კავშირსა და ჩრდილოატლანტიკური ხელშეკრულების ორგანიზაციაში. ის არღვევს საქართველოს კონსტიტუციის 78-ე მუხლს, რომელიც ავალდებულებს კონსტიტუციურ ორგანოებს ყველა ღონე და საშუალება გამოიყენონ საქართველოს ევროკავშირსა და ნატოში სრული ინტეგრაციისთვის.

მეორე საქმეში, სამოქალაქო საზოგადოების და მედია ორგანიზაციები (ჯამში 122) დაობენ კანონის არაკონსტიტუციურობაზე და აცხადებენ, რომ კანონი ახდენს ორგანიზაციების სტიგამტიაზაციას, არის შემურაცხმყოფელი და ზიანს აყენებს მათ საქმიან რეპუტაციას. მათ მიაჩნიათ, რომ კანონით დადგენილი პროცესი, რომელიც გულისხმობს იძულებით რეგისტრაციას სტიგმატიზებულ რეესტრში და მოქმედებს შეურაცხმყოფელი იარლიყით, არ ამცირებს უფლებათა დარღვევის რისკებს და პირიქით, არღვევს გამოხატვის და გაერთიანების თავისუფლებებს. კანონით გათვალისწინებული მონიტორინგის მექანიზმი, მონიტორინგის სიხშირე და ხანგრძლიობა, იუსტიციის სამინისტროს მონიტორის ფართო უფლებები არღვევს ადამიანინს უფლებებს. ამასთან აღსანიშნავია, რომ კანონი ანიჭებს მონიტორს უფლებას გამოითხოვოს და მიიღოს ნებისმიერი ინფორმაცია და მოხდეს ამ მოთხოვნის დაუყონებლივ შესრულება. კანონი არ იცავს სპეციალურ ჯგუფებს და ინფორმაციას და არ ადგენს რაიმე სახის ლიმიტს ინფორმაციის გამოთხოვასთან დაკავშირებით. ასევე ხაზი უნდა გაესვას იმას, რომ კანონი არ უზრუნველყოფს მედია ორგანიზაციების ინფორმაციულ უსაფრთხოებას, რაც გავლენას ახდენს, აზიანებს მათ საქმიანობას და ზღუდავს მათ წვდომას მნიშვნელოვან ინფორმაციაზე. თან გასათვალისწინებელია, რომ ორგანიზაციებს არ აქვთ უფლება უარი თქვან ინფორმაციის გაცემაზე. უარის შემთხვევაში მათ ემუქრებათ მაღალი ჯარიმა, ძალიან ლიმიტირებული გასაჩივრების საშუალებით.

ყოველივე ზემოაღნიშნულთან ერთად, კანონი არის რეტროაქტიული და აქვს მსუსხავი ეფექტიც ორგანიზაციებისა და მედიის გამოხატვის თავისუფლების სრულ რეალიზებაზე. სადავო ნორმები ახდენენ სამოქალაქო საზოგადოების და მედიის დისკრედიტაციას, მოიხსენიებენ მათ როგორც უცხოური ძალის ინტერესების გამტარებელ ორგანიზაციებად, ეფექტურად აფერხებენ მათ აქტივობებს, რაც ფაქტობრივად გამორიცხავს მათ საქმიანობას ასეთი მასტიგმატიზებელი იარლიყის გარეშე და ახდენენ დისცრედიტაციას მათი ლეგიტიმური, კონსტიტუციის დაცული უფლებების და საქმიანობის შეზღუდვით, რაც არის კიდეც ამ სადავო კანონის ნამდვილი მიზანი.

მესამე მოსარჩელე არის საქართველოს პარლამენტის 38 წევრი. მათი მოთხოვნა არის კანონის არაკონსტიტუციურად ცნობა საქართველოს კონსტიტუციის 22-ე და 78-ე მუხლებთან მიმართებით. სარჩელის ავტორები დაობენ იმის თაობაზე, რომ კანონის მიღებით და მისი შემდგომი იმპლემენტაციით საქართველოს ევროპის კავშირთან დაახლოების და ასოცირების პროცესს გამოუწსორებელი ზიანი ადგება.[13] შემზღუდავი კანონი, რომელიც გაუმართლებელ ტვირთს აკისრებს არასამთავრობო ორგანიზაციებსა და მედიას, არ შეესაბამება ევროკომისიის მიერ საქართველოსთვის გაცემულ 9 ნაბიჯიან გეგმას, რომლის შესრულებაც მნიშვნელოვანი წინაპირობაა საქართველოს ევროპის კავშირში გაწევრიანებისთვის. საქართველოს კონსტიტუციის 78-ე მუხლის საწინააღმდეგოდ, საქართველოს ხელისუფლებამ მიიღო სადავო კანონი, რითიც დაზიანდა ქვეყნის ევროპაში ინტეგრაციის პროცესი და შესაბამისად დაირღვა კონსტიტუციის 78-ე მუხლი.[14]

3.2 საერთაშორისო სამართლის არგუმენტები

ახლახანს მიღებული სადავო კანონი უცხოური დაფინანსების გამჭვირვალობის შესახებ წარმოადგენს ფუნდამენტური უფლებების აშკარა დარღვევას. იმ ფუნდამენტური უფლებების, რომლებიც დადგენილი და გარანტირებულია იმ საერთაშორისო კონვენციებით და პაქტებით რომელთა ხელმოწერიც და წევრიც საქართველოა. კანონი განსაკუთრებით წინააღმდეგობაშია ადამიანის უფლებათა საყველთაო დეკლარაციის (UDHR) მე-19 მუხლთან, რომელიც იცავს და აღიარებს ყველასთვის აზრისა და გამოხატვის თავისუფლებას.[15] დეკლარაციის მე-19 მუხლხით დაცული უფლება მოიცავს ნებისმიერი პირის თავისუფლებას გააჩნდეს აზრი ყოველგვარი ჩარევისგან თავისუფლად, მოიძიოს, მიიღოს და გაავრცელოს ინფორმაცია და იდეები ნებისმიერი მედია საშუალებით, მიუხედავად საზღვრებისა. არასამთავრობო ორგანიზაციებისა და მედია საშუალებების მიმართ შემზღუდავი ზომების დაწესებით, სადავო კანონი ამ თავისუფლებებს მნიშვნელოვან გამოწვევებს უქმნის, რითაც ძირს უთხრის და ზიანს აყენებს დემოკრატიულ პრინციპებს.

