კოლეგიის შემადგენლობა:

ვასილ როინიშვილი - სხდომის თავმჯდომარე;

ევა გოცირიძე - წევრი, მომხსენებელი მოსამართლე;

გიორგი თევდორაშვილი - წევრი;

გიორგი კვერენჩხილაძე - წევრი.

სხდომის მდივანი: სოფია კობახიძე.

საქმის დასახელება: გიული დევაძე და ჯემალ გვარიშვილი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ.

დავის საგანი: საქართველოს სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის 426-ე მუხლის მე-4 ნაწილის იმ ნორმატიული შინაარსის კონსტიტუციურობა, რომელიც შეეხება საქართველოს სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის 422-ე მუხლის პირველი ნაწილის „ა“ ქვეპუნქტით გათვალისწინებული საფუძვლით პირის მიერ კანონიერ ძალაში შესული გადაწყვეტილების ბათილად ცნობის შესახებ განცხადების შეტანის დაუშვებლობას გადაწყვეტილების კანონიერ ძალაში შესვლიდან 5 წლის გასვლის შემდეგ საქართველოს კონსტიტუციის მე-19 მუხლის პირველ, მე-2 და მე-3 პუნქტებთან და 31-ე მუხლის პირველ და მე-2 პუნქტებთან მიმართებით.

I
აღწერილობითი ნაწილი

1. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2024 წლის 25 ნოემბერს კონსტიტუციური სარჩელით (რეგისტრაციის №1850) მომართეს გიული დევაძემ და ჯემალ გვარიშვილმა. №1850 კონსტიტუციური სარჩელი, არსებითად განსახილველად მიღების საკითხის გადასაწყვეტად, საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს პირველ კოლეგიას გადმოეცა 2024 წლის 27 ნოემბერს. №1850 კონსტიტუციური სარჩელის არსებითად განსახილველად მიღების საკითხის გადასაწყვეტად საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს პირველი კოლეგიის განმწესრიგებელი სხდომა, ზეპირი მოსმენის გარეშე, გაიმართა 2025 წლის 5 მარტს.

2. №1850 კონსტიტუციურ სარჩელში საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოსათვის მომართვის სამართლებრივ საფუძვლებად მითითებულია: საქართველოს კონსტიტუციის მე-60 მუხლის მეოთხე პუნქტის „ა“ ქვეპუნქტი და 31-ე მუხლის პირველი პუნქტი; „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის მე-19 მუხლის პირველი პუნქტის „ე“ ქვეპუნქტი, 31-ე და 31¹ მუხლები და 39-ე მუხლის პირველი პუნქტის „ა“ ქვეპუნქტი.

3. საქართველოს სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის 426-ე მე-4 ნაწილის შესაბამისად, „გადაწყვეტილების ბათილად ცნობისა და ახლად აღმოჩენილ გარემოებათა გამო საქმის წარმოების განახლების შესახებ განცხადების შეტანა დაუშვებელია გადაწყვეტილების კანონიერ ძალაში შესვლიდან 5 წლის გასვლის შემდეგ, გარდა ამ კოდექსის 422-ე მუხლის პირველი ნაწილის „გ“ ქვეპუნქტით და 423-ე მუხლის პირველი ნაწილის „ზ“ და „თ“ ქვეპუნქტებით გათვალისწინებული შემთხვევებისა“. თავის მხრივ, საქართველოს სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის 422-ე მუხლი განსაზღვრავს გადაწყვეტილების ბათილად ცნობისა და ახლად აღმოჩენილ გარემოებათა გამო საქმის წარმოების განახლების შესახებ განცხადების შეტანის საფუძვლებსა და წინაპირობებს.

4. მოსარჩელე მხარის მითითებით, არაკონსტიტუციურია საქართველოს სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის 426-ე მუხლის მე-4 ნაწილით დადგენილი ხანდაზმულობის 5 წლიანი ვადა ისეთ შემთხვევაში, როდესაც არსებობს საქართველოს სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის 422-ე მუხლის პირველი ნაწილის „ა“ ქვეპუნქტით გათვალისწინებული კანონიერ ძალაში შესული გადაწყვეტილების ბათილად ცნობის საფუძველი.

5. საქართველოს სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის 422-ე მუხლის პირველი ნაწილის „ა“ ქვეპუნქტის შესაბამისად, კანონიერ ძალაში შესული გადაწყვეტილება დაინტერესებული პირის განცხადებით შეიძლება ბათილად იქნეს ცნობილი, თუ გადაწყვეტილების მიღებაში მონაწილეობდა მოსამართლე, რომელსაც კანონის თანახმად უფლება არ ჰქონდა, მონაწილეობა მიეღო ამ გადაწყვეტილების მიღებაში.

6. საქართველოს კონსტიტუციის მე-19 მუხლით აღიარებული და უზრუნველყოფილია საკუთრების უფლება, დადგენილია საკუთრების უფლების შეზღუდვისა და საკუთრების ჩამორთმევის საფუძვლები და წესი. საქართველოს კონსტიტუციის 31-ე მუხლის პირველი პუნქტი ითვალისწინებს სასამართლოსადმი მიმართვისა და საქმის სამართლიანი და დროული განხილვის კონსტიტუციურ გარანტიას. ამავე მუხლის მე-2 პუნქტის მიხედვით კი, „ყოველი პირი უნდა განსაჯოს მხოლოდ იმ სასამართლომ, რომლის იურისდიქციასაც ექვემდებარება მისი საქმე“.

7. №1850 კონსტიტუციურ სარჩელში აღნიშნულია, რომ აჭარის ავტონომიური რესპუბლიკის უმაღლესი სასამართლოს ადმინისტრაციული სამართლისა და საგადასახადო საქმეთა კოლეგიის 2004 წლის 10 სექტემბრის №3-64 გადაწყვეტილებით კონსტიტუციური სარჩელის ავტორებს, ისევე როგორც, ერთ-ერთი მოსარჩელის, გიული დევაძის მამას, გიორგი დევაძეს, სახელმწიფოს სასარგებლოდ ჩამოერთვათ მათ საკუთრებაში არსებული რიგი უძრავი ქონება, იმ საფუძვლით, რომ ისინი წარმოადგენდა უკანონო და დაუსაბუთებელ ქონებას. აჭარის ავტონომიური რესპუბლიკის უმაღლესი სასამართლოს ადმინისტრაციული სამართლისა და საგადასახადო საქმეთა კოლეგიის ზემოხსენებული გადაწყვეტილება კონსტიტუციური სარჩელის ავტორებმა და გიორგი დევაძემ გაასაჩივრეს საქართველოს უზენაეს სასამართლოში. საქართველოს უზენაესი სასამართლოს ადმინისტრაციულ და სხვა კატეგორიის საქმეთა პალატის 2015 წლის 17 იანვრის №ბს-1276-1079-კ-04 გადაწყვეტილების საფუძველზე ნაწილობრივ დაკმაყოფილდა ჯემალ გვარიშვილის, ისევე როგორც გიული დევაძის საკასაციო საჩივარი, მათ დაუბრუნდათ სახელმწიფოს სასარგებლოდ ჩამორთმეული ქონების ნაწილი, ხოლო გიორგი დევაძის საკასაციო საჩივარი არ დაკმაყოფილდა და ამ ნაწილში უცვლელად დარჩა აჭარის ავტონომიური რესპუბლიკის უმაღლესი სასამართლოს ადმინისტრაციული სამართლისა და საგადასახადო საქმეთა კოლეგიის 2004 წლის 10 სექტემბრის გადაწყვეტილება ქ. ბათუმში, გრიბოედოვის ქ. №33-ში მდებარე სახლის გიორგი დევაძისთვის ჩამორთმევის თაობაზე. ამავდროულად, კონსტიტუციურ სარჩელზე თანდართული მასალებიდან ირკვევა, რომ ქუთაისის სააპელაციო სასამართლოს სისხლის სამართლის საქმეთა პალატის 2014 წლის 10 აპრილის განაჩენით ცვლილებები შევიდა ქედის რაიონული სასამართლოს 2007 წლის 25 ივნისის განაჩენში, რის შედეგადაც ჯემალ გვარიშვილი ცნობილ იქნა უდანაშაულოდ ბრალდების ერთ-ერთ ეპიზოდში, დანარჩენ ეპიზოდებში კი შეეცვალა ბრალდების კვალიფიკაცია, შეფარდებული სასჯელის სახე და ოდენობა. მოსარჩელე ჯემალ გვარიშვილმა, მოსარჩელე გიული დევაძემ და გიორგი დევაძემ, 2015 წლის 22 მაისს, განცხადებით მიმართეს საქართველოს უზენაეს სასამართლოს და მოითხოვეს ახლად აღმოჩენილ გარემოებათა გამო აჭარის ავტონომიური რესპუბლიკის უმაღლესი სასამართლოს ადმინისტრაციული სამართლისა და საგადასახადო საქმეთა კოლეგის 2004 წლის 10 სექტემბრის №3-64 და საქართველოს უზენაესი სასამართლოს ადმინისტრაციული და სხვა კატეგორიის საქმეთა 2005 წლის 17 იანვრის №ბს-1276-1079-კ-04 გადაწყვეტილებების გაუქმება და საქმის წარმოების განახლება. აღნიშნული განცხადება განსჯადობით გადაიგზავნა ბათუმის საქალაქო სასამართლოში. ბათუმის საქალაქო სასამართლოს 2015 წლის 6 აგვისტოს №27-გ/2015 განჩინებით დაუშვებლად იქნა ცნობილი ჯემალ გვარიშვილის, გიული დევაძის და გიორგი დევაძის განცხადება ახლად აღმოჩენილ გარემოებათა გამო კანონიერ ძალაში შესული სასამართლო გადაწყვეტილების გაუქმების შესახებ იმ საფუძვლით, რომ ეს განცხადება წარდგენილი იყო საქართველოს სამოქალაქო კოდექსის 426-ე მუხლის მე-4 ნაწილით დაწესებული 5-წლიანი ვადის გასვლის შემდეგ.

