თქვენ არ ეცნობით კონსტიტუციური სარჩელის/წარდგინების სრულ ვერსიას. სრული ვერსიის სანახავად, გთხოვთ, ვერტიკალური მენიუდან ჩამოტვირთოთ მიმაგრებული დოკუმენტი

1. სადავო ნორმატიული აქტ(ებ)ი

ა. საქართველოს ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსი

2. სასარჩელო მოთხოვნა

3. საკონსტიტუციო სასამართლოსათვის მიმართვის სამართლებრივი საფუძვლები

საქართველოს კონსტიტუციის 31-ე მუხლის პირველი პუნქტი და მე-60 მუხლის მეოთხე პუნქტის ,,ა” ქვეპუნქტი, ,,საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ” საქართველოს ორგანული კანონის მე-19 მუხლის პირველი პუნქტის ,,ე” ქვეპუნქტი, 39-ე მუხლის პირველი პუნქტის ,,ა” ქვეპუნქტი, 31-ე და 31¹ მუხლები

4. განმარტებები სადავო ნორმ(ებ)ის არსებითად განსახილველად მიღებასთან დაკავშირებით

ა) სარჩელი ფორმით და შინაარსით შეესაბამება „საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 31¹ მუხლის მოთხოვნებს;

ბ) სარჩელი შეტანილია უფლებამოსილი პირის მიერ:

სარჩელს თან ერთვის თბილისის საქალაქო სასამართლოს ადმინისტრაციულ საქმეთა კოლეგიის მოსამართლის ლელა ცაგარეიშვილის 2021 წლის 12 ნოემბრის დადგენილება №46990-21 საქმეზე. აღნიშნული დადგენილებიდან ირკვევა, რომ დავით ნებიერიძე ცნობილი იქნა ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევად და შეეფარდა ადმინისტრაციული პატიმრობა ხუთი დღის ვადით ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსის 166-ე (წვრილმანი ხულიგნობა) და 173-ე (სამართალდამცავი ორგანოს წარმომადგენელის კანონიერი მოთხოვნისადმი დაუმორჩილებლობა) მუხლებით გათვალისწინებული ქმედების ჩადენისათვის.

დადგენილების მე-3 გვერდზე, 2.3 პუნქტში აღნიშნულია: 2021 წლის 12 ნოემბერს საქართველოს შინაგან საქმეთა სამინისტროს საპატრულო პოლიციის დეპარტამენტის ქალაქ თბილისის მთავარი სამმართველოს პატრულ-ინსპექტორის მიერ დავით ნებიერიძის მიმართ შედგა №000049642 ადმინისტრაციული სამართალდარღვევის ოქმი. საქართველოს ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსის 166-ე მუხლის პირველი ნაწილის და 173-ე მუხლის პირველი ნაწილის საფუძველზე. ოქმში აღნიშნა, რომ 2021 წლის 10 ნოემბერს ქ, თბილისში ვაჟა-ფშაველას გამზ. №72-ის მიმდებარედ, საზოგადოებრივი თავშეყრის ადგილას დავით ნებიერიძე არღვევდა საზოგადოებრივ წესრიგს, იგინებოდა და ილანძღებოდა, ასევე არ ემორჩილებოდა პოლიციის თანამშრომლების მოთხოვნას, რომ გზის სავალ ნაწილზე არ შეეფერხებინა სატრანსპორტო საშუალების მოძრაობა.“ ამ დადგენილების მე-3 გვერდზე, 2.4 პუნქტში აღნიშნულია: „2021 წლის 10 ნოემბერს №აო 00038894 ადმინისტრაციული დაკავების ოქმის თანახმად, დავით ნებიერიძე დაკავებული იქნა 11:05 საათზე ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსის 166-ე მუხლის პირველი ნაწილის და 173-ე მუხლის პირველი ნაწილის საფუძველზე.

თბილისის საქალაქო სასამართლოს მიერ მიღებული დადგენილების მე-4 გვერდზე 2.9 პუნქტში აღნიშნულია: 2021 წლის 12 ნოემბერს გამართულ სასამართლო სხდომაზე წარდგენილ იქნა ვიდეოჩანაწერი, რომელზეც ასახულია ქ. თბილისში, ვაჟა-ფშაველას გამზ. №72-ში, სახელმწიფო უსაფრთხოების სამსახურის მიმდებარებად განვითარებული მოვლენები, კერძოდ გზის სავალ ნაწილზე იმყოფებიან საპროტესტო აქციის მონაწილე პირები, მათ შორის დავით ნებიერიძე და ირაკლი ძიძიგური, რომელთა დაკავების ფაქტი ასახულია აღნიშნულ ვიდეოჩანაწერზე. სამართალდამცავები აქციის მონაწილე პირებს არ აძლევენ გზის სავალი ნაწილის გადაკეტვის და სატრანსპორტო საშუალებების მოძრაობის შეფერხების საშუალებას, რასაც არ ემორჩილებიან აქციის მონაწილე პირები.“

ადმინისტრაციული სამართალდარღვევის ოქმის შემდეგენი ორგანოს წარმომადგენელი ანა ქურდიანი დაეთანხმა სამართალდარღვევის ოქმებში მითითებულ გარემოებებს და დამატებით განმარტა, რომ 2021 წლის 10 ნოემბერს ქალაქ თბილისში ვაჟა-ფშაველას გამზირ №72-ში მდებარე სახელმწიფო უსაფრთხოების სამსახურის მიმდებარედ მიმდინარეობდა საპროტესტო აქცია, რომლის მონაწილეები კახაბერ კვარაცხელიას, ირაკლი ძიძიგურის, ბორის ყურუას და დავით ნებიერიძის მხრიდან ადგილი ჰქონდა შეურაცხმყოფელ გამონათქვამებს, იგინებოდნენ და ილანძღებოდნენ უცენზურო სიტყვებით უმისამართოდ. ამასთან, აქციის მონაწილეთა მხრიდან მოძრაობის ზოლში ხდებოდა სატრანსპორტო საშუალებათა გადაადგილების შეზღუდვა და სამართალდამცავი ორგანოების თანამშრომელთა მხრიდან ხდებოდა მოწოდებები, შეეწყვიტათ აღნიშნული ქმედებები, თუმცა უშედეგოდ (მე-4 გვერდი).

№46990-21 საქმეზე მიღებულ დადგენილების მე-6 გვერდის 5.3 პუნქტში აღნიშნულია: 2021 წლის 12 ნოემბერს სასამართლო სხდომაზე მოწმის სახით დაიკითხა ადმინისტრაციული სამართალდარღვევის ოქმის შემდგენი პირი - გელა ჭიტაძე, რომელმაც განაცხადა, რომ 2021 წლის 10 ნოემბერს, ასრულებდა სამსახურებრივ მოვალეობას, ქ, თბილისში, ვაჟა-ფშაველას გამზ.№72-ში მდებარე, სახელმწიფო უსაფრთხოების სამსახურის მიმდებარედ მიმდინარეობდა საპროტესტო აქცია, რა დროსაც დავით ნებიერიძე მათი მიმართულებით უშვერი სიტყვებით ილანძღებოდა, მათი მოწოდების მიუხედავად, არ გადადიოდა გზის სავალი ნაწილიდან, რის გამოც მოხდა მისი დაკავება ადმინისტრაციული წესით.“

თბილისის საქალაქო სასამართლოს მიერ დადგენილ ფაქტობრივ გარემოება და სამართლებრივი კვალიფიკაცია იყო შემდეგი (დადგენილების 11-12 გვერდები): „სასამართლოს მიაჩნია, რომ საქმეში არსებულ მტკიცებულებათა ერთობლიობით, მათ შორის საქმეში წარმოდგენილი წერილობითი მტკიცებულებებითა და სამართალდამცავ პირთა ჩვენებით დასტურდება, რომ კახაბერ კვარაცხელიას, დავით ნებიერიძის, ბორის ყურუას და ირაკლი ძიძიგურის მხრიდან ადგილი ჰქონდა წვრილმა ხულიგნობას - საზოგადოებრივ ადგილზე ლანძღვა-გინებას, წესრიგის დარღვევას, ასევე პოლიციელის მოწოდებისადმი დაუმორჩილებლობას, რაც გამოიხატა მასში, რომ სამართალდამცავები მოუწოდებდნენ არ შეეფერხებინათ სატრანსპორტო საშუალების მოძრაობა და გადასულიყვნენ გზის სავალი ნაწილიდან, რასაც ისინი არ დაემორჩილნენ. შესაბამისად, ადგილი აქვს კახაბერ კვარაცხელიას, დავით ნებიერიძის, ბორის ყურუას და ირაკლი ძიძიგურის მიერ საქართველოს ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსის 166-ე მუხლის პირველი ნაწილით და 173-ე მუხლის პირველი ნაწილით გათვალისწინებულ ქმედებათა ჩადენას.“

დადგენილების მე-12 გვერდზე აღნიშნულია: „ყოველივე ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, სასამართლოს მიაჩნია, რომ ჩადენილი სამართალდარღვევის ხასიათის, სამართალდამრღვევის პიროვნების, პასუხისმგებლობის შემამსუბუქებელი და დამამძიმებელი გარემოებების გათვალისწინებით, ადმინისტრაციული სახდელის მიზანი მიიღწევა სამართალდამრღვევთა დაპატიმრებით, რის გამოც ... დავით ნებიერიძე ცნობილი უნდა იქნეს სამართალდამრღვევად საქართველოს ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსის 166-ე მუხლის პირველი ნაწილითა და 173-ე მუხლის პირველი ნაწილით და ადმინისტრაციული სახდელის სახით შეეფარდოს ადმინისტრაციული პატიმრობა 5 (ხუთი) დღე-ღამით...“

ამგვარად, თბილისის საქალაქო სასამართლომ მოსარჩელის საქმეზე დაადგინა ის, რომ მოსარჩელე დავით ნებიერიძე მონაწილეობდა სახელმწიფო უსაფრთხოების სამსახურის წინ გამართულ აქციაში. სასამართლოს მიერ დადგენილ ფაქტობრივ გარემოებას წარმოადგენს ის, რომ დავით ნებიერიძე აფერხებდა ტრანსპორტის მოძრაობას. პოლიციელმა მას მოსთხოვა ტრანსპორტის გზის სავალი ნაწილის დატოვება, რასაც ეს უკანასკნელი არ დაემორჩილა, რაც ჩაითვალა ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსის 173-ე მუხლით გათვალისწინებულ სამართალდარღვევად. ეს ნორმა კრძალავს სამსახურებრივი მოვალეობის შესრულების დროს სამართალდამცავი ორგანოს თანამშრომლის კანონიერი განკარგულებისადმი ან მოთხოვნისადმი დაუმორჩილებლობას. კანონიერ მოთხოვნად ჩაითვლა გზის სავალი ნაწილის გათავისუფლების მოთხოვნა, ხოლო ამ მოთხოვნისადმი დაუმორჩილებლობად ის, რომ მოსარჩელემ არ გაათავისუფლა გზის სავალი ნაწილი და არ მისცა ავტომობილის მძღოლებს გადაადგილების შესაძლებლობა.

გარკვეული შეუსაბამობა, უფრო მეტიც, ოქმის შემდგენი მხარის მიერ წარდგენილ მტკიცებულებებში არსებობს წინააღმდეგობა დავით ნებიერიძის გინებასთან დაკავშირებით. მაგალითად, ოქმის შემდეგენი ორგანოს წარმომადგენელი ანა ქურდიანი აცხადებდა, რომ დავით ნებიერიძე უმისამართოდ იგინებოდა ანუ კონკრეტულ ადამიანს კი არ აგინებდა, არამედ ზოგადად იგინებოდა. ამის საპირისპიროდ, მოწმედ დაკითხული პოლიციელი გელა ჭიტაძე ამტკიცებს, რომ დავით ნებიერიძე არა უმისამართოდ არ იგინებოდა, არამედ მათ (პოლიციელებს) აგინებდა. შესაძლოა ამ ორ ჩვენებას შორის არც არსებობს წინააღმდეგობა და დავით ნებიერიძე უმისამართოდაც იგინებოდა და პოლიციელსაც აგინებდა. ნებისმიერ შემთხვევაში, თბილისის საქალაქო სასამართლოს მოსამართლეს არ უცდია ნათელი მოეფინა ამ გარემოებისათვის. ვის აგინებდა მოსარჩელე? ამას გადამწყვეტი მნიშვნელობა ჰქონდა ქმედების სწორი კვალიფიკაციისათვის. თუ მოსარჩელე უმისამართოდ იგინებოდა ან სხვა კერძო პირს აგინებდა, მაშინ ქმედების კვალიფიკაცია უნდა მომხდარიყო 166-ე მუხლით. თუკი დავით ნებიერიძე პოლიციელს აგინებდა, მაშინ მისი ქმედების კვალიფიკაცია უნდა მომხდარიყო 173-ე მუხლით, რომელიც კრძალავს პოლიციელისათვის სიტყვიერი შეურაცხყოფის მიყენებას და არის Lex specialis 166-ე მუხლთან მიმართებაში. საერთო სასამართლოს პრაქტიკა არის იმგვარი, რომ თუკი მოქალაქე პოლიციელს აგინებს, ან აყენებს პოლიციელს სიტყვიერ შეურაცხყოფას ასეთი პირის ქმედების კვალიფიკაცია დამატებით აღარ ხდება 166-ე მუხლით და სამართალდამრღვევი პასუხს აგებს მხოლოდ 173-ე მუხლით (იხილეთ ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს გადაწყვეტილება საქმეზე CHKHARTISHVILI v. GEORGIA Application no. 31349/20)

ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსის 173-ე მუხლის ობიექტური შემადგენლობა მოიცავს სამ ალტერნატიულ ქმედებას: 1) პოლიციელის კანონიერი მოთხოვნისადმი დაუმორჩილებლობა 2) პოლიციელის სიტყვიერი შეურაცხყოფა (ეს უკანასკნელი არის ზუსტად იგივე ქმედება, რაც 166-ე მუხლით არის გათვალისწინებული, უბრალოდ განსხვავება იმაში მდგომარეობს, რომ 173-ე პუნქტს დაზარალებულის სახით ჰყავს სპეციალური სუბიექტი - სამართალდამცავი, მაშინ როცა 166-ე მუხლის დაზარალებული შეიძლება იყოს ნებისმიერი სხვა პირი ან უმისამართოდ გინების გამო 166-ე მუხლს შესაძლოა დაზარალებული საერთოდ არც ჰყავდეს.) 3) სამართალდამრღვევი პოლიციელის მიმართ ჩადის ისეთ შეურაცხმყოფელ ქმედებას, რაც არ აღწევს სისხლის სამართლის კოდექსით აუცილებელი ძალადობის ფარგლებს. ამ სამი ალტერნატივიდან ერთ-ერთი ქმედების ჩადენაც საკმარისია იმისათვის, რომ ადამიანს დაეკისროს 173-ე მუხლით გათვალისწინებული სანქცია, თუმცა 173-ე მუხლში აღწერილი ქმედებები შესაძლოა ერთობლიობაშიც იყოს ერთმანეთთან, მაგალითად, ადამიანი შესაძლოა არ მხოლოდ არ ასრულებდეს პოლიციის კანონიერი მოთხოვნას- გაათავისუფლოს გზის სავალი ნაწილი, არამედ ამ მოთხოვნით მასთან მისულ პოლიციელს შესაძლოა აგინებდეს კიდეც. ასეთ შემთხვევაში სახეზე იქნება 173-ე მუხლით გათვალისწინებული სამართალდარღვევის ორი ობიექტური შემადგენლობა და აუცილებელია თითოეული მათგანით ქმედების სამართლებრივი კვალიფიკაცია.

საბოლოოდ შეიძლება ითქვას, რომ მოსამართლე ლელა ცაგარეიშვილმა არ გაიზიარა პოლიციელ გელა ჭიტაძის ჩვენება, რომელიც აცხადებდა, რომ დავით ნებიერიძე პოლიციელებს აგინებდა და გაიზიარა ანა ქურდიანის ჩვენება, რომელიც აცხადებდა, რომ დავით ნებიერიძე უმისამართოდ იგინებოდა. ამგვარი დასკვნის საფუძველს წარმოადგენს ის, რომ დავით ნებიერიძის მხრიდან გინებას მოსამართლე წვრილმანი ხულიგნობით - 166-ე მუხლით აკვალიფიცირებს, ხოლო 173-ე მუხლით მოსამართლე აკვალიფიცირებს გზის გახსნის შესახებ პოლიციის მოთხოვნის მიმართ დაუმორჩილებლობას (იხილეთ დადგენილების მე-11 გვერდის მესამე აბზაცი). მოსამართლე თავის დასკვნაში არ მიუთითებს იმას, რომ დავით ნებიერიძის მიერ 173-ე მუხლის დარღვევა გამოიხატება იმაში, რომ მან პოლიციელს აგინა, მოსამართლე აცხადებს იმას, რომ დავით ნებიერიძემ 173-ე მუხლი დაარღვია იმის გამო, რომ პოლიციელის კანონიერ მოთხოვნას - აღედგინა ტრანსპორტის მოძრაობა - არ დაემორჩილა. რაც შეეხება გინებას, მოსამართლე აცხადებს რომ გინებით მოსარჩელემ დაარღვია 166-ე მუხლით აკრძალული წვრილმანი ხულიგნობა, რაც არ მოიცავს პოლიციის მიმართ გინებას, არამედ ითვალისწინებს პასუხისმგებლობას უმისამართო გინებისათვის ან ისეთი პირის გინებისათვის, რომელიც არ არის სამართალდამცავი ორგანოს წარმომადგენელი. შეიძლება დასკვნის სახით ითქვას, რომ სასამართლოს დადგენილებით (11-12 გვერდები) დავით ნებიერიძისთვის სასამართლოს არ დაუკისრებია პასუხისმგებლობა პოლიციელის გინებისათვის არამედ დავით ნებიერიძეს პატიმრობა შეეფარდა უმისამართო გინებისათვის. აქვე მიგვაჩნია ის, რომ ამ საკითხზე სასამართლოს მეტი კონკრეტიკა მოეთხოვებოდა.

მოსარჩელის საქმეზე თბილისის საქალაქო სასამართლოს დადგენილების პრობლემა იმაშიც მდგომარეობს, რომ მოსამართლე უთითებს, რომ ჩადენილი ქმედების სიმძიმის და სამართალდარღვევის პიროვნების, შემამსუბუქებელი და დამამძიმებელი გარემოების გათვალისწინებით, უნდა იყოს გამოყენებული 5 დღით პატიმრობა. გადაწყვეტილებაში არაერთხელ არის მითითებული, მათ შორის ოქმის შემდეგნი ორგანოს წარმომადგენლის ანა ქურდიანის მხრიდანაც, რომ დაკავებამდე დავით ნებიერიძე მონაწილეობდა საპროტესტო აქციაში (დადგენილების მე-4 გვერდი). ამით მოსარჩელე ახორცილებდა კონსტიტუციით გარანტირებულ გამოხატვის და შეკრების თავისუფლებას. იმისდა მიუხედავად, რომ დავით ნებიერიძის დაკავება და 5 დღით ადმინისტრაციული პატიმრობის შეფარდება წარმოადგენდა გამოხატვის და შეკრების თავისუფლების შეზღუდვას, ისეთი მკაცრი სახდელის შეფარდებისას როგორიც ადმინისტრაციული პატიმრობაა, მოსამართლეს არ უცდია აეხსნა, რაში გამოიხატებოდა ჩადენილი ადმინისტრაციული სამართალდარღვევის მძიმე ხასიათი და სამართალდამრღვევის პიროვნება. მოსამართლე საერთოდ არ ჩამოთვლის, რა შემამსუბუქებელი და დამამძიმებელი გარემოებები არსებობდა ამ საქმეში. დავით ნებიერიძის საქმე გააერთიანეს იმავე საპროტესტო აქციის მონაწილეთა სხვა საქმეებთან. დადგენილების კითხვისას არ იკვეთება. რა დამამძიმებელი გარემოება არსებობდა დავით ნებიერიძესთან მიმართებაში, რაც არ იყო სხვა მისი საპროცესო თანამონაწილის შემთხვევაში. დადგენილების მიხედვით, დავით ნებიერიძემ და მისმა საპროცესო თანამონაწილე პირებმა ერთი და იგივე სიმძიმის სამართალდარღვევა ჩაიდინეს, არც ერთ მათგანს ერთი წლის განმავლობაში არ ჩაუდენია სამართალდარღვევა. ამის მიუხედავად, დავით ნებიერიძეს უფრო მკაცრი სახდელი - 5 დღით ადმინისტრაციული პატიმრობა - შეუფარდეს, ვიდრე ირაკლი ძიძიგურს (რომელსაც შეეფარდა ჯარიმა 2000 ლარის ოდენობით) და კახაბერ კვარაცხელიას, (შეეფარდა პატიმრობა 4 დღე-ღამის ვადი). ყველაზე მკაცრი სახდელი -6 დღით ადმინისტრაციული პატიმრობა -შეეფარდა ბორის ყურუას. ეს იყო პატიმრობა 6 დღის ვადით. დადგენილებაში არ არის ახსნილი, რა ინდივიდუალური ნიშნები ახასიათებდა თითოეულ თანაამსრულებელს, რამაც სიმკაცრის თვალსაზრისით, განსხვავებული სანქციების გამოყენება განაპირობა. სადავო ნორმით, თავისუფლად არის დასაშვები, ისეთი მკაცრი სისხლისსამართლებრივი ბუნების ღონისძიებით, როგორიც ადმინისტრაციული პატიმრობაა, დემოკრატიული საზოგადოების არსებობისათვის აუცილებელი გამოხატვის და შეკრების თავისუფლების შეზღუდვა. ასეთ პირობებში მოსამართლის მიმართ არ უნდა გვქონდეს იმის მოლოდინი რომ, არათუ არ ახსნის, კონკრეტულად, რა დამამძიმებელ გარემოებაში მოხდა შეკრების თავისუფლების განხორციელებასთან დაკავშირებული სამართალდარღვევის ჩადენა, არამედ, იმავდროულად, მოსამართლეს არც ის ევალება, დაასაბუთოს, ერთი და იმავე ფაქტობრივ გარემოებებში, ორი ან მეტი პირის მიერ ჩადენილ ქმედებაში, რით განსხვავდება თითოეული მათგანის ბრალი, რის გამოც ორი ან მეტი თანაამსრულებლის მიმართ განსხვავებული სიმძიმის სახდელების გამოყენება მოხდა. ეს იმაზე მიანიშნებს, რომ პატიმრობის ღონისძიების გამოყენებით გამოხატვის და შეკრების თავისუფლების შეზღუდვისას, მოსამართლეს, სადავო ნორმით არ ევალება გამოყენებული მკაცრი შემზღუდველი ღონისძიების პროპორციულობის დეტალური და დამაჯერებელი დასაბუთება.

ამის ნათელი მაგალითია, ის, რომ სასამართლოს დადგენილებიდან არ ჩანს, რა სახის უცენზურო, შეურაცხმყოფელ გამონათქვამებს წარმოთქვამდა უმისამართოდ მოსარჩელე, ან თუნდაც მისი რომელიმე საპროცესო თანამონაწილე მაინც. დადგენილების მე-4 გვერდზე აღნიშნულია, რომ სამართალდამრღვევები იგინებოდნენ და ილანძღებოდნენ უცენზურო სიტყვებით, თუმცა, კონკრეტულად, რა შინაარსის იყო ეს სიტყვები, ამის შესახებ ოქმის შემდგენელიც და მოსამართლეც დუმს. მოსარჩელე არც აღიარებდა უცენზურო სიტყვების წარმოთქმას და სასამართლო დადგენილებიდანაც წარმოდგენა ვერ შეექმნა, რა უცენზურო სიტყვების წარმოთქმისათვის სცნო სასამართლომ ის წვრილმან ხულიგნობაში სამართალდამრღვევად.