საქართველოს ვალდებულებები საერთაშორისო ადამიანის უფლებათა დაცვისა, კიდევ უფრო ძლიერდება რადგან ქვეყანა არის ევროპის საბჭოს წევრი და ევროპის ადამიანის უფლებათა და ძირითად თავისუფლებათა დაცვის კონვენციის (ECHR) და სამოქალაქო და პოლიტიკურ უფლებათა საერთაშორისო პაქტის (ICCPR) წევრი და ხელმომწერი სახელმწიფო.[16] ვენეციის კომისიამ, რომელიც არის ევროპის საბჭოს პატივსაცემი სათათბირო ორგანო კონსტიტუციურ საკითხებში, თავის ბოლო მოსაზრებაში სადავო კანონზე ხაზგასმით აღნიშნა, რომ გაერთიანების თავისუფლება არის ძლიერი, პლურალისტური და მონაწილეობითი დემოკრატიის ქვაკუთხედი.[17] სამოქალაქო საზოგადოების ორგანიზაციები შეუცვლელ როლს ასრულებენ ქვეყანაში დემოკრატიული დისკუსიის ხელშეწყობაში, მთავრობებზე პასუხისმგებლობის დაკისრებაში და ადამიანის უფლებების დაცვის უზრუნველყოფაში. სადავო კანონი ამ ორგანიზაციების სტიგამატიზაციის რისკს ქმნის იმით, რომ მათ, ვინც დაფინანსების 20%-ზე მეტს იღებენ უცხოური წყაროებიდან, აკისრებს ვალდებულებას დარეგისტრირდნენ, როგორც „უცხო ძალის ინტერესების გამტარებლი.“[18]

ვენეციის კომისიამ გამოავლინა კანონის ფუნდამენტური ნაკლოვანებები, აღნიშნავს რა, რომ კანონით ნებისმიერი სუბიექტი რომელიც იღებს უცხოურ მხარდაჭერას საქმიანობს უცხური ინტერესების სასარგებლოდ. კომისია აღნიშნავს რომ ასეთი მიდგომა და ვარაუდი არის უსაფუძვლო და დამაზიანებელი და ქმნის მასტიგამტიზირებელ ეფექტს არასამთავრობო ორგანიზაციებისა და მედიისთვის.[19] ასეთი აღქმა და დამოკიდებილება კი აზიანებს მათ მიმართ ნდობას და მათ შესაძლებლობას თავისუფლად და ეფექტურად განახორციელონ საქმიანობა. კომისია ასევე ხაზს უსვამს იმას, რომ კანონი შესაძლოა გამოყენებული იქნეს ხელისფლების მიერ იმისთვის რომ შეიზღუდოს არასამთავრობო ორგანიზაციების შესაძლებლობები შეამოწმონ და აკონტროლონ მთავრობის აქტივობები, განსაკუთრებით კი ქვეყნისთვის კრიტიკულ წინა საარჩევნო პერიოდში. ამასთან ერთად, კანონით დადგენილი რეგისტრაციის ვალდებულება არასამთავობო და მედია ორგანიზაციებს აკისრებს შეუსაბამო ტვირთს, რაც პოტენციურად გამოიწვევს თვითცენზურას, შეზღუდვას და შეამცირებს საჯარო სფეროში აზრთა და პოზიციათა მრავალფეროვნების შემცირებას.

კანონის მასტიგმატიზირებელი ეფექტი ეწინააღმდეგება თავისუფალ და ღია სზოგადოებას, სადაც აზრთა და ინფორმაციის გაცვლა/გაზიარება არის ძირითადი დამოკრატიული მმართველობისა და ადამიანის უფლებათა დაცვისთვის. ეს მოთხოვნა გამოიწვევს იმას რომ არასამთავრობო ორგანიზაციები და მედია, რომლებიც დამოკიდებულები არიან დაფინანსების უცხოურ წყაროებზე გახდებიან უპრცედენტო მასტიგმატიზირებელი რიტორიკის მსხვერპლნი. შედეგად კი აუცილებლად გაუჩნდება მთავრობას შესაძლობა მედიის შემთხვევაში გამოიყენოს ცენზურა და შეზღუდოს მათი საქმიანობის თავისუფლება.

დასკვნის სახით უნდა ითქვას, რომ საქართველოს კანონი უცხოური გავლენის გამჭვირვალობის შესახებ, ეწინააღმდეგება ადამიანის უფლებათა საყოველთაო დეკლრაციის მე-19 მუხლს და ასევე ევროპის ადამიანის უფლებათა და ძირითად თავისუფლებათა დაცვის კონვენციის მე-8, მე-10, და მე-11 მუხლებს და შეიცავს სერიოზულ საფრთხეებს გამოხატვისა და გაერთიანების უფლებების დარღვევის. კანონი ახდენს მედიის და სამოქალაქო საზოგადოების ორგანიზაციების სტიგმატიზაციას, აუფასურებს მათ კრიტიკულ მნიშვნელობას დამოკრატიისთვის და შეიძლება გამოყენებულ იქნეს როგორც შესაძლებლობა განსხვავებული აზრის ჩასახშობად მთავრობის მხრიდან მისი ანგარიშვალდებულების შემცირების მიზნით. ვენეციის კომისიამ ჩათვლა, რომ საქართველომ უნდა გადახედოს კანონმდებლობას, შესაბამისობაში მოიყვანოს ის საერთაშორისოდ აღებულ ვალდებულებებთან და ადამიანის უფლებათა სტანდარტებთან, თავისუფალი სიტყვის, მედია პლურალიზმის, გამოხატვის და გაერთიანების უფლების დაცვისა და დემოკრატიული საზოგადოების გავნითარების გაგრძელების ხელშეწყობისთვის.

3.3 ევროპის საბჭოს წევრობა და ევროპის ადამიანის უფლებათა და ძირითად თავისუფლებათა დაცვის კონვენცია

საყოველთაოდ აღიარებულია, რომ გამოხატვის თავისუფლება არ არის აბსოლუტური უფლება და ის შეიძლება შეიზღუდოს. ადამიანის უფლებათა საერთაშორისო და რეგიონალური ხელშეკრულებები იძლევა სახელმწიფოს ჩარევისა და შეზღუდვის გარკვეულ შესაძლებლობას, იმ პირობით, რომ ეს ჩარევა/შეზღუდვა აუცილებელია სხვა ფუნდამენტური უფლებებისა თუ ღირებულებების დასაცავად, იქნება ეს ინდივიდუალური - როგორიცაა კონფიდენციალურობა, პატივი ან ინტელექტუალური საკუთრება - თუ კოლექტიური, როგორიცაა დემოკრატია, საზოგადოებრივი წესრიგი, საზოგადოებრივი უსაფრთხოება და მშვიდობა.

ნებისმიერ სამართლებრივ სისტემაში სასამართლოებს ევალებათ ამ ინტერესების დაბალანსების რთული ამოცანა, რამაც შეიძლება გამოიწვიოს განსხვავებული შედეგები სხვადასხვა იურისდიქციაში, განსაკუთრებით პროპორციულობის ტესტთან დაკავშირებით. რუსული უცხოელი აგენტების შესახებ აქტს აქვს პარალელები საქართველოს კანონთან. რუსული აქტის შემთხვევაში ადამიანის უფლებათა ევროპულმა სასამართლომ გაანალიზა ეს საკითხი ბალანსისა და პროპორციულობის ანალიზზე დაყრდნობით. რუსეთში 2012 წელს მიღებული კანონი ავალდებულებს არსამთავრობო ორგანიზაციებს რომლებიც იღებენ დაფინანსებას უცხოეთიდან და ეწევიან „პოლიტიკურ საქმიანობას“ ადმინისტრაციული და სისხლის სამართლებრივი პასუხისმგებლობის დაკისრების შიშის ქვეშ დარეგისტრირდნენ სპეციალურ რეესტრში როგორც აგენტები. საქართველოს კანონის მსგავსად, რუსეთში მოქმედი კანონიც ავალდებულებდა ოგანიზაციებს წარედგინათ ვრცელი ანგარიშები და ეტარებინათ აგენტის სახელი, რაც მნიშვნელოვნად აფერხებდა არასამთავრობო ორგანიზაციების საქმიანობას.