8. მოსარჩელეების მითითებით, გადაწყვეტილების კანონიერ ძალაში შესვლიდან 5 წლის გასვლის შემდეგ მისი გასაჩივრების შესაძლებლობის გამორიცხვა მაშინ, როდესაც გადაწყვეტილების მიღებაში მონაწილეობდა მოსამართლე, რომელსაც კანონის თანახმად, უფლება არ ჰქონდა მონაწილეობა მიეღო ამ გადაწყვეტილების მიღებაში, ეწინააღმდეგება საქმის სამართლიანი განხილვის უფლებას, კერძოდ, უფლებამოსილი სასამართლოს (მოსამართლის) მიერ საქმის განხილვის გარანტიას. მოსარჩელეთა განმარტებით, კანონიერ ძალაში შესული გადაწყვეტილების გაბათილების 5-წლიანი ხანდაზმულობის ვადა ვერ იქნა დაცული მათგან დამოუკიდებელი მიზეზების გამო. კერძოდ, მათ საქმეზე გადაწყვეტილება კანონიერ ძალაში შევიდა 2005 წელს, ხოლო 2024 წელს მოსარჩელეებისთვის ცნობილი გახდა, რომ 2004 წელს აჭარის ავტონომიური რესპუბლიკის უმაღლესი სასამართლოს ადმინისტრაციული სამართლისა და საგადასახადო საქმეთა კოლეგიის მიერ მათ წინააღმდეგ გამოტანილ გადაწყვეტილებას ხელი მოაწერეს მოსამართლეებმა, რომლებსაც, როგორც სხვა კოლეგიის მოსამართლეებს, საქმის განხილვის დროს მოქმედი კანონის თანახმად, (მხედველობაშია 2004 წელს მოქმედი „საერთო სასამართლოების შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 30-ე მუხლის მე-5 პუნქტი) მხოლოდ მაშინ ჰქონდათ უფლება მონაწილეობა მიეღოთ ამ გადაწყვეტილების მიღებაში, თუკი აღნიშნულის თაობაზე სასამართლოს თავმჯდომარე გასცემდა შესაბამის დავალებას, რაც მოსარჩელეთა მითითებით, ფორმდებოდა წერილობითი ბრძანების სახით. სსიპ საერთო სასამართლოების დეპარტამენტის 2024 წლის 16 ოქტომბრის წერილის თანახმად, აღნიშნული წერილობითი დოკუმენტი (საქმის განმხილველი სასამართლოს თავმჯდომარის ბრძანება) საქმის მასალებში არ იძებნება. მოსარჩელეების პოზიციით, საქმე განიხილა სასამართლოს არაუფლებამოსილმა შემადგენლობამ, რაც მოქმედი პროცესუალური წესრიგის პირობებში ქმნის დასახელებული გადაწყვეტილების ბათილად ცნობის საფუძველს. მიუხედავად ამისა, კონსტიტუციური სარჩელის ავტორების პოზიციით, განცხადების შეტანისათვის დაწესებული 5-წლიანი ხანდაზმულობის სავალდებულოობის გამო, ისინი როგორც დაინტერესებული მხარეები, სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის 422-ე მუხლის პირველი ნაწილის „ა“ ქვეპუნქტის თანახმად, მოკლებულნი არიან შესაძლებლობას დაიცვან საკუთარი უფლებები და კანონიერი ინტერესები. მოსარჩელეთა პოზიციით, მსგავსი მოწესრიგება, სამართლიანი სასამართლოს უფლებასთან და უფლებამოსილი სასამართლოს (მოსამართლის) მიერ საქმის განხილვის გარანტიასთან ერთად, არღვევს საკუთრების კონსტიტუციურ უფლებასაც. კერძოდ, მოსარჩელეები მიიჩნევენ, რომ სახელმწიფომ მიითვისა მათი ოჯახის წევრის საკუთრება და ვერ ახერხებენ ქონების უკან დაბრუნებას.

9. ამასთან, კონსტიტუციურ სარჩელში წარმოდგენილი სასარჩელო ლოგიკა უპირატესად ეფუძნება არა იმ გარემოებას, რომ გადაწყვეტილების კანონიერ ძალაში შესვლიდან 5 წლის განმავლობაში ისინი ობიექტურად მოკლებულნი იყვნენ შესაძლებლობას ჰქონოდათ ინფორმაცია მათი საქმის არაუფლებამოსილი სასამართლო შემადგენლობის მიერ განხილვის თაობაზე, არამედ იმას, რომ ასეთ შემთხვევაზე საერთოდ არ უნდა ვრცელდებოდეს ხანდაზმულობის ვადა. მოსარჩელეები უთითებენ, რომ საქართველოს სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის 426-ე მუხლის მე-4 ნაწილით დადგენილი 5-წლიანი, ისევე, როგორც ზოგადად ნებისმიერი ხანდაზმულობის ვადა, იქნება ეს მოქმედი კანონმდებლობით დადგენილზე მეტი თუ ნაკლები, სასამართლოში განაცხადის შეტანის უფლებას არ უნდა უზღუდავდეს იმ სუბიექტებს, რომელთა სამართლებრივი სტატუსი განსაზღვრულია საქართველოს სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის 422-ე მუხლის პირველი ნაწილის „ა“ ქვეპუნქტით, და რომლებმაც მოახერხეს იმის გარკვევა, რომ მათი საქმე განიხილა სასამართლოს არაუფლებამოსილმა შემადგენლობამ.

10. ყოველივე ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, მოსარჩელეები მიიჩნევენ, რომ სადავო რეგულაციის ის ნორმატიული შინაარსი, რომელიც შემოსაზღვრავს საქართველოს სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის 422-ე მუხლის პირველი ნაწილის „ა“ ქვეპუნქტით გათვალისწინებული საფუძვლით პირის მიერ კანონიერ ძალაში შესული გადაწყვეტილების ბათილად ცნობის შესახებ განცხადების შეტანის შესაძლებლობას გადაწყვეტილების კანონიერ ძალაში შესვლიდან 5 წლის ვადით, ეწინააღმდეგება საქართველოს კონსტიტუციის მე-19 მუხლის პირველ, მე-2 და მე-3 პუნქტებს, ისევე, როგორც 31-ე მუხლის პირველ და მე-2 პუნქტებს და არაკონსტიტუციურად უნდა იქნეს ცნობილი.