საკონსტიტუციო სასამართლოს იურისპრუდენციის მიხედვით: „გაკეთებულმა გამონათქვამებმა თუ სხვაგვარმა გამოხატვამ, მათი სისხლისსამართლებრივი დასჯადობის მიზნებისათვის, უნდა მიაღწიოს სერიოზულობის, სიმძაფრისა და ექსცესიურობის გარკვეულ ხარისხს და თავისი შინაარსით, ბუნებით, ფორმით, სტილით, ტონალობითა თუ ლექსიკით წარმოადგენდეს თავხედურ გამოხატვას და უკიდურესად შეურაცხმყოფელს.“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2023 წლის 27 ივლისის N1/4/1394 გადაწყვეტილება საქმეზე ზვიად კუპრავა საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ II-48) იმისათვის, რომ გაირკვეს, რამდენად აუცილებელია სისხლისსამართლებრივი ბუნების მქონე სახდელის - პატიმრობის - გამოყენება, საჭიროა გაირკვეს, გამონათქვამის სერიოზულობის, სიმძაფრის, ექსცესიურობის თუ თავხედობის ხარისხი. ამას ვერ გავარკვევთ, თუ არ გვეცოდინება, წვრილმან ხულიგნობად მიჩნეული გამონათქვამის შინაარსი.

აქვე ვერ დავეთანხმებით იმას, რომ ეთიკის ნორმების დასაცავად, ოქმის შემდგენი და მოსამართლე უნდა მოერიდონ უცენზურო სიტყვების გამეორებას. პირველ რიგში, სასამართლო უნდა სარგებლობდეს საზოგადოების მხრიდან ნდობით, ამისათვის, გამოხატვის თავისუფლების შესაზღუდად, გამოყენებული ისეთი მკაცრი ღონისძიება, როგორიც პატიმრობაა, ისე უნდა იყოს დასაბუთებული, რომ ობიექტური დამკვირვებელი დარწმუნდეს იმაში, რომ საზოგადოებრივ წესრიგზე და სხვა ადამიანების უფლებებზე თავდასხმა იმდენად მძიმე ხასიათისაა, რომ გამართლებულია საპატიმრო ღონისძიების გამოყენება. როდესაც სასამართლო სხდომაზე დამსწრე, ან სასამართლოს გადაწყვეტილების მკითხველი ობიექტური დამკვირვებლისათვის უცნობია ქმედების სიმძიმე, იმის გამო, რომ გადაწყვეტილებაში კანონსაწინააღმდეგო ქმედება ჯეროვანი სიზუსტით არ არის აღწერილი, ობიექტური დამკვირვებელი ვერ დარწმუნდება იმაში, რომ გამოხატვის თავისუფლების შესაზღუდავად გამოყენებული ღონისძიება პროპორციულია. მეორეს მხრივ, ქმედების ხასიათის და სიმძიმის ზუსტად გადმოსაცემად არ არის აუცილებელი, მოსამართლემ ან პოლიციელმა სასამართლო დარბაზში ან ოფიციალური დოკუმენტში იგივე სიზუსტით გაიმეოროს უცენზურო ფრაზა, როგორც ეს პირმა სამართალდარღვევის ჩადენისას წარმოსთქვა. ქმედების, ერთი მხრივ, კორექტული, ეთიკური ფორმით გადმოსაცემად, მეორე მხრივ, მთელი სიზუსტით წარმოსაჩენად, საკმარისია მაგალითად, დადგენილებაში იმის ჩაწერა: რომ სამართალდამრღვევი იგინებოდა მაგალითად, დედის მისამართით. ამგვარი ფორმით სამართალდარღვევების აღწერა სასამართლო პრაქტიკაში ფართოდ გამოიყენება და ობიექტურ დამკვირვებელს, სავსებით კორექტული ფორმით, სრული სიზუსტით მიუთითებს ჩადენილი სამართალდარღვევის სიმძიმეზე.

ლანძღვად, რაც შეურაცხმყოფელია როგორც ერთი ადამიანისათვის, ისე მთელი საზოგადოებისათვის, დედის გინებასთან ერთად, ითვლება მაგალითად, რომელიმე პოლიტიკოსის ან საჯარო მოხელის მონად მოხსენიება ან მათი რომელიმე ცხოველისათვის შედარება. ამგვარი ვერბალური თავდასხმა, თუკი ის საზოგადოებრივი ინტერესით არის განპირობებული, არათუ პატიმრობის პროპორციულობას, ჯარიმის და, ზოგჯერ, გაფრთხილების გამოყენების პროპორციულობასაც კი შესაძლოა ვერ ასაბუთებდეს. კონსტიტუციის მოთხოვნაა, როდესაც ხდება დემოკრატიულ საზოგადოებაში ისეთი სასიცოცხლოდ მნიშვნელოვანი უფლების შეზღუდვა, როგორიც შეკრების თავისუფლებაა, მოსამართლემ ქმედების შეძლებისდაგვარად ზუსტი აღწერით, წარმოაჩინოს ამ ქმედების მძიმე და სერიოზული ხასიათი, რაც სახელმწიფოსაგან მხოლოდ ისეთი პასუხის გაცემას იმსახურებს, როგორიც პატიმრობაა და სხვა ნაკლებად მკაცრი სახდელის ღონისძიება იქნება არაადეკვატური, ჩადენილი ქმედების სიმძიმიდან გამომდინარე. ღონისძიების პროპორციულობის ამგვარი დასაბუთება დააკმაყოფილებს ობიექტურ დამკვირვებელსაც, რომ გამოხატვის თავისუფლების შეზღუდვა მწვავე სოციალური აუცილებლობით არის გამართლებული და ამით, განმტკიცდება სასამართლოს მიმართ საზოგადოების ნდობა.

ამგვარად, დავით ნებიერიძეს საპროტესტო აქციაზე მონაწილეობისათვის, საქართველოს კონსტიტუციის 21-ე მუხლის პირველი პუნქტით გათვალისწინებული უფლებით სარგებლობისათვის, დაეკისრა პატიმრობა. ეს სადამსჯელო ღონისძიება მოსარჩელესთან მიმართებაში იყო არაპროპორციული. შესაბამისად, მოსარჩელე, „საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 39-ე მუხლის პირველი პუნქტის „ა“ ქვეპუნქტის საფუძველზე, უფლებამოსილია, იდავოს გასაჩივრებული ნორმის კონსტიტუციურობაზე.

გ)სარჩელში მითითებული საკითხი არის საკონსტიტუციო სასამართლოს განსჯადი;

დ) სარჩელში მითითებული საკითხი არ არის გადაწყვეტილი საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ;

ე) სარჩელში მითითებული საკითხი რეგულირდება კონსტიტუციის მე-17 მუხლის პირველი და მეხუთე პუნქტებით, კონსტიტუციის 21-ე მუხლის პირველი პუნქტით და მე-9 მუხლის მე-2 პუნქტით

5. მოთხოვნის არსი და დასაბუთება

1) გამოხატვის და შეკრების თავისუფლება

საქართველოს კონსტიტუციის მე-17 მუხლის პირველი პუნქტი იცავს აზრის და მისი გამოხატვის თავისუფლებას. კონსტიტუციის 21-ე მუხლის პირველი პუნქტით გარანტირებულია შეკრების თავისუფლება. ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსის 166-ე მუხლი ითვალისწინებს 15 დღემდე ადმინისტრაციულ პატიმრობას წვრილმანი ხულიგნობისათვის - საზოგადოებრივი თავშეყრის ადგილებში უცენზურო ლანძღვა-გინების, მოქალაქეებზე შეურაცხმყოფელი გადაკიდების, სხვა ამგვარი ქმედებისათვის, რაც არღვევს საზოგადოებრივ წესრიგსა და მოქალაქეთა სიმშვიდეს. 173-ე მუხლი ითვალისწინებს 15 დღით პატიმრობას სამართალდამცავი ორგანოს წარმომადგენლის კანონიერი მოთხოვნისადმი დაუმორჩილებლობისათვის, სამართალდამცავის შეურაცხყოფისათვის ან სამართალდამცავის მიმართ განხორციელებული ქმედებისათვის, თუკი ეს ქმედება არ წარმოადგენს პოლიციელზე ფიზიკურ ძალადობას, რაც აკრძალულია სისხლის სამართლის კოდექსის 353-ე მუხლით. ამ სარჩელით დავის საგანია საკითხი იმის შესახებ, რომ სადავო ნორმებით გათვალისწინებული პატიმრობა არის არაპროპორციული ღონისძიება შეკრებისა და გამოხატვის თავისუფლების შესაზღუდად.

სიტყვა-სიტყვით ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსის 166-ე მუხლის პირველი ნაწილი კრძალავს საზოგადოებრივი თავშეყრის ადგილზე უცენზურო ლანძღვა-გინებას. საკონსტიტუციო სასამართლომ უცენზურო გამონათქვამები სრულად არ გამორიცხა გამოხატვის თავისუფლების დაცული სფეროდან, თუმცა 166-ე მუხლით აკრძალული გამონათქვამები, საკონსტიტუციო სასამართლომ მე-17-ე მუხლს პირველი პუნქტით ნაკლებად დაცულად მიიჩნია ზვიად კუპრავას საქმეში მიღებულ გადაწყვეტილებაში. საკონსტიტუციო სასამართლოს თქმით: „შეურაცხმყოფელ გამონათქვამებს შესაძლოა განსაკუთრებული დანიშნულება ჰქონდეს ინდივიდისთვის საკუთარი აზრისა და შეხედულებების გადმოსაცემად ხელისუფლების კრიტიკის დროს. თუმცა ეს არ უგულებელყოფს იმ ფაქტს, რომ უხამსი გამოთქმები ნაკლები ღირებულების მატარებელია, რის გამოც, მათი დაცულობის ხარისხი ვერ გაუთანაბრდება არგუმენტირებულ, თუნდაც ძალიან მწვავე კრიტიკას.“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2023 წლის 27 ივლისის N1/4/1394 გადაწყვეტილება საქმეზე ზვიად კუპრავა საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ II-9). ამ არგუმენტზე დაყრდნობით, უხამსი გამონათქვამის აღსაკვეთად 166-ე მუხლით გათვალისწინებული პასუხისმგებლობის ზომა შესაძლოა ჩაითვალოს გამოხატვის თავისუფლებაში ჩარევად, ვინაიდან უხამსი გამონათქვამი მართალია მე-17 მუხლის პირველი პუნქტით ნაკლებად დაცული სიკეთეა, თუმცა იმის თქმაც არ შეიძლება, რომ უცენზურო ლანძღვა-გინება საერთოდ სცილდება მე-17 მუხლის პირველი პუნქტით დაცულ სფეროს და კონსტიტუციით გარანტირებული უფლებების მიღმაა. შესაბამისად, პატიმრობის, როგორც სახელმწიფოს მხრიდან უცენზურო ლანძღვა-გინებისათვის გაცემული პასუხის ღონისძიების პროპორციულობა შეფასებადია კონსტიტუციის მე-17 მუხლის პირველ და მე-5 პუნქტთან, ისევე როგორც 21-ე მუხლის პირველ პუნქტთან, როცა ამ გამონათქვამის წარმოთქმა ხდება შეკრებაზე და ეს არის გზავნილი, რასაც კონკრეტული ადამიანების თავყრილობა ემსახურება.

173-ე მუხლი, 166-ე მუხლისაგან განსხვავებით, ასე პირდაპირ არ ითვალისწინებს შეკრებისა და გამოხატვის თავისუფლების შეზღუდვის შესაძლებლობას, თუმცა სასამართლოს მრავალწლიანი პრაქტიკით, ეს ორი სადავო ნორმა სწორედ გამოხატვის და შეკრების უფლების შესაზღუდად გამოიყენება. მოსარჩელე მხარეს არ სურს, შემოიფარგლოს მხოლოდ მის საქმეზე მიღებული დადგენილებით, იმის დასამტკიცებლად, რომ 166-ე და 173-ე მუხლები, სასამართლოს პრაქტიკით, ზღუდავენ გამოხატვის და შეკრების თავისუფლებას. ამგვარი პრაქტიკის დასამტკიცებლად, მოსარჩელე მხარე მიუთითებს უფრო ავტორიტეტულ ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს გადაწყვეტილებაზე სამ საქმესთან დაკავშირებით: ჩხარტიშვილი საქართველოს წინააღმდეგ (https://hudoc.echr.coe.int/?i=001-224577), ფერაძე და სხვები საქართველოს წინააღმდეგ https://hudoc.echr.coe.int/?i=001-221542) და მაქარაშვილი და სხვები საქართველოს წინააღმდეგ (https://hudoc.echr.coe.int/?i=001-218940)

ჩხარტიშვილის საქმეში ადამიანის უფლებათა ევროპულმა სასამართლომ დაადგინა კონვენციის მე-11 მუხლის (შეკრების თავისუფლება) მე-10 მუხლთან კავშირში (გამოხატვის თავისუფლება)^[1] იმის გამო, რომ ლაშა ჩხარტიშვილმა ლობიოს მარცვლები ესროლა პოლიციას და მათ მიაძახა „სალაფავი მონებს.“^[2] თბილისის საქალაქო სასამართლომ ლაშა ჩხარტიშვილი სცნო ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევად ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსის 173-ე მუხლის პირველი პუნქტით^[3] და შეუფარდა 8 დღე-ღამით პატიმრობა.^[4]

ფერაძის საქმეში აქტივისტებმა საჯარო ადგილას გამოუტანეს ბანერი, სადაც „პანორამას“ არქიტექტორული პროექტი შედარებული იქნა მამაკაცის სასქესო ორგანოსთან. ^[5] თბილისის საქალაქო სასამართლომ აქტივისტები ადმინისტრაციულ სამართალდამრღვევად სცნო ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსის 166-ე მუხლით გათვალისიწინებული წვრილმანი ხულიგნობისათვის და შეუფარდა ჯარიმა, რაც იმ დროისათვის იყო 100 ლარი.^[6] ადამიანის უფლებათა ევროპულმა სასამართლომ ამ საქმეში დაადგინა კონვენციის მე-11 მუხლის დარღვევა (შეკრების თავისუფლება) მე-10 მუხლთან (გამოხატვის თავისუფლება) კავშირში.^[7]

მაქარაშვილის და სხვების საქმეში, დავით კაჭარავა დაკავებული იქნა 2019 წლის 18 ნოემბერს პარლამენტის წინ გამართულ აქციაზე,^[8] როცა შეკრების მონაწილეები ითხოვდნენ კონსტიტუციურ ცვლილებებს და სრულად პროპორციულ საარჩევნო სისტემაზე გადასვლას.^[9] დავით კაჭარავა დააკავეს 7:15 საათზე. ადმინისტრაციული დაკავების ოქმის მიხედვით, მისი დაკავება მოხდა რუსთაველის გამზირზე პარლამენტის მიმდებარე ტერიტორიაზე. დაკავების ოქმში აღნიშნული იყო, რომ მომჩივანი იგინებოდა (აქაც არ იყო აღნიშნული, კონკრეტულად რას ამბობდა). ოქმში ასევე არ იყო აღნიშნული, რომ მომჩივანი მონაწილეობდა დემონსტრაციაში და განზრახ არ დაემორჩილა პოლიციის კანონიერ მოთხოვნას, კაჭარავა დააკავეს სამართალდარღვევათა კოდექსის 166-ე და 173-ე მუხლებით.^[10] დავით კაჭარავა გაამართლეს წვრილმა ხულიგნობაში, მტკიცებულებების არქონის გამო, თუმცა ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევად იქნა ცნობილი 173-ე მუხლით და მას შეეფარდა ადმინისტრაციული პატიმრობა 4 დღე-ღამით.^[11] 173-ე მუხლით ჩადენილი სამართალდარღვევა გამოიხატებოდა იმაში, რომ დავით კაჭარავას გადაკეტილი ჰქონდა რუსთაველის გამზირი და არ აძლევდა მანქანებს გადაადგილების შესაძლებლობას. პოლიციამ დავით კაჭარავას მოსთხოვა გზის გახსნა, რასაც ეს უკანასკნელი არ დაემორჩილა, რის გამოც ცნობილი იქნა სამართალდამრღვევად პოლიციის კანონიერი მოთხოვნისადმი დაუმორჩილებლობისათვის.^[12] ადამიანის უფლებათა ევროპულმა სასამართლომ დავით კაჭარავასთან მიმართებაში დაადგინა კონვენციის მე-11 მუხლის დარღვევა. ^[13] ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს განმარტებით, რომც დავუშვათ ის, რომ მომჩივანი იყო ერთ-ერთი იმათგანი, რომელიც პარლამენტის შენობის მიმდებარედ არსებული ტროტუარიდან გადავიდა ტრანსპორტის სავალ ნაწილზე, ქვეყნის შიდა სასამართლოს არ დაუდგენიათ, რამდენად იყო მისი მხრიდან ტრანსპორტის ბლოკირება განზრახი ქმედება, ხომ არ ყოფილა ტრანსპორტის მოძრაობის შეფერხება იმით გამოწვეული რომ ტროტუარზე დემონსტრანტები, მათი რაოდენობიდან გამომდინარე, ვერ დაეტივნენ და ამიტომ გადავიდნენ ტრანსპორტის სავალ ნაწილზე. ამ გარემოებების დადგენის შემდეგ უნდა შეფასებულიყო პოლიციის მოთხოვნის კანონიერება. ^[14]

ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს მიერ განხილული ეს სამი საქმე მეტყველებს იმაზე, რომ ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევებს საერთო სასამართლოების მიერ მინიჭებული აქვს იმგვარი ნორმატიული შინაარსი, რომ ამ ორ ნორმას შეუძლია არა მარტო შეზღუდოს, არამედ დაარღვიოს კიდეც საქართველოს კონსტიტუციის მე-17 მუხლის პირველი პუნქტის პირველი წინადადებით გარანტირებული აზრის თავისუფლად გამოხატვის, ისე 21-ე მუხლის პირველი პუნქტით გარანტირებული შეკრების თავისუფლება. ზემოთ უკვე წარმოვაჩინეთ ის, რომ მოსარჩელე დავით ნებიერიძის მიმართ იმავე შინაარსით გამოიყენეს სადავო ნორმები საერთო სასამართლოებმა როგორც ლაშა ჩხარტიშვილის, ნატალია ფერაძის და დავით კაჭარავას მიმართ, რის გამოც დაირღვა ევროპული კონვენციის მე-11 მუხლი ცალკე აღებული და მე-10 მუხლთან კავშირში.

ამგვარად, საერთო სასამართლოების მრავალწლიანი პრაქტიკით, შეიქმნა სამართალდარღვევათა კოდექსის 166-ე მუხლისა და 173-ე მუხლის იმგვარი ნორმატიული შინაარსი, რომლითაც შესაძლებელია ამ ნორმებზე დაყრდნობით გამოხატვის და შეკრების თავისუფლების უშუალოდ შეზღუდვა. „სადავო ნორმის შინაარსის განსაზღვრისას საკონსტიტუციო სასამართლო, სხვადასხვა ფაქტორებთან ერთად, მხედველობაში იღებს მისი გამოყენების პრაქტიკას. საერთო სასამართლოები, თავისი კომპეტენციის ფარგლებში, იღებენ საბოლოო გადაწყვეტილებას კანონის ნორმატიულ შინაარსთან, მის პრაქტიკულ გამოყენებასთან და, შესაბამისად, მის აღსრულებასთან დაკავშირებით. აღნიშნულიდან გამომდინარე, საერთო სასამართლოების მიერ გაკეთებულ განმარტებას აქვს დიდი მნიშვნელობა კანონის რეალური შინაარსის განსაზღვრისას. საკონსტიტუციო სასამართლო, როგორც წესი, იღებს და იხილავს საკანონმდებლო ნორმას სწორედ იმ ნორმატიული შინაარსით, რომლითაც იგი საერთო სასამართლომ გამოიყენა. ... გამონაკლის შემთხვევაში, საკონსტიტუციო სასამართლო ასევე უფლებამოსილია, არ მიიღოს საერთო სასამართლოს მიერ შემოთავაზებული განმარტება, თუ ის აშკარად არაგონივრულია“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2015 წლის 4 მარტის №1/2/552 გადაწყვეტილება საქმეზე „სს „ლიბერთი ბანკი“ საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-16).

საერთო სასამართლოების მრავალწლიანი და თანმიმდევრული პრაქტიკა, რომელიც წვრილმან ხულიგნობის და სამართალდამცავი ორგანოს წარმომადგენლის კანონიერი მოთხოვნისადმი დაუმორჩილებლობის სამართალდარღვევის ობიექტურ შემადგენლობაში ხედავს გამოხატვის და შეკრების თავისუფლების შეზღუდვის რესურსს, ვერ იქნება არაგონივრული, მით უმეტეს მაშინ, როცა არც ერთ სააპელაციო სასამართლოს, ადმინისტრაციული სამართალდარღვევების საქმეებზე საბოლოო ინსტანციის სასამართლოს, არ უცვნია ეს პრაქტიკა უკანონოდ. პირიქით, სააპელაციო სასამართლოები ქვემდგომი ინსტანციის სასამართლოების ძალაში დატოვებით, ყველა შემთხვევაში, განამტკიცებდნენ ამ პრაქტიკას. ამგვარად, სამართალდარღვევათა კოდექსის 166-ე და 173-ე მუხლებს აქვს იმგვარი ნორმატიული შინაარსი, რომელსაც უშუალოდ შეუძლია შეზღუდოს გამოხატვის და შეკრების თავისუფლება. სადავო ნორმები შეფასებადია კონსტიტუციის მე-17 მუხლის პირველ და მე-5 პუნქტებთან, ასევე 21-ე მუხლის პირველ პუნქტთან

2) სამართალდამცავი ორგანოს წარმომადგენლის მოთხოვნისადმი დაუმორჩილებლობისათვის დაწესებული სანქციის შესაბამისობა შეკრების თავისუფლებასთან

როგორც მოსარჩელე დავით ნებიერიძის, ასევე ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს მიერ განხილული ლაშა ჩხარტიშვილის და დავით კაჭარავას საქმიდან გამოჩნდა, რომ სამართალდარღვევათა კოდექსის 173-ე მუხლით შეკრების თავისუფლებაში ჩარევა ხდება მაშინ, როცა დემონსტრაციის მონაწილეები, საპროტესტო აქციის ჩასატარებლად, იკავებენ ტრანსპორტის სავალ ნაწილს და აფერხებენ ტრანსპორტის მოძრაობას. ამ შემთხვევაში პოლიცია ითხოვს ტრანსპორტის სავალ ნაწილზე დემონსტრაციის შეწყვეტას და ტრანსპორტისათვის გადაადგილების შესაძლებლობის მიცემას. ამ მოთხოვნის შეუსრულებლობა ქმნის ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსის 173-ე მუხლით გათვალისწინებულ ობიექტურ შემადგენლობას და როგორც მოსარჩელის, დავით კაჭარავას და ლაშა ჩხარტიშვილის საქმეები მეტყველებს, დემონსტრაციის მონაწილის მიმართ შესაძლოა გამოყენებული იქნეს მათ შორის სადავოდ გამხდარი 15 დღემდე ადმინისტრაციული პატიმრობა, თუნდაც დემონსტრანტების რაოდენობიდან გამომდინარე აუცილებელია ტრანსპორტის სავალი გზის გადაკეტვა, ვინაიდან დემონსტრანტების რაოდენობა არის იმგვარი, რომ ისინი ვერ თავსდებიან ტროტუარზე და აუცილებელია გონივრული ვადით ტრანსპორტის სავალი ნაწილის გადაკეტვა, საზოგადოებრივი ინტერესის მქონე საკითხზე პროტესტის გამოსახატად. ამ შემთხვევაში ადამიანს პატიმრობა შეიძლება შეეფარდოს, მაშინაც, როდესაც ერთი წლის განმავლობაში არ ყოფილა სამართალდამრღვევად ცნობილი ერთგვაროვანი სახის სამართალდარღვევის ჩადენისათვის. სწორედ ამ ნორმატიული შინაარსით გამოიყენეს 173-ე მუხლი სასამართლოებმა დავით ნებიერიძის, ლაშა ჩხარტიშვილის და დავით კაჭარავას საქმეში, რაც მიუთითებს იმაზე, რომ 173-ე მუხლს შეკრების თავისუფლების შემზღუდველი ნორმატიული შინაარსი გააჩნია.