2014 წლის 27 ივნისის ვენეციის კომისიის მოსაზრებით, ცხადი იყო რომ რუსული კანონი არღვევდა ევროპის ადამიანის უფლებათა და ძირითად თავისუფლებათა კონვენციის მე-10 მუხლს, რომლის მიხედვითაც ყველას აქვს გამოხატვის უფლება, რომელიც მოიცავს ნებისმიერი სუბიექტის უფლებას თავისუფლად, სახლემწიფოს შეზღუდვის გარეშე მოიძიოს, მიიღოს და გაავრცელოს ინფორმაცია და იდეა. კონვენციის მე-11 მუხლი ამბობს, რომ ყველას აქვს გაერთიანების უფლება სხვებთან, რომ არანაირი შეზღუდვა არ უნდა დაწესდეს ამ უფლებების განხორციელებაზე, გარდა იმისა, რაც კანონით არის დადგენილი და აუცილებელია დემოკრატიულ საზოგადოებაში ეროვნული უსაფრთხოების ან საზოგადოებრივი უსაფრთხოების ინტერესებიდან გამომდინარე, არეულობის ან დანაშაულის პრევენციისთვის, ჯანმრთელობის დაცვის მიზნით ან მორალის ან სხვათა უფლებებისა და თავისუფლებების დასაცავად. რუსული კანონი არღვევდა კონვენციის ორივე მუხლს და ახდენდა სამოქალაქო საზოგადოების ჯგუფების სტიგმატიზაციას, იყენებდა რა შეურაცხმყოფელ ტერმინებს, „პოლიტიკური საქმიანობის“და „უცხოური დაფინანსების“ ბუნდოვან განმარტებას და ქმნიდა მსუსხავ ეფექტს. ზედმეტად ფართო განმარტებებმა შეიძლება გამოიწვიოს დისკრიმინაციული ინტერპრეტაცია და დაუსაბუთებელი შეზღუდვა გამოხატვის თავისუფლების, რაც უკვე არის კონვენციის მე-10 მუხლის დარღვევა.

გარდა ამისა, უცხოური აგენტების შესახებ კანონმდებლობა მოიცავდა ადამიანის უფლებათა და ძირითად თავისუფლებათა დაცვის ევროპული კონვენციის მე-10 და მე-11 მუხლებში ჩამოთვლილ გაერთიანებისა და პრესის თავისუფლების გაუთვალისწინებელ და გადაჭარბებულ შეზღუდვებს. სასამართლომ მიიჩნია რომ არ არსებობდა ადექვატური ან ეფექტური დაცვა სახელმწიფოს მხრიდან დისკრეციის დისკრიმინაციული გამოყენებისგან, როდესაც ის განმარტავდა „უცხოურ დაფინანსებას“ და „პოლიტიკურ აქტივობას“ და ადასტურებდა სწორედ კონვენციის მე-11 მუხლის დარღვევას. ვენეციის კომისიამ აღნიშნა რომ ეს დაუსაბუთებლად დამაზიანებელი ზომები გამოიწვევდა ორგანიზაციების საქმიანობის შეზღუდვას, იმ ორგანიზაციების რომლებიც საქმიანობენ ადამიანის უფლებათა დაცვის, დემოკრატიის, კანონის უზენაესობის სფეროში და მოითხოვა კანონის მიერ დადგენილი სპეციალური რეჟიმის გადახედვა.[20]

შედარებით ახლახანს, ადამიანის უფლებათა ევროპულმა სასამართლომ (ECHR) 2022 წლის 14ივნისს დაადგინა რომ რუსეთში მოქმედი უცხოელი აგენტების შესახებ აქტი ვერ აკმაყოფილებდა განჭვრეტადობის სავალდებულო კრიტერიუმებს და არ იყო აღჭურვილი გარანტიებით, რომლებიც მოახდენდნენ თვითნებურად ჩარევის და დისკრიმინაციული მოპყრობისგან დაცვას.[21] სასამართლომ ხაზი გაუსვა რომ ხელისუფლების მიერ კანონის ბუნდოვანმა განმარტებამ და ფართო ინტერპრეტაციამ გამოიწვია ნეგატიური ეფექტი არასამთავრობო ორგანიზაციების საქმიანობაზე. ამან აიძულა ისინი გაეკეთებინათ არჩევანი უცხოურ დაფინანსებას და აქტივობების შემცირებას შორის. უცხორ დაფინანსებას თან ახლავდა გაუმართლებელი ტვირთი რეგისტრაციის, ხოლო დაფინანსებაზე უარის შემთხვევაში ორგანიზაციებს მოუწევდათ გაეგრძელებინათ ოპერირება შეზღუდული რესურსებით ადგილობრივი ლიმიტირებული, არასაკმარისი დაფინანსების მეშვეობით. სასამართლომ დაასკვნა, რომ ჩარევა არ იყო „კანონის საფუძველზე“ და „აუცილებელი დემოკრატიული საჭიროებისთვის“, ხაზი გაუსვა არაპროპორციულ და დაუსაბუთებელი შეზღუდვების გამოყენებას არასამათავრობო ორგანიზაციების მიმართ.[22] სასამართლომ განიხილა იყო თუ არა სახლემწიფოს ასეთი ჩარევა აუცილებელი და ლეგიტიმური დემოკრატიულ საზოგადოებაში. სასამართლომ დაადგინა რომ კანონის ამოქმედების შემდეგ, ორგანიზაციებისთვის მინიჭებული „უცხოელი აგენტის“ სტატუს ზღუდავს ორგანიზაციის შესაძლებლობას უწინდებურად გააგრძელოს ეფექტური საქმიანობა, განახორციელოს აქტივობები, მონაწილეობა მიიღოს საზოგადოების ცხოვრებაში ისე, როგორც ამას აკეთებდა კანონის მიღებამდე. სახელმწიფო აცხადებდა, რომ კანონის ლეგიტიმური მიზანი იყო უცხოური დაფინანსების გამჭვირვალობის ხარისხის გაზრდა, მაგრამ სასამართლომ მიიჩნია, რომ სახელმწიფოს მიერ გამოყენებული საშუალებები ვერ ჯდებოდა პროპორციულობის ფარგლებში, სცდებოდა მას და ამიტომ ასეთი ჩარევა არ მიიჩნია საჭიროდ დემოკრატიულ საზოგადოებაში.

იმ შემთხვევაში თუ რუსეთის უცხოელი აგენტების აქტის შესახებ დასკვნებს მივუსადაგებთ საქართველოს კონტექსტს, ნათელია რომ სადავო კანონი საქართველოში იმავენაირად ქმნის სტიგმატიზების რისკებს და ძირს უთხრის არასამთავრობო სექტორსა და მედია ორგანიზაციებს. საქართველოს კანონი უცხოური გავლენის გამჭვირვალობის შესახებ, მსგავსად რუსული კანონისა ადგენს სავალდებულო რეგისტრაციას არასამთავრობო და მედია ორგანიზაციებისთვის. ისინი უნდა დარეგისტრირდნენ რეესტრში როგორც უცხოური ძალის ინტერესების გამტარებელი. ზუსტად ისე როგორც რუსული კანონით სადავო აქტიც ახდენს არასამთავრობო და მედია ორგანიზაციების სტიგმატიზაციას და უარყოფითი გავლენა აქვს გაერთიანების თავისუფლებაზე.