11. მოსარჩელეები, საკუთარი არგუმენტაციის გასამყარებლად, მიუთითებენ საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს პრაქტიკაზე და საერთაშორისოსამართლებრივ დოკუმენტებზე ადამიანის უფლებების დაცვის სფეროში.

12. №1850 კონსტიტუციურ სარჩელში, „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 25-ე მუხლის მე-5 პუნქტზე დაყრდნობით, მოსარჩელე მხარე საქმეზე საბოლოო გადაწყვეტილების მიღებამდე შუამდგომლობს სადავო ნორმების მოქმედების შეჩერების თაობაზე.

II
სამოტივაციო ნაწილი

1. კონსტიტუციური სარჩელის არსებითად განსახილველად მისაღებობის სტანდარტები, რომლითაც იხელმძღვანელებს სასამართლო

1. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს დამკვიდრებული პრაქტიკის თანახმად, „კონსტიტუციური სარჩელისადმი კანონმდებლობით წაყენებულ პირობათაგან ერთ-ერთი უმნიშვნელოვანესია დასაბუთებულობის მოთხოვნა. „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 31-ე მუხლის მე-2 პუნქტის შესაბამისად, კონსტიტუციური სარჩელი დასაბუთებული უნდა იყოს. მოსარჩელემ კონსტიტუციურ სარჩელში უნდა მოიყვანოს ის მტკიცებულებანი, რომლებიც, მისი აზრით, ადასტურებს სარჩელის საფუძვლიანობას“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2009 წლის 19 ოქტომბრის №2/6/475 განჩინება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქე ალექსანდრე ძიმისტარიშვილი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-1). ამავე დროს, „კონსტიტუციური სარჩელის არსებითად განსახილველად მიღებისათვის აუცილებელია, მასში გამოკვეთილი იყოს აშკარა და ცხადი შინაარსობრივი მიმართება სადავო ნორმასა და კონსტიტუციის იმ დებულებებს შორის, რომლებთან დაკავშირებითაც, მოსარჩელე მოითხოვს სადავო ნორმების არაკონსტიტუციურად ცნობას“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2009 წლის 10 ნოემბრის №1/3/469 განჩინება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქე კახაბერ კობერიძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-1). კანონმდებლობის ამ მოთხოვნების შეუსრულებლობის შემთხვევაში, საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლო უარს ამბობს კონსტიტუციური სარჩელის არსებითად განსახილველად მიღებაზე. ამდენად, მოსარჩელის უფლებების სრულყოფილად რეალიზაციისათვის, ისევე როგორც, კონსტიტუციური წესრიგის დაცვისათვის, აუცილებელია, ერთი მხრივ, იმ მტკიცებულებების მოყვანა, რომელიც წარმოაჩენს კონსტიტუციური სარჩელის საფუძვლიანობას, ხოლო, მეორე მხრივ, იმ ძირითადი უფლების სწორად იდენტიფიცირება, რომლის რეალურ შეზღუდვასაც იწვევს სადავო ნორმა. ამ კუთხით, დიდი მნიშვნელობა ენიჭება მოსარჩელის მიერ სადავო ნორმის შინაარსისა და მისგან მომდინარე შეზღუდვის ზუსტად წარმოჩენას და სადავო ნორმის არაკონსტიტუციურად ცნობის მოთხოვნის კონსტიტუციის რელევანტურ მუხლთან დაყენებას, რათა მოხდეს უფლების შესაძლო შეზღუდვის სწორი, კონსტიტუციით დადგენილი სტანდარტით შეფასება.

2. სადავო ნორმის არსებითად განსახილველად მისაღებობის საკითხი საქართველოს კონსტიტუციის მე-19 მუხლის პირველ, მე-2 და მე-3 პუნქტებთან მიმართებით

2. №1850 კონსტიტუციურ სარჩელში სადავოდ არის გამხდარი საქართველოს სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის 426-ე მუხლის მე-4 ნაწილის ის ნორმატიული შინაარსი, რომელიც გამორიცხავს საქართველოს სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის 422-ე მუხლის პირველი ნაწილის „ა“ ქვეპუნქტით გათვალისწინებული საფუძვლით (მხედველობაშია შემთხვევა, როდესაც გადაწყვეტილების მიღებაში მონაწილეობდა მოსამართლე, რომელსაც კანონის თანახმად, უფლება არ ჰქონდა, მონაწილეობა მიეღო ამ გადაწყვეტილების მიღებაში) პირის მიერ კანონიერ ძალაში შესული სასამართლოს გადაწყვეტილების ბათილად ცნობის შესახებ განცხადების შეტანის შესაძლებლობას, გადაწყვეტილების კანონიერ ძალაში შესვლიდან 5 წლის გასვლის შემდეგ. მოსარჩელეები სადავო ნორმის არაკონსტიტუციურად ცნობას მოითხოვენ, მათ შორის, საქართველოს კონსტიტუციის მე-19 მუხლის პირველ, მე-2 და მე-3 პუნქტებთან მიმართებით. კონსტიტუციური სარჩელის ავტორთა პოზიციით, სადავო ნორმით დადგენილი საფუძვლით კანონიერ ძალაში შესული სასამართლოს გადაწყვეტილების ბათილად ცნობის შესახებ განცხადების შეტანის უფლების 5-წლიანი ხანდაზმულობის ვადით შემოსაზღვრა ეწინააღმდეგება საკუთრების კონსტიტუციურ უფლებას, რამდენადაც აღნიშნული ვადის გასვლის შემდგომ ისინი მოკლებული არიან თავიანთი საკუთრების სასამართლოს გზით დაცვისა და არამართლზომიერად ჩამორთმეული ქონების დაბრუნების შესაძლებლობას.

3. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს იურისპრუდენციის მიხედვით, საქართველოს კონსტიტუციის მე-19 მუხლით უზრუნველყოფილი საკუთრების უფლება გულისხმობს პირის მიერ, სახელშეკრულებო თავისუფლების პირობებში, თავისუფალი ნების გამოვლენის საფუძველზე, საკუთრების/ქონებრივი უფლებების შეძენის, მფლობელობის, სარგებლობისა თუ განკარგვის შესაძლებლობას, აგრეთვე საკუთრების უფლებაში ნაგულისხმები უფლებამოსილებების შეუფერხებლად განხორციელების შესაძლებლობას (იხ. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2019 წლის 5 ივლისის №2/3/1279 გადაწყვეტილება საქმეზე „ლევან ალაფიშვილი და „კს ალაფიშვილი და ყავლაშვილი - საქართველოს ადვოკატთა ჯგუფი“ საქართველოს მთავრობის წინააღმდეგ“, II-7).

4. ამასთანავე, საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს მყარად დადგენილი პრაქტიკის მიხედვით, სადავო საკითხის საქართველოს კონსტიტუციის მე-19 მუხლის რეგულირების ფარგლებში მოქცევისათვის აუცილებელია, იგი აწესრიგებდეს საკუთრებითსამართლებრივ ურთიერთობებს და რაიმე ფორმით განსაზღვრავდეს საკუთრების უფლების შინაარსსა და ფარგლებს. ამგვარად, აღნიშნულ კონსტიტუციურ დებულებასთან შინაარსობრივი მიმართების წარმოსაჩენად, მოსარჩელე მხარე ვალდებულია, დაასაბუთოს, რომ საქმეზე სადავოდ გამხდარი საკანონმდებლო ნორმები, რაიმე ფორმით, აწესრიგებს/ზღუდავს საკუთრების/ქონებრივი უფლებების შეძენის, სარგებლობის, მფლობელობისა თუ განკარგვის წესს (იხ. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2017 წლის 28 დეკემბრის №2/22/930 განჩინება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქე ანა ჯალაღონია საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-10; საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2017 წლის 8 სექტემბრის №2/14/879 საოქმო ჩანაწერი საქმეზე „საქართველოს მოქალაქე ზურაბ სვანიძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-4; საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2016 წლის 23 აგვისტოს №2/6/765 საოქმო ჩანაწერი საქმეზე „საქართველოს მოქალაქე დავით ძოწენიძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-11; საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2013 წლის 10 აპრილის №3/2/531 საოქმო ჩანაწერი საქმეზე „ისრაელის მოქალაქეები – თამაზ ჯანაშვილი, ნანა ჯანაშვილი, ირმა ჯანაშვილი, ასევე საქართველოს მოქალაქეები - გიორგი წაქაძე და ვახტანგ ლორია საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-3).

