კოლეგიის შემადგენლობა:

1. ოთარ ბენიძე – სხდომის თავმჯდომარე;

2. ნიკოლოზ ჩერქეზიშვილი – წევრი;

3. ლამარა ჩორგოლაშვილი – მომხსენებელი მოსამართლე;

4. ზაურ ჯინჯოლავა – წევრი.

სხდომის მდივანი: ლია ჯალაღონია

საქმის დასახელება: 1. მოქალაქე ავთანდილ რიჟამაძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ; 2. მოქალაქე ნელი მუმლაძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ.

დავის საგანი: საქართველოს სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის 408-ე მუხლის მე-3 ნაწილის კონსტიტუციურობა საქართველოს კონსტიტუციის 39-ე მუხლის და 42-ე მუხლის პირველ და მესამე პუნქტებთნ მიმართებით.

საქმის განხილვის მონაწილენი: 1. მოსარჩელის წარმომადგენელი – ნაზი ქაშიბაძე; 2. მოსარჩელის წარმომადგენელი – ავთანდილ კახნიაშვილი.

განმწესრიგებელ სხდომაზე საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს მეორე კოლეგიამ, საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს თავმჯდომარის 2003 წლის 8 მაისის რეზოლუციის შესაბამისად გააერთიანა 205-ე (მოსარჩელე – ავთანდილ რიჟამაძე; მოპასუხე – საქართველოს პარლამენტი) და 232-ე (მოსარჩელე - ნელი მუმლაძე, მოპასუხე – საქართველოს პარლამენტი) ნომრით რეგისტრირებული კონსტიტუციური სარჩელები და არსებითად განსახილველად მიიღო.

სასამართლო კოლეგიამ ცალ-ცალკე იმსჯელა არსებითად განსახილველად წარმოდგენილი კონსტიტუციური სარჩელების შესახებ და

გ ა მ ო ა რ კ ვ ი ა :

1. 2002 წლის 28 ოქტომბერს საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს კონსტიტუციური სარჩელით (რეგისტრაციის N205) მომართა მოქალაქე ავთანდილ რიჟამაძემ და მოითხოვა საქართველოს სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის 408-ე მუხლის მე-3 პუნქტის კონსტიტუციურობის დადგენა საქართველოს კონსტიტუციის 42-ე მუხლთან მიმართებით.

კონსტიტუციური სარჩელის შემოტანის საფუძველია საქართველოს კონსტიტუციის 42-ე, 89-ე მუხლები, “საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ” საქართველოს ორგანული კანონის მე-19 მუხლის “ე” ქვეპუნქტი და 39-ე მუხლი, “საკონსტიტუციო სამართალწარმოების შესახებ” საქართველოს კანონის პირველი მუხლის მე-2 პუნქტი და მე-16 მუხლი.

მოსარჩელე აღნიშნავს, რომ 2002 წლის 2 მაისს მიმართა საქართველოს უზენაეს სასამართლოს, თბილისის საოლქო სასამართლოს სამოქალაქო, სამეწარმეო და გაკოტრების საქმეთა სააპელაციო პალატის 2002 წლის 15 აპრილის გადაწყვეტილების საკასაციო წესით გასაჩივრების მიზნით.

პალატის სხდომაზე, რომელიც დანიშნული იყო 2002 წლის 12 ივნისს, არ გამოცხადდა მოწინააღმდეგე მხარე – საქართველოს საბაჟო დეპარტამენტის წარმომადგენელი გ. ლეგაშვილი, რომელმაც განცხადებით მოითხოვა ავადმყოფობის გამო საქმის განხილვის გადადება. საკასაციო პალატამ დაადგინა, რომ საჩივრის განხილვა სხვა დროისათვის დანიშნულიყო, მხოლოდ ზეპირი განხილვის გარეშე. საქართველოს უზენაესი სასამართლოს სამოქალაქო, სამეწარმეო და გაკოტრების საქმეთა პალატამ საქართველოს სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის 408-ე მუხლის მე-3 პუნქტზე მითითებით 2002 წლის 19 ივნისს საქმე განიხილა ზეპირი მოსმენის გარეშე და არ დააკმაყოფილა საკასაციო საჩივარი.

მოსარჩელეს მიაჩნია, რომ საქართველოს სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის 408-ე მუხლის დებულება, რომლითაც დაშვებულია საქმის განხილვა ზეპირი მოსმენის გარეშე, არღვევს საქართველოს კონსტიტუციის 42-ე მუხლით აღიარებულ ადამიანის უფლებას, თავის უფლებათა და თავისუფლებათა დასაცავად მიმართოს სასამართლოს. ირღვევა შეჯიბრებითობის პრინციპი – მოსარჩელეს უნდა მიეცეს საშუალება წარსდგეს სასამართლოს წინაშე და მოსმენილ იქნეს.

მოსარჩელის აზრით, საქართველოს უზენაესმა სასამართლომ გამოიყენა არაკონსტიტუციური აქტი, რითაც უშუალოდ შეილახა საქართველოს კონსტიტუციით აღიარებული მისი უფლებები.

განმწესრიგებელ სხდომაზე მოსარჩელის წარმომადგენელმა მოითხოვა სადავო ნორმის შეუსაბამობის დადგენა სარჩელში მითითებულ საქართველოს კონსტიტუციის 42-ე მუხლის პირველი პუნქტის გარდა, საქართველოს კონსტიტუციის 42-ე მუხლის მე-3 პუნქტთან, რომლის საფუძველზეც დაცვის უფლება გარანტირებულია, საქართველოს სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის მე-9 მუხლის პირველ პუნქტთან, რომლის თანახმადაც სასამართლოში ყველა საქმე განიხილება ღია სხდომაზე და ადამიანის უფლებათა და ძირითად თავისუფლებათა დაცვის ევროპის კონვენციის (რომი, 4 ნოემბერი, 1950 წელი) მე-6 მუხლთან, სადაც, ასევე, საუბარია სასამართლოს მიერ საქმის განხილვის საჯაროობაზე.

2. 2003 წლის 1 მაისს საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს კონსტიტუციური სარჩელით (რეგისტრაციის N232) მომართა მოქალაქე ნელი მუმლაძემ და მოითხოვა საქართველოს სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის 408-ე მუხლის მე-3 ნაწილისა და 436-ე მუხლის მეორე ნაწილის კონსტიტუციურობის დადგენა საქართველოს კონსტიტუციის 39-ე და 42-ე მუხლის პირველ პუნქტთან მიმართებით.

კონსტიტუციური სარჩელის შემოტანის საფუძველია საქართველოს კონსტიტუციის 42-ე, 89-ე მუხლები, “საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ” საქართველოს ორგანული კანონის მე-19 მუხლის “ე” ქვეპუნქტი, 39-ე მუხლის 1 პუნქტი, “საკონსტიტუციო სამართალწარმოების შესახებ” საქართველოს კანონის პირველი მუხლის მე-2 პუნქტი და მე-16 მუხლი.

მოსარჩელის აზრით, საქართველოს სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის 408-ე მუხლის მესამე ნაწილი არსებითად ეწინააღმდეგება საქართველოს კონსტიტუციის 42-ე მუხლის პირველი პუნქტით აღიარებულ სასამართლოსათვის მიმართვის უფლებას. რადგან ზემოაღნიშულ მუხლში, ნაცვლად იმისა, რომ განსაზღვრული იყოს „ზეპირი განხილვის“ პროცედურა, მისი მესამე ნაწილით, „თუ საკასაციო სასამართლოს საქმის განხილვა არ მიაჩნია საჭიროდ“, დაშვებულია სამართალწარმოება „ზეპირი განხილვის გარეშეც“.

მოსარჩელე თვლის, რომ, საქართველოს სამოქალაქო საპროცესო კოდექსით გათვალისწინებული „ზეპირი განხილვის გარეშე“ გადაწყვეტილების გამოტანის ინსტიტუტი წინააღმდეგობაშია არა მარტო კონსტიტუციურ და საერთაშორისო – სამართლებრივ ნორმებთან, არამედ იმავე საპროცესო კოდექსის ძირითად დებულებასთან, რომლის საფუძველზეც, სასამართლოში ყველა საქმე განიხილება ღია სხდომებზე, თუ ეს არ ეწინააღმდეგება სახელმწიფო საიდუმლოების დაცვის ინტერესებს. დახურულ სხდომაზე საქმის განხილვა დასაშვებია, აგრეთვე, კანონმდებლობით გათვალისწინებულ სხვა შემთხვევებში, მხარის მოტივირებული შუამდგომლობის საფუძველზე.

ყოველივე ზემოაღნიშულიდან გამომდინარე, მოსარჩელე თვლის, რომ, „ზეპირი განხილვის (მოსმენის) გარეშე“ გადაწყვეტილების გამოტანა წინააღმდეგობაშია საქართველოს კონსტიტუციის 42-ე მუხლის პირველ პუნქტთან, ამასთან, მას მიჩნია რომ, სადავო დებულება, ასევე წინააღმდეგობაშია საქართველოს კონსტიტუციის 39-ე მუხლთან, რადგან, მისი აზრით, სასამართლოსადმი მიმართვის კონსტიტუციური უფლებიდან უშუალოდ გამომდინარეობს საყოველთაოდ აღიარებული უფლება საქმის ღია (საქვეყნო, საჯარო) მოსმენაზე (განხილვაზე), ანუ ყოველ ადამიანს აქვს უფლება დაესწროს მისი საქმის განხილვას.

სარჩელში აღნიშნულია, რომ მოქალაქე ნელი მუმლაძემ საკასაციო წესით გაასაჩივრა ქუთაისის საოლქო სასამართლოს სამოქალაქო, სამეწარმეო და გაკოტრების საქმეთა პალატის 2002 წლის 13 ივნისის განჩინება, რომლითაც ძალაში დარჩა ზესტაფონის რაიონული სასამართლოს 2002 წლის 12 მარტის გადაწყვეტილება ნელი მუმლაძისა და მისი ოჯახის წევრთა საკუთარი საცხოვრებელი სახლიდან გამოსახლების შესახებ. ამასთან ნელი მუმლაძეს უზენაესი სასამართლოს ადმინისტრაციულ და სხვა საქმეთა პალატაში შეტანილი ჰქონდა საკასაციო საჩივარი, რომელიც მიზნად ისახავდა მის მიმართ ზესტაფონის რაიონის სასამართლოში 1998 წლის 2 ივლისს გამოტანილი გადაწყვეტილების სამოქალაქო საპროცესო კანონმდებლობით დადგენილი წესით გადასინჯვას.