საკონსტიტუციო სასამართლოს პრაქტიკის თანახმად, „შეკრებებისა და მანიფესტაციების უფლება მოიცავს შეკრების გამართვის ადგილის, დროის, ფორმისა და შინაარსის არჩევის უფლებას. თუმცა ამ უფლების რეალიზება არა მხოლოდ სხვათა გადაადგილების თავისუფლებას, არამედ, ასევე გადაადგილების მსურველთა პროფესიული საქმიანობის ან საკუთრებით შეუფერხებელი სარგებლობის უფლებას შეიძლება დაუპირისპირდეს. შეკრებაში (მანიფესტაციაში) მონაწილეთა მიერ აზრის მწვავე ფორმით გამოხატვის და გზის თვითნებური გადაკეტვის მიზანს ხელისუფლების ან/და საზოგადოების ყურადღების მიპყრობა წარმოადგენს. ასეთ შემთხვევაში, სხვათა გადაადგილების თავისუფლების შეზღუდვა, შეკრების (მანიფესტაციის) მონაწილეთა მიერ მაქსიმალური ეფექტის მიღწევის საშუალებად არის ქცეული.” (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2011 წლის 18 აპრილის N2/482,483,487,502 გადაწყვეტილება II-34) მესამე პირთათვის გადაადგილების თავისუფლების შეზღუდვა, შეკრების (მანიფესტაციის) უფლების რეალიზაციის თანმდევ შედეგს, მის გვერდით მოვლენას შეიძლება წარმოადგენდეს (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2011 წლის 18 აპრილის N2/482,483,487,502 გადაწყვეტილება II-35). „როდესაც უფლებებს შორის კოლიზია გარდაუვალია - იმ შემთხვევაში, როდესაც შეკრებების ან მანიფესტაციის მონაწილეთა რაოდენობა სხვათა გადაადგილებას შეუძლებელს ხდის, სადავო ნორმების თანახმად, უპირატესობა კონსტიტუციის 21-ე მუხლით დაცულ უფლებას ენიჭება, ვინაიდან სხვაგვარად შეკრების და მანიფესტაციის თავისუფლება ხელმიუწვდომელი იქნებოდა მრავალრიცხოვანი შეკრების მონაწილეთათვის, რომლებიც სხვათა უფლებების დაცვის მიზნით, იძულებული იქნებიან საერთოდ უარი თქვან შეკრების უფლების რეალიზებაზე. შესაბამისად, შეკრების (მანიფესტაციის) უფლებას უპირატესობა უნდა მიენიჭოს, თუ მისი რეალიზება სხვათა უფლებების შეზღუდვის გარეშე შეუძლებელია, როდესაც გზის სავალი ნაწილის გადაკეტვა ობიექტურ აუცილებლობას წარმოადგენს (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2011 წლის 18 აპრილის N2/482,483,487,502 გადაწყვეტილება II-35).

საკონსტიტუციო სასამართლოს განმარტების თანახმად, „როდესაც საქმე ეხება სპონტანურ რეაქციას მიმდინარე მოვლენებთან დაკავშირებით, არათუ 5 დღით, არამედ რამდენიმე საათით პროტესტის გადავადებაც კი შესაძლოა, გადამწყვეტი ან არსებითი აღმოჩნდეს და ეჭვქვეშ დააყენოს პროტესტის სიმწვავე და ეფექტურობა“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2019 წლის 4 ივლისის №1/5/1271 გადაწყვეტილება საქმეზე „ბესიკ ქათამაძე, დავით მჟავანაძე და ილია მალაზონია საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-33). ამგვარად, საკონსტიტუციო სასამართლო მიიჩნევს, რომ შეკრების/მანიფესტაციის ადგილი და დრო მნიშვნელოვანი ფაქტორებია, რომლებიც განსაზღვრავს მათ ქმედითობას. ერთი მხრივ, მნიშვნელოვანია ადგილი, რადგან შეკრების/მანიფესტაციის მონაწილენი, ჩვეულებრივ, ცდილობენ მიიპყრონ რაც შეიძლება მეტი ადამიანის ყურადღება. სწორედ ამიტომ, როგორც წესი, მათ ჩასატარებლად ხალხმრავალი ადგილების, ქალაქის მთავარი ქუჩებისა თუ მოედნების, კონკრეტული ორგანოებისა თუ დაწესებულებების ახლომდებარე ტერიტორიების შერჩევა ხდება, რაც იწვევს მოძრაობის შეფერხებას. მეორე მხრივ, თანაბრად მნიშვნელოვანია დროულობა, რამდენადაც, ხშირად, სწორედ მასზეა დამოკიდებული საზოგადოებრივი რეაქციის სიმწვავე, მისთვის დამახასიათებელი საზოგადოებრივი მუხტის სიმძლავრე და, შესაბამისად, პრობლემაზე ზეგავლენის მოხდენის რესურსი. ზემოაღნიშნულის გათვალისწინებით, წინასწარი გაფრთხილების გარეშე სპონტანური შეკრების აკრძალვა ტრანსპორტის სამოძრაო ტერიტორიაზე ან/და მოძრაობის შეფერხებით, წარმოადგენს იმგვარი ხასიათის შეზღუდვას, რომელიც განსაზღვრულ კონკრეტულ შემთხვევაში, შეიძლება აზრს უკარგავდეს ამ თავისუფლებით სარგებლობას, აცლიდეს მთავარ დანიშნულებას, რაც მას ყოველ დემოკრატიულ საზოგადოებაში უნდა გააჩნდეს (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2023 წლის 14 დეკემბრის N3/3/1635 გადაწყვეტილება საქმეზე საქართველოს სახალხო დამცველი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ II-35).

როგორც საქართველოს საერთო სასამართლოს პრაქტიკა (დავით ნებიერიძის და დავით კაჭარავას საქმეები) მიუთითებს, გზის გადაკეტვისთვის სასამართლო ისე აკისრებს 173-ე მუხლის პირველი ნაწილით გათვალისწინებულ ადმინისტრაციულ პატიმრობას, რომ არ ითვალისწინებს შემდეგ გარემოებებს: არსებობდა თუ არა გაფრთხილება, პროტესტის საგანი იყო 5 დღით ადრე განჭვრეტადი მიმდინარე საზოგადოებრივ-პოლიტიკური პრობლემა თუ სახეზე იყო წინასწარ გაუთვალისწინებელი მოვლენა, რომელზეც საჭირო იყო დაუყოვნებელი რეაგირება; 5 დღით ადრე წინასწარი გაფრთხილების გარეშე ჩატარებულ დემონსტრაციაზე მივიდა თუ არა საკმარისი რაოდენობის დემონსტრანტი, რათა ტრანსპორტის სავალი ნაწილის გადაკეტვა მომხდარიყო. ადმინისტრაციული პატიმრობის გამოყენება შეიძლება მაშინ, როცა განზრახ იკეტება ტრანსპორტის სამოძრაო ადგილი და მაშინაც, როცა ტრანსპორტის მოძრაობის შეწყვეტა არის არა განზრახი ქმედების, არამედ შეკრების ჩატარების ადგილზე დიდი რაოდენობით ხალხის მისვლის შედეგი, რომელთა განთავსება ვერ ხერხდება პროტესტის ადრესატი დაწესებულების მიმდებარე ტერიტორიაზე არსებულ ტროტუარზე და აუცილებელია საჯარო დაწესებულების მიმდებარედ ტრანსპორტის მოძრაობის ადგილის დაკავება.

დავით ნებიერიძის საქმის განმხილველმა მოსამართლემ ისე შეუფარდა დავით ნებიერიძეს, არ დაინტერესებულა არსებობდა თუ არა სუს-ის წინ შეკრების ჩატარების გაფრთხილება თუ ეს იყო სპონტანური პროტესტი. ასევე მოსამართლეს არ გაურკვევია ის, სუსის წინ მივიდა თუ არა დემონსტრანტების იმგვარი რაოდენობა, რომელთა განთავსება სუსის გასწვრივ არსებულ ტროტუარზე ვერ ხერხდებოდა. 2021 წელს არსებობდა შინაგან საქმეთა მინისტრის №1002 ბრძანება, რომელიც ითვალისწინებდა სპონტანური შეკრების შესაძლებლობას, მაგრამ „შეკრებებისა და მანიფესტაციების შესახებ“ კანონი და მეტიც, საკონსტიტუციო სასამართლოს პრაქტიკა ჯერ კიდევ არ ითვალისწინებდა სპონტანური შეკრების შესაძლებლობას. წინასწარი გაუთვალისწინებელ მოვლენაზე, მერიის გაფრთხილების გარეშე, გზის გადაკეტვის შემთხვევაში, შინაგან საქმეთა სამინისტროს წარმოეშობოდა, საგზაო მოძრაობის აღდგენის მოთხოვნის უფლება, იმიტომ რომ სპონტანური პროტესტი კანონგარეშედ იყო გამოცხადებული. ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს პრაქტიკის მიხედვით, „წინასწარი გაფრთხილების გარეშე ჩატარებული დემონსტრაცია არის უკანონო, ამის მიუხედავად, ევროპული სასამართლო მიუთითებს, ამგვარ კანონდარღვევა არ ამართლებს შეკრების თავისუფლების უფლების შეზღუდვას.“ (OYA ATAMAN v. TURKEY Application no. 74552/01 §39, 5 December 2006).

გაფრთხილების არ არსებობას, შეკრების უკანონო ხასიათს არ გაჰყავს, სხვა მხრივ, მშვიდობიანი შეკრება კონსტიტუციის 21-ე მუხლის პირველი პუნქტით დაცული სფეროს მიღმა. გაფრთხილების გარეშე შეკრების ჩატარების შემთხვევაში მკაცრად ფასდება ის სარგებელი, რაც მოაქვს, გადაადგილების თავისუფლების უზრუნველსაყოფად, შეკრების თავისუფლებაზე პატიმრობის სახით დაწესებულ შეზღუდვას. ასე რომ იმ შემთხვევაშიც კი, როცა არ არსებობს სპონტანური შეკრების ჩატარების საფუძველი - წინასწარ გაუთვალისწინებელი მოვლენა - ამის მიუხედავად, ტრანსპორტის სამოძრაო ადგილას ტარდება შეკრება, მერიის წინასწარი გაფრთხილების გარეშე, სახელმწიფო კვლავ შებოჭილია შეკრების თავისუფლების პატივისცემის ვალდებულებით და მას ეკისრება იმის ვალდებულება, კანონდარღვევისათვის - გზის უნებართვოდ გადაკეტვისათვის - არ გამოიყენოს არაპროპორციული სანქცია - პატიმრობის სახით, თუ გზის გადაკეტვა, ობიექტურად გამოწვეულია შეკრების ჩატარების ადგილას ხალხის დიდი ნაკადის თავმოყრით, მაშინ როცა დემონსტრანტების განთავსება შეუძლებელია ტროტუარზე. როგორც ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს მიერ განხილული დავით კაჭარავას საქმე მეტყველებს, ასეთ შემთხვევაში გზის გადაკეტვისათვის ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსის 173-ე მუხლით გათვალისწინებული პატიმრობის გამოყენება არღვევს შეკრების თავისუფლებას.

საკონსტიტუციო სასამართლოს პრაქტიკის მიხედვით, უნდა აღინიშნოს, რომ 21-ე მუხლი არ იძლევა შეკრების თავისუფლების შეზღუდვის ლეგიტიმური მიზნების ჩამონათვალს, როგორც ეს გათვალისწინებულია მე-17 მუხლით გამოხატვის თავისუფლებაში ჩარევის მართლზომიერების შეფასებისთვის. თუმცა ვინაიდან კონსტიტუციის მე-17 მუხლი შეკრების (მანიფესტაციის) ფორმით აზრის გამოხატვასაც მოიცავს, ამ ფარგლებში მე-17-ე და 21-ე მუხლებით დაცული უფლებების შინაარსი და მათი შეზღუდვის საფუძველი იდენტური შეიძლება იყოს. შესაბამისად, შეკრების (მანიფესტაციის) უფლების შემზღუდველი ნორმების კონსტიტუციასთან შესაბამისობის საკითხი კონსტიტუციის მე-17 მუხლით დაწესებული სტანდარტით შეიძლება შეფასდეს (mutatis mutandis საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2011 წლის 18 აპრილის N2/482,483,487,502 გადაწყვეტილება II-5).

ასეთ შემთხვევაში პატიმრობის გამოყენებით შეკრების თავისუფლების შეზღუდვა ემსახურება ისეთი ლეგიტიმური მიზნის მიღწევას, როგორიც არის გადაადგილების თავისუფლების დაცვა. ეს უკანასკნელი შეესაბამება კონსტიტუციის მე-17 მუხლის მე-5 პუნქტით გათვალისწინებულ სხვათა უფლებათა დაცვის ლეგიტიმურ მიზანს. 15-დღემდე პატიმრობა არის ამ ლეგიტიმური მიზნის მისაღწევად გამოსადეგი მაგრამ არა აუცილებელი საშუალება. იმის გათვალისწინებით, 15 დღემდე ადმინისტრაციული პატიმრობის გამოყენება ნებადართულია მათ შორის მაშინ, როცა ადამიანი ერთი წლის განმავლობაში არ ყოფილა ცნობილი ადმინისტრაციულ სამართალდამრღვევად, ჯარიმა უზრუნველყოფს გადაადგილების თავისუფლების ლეგიტიმური მიზნის მიღწევას იმავე ეფექტურობით, როგორც პატიმრობა. შესაბამისად, არავითარი აუცილებლობას არ წარმოადგენს პატიმრობა გამოყენებულ იქნეს იმ პირის მიმართ, ვისაც მერიის წინასწარი გაფრთხილების გარეშე, სპონტანური დემონსტრაციის არ არსებობის პირობებში განზრახ არ გადაუკეტავს ტრანსპორტის სამოძრაო ადგილი და ტრანსპორტის შეფერხება გამოიწვია, წინასწარი გაფრთხილების გარეშე ჩატარებულ აქციაზე დემონსტრანტების დიდმა რაოდენობამ. 2000-დან 3000 ლარამდე დიდ ოდენობის ჯარიმა ისეთივე ეფექტურობით უზრუნველყოს გადაადგილების თავისუფლების ლეგიტიმური მიზნის მიღწევას, როგორც პატიმრობა. ამიტომ ასეთ პირობებში პატიმრობის გამოყენება არაპროპორციული სახდელია და ეწინააღმდეგება კონსტიტუციის 21-ე მუხლის პირველ პუნქტს და მე-17 მუხლის მე-5 პუნქტს.

3) პოლიციელის სიტყვიერი შეურაცხყოფისათვის, ექსპრესიული ქმედებისათვის, წვრილმანი ხულიგნობისათვის დაკისრებული პატიმრობის შესაბამისობა კონსტიტუციის მე-17 მუხლის პირველ და 21-ე მუხლის პირველ პუნქტთან

ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსის 173-ე მუხლის პირველი პუნქტის მეორე ალტერნატივის შესაბამისად, იკრძალება პოლიციელისათვის სიტყვიერი შეურაცხყოფის მიყენება. ჩხარტიშვილის საქმეზე ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს გადაწყვეტილებიდან ირკვევა, რომ საერთო სასამართლოებმა (თბილისის საქალაქო და სააპელაციო სასამართლოებმა) ამ დისპოზიციის ქვეშ მოაქციეს საპროტესტო აქციაზე პოლიციის მიმართ წარმოთქმული ფრაზა - „მონებო“ „მონების სალაფავი პოლიციას“^[15] ჩხარტიშვილის საქმიდან ასევე ირკვევა, რომ თბილისის საქალაქო და სააპელაციო სასამართლოს მიერ დადგენილი ნორმატიული შინაარსით, ამ ფრაზის წარმოთქმის გამო დასაშვებია პირველივე შემთხვევაში სამართალდამრღვევის მიმართ ადმინისტრაციული პატიმრობის გამოყენება. ^[16]

173-ე მუხლის დისპოზიციის მესამე ალტერნატიულ ობიექტურ შემადგენლობას წარმოადგენს პოლიციელის მიმართ სხვა შეურაცხმყოფელი ქმედების განხორციელება (გარდა საქართველოს სისხლის სამართლის კოდექსით გათვალისწინებული შემთხვევისა). ამ შემთხვევაში იგულისხმება არა ვერბალური გამოხატვა, არამედ ქმედება, რასაც საკომუნიკაციო ფუნქცია გააჩნია (ექსპრესიული ქმედება). ეს ქმედება უნდა იყოს პოლიციელისათვის შეურაცხმყოფელი, თუმცა მინიმალურადაც კი არ უნდა შეიცავდეს პოლიციაზე ფიზიკური ძალადობის ნიშნებს, წინააღმდეგ შემთხვევაში, ქმედება დაკვალიფიცირდება სისხლის სამართლის კოდექსის 353-ე მუხლით. 173-ე მუხლის ქვეშ თბილისის საქალაქო და სააპელაციო სასამართლომ მოაქციეს პოლიციის მიმართულებით ლობიოს მარცვლების სროლა. ჩხარტიშვილის საქმეზე თბილისის საქალაქო სასამართლომ განაცხადა:

„საქმის მასალებიდან, სასამართლოსათვის წარდგენილი მტკიცებულებებიდან, მხარეთა ახსნა-განმარტებიდან და ვიდეო-მასალიდან ირკვევა, რომ ადმინისტრაციულ პასუხისგებაში მიცემულმა პირმა პოლიციელებს უწოდა „მონები,“ ესროლა ლობიოს მარცვლები და განაცხადა, რომ ეს იყო „სალაფავი მონებისათვის.“ სასამართლო მიუთითებს „პოლიციის შესახებ“ კანონის 48-ე მუხლის მე-3 პუნქტზე, რომლის მიხედვითაც, სამსახურებრივი მოვალეობის შესრულების დროს, პოლიციის პატივისა და ღირსების შეურაცხყოფა, იწვევს საქართველოს კანონმდებლობით გათვალისწინებულ პასუხისმგებლობას. ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსის 173-ე მუხლი პირდაპირ განსაზღვრავს პასუხისმგებლობას პოლიციის კანონიერი მოთხოვნისადმი დაუმორჩილებლობისათვის, მათი სიტყვიერი შეურაცხყოფისათვის და მათ მიმართ განხორციელებული შეურაცხმყოფელი მოქმედებებისათვის. ამის გამო, სასამართლო თვლის, რომ პოლიციის ღირსების ხელყოფა - მისთვის „მონის“ დაძახება და ლობიოს მარცვლების სროლა, როცა ლობიო გამოხატავს სალაფავს მონისათვის - არ შეიძლება მიჩნეული იქნეს პროტესტის ფორმად.“^[17]

რაც შეეხება ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსის 166-ე მუხლს, ნატალია ფერაძის და სხვათა საქმიდან იკვეთება, რომ თბილისის საქალაქო და სააპელაციო სასამართლოს პრაქტიკის მიხედვით, 166-ე მუხლით გათვალისწინებული ქმედების ობიექტური შემადგენლობის ქვეშ შეიძლება მოექცეს საჯარო ადგილას არქიტექტურული პროექტის შედარება მამაკაცის სასქესო ორგანოსთან. მოსარჩელის საქმიდან იკვეთება, რომ მას და მის საპროცესო თანამონაწილეებს ადმინისტრაციული პასუხისმგებლობა დააკისრეს 166-ე მუხლით უმისამართო გინებისათვის, ასევე ლანძღვისათვის. როგორც ჩანს მოსამართლემ არ ჩათვალა საჭიროდ, დადგენილებაში ჩაეწერა ის, თუ რას ეხებოდა ეს ლანძღვა-გინება. უცნობია, ამ საქმეში დავით ნებიერიძე და მისი საპროცესო თანამონაწილეები პოლიტიკოსებს უწოდებდნენ თუ არა მონებს. ნებისმიერ შემთხვევაში პოლიტიკოსებისათვის მონების ძახილი ან არქიტექტურული პროექტების სასქესო ორგანოებთან შედარება ექცევა 166-ე მუხლის ზემოქმედების ქვეშ და პირველივე შემთხვევაში ითვალისწინებს პატიმრობას 15 დღემდე. იმის მიუხედავად, რომ ნატალია ფერაძის საქმეში გამოყენებული იქნა ჯარიმა, მოსარჩელის საქმეში, ისე რომ არ გარკვეულა ლანძღვა-გინების შინაარსი, მას დაეკისრა პატიმრობა. ეს გარემოება იმაზე მიუთითებს, რომ პატიმრობის გამოყენებისათვის არავითარი მნიშვნელობა არა აქვს შეურაცხმყოფელი გამონათქვამის სერიოზულობის, სიმძაფრისა და ექსცესიურობის ხარისხს და ნებისმიერი მათგანისათვის არის შესაძლებელი მოსამართლემ გამოიყენოს 166-ე მუხლით გათვალისწინებული პატიმრობა.

საინტერესოა, ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსის 166-ე მუხლის ისტორიული განმარტებაც. 2021 წლის 29 აპრილამდე ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსის 166-ე მუხლის პირველი ნაწილი იყო შემდეგი შინაარსის: წვრილმანი ხულიგნობა − საზოგადოებრივ ადგილებში ლანძღვა-გინება, მოქალაქეებზე შეურაცხმყოფელი გადაკიდება და სხვა ამგვარი მოქმედება, რომელიც არღვევს საზოგადოებრივ წესრიგსა და მოქალაქეთა სიმშვიდეს, – გამოიწვევს დაჯარიმებას 500 ლარიდან 1000 ლარამდე ოდენობით ან, თუ საქმის გარემოებებისა და სამართალდამრღვევის პიროვნების გათვალისწინებით ამ ზომის გამოყენება არასაკმარისად იქნება მიჩნეული, – ადმინისტრაციულ პატიმრობას 15 დღემდე ვადით.“ 2021 წლის 29 აპრილს ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსის 166-ე მუხლის პირველ პუნქტში შევიდა ცვლილება, რომლის მიხედვითაც, ჩანაწერი - „თუ საქმის გარემოებებისა და სამართალდამრღვევის პიროვნების გათვალისწინებით ამ ზომის გამოყენება არასაკმარისად იქნება მიჩნეული“ - იქნა ამოღებული, რითაც მოსამართლეს მიეცა უფლება, როდესაც საქმეში არ არსებობს რაიმე სახის დამამძიმებელი გარემოება, ერთი წლის განმავლობაში პირს არ ჩაუდენია ადმინისტრაციული სამართალდარღვევა, ასეთ შემთხვევაშიც კი გამოიყენოს ადმინისტრაციული პატიმრობა 15 დღემდე ვადით.