5. განსახილველ შემთხვევაში, სადავო რეგულაცია აწესებს საქართველოს სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის 422-ე მუხლის პირველი ნაწილის „ა“ ქვეპუნქტით გათვალისწინებული საფუძვლით კანონიერ ძალაში შესული სასამართლოს გადაწყვეტილების ბათილად ცნობის გამო განცხადების შეტანის ხანდაზმულობის ვადას. კერძოდ, გასაჩივრებული ნორმა განსაზღვრავს დროის კონკრეტულ მონაკვეთს (5 წელს), რომლის განმავლობაშიც დაინტერესებულ პირს აქვს შესაძლებლობა, მოითხოვოს კანონიერ ძალაში შესული სასამართლო გადაწყვეტილების ბათილად ცნობა, თუკი მიიჩნევს, რომ სადავო გადაწყვეტილება არღვევს მის ამა თუ იმ უფლებას და არსებობს საამისოდ გათვალისწინებული შესაბამისი საკანონმდებლო საფუძველი (გადაწყვეტილების მიღებაში არაუფლებამოსილი მოსამართლის მონაწილეობა). თავის მხრივ, სადავო გადაწყვეტილება შესაძლებელია, შეეხებოდეს უფლებებისა თუ თავისუფლებების ფართო სპექტრს ‒ როგორც საკუთრებითსამართლებრივ, ისე სხვა არასაკუთრებით ურთიერთობებს სადავო გადაწყვეტილების შინაარსისა და დავის საგნის ბუნების გათვალისწინებით. ის გარემოება, რომ მოცემულ შემთხვევაში მოსარჩელის საქმეზე მიღებული გადაწყვეტილება შეეხება მის საკუთრებით უფლებებს, თავისთავად არ გულისხმობს, რომ სადავო რეგულაცია, რაიმე თვალსაზრისით, ადგენს საკუთრების უფლების შინაარსს ან ფარგლებს და განსაზღვრავს საკუთრების შეძენის, მფლობელობის, საკუთრებით სარგებლობის ან/და მისი განკარგვის წესს. სადავო ნორმა განეკუთვნება სამოქალაქო საქმეებზე საპროცესოსამართლებრივი წესრიგის ნაწილს. გასაჩივრებული ნორმის მიზანმიმართულება შემოიფარგლება მხოლოდ სასამართლოსადმი მიმართვისა და სამართლიანი სასამართლო განხილვის პროცესუალური უფლებების კონკრეტული კომპონენტების რეგლამენტაციით.

6. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლომ განმარტა, რომ „ ... სამართლიანი სასამართლოს უფლების დარღვევის უშუალო შედეგი შეიძლება იყოს საკუთრების, თავისუფლების, თანასწორობის და ნებისმიერი სხვა უფლების დარღვევა. მაგრამ, ეს თავისთავად არ ნიშნავს იმას, რომ სამართლიანი სასამართლოს უფლების ცალკეული უფლებრივი კომპონენტების მარეგლამენტირებელი ნორმები, კონსტიტუციურობის თვალსაზრისით, იმავდროულად, შეფასებადია ყველა იმ უფლებასთან, რომელთა დასაცავადაც პირი სასამართლოსადმი მიმართვის საჭიროების წინაშე დგება“ (იხ. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2016 წლის 23 აგვისტოს №2/6/765 საოქმო ჩანაწერი საქმეზე „საქართველოს მოქალაქე დავით ძოწენიძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-11; საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2013 წლის 10 აპრილის №3/2/531 საოქმო ჩანაწერი საქმეზე „ისრაელის მოქალაქეები ‒ თამაზ ჯანაშვილი, ნანა ჯანაშვილი და ირმა ჯანაშვილი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-5).

7. ამასთან, საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს დადგენილი პრაქტიკით, საქართველოს კონსტიტუციის 31-ე მუხლის პირველი პუნქტის რეგულირების სფეროს განეკუთვნება სასამართლოსადმი მიმართვის გზით, მათ შორის, საკუთრების დაცვის პროცესუალური გარანტიების/ასპექტების საკანონმდებლო დონეზე განსაზღვრის ვალდებულება (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2017 წლის 8 სექტემბრის №2/14/879 საოქმო ჩანაწერი საქმეზე „საქართველოს მოქალაქე ზურაბ სვანიძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-3). აღნიშნულიდან გამომდინარე, იმ შემთხვევაში, როდესაც მოსარჩელე მხარე მიიჩნევს, რომ (არასათანადო) სამოქალაქო საპროცესოსამართლებრივი რეგულაციები გამორიცხავს, მათ შორის, პირის საკუთრების დაცვის შესაძლებლობას, მათი კონსტიტუციურობის შემოწმება უნდა მოითხოვოს სწორედ სამართლიანი სასამართლო განხილვის უფლების მომწესრიგებელ კონსტიტუციურ ნორმასთან მიმართებით (იხ. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2016 წლის 23 აგვისტოს №2/6/765 საოქმო ჩანაწერი საქმეზე „საქართველოს მოქალაქე დავით ძოწენიძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-11).

8. ამგვარად, განსახილველ საქმეზე სადავოდ გამხდარი რეგულაცია აწესრიგებს სასამართლოსადმი მიმართვის უფლების რეალიზაციის ერთ-ერთ პროცესუალურ ასპექტს და მისი რეგულირების უშუალო სფეროს არ განეკუთვნება საკუთრებითსამართლებრივი ურთიერთობების მოწესრიგება ან საკუთრების უფლების ფარგლების განსაზღვრა. შესაბამისად, მისგან მომდინარე (პოტენციური) შეზღუდვა მიემართება საქართველოს კონსტიტუციის 31-ე მუხლის პირველი პუნქტით დაცულ სფეროს, ხოლო სადავო ნორმას საქართველოს კონსტიტუციის მე-19 მუხლის პირველ, მე-2 და მე-3 პუნქტებთან შინაარსობრივი მიმართება არ გააჩნია.

9. ყოველივე ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, №1850 კონსტიტუციური სარჩელი, სასარჩელო მოთხოვნის იმ ნაწილში, რომელიც უკავშირდება საქართველოს კონსტიტუციის მე-19 მუხლის პირველ, მე-2 და მე-3 პუნქტებთან მიმართებით საქართველოს სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის 426-ე მუხლის მე-4 ნაწილის იმ ნორმატიული შინაარსის კონსტიტუციურობას, რომელიც შეეხება საქართველოს სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის 422-ე მუხლის პირველი ნაწილის „ა“ ქვეპუნქტით გათვალისწინებული საფუძვლით პირის მიერ კანონიერ ძალაში შესული გადაწყვეტილების ბათილად ცნობის შესახებ განცხადების შეტანის დაუშვებლობას გადაწყვეტილების კანონიერ ძალაში შესვლიდან 5 წლის გასვლის შემდეგ, დაუსაბუთებელია და არსებობს მისი არსებითად განსახილველად მიღებაზე უარის თქმის „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 31¹ მუხლის პირველი პუნქტის „ე“ ქვეპუნქტითა და 31³ მუხლის პირველი პუნქტის „ა“ ქვეპუნქტით გათვალისწინებული საფუძველი.

3. სადავო ნორმის არსებითად განსახილველად მისაღებობის საკითხი საქართველოს კონსტიტუციის 31-ე მუხლის პირველ პუნქტთან მიმართებით

10. მოსარჩელე მხარე სადავო ნორმით დადგენილი წესის არაკონსტიტუციურად ცნობას ითხოვს აგრეთვე საქართველოს კონსტიტუციის 31-ე მუხლის პირველ პუნქტთან მიმართებით. როგორც აღინიშნა, გასაჩივრებული რეგულაცია გამორიცხავს საქართველოს სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის 422-ე მუხლის პირველი ნაწილის „ა“ ქვეპუნქტით გათვალისწინებული საფუძვლით (მხედველობაშია შემთხვევა, როდესაც გადაწყვეტილების მიღებაში მონაწილეობდა მოსამართლე, რომელიც საქმის განხილვაში ჩაერთო კანონმდებლობის დარღვევით) პირის მიერ კანონიერ ძალაში შესული სასამართლოს გადაწყვეტილების ბათილად ცნობის შესახებ განცხადების შეტანის შესაძლებლობას, გადაწყვეტილების კანონიერ ძალაში შესვლიდან 5 წლის გასვლის შემდეგ.