კანონის ის დაშვება, რომ ნებისმიერი ორგანიზაცია დაფინანსებული უცხოური წყაროებიდან საქმიანობს უცხო ძალის ინტერესების სასარგებლოდ, ქმნის უნდობლობით და ეჭვით სავსე გარემოს, რასაც აქვს მსუსხავი ეფექტი სამოქალაქო საზოგადოებისა და მედია ორგანიზაციების აქტიურ საქმიანობასა და გამოხატვის თავისუფლებაზე. ეს არამხოლოდ აზიანებს არასამთავრობო ორგანიზაციების რეპუტაციას, არამედ ანადგურებს მათ შესაძლებლობას ეფექტურად განახორციელონ საქმიანობა და თვალი ადევნონ და აკრიტიკონ მთავრობა. საყოველთაო ანგარიშების და უცხო ძალის ინტერესების გამტარის დარქმევის ვალდებულება ადმინისტრაციული და სისხლის სამართლებრივი პასუხისმგებლობისა და სანქციების ფონზე, აკისრებს ზედმეტ ტვირთს ორგანიზაციებს, ასევე ახდენს მათგან ძვირფასი რესურსების გადინებას და აქვეითებს მათ ჩართულობას და მონაწილეობას პოლიტიკურ ან სოციალურად მნიშვნელოვანი საკითხების განხილვაში.

აღსანიშნავია ისიც, რომ სადავო კანონის პოტენციალი შეზღუდოს არასამთავრობო ორგანიზაციების შესაძლებლობები გააკონტროლონ მთავრობის ქმედებები კამპანიისა და არჩევნების დროს, პირდაპირ საფრთხეს უქმნის დემოკრატიულ მმართველობას. თავისუფალი პრესა არის მნიშვნელოვანი რათა ხელისუფლების ანგარიშვალდებულება შენარჩუნდეს და უზრუნვეყოფილი იყოს გამჭვირვალე და სამართლიანი საარჩევნო პროცესი. კრიტიკული აზრის და ხმების დახშობით კანონი ანადგურებს დემოკრატიას და სამოქალაქო საზოგადოებას საქართველოში და არღვევს ევროპის ადამიანის უფლებათა და ძირითად თავისუფლებათა დაცვის კონვენციის მე-10 და მე-11 მუხლებს.

ყოველივე ზემოაღნიშნულის გარდა, სადავო კანონს შესაძლოა გავლენა ჰქონდეს პირად ინფორმაციასა და საიდუმლოებაზე, მათ შორის ადამიანების პირად ცხოვრებაზე. ასე მაგალითად, მას შემდეგ რაც ორგანიზაცია დარეგისტრირდება სადავო კანონის მოთხოვნათა შესაბამისად, ის ვალდებულია მის ხელთ არსებული სრული ინფორმაცია მიაწოდოს მარეგისტრირებელს, განათავსოს შესაბამის სივრცეში და რიგ შემთხვევებში გახადოს საჯარო. მათ შორის ეს შეიძლება იყოს ინფორმაცია პირად და ოჯახურ ცხოვრეზე, ავადმყოფობის ისტორიაზე, შემოსავალზე და ა.შ. ეს კი წარმოადგენს ადამიანის უფლებათა და ძირითად თავისუფლებათა კონვენციის მე-8 მუხლის მნიშვნელოვან დარღვევას, რომლის მიხედვითაც ყველას აქვს უფლება, რომ დაცული იყოს მისი პირადი და ოჯახური ცხოვრება, საცხოვრისი და მიმოწერა.

დასვკნის სახით კი უნდა ითქვას, რომ საქართველოს კანონი უცხოური გავლენის გამჭვირვალობის შესახებ ეწინააღმდეგება ადამიანის უფლებათა საყოველთაო დეკლარაციის მე-19 მუხლს და შეიცავს სერიოზულ რისკებს გამოხატვის თავისუფლებისა და გაერთიანების თავისულებისთვის. კანონი ახდენს არასამთავრობო ორგანიზაციებისა და მედია საშუალებების სტიგამტიზაციას, უგულვებელყოფს მათ მნიშვნელოვან როლს დემოკრტიისთვის და შეიძლება გამოყენებულ იქნას როგორც საშუალება განსხვავებული აზრის ჩასახშობად და მთავრობის პასუხისმგებლობის შემცირების მიზნით. რუსეთში მიღებული კანონის მოქმედების ნეგატიური გამოცდილება იძლევა საფუძველს ითქვას, რომ ეს არის რისკი სამოქალაქო საზოგადოებისთვის. საქართველომ უნდა გადახედოს კანონს საერთაშორისო ადამიანის უფლებების დაცვის ვალდებულებებიდან გამომდინარე და იმისთვის, რომ უზრუნველჰყოს ქვეყანაში დემოკრატიული საზოგადოების არსებობა.

3.4 უცხოური გავლენის შესახებ არაკონსტიტუციური კანონის გადაცემა/ტრანსფერი

საქართველოს სადავო კანონი არ არის სიახლე. სხვა ავტორიტარულმა მთავრობებმა ევოპის ფარგლებში(უნგრეთი) და მის გარეთ(ყირგიზეთი) მიიღეს მსგავსი შინაარსის და სულიკვეთების კანონი ან არიან მიღების პროცესში(ვენესუელა) მსუსხავი ეფექტით ზუსტად ქვეყანაში დაგეგმილი არჩევნების წინ. ამ კანონთა მიზანია ქვეყანაში სამოქალაქო საზოგადოებას, რომელიც ხელისუფლებისგან განსხვავებულ პერსპექტივას ფლობს, შეუზღუდონ თავისუფალი სიტყვა, უფლება ინფორმაციაზე, გაერთიანების თავისუფლება. ეს კანონები მოიხსენიება როგორც ავტორიტარული რეჟიმების კანონები.[23]

2023 წლის დეკემბერში უნგრეთის პარლამენტმა მიიღო კანონი ეროვნული სუვერენიტეტის დაცვის შესახებ. 2024 წლის თებერვალში კი მთავრობამ შექმნა ოფისი რომელიც აღჭურვა სხვადასხვა აქტივობების განხორციელების მანდატით, რომელთა მიზანსაც ეროვნული სუვერენიტეტის დაცვა წარმოადგენდა. სუვერენიტეტის დაცვის ოფისი (The Sovereignty Protection Office - SPO) შეიქმნა როგორც ახალი სააგენტო, საგამოძიებო აქტივობების განხორციელების უფლებით, რომელსაც უნდა გამოევლინა სხვა სახელმწიფოს ინტერესი, უცხო ორგანიზაცია, სტრუქტურა, ან ინდივიდი, თუ მათი საქმიანობა არღვევს უნგრეთის სუვერენიტეტს ან შესაძლოა დაარღვიოს. სააგენტო ასევე სწავლობს იმ ორგანიზაციების საქმიანობას, რომლებიც ფინანსდებიან უცხოეთიდან და შესაძლოა გავლენა ჰქონდეს მათ საქმიანობას არჩევნებზე ან ამომრჩეველთა ნებაზე.