2021 წლის 29 აპრილის ცვლილებით ადმინისტრაციული პატიმრობა აღარ არის ultima ratio საშუალება. ამ ცვლილებით ნათელი იყო კანონმდებლის ნება - შეკრების და გამოხატვის საქმეებზე, როდესაც ადამიანები გამოხატავენ პროტესტს საზოგადოებრივი ინტერესის მქონე საკითხზე, დარღვევის მცირე მნიშვნელობის მიუხედავად, მოსამართლეს მიეცა ნება, ჯარიმის ნაცვლად, გამოიყენოს ადმინისტრაციული პატიმრობა. მოსარჩელე დავით ნებიერიძე, სწორედ, 166-ე მუხლის 2021 წლის 29 აპრილის რედაქციის საფუძველზე მოხვდა ადმინისტრაციულ პატიმრობაში (დავით ნებიერიძე სამართალდამრღვევად სცნეს 2021 წლის 12 ნოემბერს ჩადენილი ქმედებისათვის, როდესაც 2021 წლის 29 აპრილის ცვლილებები უკვე ძალაში იყო შესული). დავით ნებიერიძის საქმეში სასამართლომ არ ჩათვალა საჭიროდ, გაერკვია უმისამართო გინების კონკრეტული შინაარსი, დაესახელებინა კონკრეტულად, რაში მდგომარეობდა ამ სამართალდამრღვევის დამამძიმებელი გარემოება, (მეტიც, მოსამართლე მიუთითებს იმაზე, რომ ითვალისწინებს სამართალდარღვევის შემამსუბუქებელ და დამამძიმებელ გარემოებას. უნდა ვივარაუდოთ, რომ საქმეში შემამსუბუქებელი გარემოებაც ყოფილა, თუმცა არც შემამსუბუქებელი, არც დამამძიმებელი გარემოება დადგენილებაში სახელდებით არ არის მოხსნიებული). შეეფასებინა მისი სიმძიმე და მხოლოდ ამის შემდეგ გამოეყენებინა პატიმრობა. ამის მიზეზი სავარაუდოდ უნდა იყოს ის, რომ 2021 წლის 29 აპრილს განხორციელებული ცვლილებებით, ნებისმიერი შინაარსისა თუ სიმძიმის ლანძღვა-გინება იწვევს სახდელის უმკაცრესი ზომის - პატიმრობის გამოყენებას, რაც აზრის გამოხატვის თავისუფლების არაპროპორციულ ჩარევად უნდა იყოს მიჩნეული. სადავო ნორმის მიხედვით, მოსამართლეს ენიჭება აბსოლუტური დისკრეცია - გამოიყენოს ჯარიმა ან პატიმრობა, თუმცა არ დაასაბუთოს, რატომ არის შეუძლებელი ჯარიმის გამოყენებით სახდელის მიზნების მიღწევა და რატომ ხდება პატიმრობის გამოყენება ამისათვის აუცილებელი. ამის ნათელი მაგალითია ნებიერიძის საქმე, სადაც ოთხი სამართალდამრღვევის ქმედებები ერთმანეთისაგან არაფრით განსხვავდებოდა, თუმცა მოსამართლემ მხოლოდ ერთს შეუფარდა ჯარიმა, დანარჩენ სამს - სხვადასხვა ხანგრძლივობის პატიმრობა. ეს გარემოება უდავოდ მეტყველებს მოსამართლის აბსოლუტურ დისკრეციაზე, ყოველგვარი დასაბუთების გარეშე გამოიყენოს პატიმრობა წვრილმანი ხულიგნობის საქმეებში. დემოკრატიულ საზოგადოებაში გამოხატვის თავისუფლების მნიშვნელობის გამო, მისი შეზღუდვის შემთხვევაში უნდა იქნეს გამოყენებული მხოლოდ სათანადო პროპორციულობის სახდელი. პატიმრობა მოსამართლემ უნდა გამოიყენოს მხოლოდ მაშინ, როდესაც არსებობს ამის მწვავე სოციალური აუცილებლობა, რაც გამოწვეულია ჩადენილი ქმედების სიმძიმით, დასაცავი ლეგიტიმური მიზნისათვის მიყენებული საფრთხის სერიოზულობით. მოსამართლე, რომელიც იყენებს პატიმრობას გამოხატვის თავისუფლების შესაზღუდავად, პირველ რიგში, სასამართლოს დადგენილებაში უნდა წარმოაჩენდეს იმას, რამდენად სერიოზულია ის ზიანი, რაც დადგა ადამიანის მიერ გამოხატვის თავისუფლების სარგებლობის შედეგად, რომლის აღსაკვეთადაც პატიმრობაა ერთადერთი გამართლებული ღონისძიებაა, რომ სხვა ნაკლებად მძიმე სახდელით ვერ იქნება ლეგიტიმური მიზანი სათანადო ეფექტურობით დაცული. მოსამართლემ ნებიერიძის საქმეში ისე გამოიყენა წვრილმანი ხულიგნობისათვის 5 დღით პატიმრობა, რომ შემოიფარგლა ჩადენილი ქმედების სიმძიმეზე, სამართალდარღვევის პიროვნებაზე, მის მიერ ჩადენილი ქმედების შემამსუბუქებელ და დამამძიმებელ გარემოებაზე ზოგადი მითითებით, თუმცა არ აუხსნია, რაში მდგომარეობდა ან ჩადენილი ქმედების მძიმე ხასიათი, ან სამართალდამრღვევის პიროვნება, ან რა იყო პასუხისმგებლობის შემამსუბუქებელი და დამამძიმებელი გარემოება. ასევე დადგენილებიდან უცნობია, როგორი იყო შემამსუბუქებელი და დამამძიმებელი გარემოებების ურთიერთმიმართება (რომელი მათგანი სჭარბობდა და რაში გამოიხატებოდა ამ საქმეში დამამძიმებელი გარემოების მიერ შემამსუბუქებელი გარემოების დაძლევა, რაც ამართლებდა პატიმრობის და რა ჯარიმის გამოყენებას).

2021 წლის 29 აპრილს შეტანილს შეტანილი ცვლილებების შემდეგ, მოსამართლეს აღარ ევალება, კონკრეტულად დაასახელოს, რაში გამოიხატება სამართალდარღვევის სიმძიმე, სამართალდამრღვევის პიროვნება, პასუხისმგებლობის დამამძიმებელი გარემოებები, რაც აღემატება ან აჭარბებს შემამსუბუქებელ გარემოებას, მაშინ. როდესაც მხოლოდ ამ გარემოების გარკვევის შემდეგ შეიძლება ჩათვალოს, რომ ჯარიმით ვერ იქნება სახდელის მიზნები უზრუნველყოფილი. მოსარჩელის მიმართ მიღებულ დადგენილებაში მხოლოდ შაბლონურად ვხვდებით ამ გარემოებებზე მითითებას, ისე რომ მის უკან კონკრეტული შინაარსი არ დგას. ასეთი მიდგომა სრულად პასუხობს 2021 წლის 29 აპრილს განხორციელებულ საკანონმდებლო ცვლილებების გზით კანონმდებლის მიერ გამოვლენილ ნებას, სამაგიეროდ ეწინააღმდეგება საქართველოს კონსტიტუციის მე-17 მუხლის მე-5 პუნქტის მოთხოვნებს, რომლის მიხედვითაც, აზრის გამოხატვის თავისუფლების შეზღუდვა უნდა იყოს საზოგადოებრივი უსაფრთხოების და სხვათა უფლებების ლეგიტიმური მიზნის დასაცავად დემოკრატიულ საზოგადოებაში აუცილებელი. ეს უკანასკნელი აზრის გამოხატვის თავისუფლების შესაზღუდავად სათანადოდ და დამაჯერებლად დასაბუთებული პროპორციული სასჯელის გამოყენებას უნდა გულისხმობდეს. მოსარჩელის და მისი საპროცესო თანამონაწილეების მიმართ მიღებული სახდელები შორს დგას დამაჯერებელი დასაბუთებისგან და საპატიმრობა ღონისძიება, რომლის გამოყენების პროპორციულობა განსაკუთრებულ დასაბუთებას საჭიროებს, არ პასუხობს კონსტიტუციის მე-17 მუხლის მე-5 პუნქტის „აუცილებელი დემოკრატიულ საზოგადოებაში“ მოთხოვნებს.

4) ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს მიდგომა პოლიციელისათვის სიტყვიერი შეურაცხყოფის მიყენებისათვის ან ექსპრესიული ქმედებისათვის პატიმრობის გამოყენებასთან დაკავშირებით

ზემოთ ვისაუბრეთ ლაშა ჩხარტიშვილის საქმესთან (ლეიბორისტული პარტიის წევრმა საპროტესტო აქციაზე პოლიციას ესროლა ლობიოს მარცვლები, პოლიციას უწოდა „მონა“ და ლობიოს მარცვლების სროლისას იყვირა „სალაფავი მონებს.“ ამ ქმედების გამო, ლაშა ჩხარტიშვილი ცნობილი იქნა სამართალდამრღვევად ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსის 173-ე მუხლით და მიესაჯა პატიმრობა 8 დღე-ღამის ვადით). ვინაიდან ეს საქმე პირდაპირ არის დაკავშირებული ამ სარჩელით სადავოდ ქცეულ საკითხთან, გამოხატვის თავისუფლებით სარგებლობის შემთხვევაში ადმინისტრაციული პატიმრობის პროპორციულობასთან, გვსურს ჩხარტიშვილის საქმეში მიღებული გადაწყვეტილება დეტალურად მიმოვიხილოთ და ამით უკეთესად წარმოვაჩინოთ, 173-ე მუხლით გათვალისწინებული სახდელის ისეთი ზომის არაპროპორციულობა, როგორიც პატიმრობაა.

ევროპული სასამართლოს გადაწყვეტილებაში აღნიშნულია: მომჩივანი მიუთითებს, რომ ის დააკავეს, როდესაც დადგა პოლიტიკური შინაარსი პროტესტ-პერფორმანსი, რაც გამოეხატებოდა ლობიოს მარცვლების „ჰაერში სროლაში.“ მომჩივანი აცხადებს, რომ პერფორმანსი და ვერბალური პროტესტი არ იყო მიმართული კონკრეტული პოლიციელის წინააღმდეგ, არამედ ეხებოდა ყველა იმ პოლიციელს, რომელიც არღვევდა კანონს. ამ ფორმის გამოხატვა დაცულია სიტყვის თავისუფლებით.^[18] მომჩივანი მიუთითებს კონვენციის მე-10 და მე-11 მუხლებს ერთი და იმავე ფაქტებთან და ბრალდებებთან დაკავშირებით. კერძოდ, მომჩივანი აღნიშნავს, რომ ის დააკავეს და დასაჯეს დემონსტრაციაზე მისი ქცევის გამო. ამ გარემოებასთან დაკავშირებით, ევროპული სასამართლო თვლის, რომ მომჩივანის საჩივარი უნდა შემოწმდეს კონვენციის მე-11 მუხლთან მიმართებაში. ამასთან დაკავშირებით, სასამართლო იმეორებს, რომ კონვენციის მე-10 მუხლით გათვალისწინებული პირადი მოსაზრებების გამოხატვის დაცვა არის კონვენციის მე-11 მუხლით გათვალისწინებული მშვიდობიანი შეკრების ერთ-ერთი ამოცანა.^[19]

შეკრების თავისუფლება არის დემოკრატიულ საზოგადოებაში ძირითადი უფლება. ეს უფლება, გამოხატვის თავისუფლებასთან ერთად, დემოკრატიული საზოგადოების საფუძველია. ამგვარად, ამ უფლებების განმარტება არ უნდა მოხდეს ვიწროდ.^[20] მშვიდობიანი შეკრების უფლებაში ჩარევა ჩაითვლება კონვენციის მე-11 მუხლის დარღვევად, თუკი ეს არ იქნება „კანონის გათვალისწინებული,“ არ მოემსახურება მე-2 პუნქტით გათვალისწინებული ლეგიტიმური მიზნის მიღწევას და ლეგიტიმური მიზნის მიღწევა არ იქნება აუცილებელი დემოკრატიულ საზოგადოებაში.^[21]

როდესაც ევროპული სასამართლო ამოწმებს შემზღუდველ ღონისძიებას, ევროპული სასამართლოს ფუნქციას არ წარმოადგენს შესაბამისი ქვეყნის შიდა ორგანოების მოსაზრებების საკუთარით ჩანაცვლება, არამედ ევროპული სასამართლოს ფუნქციაა ქვეყნის შიდა ორგანოს მიერ მიღებული გადაწყვეტილების მე-11 მუხლთან შესაბამისობის დადგენა. ეს არ ნიშნავს იმას, რომ ევროპული სასამართლო შეზღუდულია იმის გარკვევაში, რამდენად გონივრულად, ფრთხილად და კეთილსინდისიერად განახორციელა სახელმწიფომ თავისი დისკრეციული უფლებამოსილება. ევროპული სასამართლო ჩარევას აფასებს საქმის ყველა გარემოების გათვალისწინებით და როდესაც დარწმუნდება იმაში, რომ ჩარევა ემსახურება ლეგიტიმური მიზნის მიღწევას, უნდა გაარკვიოს რამდენად პასუხობს ღონისძიება მწვავე სოციალურ აუცილებლობას, განსაკუთრებით კი, რამდენად არის ის მიზნის მიღწევის პროპორციული, ქვეყნის შიდა ორგანოების მიერ ღონისძიების გასამართლებლად წარმოდგენილი არგუმენტები, რამდენად რელევანტური და საკმარისია. ამისათვის სასამართლო უნდა დარწმუნდეს იმაში, რომ ქვეყნის შიდა ორგანოების მიერ გამოყენებული სტანდარტი შეესაბამება მე-11 მუხლით განმტკიცებულ პრინციპებს. ხელისუფლების შიდა ორგანოების მიერ მიღებული გადაწყვეტილებები უნდა ეფუძნებოდეს რელევანტური ფაქტების დასაშვებ შეფასებას.^[22]

პროპორციულობის პრინციპი მოითხოვს დაცული იყოს ბალანსი, ერთი მხრივ, მე-11 მუხლის მე-2 პუნქტში მითითებულ მოთხოვნებსა და მეორე მხრივ, სიტყვით, ქმედებებით ან თვით დუმილითაც კი ქუჩაში ან სხვა საჯარო ადგილას შეკრებილი ადამიანების თავისუფალ გამოხატვას შორის.^[23]

დაკისრებული სასჯელის ბუნება და სიმკაცრე არის ის ფაქტორი, რაც მხედველობაში უნდა იქნეს მიღებული, როცა ფასდება ლეგიტიმური მიზნის მისაღწევად ჩარევის გონივრულობა. როდესაც დემონსტრანტებისათვის დაკისრებული პასუხისმგებლობა სისხლისსამართლებრივი ბუნებისაა, ის განსაკუთრებულ გამართლებას მოითხოვს. მშვიდობიანი დემონსტრაცია ზოგადად არ შეიძლება დაექვემდებაროს სისხლისსამართლებრივ პასუხისმგებლობას და კერძოდ, კი თავისუფლების აღკვეთას. სასამართლო განსაკუთრებული სიმკაცრით შეისწავლის საქმეს, როცა ხელისუფლების შიდა ორგანოებმა გამოიყენეს საპატიმრო სასჯელი არაძალადობრივი ქმედებისათვის.^[24]

რაც შეეხება კონვენციის მე-10 მუხლის რელევანტურ პრინციპებს, სასამართლო თანმიმდევრულად იმეორებს, გამოხატვის თავისუფლება წარმოადგენს დემოკრატიული საზოგადოების ერთ-ერთ საფუძველს, ასეთი საზოგადოების პროგრესის და ყოველი ინდივიდის თვითგანვითარების ერთ-ერთ ძირითად პირობას. კონვენციის მე-10 მუხლის მე-2 პუნქტით დასაშვები შეზღუდვების გათვალისწინებით, გამოხატვის თავისუფლება არა მარტო ისეთ ინფორმაცისა და იდეას იცავს, რომელსაც კეთილგანწყობით ხვდებიან, არამედ ინფორმაციას და იდეას, რომელიც შეურაცხმყოფელი, შოკისმომგვრელი და ამაღელვებელია. ასეთია პლურალიზმის, შემწყნარებლობის და აზრთა მრავალფეროვნების მოთხოვნები, რომლის გარეშეც არ არსებობს დემოკრატიული საზოგადოება. როგორც კონვენციის მე-10 მუხლშია განმტკიცებული, გამოხატვის თავისუფლება ექვემდებარება ისეთ შეზღუდვებს, რომლებიც ვიწროდ უნდა იქნეს განმარტებული და ამ უფლებაზე დაწესებული შეზღუდვების საჭიროება უნდა იყოს დამაჯერებელი.^[25]

უფლებამოსილების განხორციელებისას, დასაშვები კრიტიკის ფარგლები უფრო ფართოა საჯარო მოხელეებთან მიმართებაში ვიდრე კერძო პირებთან დაკავშირებით. ამის მიუხედავად, არ შეიძლება იმის თქმა, რომ, პოლიტიკოსების მსგავსად, საჯარო მოხელეები, მათი განცხადებებით და ქმედებებით, განზრახ აქცევენ საკუთარ თავს საზოგადოებრივ სამსჯავროზე და საჯარო მოხელეებმა ისევე უნდა ითმინონ კრიტიკა, როგორც პოლიტიკოსებმა. უფრო მეტიც, საკუთარი უფლებამოსილების შეუფერხებლად განსახორციელებლად, საჯარო მოხელე დაცული უნდა იყოს შეურაცხმყოფელი და გადამეტებული სიტყვიერი თავდასხმისაგან, როცა ის ასრულებს თავის სამსახურებრივ მოვალეობას. ეს აუცილებელია იმისათვის, რომ საჯარო მოხელეები სარგებლობდნენ საზოგადოების მხრიდან ნდობით და წარმატებით განახორციელონ მათზე დაკისრებული ფუნქციები. იმისა გამო, რომ სახელმწიფოს უსაფრთხოების ძალების ნაწილია, პოლიციამ უნდა გამოამჟღავნოს განსაკუთრებით მაღალი ხარისხის მოთმინება შეურაცხმყოფელი გამონათქვამის მიმართ, თუკი სახეზე არ არის წამქეზებლური მოწოდება, რომელსაც შეუძლია მყისიერად უკანონო ქმედების პროვოცირება მოახდინოს სამართალდამცავი ორგანოს პერსონალის მიმართ და ისინი ფიზიკური ძალადობის საფრთხის წინაშე დააყენოს.^[26]

რომ დავუბრუნდეთ ამ საქმის გარემოებებს, ევროპული სასამართლო თვლის, რომ ჩარევა გამოეხატებოდა მომჩივანის დემონსტრაციაზე დაკავებაში, ადმინისტრაციული სამართალდარღვევის ჩადენაში მის სამართალდამრღვევად ცნობაში და მისთვის 8 დღით ადმინისტრაციული პასუხისგების დაკისრებაში. ეს ჩარევა გათვალისწინებული იყო კანონით, ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსის 173-ე მუხლით. ევროპული სასამართლო დამატებით მიუთითებს, რომ ჩარევა ემსახურებოდა ისეთი ლეგიტიმური მიზნის მიღწევას, როგორიცაა უწესრიგობის თავიდან აცილება და სხვათა უფლებების დაცვა. ამის გამო, სასამართლოს ფუნქციას წარმოადგენს, განისაზღვროს მომჩივანის შეკრების თავისუფლებაში ჩარევა, გამოხატვის თავისუფლებასთან კავშირში, რამდენად პასუხობდა „მწვავე სოციალურ საჭიროებას“ და „რამდენად არის შეზღუდვა მისაღწევი ლეგიტიმური მიზნის პროპორციული.“^[27]

პირველ რიგში, მხედველობაშია მისაღები, 2019 წლის 29 ნოემბრის დემონსტრაციის ზოგადი კონტექსტი. ევროპული სასამართლო ითვალისწინებს, რომ განსახილველი შემთხვევა იყო პროტესტის სერიის ნაწილი, რომელიც მიმართული იყო პარლამენტის უმოქმედობის - შეეცვალა საარჩევნო სისტემა - წინააღმდეგ. დემონსტრაციაში მონაწილეობით მომჩივანს სურდა თავისი უკმაყოფილების გამოხატვა, როგორც ის მიიჩნევდა, ხელისუფლების უმოქმედობის - გაეძლიერებინა ქვეყნაში დემოკრატიული პროცესი - მიმართ. პროტესტი იმართებოდა საჯარო ინტერესის მქონე საკითხზე და ამ დემონსტრაციას წვლილი შეჰქონდა საზოგადოებაში მიმდინარე დებატებში. შესაბამისად, ძალიან ძლიერი მიზეზი უნდა იქნეს დასახელებული, რათა გამართლებული იქნეს დემონსტრაციის დროს მომჩივანის მიერ თავისი აზრის გამოხატვის შეზღუდვა.^[28]

ამ გარემოების გათვალისწინებით, ევროპული სასამართლო ხაზს უსვამს, რომ მომჩივანს ჰქონდა შესაძლებლობა, შეუფერხებლად გამოეხატა თავისი პროტესტი, მათ შორის მაშინ, როცა ის აფერხებდა ტრანსპორტის მოძრაობას. მომჩივანს პროტესტის გამოხატვის შესაძლებლობა ჰქონდა იმ დრომდე, ვიდრე პოლიციელებს ლობიოს მარცვლები არ ესროლა და არ დაუყვირა მათ: „სალაფავი მონებს.“ ამით მომჩივანი იმას გამოხატავდა, რომ პოლიციელები იყვნენ „მონები.“ ამასთან დაკავშირებით, სასამართლო იმეორებს, რომ სამსახურებრივი უფლებამოსილების განხორციელებისას, საჯარო მოხეელეები სარგებლობენ თმენის უფრო ფართო ვალდებულებით, ვიდრე ჩვეულებრივი მოქალაქეები და განსაზღვრული ხარისხის გადაჭარბებული კრიტიკა ამ თმენის ფარგლებში ჯდება.^[29]

დემონსტრაციის ფართო კონტექსტის მიუხედავად, მომჩივანის ქმედება მიუთითებდა იმაზე, რომ პოლიცია, საზოგადოებრივი წესრიგის დაცვის ნაცვლად, ემსახურებოდა იმათ, ვინც ხელისუფლებაში იყო. ევროპული სასამართლო მხედველობის მიღმა ვერ დატოვებს იმ ფაქტს, რომ მომჩივანის ქმედება არ შემოიფარგლებოდა ვერბალური გამოხატვით და მოიცავდა საგნების - მოცემულ შემთხვევაში ლობიოს მარცვლების - პოლიციელების მიმართულებით სროლასაც. მართალია, პოლიცია ისე უნდა იყოს გადამზადებული, რომ იცოდეს, თუ როგორ უპასუხოს ამგვარ ქცევას, სადავო ქცევა მოხდა საჯაროდ, თვითმხილველების თანდასწრებით, როცა პოლიციელები ასრულებდნენ სამსახურებრივ მოვალეობას. ამის გათვალისწინებით, სასამართლო ადგენს. რომ, ზოგადად, საჯარო მოხელეები დაცულები უნდა იყვნენ შეურაცხმყოფელი და გადამეტებული სიტყვიერი თავდასხმისაგან, როდესაც ისინი თავიანთ უფლებამოსილებას ახორციელებენ. ეს განსაკუთრებით მნიშვნელოვანი იყო ამ საქმეში, როდესაც პოლიციაზე თავდასხმა სცილდებოდა ვერბალურ გამოხატვას და მოიცავდა პოლიციისათვის საგნების სროლას, თუნდაც მაშინ, როცა ამ ქმედებას არ შეიძლებოდა მოჰყოლოდა სამიზნის დაზიანება.^[30]

აღნიშნული გარემოების გათვალისწინებით, ევროპული სასამართლო მხედველობაში იღებს იმ ფაქტს, რომ პოლიციის მიმართ განხორციელებულ ქმედებასთან ერთად, ქვეყნის შიდა სასამართლოების გადაწყვეტილებებით მოთხოვნისადმი დაუმორჩილებლობა დადგინდა იმის გამო, რომ მომჩივანმა არ დატოვა ტრანსპორტის სავალი ნაწილი, სადაც დემონსტრაცია იმართებოდა. ამის მიუხედავად, პოლიციამ მომჩივანი მხოლოდ მაშინ დააკავა, როცა მან ლობიოს მარცვლები ისროლა. ეს ქმედება იყო ქვეყნის შიგნით მომჩივანის წინააღმდეგ მიმდინარე პროცესის დავის ცენტრალური საკითხი. ევროპული სასამართლო მხედველობაში იღებს იმას, რომ პასუხისმგებლობის ზომის სახით 8 დღით პატიმრობის გამოყენება ძირითადად მოხდა ექსპრესიული ქმედების გამო, რომელიც მიმართული იყო პოლიციის წინააღმდეგ - იმ აღელვების მიუხედავად, რაც ამ ქმედებამ შეიტანა, ის ექცევა კონვენციის მე-10 მუხლით დაცულ სფეროში.^[31]