ვინაიდან ნელი მუმლაძემ სამოქალაქო საქმეთა პალატაში მისი საკასაციო საჩივრის განხილვის თაობაზე ვერაფერი შეიტყო, ხოლო ადმინისტრაციულ საქმეთა პალატაში საქმის განხილვა 2003 წლის 18 თებერვლისათვის გადაიდო, მან განცხადებით მიმართა უზენაეს სასამართლოს სამოქალაქო საქმეთა საკასაციო პალატას და საქართველოს სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის 279-ე მუხლის „დ“ პუნქტის შესაბამისად ითხოვა საქმის წარმოების შეჩერება ადმინისტრაციული და სხვა კატეგორიის საქმეთა საკასაციო პალატაში მის მიერ შეტანილი საჩივრის თაობაზე გადაწყვეტილების მიღებამდე. მისთვის ცნობილი გახდა, რომ, საქართველოს უზენაესი სასამართლოს სამოქალაქო-სამეწარმეო და გაკოტრების საქმეთა პალატამ ისე გამოიტანა განჩინება, რომლითაც არ დაკმაყოფილდა ნელი მუმლაძის საკასაციო საჩივარი, რომ მისი დასწრება საჭიროდ არ იქნა მიჩნეული, რითაც ხელყოფილ იქნა მისი კონსტიტუციური უფლებები.

ამდენად, მოსარჩელეს მიაჩნია, რომ, სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის 408-ე მუხლის მე-3 ნაწილი ეწინააღმდეგება საქართველოს კონსტიტუციის როგორც 42-ე მუხლის პირველ პუნქტს, ასევე 39-ე მუხლს.

რაც შეეხება კონსტიტუციური სარჩელის იმ ნაწილს, რომელიც ეხება საქართველოს სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის 436-ე მუხლის მეორე ნაწილის კონსტიტუციურობას საქართველოს კონსტიტუციის 42-ე მუხლის პირველ პუნქტთან და 39-ე მუხლთან მიმართებით, სასამართლო კოლეგიამ განმწესრიგებელ სხდომაზე არ მიიღო არსებითად განსახილველად და მიუთითა, რომ თვით სარჩელშიც არ არის მითითებული ის არგუმენტები, რომელთა თანახმად თვითონ კანონის ნორმა არ შეესაბამება საქართველოს კონსტიტუციას. მოსარჩელის მოსაზრება, რომ საქართველოს უზენაესი სასამართლოს მიერ მოცემული სადავო ნორმის განმარტება შინაარსით ეწინააღმდეგება კონსტიტუციას, არ წარმოადგენს საქმის არსებითად განსახილველად მიღების საფუძველს, ვინაიდან ნორმის არასწორად გაგება-განმარტება და შესაბამისად მისი არასწორად გამოყენების საკითხის განხილვა სცილდება საკონსტიტუციო სასამართლოს კომპეტენციას. საქართველოს კანონის „საკონსტიტუციო სამართალწარმოების შესახებ“ მე-18 მუხლის „გ“ პუნქტის თანახმად კონსტიტუციური სარჩელი განსახილველად არ მიიღება, თუ მასში მითითებული საკითხი არ არის საკონსტიტუციო სასამართლოს განსჯადი.

2003 წლის 16 ივნისის ღია სხდომაზე მოსარჩელეების წარმომდაგენლებმა მხარი დაუჭირეს სასარჩელო მოთხოვნას.

საქმეზე მოპასუხედ მოწვეულ, საქართველოს პარლამენტის წარმომადგენელს, შორენა ჯანხოთელს მიაჩნია, რომ კონსტიტუციური სარჩელის ავტორის აღნიშნული მოსაზრება არ გამომდინარეობს საქართველოს კონსტიტუციის 42-ე მუხლის პირველი პუნქტიდან და საქართველოს სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის 408-ე მუხლის მესამე ნაწილი არ ეწინააღმდეგება მას, შემდეგ გარემოებათა გამო:

საქართველოს სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის 408-ე მუხლის მე-3 ნაწილით საკასაციო პალატისათვის მინიჭებული უფლება, გადაწყვეტილების საქმის ზეპირი განხილვის გარეშე გამოტანის შესახებ, არ ზღუდავს ადამიანის სასამართლოში მიმართვის უფლებას.

მოპასუხის აზრით, საქართველოს სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის სადავო დებულება არ ეწინააღმდეგება საქართველოს კონსტიტუციის 42-ე მუხლის არც მესამე პუნქტს, რომლის თანახმად დაცვის უფლება გარანტირებულია.

მოპასუხე თვლის, რომ კონსტიტუციური სარჩელის ავტორის მოსაზრება, იმის შესახებ, რომ საქართველოს სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის 408-ე მუხლის მე-3 ნაწილი არღვევს ამავე კოდექსის მე-9 მუხლითა და ადამიანის უფლებათა და ძირითად თავისუფლებათა დაცვის ევროპის კონვენციის მე-6 მუხლით გარანტირებულ საქმის განხილვის საჯაროობის პრინციპს, უსაფუძვლოა, რადგან სასამართლო განხილვის საჯაროობის ქვეშ იგულისხმება საქმის განხილვა ნებისმიერი მოქალაქის თანდასწრებით, ასევე მასობრივი ინფორმაციის საშუალებების მიერ პროცესის მიმდინარეობის და შედეგების თავისუფლად გაშუქების შესაძლებლობა, მაგრამ, ვინაიდან საქართველოს სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის 408-ე მუხლის მე-3 ნაწილით გათვალისწინებულ შემთხვევაში საქმის ზეპირი მოსმენა არ ხდება, არ იმართება სასამართლო პროცესი, შესაბამისად საჯაროობის პრინციპი სასამართლო პროცესის ჩაუტარებლად არც შეიძლება დაირღვეს.

მოპასუხე აღნიშნავს, რომ საქართველოს სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის 393-ე მუხლის პირველი ნაწილის თანახმად საკასაციო საჩივარი შეიძლება ეფუძნებოდეს მხოლოდ იმას, რომ გადაწყვეტილება კანონის დარღვევითაა გამოტანილი. საკასაციო სასამართლო არ ამოწმებს საქმის ფაქტობრივ მხარეს, გადაწყვეტილების ფაქტობრივ საფუძველს. რის გამოც მხარეთა მონაწილეობის გარეშე უფლებამოსილია გააკეთოს შესაბამისი შეფასება და მიიღოს შესაბამისი გადაწყვეტილება.

ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, მოპასუხეს მიაჩნია, რომ მოსარჩელის მოთხოვნა დაუსაბუთებელია, მის მიერ სადავოდ გამხდარი ნორმით არ ირღვევა კონსტიტუციის შესაბამისი ნორმა და მისი დაკმაყოფილება არ უნდა მოხდეს.

რაც შეეხება სადავო ნორმების არაკონსტიტუციურობის საკითხს საქართველოს კონსტიტუციის 39-ე მუხლთან მიმართებაში, მოპასუხეს მიაჩნია, რომ არც ამ შემთხვევაში გვაქვს კონსტიტუციის შესაბამის მუხლთან წინააღმდეგობა, რამდენადაც ის უფლება, რომელიც გასაჩივრებულია მოსარჩელეების მიერ, არის სასამართლოში მიმართვის უფლება, რომელიც აღიარებული და გარანტირებულია საქართველოს კონსტიტუციით.

აღნიშნული უფლება კი, მოპასუხის აზრით, დარღვეული კონკრეტულ შემთხვევაში არ არის. საქართველოს კონსტიტუციის 39-ე მუხლი აქცენტს აკეთებს იმ უფლებებისა და თავისუფლებების დაცვაზე, რომლებიც აქ (რა თქმა უნდა იგულისხმება საქართველოს კონსტიტუცია) არ არის მოხსენიებული, მაგრამ თავისთავად გამომდინარეობენ კონსტიტუციის პრინციპებიდან, შესაბამისი უფლება კი აღიარებული, გარანტირებული და დარეგულირებულია საქართველოს კონსტიტუციით და შესაბამისად 39-ე მუხლზე მიმართება მოსარჩელეთა მხრიდან დაუსაბუთებელია.

მოპასუხე თვლის, რომ ამ შემთხვევაში სასამართლოსადმი მიმართვის უფლება არ შეზღუდულა. მხარეებმა გამოიყენეს საკასაციო ინსტრანციისათვის მიმართვის უფლება, ხოლო რაც შეხება საკითხს, რომ ზეპირი მოსმენის განხილვის გარეშე მოხდა საქმის განხილვა, არანაირად არ არის მიმართებაში სასამართლოსადმი მიმართვის უფლებასთან, რომელიც აღიარებულია კონსტიტუციის 42-ე მუხლის პირველი პუნქტით, რამდენადაც ფაქტი, რომ პირს უფლება აქვს მიმართოს სასამართლოს, დამოუკიდებელია საკითხისაგან, როგორი ფორმით განიხილავს საქმეს სასამართლო-კერძოდ: ზეპირი მოსმენით, თუ ზეპირი მოსმენის გარეშე.

ამ შემთხვევაში არსებითია არ დაირღვეს პრინციპი, რომელსაც ემყარება სამოქალაქო საქმის წარმოება-კერძოდ კი იგივე შეჯიბრებითობის პრინციპი.

საქმის ზეპირი მოსმენის გარეშე განხილვა არც შეჯიბრებითობის პრინციპს ეწინააღმდეგება. მხარეები აქაც თანაბარ მდგომარეობაში არიან - არც ერთი მათგანი არ იღებს მონაწილეობას საქმის განხილვაში.

მით უფრო, რომ როცა მხარეები მიმართვენ საკასაციო ინსტანციის სასამართლოს, მათთვის წინასწარვეა ცნობილი, რომ საქმის განხილვა შეიძლება ზეპირი მოსმენის გარეშეც მოხდეს, თუ ამას სასამართლო მიიჩნევს საჭიროდ.

მოპასუხე აღნიშნავს, რომ სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის 407-ე მუხლის მე-2 ნაწილით დადგენილია, რომ ზემოაღნიშნულიდან არსებობს გამონაკლისიც, კერძოდ, როცა წამოყენებული იქნება დამატებითი და დასაბუთებული საკასაციო პრეტენზია.