11. საქართველოს კონსტიტუციის 31-ე მუხლის პირველი პუნქტის თანახმად, „ყოველ ადამიანს აქვს უფლება თავის უფლებათა დასაცავად მიმართოს სასამართლოს. საქმის სამართლიანი და დროული განხილვის უფლება უზრუნველყოფილია“. სამართლიანი სასამართლოს უფლება, თავის თავში, არაერთ უფლებრივ კომპონენტს აერთიანებს და გულისხმობს არა მხოლოდ პირის მიერ სასამართლოსათვის მიმართვის შესაძლებლობას, არამედ, სახელმწიფოს მხრიდან იმგვარი ნორმატიული წესრიგის შექმნის ვალდებულებას, რომელიც უზრუნველყოფს ადამიანის უფლებების სრულყოფილ სამართლებრივ დაცვას. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს მიდგომების თანახმად, [...] „საქართველოს კონსტიტუციის 31-ე მუხლის პირველი პუნქტის მოთხოვნა, პირის უფლებებისა და ინტერესების სრულყოფილი სამართლებრივი დაცვის უზრუნველყოფის შესახებ, გულისხმობს, მათ შორის, კანონიერ ძალაში შესული სასამართლო გადაწყვეტილების ბათილად ცნობისა და ახლად აღმოჩენილ გარემოებათა გამო საქმის წარმოების განახლების უფლებასაც“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2024 წლის 7 ივნისის №3/2/1400 გადაწყვეტილება საქმეზე - „ემზარ კვიციანი, ეთერ ჩხეტიანი-ანსიანი, მაია ანსიანი და იაგორ ანსიანი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“ II-7).

12. კონსტიტუციური სარჩელის დასაბუთებულობის წარმოსაჩენად მოსარჩელეები სხვადასხვა არგუმენტს ეყრდნობიან. კერძოდ: I. კონსტიტუციური სარჩელის ავტორთა პოზიციით, ისეთ შემთხვევაში, როდესაც პირი ობიექტურად იყო მოკლებული შესაძლებლობას, ჰქონოდა ინფორმაცია, რომ მისი საქმის განხილვაში მონაწილეობდა არაუფლებამოსილი მოსამართლე, კანონიერ ძალაში შესული გადაწყვეტილების ბათილად ცნობის თაობაზე განცხადების შეტანისთვის 5 წლიანი ხანდაზმულობის დაწესება გაუმართლებელია; II. მათი საქმის განხილვასა და გადაწყვეტაში მონაწილეობა მიიღეს სხვა კოლეგიის მოსამართლეებმა იმ პირობებში, როდესაც კანონმდებლობის მოთხოვნათა შესაბამისად, არ არსებობდა საქმის განმხილველი სასამართლოს თავმჯდომარის შესაბამისი დავალება წერილობითი ბრძანების სახით, რამაც სასამართლო შემადგენლობა აქცია არაუფლებამოსილად; III. მოსარჩელეები უთითებენ, რომ ხანდაზმულობის ვადა საერთოდ არ უნდა მოქმედებდეს (მათ შორის, სადავო ნორმით დადგენილი 5 წლიანი ვადა) იმ სუბიექტების მიმართ, რომლებიც სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის 422-ე მუხლის პირველი ნაწილის „ა“ ქვეპუნქტის ადრესატები არიან, კერძოდ, ვისი საქმის გადაწყვეტაშიც მონაწილეობდა მოსამართლე, რომელსაც კანონის თანახმად უფლება არ ჰქონდა მონაწილეობა მიეღო გადაწყვეტილების მიღებაში. მოსარჩელეთა ზემოაღნიშნულ არგუმენტს საკონსტიტუციო სასამართლო ცალ-ცალკე უპასუხებს და საქართველოს კონსტიტუციის 31-ე მუხლის პირველ პუნქტთან მიმართებით მათ შეაფასებს რელევანტურობისა და დასაბუთებულობის ჭრილში.

13. მოსარჩელეები, უწინარეს ყოვლისა, აღნიშნავენ, რომ ისინი მოკლებულნი იყვნენ შესაძლებლობას, ჰქონოდათ ინფორმაცია, რომ მათ საქმეს იხილავდა არაუფლებამოსილი სასამართლოს შემადგენლობა და რომ ადმინისტრაციული სამართლისა და საგადასახადო საქმეთა კოლეგიის მიერ განსახილველ საქმეში კანონმდებლობის დარღვევით მონაწილეობა მიიღეს სამოქალაქო კოლეგიის წევრმა მოსამართლეებმა. ამავდროულად, კონსტიტუციური სარჩელის ფარგლებში საერთოდ არ არის წარმოდგენილი შესაბამისი დასაბუთება, თუ რატომ იყო შეუძლებელი პროცესის მიმდინარეობის დროს მომჩივნების მიერ იმის დადგენა, რომ მათ საქმის განხილვაში მონაწილეობდნენ ის მოსამართლეები, რომელთაც კანონის თანახმად, უფლება არ ჰქონდათ, მონაწილეობა მიეღოთ ამ საქმეზე გადაწყვეტილების მიღებაში. კონსტიტუციური სარჩელის ავტორებმა აღნიშნული საკითხის გამორკვევა განსაკუთრებულ სირთულეს დაუკავშირეს, თუმცა სასამართლოსთვის არ აუხსნიათ მიზეზები და არ წარმოუდგენიათ წონადი არგუმენტი იმის თაობაზე, თუ კერძოდ რა დაბრკოლება არსებობდა ისეთი, რომელიც შეუძლებელს ხდიდა ან სერიოზულად ართულებდა მათი მხრიდან ამ საკითხის გარკვევას და შესაბამისი ინფორმაციის მოპოვებას საქმის განხილვის მიმდინარეობისას ან სასამართლოს წერილობითი გადაწყვეტილების მიღების დროს, ან თუნდაც შემდეგ, გადაწყვეტილების კანონიერ ძალაში შესვლიდან მომდევნო 5 წლის განმავლობაში, ანუ, სადავო ნორმით გათვალისწინებული ხანდაზმულობის ვადის ამოწურვამდე. ამ თვალსაზრისით, მოსარჩელეებმა საკმარისი სიმყარითა და სათანადო დამაჯერებლობით ვერ წარმოაჩინეს ის გარემოებები/მტკიცებულებები, რაც სასამართლოს დაარწმუნებდა განხილულ კონტექსტთან მიმართებაში სადავო ნორმით დადგენილი ხანდაზმულობის ვადიდან გამონაკლისის დაწესების აუცილებლობაში.

14. საკონსტიტუციო სასამართლო იზიარებს და ეთანხმება კანონმდებლობის მიდგომას (მხედველობაშია სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის 422-ე მუხლის პირველი ნაწილის „ა“ ქვეპუნქტი), რომ საქმის განხილვაში არაუფლებამოსილი მოსამართლის მონაწილეობა არის და უნდა წარმოადგენდეს კიდევაც გადაწყვეტილების ბათილობის საფუძველს საზოგადოდ. მაგრამ გადაწყვეტილების ბათილად ცნობის ყველა საფუძველი, რაც ლეგიტიმურია ხანდაზმულობის ვადის ფარგლებში, ვერ ინარჩუნებს თავის ლეგიტიმურობას ხანდაზმულობის ვადის მიღმა და ავტომატურად ვერ ქმნის ამ ვადის დაძლევის შესაძლებლობას. სარჩელის წარდგენის ხუთწლიანი ხანდაზმულობის ვადიდან გამონაკლისების დაწესებას წონადი საფუძველი ესაჭიროება, რაც მოცემულ შემთხვევაში, ვერ იქნა მოსარჩელეთა მხრიდან ნაჩვენები.