ერთი შეხედვით სააგენტოს არ გააჩნია უფლება სანქციები დააკისროს ორგანიზაციებს, თუმცა უფლებამოსილების განხორციელებისას შეუძლია გაავრცელოს ცრუ ინფორმაცია, ცილი დასწამოს მათ ვინც „არღვევს კანონს“ და არის „დაუმორჩილებელი“, და ასევე შეუძლია რეკომენდაცია გასცეს პარლამენტის უსაფრთხოების კომიტეტში გამოკითხვაზე დაიბარონ იმ ორგანიზაციის ხელმძღვანელები ვინც „არღვევენ“ კანონს. კანონის ფარგლებში მთავრობას აქვს უფლება გამოიძიოს და გამოავლინოს ორგანიზაციები რომლებსაც მიიღეს დაფინანსება საზღვარგარეთიდან არჩევნებზე ან ამომრჩეველთა ნებაზე გავლენის მიზნით, მაგრამ ინდივიდებს და ორგანიზაციებს საქართველოს მაგალითისგან განსხვავებით, არ აქვთ რეესტრში რეგიტრაციის ვალდებულება. ყველა ფიზიკური და იურიდიული პირი (გამონაკლისია მხოლოდ დიპლომატიური კორპუსის წევრები) შეიძლება გახდნენ გამოძიების ობიექტი უცხოური გავლენის და უცხოეთიდან დაფინანსების გამოვლენის საქმეზე. ინდივიდებს და ორგანიზაციებს რომლებსაც „ასახელებენ და არცხვენენ“(named and shamed) არ ეძლევათ უფლება სამართლიან და გამჭვირვალე გამოძიებაზე და არ შეუძლიათ გაასაჩივრონ ცილისმწამებლური განცხადებები.

არჩევნებში მონაწილე იმ კანდიდატებს, პოლიტიკურ პარტიებს და ასოციაციებს რომლებიც იყენებენ უცხოეთიან დაფინანსებას, არჩევნებში ჩარევის ან/და ამომრჩეველის ნებაზე გავლენის მოხდენის მოტივით ეროვნული სუვერენიტეტის დაცვის კანონი აკისრებს სისხლისსამართლებრივ პასუხისმგებლობას. სულაც არაა გასაკვირი თუ აღინიშნება, რომ ეს კანონი მიღებულ იქნა ზუსტად ევროპის პარლამენტის არჩევნების წინ, 2024 წლის ივნისში. ვენეციის კომისის 2024 წლის მარტის მოსაზრებაში გაკრიტიკებულია უნგეთის ეს კანონი. კრიტიკის ნაწილი ეხება იმას, რომ კანონი არ ითვალისწინებს სუვერენიტეტის დაცვის ოფისის (SPO) დამოუკიდებლობის გარანტიებს, და რომ ეს ადმინისტრაციული ორგანო სრულად კონტროლდება მთვარობის მიერ და მისი პრეზიდენტი ირჩევა და ინიშნება აღმასრულებელი ხელისუფლების მიერ, რაც გამორიცხავს სააგენტოს დამოუკიდებლობას. სააგენტოს ფართოდ და ბუნდოვნად გაწერილი უფლებამოსილებების გამო, რომელსაც შეუძლია დაასახელოს და ცილი დასწამოს ნებისმიერ ფიზიკურ და იურიდიულ პირს ყოველგვარი გადამოწმების მექანიზმის გარეშე, ვენეციის კომისიამ მიიჩნია რომ ეს იყო „მაღალი რისკი იმისა, რომ სააგენტოს საქმიანობას და დასკვნებს ჰქონოდა მსუსხავი ეფექტი თავისუფალ და დემოკრატიულ დებატებზე უნგრეთში.”^[24]

არანაკლები შეშფოთება გამოხატა ევროკომისიამ, რომელმაც 2024 წლის თებერვალში განაცხადა, რომ დაიწყებს პროცედურას ევროპის მართლმსაჯულების სასამართლოში უნგრეთის წინააღდეგ ეროვნული სუვერენიტეტის დაცვის კანონის მიღებით ევროკავშირის სამართლის დარღვევის გამო.^[25] ამ შემთხვევაში კომისიამ დაადგინა რომ უნგრეთის კანონმდებლობა არღვევდა ევროპის კავშირის პირველად და მეორად კანონებს, რაც “კანონის დემოკრატიულ ღირებულებებს, დემოკრატიის პრინციპს და ევროპის კავშირის მოქალაქეთა საარჩევნო უფლებებს; ევროპის კავშირის წესდებით გარანტირებულ რამდენიმე ფუნდამენტურ უფლებას, როგორიცაა პირადი და ოჯახური ცხოვრების პატივისცემა, პერსონალურ მონაცემთა დაცვა, გამოხატვის და ინფორმაციის თავისუფლება, უფლება ეფექტიანი დაცვის საშუალებაზე და სამართლიან სასამართლოზე, არ მისცეს ჩვენება საკუთარი თავის წინააღმდეგ და იურიდიული პროფესიის პრივილეგია; ევროკავშირის სამართლის მოთხონები პერსონალურ მონაცემთა დაცვის შესახებ და რამდენიმე წესი დაკავშირებული შიდა მარკეტთან.”^[26] ამ დარღვევამ როდესაც მიაღწია ევროპის მართლმსაჯულების სასამართლოს, აჩვენა თუ როგორ გადაინაცვლა კომისიამ უნგრეთში ვიწრო სასამართლო დავიდან უფრო ფართო, სისტემურ სამართალწარმოებაზე.

უნგრეთის მიერ ეროვნული სუვერენიტეტის დაცვის კანონის მიღება არ არის უნგრეთის მთავრობის პირველი მცდელობა დაასაბუთოს პოლიტიკური ვარაუდები იმის შესახებ, რომ დაფინანასება რომელსაც იღებენ უნგრული არასამთავრობო და სადამკვირვებლო (watchdog) ორგანიზაციები, აზიანებს ამავე ორგანიზაციების ობიექტურობას და აქცევს მათ „დონორების რუპორებად.“^[27] როდესაც 2017 წელს უნგრეთმა მიიღო კანონი იმ ორგანიზაციების გამჭვირვალობის შესახებ რომლების დაფინანსებას იღებენ უხოეთიდან,^[28] ამ კანონმა მყისიერად გამოიწვია საერთაშორისო საზოგადოების შეშფოთება და მყისიერი მოქმედება. ვენცეიის კომისიამ თავის დასკვნაში ხაზი გაუსვა იმ პრობლემებს რაც კანონს ჰქონდა ორგანიზაციებისთვის, რომლების იღებენ დაფინანსებას უცხოელი დონორებისგან. კანონი მათ მოიაზრებდა უნგრული საზოგადოების მტრებად.^[29]