მოპასუხის აზრით, აღნიშნული დებულება ნათელს ფენს საკითხს როდის შეიძლება საქმე იქნეს განხილული ზეპირი მოსმენით და როდის ზეპირი მოსმენის გარეშე.

შესაბამისად, მას მიაჩნია, რომ 407-ე მუხლის მე-2 ნაწილის გარეშე არ შეიძლება მსჯელობა 408-ე მუხლზე, რამდენადაც მხოლოდ მათი ერთობლივად განხილვა წარმოაჩენს საკითხის არსს სრულად.

რაც შეეხება მოსარჩელთა მიერ საკმაოდ ხშირად ნახსენებ ადამიანის უფლებათა ევროპული კონვენციის მე-6 მუხლს, მოპასუხე აღნიშნავს, რომ სასამართლო განიხილავს მე-6 მუხლით უზრუნველყოფილი უფლებებით სარგებლობაზე უარის თქმის და არა მხოლოდ პიროვნების ადმინისტრაციული ან სასამართლო გადაწყვეტილებებით უკმაყოფილების საკითხებს.

მოპასუხეს მიაჩნია, რომ დარღვეული არ არის მართლმსაჯულების განხორციელების უფლება, რასაც გულისხმობს მე-6 მუხლი და როგორც ევროპის ადამიანის უფლებათა დაცვის სასამართლო პრაქტიკა მოწმობს მე-6 მუხლის დაცვის ქვეშ იგი სწორედ მართლმსაჯულების განხორციელების უფლებას გულისხმობს და სახელმწიფოებს აკისრებს ვალდებულებას ყველასათვის უზრუნველყონ ყველასათვის სასამართლოსადმი ხელმისაწვდომობა და არ წაართვას აღნიშნული უფლებით სარგებლობა პირთა გარკვეულ კატეგორიებს და შესაბამისად აღნიშნული უფლებით სარგებლობა არ შემოზღუდოს მხოლოდ ცალკეულ პირთა კატეგორიებით.

მოპასუხე შეეხო კონსტიტუციის 85-ე მუხლის პირველ და მე-3 პუნქტებს, რომლებზედაც სასამართლოს მიერ საქმის განხილვისას იქნა ყურადღება გამახვილებული. აღნიშნულ მუხლში მითითებული მხარეთა თანასწორობის, შეჯიბრებითობის საფუძველზე საქმისწარმოების განხორციელება, წარმოადგენს სამართალწარმოების პრინციპებს (მხარეთა თანასწორობა და შეჯიბრებითობა).

ამასთან, აღნიშნული მუხლი უნდა განვიხილოთ კონსტიტუციის 82-ე მუხლის მე-3 პუნქტთან ერთობლიობაში, რომელიც ადგენს, რომ სამართალწარმოების წესი განისაზღვრება კანონით.

ამდენად, მოპასუხის აზრით, სწორედ სამოქალაქო საპროცესო კოდექსი ადგენს სამართალწარმოების წესს და მას კონსტიტუციის თანახმად შეეძლო განესაზღვრა სამართალწარმოებაში როგორ იქნებოდა შესაბამისი პრინციპები რეალიზებული.

ყოველივე ზემოაღნიშნულის გათვალისწინებით, მოპასუხეს მიაჩნია, რომ მოსარჩელეთა მოთხოვნა არ უნდა იქნეს დაკმაყოფილებული, რამდენადაც გასაჩივრებული ნორმა არ ეწინააღმდეგება არც საქართველოს კონსტიტუციის შესაბამის მუხლებს და მით უფრო არ ეწინააღმდეგება არც საერთაშორისო აქტებს.

საქმეზე სპეციალისტად მოწვეული, იურიდიულ მეცნიერებათა დოქტორი, პროფესორი ავთანდილ კობახიძე თვლის, რომ საქართველოს სამოქალაქო კოდექსის 408-ე მუხლის მესამე ნაწილი არ შეესაბამება არა მარტო საქართველოს კონსტიტუციას, არამედ არც საერთაშორისო სამართლის ნორმებით აღიარებულ და არც თვით საქართველოს სამოქალაქო საპროცესო სამართლით დადგენილ საერთო პრინციპებს.

სპეციალისტის აზრით, სადავო ნორმა პირს უზღუდავს კონსტიტუციურ უფლებას წარსდგეს სასამართლოს წინაშე და ამტკიცოს თავისი სარჩელის საფუძვლიანობა.

სპეციალისტს მიაჩნია, რომ სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის აღნიშნული ნორმა ასევე ეწინააღმდეგება სამოქალაქო და პოლიტიკური უფლებების შესახებ საერთაშორისო პაქტის მე-14 მუხლს, რომლის მიხედვით “ყველას აქვს უფლება მისი საქმის სამართლიან და ღია მოსმენაზე”. გარდა ამისა იგი ეწინააღმდეგება თვით სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის მე-9 მუხლს, რომელიც აღიარებს საქმის საქვეყნოდ განხილვის მოთხოვნას.

სპეციალისტი თვლის, რომ კონსტიტუციურ სარჩელში სწორედ არის მითითებული იმაზეც, რომ სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის 408-ე მუხლის მესამე ნაწილი გრამატიკულად და ლოგიკურადაც გაუმართავია, რადგან გაუგებარია, თუ რა არ მიაჩნია საკასაციო სასამართლოს საჭიროდ, საერთოდ “საქმის განხილვა”, თუ ამ საქმის “ზეპირი განხილვა”.

ამდენად, სპეციალისტი თვლის, რომ სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის 408-ე მუხლის მესამე ნაწილი ეწინააღმდეგება საქართველოს კონსტიტუციით დადგენილ პრინციპებს და უნდა ჩაითვალოს ანტიკონსტიტუციურად.

საქმეზე სპეციალისტად მოწვეულ, იურიდიულ მეცნიერებათა დოქტორ, პროფესორ თენგიზ ლილუაშვილის დასკვნაში აღნიშნულია, რომ მოსარჩელის მოთხოვნა საქართველოს სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის 408-ე მუხლის მესამე ნაწილის არაკონსტიტუციურად ცნობის შესახებ დაუსაბუთებელია და იგი არ შეიძლება დაკმაყოფილდეს, რადგან საქართველოს კონსტიტუციის 42-ე მუხლის პირველი ნაწილი, რომლის თანახმად “ყოველ ადამიანს აქვს უფლება თავის უფლებათა და თავისუფლებათა დასაცავად მიმართოს სასამართლოს” და ამავე მუხლის მესამე ნაწილი, რომლის თანახმად “დაცვის უფლება გარანტირებულია”, თავისთავად არ ნიშნავს, რომ სასამართლო ვალდებულია განიხილოს და გადაწყვიტოს ნებისმიერი პირის მიმართვის საფუძველზე აღძრული მოთხოვნა. ასეთი მიმართვა დასაშვებია მხოლოდ კანონით დადგენილი წესით.

სპეციალისტის აზრით, საქართველოს კონსტიტუციის 42-ე მუხლის პირველი და მესამე ნაწილით დამკვიდრებული დებულებები და საქართველოს სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის მესამე ნაწილით განსაზღვრული სადავო დებულება სხვადასხვა სიბრტყეზე მდებარე მოვლენებია, ისინი ვერასდროს ვერ გადაკვეთენ ერთმანეთს და ობიექტურად შეუძლებელია ერთმანეთს ეწინააღმდეგებოდნენ.

ბატონი თენგიზ ლილუაშვილი თავის დასკვნაში მოკლედ შეეხო იმ საკითხს, თუ რატომ შემოიღო კანონმდებელმა წესი, რომლის თანახმად, თუ საკასაციო სასამართლოს არ მიაჩნია საჭიროდ “მას შეუძლია გადაწყვეტილება გამოიტანოს საქმის ზეპირი განხილვის გარეშე”. მისი თქმით, საქართველოს სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის 393-ე მუხლის თანახმად საკასაციო საჩივარი შეიძლება ეფუძნებოდეს მხოლოდ იმას, რომ ”გადაწყვეტილება კანონის დარღვევითაა გამოტანილი. ამრიგად, საკასაციო სასამართლო ამოწმებს გადაწყვეტილების მხოლოდ იურიდიულ და არა ფაქტობრივ მხარეს, გარდა იშვიათი და კანონში პირდაპირ დადგენილი შემთხვევებისა. ამდენად, ექსპერტი თვლის, რომ იქ, სადაც არ ხდება ფაქტების დადგენა და საჭიროა მხოლოდ დადგენილი ფაქტების იურიდიული შეფასება, მხარეთა მონაწილეობა სავსებით ზედმეტია.

საქმეზე სპეციალისტად მოწვეული, იურიდიულ მეცნიერებათა კანდიდატი, დოცენტი გია ქირია თვლის, რომ მოსარჩელეთა მტკიცება იმის შესახებ, რომ საკასაციო ინსტანციაში გადაწყვეტილების გამოტანა საქმის ზეპირი განხილვის გარეშე წინააღმდეგობრივია საქართველოს კონსტიტუციის 42-ე მუხლის პირველი პუნქტის დეფინიციასთან, რომ მათ ჩამოერთვათ სასამართლოსადმი მიმართვისა და შეჯიბრებითობის უფლება – არალოგიკურია, რადგან მოსარჩელეებმა სადავო ნორმასთან დაკავშირებით სრული მოცულობით “შეჯიბრი” უკვე განახორციელეს პირველ და სააპელაციო ინსტანციის სასამართლოებში საქმის არსებითად განხილვის დროს.

სპეციალისტი ასევე არ ეთანხმება მოსარჩელეთა შეხედულებას იმის თაობაზე, რომ საკასაციო სასამართლოს მიერ ზეპირი განხილვის გარეშე გადაწყვეტილების გამოტანის უფლება არაკონსტიტუციურია, რადგან მისი თქმით, საკასაციო ინსტანციის სასამართლო, მისი მიზნებიდან გამომდინარე, ადგენს, მხოლოდ სამართლებრივ გარემოებებს, რომელთა შეფასებითი კრიტერიუმი სასამართლოს პრეროგატივაა და მის ჩამოყალიბებაში არანაირ ზეგავლენას არ უნდა ახდენდნენ მხარეები. ეს უკანასკნელნი, შეჯიბრებითობის პრინციპის არსიდან გამომდინარე, მონაწილეობას იღებენ, მხოლოდ საქმისათვის მნიშვნელოვანი ფაქტობრივი გარემოებების დადგენაში.