ამასთან დაკავშირებით, ევროპული სასამართლო იმეორებს, ხელშემკვრელ სახელმწიფოების დისკრეცია - აღკვეთონ ისეთი უკანონო ქმედებები, რაც უკავშირდება გამოხატვის ან გაერთიანების თავისუფლებას, მართალია ფართოა, მაგრამ არა შეუზღუდავი. ევროპული სასამართლო განსაკუთრებული ყურადღებით შეამოწმებს საქმეებს, როცა არაძალადობრივი ქმედებისათვის ქვეყნის შიდა ორგანოებმა გამოიყენეს სანქცია, განსაკუთრებით კი საპატიმრო სასჯელი. ეს იმის გამო ხდება, რომ სანქცია, რაც არ უნდა ლმობიერი შეიძლება იყოს, იწვევს არასასურველ მსუსხავ ეფექტებს საჯარო ინტერესის მქონე საკითხზე ადამიანის მიერ საკუთარი მოსაზრების გამოხატვისას. ამ კონტექსტში, სასამართლო მხედველობის მიღმა ვერ დატოვებს იმ ფაქტს, რომ მომჩივანის დემონსტრაციაზე დასწრების ძირითადი მიზეზი იყო პარლამენტის უმოქმედობის - გაეტარებინა მნიშვნელოვანი რეფორმები - მიმართ პროტესტის გამოხატვა. მომჩივანის ქმედება არც ძალადობრივი იყო და მას არც რაიმე ზიანი მიუყენებია პოლიციელისათვის. ამ ქმედების მიზანი ვერ იქნებოდა პოლიციელისათვის ფიზიკური ზიანის მიყენება. დამატებით, ამ ქმედებას ადგილზე არ გამოუწვევია სიტუაციის ესკალაცია. უფრო მეტიც, დემონსტრაცია თავისთავად იყო მშვიდობიანი, მასში უამრავი ადამიანი მონაწილეობდა. თავისი საკამათო ქცევით, მომჩივანი, როგორც პოლიტიკოსი, სავარაუდოდ, გამოხატავდა აზრს იმის თაობაზე, რომ პოლიცია მხარს უჭერდა მმართველ პარტიას, რომელმაც ჩააგდო რეფორმები. მართალია, ევროპული სასამართლოს დასაბუთება არ შეიძლება ჩაითვალოს იმ მეთოდის მოწონებად, რომლითაც მომჩივანმა გამოხატა თავისი აზრი, თუმცა, ევროპული სასამართლო მიუთითებს, რომ მე-10 მუხლი იცავს არა მხოლოდ იდეის ან ინფორმაციის შინაარსს, არამედ იმ ფორმებსაც, რომლითაც მათი გამოხატვა ხდება.^[32]

შესაბამისად, თუნდაც გამართლებული ყოფილიყო მომჩივანის ქმედებაზე ხელისუფლების მიერ შეზღუდვის დაწესება, სახელმწიფოს მხედველობაში უნდა მიეღო ის, რომ ამ საქმეში საპატიმრო სანქციის გამოყენება ხდებოდა ძირითადი უფლებით სარგებლობის გამო, რაც ხელისუფლებისაგან განსაკუთრებით ფრთხილი მიდგომის გამოჩენას მოითხოვდა. ამის მიუხედავად, ქვეყნის შიდა სასამართლოებმა არც ერთი ზემოთ ხსენებული ასპექტი არ მიიღეს მხედველობაში საპატიმრო ღონისძიების გამოყენების შესახებ გადაწყვეტილების მიღებისას. დამატებით, ევროპული სასამართლო მიიჩნევს, რომ პირველი ინსტანციის სასამართლოს გადაწყვეტილებით მითითებული საფუძვლები, კერძოდ, მომჩივანის „პიროვნება“ და მის მიერ ჩადენილი ქმედების მძიმე ხასიათი, შემდგომი დასაბუთების გარეშე, საკმარისი არ არის 8 დღიანი ვადით ადმინისტრაციული პატიმრობის გამოყენების პროპორციულობისათვის. კერძოდ, მომჩივანის პიროვნებაში იგულისხმებოდა წარსულში მისი ადმინისტრაციულ სამართალდამრღვევად ცნობის ფაქტი. ამის შესახებ მითითება გაკეთდა პირველი ინსტანციის სასამართლოს წინაშე, საქმის განხილვისას. კანონიდან არ იკვეთება ის, რომ ეს გარემოება დამამძიმებელ გარემოებად უნდა მიჩნეულიყო. კანონმდებლობა არ იძლეოდა სასჯელის დამძიმების შესაძლებლობას, თუკი სამართალდამრღვევად ცნობიდან გასული იყო ერთ წელზე მეტი (მომჩივანის სამართალდამრღვევად ცნობა ერთ წელზე მეტი ხანდაზმულობისაა). შესაბამისად, მხოლოდ წარსულში სამართალდარღვევის ჩადენის ფაქტზე დაყრდნობით, სათანადო დასაბუთების გარეშე, არ იყო საკმარისი, გამართლებულიყო მომჩივანისათვის საპატიმრო ღონისძიების დაკისრება არაძალადობრივი ქმედებისათვის, თუნდაც ეს ქმედება ყოფილიყო შემაშფოთებელი. რაც შეეხება მომჩივანის ქმედების მძიმე ხასიათს, ეს არის უფრო მეტად სასჯელის გამოყენების საჭიროების ზოგადი დასაბუთება და არა შერჩეული ღონისძიების პროპორციულობის დასაბუთება. ამიტომ ვერც ამ არგუმენტით ვერ გამართლდება საპატიმრო ღონისძიების გამოყენება, რამდენად ხანმოკლეც არ უნდა იყოს ამგვარი პატიმრობა, იმის გათვალისწინებით, რომ ამ სანქციის გამოყენება მოხდა მომჩივანის მიერ გამოხატვის და შეკრების უფლების სარგებლობის გამო.^[33]

აღნიშნული გარემოების გათვალისწინებით, სასამართლო ადგენს, რომ ქვეყნის შიდა სასამართლოებს არ წარმოუდგენიათ საკმარისი მიზეზი ამ საქმეში ჩარევის პროპორციულობის გასამართლებლად.^[34] ამის გამო, ადგილი ჰქონდა კონვენციის მე-11 მუხლის დარღვევას, კონვენციის მე-10 მუხლთან კავშირში.^[35]

ჩხარტიშვილის საქმის მსგავსება დავით ნებიერიძის საქმესთან გამოიხატება იმაში, რომ ნებიერიძის საქმის შემთხვევაშიც, ისე შეუფარდა მოსამართლემ დავით ნებიერიძეს პატიმრობა, რომ მხოლოდ ზოგადად მიუთითა იმაზე, რომ პატიმრობის გამოყენების მიზეზი იყო ქმედების სიმძიმე და სამართალდამრღვევის პიროვნება. არ იყო ახსნილი, რაში გამოეხატებოდა სამართალდამრღვევის პიროვნების ან ქმედების საშიშროება. თუკი ლაშა ჩხარტიშვილის საქმეში ის მაინც იყო განმარტებული, რომ პასუხისგებაში მიცემული პირი ერთ წელზე მეტი ხნის წინ სამართალდამრღვევად იყო ცნობილი და დაკისრებული ჰქონდა ჯარიმა, რაც არარელევანტურ გარემოებად მიიჩნია ევროპულმა სასამართლომ, ვინაიდან ერთ წელზე მეტი ხნის წინ სამართალდამრღვევად ცნობა არ შეიძლება დამამძიმებელ გარემოებად იქნეს გამოყენებული, დავით ნებიერიძის საქმეში ერთ წელზე მეტი ხნის ხანდაზმულობის სამართალდარღვევის საქმეზეც კი არ მოხდა მტკიცებულების წარმოდგენა.

ლაშა ჩხარტიშვილის საქმე ეხებოდა იმას, რომ პოლიციელისათვის ისეთი შეურაცხმყოფელი გამონათქვამის, როგორიც მონაა და ისეთი ექსპრესიული ქმედებისათვის (აზრის გამომხატველი არაძალადობრივი, არავერბალური ქმედება), როგორიც ლობიოს მარცვლების სროლაა, პატიმრობის შეფარდება არაპროპორციულია ისეთი ლეგიტიმური მიზნის მისაღწევად, როგორიცაა საზოგადოებრივი უსაფრთხოების და სხვათა უფლებების დაცვა. ასეთ შემთხვევაში პატიმრობის გამოყენება არაპროპორციული ღონისძიება ხდება მაშინ, როცა ბოლო ერთი წლის განმავლობაში ადამიანი არ იყო სამართალდამრღვევად ცნობილი მსგავსი სახის სამართალდარღვევის ჩადენისათვის. ამ დროს ჯარიმა, რომლის ოდენობაც საკმაოდ მაღალია, იმავე ეფექტიანობით უზრუნველყოფს ლეგიტიმური მიზნის (საზოგადოებრივი უსაფრთხოების და სხვათა უფლებების დაცვა) მიღწევას, როგორც პატიმრობა. ალტერნატივის სახით გათვალისწინებული ჯარიმა არის ნაკლებად მზღუდავი საშუალება და შესაბამისად, ზემოთ ხსენებულ ვითარებაში, პატიმრობის გამოყენება არ აკმაყოფილებს აუცილებლობის მოთხოვნებს და ისევე ეწინააღმდეგება კონსტიტუციის მე-17 მუხლის პირველ და მე-5 პუნქტს, ასევე კონსტიტუციის 21-ე მუხლის პირველ პუნქტს, როგორც ჩხარტიშვილის საქმეში ეწინააღმდეგებოდა კონვენციის მე-11 მუხლს (შეკრების თავისუფლებას) მე-10 მუხლთან (გამოხატვის თავისუფლება) კავშირში.

ლაშა ჩხარტიშვილის საქმეზე გადაწყვეტილება მიღებული იქნა 2023 წლის 11 მაისს. ეს გადაწყვეტილება საბოლოო გახდა 2023 წლის 11 აგვისტოს. თითქმის ერთი წლის გასვლის მიუხედავად, საქართველოს პარლამენტის არ უცდია, 173-ე მუხლის იმგვარად შეცვლა, რომ გამოერიცხა საქართველოს საერთო სასამართლოების მიერ სადავო ნორმის იმგვარი ნორმატიული შინაარსით გამოყენება, რაც შეკრებისა და გამოხატვის თავისუფლების საწინააღმდეგოდ იქნა მიჩნეული ევროპული სასამართლოს მიერ. ჩხარტიშვილის საქმეზე მიღებული გადაწყვეტილების მიუხედავად, სამართალდარღვევათა კოდექსის 173-ე მუხლს კვალავაც ახასიათებს იმგვარი ნორმატიული შინაარსი, როცა საჯარო ინტერესის მქონე საკითხზე შეკრებისა და გამოხატვის უფლებით სარგებლობისას, პოლიციისათვის მონის დაძახების ან არაძალადობრივი ხასიათის ექსპრესიული ქმედების განხორციელებისათვის, დასაშვებია პატიმრობის გამოყენება, მაშინაც კი, როცა ბოლო ერთი წლის განმავლობაში პირი ცნობილი არ იყო ადმინისტრაციულ სამართალდამრღვევად. ამის გამო, საკონსტიტუციო სასამართლომ ამ ნორმატიული შინაარსით არაკონსტიტუციურად უნდა სცნოს სამართალდარღვევათა კოდექსის 173-ე მუხლის პირველი პუნქტი.

5) საჯარო თავშეყრის ადგილას უმისამართო ლანძღვა-გინებისათვის პატიმრობის გამოყენება

როგორც დადგენილებაშია აღნიშნული, მოსარჩელე, მის სხვა საპროცესო თანამონაწილეებთან ერთად, უმისამართოდ იგინებოდა, ანუ მის მიერ გამოყენებულ უცენზურო სიტყვებს არ ჰყავდა კონკრეტული ადრესატი. კიდევ ერთხელ, ვიმეორებთ, რომ მოსარჩელე ამ დრომდე უარყოფს უცენზურო სიტყვების წარმოთქმის ფაქტს და თავად დადგენილებაშიც არაფერია ნათქვამი, რა შინაარსის სიტყვები იქნა წარმოთქმული, რათა შეფასდეს გამონათქვამის შეურაცხყოფის მასშტაბი. ნებისმიერ შემთხვევაში, სადავო ნორმის არაკონსტიტუციურობის არგუმენტები წარმოდგენილი იქნება ისეთ ვითარებასთან მიმართებაში, როდესაც ადამიანი საპროტესტო აქციაზე წარმოთქვამს უცენზურო სიტყვას და ამ გამონათქვამს არა ჰყავს ადრესატი.

ნატა ფერაძის და სხვათა საქმეში, რომლითაც პანორამა-თბილისის პროექტი შედარებული იქნა მამაკაცის სასქესო ორგანოსთან, ადამიანის უფლებათა ევროპულმა სასამართლომ განაცხადა:

„კონვენციის მე-10 მუხლის მე-2 პუნქტით, სახელმწიფოს ძალიან ვიწრო ფარგლები გააჩნია პოლიტიკური შინაარსის სიტყვაზე ან საჯარო ინტერესის მქონე დებატებზე შეზღუდვის დასაწესებლად. რაც შეეხება გამოხატვის ფორმას, ევროპულმა სასამართლომ დაადგინა, რომ შეურაცხმყოფელი ლექსიკა გამოხატვის თავისუფლების ფარგლებს მიღმაა, თუკი ის წარმოადგენს, ყოველგვარი მიზეზის გარეშე, ღირსების აყრას, როცა სიტყვიერი თავდასხმის ერთადერთი მიზანი ადამიანის შეურაცხყოფაა. ამის მიუხედავად, ვულგალური ფრაზა თავისთავად არ არის შეურაცხმყოფელი გამოხატვა, ვინაიდან ვულგარული ფრაზა შესაძლოა აზრის სტილისტური გამოხატვის ამოცანებს ემსახურებოდეს. სტილი არის აზრის გადმოცემის ფორმა და ის დაცულია გამოხატვის შინაარსთან ერთად.“^[36]

ევროპული სასამართლო მხედველობაში იღებს, რომ აშკარად ადგილი ჰქონდა ჩარევას მომჩივანის შეკრების თავისუფლებაში, ვინაიდან წვრილმანი ხულიგნობის ჩადენისათვის მოხდა მომჩივანების დაკავება 2015 წლის 19 ივლისის დემონსტრაციაზე და ადმინისტრაციული სახდელის დაკისრება. ეს ფაქტი სადავოდ არ არის ქცეული მხარეთა შორის.^[37]

ევროპული სასამართლო დამატებით მიუთითებს, რომ ჩარევა აშკარად „გათვალისწინებული იყო კანონით,“ კონვენციის მე-11 მუხლის მე-2 პუნქტის მიზნებისათვის. მომჩივანებისათვის დაკისრებული ადმინისტრაციული სახდელი ეფუძნებოდა ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსის 166-ე მუხლს. ეს დებულება აშკარად კრძალავს პროფანაციული ლექსიკის გამოყენებას საჯარო ადგილას. მომჩივნები არ უარყოფენ იმ ფაქტს, რომ მათ გამოფინეს ბანერი/პლაკატი, სადაც ეწერა უწმაწური სიტყვა. მომჩივანები აღიარებენ, ეს იყო შეურაცხმყოფელი სიტყვა. ევროპულ სასამართლოს ეჭვი არ ეპარება, რომ მომჩივნებს, შეეძლოთ წინასწარ გონივრულად განეჭვრიტათ ის გარემოებები, რომ 2015 წლის 19 ივლისის დემონსტრაციაზე ამ სიტყვის გამოყენებას მოჰყვებოდა სამართალდარღვევათა კოდექსის 166-ე მუხლით გათვალისწინებული პასუხისმგებლობა. არაფერი თვითნებური არ არის იმ ფაქტში, რომ ქვეყნის შიდა ორგანოებმა მიუთითეს ამ ნორმაზე, როგორც მომჩივანთა წინააღმდეგ წარმოებული ადმინისტრაციული სამართალდარღვევის პროცედურის საფუძველზე. ევროპულ სასამართლოს არა აქვს მიზეზი, კითხვის ნიშნის ქვეშ დააყენოს, რამდენად აკმაყოფილებს სამართალდარღვევათა კოდექსის 166-ე მუხლი კონვენციით დადგენილ კანონის ხარისხობრივ მოთხოვნებს.^[38]

ევროპული სასამართლო მხედველობაში იღებს რა მის საზედამხედველო ფუნქციას, დამატებით მიუთითებს ქვეყნის შიდა სასამართლოს დასკვნაზე, რომ ამ საქმის ფაქტობრივი გარემოებების გათვალისწინებით, ჩარევის ლეგიტიმური მიზანი იყო სხვათა უფლებების და მორალის დაცვა.^[39]

ევროპული სასამართლო მიუთითებს, რომ დემონსტრაცია იმართებოდა პანორამა-თბილისის წინააღმდეგ. მომჩივნებს სურდათ, ჩაერთოთ განგაშის სიგნალი საზოგადოების და უფლებამოსილი სახელმწიფო ორგანოების გასაგონად იმ ზიანთან დაკავშირებით, რასაც ეს სამშენებლო პროექტი მიაყენებდა თბილისის ძველი ქალაქის ლანდშაფტს. მომჩივნები ასევე გამოთქვამდნენ უკმაყოფილებას, როგორც ისინი მიიჩნევდნენ, ხელისუფლების უმოქმედობასთან დაკავშირებით - ჩაერთო საზოგადოება გადაწყვეტილების მიღების პროცესში პანორამა თბილისის პროექტთან დაკავშირებით. დედაქალაქის ურბანული განვითარების გეგმა, რომელზეც არსებობს აზრთა სხვადასხვაობა, უდავოდ წარმოადგენს მაღალი საზოგადოებრივი ინტერესის მქონე თემას და ძალიან ძლიერი მიზეზი უნდა არსებობდეს იმისათვის, რათა გამართლებული იქნას დემონსტრაციის ჩატარებისას მომჩივანის გამოხატვის თავისუფლებაზე დაწესებული შეზღუდვა.^[40]

რაც შეეხება მომჩივნების მიერ გამოტანილი ბანერის შინაარსს - პანორამას პროექტის შედარებას მამაკაცის სასქესო ორგანოსთან - ევროპული სასამართლო მხედველობაში იღებს ქვეყნის შიდა სასამართლოების შეფასებებს, რომ მომჩივნების მიერ გამოყენებული ვულგარული სიტყვა „აშკარა უხამსობაა“ და „განსაკუთრებით შეურაცხმყოფელია“ ქართულ ენაში. მართლაც, საკუთარი ქვეყნის სასიცოცხლო ძალებთან პირდაპირი და განგრძობადი კავშირის, მორალის მუდმივად ცვალებადი შინაარსის, ქართული ენის ლინგვისტური მახასიათებლის გათვალისწინებით, ქვეყნის შიდა ორგანოები, საერთაშორისო მოსამართლესთან შედარებით, უკეთეს პოზიციაში არიან, დასკვნა გააკეთონ, მომჩივანთა მიერ საკუთარი აზრის გამოსახატავად შერჩეული ფორმის ზუსტ შინაარსთან და ქვეყანაში მოცემული პერიოდისათვის არსებულ, ეთიკურ სტანდარტებთან ამ აზრის გამოხატვის ფორმის შესაბამისობის თაობაზე. ამის მიუხედავად, ევროპული სასამართლო იმეორებს, რომ ვულგარული ფრაზის გამოყენება, ცალკე აღებული, არ უნდა იქნეს მიჩნეულ შეურაცხმყოფლად, რაც სცილდება გამოხატვის თავისუფლებით დაცულ სფეროს, თუკი ვულგარული ფრაზის გამოყენება ხდება აზრის გადმოცემის სტილისტური მიზნებისათვის.^[41]

თბილისის საქალაქო სასამართლოს დადგენილების სამოტივაციო ნაწილის გათვალისწინებით, ევროპული სასამართლო ადგენს, რომ ქვეყნის შიდა სასამართლოებმა არასწორად განაცალკევეს ვულგარული ხასიათის სადავო ფრაზა კონტექსტისგან და იმ მიზნისაგან, რის გამოც ამ ფრაზის გამოყენება მოხდა. ქვეყნის შიდა სასამართლოებმა ფოკუსირება მოახდინეს მხოლოდ გამოხატვის ფორმაზე. ქვეყნის შიდა სასამართლოებმა ყურადღების მიღმა დატოვეს ის ფაქტი, რომ გამოხატვის თავისუფლება იცავს არა მხოლოდ ისეთ ინფორმაციას და იდეას, რომელსაც კეთილგანწყობით ხვდებიან ან იმდენად უმტკივნეულოა, რომ ყურადღებას არ აქცევენ, არამედ გამოხატვის თავისუფლება მოქმედებს ისეთ იდეებზე და ინფორმაციაზე, რაც შეურაცხმყოფელი, შოკისმომგვრელი ან აღმაშფოთებელია სახელმწიფოსათვის ან მოსახლეობის გარკვეული ნაწილისათვის. ასევე მნიშვნელოვანია იმ გარემოების მხედველობაში მიღება, რომ სადავო შეურაცხმყოფელი ფრაზა არ იყო მიმართული რომელიმე ინდივიდის ან ინსტიტუციის საწინააღმდეგოდ. სწორედ ამიტომ ეს ფრაზა არ შეიძლება მიჩნეული იქნას კონკრეტულად ვინმეს მიმართ შეურაცხყოფად ან მიზეზის გარეშე სხვისთვის ღირსების აყრად. უხამსი სიტყვები იყო სტილისტური საშუალება, რომლითაც მომჩივნებმა გამოხატეს მათი უკიდურესი მიუღებლობა ქალაქში მიმდინარე სამშენებლო პროექტის მიმართ. მომჩივნების მიერ არჩეული იქნა საზოგადოებრივი ინტერესის მქონე საკითხზე მათი აზრის გამოხატვის სადავო ფორმა, რაც არ არის საკმარისი იმისათვის, რომ დაწესდეს შეზღუდვა დემონსტრაციის დროს გაჟღერებულ სიტყვაზე, როცა ამგვარი გამოხატვა მიზნად ისახავს ნათელი მოჰფინოს საკითხს, რომლის მიმართაც არსებობს მნიშვნელოვანი საზოგადოებრივი ინტერესი. ამასთან დაკავშირებით სასამართლო იმეორებს, რომ მას კონვენციის მე-10 მუხლის დარღვევა დაუდგენია უამრავ შემთხვევებში, როცა გამოყენებული ყოფილა აშკარად ვულგარული ან/და შეურაცხმყოფელი ლექსიკა ან/და ქმედებები, მათ შორის სექსუალური ხასიათის ფრაზები და მიმიკები. ამ საქმეებში გამოხატვის თავისუფლების დარღვევის მიზეზი იყო ის, რომ პროვოკაციული ლექსიკის გამოყენებით ხდებოდა წვლილის შეტანა საჯარო ინტერესის მქონე საკითხზე დებატებში Vereinigung Bildender Künstler v. Austria, no. 68354/01, §§ 8 and 32-38, 25 January 2007; Mătăsaru v. the Republic of Moldova, nos. 69714/16 and 71685/16, §§ 6-7 and 32-34, 15 January 2019; and Patrício Monteiro Telo de Abreu v. Portugal, no. 42713/15, §§ 6-9 and 41-47, 7 June 2022).^[42] ამ არგუმენტაციაზე დაყრდნობით ადამიანის უფლებათა ევროპულმა სასამართლომ დაადგინა კონვენციის მე-11 მუხლის დარღვევა (შეკრების თავისუფლება) მე-10 მუხლთან (გამოხატვის თავისუფლება) კავშირში.^[43]

მოსარჩელის შემთხვევაში, სასამართლო დადგენილებიდან, უტყუარად დგინდება, რომ დაკავებამდე ის მონაწილეობდა საპროტესტო აქციაში და მისი დაკავება მოხდა ამგვარ საპროტესტო აქციაზე. ამასთან სასამართლოს დადგენილებაში აღნიშნულია, რომ მოსარჩელე იგინებოდა უმისამართოდ, რაც გულისხმობს იმას, რომ ის არ აგინებდა კონკრეტულ ადამიანს და ამით არ ქმნიდა მყისიერი ძალადობრივი პასუხის გაცემის საფრთხეს. საზოგადოებრივი თავშეყრის ადგილას უმისამართო გინება, რა შინაარსისაც არ უნდა იყოს ის, შემთხვევის ადგილზე მოხვედრილი მოქალაქეების შეწუხების საფრთხეს ქმნის და ამ თვალსაზრისით, სახელმწიფოს აქვს ამ ქმედების სანქციების უფლება, თუმცა თუკი ამგვარი გინება არ არის კონკრეტული პირის მიმართ მიმართული და არის უმისამართო, არსებობს ნაკლები საფრთხე იმისა, რომ უმისამართო გინება ძალადობაში გადაიზრდება და ამ თვალსაზრისით, მოსამართლეს მეტი სიფრთხილე მართებს და მეტი დასაბუთება მოეთხოვება, როცა ასეთი ქმედების აღსაკვეთად/პრევენციისათვის იყენებს პატიმრობას და არა ჯარიმას. დადგენილებაში არ არის წარმოდგენილი დეტალური ინფორმაცია მომჩივანის გინების შინაარსთან დაკავშირებით. ამასთან გასათვალისწინებელია, რომ მოსამართლემ ისე გამოიყენა პატიმრობა ამ ქმედებისათვის, რომ მხედველობის მიღმა დატოვა ის გარემოება, რომ ეს არ იყო ერთი წლის განმავლობაში მომჩივანის მიერ განმეორებით ჩადენილი სამართალდარღვევა, რაც პატიმრობის გამოყენებას კიდევ უფრო მეტად არაპროპორციულ ღონისძიებად წარმოაჩენს.