15. გარდა ამისა, როგორც აღინიშნა, კონსტიტუციური სარჩელის ავტორების პოზიციით, მათ საქმეზე დაირღვა სამართლიანი სასამართლოს უფლება, რაც სწორედ იმით გამოიხატა, რომ მათი საქმის განხილვაში მონაწილეობა მიიღეს მოსამართლეებმა საქმის განხილვაში მათი მონაწილეობისთვის აუცილებელი საკანონმდებლო პროცედურის დარღვევით. კერძოდ, არ არსებობდა საქმის განმხილველი სასამართლოს თავმჯდომარის შესაბამისი დავალება წერილობითი ბრძანების სახით, რომლის საფუძველზეც სხვა კოლეგიის მოსამართლეები, გარდა ადმინისტრაციული სამართლისა და საგადასახადო საქმეთა კოლეგიისა, უფლებამოსილნი იქნებოდნენ მომჩივანთა საქმის განხილვაში მიეღოთ მონაწილეობა. სწორედ ამ კონტექსტს უკავშირებენ მოსარჩელეები არაუფლებამოსილი სასამართლოს მიერ გადაწყვეტილების მიღებასა და იმას, რომ მათ საქმეზე არ შედგა მართლმსაჯულება საქართველოს კონსტიტუციის 31-ე მუხლის პირველი პუნქტის მოთხოვნების შესაბამისად.

16. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს დამკვიდრებული პრაქტიკით, „მხარეთა შორის დავის გადაწყვეტისას მართლმსაჯულება ვერ ჩაითვლება აღსრულებულად, თუკი იგი არ აკმაყოფილებს სამართლიანობის მინიმალურ მოთხოვნებსაც კი“ […] (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2024 წლის 7 ივნისის №3/2/1400 გადაწყვეტილება საქმეზე - „ემზარ კვიციანი, ეთერ ჩხეტიანი-ანსიანი, მაია ანსიანი და იაგორ ანსიანი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“ II-42). ამ კონტექსტში, საქართველოს კონსტიტუციის 31-ე მუხლის პირველ პუნქტთან მიმართებით, კონსტიტუციური სარჩელი დასაბუთებულად რომ ჩაითვალოს აუცილებელია მოსარჩელე მხარემ ნათლად დაანახოს სასამართლოს, რომ პროცესის მიმდინარეობისას მან ვერ ისარგებლა სამართლიანი სასამართლოს მინიმალური გარანტიებით, რის გამოც მართლმსაჯულება ვერ ჩაითვლება აღსრულებულად. თუმცა სასამართლო თავიდანვე აღნიშნავს, რომ მოცემული სარჩელის ფარგლებში, სასამართლოს ამოცანა არ არის იმის შეფასება, დაირღვა თუ არა კონკრეტულ შემთხვევაში მოსარჩელეთა სამართლიანი განხილვის უფლება მათი საქმის განხილვაში პროცედურული წესის დარღვევით მოსამართლეთა მონაწილეობის საფუძვლით.

17. როგორც ზემოთ აღინიშნა, კონსტიტუციური სარჩელის ავტორებმა სამართლიანი სასამართლოს უფლების დარღვევა დაუკავშირეს იმ გარემოებას, რომ არ იქნა დაცული შესაბამისი პროცედურული წესი, კერძოდ, არ არსებობდა საქმის განმხილველი სასამართლოს თავმჯდომარის შესაბამისი ბრძანება საქმის განხილვაში სამოქალაქო კოლეგიის წევრ მოსამართლეთა დაშვების თაობაზე. ასე რომ, საქმეზე გადაწყვეტილების მიღებაში მონაწილეობდა სამოქალაქო კოლეგიის ორი მოსამართლე, რომელთაც არ ჰქონდათ ამის უფლება სასამართლოს თავმჯდომარის წერილობითი ბრძანების გარეშე. ამასთან დაკავშირებით, სასამართლო უწინარესად აღნიშნავს იმას, რომ კონსტიტუციურ სარჩელში დასაბუთებული არ არის, თუ რატომ გულისხმობს ეს გარემოება იმას, რომ მოსარჩელეებმა ამ პირობებში სამართლიანი სასამართლოს მინიმალური გარანტიებითაც კი ვერ ისარგებლეს. შესატყვისი დასაბუთების წარმოდგენა მეტ რელევანტურობას შესძენდა მათ მოსაზრებას ამგვარი გადაწყვეტილებების ბათილად ცნობის მიზნით სარჩელების წარდგენის საჭიროების შესახებ ხანდაზმულობის ვადის მიღმა საზოგადოდ.

18. თუმცა ზემოაღნიშნულ კონტექსტთან მიმართებით საკონსტიტუციო სასამართლო, უპირველესად, იმას უსვამს ხაზს, რომ, პრინციპულად, წინამდებარე სარჩელის ფარგლებში მისი შესაფასებელი არ არის, დაირღვა თუ არა თავის დროზე მოსარჩელეთა სამართლიანი სასამართლოს უფლება იმის გამო, რომ მათი საქმის განხილვაში სავარაუდოდ მონაწილეობდნენ მოსამართლეები, ვისაც არ გააჩნდა საამისო ფორმალურსამართლებრივი საფუძველი. აღნიშნულ კონტექსტში მოსარჩელეთა სამართლიანი სასამართლოს უფლების დარღვევასა თუ დაცულობაზე მსჯელობა მხოლოდ მაშინ იქნებოდა რელევანტური, თუკი საკუთრივ სადავო ნორმით იქნებოდა დაშვებული (პირდაპირ თუ არაპირდაპირ) საქმის განხილვაში არაუფლებამოსილი მოსამართლეების ჩართულობის შესაძლებლობა. წინამდებარე საქმეში კი ასეთ ვითარებასთან არ გვაქვს საქმე. მოსარჩელე მხარე სწორედ იმას უთითებს, რომ სასამართლოს შემადგენლობა არაუფლებამოსილი გახადა არა საკუთრივ არსებული პროცედურული წესით დადგენილი რეგულაციის შესრულებამ, არამედ მისმა შეუსრულებლობამ (კერძოდ, მოსამართლეთა საქმის განხილვაში ჩართვამ სასამართლოს თავმჯდომარის შესაბამისი წერილობითი ბრძანების გამოუცემლად). გარდა ამისა, ისიც მხედველობაშია მისაღები, რომ მოქმედი ნორმატიული წესრიგი საზოგადოდ, პრინციპულად კი არ კრძალავდა, არამედ, პირიქით, უშვებდა ადმინისტრაციული სამართლისა და საგადასახადო საქმეთა კოლეგიის განსახილველ საქმეზე სამოქალაქო კოლეგიის წევრი მოსამართლეების მონაწილეობას, თუმცა, შესაბამისი პირობით - სასამართლოს თავმჯდომარის ბრძანების საფუძველზე. მეტიც, მოსარჩელეთა საქმის განმხილველი სასამართლოს თავმჯდომარეს მოქმედი ნორმატიული წესრიგი არ ზღუდავდა გამოეცა შესაბამისი დავალება წერილობითი ბრძანების სახით და მოსარჩელეთა საქმის განხილვაში მონაწილეობა დაევალებინა სწორედ იმ მოსამართლეებისათვის, რომელთა არაუფლებამოსილებაზეც უთითებს მოსარჩელე მხარე. ასეთ პირობებში, ისედაც გაურკვეველია, ხსენებული პროცედურული დარღვევა - საქმის განმხილველი სასამართლოს თავმჯდომარის წერილობითი ბრძანების სახით გამოცემული დავალების გარეშე სხვა კოლეგიის მოსამართლეების მიერ მათ საქმის გადაწყვეტაში მონაწილეობა - შეიძლება თუ არა ჩაითვალოს ფუნდამენტურ/არსებით დარღვევად, რაც მისი სიმძიმისა და სერიოზულობის გათვალისწინებით, მიჩნეული უნდა ყოფილიყო სამართლიანი სასამართლოს უფლების მინიმალური გარანტიებით სარგებლობის ხელყოფად და, მაშასადამე, საქართველოს კონსტიტუციის 31-ე მუხლის პირველი პუნქტის დარღვევად. თუმცა, როგორც აღინიშნა, დაირღვა თუ არა მოსარჩელეთა სამართლიანი სასამართლოს უფლება მოცემულ შემთხვევაში, არა თუ გადამწყვეტი, რელევანტურიც კი არ არის კონსტიტუციის 31-ე მუხლის პირველ პუნქტთან სარჩელის არსებითად განსახილველად მიღების საკითხის შეფასებისას, რადგან, ამ კონსტიტუციური დებულების სავარაუდო დარღვევას მოსარჩელე უკავშირებს არა ნორმით დადგენილ წესს, არამედ ამ წესის დაუცველობას. მოქმედი პროცესუალური კანონმდებლობა და, მით უფრო სადავო ნორმა, არ ითვალისწინებს ან უშვებს, პირდაპირ თუ არაპირდაპირ, სასამართლო საქმის განხილვაში არაუფლებამოსილი მოსამართლის მონაწილეობას. საქართველოს კონსტიტუციის 31-ე მუხლის პირველ პუნქტთან მიმართება მაშინ გახდებოდა რელევანტური, სადავო ნორმა სამართლიანი სასამართლოს უფლების დარღვევის საფრთხეს რომ შეიცავდეს ან საამისო წინაპირობებს ქმნიდეს.