ბატონი გია ქირია ასევე არ ეთანხმება მოსაზრებას იმის შესახებ, რომ მოსარჩელეთა მიერ გაიგივებული და ერთ რანგშია აყვანილი “ზეპირი განხილვის გარეშე” და “დახურული” პროცესი, რადგან სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის მე-9 მუხლის მეორე ნაწილის თანახმად “დახურულ სხდომაზე საქმის განხილვაში მონაწილეობენ მხარეები და მათი წარმომადგენლები”... ე.ი. დახურული პროცესი ხასიათდება ზუსტად იმდაგვარი საქმის წარმოების წესით, რაც დამახასიათებელია სამოქალაქო პროცესის საჯაროდ წარმართვისას.

ყოველივე ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, სპეციალისტი ასკვნის, რომ საქართველოს სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის 408-ე მუხლის მესამე ნაწილი სრულ შესაბამისობაშია საქართველოს კონსტიტუციასთან და ქვეყნის მიერ აღებულ საერთაშორისო ვალდებულებებთან.

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს მეორე კოლეგიის მიერ საქმის არსებითად განხილვისას, კონსტიტუციური სარჩელის მონაცემების, მხარეთა წარმომადგენლების გამოსვლის, სპეციალისტების დასკვნების შეფასებისას გამოვლინდა კოლეგიის წევრების აზრთა სხვადასხვაობა, რასაც გადაწყვეტილების მიღებისას კოლეგიის სხდომაზე დამსწრე წევრთა ხმების თანაბრად გაყოფა მოჰყვა. მოგვყავს ეს არგუმენტები.

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს მეორე კოლეგიის ორი წევრის მოსაზრება:

1. საქართველოს კონსტიტუციის 42-ე მუხლის პირველი პუნქტი უფლებას აძლევს ყოველ ადამიანს თავის უფლებათა და თავისუფლებათა დასაცავად მიმართოს სასამართლოს. სასამართლო დაცვაზე უფლების რეალიზება პროცესუალური ნორმების და საშუალებების ერთობლიობით მიიღწევა, სამართალწარმოების პრინციპების დაცვით, რომლებიც უზრუნველყოფენ სამართლიანი მართლმსაჯულების განხორციელებას და მოქალაქეთა დარღვეული უფლებების აღდგენას. სასამართლოზე მიმართვის უფლება არ შეიძლება შემოიფარგლოს მხოლოდ სარჩელის შეტანით, იგი მოიცავს სამოქალაქო პროცესის ყველა სტადიას, მოქალაქეთა საქართველოს კონსტიტუციითა და კანონით აღიარებული უფლებების დაცვას ამ სტადიებზე. სასამართლოსადმი მიმართვის უფლება არა მარტო უნდა არსებობდეს, არამედ პრაქტიკულად რეალიზებადი უნდა იყოს.

აქედან გამომდინარე, კონსტიტუციური სარჩელებით მიმართვა საქართველოს კონსტიტუციის 42-ე მუხლთან მიმართებით საქართველოს სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის 408-ე მუხლის მე-3 ნაწილის არაკონსტიტუციურობის თაობაზე, რომელიც საკასაციო სასამართლოს უფლებას აძლევს, თუ საქმის განხილვა არ მიაჩნია საჭიროდ, გადაწყვეტილება გამოიტანოს საქმის ზეპირი განხილვის გარეშე, მართებულად არის მიჩნეული.

2. დასაბუთებულად მიგვაჩნია მოსარჩელე ნელი მუმლაძის მიერ კონსტიტუციური სარჩელის მეორე საფუძვლად საქართველოს კონსტიტუციის 39-ე მუხლზე მითითებაც, რომლის თანახმად, “საქართველოს კონსტიტუცია არ უარყოფს ადამიანისა და მოქალაქის სხვა საყოველთაოდ აღიარებულ უფლებებს, თავისუფლებებსა და გარანტიებს, რომლებიც აქ არ არის მოხსენიებული, მაგრამ თავისთავად გამომდინარეობენ კონსტიტუციის პრინციპებიდან”. სიტყვაში “აქ” მოიაზრება კონსტიტუციის მეორე თავი და მოპასუხის მოსაზრება, რომ ეს მუხლი კონსტიტუციით დადგენილ პრინციპებზე საერთოდ არ ვრცელდება, მიუღებელია.

საქართველოს კონსტიტუციის 85-ე მუხლმა სამართალწარმოების ძირითადი პრინციპები დაადგინა, რომლებიც ადამიანის უფლებათა დამცველი, კონსტიტუციით აღიარებული პრინციპებია და სწორედ ასეთ უფლებებზეა მინიშნებული კონსტიტუციის 39-ე მუხლში; მნიშვნელობა არა აქვს კონსტიტუციის რომელ თავშია განლაგებული ეს პრინციპები. საქართველოს კონსტიტუციის 39-ე მუხლი, რომელიც შეიცავს ამ დებულებას და რომელიც მოთავსებულია კონსტიტუციის მეორე თავში, ასეთი კონსტიტუციური სარჩელის აღძვრის უფლებას ითვალისწინებს.

3. საქართველოს კონსტიტუციის 85-ე მუხლი, ასევე იმპერატიულად მოითხოვს სასამართლოში საქმის ღია სხდომაზე განხილვას. დახურულ სხდომაზე საქმის განხილვა, (რომელიც აგრეთვე სასამართლო განხილვას წარმოადგენს მხარეთა მონაწილებით) დასაშვებია მხოლოდ კანონით გათვალისწინებულ შემთხვევებში. ამგვარად, კონსტიტუციის აღნიშნული მუხლით დადგენილ ორივე შემთხვევაში სასამართლოში საქმე განიხილება მხარეთა მონაწილებით და კონსტიტუცია არ იცნობს საქმის განხილვის ისეთ ფორმას, რაც, მითითებულია საპროცესო კოდექსის 408-ე მუხლის მე-3 პუნქტში – ზეპირი განხილვის გარეშე.

საქართველოს კონსტიტუციის 85-ე მუხლით აგრეთვე აღიარებულია სასამართლოს გადაწყვეტილების საქვეყნოდ გამოცხადება და სამართალწარმოების მხარეთა თანასწორობისა და შეჯიბრობითობის საფუძველზე განხორციელება.

საქართველოს კონსტიტუციის ამ მუხლით აღიარებული ადამიანის უფლებები აბსოლუტურ ხასიათს ატარებს და მუხლი არ უშვებს ამ უფლებების რაიმე შეზღუდვას. რაც იმას ნიშნავს, რომ ამ უფლებების შემდგომი განსაზღვრისას, სხვა და სხვა პროცესუალური სტადიის თავისებურებათა მიუხედავად, კანონმდებელმა უნდა გაითვალისწინოს კონსტიტუციით აღიარებული ეს უფლებები, რომ მხარეები პროცესის ყველა სტადიაზე ფლობდნენ ამ უფლებებს.

არ ვეთანხმებით მოპასუხის მოსაზრებას, რომ კონსტიტუციის 85-ე მუხლში სამართალწარმოების პრინციპებია დადგენილი, მაგრამ იმავე კონსტიტუციის 83-ე მუხლის მე-2 პუნქტი სამართალწარმოების წესის განსაზღვრას კანონს მიანდობს, ვინაიდან არ შეიძლება კანონით იქნეს დაძლეული კონსტიტუციური პრინციპები და ცხადია სამართალწარმოების წესში ამ წესის სხვა დანარჩენი საკითხები მოიაზრება.

ვერ დავეთანხმებით სპეციალისტის მოსაზრებას, რომ საკასაციო წესით განხილვისას, რომელიც მხოლოდ სამართლებრივ გარემოებებს ადგენს, არ მოითხოვება შეჯიბრობითობის პრინციპის დაცვა, რომლითაც მხარეებმა ისარგებლეს პირველ და სააპელაციო სასამართლოებში, საკასაციო კოლეგიაში შეფასებების კრიტერიუმს სასამართლო განსაზღვრავს და მხარეებს არანაირი ზეგავლენის მოხდენა არ შეუძლიათ. ამ მოსაზრებას საკასაციო ინსტანციაში კონსტიტუციის 85-ე მუხლით აღიარებული სამართალწარმოების ყველა პრინციპის უარყოფისაკენ მივყევართ.

მოპასუხის დებულებას, რომ ზეპირი განხილვის გარეშე მოსმენისას არცერთი მხარე არ იღებს მონაწილეობას საქმის განხილვაში და ამდენად, შეჯიბრობითობის პრინციპი არ შეიძლება დაირღვეს, მისაღები არ არის. მხარეების მონაწილეობის გარეშე გადაწყვეტილების მიღებით, მათ საერთოდ ესპობათ სწორედ შეჯიბრობითობის პრინციპის გამოყენების საშუალება ერთ-ერთ დამამთავრებელ სტადიაზე. მით უფრო, თვითონ საქართველოს საპროცესო კოდექსის მე-4 მუხლით დადგენილი შეჯიბრობითობის პრინციპის ჩამოთვლილი საფუძვლები მხარეთა უფლებების შესახებ – დაასაბუთონ თავიანთი მოთხოვნები, უარყონ ან გააქარწყლონ მეორე მხარის მიერ წამოყენებული მოთხოვნები, მოსაზრებები, მტკიცებულებები, თანაბრად შეეხება პროცესის ყველა სტადიას და აქტუალურია საკასაციო განხილვის დროსაც.

4. ადამიანის უფლებათა და ძირითად თავისუფლებათა დაცვის ევროპული კონვენციის მე-6 მუხლი სამართლიან სასამართლო განსჯაზე უფლებას შეეხება, რომელიც სამართალწარმოების ძირითად პრინციპებზე მიუთითებს. “სამოქალაქო უფლებათა და მოვალეობათა ან წაყენებული ბრალდების განსაზღვრისას, ყველას აქვს უფლება კანონით შექმნილი დამოუკიდებელი და მიუკერძოებელი სასამართლოს მიერ გონივრულ ვადაში სამართლიან და საჯარო განხილვაზე”. კონვენციის აღნიშნული მუხლიც უშვებს გამონაკლისს, როდესაც “დემოკრატიულ საზოგადოებაში ზნეობის, საზოგადოებრივი წესრიგის ან ეროვნული უშიშროების ინტერესებიდან გამომდინარე, პრესა და საზოგადოება შეიძლება არ დაიშვას სასამართლო განხილვის მთელ ან მის ნაწილზე, თუ ამას მოითხოვს არასრულწლოვანთა ინტერესები ან მხარეთა პირადი ცხოვრების დაცვა, ან სასამართლოს შეხედულებით, განსაკუთრებულ გარემოებებში, მკაცრი აუცილებლობის ზღვრამდე, თუ საჯაროობა ზიანს მიაყენებდა მართლმსაჯულების ინტერესებს”.