დამატებით, უმისამართო გინების შემთხვევაში პატიმრობის გამოსაყენებლად სასამართლოს უნდა დაესაბუთებინა, რომ უცენზურო გამონათქვამი, რაც სავარაუდოდ, დავით ნებიერიძემ წარმოთქვა, შინაარსობრივად არ უკავშირდებოდა იმ შეკრების გზავნილს, რის გამოც სუსის შენობის წინ ჩატარდა შეკრება. სასამართლო დადგენილებაში მიუთითებს იმას, რომ სუსის შენობის წინ ჩატარდა აქცია, თუმცა არაფერს ამბობს იმაზე, კონკრეტულად, რას მოითხოვდნენ დემონსტრანტები სუსისაგან. სასამართლოს არც ის გაურკვევია, რა კავშირი არსებობდა დავით ნებიერიძის მიერ ვითომცდა გაჟღერებულ უცენზურო გამონათქვამსა და დემონსტრაციის მოთხოვნას შორის. სუსის წინ აქციის ჩატარებას ექნებოდა კონკრეტული მიზანი, კერძოდ, საპროტესტო აქციის თავისებურებას წარმოადგენს ის, რომ მის მონაწილეებს გააჩნიათ კონკრეტული მოთხოვნები, რაც, დემონსტრანტების პოზიციით, ამა თუ იმ სახელმწიფო დაწესებულებამ უნდა შეასრულოს. ამასთან სასამართლოებს, ევალებათ იყვნენ ადამიანის უფლებების დაცვის დარაჯები და არა ამ უფლების დარღვევის ინსტრუმენტები. სასამართლო გადაწყვეტილებამ არ უნდა დატოვოს აღქმა, რომ მართლმსაჯულების განმახორციელებელი ორგანოს მიერ შეფარდებული პატიმრობა ემსახურება პროტესტის ჩახშობას და არა წვრილმანი ხულიგნობის აღკვეთას. შეკრების და გამოხატვის თავისუფლება კონსტიტუციით აღიარებული სიკეთეებია, შესაბამისად, ამ უფლებებით სარგებლობისას, რეპრესიული ღონისძიების გამოყენების შემთხვევაში, სახელმწიფო ორგანოების მხრიდან დამაჯერებლად უნდა იყოს დასაბუთებული ის, რომ რეპრესიულ ღონისძიებებს არავითარი კავშირი არა აქვს შეკრების და გამოხატვის თავისუფლებით სარგებლობასთან. შესაბამისად, საპროტესტო აქციაზე დაკავებული პირის მიმართ პატიმრობის გამოყენების შემთხვევაში, მოსამართლეს მოეთხოვება დადგენილებაში მეტი არგუმენტის წარმოდგენა, რომლითაც დამაჯერებლად იქნება ახსნილი, რომ პატიმრობის გამოყენებას არავითარი კავშირი არა აქვს საპროტესტო აქციაზე მოქალაქის მიერ გამოხატულ პროტესტთან. ამისათვის მოსამართლეს დავით ნებიერიძის საქმეზე მიღებულ დადგენილებაში უნდა მიეთითებინა: რა იყო საპროტესტო აქციის მოთხოვნა, რაც სუსს უნდა შეესრულებინა, რამდენად არსებობდა მაღალი საზოგადოებრივი ინტერესი იმ საკითხზე, რის გამოც საპროტესტო აქცია იმართებოდა, ვულგარული ფრაზა წარმოადგენდა თუ არა პროტესტის ადრესატისათვის წაყენებული მოთხოვნის სტილისტური გამოხატვის ფორმას. ამის საპირისპიროდ, სასამართლო დადგენილებაში არაფერია ნათქვამი, თუ რა თემაზე იმართებოდა საპროტესტო აქცია და რამდენად არსებობდა მაღალი საზოგადოებრივი ინტერესი იმ საკითხზე, რის გამოც სუსის წინ საპროტესტო აქცია იმართებოდა. ფერაძის საქმეზე დადგენილი სტანდარტის მიუხედავად, თბილსის საქალაქო სასამართლომ ისე გამოიყენა სახდელის ყველაზე მკაცრი ზომა, არ შესულა, იმის მსჯელობაში, იყო თუ არა მოსარჩელის მიერ სავარაუდოდ წარმოთქმული უცენზურო ფრაზა, აქციაზე სუსის მიმართ დაყენებული ლეგიტიმური მოთხოვნის გადმოცემის ფორმა, თუ ეს ფრაზა, იზოლირებული იყო იმ მოთხოვნისაგან, რის გამოც დემონსტრანტები სუსის წინ შეიკრიბნენ. როცა უცენზურო გამონათქვამს კავშირი არა აქვს შეკრებაზე დაყენებულ ლეგიტიმურ, საზოგადოებრივი ინტერესის მქონე მოთხოვნასთან, სასამართლოს ექნება არგუმენტი, გამოიყენოს პატიმრობა. როცა უცენზურო ფრაზა არის სუსის ან სხვა სახელმწიფო ორგანოს მიმართ საზოგადოებრივი ინტერესის მქონე საკითხზე გაჟღერებული ლეგიტიმური მოთხოვნის გადმოცემის ფორმა, რაც იმავდროულად არ არის შეურაცხმყოფელი კონკრეტული პირისათვის (არის უმისამართო), სახელმწიფოს მიერ გამოყენებული ისეთი მკაცრი ზომა, როგორიც არის პატიმრობა, არაპროპორციულ ღონისძიებად იქნება მიჩნეული. თუმცა როგორც დავით ნებიერიძის საქმეზე მიღებული დადგენილებიდან ირკვევა, ამ გარემოებების დადგენა არარელევანტურია მოსამართლის მიერ საპროტესტო აქციაზე დაკავებული პირის მიმართ პატიმრობის გამოსაყენებლად. სწორედ ამიტომ, ამ ღონისძიების გამოყენება არის არაპროპორციული და შესაბამისად, კონსტიტუციის საწინააღმდეგო.

საკონსტიტუციო სასამართლოს პრაქტიკით: „ასევე მნიშვნელოვანია, რომ გამოხატვის თავისუფლების მეშვეობით ადამიანები ერთმანეთს უზიარებენ თავიანთ ნეგატიურ ან პოზიტიურ დამოკიდებულებებს გარკვეული ფაქტების, მოვლენების თუ ცალკეული პირების მიმართ, გამოხატავენ თავიანთ გრძნობებს და ემოციებს, რაც, ცხადია, ამდიდრებს საჯარო დისკუსიას და, იმავდროულად, ენობრივ და ლექსიკურ მრავალფეროვნებას მოითხოვს. ზოგიერთ შემთხვევაში კი საჭირო ხდება იმგვარი შეხედულებების, ემოციებისა თუ დამოკიდებულებების გადმოცემა, რაც ვერ იქნება გამოთქმული და სრულყოფილად გამოხატული სტანდარტული და დაბალანსებული ენით. თუმცა, არასტანდარტული ენის გამოყენება, ისევე როგორც, გავრცელებული იდეებისა და შეხედულებების არაორდინალურობა, თავისთავად, არ მიუთითებს შეზღუდვის საჭიროებაზე. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლომ გაიზიარა ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს მიდგომა და განმარტა, რომ გამოხატვის თავისუფლებით დაცული სფერო მოიცავს იმგვარ იდეებსა და შეხედულებებსაც, რომლებიც შეიძლება აღმოჩნდეს „შეურაცხმყოფელი,“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2023 წლის 27 ივლისის N1/4/1394 გადაწყვეტილება საქმეზე II-52 ზვიად კუპრავა საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ). საკონსტიტუციო სასამართლოს პრაქტიკითაც დადგენილია, რომ ცალკეულ შემთხვევაში ლეგიტიმური პროტესტის გამოსახატავად, გამოხატვის თავისუფლებით მოსარგებლე პირმა აზრისათვის მეტი ემოციის მისაცემად შესაძლოა შეარჩიოს ფრაზა, რაც სცილდება დაბალანსებულ და სტანდარტულ ენობრივ მოთხოვნებს და ექცევა სამართალდარღვევათა კოდექსის 166-ე მუხლის ობიექტურ შემადგენლობაში. ამ შემთხვევაში, გამოხატვის და შეკრების თავისუფლების არაპროპორციული შეზღუდვის თავიდან ასაცილებლად, პატიმრობის გამოსაყენებლად მოსამართლემ უნდა დაადგინოს, რომ პროფანაციულ ტერმინს არავითარი კავშირი არა აქვს საზოგადოებრივი ინტერესის მქონე საკითხზე გამართულ შეკრებაზე გაჟღერებული მოთხოვნის ემოციური ფორმით გადმოცემასთან, გააჩნია ერთადერთი მიზანი - შეურაცხყოფა მიაყენოს კონკრეტულ ადამიანს, ასეთ პროფანაციულ გამონათქვამს ჰყავს კონკრეტული ადრესატი და ერთი წლის განმავლობაში ეს არის პირის მიერ ჩადენილი განმეორებითი ადმინისტრაციული სამართალდარღვევა. იმავდროულად, გამოყენებული ტერმინი არის უკიდურესად შეურაცხმყოფელი, გამოირჩევა ექსცესიურობისა და თავხედობის მაღალი ხარისხით. მხოლოდ ამ გარემოებების ერთობლივი არსებობა ამართლებს პატიმრობის გამოყენებას და ხდის მას პროპორციულ ღონისძიებად. სხვა შემთხვევაში პატიმრობის გამოყენება არის არაპროპორციული, შეკრებისა და გამოხატვის თავისუფლების შემზღუდველი ღონისძიება.

ამგვარად, ფერაძის საქმის მსგავსად, სადავო ნორმით დადგენილი შეზღუდვა ემსახურება კონსტიტუციის მე-17 მუხლის მე-5 პუნქტით დადგენილი სხვათა უფლებების დაცვის ლეგიტიმური მიზნის მიღწევას, არის ამ მიზნის მისაღწევად გამოსადეგი და აუცილებელი საშუალება, თუმცა არ არის დაცული სამართლიანი ბალანსი, ერთი მხრივ, ადამიანის უფლებაზე, იყოს თავისუფალი პროფანაციული სიტყვების მოსმენისაგან და მეორე მხრივ, გამოხატვის თავისუფლებით მოსარგებლე პირის ინტერესს შორის - არ დაეკისროს პატიმრობა, როცა პროფანაციული სიტყვის წარმოთქმით ხდება იმ საზოგადოებრივი ინტერესის მქონე საკითხის ემოციური ფორმით გაჟღერება, რისთვისაც ეწყობა საპროტესტო აქცია, პროფანაციულ გამონათქვამს არა ჰყავს კონკრეტული ადრესატი და როდესაც ამ სიტყვების ავტორი ბოლო ერთი წლის განმავლობაში ცნობილი არ ყოფილა ადმინისტრაციულ სამართალდამრღვევად. ამასთან აღსანიშნავია ის გარემოება, რომ ფერაძის საქმიდან გამომდინარე, ასეთ შემთხვევაში ჯარიმის დაკისრებაც კი არაპროპორციულ ღონისძიებად შეიძლება ჩაითვალოს, პატიმრობა კი მით უმეტეს არაპროპორციულია.

6) კონსტიტუციის მე-9 მუხლის მე-2 პუნქტით აკრძალული არაადამიანური სასჯელი

„საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ დადგენილი პრაქტიკის თანახმად, აშკარად არაპროპორციულ სასჯელს, რომელიც არ შეესაბამება დანაშაულის ხასიათს და სიმძიმეს, არა მარტო აქვს მიმართება არაადამიანური და დამამცირებელი მოპყრობისა და სასჯელის კონსტიტუციურ აკრძალვასთან, არამედ არღვევს კიდეც მას (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2015 წლის 24 ოქტომბრის №1/4/592 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქე ბექა წიქარიშვილი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-25).

ამასთანავე, საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ დადგენილი სტანდარტების შესაბამისად, სასჯელის პოლიტიკის სფეროში კანონმდებელს საკმაოდ ფართო მიხედულება აქვს. კანონმდებელი უფლებამოსილია, ქვეყნის კრიმინოგენური მდგომარეობის, დანაშაულთან ბრძოლის სფეროში არსებული გამოწვევების შესაბამისად შეიმუშაოს სასჯელის პოლიტიკა და დააწესოს ამა თუ იმ დანაშაულის საზოგადოებრივი საშიშროების შესატყვისი სასჯელის ზომები. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლო აფასებს სასჯელის პროპორციულობას მხოლოდ იმ უკიდურეს შემთხვევაში, როდესაც აშკარაა დისპროპორცია სასჯელის ზომასა და დანაშაულის სიმძიმეს შორის. ამდენად, „იმისთვის, რომ შესაძლებელი იყოს სასჯელის არაპროპორციულობაზე მსჯელობა საქართველოს კონსტიტუციის მე-9 მუხლის მე-2 პუნქტთან მიმართებით, სასჯელი დანაშაულებრივ ქმედებასთან მიმართებით უნდა იყოს უფრო მეტი, ვიდრე „უბრალოდ გადამეტებული“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2015 წლის 24 ოქტომბრის №1/4/592 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქე ბექა წიქარიშვილი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-38).

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს განმარტებით, „კანონმდებლის მიხედულება ქვეყანაში არსებული გამოწვევების შესაბამისად სათანადო სასჯელის განსაზღვრის სფეროში არ არის შეუზღუდავი. საკონსტიტუციო სასამართლოს, როგორც საკონსტიტუციო კონტროლის ორგანოს, დანიშნულებაა, შემოსაზღვროს ამ სფეროში კანონმდებლის თავისუფალი მოქმედების სივრცე. საქართველოს კონსტიტუცია ადგენს იმ ჩარჩოს და მინიმალურ მოთხოვნებს, რასაც კანონმდებლის მიერ გათვალისწინებული სასჯელი, მისი სიმკაცრე უნდა აკმაყოფილებდეს. აუცილებელია, სასჯელი ადეკვატურად შეესატყვისებოდეს საზოგადოებრივი საშიშროების შემცველი ქმედების სიმძიმეს. იმ პირობებში, როდესაც სასჯელის სიმკაცრე აშკარად აჭარბებს ჩადენილი ქმედების საზოგადოებრივი საშიშროების ხარისხს, ეჭვქვეშ დგება დაწესებული სასჯელისა და მისი ლეგიტიმური მიზნების პროპორციული დამოკიდებულება. აშკარად მკაცრი და არაგონივრული სასჯელი ზედმეტად შორდება სასჯელის ლეგიტიმურ მიზნებს, ხდება თვითმიზანი და ადამიანის ობიექტივიზაციის საფუძველი. ასეთი ტიპის სასჯელები იწვევს ადამიანის ობიექტად განხილვას და უნდა შეფასდეს როგორც არაადამიანური. სწორედ აქ მთავრდება სასჯელის პოლიტიკის თავისუფლად განხორციელების სივრცე და კანონმდებელი იჭრება კონსტიტუციით აბსოლუტურად აკრძალულ სფეროში“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2019 წლის 2 აგვისტოს №1/6/770 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს სახალხო დამცველი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-13).

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს პრაქტიკის მიხედვით, სასჯელის პროპორციულობის კონსტიტუციურსამართლებრივი სტანდარტები სწორედ საქართველოს კონსტიტუციის მე-9 მუხლის მე-2 პუნქტით არის განმტკიცებული (საკონსტიტუციო სასამართლოს 2024 წლის 14 ივნისის N2/1/702 გადაწყვეტილება საქმეზე კონსტანტინე ლაბარტყავა, მალხაზ ნოზაძე და ირაკლი გიგოლაშვილი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ II-108).

ამასთანავე, ნებისმიერი სასჯელის ზომა იწვევს პირის პიროვნული თავისუფლების გარკვეული ასპექტის შეზღუდვას და, შესაბამისად, არის ჩარევა მის ძირითად უფლებებში. მაგალითად, თავისუფლების აღკვეთის ფორმით განსაზღვრული სასჯელი გარდაუვლად ზღუდავს საქართველოს კონსტიტუციის მე-13 მუხლით გარანტირებულ თავისუფლების უფლებას, ჯარიმა - საქართველოს კონსტიტუციის მე-19 მუხლით განმტკიცებულ საკუთრების უფლებას, საქმიანობის უფლების ჩამორთმევა, საქმიანობის ბუნების გათვალისწინებით. შესაბამისი კონსტიტუციური დებულებით განმტკიცებულ უფლებას და ა.შ (საკონსტიტუციო სასამართლოს 2024 წლის 14 ივნისის N2/1/702 გადაწყვეტილება საქმეზე კონსტანტინე ლაბარტყავა, მალხაზ ნოზაძე და ირაკლი გიგოლაშვილი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ II-109)

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს არაერთხელ მიუთითებია, თუ რაოდენ დიდი მნიშვნელობა აქვს კონსტიტუციური უფლების დაცული სფეროს ფარგლების სწორად იდენტიფიცირებას და ერთმანეთისაგან გამიჯვნას (mutatis mutandis საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2017 წლის 7 ივლისის N2/11/663 საოქმო ჩანაწერი საქმეზე „საქართველოს მოქალაქე თამარ თანდაშვილი საქართველოს მთავრობის წინააღმდეგ“, II-15-19). საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს პრაქტიკის თანახმად, „საქართველოს კონსტიტუციის სულისკვეთება მოითხოვს, რომ თითოეული უფლების დაცული სფერო შესაბამის კონსტიტუციურ დებულებებში იქნეს ამოკითხული. კონსტიტუციის განმარტების პროცესში საკონსტიტუციო სასამართლომ უნდა უზრუნველყოს კონსტიტუციით დადგენილი წესრიგის დაცვა, კონსტიტუციის დებულებების გააზრება მათი მიზნებისა და ღირებულებების შესაბამისად“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2016 წლის 14 აპრილის N3/2/588 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქეები – სალომე ქინქლაძე, ნინო კვეტენაძე, ნინო ოდიშარია, დაჩი ჯანელიძე, თამარ ხითარიშვილი და სალომე სებისკვერაძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-12). საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს განმარტებით, „კონსტიტუციის განსხვავებული ნორმებით დაცული უფლებების ფარგლების ხელოვნური გაფართოება, უფლებებს შორის კონსტიტუციით გავლებული ზღვრის წაშლა, ვერც უფლების დაცვას მოემსახურება და ვერც კონსტიტუციით დადგენილ წესრიგს უზრუნველყოფს” (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2013 წლის 20 დეკემბრის №1/7/561,568 საოქმო ჩანაწერი საქმეზე „საქართველოს მოქალაქე იური ვაზაგაშვილი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ”, II-11).

ზოგადად, ამა თუ იმ უფლების შეზღუდვის სტანდარტები მოცემულია თავად უფლების მარეგლამენტირებელ კონსტიტუციურ დებულებებში. მაგალითად, საქართველოს კონსტიტუციის მე-19 მუხლი განსაზღვრავს საკუთრების უფლების შეზღუდვის კონსტიტუციურ სტანდარტებს, საქართველოს კონსტიტუციის მე-17 მუხლი გამოხატვის თავისუფლების შეზღუდვის საფუძვლებს და ა.შ. ამასთან, სასჯელის პროპორციულობის სპეციფიკური კონსტიტუციური სტანდარტები დადგენილია საქართველოს კონსტიტუციის მე-9 მუხლით, რომლის მე-2 პუნქტი, უპირობოდ, კრძალავს „არაადამიანური ან დამამცირებელი“ სასჯელის გამოყენებას (საკონსტიტუციო სასამართლოს 2024 წლის 14 ივნისის N2/1/702 გადაწყვეტილება საქმეზე კონსტანტინე ლაბარტყავა, მალხაზ ნოზაძე და ირაკლი გიგოლაშვილი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ II-111).

საქართველოს კონსტიტუციის მე-9 მუხლში მოცემული სასჯელის კონსტიტუციურობის სტანდარტების განსაზღვრისა და შეფარდებისას საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლო მხედველობაში იღებს სახელმწიფოს ლეგიტიმურ უფლებამოსილებას, სათანადო სასჯელი დააწესოს საზოგადოებრივად საშიში ქმედებებისათვის და განსაზღვრავს ამ ურთიერთობის შესატყვის მოთხოვნებს სასჯელის სიმკაცრესთან დაკავშირებით. იმ პირობებში, როდესაც კონსტიტუციის ამ კონკრეტული დებულებით არის განსაზღვრული სასჯელის სიმკაცრესთან დაკავშირებული მოთხოვნები, არასწორი იქნებოდა სასჯელის ზომის პროპორციულობის შეფასება კონსტიტუციის სხვა დებულებებთან მიმართებით. თითოეული კონსტიტუციური დებულებით დაცული სფეროს სათანადოდ განმარტებისა და განსახილველი სამართალურთიერთ ობის შესატყვისი კონსტიტუციური სტანდარტებით შეფასებისათვის აუცილებელია, სასჯელების პროპორციულობა შეფასდეს საქართველოს კონსტიტუციის მე-9 მუხლთან მიმართებით (საკონსტიტუციო სასამართლოს 2024 წლის 14 ივნისის N2/1/702 გადაწყვეტილება საქმეზე კონსტანტინე ლაბარტყავა, მალხაზ ნოზაძე და ირაკლი გიგოლაშვილი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ II-112).

ამ სარჩელით დავის საგანს წარმოადგენს საპროტესტო აქციის დროს დაკავებული პირის მიერ წარმოთქმული სიტყვის შეურაცხმყოფელი შინაარსის ხარისხის შეფასების გარეშე, ასევე საპროტესტო აქციის მიმდინარეობისას ტრანსპორტის მოძრაობის შეფერხების შეწყვეტისათვის პოლიციის კანონიერი მოთხოვნისადმი დაუმორჩილებლობისათვის, ასევე პოლიციის მიმართ კრიტიკული ექსპრესიული ქმედების განხორციელებისათვის თუ სიტყვის წარმოთქმისათვის პატიმრობის გამოყენების პროპორციულობის საკითხი, მაშინ როცა ერთი წლის განმავლობაში პირი არ იყო ცნობილი სამართალდამრღვევად. თავისთავად ცხადია, რომ სასარჩელო მოთხოვნის ამგვარი ფორმულირება მიუთითებს სასჯელის პროპორციულობის კონსტიტუციურობის კითხვის ნიშნის ქვეშ დაყენებას. შესაბამისად, ეს საკითხი შესწავლილი უნდა იქნეს კონსტიტუციის მე-9 მუხლის მე-2 პუნქტთან მიმართებაში. ასეთ პირობებში, რამდენად სწორია სადავო ნორმების კონსტიტუციის მე-17 და 21-ე მუხლებთან მიმართებაში გასაჩივრება?