19. რაც შეეხება მოსარჩელეთა ზოგად მოსაზრებას, რომ ხანდაზმულობის ვადა საერთოდ არ უნდა მოქმედებდეს (მათ შორის, სადავო ნორმით დადგენილი 5 წლიანი ვადა) იმ სუბიექტების მიმართ, რომლებიც საქართველოს სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის 422-ე მუხლის პირველი ნაწილის „ა“ ქვეპუნქტის ადრესატები არიან და, ესე იგი, რომელთა საქმის გადაწყვეტაშიც მონაწილეობდა მოსამართლე, რომელსაც კანონის თანახმად, უფლება არ ჰქონდა მონაწილეობა მიეღო გადაწყვეტილების მიღებაში, ამის თაობაზე სასამართლო აღნიშნავს შემდეგს: საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ დამკვიდრებული მიდგომების თანახმად, საზოგადოდ, სამოქალაქო საქმეებზე კანონიერ ძალაში შესული გადაწყვეტილების ბათილად ცნობის მოთხოვნის თაობაზე სასამართლოსათვის განცხადების წარდგენის უფლების კონკრეტული ვადით შემოფარგვლა ემსახურება ისეთი მნიშვნელოვანი ლეგიტიმური მიზნების მიღწევას, როგორებიცაა: სტაბილური სამოქალაქო ბრუნვა, სამართლებრივი სტაბილურობა და უსაფრთხოება, დავის საბოლოოდ გადაწყვეტა, ისევე როგორც პროცესის მონაწილე მხარეთა უფლებების დაცვა (იხ. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2024 წლის 7 ივნისის №3/2/1400 გადაწყვეტილება საქმეზე - „ემზარ კვიციანი, ეთერ ჩხეტიანი-ანსიანი, მაია ანსიანი და იაგორ ანსიანი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“ II-22). თავიანთ უფლება-მოვალეობებში ადამიანთა სამართლებრივი გარკვეულობა მათი უმნიშვნელოვანესი ლეგიტიმური ინტერესია, რომელიც, იმავდროულად, საჯარო ინტერესიც არის. დაუშვებელია, რომ სასამართლოების მიერ განსაზღვრული უფლებები და ვალდებულებები დიდი ხნის განმავლობაში, განუსაზღვრელი ვადით ექვემდებარებოდეს გაუქმებას, შეცვლასა თუ სხვაგვარ მოდიფიცირებას. სწორედ ამის პრევენციას ემსახურება სასამართლოში სარჩელების/საჩივრების წარდგენის ხანდაზმულობის ვადების დაწესება, რომელთა ხანგრძლივობაც გონივრული უნდა იყოს შესაბამის სამართალურთიერთობასთან მიმართებაში. სწორედ ამიტომ, როგორც ხანდაზმულობის ვადებთან დაკავშირებული, ისე სხვა ნებისმიერი სამართლებრივი ნორმის არაკონსტიტუციურობის მტკიცებას წონადი არგუმენტები ესაჭიროება. იმ შემთხვევაში, როდესაც ნათელია უფლებაშემზღუდველი სადავო რეგულაციის ლეგიტიმური მიზანმიმართულება და იგი აშკარად თვითმიზნური, არაგონივრული არ არის, კონსტიტუციური სარჩელის დასაბუთებულად მიჩნევისათვის საკმარისი არ არის მხოლოდ ძირითადი უფლების შესაძლო შეზღუდვაზე მითითება; აუცილებელია, მოსარჩელე მხარემ წარმოადგინოს არგუმენტაცია, რომელიც გარკვეული ხარისხით მიუთითებს სადავო ნორმის არაკონსტიტუციურობაზე (იხ., საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2020 წლის 29 აპრილის №2/8/1496 განჩინება საქმეზე „თეკლა დავითულიანი საქართველოს მთავრობის წინააღმდეგ“; საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2020 წლის 30 აპრილის №1/4/1416 განჩინება საქმეზე „„შპს სვეტი დეველოპმენტი“, „შპს სვეტი ჯგუფი“, „შპს სვეტი“, „შპს სვეტი ნუცუბიძე“, გივი ჯიბლაძე, თორნიკე ჯანელიძე და გიორგი კამლაძე საქართველოს მთავრობისა და საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“). მხოლოდ ამგვარ შემთხვევაში მიიჩნევა, რომ კონსტიტუციურ სარჩელში წარმოდგენილი არგუმენტაცია ადასტურებს სადავო ნორმის არაკონსტიტუციურად ცნობის მოთხოვნის საფუძვლიანობას.

20. ზემოხსენებულის საპირისპიროდ, №1850 კონსტიტუციურ სარჩელში მოსარჩელე მხარე მხოლოდ იმაზე მიუთითებს, რომ სადავო ნორმით დადგენილი წესი ზღუდავს საქართველოს კონსტიტუციის 31-ე მუხლის პირველი პუნქტით დადგენილ საქმის სამართლიანი განხილვის უფლებას, ვინაიდან დაინტერესებულ პირს უწესებს კონკრეტულ ვადას საქართველოს სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის 422-ე მუხლის პირველი ნაწილის „ა“ ქვეპუნქტით გათვალისწინებული საფუძვლის არსებობისას განცხადებით მიმართოს სასამართლოს და მოითხოვოს კანონიერ ძალაში შესული გადაწყვეტილების ბათილობა. კონსტიტუციური სარჩელის ავტორებმა სადავო ნორმით გასაჩივრების ვადის შეზღუდვის ნორმატიულ ფაქტზე მითითების მიღმა, ვერ წარმოადგინეს რელევანტური არგუმენტაცია/მტკიცებულებები იმის თაობაზე, რომ სადავო მოწესრიგება და ხუთწლიანი ხანდაზმულობის ვადა ლეგიტიმური მიზნის/მიზნების მიღწევის არაპროპორციული და არაკონსტიტუციური საშუალებაა, ისევე როგორც, ვერ დაასაბუთეს, თუ ხანდაზმულობის ვადის გასვლის შემდეგ, რატომ უნდა გადაიხაროს კანონიერ ძალაში შესული გადაწყვეტილების შენარჩუნებასა და მისი გაუქმების ინტერესებს შორის სამართლიანი ბალანსი ამ უკანასკნელის სასარგებლოდ. როგორც ზემოთ აღინიშნა, ვერ იქნა ნაჩვენები, რომ ფორმალური პროცედურის დარღვევით მოსამართლეთა მონაწილეობა საქმის კოლეგიურ განხილვაში (ისეთ პირობებში, როდესაც მათ თავისუფლად შეიძლებოდა დაკისრებოდათ საქმეში ჩართვის ვალდებულება) ყველა მსგავს შემთხვევაში წარმოადგენს სამართლიანი განხილვის უფლების ისეთ უხეშ და შეუწყნარებელ დარღვევას, როდესაც მიღებულ გადაწყვეტილებათა ბათილობის მიღწევის ინტერესი გადაწონის სარჩელის წარდგენის შესაძლებლობაზე კანონით ხანდაზმულობის ვადების დაწესების ერთდროულად ყველა ლეგიტიმურ ინტერესს.