სამართლიანი სასამართლო განხილვა მოიცავს: პირის უფლებას დაესწროს სასამართლო განხილვას, მხარეთა თანასწორობას და შეჯიბრობითობას, მტკიცებულებათა დასაშვებადობას, დუმილის უფლებას და უფლებას არ დაიდანაშაულოს თავი, უფლებას მოტივირებულ გადაწყვეტილებაზე.

სასამართლო განხილვაზე პირის დასწრების უფლება არ გამორიცხავს ზეპირ განხილვაზე პირის უფლებას. ეს უკანასკნელი შეიძლება ითვალისწინებდეს ზეპირ განხილვაზე უშუალოდ პირის დასწრებას თუ არა, მისი ადვოკატის მონაწილეობას მაინც.

5. მოპასუხე და სპეციალისტები ბატონი თენგიზ ლილუაშვილი და ბატონი გია ქირია განსაკუთრებულ აქცენტს იმ გარემოებებზე აკეთებენ, რომ საკასაციო სასამართლო ამოწმებს გადაწყვეტილების იურიდიულ და არა ფაქტობრივ მხარეს და იქ, სადაც ფაქტების დადგენა არ ხდება და საჭიროა მხოლოდ დადგენილი ფაქტების იურიდიული შეფასება, მხარეთა მონაწილეობა, როგორც წესი, სავსებით ზედმეტია.

ჯერ ერთი, საქართველოს საპროცესო კოდექსის თვით 408-ე, სადავო მუხლის პირველი და მეორე პუნქტების ძირითადი დებულება საკასაციო წესით საქმის ზეპირ განხილვას ითვალისწინებს და მაშასადამე, ამ ინსტანციისათვის თვითონ კანონმა დაადგინა ზეპირი განხილვა.

მეორეც, იმავე კოდექსის 407-ე მუხლი არ გამორიცხავს საკასაციო სასამართლოს მიერ ფაქტობრივი გარემოებების შემოწმებას, თუ წამოყენებულია დამატებითი და დასაბუთებული საკასაციო პრეტენზია.

ამგვარად, საკასაციო ინსტანცია უფლებამოსილია გარკვეული პირობების არსებობისას შეამოწმოს საქმის ფაქტობრივი გარემოებებიც, კანონის გამოყენების შემოწმებასთან ერთად. ასეთ პირობებში, სადავო მუხლის მე-3 ნაწილით საკასაციო სასამართლოსათვის საჭიროების მიხედვით საქმის ზეპირი განხილვის გარეშე გადაწყვეტილების გამოტანის უფლებამოსილების მინიჭება, კანონში ამომწურავი საფუძვლების ჩამონათვალის გარეშე, აშკარად ლახავს მოქალაქის კონსტიტუციით აღიარებულ უფლებებს. მით უფრო, საკასაციო განხილვა ბოლო ინსტანციას წარმოადგენს და სასამართლოს მიერ თავისი შეხედულებისამებრ განხილვის ფორმის გამოყენების შემოწმების შესაძლებლობა არ არსებობს.

მოპასუხის მითითება, რომ სადავო მუხლის მე-3 ნაწილი გამოიყნება იმ შემთხვევაში, როდესაც ფაქტობრივი გარემოებების გამორკვევის საჭიროება არ არსებობს, ხოლო 407-ე მუხლის მეორე პუნქტის პირობების არსებობისას, საქმის ზეპირი განხილვა ხდება, მოსაზრებების დონეზე რჩება, რადგან თვითონ კანონი არ შეიცავს ასეთ დებულებას. ამას გარდაც, ასეთ შემთხვევაში 408-ე მუხლის მე-3 პუნქტით გამონაკლისის სახით დადგენილი დებულება ამ მუხლის მთავარ დებულებად გადაიქცეოდა, რაც საკასაციო სასამართლოში საქმის ზეპირ განხილვაში მდგომარეობს.

საქართველოს საპროცესო კოდექსის 408-ე მუხლის დასათაურება, მისი პირველი და მეორე ნაწილები არ გამორიცხავენ საქმის ზეპირ განხილვას მაშინაც, როდესაც მხოლოდ სამართლებრივი შეფასების საკითხი განიხილება და მხოლოდ საჭიროების მიხედვით, სასამართლოს შეხედულებით ზეპირი განხილვის დაუშვებლობა ლახავს ღია სხდომაზე საქმის განხილვისა და შეჯიბრობითობის კონსტიტუციურ პრინციპებს.

საქმეზე ეკბატანი შვედეთის წინააღმდეგ ევროპულმა სასამართლომ მიუთითა, რომ როდესაც სამართალწარმოება ეხება მხოლოდ ფორმალურ-იურიდიულ საკითხებს, ზეპირი და შესაბამისად საჯარო განხილვა არ მოითხოვება, თუმცა, თუ სააპელაციო სასამართლო უფლებამოსილია გადაწყვიტოს როგორც ფორმალურ-იურიდიული, ისე ფაქტობრივი გარემოებები, მაშინ ზეპირი საჯარო მოსმენა შეიძლება საჭირო გახდეს ფაქტებიდან გამომდინარე. როგორც ზემოთ აღინიშნა, საქართველოს საპროცესო კოდექსის 407-ე მუხლის მეორე ნაწილი არ გამორიცხავს ფაქტობრივი გარემოებების შეფასებას.

არ შეიძლება იმის უგულვებელყოფაც, რომ სადავო პუნქტის აზრიდან გამომდინარე, გადაწყვეტილების გამოტანა საქმის განხილვის გარეშე ხდება, რაც ეწინააღმდეგება საკასაციო ინსტანციის, როგორც პროცესის ერთ-ერთი სტადიის ცნებას. ზეპირი განხილვის გარეშე მოსმენისას არ ეგზავნებათ შეტყობინება პროცესის მონაწილეებს, მათ ეცნობებათ მხოლოდ გადაწყვეტილების მიღების შესახებ. მხარის ან ადვოკატის გარეშე საქმის განხილვა არღვევს მის უფლებას საქმის სამართლიან განხილვაზე, რაც გულისხმობს პირის უფლებას დაესწროს სასამართლოს და მოსმენილ იქნეს.

6. საქართველოს საპროცესო კოდექსის 409-413 მუხლებში ჩამოთვლილია საკასაციო სასამართლოს უფლებამოსილება. საკასაციო სასამართლოს შეუძლია შეცვალოს სააპელაციო სასამართლოს გადაწყვეტილება, თვითონ მიიღოს გადაწყვეტილება საქმეზე, რაც იმას გულისხმობს, რომ მხარეთა უფლებებისა და მოვალეობების მოცულობის შეფასებისას იგი არ ეთანხმება ქვემდგომი სასამართლოს დასაბუთებას და ასეთ შემთხვევაში საქმის მონაწილე მხარეებისათვის იმის უფლების წართმევა, რომ სასამართლოს მიერ მოსმენილი იქნენ, არსებითად შეზღუდავდა მათ უფლებას სასამართლო დაცვაზე.

7. მოპასუხე მიიჩნევს, რომ სასამართლოსათვის მიმართვის უფლების აღიარება არანაირად არ გამორიცხავს გარკვეულ ფარგლებში ამ უფლების შეზღუდვას და მოჰყავს საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს გადაწყვეტილება ნუგზარ და ვეფხვია გერგედავების საქმეზე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ.

მიგვაჩნია, რომ მოცემულ შემთხვევაში ადგილი აქვს არა უფლების შეზღუდვას, არამედ სასამართლო განხილვის ერთ-ერთ სტადიაზე – საკასაციო განხილვისას სამართალწარმოების კონსტიტუციური პრინციპების მთლიანად გაუქმებას.

8. რაც შეეხება მოპასუხის მითითებას ევროპის საბჭოს მინისტრთა კომიტეტის რეკომენდაციების თაობაზე, მიგვაჩნია, რომ ქვეყნის განვითარების დღევანდელ პირობებში, როდესაც სამართლებრივი ბაზის შექმნა დამთავრებული არ არის, როდესაც უჩვეულოდ გამძაფრებულია მოქალაქეთა რეაქცია მათი უფლებების ნებისმიერი უგულვებელყოფის გამოვლინებისადმი, საკასაციო, დამამთავრებელ სტადიაზე მათი მონაწილეობის გარეშე საქმის განხილვა, უსათუოდ დემოკრატიის პრინციპების დარღვევად იქნება აღქმული და იმის ვარაუდის საფუძველი ხდება, რომ პროცესის მონაწილის მოსმენის შემთხვევაში შეიძლებოდა სხვა გადაწყვეტილება დამდგარიყო.

205-ე და 232-ე ნომრებით რეგისტრირებულ კონსტიტუციურ სარჩელებთან დაკავშირებით საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს მეორე კოლეგიის დანარჩენი ორი წევრის მოსაზრება:

1. 232-ე ნომრით რეგისტრირეუბლი კონსტიტუციური სარჩელის ავტორი სადავოდ ხდის საქართველოს სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის 408-ე მუხლის მე-3 ნაწილის კონსტიტუციურობას. კოდექსის აღნიშნული მუხლი, მოსარჩელის აზრით, საქართველოს კონსტიტუციის სხვა, მის მიერ დასახელებულ დებულებებთან ერთად, ასევე ეწინააღმდეგება კონსტიტუციის 39-ე მუხლის არსს.