2018 წელს კომისიის მიერ უნგრეთის მთავრობის წინააღდეგ დაწყებული პროცედურების შედეგად ევროპის კავშირის მართლმსაჯულების სასამართლომ (CJEU) მიიჩნია, რომ კანონი ორგანიზაციების შესახებ, რომლებიც იღებენ დაფინანსებას საზღვარგარეთიდან გამჭვირვალობის შესახებ“ წარმოადგენს უცხოელი დონორების და სამოქალაქო საზოგადოების ორგანიზაციბის დისკრიმინაციულ და დაუსაბუთებელ შეზღუდვებს“ და შედეგად კანონი გაუქმდა.^[30] მიუხედავად სასამართლოს ამ გადწყვეტილებისა, პოლიტიკური გადაწყვეტილებამ და სამოქალაქო საზოგადოების ზოგიერთი ორგანიზაიის დასანქცირების სურვილმა გამოიწვია ის, რომ უნგრეთის მთავრობამ მიიღო ე.წ. „შეაჩერე სოროსი“(Stop Soros) კანონი, რომელმაც კანონგარეშე გამოცხადე ის ადამიანები, რომლებიც დახმარებას უწევდნენ თავშესაფრის მაძიებელ პირებს, შექმნა რა კანონმა მათი 1 წლმადე დაპატიმრების რისკი.^[31]

თუმცა, 2021 წელს ევროპის კავშირის მართლმსაჯულების სასამართლომ მეორე გადაწყვეტილებით დაადგინა, რომ უნგერთმა დაარღვია მრავალი თავშესაფრის მაძიებელთა და საერთაშორისო დაცვის ვალდებულებები ევროპის კავშირის დირექტივები.^[32] სასამართლოს გადაწვყეტილებამდე უნგრეთის მთავრობა და მიღებული კანონი გააკრიტიკა ვენეციის კომისიამაც და მოუწოდა უნგრეთის მთავრობას გაეუქმებინა „შეაჩერე სოროსი“ კანონი. ^[33] უნგრეთს უნდა შეეცვალა ეს ყველაზე აგრესიული კანონი, მათ შორის გაეუქმებინა კრიმინალიზაცია თავშესაფრის მაძიებელთა დახმარებისთვის.

2024 წლის 2 აპრილს ყირგიზეთის რესპუბლიკის პრეზიდენტმა ჯაფაროვმა ხელი მოაწერა კანონს, ცვლილებების შესახებ, რომლითაც ცვლილებები შევიდა კანონში არაკომერციული ორგანიზაციების შესახებ (კანონი „უცხოელი წარმომადგენელების შესახებ).^[34] ეს კანონი თითქმის იდენტურია რუსული კანონისა უცხოელი აგენტების შესახებ, რომელიც ითვალისწინებს სავალდებულო რეგისტრაციას იმ არასამთავრობო ორგანიზაციების, რომლებიც იღებენ დაფინანსებას უცხოელი დონორებისგან და ჩართულნი არიან „პოლიტიკურ აქტივობებში“. ორგანიზაციები უნდა დარეგისტრირდნენ როგორც უცხოელი წარმომადგენლები“, წინააღმდეგ შემთხვევაში დაეკისრებათ ადმინისტრაციული სანქციები. გარდა ამისა, ყირგიზეთის რესპუბლიკის ახალი კანონი მოითხოვს ვრეცლ ანგარიშგებას და მონიშვნას/სახელის შერქმევას, ასევე ქმნის გამოწვევბით და ვალდებულებებით სავსე გარემოს ორგანიზაციების ოპერირებისთვის. კერძოდ, კანონი სავალდებულო წესით მოითხოვს ორგანიზაციების მიერ მომზადებულ ყველა მასალას და შექმნილ პროდუქტს მიეთითოს, რომ მომზადებულის უცხო წარმომადგენლის მიერ, ასევე სავალდებულოდ აწესებს კანონი წლიურ ფინანსურ აუდიტის დასვკნის წარმოდგენას, რომელიც მომზადებულია დამოუკიდებელი მხარის მიერ, ასევე მომზადდეს და გამოქვეყნდეს ახალი ანგარიშები ატივობების შესახებ. ანგარიშები უნდა განთავსდეს ონლაინ საჯაროდ და ხელმისაწვდომი უნდა იყოს ხელისუფლების მხრიდან შემთხვევითი პრინციპით შემოწმებისთვის. კანონი ადგენს დაუსაბუთებელ მოთხოვნებს ადგილობრივი არასამთავობო ორგანიზაციებისთვის, რომლებიც იძულებულნი არიან შეაჩერონ საქმიანობა რადგან არ აქვთ საჭირო რესურსი, რომ გაუმკლავდნენ სირთულეებს, მათ შორის საზოგადოების მხრიდან გარდაუვალ სტიგმატიზაციას და მთავრობის შევიწროებას. სხვა რუსულის სტილის კანონების მსგავსაც ყირგიზეთის უცხოელი აგენტების კანონიც ფართოდ და გაუმჭვირვალედ განმარტავს „პოლიტიკურ საქმიანობას“, ასევე აძლევს მთავრობის წარმომადგნელბს განუსაზღვრელ დისკრეციას შერჩევითად გამოიყენონ კანონი და შეარჩიონ სამიზნე ორგანიზაცია, რომელიც მუშაობს კანონის უზენაესობაზე, დემოკრატიულ მმართველობასა და ადამიანის უფლებებზე.

საერთაშორისო საზოგადოებამა და ადგილობრივმა სამოქალაქო სექტორმა მკაფიოდ გააპროტესტა კანონის მიღება. მათ მოუწოდეს ყირგიზეთის მთავრობას კანონის ყოველმხრივი და სრული გადახედვისკენ რათა კანონი მოსულიყო საერთაშორისო სტანდარტებთან შესაბამისობაში. იმ საერთაშორისო დოკუმენტებთან შესაბამისობაში, რომელთა ხელმომწერი და წევრიც ყირგიზეთია. ევროპის უშიშროების და თანამშრომლობის ორგანიზაციამ (ეუთო - OSCE) გამოხატა შეშფოთება კანონთან დაკავშირებით და განმეორებით მოუწოდა ყირგიზეთის რესპუბლიკის მთავრობას კანონის გადახედვისკენ და დადგენილ საერთაშორისო სტანდარტებთან შესაბამისობაში მოყვანა.^[35] ეუთოს დემოკრატიული ინსტიტუტებისა და ადამიანის უფლებების ოფისმა (ODIHR) წარმოადგინა სასწრაფო მოსაზრება კანონის პროექტზე 2022 წლის დეკემბერში.^[36] მიუხედავად იმისა რომ ყირგიზეთის რესპუბლიკის მთავრობამ გაითვალლისწინა გარკვეული რეკომენდაციები წამოჭრილი შუალედურ დასკვნაში, კანონი მაინც რჩება საერთაშორისო ადამიანის უფლებების სტანდარტებთან და ეუთოს წინაშე აღებული ვალდებულებებთან შეუსაბამოდ.

2023 წლის ივლისში ევროპის პარლამენტმა (EP) მიიღო რეზოლუცია ყირგიზეთში მედიის და გამოხატვის თავისუფლების შეზღუდვის შესახებ და მოუწოდა მთავრობას „პატივი სცეს და ხელი შეუწყოს ძირითად თავისუფლბებს, კერძოდ მედიის თავისუფლებას და გამოხატვის თავისუფლებას, ევროპის კავშირსა და ყირგიზეთის რესპუბლიკას შორის არსებული გაფართოებული პარტნიორობის და თანამშრომლობის ხელშეკრულების გარგლებში.“^[37] ვვროპის პარლამენტმა ასევე მოუწოდა ყირგიზეთის მთავრობას გადაეხედა კანონპროექტისთვის „უცხოელი წარმომადგენლების შესახებ“, რადგან ეს უკანასკნელი არ შეესაბამება ყირგიზეთის რესპუბლიკის მიერ საერთაშორისო დონეზე ნაკისრ ვალდებულებებს. ამასთან, ყირგიზეთის უცხოელი წარმომადგნლების შესახებ კანონი არის ერთი მაგალითი იმისა, თუ როგორ იზრდება შემთხვევები და როგორი ტრენდული ხდება ავტორიტარული ხელისუფლებების მხრიდან უცხოელი აგენტების სტილის კანონის მიღება და მისი გამოყენება პოლიტიკურ იარაღად სამოქალაქო საზოგადოების ორგანიზაციების წინააღმდეგ.