21. ყოველივე ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, №1850 კონსტიტუციური სარჩელი, სასარჩელო მოთხოვნის იმ ნაწილში, რომელიც უკავშირდება საქართველოს კონსტიტუციის 31-ე მუხლის პირველ პუნქტთან მიმართებით საქართველოს სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის 426-ე მუხლის მე-4 ნაწილის იმ ნორმატიული შინაარსის კონსტიტუციურობას, რომელიც შეეხება საქართველოს სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის 422-ე მუხლის პირველი ნაწილის „ა“ ქვეპუნქტით გათვალისწინებული საფუძვლით პირის მიერ კანონიერ ძალაში შესული გადაწყვეტილების ბათილად ცნობისა და ახლად აღმოჩენილ გარემოებათა გამო საქმის წარმოების განახლების შესახებ განცხადების შეტანის დაუშვებლობას გადაწყვეტილების კანონიერ ძალაში შესვლიდან 5 წლის გასვლის შემდეგ, დაუსაბუთებელია და არსებობს მისი არსებითად განსახილველად მიღებაზე უარის თქმის „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 31¹ მუხლის პირველი პუნქტის „ე“ ქვეპუნქტითა და 31³ მუხლის პირველი პუნქტის „ა“ ქვეპუნქტით გათვალისწინებული საფუძველი.

4. სადავო ნორმის არსებითად განსახილველად მიღების საკითხი საქართველოს კონსტიტუციის 31-ე მუხლის მე-2 პუნქტთან მიმართებით

22. მოსარჩელე მხარე სადავო ნორმის არაკონსტიტუციურად ცნობას ითხოვს აგრეთვე, საქართველოს კონსტიტუციის 31-ე მუხლის მე-2 პუნქტთან მიმართებით. სადავო წესის არაკონსტიტუციურობის სამტკიცებლად მოსარჩელეები მიუთითებენ, რომ სადავო ნორმით დადგენილი საფუძვლით კანონიერ ძალაში შესული სასამართლოს გადაწყვეტილების ბათილად ცნობის შესახებ განცხადების შეტანის რაიმე ვადით შემოსაზღვრა, საზოგადოდ, არის არაკონსტიტუციური, ისევე როგორც კანონმდებლობით დაწესებული კონკრეტული 5 წლიანი ხანდაზმულობის ვადა, ცალკეულ შემთხვევაში, შესაძლებელია, ვერ იქნეს დაცული მოსარჩელეებისაგან დამოუკიდებელი მიზეზების გამო. მაგ., გარემოება, რომელიც ქმნის სადავო გადაწყვეტილების ბათილად ცნობის საფუძველს (განსახილველ შემთხვევაში გარემოება, რომელიც მიუთითებს გადაწყვეტილების მიღებაში არაუფლებამოსილი მოსამართლის მონაწილეობაზე), შესაძლებელია, გამოვლინდეს მხოლოდ შესაბამისი ხანდაზმულობის ვადის გასვლის შემდგომ. ამგვარ პირობებში, უტყუარი მტკიცებულებების არსებობის შემთხვევაშიც კი, მოსარჩელეები მოკლებულნი არიან კანონიერ ძალაში შესული სასამართლოს გადაწყვეტილების გაუქმებისა და დასრულებული სამართალწარმოების განახლების მეშვეობით, თავიანთი საკუთრების სასამართლოს გზით დაცვის შესაძლებლობას.

23. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ დამკვიდრებული პრაქტიკის თანახმად, საქართველოს კონსტიტუციის 31-ე მუხლის მე-2 პუნქტის დებულება „იცავს სამართლიანი სასამართლოს უფლების ერთ-ერთ მნიშვნელოვან კომპონენტს - სასამართლო განხილვა მოხდეს განსჯადობის წესების დაცვით... ამ [სამართლიანი სასამართლოს] უფლებით სარგებლობისთვის არანაკლებ მნიშვნელოვანია, რომ სამართალწარმოება განხორციელდეს განსჯადობის წესების დაცვით, საქმის განხილვა და გადაწყვეტა მოხდეს იმ სასამართლოს მიერ, რომელსაც კონსტიტუციისა და კანონის მიხედვით, შესაბამისი უფლებამოსილება, კომპეტენცია გააჩნია“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2014 წლის 13 ნოემბრის №1/4/557,571,576 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქეები - ვალერიან გელბახიანი, მამუკა ნიკოლაიშვილი და ალექსანდრე სილაგაძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-106).

24. ამასთან, ნათელია, რომ მოსარჩელეების მიერ წარმოდგენილი არგუმენტაცია მიმართულია მხოლოდ სადავო ნორმით დადგენილი საფუძვლით კანონიერ ძალაში შესული სასამართლო გადაწყვეტილების ბათილად ცნობის შესახებ განცხადების შეტანის ხანდაზმულობის ვადის არაკონსტიტუციურობის წარმოჩენისაკენ. ამ უფლებრივ კომპონენტს კი, როგორც აღინიშნა, მიმართება საქართველოს კონსტიტუციის 31-ე მუხლის პირველ პუნქტთან შეიძლება გააჩნდეს შესაბამისი დასაბუთების პირობებში. ზემოაღნიშნულის გარდა, მოსარჩელეებს არ წარმოუდგენიათ რაიმე არგუმენტაცია სადავო ნორმიდან მომდინარე საქართველოს კონსტიტუციის ზემოხსენებული დებულების შეზღუდვის სამტკიცებლად. შესაბამისად, კონსტიტუციური სარჩელი სასარჩელო მოთხოვნის ამ ნაწილშიც დაუსაბუთებლად უნდა იქნეს მიჩნეული.

25. ყოველივე ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, №1850 კონსტიტუციური სარჩელი, სასარჩელო მოთხოვნის იმ ნაწილში, რომელიც შეეხება საქართველოს კონსტიტუციის 31-ე მუხლის მე-2 პუნქტთან მიმართებით საქართველოს სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის 426-ე მუხლის მე-4 ნაწილის იმ ნორმატიული შინაარსის კონსტიტუციურობას, რომელიც შეეხება საქართველოს სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის 422-ე მუხლის პირველი ნაწილის „ა“ ქვეპუნქტით გათვალისწინებული საფუძვლით პირის მიერ კანონიერ ძალაში შესული გადაწყვეტილების ბათილად ცნობისა და ახლად აღმოჩენილ გარემოებათა გამო საქმის წარმოების განახლების შესახებ განცხადების შეტანის დაუშვებლობას გადაწყვეტილების კანონიერ ძალაში შესვლიდან 5 წლის გასვლის შემდეგ, დაუსაბუთებელია და არსებობს მისი არსებითად განსახილველად მიღებაზე უარის თქმის „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 31¹ მუხლის პირველი პუნქტის „ე“ ქვეპუნქტითა და 31³ მუხლის პირველი პუნქტის „ა“ ქვეპუნქტით გათვალისწინებული საფუძველი.

III
სარეზოლუციო ნაწილი

საქართველოს კონსტიტუციის მე-60 მუხლის მე-4 პუნქტის „ა“ ქვეპუნქტის, „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის მე-19 მუხლის პირველი პუნქტის „ე“ ქვეპუნქტის, 21-ე მუხლის მე-2 პუნქტის, 27¹ მუხლის მე-2 პუნქტის, 31-ე მუხლის, 31¹ მუხლის პირველი და მე-2 პუნქტების, 31² მუხლის მე-8 პუნქტის, 31³ მუხლის პირველი პუნქტის „ა“ ქვეპუნქტის, 31⁵ მუხლის პირველი, მე-3, მე-4 და მე-7 პუნქტების, 31⁶ მუხლის მე-2 პუნქტის, 39-ე მუხლის პირველი პუნქტის „ა“ ქვეპუნქტის, 43-ე მუხლის საფუძველზე,

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლო
ა დ გ ე ნ ს:

1. არ იქნეს მიღებული არსებითად განსახილველად №1850 კონსტიტუციური სარჩელი („გიული დევაძე და ჯემალ გვარიშვილი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“).

2. განჩინება საბოლოოა და გასაჩივრებას ან გადასინჯვას არ ექვემდებარება.

3. განჩინება გამოქვეყნდეს საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს ვებგვერდზე 15 დღის ვადაში, გაეგზავნოს მხარეებს და „საქართველოს საკანონმდებლო მაცნეს“.

კოლეგიის შემადგენლობა:

ვასილ როინიშვილი

ევა გოცირიძე

გიორგი თევდორაშვილი

გიორგი კვერენჩხილაძე