ამ საკითხს შეეხო საკონსტიტუციო სასამართლო ზვიად კუპრავა საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ საქმეში მიღებულ გადაწყვეტილებაში. ამ საქმეში სადავო იყო მოსამართლის მიმართ პროფანაციული გამონათქვამის წარმოთქმა. ამ თვალსაზრისით, ზვიად კუპრავას საქმის და ამ საქმის დავის საგანი ერთმანეთის მსგავსია. კუპრავას საქმეში „საკონსტიტუციო სასამართლო ხაზს უსვამს მის მიერ დადგენილ პრაქტიკას და კიდევ ერთხელ განმარტავს, რომ ამა თუ იმ უფლების შეზღუდვის სტანდარტები გათვალისწინებულია თავად აღნიშნული უფლების მომწესრიგებელი კონსტიტუციური დებულებებით. მაგ., საქართველოს კონსტიტუციის მე-17 მუხლი ადგენს გამოხატვის თავისუფლების უფლების შეზღუდვის კონსტიტუციურ საფუძვლებს, ხოლო კონკრეტული სანქციის პროპორციულობის სპეციფიკური კონსტიტუციური სტანდარტები დადგენილია საქართველოს კონსტიტუციის მე-9 მუხლით, რომლის მე-2 პუნქტი გამორიცხავს „არაადამიანური ან დამამცირებელი“ სასჯელის გამოყენების შესაძლებლობას. „სწორედ საქართველოს კონსტიტუციის მე-9 მუხლი განსაზღვრავს საზოგადოებრივად საშიში ქმედებისათვის სასჯელის დაწესების სახელმწიფოს უფლებამოსილების ფარგლებს და ადგენს სასჯელის სიმკაცრესთან დაკავშირებულ სპეციალურ მოთხოვნებს… შესაბამისად, სასჯელების/სანქციების პროპორციულობა შეფასებადია მხოლოდ საქართველოს კონსტიტუციის მე-9 მუხლთან და ამ მუხლით დადგენილ სპეციფიკურ სტანდარტებთან მიმართებით. ძირითადი უფლების დამდგენ კონსტიტუციურ დებულებასთან მიმართებით კი სადავო რეგულაციით გათვალისწინებული უფლების შეზღუდვა შეფასებადი იქნება მხოლოდ იმ შემთხვევაში, თუ აღნიშნული ღონისძიება, თავისი ბუნებიდან და შინაარსიდან გამომდინარე, არ განეკუთვნება სადამსჯელო ღონისძიებას და საქართველოს კონსტიტუციის მე-9 მუხლთან მიმართება არ გააჩნია.“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2023 წლის 27 ივლისის N1/4/1394 გადაწყვეტილება საქმეზე ზვიად კუპრავა საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ II-14)

„იმ შემთხვევაში, თუ მოსარჩელე მიიჩნევს, რომ კანონის საფუძველზე დადგენილი სასჯელი მის დასაძრახ (გასაკიცხ) ქმედებასთან მიმართებით შეუსაბამოდ მძიმეა, არაპროპორციულია, მაშინ იგი უფლებამოსილია, იდავოს თავად ამ სასჯელის პროპორციულობასთან დაკავშირებით, თუმცა არა კონსტიტუციით გარანტირებულ ისეთ უფლებებთან [მოცემული დავის შემთხვევაში გამოხატვის თავისუფლების უფლებასთან მიმართებით, რომლებიც მატერიალური უფლებების შინაარსს განსაზღვრავენ, არამედ კონსტიტუციის იმ დებულებასთან მიმართებით, რომელიც არაპროპორციულ სასჯელს მიემართება. სწორედ ასეთ უფლებას წარმოადგენს კონსტიტუციის მე-9 მუხლის მე-2 პუნქტიც (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2023 წლის 27 ივლისის N1/4/1394 გადაწყვეტილება საქმეზე ზვიად კუპრავა საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ II-15).

ზვიად კუპრავას საქმეში საკონსტიტუციო სასამართლოს განმარტებით: „იქიდან გამომდინარე, რომ მოსარჩელეს კონსტიტუციურ სარჩელში არ მიუთითებია საქართველოს კონსტიტუციის მე-9 მუხლის მე-2 პუნქტთან მიმართებით საქართველოს სისხლის სამართლის კოდექსის 366-ე მუხლის მე-2 ნაწილით გათვალისწინებული ქმედებისთვის შესაბამისი სასჯელის სახისა და ზომის არაპროპორციულობის თაობაზე დამოუკიდებელი სასარჩელო მოთხოვნა, ამასთანავე, არსებითი განხილვის სხდომაზე შემოიფარგლა მხოლოდ და მხოლოდ სისხლისსამართლებრივი ქმედების არაკონსტიტუციურად ცნობის მოთხოვნით და დამატებით არ უმსჯელია სასჯელის არაპროპორციულობაზე, თუნდაც, გამოხატვის თავისუფლების ფარგლებში ე.წ. „მსუსხავი ეფექტის“ მქონე სასჯელის თაობაზე ... საკონსტიტუციო სასამართლო ამ საკითხის ირგვლივ შეზღუდულია მხოლოდ მოსარჩელის მიერ დასკვნით სიტყვაში დაზუსტებული სასარჩელო მოთხოვნის ფარგლებით. შესაბამისად, წინამდებარე გადაწყვეტილების ფარგლებში, საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლო ვერ შეაფასებს სადავო ნორმით გათვალისწინებული სასჯელის პროპორციულობის საკითხს ვერც ერთ კონტექსტში.“

ამგვარად, საკონსტიტუციო სასამართლომ არ გამორიცხა, სასჯელის პროპორციულობის საკითხის გამოხატვის თავისუფლების ფარგლებში შეფასება, თუკი დაკისრებული სანქცია მსუსხავი ეფექტის მქონეა გამოხატვის და შეკრების თავისუფლებით სარგებლობისათვის. ზემოთ ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს მიერ ჩხარტიშვილი საქართველოს წინააღმდეგ საქმეზე მიღებული გადაწყვეტილების მითითებით, უკვე მოვიყვანეთ არგუმენტი იმასთან დაკავშირებით, რომ საპატიმრო სასჯელებს გააჩნია მსუსხავი ეფექტი გამოხატვის თავისუფლებასთან მიმართებაში, რაც გამოიხატება ადამიანის იძულებაში, თავის შეიკავოს საჯარო დებატებში მონაწილეობის მიღებისაგან. ამ თვალსაზრისით, სადავო ნორმებს მიმართება აქვს კონსტიტუციის მე-17 და 21-ე მუხლებთან. იმავდროულად მოსარჩელეს აუცილებლად მიაჩნია სადავო ნორმებით დადგენილი სანქციის შემოწმების აუცილებლობა კონსტიტუციის მე-9 მუხლის მე-2 პუნქტთან მიმართებაში, ვინაიდან კანონით გათვალისწინებული სასჯელის ქმედების საზოგადოებრივ საშიშროებასთან შეუთავსებლობის საკითხი, სწორედ კონსტიტუციის მე-9 მუხლის მე-2 პუნქტით არის აკრძალული.

საქართველოს კონსტიტუციის მე-9 მუხლის მე-2 პუნქტი კრძალავს არაადამიანურ და დამამაცირებელ სასჯელს. საკონსტიტუციო სასამართლოს პრაქტიკის თანახმად: „აღნიშნული კონსტიტუციური დებულება „განსაზღვრავს საზოგადოებრივად საშიში ქმედებისათვის სასჯელის დაწესების სახელმწიფოს უფლებამოსილების ფარგლებს და ადგენს სასჯელის სიმკაცრესთან დაკავშირებულ სპეციალურ მოთხოვნებს. ამასთანავე, სისხლის, ადმინისტრაციული სამართლისა თუ სხვა სფეროს მომწესრიგებელი კანონებით გათვალისწინებული ღონისძიება სასჯელად უნდა შეფასდეს იმ შემთხვევაში, თუ იგი მიმართულია პირის დასჯისა და სასჯელის სხვა მიზნების (მაგ., დანაშაულის პრევენცია, დამნაშავის რესოციალიზაცია და ა. შ.) მიღწევისაკენ. ღონისძიება, რომელიც, მართალია, არის სახელწიფოს რეაქცია მართლსაწინააღმდეგო ქმედებაზე, თუმცა არ აქვს სასჯელის ბუნება და მიმართულია რაიმე სხვა ლეგიტიმური მიზნის მიღწევისაკენ, არ შეიძლება შეფასებულ იქნეს როგორც სასჯელი. ამგვარ შემთხვევებში, რეგულაცია უნდა დაექვემდებაროს კონსტიტუციურსამართლებრივ შეფასებას, როგორც უფლებაშემზღუდველი ღონისძიება სასჯელისათვის განკუთვნილი კონსტიტუციური სტანდარტების მხედველობაში მიღების გარეშე“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2022 წლის 28 თებერვლის №1/3/1646 განჩინება საქმეზე „თეიმურაზ ლომიძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-7).

იმის მიუხედავად, სადავოდ გამხდარი ადმინისტრაციული პატიმრობის ზომა მოთავსებულია ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსში, ეს ღონისძიება დაკავშირებულია ადამიანისათვის კონსტიტუციის მე-13 მუხლით გარანტირებული ფიზიკური თავისუფლების უფლების აღკვეთასთან. იმის მიუხედავად, თუ რომელ დარგობრივ საკანონმდებლო აქტში შეიტანს კანონმდებელი პატიმრობას - სისხლის სამართალში, ადმინისტრაციულ სამართალში თუ დისციპლინურ კანონმდებლობაში - ამ ზომას, მისი განსაკუთრებული სიმკაცრის გამო, ყოველთვის გააჩნია სისხლისსამართლებრივი ბუნება (განსხვავებით სხვა ტიპის სანქციებისაგან). თემურ ლომიძის საქმეში დადგენილი სტანდარტი ითხოვს მოსარჩელისაგან, დაასაბუთოს ის, რომ სადავოდ ქცეულ ღონისძიებას გააჩნია სასჯელის ისეთი მიზნები, როგორიცაა სამართლიანობის აღდგენა, ადამიანის რესოციალიზაცია, ქმედების განმეორების პრევენცია. ამ მიზნების დადგენას გადამწვეტი მნიშვნელობა გააჩნია, გასაჩივრებულ ნორმასა და კონსტიტუციის მე-9 მუხლის მე-2 პუნქტს შორის მიმართების წარმოსაჩენად.

ადმინისტრაციული პატიმრობა არის სხვა ადმინისტრაციული სახდელის სახეებიდან ერთ-ერთი. ამიტომ ამ ღონისძიების მიმართ თანაბრად მოქმედებს ის მიზნები, რაც ზოგადად ადმინისტრაციულ სახდელებს გააჩნია. ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსის 23-ე მუხლის თანახმად, ადმინისტრაციული სახდელი წარმოადგენს პასუხისმგებლობის ზომას და გამოიყენება ადმინისტრაციული სამართალდარღვევის ჩამდენის აღსაზრდელად კანონების დაცვის, საერთო ცხოვრების წესების პატივისცემის სულისკვეთებით, აგრეთვე როგორც თვით სამართალდამრღვევის, ისე სხვა პირთა მიერ ახალი სამართალდარღვევების ჩადენის აცილების მიზნით. ეს ნორმა ადგენს რესოციალიზაციის და პრევენციის მიზნებს, კერძოდ, სამართალდამრღვევის აღზრდა კანონის დაცვის და საერთო ცხოვრების წესის სულისკვეთებით, მიუთითებს რესოციალიზაციის მიზანზე. ხოლო იმის უზრუნველყოფა, რომ სამართალდამრღვევმა აღარ ჩაიდინოს სამართალდარღვევა, მიუთითებს სპეციალური პრევენციის მიზანზე. სხვა პირის იძულება, მანაც არ მიბაძოს სამართალდამრღვევს და არ ჩაიდინოს სამართალდარღვევა, არის ზოგადი პრევენციის მიზანი.

რაც შეეხება სამართლიანობის აღდგენის მიზანს, ამასთან დაკავშირებით გსურს მოვიხმოთ საკონსტიტუციო სასამართლოს 2015 წლის 24 ოქტომბრის N1/4/592 გადაწყვეტილება საქმეზე ბექა წიქარიშვილი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ მეორე თავის 45-ე პუნქტი: „მიუხედავად იმისა, რომ ადამიანის თავისუფლება უმთავრესი ღირებულებაა, ის, იმავდროულად, სწორედ ამ მიზეზით ზღვარდადებულია საზოგადოების სხვა წევრების თავისუფლებით (ძირითადი უფლებებით და თავისუფლებებით). ვინაიდან თავისუფლება ყველასათვის ერთნაირი სიკეთეა და გულისხმობს საზოგადოების თითოეული წევრის თანაბარ შესაძლებლობას, შანსს განვითარებასა და თვითრეალიზაციაზე, ყველა, ვინც ამ თავისუფლებით ბოროტად ისარგებლებს, ზღვარს გადააბიჯებს, სხვის თავისუფლებას (ამა თუ იმ უფლებას) ხელყოფს, სამართლიანობა მოითხოვს, აღდგეს თავდაპირველი წონასწორობა და სამომავლოდაც საფრთხის ქვეშ არ იდგეს ყველას ერთნაირი უფლება თავისუფლებაზე.“ ადმინისტრაციული სახდელი ემსახურება ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევის ჩადენამდე არსებული მდგომარეობის აღდგენას, ვინაიდან მომჩივანი არ თავისუფლდება იმ ვალდებულების შესრულებისაგან, რომლის შეუსრულებლობის გამოც ის ადმინისტრაციულ სამართალდამრღვევად იქნა ცნობილი. ამის შესახებ მიუთითებს ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსის 41-ე მუხლი, რომლის მიხედვითაც, მოსამართლე ადმინისტრაციული სახდელის დაკისრების შესახებ დადგენილებით ადასტურებს იმ მოვალეობის შესრულების ვალდებულებას, რომლის შეუსრულებლობისთვისაც პირს შეეფარდა ადმინისტრაციული სახდელი, და დადგენილებაში განსაზღვრავს დარღვევის გამოსასწორებლად გასატარებელ ღონისძიებებს, რომელთა აღსრულებაც ხდება კანონით დადგენილი წესით.

ამგვარად, ადმინისტრაციულ პატიმრობას გააჩნია სასჯელისათვის დამახასიათებელი სამივე ნიშანი: სამართლიანობის აღდგენა, პრევენცია და რესოციალიზაცია. შესაბამისად, სადავო ნორმებით დადგენილი ღონისძიების პროპორციულობა შეფასებადია კონსტიტუციის მე-9 მუხლის მე-2 პუნქტთან.

ბექა წიქარიშვილის საქმეში დადგენილია სასჯელის არაადამიანურად (არაპროპორციულად) ცნობის ორი კრიტერიუმი: იმისთვის, რომ შესაძლებელი იყოს სასჯელის არაპროპორციულობაზე მსჯელობა მე-9 მუხლის მე-2 პუნქტთან მიმართებით, სასჯელი დანაშაულებრივ ქმედებასთან მიმართებით უნდა იყოს უფრო მეტი, ვიდრე „უბრალოდ გადამეტებული“. კერძოდ, მოცემულ შემთხვევაში სასჯელის კონსტიტუციურობის შეფასება ეფუძნება შემდეგ გარემოებებს: 1) მოწმდება აშკარა არაპროპორციულობა დანაშაულის სიმძიმესა და მისთვის გათვალისწინებულ სასჯელს შორის - კანონმდებლობით ამა თუ იმ ქმედებისთვის დაკისრებული სასჯელი გონივრულ და პროპორციულ დამოკიდებულებაში უნდა იყოს კონკრეტული დანაშაულით გამოწვევად ზიანთან, რომელიც ადგება/შეიძლება მიადგეს პირებს/საზოგადოებას. სასჯელი ჩაითვლება აშკარად არაპროპორციულად და არაადამიანურ, სასტიკ სასჯელად, თუ ის მკვეთრად, უხეშად დისპროპორციულია ქმედების უმართლობის ხარისხთან, გამოწვევად საფრთხეებთან. 2) კანონი უნდა იძლეოდეს შესაძლებლობას, მოსამართლემ სასჯელის დაკისრებისას გაითვალისწინოს კონკრეტული საქმის გარემოებები, ქმედებით გამოწვეული ზიანი, დამნაშავის ბრალეულობის ხარისხი და სხვა, რათა ფაქტობრივად გამოირიცხოს ყოველ ინდივიდუალურ შემთხვევაში ყველა რელევანტური ფაქტორის/გარემოების გაუთვალისწინებლად არაპროპორციული სასჯელის შეფარდება. მაშასადამე, ერთი მხრივ, ზოგადად, ამა თუ იმ დანაშაულისთვის გათვალისწინებული სასჯელი უნდა იყოს ქმედებით გამოწვევად საფრთხეებთან გონივრულ პროპორციაში, ხოლო, მეორე მხრივ, უნდა იყოს შესაძლებლობა, ყოველ კონკრეტულ შემთხვევაში სასჯელის დაკისრება მოხდეს დანაშაულის ინდივიდუალური გარემოებების გათვალისწინებით. ამასთან, მოსამართლის დისკრეციის ფარგლები ასევე განჭვრეტადი უნდა იყოს, რათა უზრუნველყოფილ იქნეს როგორც ერთგვაროვანი ურთიერთობების მიმართ ერთნაირი მიდგომა, ისე მოსამართლის დისკრეციის მიზნობრივი გამოყენება - გამოირიცხოს დისკრეციაზე დაყრდნობით მხოლოდ სუბიექტური შეხედულებებით გადაწყვეტილების მიღების რისკები (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2015 წლის 24 ოქტომბრის გადაწყვეტილება საქმეზე ბექა წიქარიშვილი და სხვები საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ II-38).

6.1. სახდელის აშკარად შეუსაბამობა სამართალდარღვევის დამდგარი უმართლობის ხარისხთან

დავიწყოთ არაადამიანური სახდელის პირველი კრიტერიუმის განხილვით, რომლის მიხედვითაც, სასჯელი არ უნდა იყოს აშკარად გადამეტებული იმ სამართალდარღვევით გამოწვეულ ზიანთან შედარებით, რისთვისაც ხდება სასჯელის გამოყენება. ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსის 35-ე მუხლის მე-2 ნაწილის თანახმად, „ადმინისტრაციული სამართალდარღვევისათვის პასუხისმგებლობის დამამძიმებელ გარემოებად ითვლება: წლის განმავლობაში ერთგვაროვანი სამართალდარღვევის განმეორებით ჩადენა, რომლის გამოც პირს უკვე დაედო ადმინისტრაციული სახდელი, სამართალდარღვევის ჩადენა წინათ დანაშაულის ჩამდენი პირის მიერ;“ სასამართლო პრაქტიკა გვაჩვენებს შემდეგს: ისე რომ ადამიანს ერთი წლის განმავლობაში არ ჩაუდენია სამართალდარღვევა, 173-ე მუხლის დარღვევისათვის უფარდებენ პატიმრობას, მაშინ როცა საპროტესტო აქციის ჩასატარებლად ადამიანები აფერხებენ ტრანსპორტის მოძრაობას. პატიმრობის სახით სახდელის განსაზღვრაზე არავითარ გავლენას არ ახდენს ის გარემოება, რომ ადამიანი, თუნდაც მაშინ, როცა წინასწარი გაფრთხილების გარეშე, მცირე ჯგუფით, საზოგადოებრივი ინტერესის მქონე საკითხზე პროტესტის გამოსახატავად, აფერხებს ტრანსპორტის მოძრაობას. ჯარიმის ნაცვლად, ასეთ შემთხვევაში გამოიყენება პატიმრობა. სახდელის სიმკაცრეზე არ მოქმედებს ის გარემოება, რომ ლეგიტიმური მიზნის - სხვების გადაადგილების თავისუფლების უზრუნველსაყოფად - მეორე მხარეს, შეზღუდულ სიკეთეს წარმოადგენს შეკრების თავისუფლება, რაც კონსტიტუციით დაცული ისეთივე უფლებაა, როგორც გადაადგილების თავისუფლება. ერთი წლის განმავლობაში ადმინისტრაციული სამართალდარღვევის არმქონე პირის მიმართ, პირველივე ჯერზე პატიმრობის გამოყენება შეკრების უფლებით სარგებლობისათვის, არ წარმოადგენს სამართლიანი ბალანსის დამყარებას, ერთი მხრივ, შეკრების თავისუფლებას, მეორე მხრივ, გადაადგილების თავისუფლებას შორის. როდესაც სახეზე არ არის სპონტანური შეკრება, ადამიანთა მცირე ჯგუფი წინასწარი გაფრთხილების გარეშე ახდენს ტრანსპორტის ბლოკირებას, პროპორციულ ღონისძიებად უნდა იქნეს მიჩნეული ჯარიმა და არა პატიმრობა, როცა ერთი წლის განმავლობაში, არ ყოფილა მსგავსი სამართალდარღვევა ჩადენილი და ტრანსპორტის ბლოკირება ხდება საზოგადოებრივი ინტერესის მქონე საკითხზე საზოგადოების ყურადღების მისაპყრობად.

არგუმენტი - პოლიციის მიმართ ისეთი სიტყვის, როგორიცაა „მონა“ ან არაძალადობრივი ექსპრესიული ქმედების გამოყენებისათვის პატიმრობის შეფარდებასთან დაკავშირებით - ისეთივეა, როგორც ზემოთ ჩხარტიშვილის საქმის განხილვისას შეკრებისა და გამოხატვის თავისუფლების მიმართებაში გვქონდა მოყვანილი. ამ ვითარებაში, სამართალდარღვევათა კოდექსის 173-ე მუხლით, ადამიანისათვის პატიმრობის დაკისრება, როცა სადავო შეურაცხმყოფელი სიტყვა ან ექსპრესიული ქმედება ერთი წლის განმავლობაში პირველად არის ჩადენილი, აშკარად გადამეტებული სახდელია.

თბილისის საქალაქო სასამართლოს დადგენილებაში არ ჩანს, რა სიტყვის წარმოთქმისათვის იქნა დავით ნებიერიძე ადმინისტრაციულ სამართალდამრღვევად ცნობილი წვრილმანი ხულიგნობისათვის. ამასთან სასამართლოს დადგენილებიდან იკვეთება, რომ დავით ნებიერიძე და მისი საპროცესო თანამონაწილეები უმისამართოდ იგინებოდნენ (ასეთი იყო თბილისის საქალაქო სასამართლოს დადგენილი ფაქტობრივი გარემოება). ამასთან სასამართლოს დადგენილებაში არაფერია ნათქვამი, რომ სახეზე იყო დავით ნებიერიძის ან მისი საპროცესო თანამონაწილეების (ყოველ შემთხვევაში იმ პირების მაინც, ვისაც პატიმრობა შეეფარდათ) მხრიდან ერთი წლის განმავლობაში ერთგვაროვანი სამართალდარღვევის განმეორებით ჩადენა. ამ გარემოების გათვალისწინებით, დავით ნებიერიძეს შეეფარდა პატიმრობა.

შეკრებისა და გამოხატვის თავისუფლებისაგან განსხვავებით, მე-9 მუხლის მე-2 პუნქტთან მიმართებაში შესაძლოა რელევანტური არ იყოს ის გარემოება, რომ დავით ნებიერიძეს ზემოთ აღწერილ ქმედებები საპროტესტო აქციაზე ჰქონდა ჩადენილი. უცენზურო სიტყვები დავით ნებიერიძეს საპროტესტო აქციაზე კი არა, სხვა ვითარებაშიც რომ წარმოეთქვა, პატიმრობა მაინც არაპროპორციული სახდელი იქნებოდა, ვინაიდან უმისამართო გინებას არა ჰყავს კონკრეტული ადრესატი, რომელმაც შესაძლოა თავი შეურაცხყოფილად იგრძნოს და ძალადობრივად უპასუხოს პირს; უმისამართო გინება იწვევს საზოგადოებრივი თავშეყრის ადგილას მყოფი ადამიანის დისკომფორტს და ამის გამო, ეს ქმედება დასჯადია; არ არის დადგენილი შეურაცხმყოფელი სიტყვების შინაარსი და ამის გამო, უცნობია ამ სიტყვების სითავხედის და ექსცესიურობის მაღალი ხარისხი; ამასთან პასუხისგებაში მიცემული პირი ერთი წლის განმავლობაში არ ყოფილა ცნობილი სამართალდამრღვევად ერთგვაროვანი სამართალდარღვევის ჩადენისათვის.