დასკვნა

2024 წელი გამოირჩევა საყოველთაო არჩევნებით ბევრ რეგიონსა თუ ქვეყანაში მსოფლიოს გარშემო. მნიშვნელოვანი არჩევნებია 76 ყვეყანაში, მათ შორისაა სამხრეთ აფრიკა, ინდოეთი, რუსეთი, ვენესუელა, მექსიკა. ევროპის ფარგლებში, მათ შორის ევროპის პარლამენტის არჩევნები და საპარლამენტო და საპრეზიდენტო არჩევნები ევროპის კავშირის წევრ რამდენიმე სახლემწიფოში, მათ შორისაა პორტუგალია, ბელგია და ავსტრია. ამას გარდა არჩევნებია ევროპის კავშირის გარეთაც და სამეზობლოშიც. კერძოდ, გაერთიანებულ სამეფოში და საქართელოში, ასევე ამერიკის შეერთებულ შტატებში. ამ კონტექსტში კანონი რომელიც ზღუდავს ინფორმაციაზე წვდომას ან ქმნის მსუსხავ ეფექტს თავისუალი სიტყვისთვის სამოქალაქო საზოგადოების ორგანიზაციებში ანადგურებს დემოკრატიული საზოგადოების ფუნდამენტურ საყრდენს.

ეს დემოკრატიული პრინციპი აღიარებულია სხვადასხვა საკონსტიტუტიო სასამართლოების მიერ, ისეთი როგორიცა ამერიკის შეერთებული შტატების უზენაესი სასამართლო. კერძოდ, საქმეზე ნიუ ორკ თაიმსი სალივანის წინააღმდეგ(New York Times v. Sullivan), მოსამართლე ბრენანმა ხაზი გაუსვა იმას, რომ “თავისუფალი პოლიტიკური დისკუსიის შესაძლებლობის შენარჩუნება, წარმოადგენს კონსტიტუციური სისტემის ფუნდამენტურ პრინციპს.” სამხრეთ აფრიკის საკონსტიტუტიო სასამართლომ დააკავშირა თავისუფალი სიტყვა და გაერთიანების უფლება ერთმანეთს, როგორც “ერთი მეტად პოზიტიური მახასიათებელი დემოკრატიული წყობისა არის სამოქალაქო საზოგადოების აქტიური, დამაჯერებელი და ხმამარალი მონაწილეობა საჯარო საკითების განხილვისას”. ნამდვილად ფართო მონაწილეობითი დემოკრატია ხასიათდება აქტიური მონაწილეობით, და ეს ჩვენს კონსტიტუციას და მოსახლეობას სძენს სიცოცხლის აზრს, ვისთვისაც იყო ზუსტად შექმნილი კონსტიტუცია.”[38] საბოლოოდ კი, საქმეზე ბოუმანი გაერთიანებული სამეფოს წინააღმდეგ(Bowman v. The United Kingdom), ადამიანის უფლებათა ევროპულმა სასამართლომ განაცხადა, რომ “თავისუფალი არჩევნები და გამოხატვის თავისუფლება, კერძოდ კი პოლიტიკური დებატების თავისუფლება, არის ნებისმიერი დემოკრატიის საფუძველი. ორი უფლება დაკავშირებულია ერთმანეთთან და აძლიერებენ ერთმანეთს. ეს განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია საარჩევნო პროცესში, რადგან აზრი და ყველა ტიპის ინფორმაცია თავისუფლად უნდა ვრცელდებოდეს.”[39] ამ შემთხვევებში სასამართლოებმა დაიცვეს თავისუფლად გამოხატვის უფლება და თავისუფლად, ყოველგვარი ზეწოლის მისინფორმაციის გარეშე გაავრცელო და მიიღო ინფორმაცია, განსაკუთრებით როცა საზოგადოება მოწოდებულია უშუალოდ გამოხატოს თავისი არჩევანი პოლიტიკური არჩევნების გზით.

შეჯამება

საქართველოს მიერ მიღებული კანონის მსგავსი კანონები წარმოადგენენ ავტორიტარული რეჟიმების სიმბოლოს და განიხილებიან ეროვნული საკონსტიტუციო სასამართლოების, საერთაშორისო ორგანიზაციების და სამოქალაქო საზოგადოების ორგანიზაციების ჯგუფების მიერ. სადავო კანონი არის შედეგი ავტორიტარიზმისკენ გადასვლისა, რომელიც ემუქრება დემოკრატიის საფუძველს, მაშინაც კი თუ პირობითად ფორმალურად დემოკრატიული პროცედურები იქნებოდა დაცული. თუმცაღა ამ კანონების გამოყენება არის არაპროპორციული და არალეგიტიმური.

[1] სამართლებრივი გადატანის/ტრანსფერის განმარტების და კანონის მოგზაურობის შესახებ იხილეთ Fernanda G. Nicola and Günter Frankenberg, Comparative Law: Introduction To A Critical Practice(Edward Elgar, 2024)

[2] ავტორიტარიზმის განმარტების შესახებ იხილეთ Günter Frankenberg, Authoritarianism: Constitutional Perspectives (Edward Elgar, 2021)

[3] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2022 წლის 04 ნოემბრის განჩინება N3/14/1687გიორგი მიქელაძე საქართვგელოს პარლამენტის და საქართველოს იუსტიციის უმაღლესი სკოლის დამოუკიდებელი საბჭოს წინააღმდეგ, ხელმისაწვდომია ბმულზე https://constcourt.ge/ka/judicial-acts?legal=14430.

[4] იხ. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2013 წლის 14 მაისის N2/2/516,542 გადაწყვეტილება, II-8

[5] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2007 წლის 26 ოქტომბერი #2/2-389 გადაწყვეტილება საქმეზე საქართველოს მოქალაქე მაია ნათაძე და სხვები საქართველოს პარლამენტისა და საქართველოს პრეზიდენტის წინააღმდეგ. პ.II.4.; საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2011 წლის 18 აპრილის #2/482,483,487,502 გადაწყვეტილება, მოქალაქეთა პოლიტიკური გაერთიანება ,,მოძრაობა ერთიანი საქართველოსთვის’’, მოქალაქეთა პოლიტიკური გაერთიანება ,,საქართველოს კონსერვატიული პარტია’’, საქართველოს მოქალაქეები _ ზვიად ძიძიგური და კახა კუკავა, საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაცია, მოქალაქეები დაჩი ცაგურია და ჯაბა ჯიშკარიანი, საქართველოს სახალხო დამცველი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ, II.პ.25

[6] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2012 წლის 11 აპრილის #1/1/468 გადაწყვეტილება, II.პ.26.