საქართველოს კონსტიტუციის 39-ე მუხლთან დაკავშირებით ავღნიშნავთ, რომ იგი, ცალკე, არ შეიცავს ადამიანისა და მოქალაქის უფლებებს, თავისუფლებებსა და გარანტიებს. კონსტიტუციის 39-ე მუხლი მხოლოდ მიუთითებს, რომ საქართველოს კონსტიტუცია არ უარყოფს იმ უფლებებსა და თავისუფლებებს, რომლებიც საქართველოს კონსტიტუციით, მართალია, ცალკე არ არის გათვალისწინებული, მაგრამ თავისთავად გამომდინარეობს მისი პრინციპებიდან. მიგვაჩნია, რომ შეუძლებელია ვიმსჯელოთ სადავო აქტის მიერ საქართველოს კონსტიტუციის 39-ე მუხლის უშუალო დარღვევაზე, ვინაიდან როგორც უკვე აღინიშნა, იგი არ არის უფლებათა და თავისუფლებათა მტვირთველი ნორმა. საკონსტიტუციო სასამართლომ, კონსტიტუციურ სარჩელში აღნიშნული დავის საგნის კონსტიტუციურობის დადგენისას, კონსტიტუციის 39-ე მუხლიდან გამომდინარე, შესაძლებელია იმსჯელოს მხოლოდ იმ უფლებათა და თავისუფლებათა დარღვევაზე, რაც საქართველოს კონსტიტუციით უშუალოდ არ არის გათვალისწინებული, მაგრამ გამომდინარეობს მისი პრინციპებიდან და ზოგადი სულისკვეთებიდან. საქართველოს კონსტიტუციის 39-ე მუხლის შინაარსიდან გამომდინარე, მოსარჩელემ თვითონ უნდა განსაზღვროს მისი ის დარღვეული უფლება, რომელსაც კონსტიტუცია პირდაპირ არ ითვალისწინებს, მაგრამ რაც გამომდინარეობს მისი არსიდან. განსახილველ საკითხთან დაკავშირებით, საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს პირველმა კოლეგიამ, თავის 2002 წლის 18 აპრილის N1/1/126,129,158 გადაწყვეტილებაში განმარტა, „რომ მოსარჩელეთა მოთხოვნები შეეხება მათი იმ კატეგორიის… უფლებების დაცვას, რაც მართალია, ცალკე არაა გათვალისწინებული საქართველოს კონსტიტუციით, მაგრამ თავისთავად გამომდინარეობენ მისი პრინციპებიდან…“ და „მოსარჩელეთა აღნიშნული… უფლებები უნდა მივიჩნიოთ კონსტიტუციის 39-ე მუხლის შინაარსით გათვალისწინებულ და სახელმწიფოს მიერ აღიარებულ… უფლებებად…“.

ამრიგად, შეუძლებელია საქართველოს სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის 408-ე მუხლის მე-3 ნაწილის კონსტიტუციურობის დადგენა უშუალოდ საქართველოს კონსტიტუციის 39-ე მუხლთან მიმართებით.

მოსარჩელე განმარტავს, რომ საქართველოს კონსტიტუციის 39-ე მუხლიდან გამომდინარეობს „საქმის ღია (საქვეყნო, საჯარო) მოსმენაზე (განხილვაზე)“ საყოველთაოდ აღიარებული უფლება. სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის მე-9 მუხლი აღიარებს, რომ სასამართლოში ყველა საქმე განიხილება ღია სხდომებზე, თუმცა, კანონით გათვალისწინებულ შემთხვევებში, დაშვებულია საქმის დახურულ სხდომაზე განხილვაც. ამავე მუხლის მე-2 ნაწილი განმარტავს, რომ დახურულ სხდომაზე მონაწილეობა უნდა მიიღონ მხარეებმა და მათმა წარმომადგენლებმა. აღნიშნულთან დაკავშირებით მიგვაჩნია, რომ საქმის სასამართლოში განხილვის საჯაროობა უშუალოდ არის დაკავშირებული საქმის ზეპირ განხილვასთან, ხოლო საქართველოს სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის 408-ე მუხლის მე-3 ნაწილი კი საუბრობს საქმის ზეპირი განხილვისაგან განსხვავებულ, არაზეპირ განხილვაზე, რომელზეც არ დაიშვებიან არც მხარეები და არც მათი წარმომადგენლები. ამრიგად, კონკრეტულ შემთხვევაში საქმე გვაქვს სასამართლო განხილვის ორ, ერთმანეთისაგან განსხვავებულ ფორმასთან, რომელთაგან მხოლოდ ერთთან დაკავშირებით შეგვიძლია ვისაუბროთ საქმის განხილვის საჯაროობაზე.

მოსარჩელე, საქართველოს კონსტიტუციის 39-ე მუხლის შინაარსიდან გამომდინარე, მიუთითებს 1950 წლის 4 ნოემბრის „ადამიანის უფლებათა და ძირითად თავისუფლებათა დაცვის ევროპის კონვენციის“ მე-6 მუხლზე, რომლის შესაბამისად „ყოველ ადამიანს თავის სამოქალაქო უფლებამოვალეობათა განსაზღვრისას ან მისთვის წაყენებული სისხლისსამართლებრივი ბრალდების განხილვისას აქვს საქმის კანონიერი საჯარო გარჩევის უფლება გონივრულ ვადაში კანონის საფუძველზე შექმნილ დამოუკიდებელ და მიუკერძოებელ სასამართლოში“. მივიჩნევთ, რომ ევროკონვენციის დასახელებული მუხლი საჯარო სასამართლო განხილვას სავალდებულოდ ითვალისწინებს ყოველი ადამიანის „სამოქალაქო უფლებამოვალეობათა განსაზღვრისას ან მისთვის წაყენებული სისხლისსამართლებრივი ბრალდების განხილვის…“ შემთხვევაში. ავღნიშნავთ, რომ სასამართლო წესით „სამოქალაქო უფლებამოვალეობათა“ განსაზღვრა უნდა განხორციელდეს სასამართლო განხილვაზე მხარეთა მიერ წარმოდგენილი მოთხოვნების, მოსაზრებებისა და მტკიცებულებების სასამართლოს მიერ შეფასების გზით. ამრიგად, კონვენციის მე-6 მუხლის პირველი პუნქტი გულისხმობს ისეთ სასამართლო განხილვას, რომელზეც ხდება კონკრეტული პირების (მხარეების) მიერ წამოყენებული სამოქალაქოსამართლებრივი მოთხოვნების შეფასება და აქედან გამომდინარე მათი (მხარეების) „სამოქალაქო უფლებამოვალეობათა განსაზღვრა“. აღნიშნულ სასამართლო განხილვაზე მხარეები სარგებლობენ თანაბარი უფლებებითა და შესაძლებლობებით დაასაბუთონ თავიანთი მოთხოვნები, უარყონ და გააქარწყლონ მეორე მხარის მიერ წამოყენებული მოთხოვნები, მოსაზრებები და მტკიცებულებები, ამასთან თვითონვე განსაზღვრონ თუ რომელი ფაქტები უნდა დაედოს საფუძვლად მათ მოთხოვნებს ან რომელი მტკიცებულებებით უნდა იქნეს დადასტურებული ის ფაქტები, რომელთა შეფასებითაც საქმის განმხილველი სასამართლო განსაზღვრავს მხარეთა „სამოქალაქო უფლებამოვალეობებს“.

ფაქტების დამდგენი სასამართლოსაგან განსხვავებით, საკასაციო სასამართლო ძირითადად არკვევს სამართლის ნორმების დარღვევას ქვედა ინსტანციის სასამართლოების მიერ, კერძოდ კი, როდესაც სასამართლომ „ა) არ გამოიყენა კანონი, რომელიც უნდა გამოეყენებინა; ბ) გამოიყენა კანონი, რომელიც არ უნდა გამოეყენებინა და გ) არასწორად განმარტა კანონი.“. აქვე აღსანიშნავია საქართველოს საქმოქალაქო საპროცესო კოდექსის 394-ე მუხლი, რომელიც საკასაციო საჩივრის აბსოლუტურ საფუძვლებად მიიჩნევს შემდეგ გარემოებებს: „თუ: ა) საქმე განიხილა სასამართლოს არაკანონიერმა შემადგენლობამ; ბ) სასამართლომ საქმე განიხილა ერთ-ერთი მხარის დაუსწრებლად, რომელსაც არ მიუღია შეტყობინება კანონით დადგენილი წესით ან მისი კანონიერი წარმომადგენლის გარეშე, თუ ასეთი წარმომადგენლობა კანონით იყო გათვალისწინებული, გარდა იმ შემთხვევებისა, როცა ასეთი კანონიერი წარმომადგენელი ცნობს სასამართლო პროცესის წარმართვის მართლზომიერებას; გ) გადაწყვეტილება გამოტანილია საქმეზე, რომელიც სასამართლოს უწყებრივად არ ექვემდებარება; დ) გადაწყვეტილება მიღებულია საქმის ზეპირი განხილვის საფუძველზე, რომლის დროსაც დარღვეულია პროცესის საჯაროობის წესები; ე) გადაწყვეტილება იურიდიულად არ არის საკმაოდ დასაბუთებული ან დასაბუთება იმდენად არასრულია, რომ გადაწყვეტილების სამართლებრივი საფუძვლიანობის შემოწმება შეუძლებელია; ვ) გადაწყვეტილებას ხელს არ აწერენ ის მოსამართლეები, რომლებიც გადაწყვეტილებაში არიან აღნიშნულნი; ზ) გადაწყვეტილება გამოტანილია იმ მოსამართლეების მიერ, რომლებიც ამ საქმის განხილვაში ადრე მონაწილეობდნენ; თ) საქმეში არ არის სააპელაციო სასამართლოს სხდომის ოქმი.“ ყოველივე ზემოაღნიშნულთან ერთად გასათვალისწინებელია ის გარემოებაც, რომ საქართველოს სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის 407-ე მუხლის მე-2 ნაწილის შესაბამისად „საოლქო სასამართლოს კოლეგიის ან პალატის მიერ დამტკიცებულად ცნობილი ფაქტობრივი გარემოებები სავალდებულოა სასამართლოსათვის (იგულისხმება საკასაციო სასამართლო), თუ წამოყენებული არ არის დამატებითი და დასაბუთებული საკასაციო პრეტენზია“. ამრიგად, საკასაციო სასამართლო საჩივრის განხილვისას ამოწმებს ქვემდგომი ინსტანციის სასამართლოს გადაწყვეტილების კანონიერებას და უშუალოდ არ განსაზღვრავს ევროკონვენციის მე-6 მუხლის პირველი პუნქტით გათვალისწინებულ მხარეთა „სამოქალაქო უფლებამოვალეობებს“. ყოველივე ზემოაღნიშნულს ასევე ადასტურებს საქართველოს სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის 411-ე მუხლი, რომლის თანახმად საკასაციო სასამართლოს მხოლოდ იმ შემთხვევაში შეუძლია თვითონ მიიღოს გადაწყვეტილება, „თუ საქმის გარემოებები საოლქო სასამართლოს კოლეგიის ან პალატის მიერ საპროცესო ნორმების დარღვევის გარეშეა დადგენილი და საჭირო არ არის მტკიცებულებათა დამატებითი გამოკვლევა“. იგივე კოდექსის 412-ე მუხლის თანახმად კი „თუ 411-ე მუხლის შესაბამისად საკასაციო სასამართლოს მიერ გადაწყვეტილების მიღება შეუძლებელია (ანუ თუ საქმის გარემოებები საოლქო სასამართლოს მიერ საპროცესო ნორმების დარღვევითაა დადგენილი და თუ საჭიროა მტკიცებულებათა დამატებითი გამოკვლევა), იგი აუქმებს გადაწყვეტილებას და საქმეს ხელახლა განსახილველად და გადაწყვეტილების მისაღებად უბრუნებს საოლქო სასამართლოს შესაბამის კოლეგიას ან პალატას“.