დავით ნებიერიძის საქმეზე მიღებულ სასამართლო დადგენილების არც აღწერილობით, არც სამოტივაციო ნაწილში მოსამართლე არ თვლის საჭიროდ, ზოგადად მაინც აღწეროს, რა უცენზურო გამონათქვამი გამოიყენა ან დავით ნებიერიძემ ან მისმა საპროცესო თანამონაწილეებმა. ვინაიდან უცნობია პროფანაციული გამონათქვამის შინაარსი, შესაბამისად, მოსამართლე ვერ შევიდოდა იმის შეფასებაში, რამდენად არის ეს გამონათქვამი იმდენად შეურაცხმყოფელი, რომ კანონის სულისკვეთებით სამართალდარღვევის აღსაზრდელად, სამართლიანობის აღსადგენად და სამართალდარღვევის განმეორების თავიდან ასაცილებლად, ჯარიმის გამოყენებით ვერ იქნება მიღწეული სახდელის მიზნები და აუცილებელია პატიმრობის გამოყენება.

დავით ნებიერიძის საქმეზე მიღებული დადგენილება მიუთითებს იმაზე, რომ სადავო ნორმით, მოსამართლეს სულაც არ ევალება, პატიმრობა, სამართალდარღვევის პირველად ჩამდენი პირის მიმართ გამოიყენოს მაშინ, როცა საზოგადოებრივი თავშეყრის ადგილას ადამიანის უცენზურო გამონათქვამი უკიდურესად შეურაცხმყოფელი და ექსცესიურია. ამით, შეიძლება აიხსნას ის, რომ დადგენილებაში არც ის არის ნახსენები, რა ფრაზა გამოიყენა დავით ნებიერიძემ, ამის შედეგად, არც ის შეფასებულა, რამდენად არის ეს ფრაზა არა უბრალოდ ვულგარული, დისკომფორტის შემცველი და საწყენი (რისთვისაც ჯარიმის გამოყენებაც საკმარისი იქნებოდა), არამედ უმისამართოდ წარმოთქმული გინება უკიდურესად შეურაცხმყოფელია საშუალო მგრძნობელობის მქონე ადამიანისათვის, რაც მხოლოდ პატიმრობას იმსახურებს. უდავოა, ვულგარულ ფრაზებს შორის ამგვარი განსხვავებისათვის მოსამართლეს მოეთხოვება მუდმივად ცვალებადი მორალური ნორმებით ხელმძღვანელობა. ამ შემთხვევაში საერთო სასამართლოს მიხედულების ფართო ფარგლები გააჩნია. ამის მიუხედავად, მიხედულების ფართო შესაძლებლობით სარგებლობა არ გულისხმობს იმას, რომ მოსამართლე გათავისუფლდეს დადგენილებაში იმის დასაბუთებისაგან, რა არის ყველაზე მეტად შეურაცხმყოფელი გამონათქვამი, რისთვისაც პირველივე ჯერზე პატიმრობა უნდა იქნეს გამოყენებული და რა ნაკლებად შეურაცხმყოფელი, რომლის პირველად გამოყენების შემთხვევაშიც მოსამართლე უნდა შემოიფარგლოს ჯარიმის გამოყენებით. პირიქით, კანონმდებლისა და საკონსტიტუციო სასამართლოსაგან საერთო სასამართლოსათვის მინიჭებული ამგვარი ფართო მიხედულება რეალიზაციას პოულობს სწორედ იმის სათანადოდ დასაბუთებაში, მოცემულ დროს, მოცემულ ადგილას, საშუალო მგრძნობელობის ადამიანისათვის რა არის განსაკუთრებით შეურაცხმყოფელი და რა ნაკლებად შეურაცხმყოფელი. ამასთან მორალი დინამიური და მუდმივად ცვალებადი კატეგორიაა, რაც გულისხმობს იმას, რომ ის რაც განსაკუთრებით შეურაცხმყოფელი იყო გუშინ, დღეს ის შესაძლოა ასეთი აღარ იყოს. სიტყვა, რაც განსაკუთრებით შეურაცხმყოფელია საქართველოს ერთ რეგიონში, შესაძლოა ასეთად არ იყოს მიჩნეული სხვაგან. მოსამართლეს, რომელსაც მუდმივი კავშირი გააჩნია შესაბამის დროს და შესაბამის ადგილას არსებულ საზოგადოებასთან, პარლამენტთან და საკონსტიტუციო სასამართლოსთან შედარებით, უკეთეს პირობებშია შეაფასოს შეურაცხყოფის ხარისხი და ამის მიხედვით გადაწყვიტოს, ადამიანისათვის ჯარიმის ან პატიმრობის დანიშვნის საკითხი. თუმცა უფლებები იქნება თეორიული და ილუზორული, ხოლო საკონსტიტუციო კონტროლი არაეფექტიანი, თუკი კანონმდებელი არ დაავალდებულებს მოსამართლეს, შეაფასოს, საზოგადოებრივი თავშეყრის ადგილას გამოყენებული უცენზურო სიტყვების ექსცესიურობის და სითავხედის ხარისხი და ამის მიხედვით განსაზღვროს სახდელის ზომები.

მოსამართლემ დავით ნებიერიძის საქმეზე მიღებულ დადგენილებაში არ ახსენა, კონკრეტულად ის, თუ რა სიტყვები გამოიყენა დავით ნებიერიძემ, შემდგომ არ შეაფასა, რამდენად იყო ეს სიტყვები მძიმედ შეურაცხმყოფელი, რასაც შეეძლო ძალადობრივი პასუხი გამოეწვია სხვა პირის მხრიდან და ამ საფუძველზე დაყრდნობით არ გამოიყენა პატიმრობა. ამის საპირისპიროდ, პატიმრობის გამოყენების საფუძველი გახდა, ზოგადად, საზოგადოებრივი თავშეყრის ადგილას უცენზურო ლანძღვა-გინება. ეს გარემოება მიუთითებს იმაზე, რომ სადავო ნორმით, პატიმრობის გამოსაყენებლად არავითარი მნიშვნელობა არა აქვს ვულგარული სიტყვების ექსცესიურობის ხარისხს. სწორედ ამიტომ პატიმრობა, ასეთ ვითარებაში არაპროპორციული სასჯელია ჩადენილი სამართალდარღვევის ხარისხთან მიმართებაში. ამით, ბექა წიქარიშვილის საქმეში დადგენილი არაადამიანური სასჯელის პირველი კრიტერიუმი სახეზეა.

6.2. ქმედების ინდივიდუალიზაციის და სამართალდარღვევის საშიშროების შესაბამისი სახდელის გამოყენების შესაძლებლობა

როგორც 166-ე, ისე 173-ე მუხლის სანქციები ითვალისწინებს ორ ალტერნატივას: ჯარიმას ან პატიმრობას. ამის მიუხედავად, საკონსტიტუციო სასამართლოს პრაქტიკის თანახმად, ეს გარემოება არ არის საკმარისი, რომ პატიმრობა, ზემოთ მითითებულ გარემოებებში, პროპორციულ სახდელად იქნეს მიჩნეული. მაგალითად, საკონსტიტუციო სასამართლომ 2016 წლის №1/16/770 განჩინებით თავის ადრე მიღებული გადაწყვეტილების დამძლევად და კონსტიტუციის მე-9 მუხლის მე-2 პუნქტის საწინააღმდეგოდ მიიჩნია ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსის 45-ე მუხლით სანქციის სახით გათვალისწინებული 15 დღემდე ადმინისტრაციული პატიმრობის გამოყენება 70 გრამზე ნაკლები ოდენობის მარიხუანას შეძენა-შენახვისათვის (საკონსტიტუციო სასამართლოს 2016 წლის №1/16/770 განჩინება საქმეზე სახალხო დამცველი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ II-27). აღსანიშნავია ის გარემოება, რომ ამ საქმეში არაკონსტიტუციურად ცნობილი ნორმა, სამართალდარღვევათა კოდექსის 45-ე მუხლის სანქცია: პატიმრობის ალტერნატივად ადგენდა ჯარიმას 500 ლარის ოდენობით (საკონსტიტუციო სასამართლოს 2016 წლის №1/16/770 განჩინება საქმეზე სახალხო დამცველი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ II-3). ჯარიმის სახით ალტერნატივის არსებობა არ იქნა საკმარისად მიჩნეული იმისათვის, რომ 70 გრამამდე მარიხუანას შეძენა-შენახვისათვის ადმინისტრაციული პატიმრობა პროპორციულ სახდელად ჩათვლილიყო №1/16/770 საქმეზე.

ამის მიზეზი იყო ის, რომ ცალკეული ქმედებებისათვის მისი უმართლობის დაბალი ხარისხის გათვალისწინებით, თუნდაც ერთი დღით თავისუფლების აღკვეთის გამოყენება უკვე არაპროპორციული სასჯელია. საკონსტიტუციო სასამართლოს განმარტებით, „თავისუფლების აღკვეთა წარმოადგენს რა ადამიანის თავისუფლების შეზღუდვის უმკაცრეს ფორმას, ზოგადად, სახელმწიფოს პოლიტიკა უნდა იყოს მისი უკიდურეს შემთხვევაში გამოყენებაზე ორიენტირებული. ამასთან, უნდა იგულისხმებოდეს არა მხოლოდ მოსამართლის მიერ მისი ასეთი მიდგომით გამოყენება, არამედ კანონის დონეზეც ამა თუ იმ ქმედებისთვის სასჯელის სახით პატიმრობის მხოლოდ იმ შემთხვევაში გათვალისწინება, როდესაც ეს ობიექტურად აუცილებელია ქმედების სიმძიმის, გამოწვევადი საფრთხეების, დანაშაულის ჩადენის კონკრეტული გარემოებების, დამნაშავის პიროვნების და სხვა ფაქტორების გათვალისწინებით, როდესაც თუ არა საზოგადოებისგან პირის იზოლირება, შეუძლებელი იქნება მისგან პოტენციურად მომდინარე სხვა საფრთხეების განეიტრალება და სასჯელის მიზნების მიღწევა. ამასთან, მაშინაც კი, როდესაც პირის ქმედების რეგულირება აუცილებელია, თუ პასუხისმგებლობის სხვა ზომები/სახეები ობიექტურად საკმარისია კონკრეტულ შემთხვევაში სასჯელის მიზნების მისაღწევად, კანონი უნდა უბიძგებდეს სამართალშემფარდებელს, სწორედ არასაპატიმრო ალტერნატივების გამოყენებისკენ“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2015 წლის 24 ოქტომბრის №1/4/592 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქე ბექა წიქარიშვილი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-96).

ამგვარად, დასასჯელი უმართლობის მცირე მნიშვნელობის გათვალისწინებით, ზოგჯერ, კანონმდებლის მიერ კონკრეტული ქმედებისათვის თავისუფლების აღკვეთის თუნდაც მცირე ვადით გათვალისწინებაც კი საკმარისია იმისათვის, ეს სასჯელი არაპროპორციულად იქნეს მიჩნეული, მათ შორის, მაშინაც კი როცა თავისუფლების აღკვეთა, შესაბამისი ნორმის სანქციით წარმოადგენს სხვა არასაპატიმრო ღონისძიების ალტერნატივას. მაშინ როდესაც შეკრების და გამოხატვის თავისუფლება არის სადავო ნორმით შეზღუდული სიკეთე, დემოკრატიულ საზოგადოებაში ამ უფლების განსაკუთრებული მნიშვნელობის გათვალისწინებით, საპატიმრო ღონისძიების თუნდაც არასაპატიმრო ღონისძიების ალტერნიტავად თანაარსებობა, საკმარისია იმისათვის, პატიმრობა მაინც არაპროპორციულ სასჯელად იქნეს მიჩნეული.

თავად ბექა წიქარიშვილის საქმეში, სადაც დადგენილი იქნა ის, რომ კანონი უნდა აძლევდეს მოსამართლეს ქმედების ინდივიდუალიზაციის, საქმის გარემოებების გათვალისწინებით, ადეკვატური სახდელების შერჩევის შესაძლებლობას, ამ კრიტერიუმით ნორმის კონსტიტუციურობის შემოწმებისას საკონსტიტუციო სასამართლომ გააკეთა შემდეგი დათქმა: „მოსამართლის დისკრეციის ფარგლები ასევე განჭვრეტადი უნდა იყოს, რათა უზრუნველყოფილ იქნეს როგორც ერთგვაროვანი ურთიერთობების მიმართ ერთნაირი მიდგომა, ისე მოსამართლის დისკრეციის მიზნობრივი გამოყენება - გამოირიცხოს დისკრეციაზე დაყრდნობით მხოლოდ სუბიექტური შეხედულებებით გადაწყვეტილების მიღების რისკები.“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2015 წლის 24 ოქტომბრის გადაწყვეტილება საქმეზე ბექა წიქარიშვილი და სხვები საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ II-38).

ეს სწორედ ის შემთხვევაა, როდესაც მოსამართლის სუბიექტურ შეხედულებაზეა დამოკიდებული, რომ არ იქნეს გამოყენებული პატიმრობა და შეფარდებული იქნეს ჯარიმა, როდესაც სახეზეა ერთი წლის განმავლობაში პირველად ისეთი სამართალდარღვევის ფაქტი, როგორიცაა აქციის ჩასატარებლად წინასწარი გაფრთხილების გარეშე გზის გადაკეტვა, მცირე ოდენობის დემონსტრანტების მიერ; ასევე ისეთი პროფანაციული გამონათქვამის გამოყენება, რომელიც არ ხასიათდება ექსცესიურობის და თავხედობის მაღალი ხარისხით; პოლიციის მიმართ არაძალადობრივი ექსპრესიული ქმედების განხორციელება. ამგვარი სუბიექტური შეხედულებებით გადაწყვეტილების მიღების საფრთხე განსაკუთრებით გაზრდილია 2021 წლის 29 აპრილის საკანონმდებლო ცვლილებით, როცა 166-ე მუხლიდან ამოღებულია სიტყვები: „თუ საქმის გარემოებებისა და სამართალდამრღვევის პიროვნების გათვალისწინებით ამ ზომის გამოყენება არასაკმარისად იქნება მიჩნეული, – ადმინისტრაციულ პატიმრობას 15 დღემდე ვადით.“ ამ რისკის რეალიზების ნათელი მაგალითია მოსარჩელის და მისი საპროცესო თანამონაწილეების საქმე, როცა ისინი სამართალდარღვევად სცნეს აბსოლუტურად ერთნაირი სიმძიმის სამართალდარღვევის ჩადენაში, შემამსუბუქებელი და დამამძიმებელი გარემოებები იდენტური იყო ყველა საპროცესო თანამონაწილის მიმართ, თუმცა გაუგებარი მიზეზის გამო, მხოლოდ ერთს დაენიშნა ჯარიმა, ხოლო დანარჩენ სამს განსხვავებული ხანგრძლივობის პატიმრობა.

შესაბამისად, სასჯელის ინდივიდუალიზაციის შესაძლებლობის არსებობა, პატიმრობას პროპორციულ სასჯელად ვერ აქცევს მაშინაც, როცა დაბალი საზოგადოებრივი საშიშროების ქმედებისათვის პატიმრობა რჩება ერთ-ერთ ალტერნატივად და მისი შერჩევა მოსამართლის კეთილ ნებაზეა დამოკიდებული. საკონსტიტუციო სასამართლოს თქმით: „საკონსტიტუციო სასამართლომ განსაკუთრებული ყურადღება გაამახვილა თავისუფლების უფლების მნიშვნელობაზე და სახელმწიფოს მხრიდან მისი შეზღუდვის შესაძლებლობაზე უკიდურეს შემთხვევაში, მხოლოდ მაშინ, როდესაც ეს ობიექტურად აუცილებელია კონსტიტუციით დასაცავი მიზნების მისაღწევად. საკონსტიტუციო სასამართლომ ამ კონტექსტში მიუთითა, სისხლის სამართლის პოლიტიკის განსაზღვრისას სახელმწიფოს მიხედულების ფარგლების უპირობოდ შეზღუდვის აუცილებლობაზე ადამიანის ფუნდამენტური უფლებებით“. (საკონსტიტუციო სასამართლოს 2016 წლის 26 თებერვლის №3/1/708,709,710 განჩინება). „სისხლის სამართლის - ქმედების კრიმინალიზაციისა და მისი დასჯადობის ფუნქცია მხოლოდ მაშინაა წარმატებული, როდესაც ის გამოიყენება როგორც ultima ratio. საზოგადოების და ადამიანის ინტერესების დასაცავად სისხლისსამართლებრივი ნორმები უნდა გამოიყენებოდეს როგორც უკიდურესი საშუალება, როდესაც ამოწურულია სამართლებრივ სიკეთეთა დაცვის არასისხლისსამართლებრივი საშუალებები“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2015 წლის 24 ოქტომბრის №1/4/592 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქე ბექა წიქარიშვილი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II, 33, 37).

საკონსტიტუციო სასამართლოს დასკვნით, მოთხოვნა - რომ თავისუფლების აღკვეთა უნდა იყოს ultima ratio საშუალება - მიემართება, პირველ რიგში, კანონმდებელს, რომელიც ახდენს ქმედების კრიმინალიზაციას და მისთვის სასჯელის განსაზღვრას. კანონმდებელი მოთხოვნას - თავისუფლების აღკვეთა წარმოადგენდეს ultima ratio საშუალებას - არღვევს მაშინ, როცა დაბალი უმართლობის ქმედების აღსაკვეთად იყენებს პატიმრობას, თუნდაც მაშინ, როცა თავისუფლების აღკვეთა განსახილველი უმართლობისათვის სხვა არასაპატიმრო სასჯელის ალტერნატივას წარმოადგენს. ამ შემთხვევაში სანქცია არაკონსტიტუციურია იმის გამო, რომ ქმედების უმართლობის დაბალი ხარისხის, მნიშვნელოვანი კონსტიტუციური უფლებების დაზიანების რისკის არსებობის გამო, პატიმრობა ყველა შემთხვევაში არაპროპორციული სასჯელია. შესაბამისად, ქმედების უმართლობის დაბალი ხარისხის გათვალისწინებით, არ არსებობს წიქარიშვილის საქმეში დადგენილი მეორე კრიტერიუმით - მოსამართლის მიერ ქმედების ინდივიდუალიზაციის შესაძლებლობის არსებობით - სადავო ნორმის კონსტიტუციურობის შემოწმების საფუძველი.

შესაბამისად, სადავო ნორმებით ადგილი აქვს კონსტიტუციის მე-9 მუხლის მე-2 პუნქტით დადგენილი მოთხოვნის დარღვევას და სადავო ნორმების სანქციით გათვალისწინებული პატიმრობა წარმოადგენს არაპროპორციულ ღონისძიებას.

7. დასკვნა და მოთხოვნა

ამგვარად, სადავო ნორმები არ შესაბამება საქართველოს კონსტიტუციის მე-17 მუხლის პირველი პუნქტის პირველი წინადადების, მე-5 პუნქტის, 21-ე მუხლის პირველი პუნქტის და მე-9 მუხლის მე-2 პუნქტის მოთხოვნას. შესაბამისად, ვითხოვთ გასაჩივრებული ნორმების არაკონსტიტუციურად და შესაბამისად, ძალადაკარგულად ცნობას.

[1] CHKHARTISHVILI v. GEORGIA Application no. 31349/20 § 62 11 May 2023

[2] CHKHARTISHVILI v. GEORGIA Application no. 31349/20 § 7 11 May 2023

[3] CHKHARTISHVILI v. GEORGIA Application no. 31349/20 § 18 11 May 2023

[4] CHKHARTISHVILI v. GEORGIA Application no. 31349/20 § 21 11 May 2023

[5] PERADZE AND OTHERS v. GEORGIA Application no. 5631/16 §11 §14 15 December 2022

[6] PERADZE AND OTHERS v. GEORGIA Application no. 5631/16 §21 15 December 2022

[7] PERADZE AND OTHERS v. GEORGIA Application no. 5631/16 §47 15 December 2022

[8] MAKARASHVILI AND OTHERS v. GEORGIA Applications nos. 23158/20, 31365/20, 32525/20 §9, §15 1 September 2022

[9] MAKARASHVILI AND OTHERS v. GEORGIA Applications nos. 23158/20, 31365/20, 32525/20 §7 1 September 2022

[10] MAKARASHVILI AND OTHERS v. GEORGIA Applications nos. 23158/20, 31365/20, 32525/20 §15 1 September 2022

[11] MAKARASHVILI AND OTHERS v. GEORGIA Applications nos. 23158/20, 31365/20, 32525/20 §15 1 September 2022

[12] MAKARASHVILI AND OTHERS v. GEORGIA Applications nos. 23158/20, 31365/20, 32525/20 §25 1 September 2022

[13] MAKARASHVILI AND OTHERS v. GEORGIA Applications nos. 23158/20, 31365/20, 32525/20 §106 1 September 2022

[14] MAKARASHVILI AND OTHERS v. GEORGIA Applications nos. 23158/20, 31365/20, 32525/20 §105 1 September 2022

[15] CHKHARTISHVILI v. GEORGIA Application no. 31349/20 § 7 11 May 2023

[16] CHKHARTISHVILI v. GEORGIA Application no. 31349/20 § 60 11 May 2023

[17] CHKHARTISHVILI v. GEORGIA Application no. 31349/20 § 20 11 May 2023

[18] CHKHARTISHVILI v. GEORGIA Application no. 31349/20 § 45 11 May 2023

[19] CHKHARTISHVILI v. GEORGIA Application no. 31349/20 § 46 11 May 2023

[20] CHKHARTISHVILI v. GEORGIA Application no. 31349/20 § 47 11 May 2023

[21] CHKHARTISHVILI v. GEORGIA Application no. 31349/20 § 48 11 May 2023

[22] CHKHARTISHVILI v. GEORGIA Application no. 31349/20 § 49 11 May 2023

[23] CHKHARTISHVILI v. GEORGIA Application no. 31349/20 § 50 11 May 2023

[24] CHKHARTISHVILI v. GEORGIA Application no. 31349/20 § 51 11 May 2023

[25] CHKHARTISHVILI v. GEORGIA Application no. 31349/20 § 52 11 May 2023

[26] CHKHARTISHVILI v. GEORGIA Application no. 31349/20 § 53 11 May 2023

[27] CHKHARTISHVILI v. GEORGIA Application no. 31349/20 § 54 11 May 2023

[28] CHKHARTISHVILI v. GEORGIA Application no. 31349/20 § 55 11 May 2023

[29] CHKHARTISHVILI v. GEORGIA Application no. 31349/20 § 56 11 May 2023

[30] CHKHARTISHVILI v. GEORGIA Application no. 31349/20 § 57 11 May 2023

[31] CHKHARTISHVILI v. GEORGIA Application no. 31349/20 § 58 11 May 2023

[32] CHKHARTISHVILI v. GEORGIA Application no. 31349/20 § 59 11 May 2023

[33] CHKHARTISHVILI v. GEORGIA Application no. 31349/20 § 60 11 May 2023

[34] CHKHARTISHVILI v. GEORGIA Application no. 31349/20 § 61 11 May 2023

[35] CHKHARTISHVILI v. GEORGIA Application no. 31349/20 § 62 11 May 2023

[36] PERADZE AND OTHERS v. GEORGIA Application no. 5631/16 §37

[37] PERADZE AND OTHERS v. GEORGIA Application no. 5631/16 §38

[38] PERADZE AND OTHERS v. GEORGIA Application no. 5631/16 §39

[39] PERADZE AND OTHERS v. GEORGIA Application no. 5631/16 §40

[40] PERADZE AND OTHERS v. GEORGIA Application no. 5631/16 §41

[41] PERADZE AND OTHERS v. GEORGIA Application no. 5631/16 §44

[42] PERADZE AND OTHERS v. GEORGIA Application no. 5631/16 §45

[43] PERADZE AND OTHERS v. GEORGIA Application no. 5631/16 §47

6. კონსტიტუციური სარჩელით/წარდგინებით დაყენებული შუამდგომლობები

შუამდგომლობა სადავო ნორმის მოქმედების შეჩერების თაობაზე: არა

შუამდგომლობა პერსონალური მონაცემების დაფარვაზე: არა

შუამდგომლობა მოწმის/ექსპერტის/სპეციალისტის მოწვევაზე: არა

შუამდგომლობა/მოთხოვნა საქმის ზეპირი მოსმენის გარეშე განხილვის თაობაზე: არა

კანონმდებლობით გათვალისწინებული სხვა სახის შუამდგომლობა: არა