[7] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2009 წლის 10 ნოემბერის # 1/3/421,422 გადაწყვეტილება საქმეზე საქართველოს მოქალაქეები – გიორგი ყიფიანი და ავთანდილ უნგიაძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ, II.პ.6.

[8] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2009 წლის 15 სექტემბერის #2/2/439

გადაწყვეტილება საქმეზე საქართველოს მოქალაქე ომარ ალაფიშვილი საქართველოს

პარლამენტის წინააღმდეგ, II.პ.2 ხელმისაწვდომია ბმულზე https://constcourt.ge/ka/judicial-acts?legal=375.

[9] იქვე. II.პარა.4.

[10] იქვე. II პარა.8–9.

[11] საქართველოს კონსტიტუცია, მუხლი 78

[12] საქართველოს კონსტიტუცია, 1995წ., ხელმისაწვდომია ბმულზე https://matsne.gov.ge/en/document/view/30346?publication=36.

[13] Association Agreement between the European Union and the European Atomic Energy Community and their Member States, of the one part, and Georgia, of the other part, at 7, available at https://eur-lex.europa.eu/legal-content/EN/TXT/PDF/?uri=OJ:L:2014:261:FULL&from=EN.

[14] Action Plan of Georgia to address the steps defined in the European Commission Communication of November 8, 2023, adopted by the State Commission on EU Integration on November 27, 2023, available at https://www.gov.ge/files/288_86887_447978_EU_9StepAP-revisedDec2023.pdf.

[15] G.A. Res. 217A (III), U.N. Doc. A/810 at 71 (1948), available at https://www.un.org/en/about-us/universal-declaration-of-human-rights#:~:text=Article%2019,media%20and%20regardless%20of%20frontiers.

[16] European Convention for the Protection of Human Rights and Fundamental Freedoms, as amended by Protocols Nos. 11 and 14, 4 November 1950, 213 U.N.T.S. 221 (Georgia ratified on May 20, 1999); International Covenant on Civil and Political Rights, 16 December 1966, 999 U.N.T.S. 171 (Georgia acceded on May 3, 1994).

[17] ევროპის საბჭო. Georgia: Urgent Opinion on the Law on Transparency of Foreign Influence (2024), available at https://www.venice.coe.int/webforms/documents/default.aspx?pdffile=CDL-PI(2024)013-e.

[18] Id. at 13.

[19] Id. at 11.

[20] Opinion on Federal Law N. 121-FZ on Noncommercial Organisations (“Law on Foreign Agents”), on Federal Laws N. 18-FZ and N. 147-FZ and on Federal Law N. 190-FZ on Making Amendments to the Criminal Code (“Law on Treason”) of the Russian Federation, CDL-AD(2014)025, Venice Commission (2014).

[21] Ecodefence and others v. Russia, App. Nos. 9988/13 and 60 others (June 14, 2022), available at https://hudoc.echr.coe.int/fre?i=001-217751.

[22] Id. at para 113.

[23] Hungary’s Sovereignty Protection Act is the Orbán government’s latest attack on pluralism, Heinrich Böll Foundation (Dec. 18, 2023), https://cz.boell.org/en/2023/12/18/hungarys-sovereignty-protection-act-eu.

^[24] Hungary: Opinion on Act LXXXVIII of 2023 on the Protection of National Sovereignty, CDL-AD(2024)001, Venice Commission (Mar. 18, 2024).

^[25] INFR(2024)2001; May Infringements Package: Key Decisions, European Commission (May 23, 2024), https://ec.europa.eu/commission/presscorner/detail/EN/inf_24_2422 (relating memo by Commission).

^[26] ​​See February Infringement Package: Key Decisions, European Commission, Point No. 4 (Feb. 7, 2024), https://ec.europa.eu/commission/presscorner/detail/en/inf_24_301.

^[27] Fernanda Nicola & Miklós Ligeti, Protecting National Sovereignty: What is the Real Threat? Comparing U.S. Foreign Agents Registration Act to Hungary’s Protection of National Sovereignty Law, 8 Transparency International Hungary (2024), https://transparency.hu/wp-content/uploads/2024/07/TI-HU_Comparative_Report_Fara_Protection-of-National-Sovereignty-Law.pdf.

^[28] 2017. LXXVI évi törvény a külföldről támogatott szervezetek átláthatóságáról [Act LXXVI of 2017 on the Transparency of Organisations Receiving Foreign Funds], translated in Act LXXVI of 2017 on the Transparency of Organisations Receiving Foreign Funds, (Hungarian Helsinki Committee 2017), available at https://helsinki.hu/wp-content/uploads/LexNGO-adopted-text-unofficial-ENG-14June2017.pdf.

^[29] Hungary: Opinion on the Draft Law on the Transparency of Organisations receiving support from abroad, CDL-AD(2017)015, Venice Commission (June 20, 2017).

^[30] Judgment of the Court in Case C-78/18, ECLI:EU:C:2020:476 (June 18, 2020). For the infringement procedure, see Hungary: Commission launches infringement procedure for law on foreign-funded NGOs, European Commission (Jul. 13, 2017), available at https://ec.europa.eu/commission/presscorner/detail/es/ip_17_1982.

^[31] 2018. évi VI. törvény egyes törvényeknek a jogellenes bevándorlás elleni intézkedésekkel kapcsolatos módosításáról [Act VI of 2018 amending certain laws in relation to measures against illegal immigration].

^[32] Judgement of the Court in case C-821/19, ECLI:EU:C:2021:930 (Nov. 16, 2021).For the infringement procedure, see Hungary: Commission launches infringement procedure for law on foreign-funded NGOs, European Commission (Jul. 13, 2017), https://ec.europa.eu/commission/presscorner/detail/es/ip_17_1982.

^[33] Hungary: Joint Opinion on the Provisions of the so-called “Stop Soros” draft Legislative Package which directly affect NGOs, CDL-AD(2018)013, Venice Commission (June 25, 2018).

^[34] The Law of the Kyrgyz Republic on Amending the Law of the Kyrgyz Republic on Noncommercial Organizations, No. 72, adopted on April 2, 2024, available at https://cbd.minjust.gov.kg/4-5321/edition/6031/kg. English translation by International Center for Not-for-Profit Law available at https://www.icnl.org/wp-content/uploads/Eng_Law-of-the-Kyrgyz-Republic-on-Foreign-Representatives_April-2-2024.pdf.

^[35] Kyrgyzstan’s bill on so-called “foreign representatives” worrying and should be reviewed: OSCE Human Rights Director and Media Freedom Representative, Organization for Security and Co-operation in Europe (Feb. 7, 2024), available at https://www.osce.org/odihr/562449.

^[36] Id.

^[37] European Parliament Resolution of 13 July 2023 on the Crackdown on the Media and Freedom of Expression in Kyrgyzstan (2023/2782(RSP)), C/2024/4010 (July 17, 2024), available at https://eur-lex.europa.eu/legal-content/EN/TXT/?uri=OJ:C_202404010.

[38] Mineral Sands Resources (Pty) Ltd and Others v. Reddell and Others (CCT 66/21) [2022] ZACC 37; 2023 (2) SA 68 (CC); 2023 (7) BCLR 779 (CC), at 3, para 1 (Nov. 14, 2022).

[39] Bowman v. U.K., App. No. 24839/94 (Feb. 28, 2007), available at https://hudoc.echr.coe.int/eng?i=001-79832.