აქვე მხედველობაშია მისაღები ადამიანის უფლებათა დაცვის ევროპული სასამართლოს პრაქტიკა, რომელიც განმარტავს ევროკონვენციის მე-6 მუხლის დებულებას საქმის საჯაროს სასამართლო განხილვის თაობაზე. ასე მაგალითად, ადამიანის უფლებათა ევროპულმა სასამართლომ საქმეზე “Fredin შვედეთის წინააღმდეგ” დაადგინა, რომ უფლება საჯარო სასამართლო განხილვაზე მოიცავს უფლებას ზეპირ განხილვაზე პირველი ინსტანციის სასამართლოში და ეს სავალდებულო მოთხოვნა არ ვრცელდება შემდგომი ინსტანციის სასამართლოებზე. ასევე ვიზიარებთ საქმის არსებითი განხილვის სასამართლო სხდომაზე სპეციალისტად მოწვეული გ.ქირიას განცხადებას იმის თაობაზე, რომ საკასაციო სასამართლოს უშუალო ფუნქციაა კონკრეტულ საქმეზე დაადგინოს სამართლებრივი გარემოებები, კერძოდ კი, თუ როგორია: “მატერიალური და პროცესუალური ნორმების გამოყენება”.

ყოველივე ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, საქართველოს კონსტიტუციის 39-ე მუხლის შინაარსიდან გამომდინარე სასამართლოზე საქმის “საჯარო გარჩევის უფლება” არ შეიძლება გავრცელდეს საქართველოს სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის 408-ე მუხლის მე-3 ნაწილზე.

მოსარჩელე მხარემ, საქართველოს კონსტიტუციის 39-ე მუხლიდან გამომდინარე, ასევე მოითხოვა საქართველოს სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის 408-ე მუხლის მე-3 ნაწილის არაკონსტიტუციურად ცნობა საქართველოს კონსტიტუციის 85-ე მუხლის პირველ პუნქტთან მიმართებით. კონსტიტუციის აღნიშნული დებულების თანახმად „1. სასამართლოში საქმე განიხილება ღია სხდომაზე. დახურულ სხდომაზე საქმის განხილვა დასაშვებია მხოლოდ კანონით გათვალისწინებულ შემთხვევებში. სასამართლოს გადაწყვეტილება ცხადდება საქვეყნოდ“. მოსარჩელის განცხადებით, საქართველოს კონსტიტუციის 85-ე მუხლის პირველი პუნქტი შეიცავს ადამიანის უფლებას - მისი საქმე განხილული იქნეს ღია სასამართლო სხდომაზე საჯაროდ.

მიგვაჩნია, რომ „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ ორგანული კანონის 39-ე მუხლის პირველი პუნქტის „ა“ ქვეპუნქტის შესაბამისად საკონსტიტუციო სასამართლოში ნორმატიული აქტის ან მისი ცალკეული ნორმების კონსტიტუციურობის თაობაზე კონსტიტუციური სარჩელის შეტანის უფლება აქვთ: „ა) საქართველოს მოქალაქეებს, საქართველოში მცხოვრებ სხვა ფიზიკურ პირებს და საქართველოს იურიდიულ პირებს, თუ მათ მიაჩნიათ, რომ დარღვეულია ან შესაძლებელია უშუალოდ დაირღვეს საქართველოს კონსტიტუციის მეორე თავით აღიარებული მათი (იგულისხმება ადამიანის) უფლებანი და თავისუფლებანი“. საქართველოს კონსტიტუციის 39-ე მუხლის შესაბამისად კი „საქართველოს კონსტიტუცია არ უარყოფს ადამიანისა და მოქალაქის სხვა საყოველთაოდ აღიარებულ უფლებებს, თავისუფლებებსა და გარანტიებს, რომლებიც აქ არ არის მოხსენიებული, მაგრამ თავისთავად გამომდინარეობენ კონსტიტუციის პრინციპებიდან“. როგორც კონსტიტუციის ისე ორგანული კანონის აღნიშნულ დებულებებში, ორივეგან საუბარია ადამიანის, მოქალაქის იმ უფლებებსა და თავისუფლებებზე, რომელებიც უშუალოდაა გათვალისწინებული საქართველოს კონსტიტუციის მეორე თავში, ან გამომდინარეობენ კონსტიტუციური პრინციპებიდან და სახელმწიფო მათ აღიარებს, როგორც წარუვალ ღირებულებებს. საქართველოს კონსტიტუციის 85-ე მუხლი კი განეკუთვნება კონსტიტუციის მეხუთე თავს, რომელიც არ შეიცავს ადამიანის ძირითადი უფლებებისა და თავისუფლებების ჩამონათვალს, იგი მხოლოდ ადგენს სასამართლო ხელისუფლების სტრუქტურას და სასამართლოების მიერ მართლმსაჯულების განხორციელების ზოგად პრინციპებს. ადამიანის უფლებათა ევროპული კონვენციის მე-6 მუხლისაგან განსხვავებით, რომლის შესაბამისადაც ყოველ ადამიანს თავის სამოქალაქო უფლებამოვალეობათა განსაზღვრისას აქვს სასამართლოში საქმის საჯარო განხილვის უფლება, საქართველოს კონსტიტუციის 85-ე მუხლი საუბრობს არა ადამიანის უფლებაზე, არამედ სასამართლოს ვალდებულებაზე, საქმის ზეპირი განხილვის შემთხვევაში, სამართალწარმოება განხორციელდეს ღია სასამართლო სხდომაზე.

ყოველივე ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, საქართველოს კონსტიტუციის 85-ე მუხლი არ შეეხება ადამიანისა და მოქალაქის საყოველთაოდ აღიარებულ უფლებებსა და თავისუფლებებს. ამრიგად, მოსარჩელე, როგორც ფიზიკური პირი არ შეიძლება ჩაითვალოს იმ უფლებამოსილ სუბიექტად, რომელიც საკონსტიტუციო სასამართლოში ნორმატიული აქტის კონსტიტუციურობის დადგენას მოითხოვდა საქართველოს კონსტიტუციის 85-ე მუხლთან მიმართებით.

2. მოსარჩელე მხარის განცხადებით საქართველოს სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის 408-ე მუხლის მე-3 ნაწილი ასევე ეწინააღმდეგება საქართველოს კონსტიტუციის 42-ე მუხლის პირველ პუნქტს, რომლის შესაბამისადაც “ყოველ ადამიანს უფლება აქვს თავის უფლებათა და თავისუფლებათა დასაცავად მიმართოს სასამართლოს”.

ავღნიშნავთ, რომ შეუძლებელია უფლება გამოყენებული ან გაგებული იქნეს შეუზღუდავად, გარკვეული სამართლებრივი ბოჭვის გარეშე. საქართველოს კონსტიტუციის 42-ე მუხლის პირველი პუნქტი ადგენს, რომ “ყოველ ადამიანს უფლება აქვს თავის უფლებათა და თავისუფლებათა დასაცავად მიმართოს სასამართლოს”. საერთო სასამართლოების სისტემა და სამართალწარმოების წესი კი დადგენილია კანონით, რომელიც უფრო დაწვრილებით განსაზღვრავს სასამართლოსადმი მიმართვის უფლებას. კონსტიტუციის 42-ე მუხლმა დაამკვიდრა სასამართლოსადმი მიმართვის ძირითადი პრინციპი, რაც განხორციელებული უნდა იქნეს სპეციალური საპროცესო კანონმდებლობის საფუძველზე.

სადავო ნორმა არ ითვალისწინებს საქართველოს კონსტიტუციის 42-ე მუხლის პირველი პუნქტით დადგენილი კონსტიტუციური უფლების ამკრძალავ დებულებებს, მასში აღნიშნულია საკასაციო სასამართლოს მიერ საქმის ზეპირი განხილვის გარეშე გადაწყვეტილების გამოტანის შესაძლებლობა, იმ შემთხვევაში თუ აღნიშნულ სასამართლოს საქმის ზეპირი განხილვა არ მიაჩნია საჭიროდ. საკასაციო პალატა როგორც მესამე ინსტანციის სასამართლო, საქმეს განიხილავს მხოლოდ პირის მიერ მისდამი მიმართვის საფუძველზე. საქართველოს სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის მე-2 მუხლის პირველი ნაწილის შესაბამისად “საქმის განხილვას სასამართლო შეუდგება იმ პირის განცხადებით, რომელიც მიმართავს მას თავისი უფლების ან კანონით გათვალისწინებული ინტერესების დასაცავად”. აღნიშნულიდან გამომდინარე, მივიჩნევთ, რომ საკასაციო სასამართლო საქმეს ვერ განიხილავს (ვერც ზეპირად და ვერც ზეპირი განხილვის გარეშე) თუ არ იქნა რეალიზებული და განხორციელებული საქართველოს კონსტიტუციის 42-ე მუხლის პირველი პუნქტით გათვალისწინებული სასამართლოსადმი მიმართვის უფლება. ამასთან, საქართველოს სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის 408-ე მუხლის მე-3 ნაწილით გათვალისწინებული საქმის არაზეპირი განხილვის თაობაზე გადაწყვეტილების მიღებისას, სასამართლო უნდა გამოდიოდეს იქიდან, თუ რამდენად არის გამართლებული აღნიშნული გადაწყვეტილება და იგი უნდა ეფუძნებოდეს თანაზომიერების პრინციპს. აღნიშნული წესი, რომელსაც სადავო ნორმა ადგენს გამონაკლისის სახით უნდა გამოიყენებოდეს და ითვალისწინებდეს სასამართლოსადმი ნდობის განმტკიცების ინტერესს. კოდექსის სადავოდ გამხდარი დებულება უნდა განიხილებოდეს და გამოიყენებოდეს მთელ სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის ნორმებთან ერთიან კონტექსტში, მათი შეჯერების საფუძველზე და არა ამ ნორმათა სისტემისაგან მოწყვეტილად, ინდივიდუალური გაგებით.

კონსტიტუციური სარჩელების ავტორთა აზრით, კონსტიტუციის 42-ე მუხლის პირველი პუნქტი გულისხმობს არამხოლოდ სასამართლოსადმი მიმართვის უფლებას, არამედ აგრეთვე იმას, რომ დაცული იქნეს შეჯიბრებითობის პრინციპი და მხარეებს მიეცეთ თანაბარი საშუალება დაიცვან თავიანთი ინტერესები.

მიგვაჩნია, რომ სასამართლო განხილვის დროს შეჯიბრებითობის პრინციპი განეკუთვენება უფრო სამართლიან სასამართლო განხილვის უფლებას, ვიდრე სასამართლოსადმი მიმართვის უფლებას. საქართველოს სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის მე-4 მუხლის პირველი ნაწილის შესაბამისად “სამართალწარმოება მიმდინარეობს შეჯიბრებითობის საფუძველზე”, ხოლო საქართველოს კონსტიტუციის 42-ე მუხლის პირველი პუნქტით გათვალისწინებული უფლების განხორციელება კი - სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის მე-3 მუხლის პირველი ნაწილის შინაარსიდან გამომდინარე – არის სასამართლოში საქმეზე სამართალწარმოების დაწყების საფუძველი. ამრიგად, ვერ გავიზიარებთ მოსარჩელე მხარის მტკიცებას იმის თაობაზე, რომ საქართველოს კონსტიტუციის 42-ე მუხლის პირველი პუნქტი გულისხმობს არა მხოლოდ სასამართლოსადმი მიმართვის უფლებას, არამედ სასამართლოში საქმის განხილვის პრინციპებსაც. მივიჩნევთ, რომ მხარეები სასამართლოში საქმის წარმოებას იწყებენ სარჩელის ან განცხადების შეტანის გზით, რითაც ახდენენ საქართველოს კონსტიტუციის 42-ე მუხლის პირველი პუნქტით გათვალისწინებული სასამართლოსადმი მიმართვის უფლების რეალიზაციას და მხოლოდ ამის შემდეგ არის შესაძლებელი ვისაუბროთ სამართალწარმოების შეჯიბრობითობის პრინციპის განხორციელების თაობაზე. კონსტიტუციური სარჩელებიდან გამომდინარე კი ირკვევა, რომ მოსარჩელეებს არ შეზღუდვიათ სასამართლოსადმი მიმართვის კონსტიტუციური უფლება, ვინაიდან მათ შესაბამისი საკასაციო საჩივრით მიმართეს საქართველოს უზენაეს სასამართლოს, რომელმაც, თავის მხრივ, მათი საჩივრების საფუძველზე დაიწყო სამართალწარმოება საქმეზე.

3. 232-ე კონსტიტუციური სარჩელის ავტორი აგრეთვე მოითხოვს საქართველოს სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის 408-ე მუხლის მე-3 ნაწილის არაკონსტიტუციურად ცნობას საქართველოს კონსტიტუციის 42-ე მუხლის მე-3 პუნქტთან მიმართებით, რომლის შესაბამისადაც „დაცვის უფლება გარანტირებულია“.

ვერ დავეთანხმებით მოსარჩელე მხარის განცხადებას იმის თაობაზე, რომ სამოქალაქო სამართლის საპროცესო კოდექსის 408-ე მუხლის მე-3 ნაწილი საქმის არაზეპირ სასამართლო განხილვაზე მხარეებს უფლებას ართმევს განახარციელონ საქართველოს კონსტიტუციის 42-ე მუხლის მე-3 პუნქტით გათვალისწინებული დაცვის უფლება. ავღნიშნავთ, რომ დაცვის უფლებას, საქართველოს კონსტიტუციის აღნიშნული დებულების შინაარსიდან გამომდინარე, ითვალისწინებს მხოლოდ სისხლის სამართლის პროცესი. ასე, მაგალითად საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის მე-11 მუხლის პირველი ნაწილი განმარტავს: „1. სასამართლო და თანამდებობის პირი, რომლებიც სისხლის სამართალწარმოებას ახორციელებენ, ვალდებულნი არიან ეჭვმიტანილი, ბრალდებული და განსასჯელი უზრუნველყონ დაცვის უფლებით…“, რაც იმაში გამოიხატება, რომ „განუმარტონ მათი უფლებები, მისცენ შესაძლებლობა დაიცვან თავი კანონით ნებადართული ყველა საშუალებით, დაიცვან მათი უფლებები და თავისუფლებები“. აღნიშნული საპროცესო კოდექსის 44-ე მუხლის მე-20 ნაწილი, „დაცვის უფლების“ ცნების სისხლის სამართლის საპროცესო მნიშვნელობიდან გამომდინარე ეჭვმიტანილს, ბრალდებულს, განსასჯელს, მათ დამცველს, ასევე ბრალდებულის მშობელს ან სხვა კანონიერ წარმომადგენელს მოიხსენიებს, როგორც დაცვის მხარეს. მივიჩნევთ, რომ საქართველოს კონსტიტუციის 42-ე მუხლის მე-3 პუნქტი საუბრობს ზოგადად დაცვის უფლებაზე და არა მხოლოდ დამცველის მოწვევის უფლებაზე, რაც უფრო მეტად ამყარებს აღნიშნული ტერმინის სისხლის სამართლის საპროცესო მნიშვნელობას, ვინაიდან სისხლის სამართლის პროცესში დაცვის უფლება უფრო ფართოა ვიდრე მხოლოდ დამცველი-ადვოკატით სარგებლობის შესაძლებლობა. ამასთან დაკავშირებით მივუთითებთ საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 78-ე მუხლის მე-6 ნაწილზე, რომლის შესაბამისადაც „6. ეჭვმიტანილს, ბრალდებულსა და განსასჯელს უფლება აქვთ მთელი პროცესის მანძილზე… დაცვა დამოუკიდებლად განახორციელონ“.

სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსისაგან განსხვავებით საქართველოს სამოქალაქო საპროცესო კანონმდებლობისათვის უცხოა როგორც ზოგადად დაცვის, ისე დამცველით სარგებლობის უფლება. საქართველოს სამოქალაქო საპროცესო კოდექსი, XII თავში საუბრობს მხარეების უფლებაზე სასამართლოში საქმე აწარმოონ წარმომადგენლის მეშვეობით, რომელიც ამავე დროს შესაძლებელია და რიგ შემთხვევებში კი სავალდებულოა, იყოს ადვოკატი. ავღნიშნავთ, რომ სამოქალაქო პროცესში ადვოკატი-წარმომადგენელის მონაწილეობის მიზანია წარმოადგინოს მხარე სასამართლოში და დაიცვას მისი უფლებები, იმ დროს როდესაც დამცველი-ადვოკატი, გამომდინარე დაცვის უფლების შინაარსიდან, სისხლის სამართლის პროცესში იცავს არა მხოლოდ ეჭვმიტანილის, ბრალდებულის და განსასჯელის უფლებებს, არამედ აგრეთვე პირადად მათ - წაყენებული სისხლის სამართლებრივი ბრალდებისაგან.

ყოველივე ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, ვერც ამ ნაწილში დავეთანხმებით მოსარჩელე მხარის მოთხოვნას საქართველოს სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის 408-ე მუხლის მე-3 ნაწილის არაკონსტიტუციურობის თაობაზე საქართველოს კონსტიტუციის 42-ე მუხლის მე-3 პუნქტთან მიმართებით.

„საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 21-ე მუხლის მე-6 პუნქტის თანახმად: „თუ საქმეზე გადაწყვეტილების მიღებისას პლენუმის / კოლეგიის სხდომაზე დამსწრე წევრთა ხმები თანაბრად გაიყო, კონსტიტუციური სარჩელი არ დაკმაყოფილდება“.

ყოველივე ზემოაღნიშნულის გათვალისწინებით, იხელმძღვანელა რა საქართველოს კონსტიტუციის 89-ე მუხლის პირველი პუნქტის „ვ“ ქვეპუნქტით, “საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ” საქართველოს ორგანული კანონის მე-19 მუხლის პირველი პუნქტის “ე” ქვეპუნქტით და 21-ე მუხლის მე-6 პუნქტით, “საკონსტიტუციო სამართალწარმოების შესახებ” საქართველოს კანონის მე-32 და 33-ე მუხლებით,

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს მეორე კოლეგია
ა დ გ ე ნ ს:

1. არ დაკმაყოფილდეს 1. მოქალაქე ავთანდილ რიჟამაძის და 2. მოქალაქე ნელი მუმლაძის კონსტიტუციური სარჩელები საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ, საქართველოს სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის 408-ე მუხლის მესამე ნაწილის კონსტიტუციურობის თაობაზე საქართველოს კონსტიტუციის 39-ე მუხლის და 42-ე მუხლის პირველ და მესამე პუნქტებთნ მიმართებით;

2. გადაწყვეტილება ძალაშია საკონსტიტუციო სასამართლოს სხდომაზე მისი საჯაროდ გამოცხადების მომენტიდან;

3. გადაწყვეტილება საბოლოოა, გასაჩივრებას ან გადასინჯვას არ ექვემდებარება;

4. გადაწყვეტილების პირი გაეგზავნოს მხარეებს, საქართველოს პრეზიდენტს და საქართველოს უზენაეს სასამართლოს;

5. გადაწყვეტილება „საქართველოს საკანონმდებლო მაცნეში“ გამოქვეყნდეს 7 დღის ვადაში.

კოლეგიის წევრები:

1. ოთარ ბენიძე

2. ნიკოლოზ ჩერქეზიშვილი

3. ლამარა ჩორგოლაშვილი

4. ზაურ ჯინჯოლავა