კოლეგიის შემადგენლობა:

მანანა კობახიძე – სხდომის თავმჯდომარე;

ირინე იმერლიშვილი – წევრი, მომხსენებელი მოსამართლე;

თეიმურაზ ტუღუში – წევრი.

სხდომის მდივანი: სოფია კობახიძე.

საქმის დასახელება: ინგა მუშეგიანც, მერი რიაუზოვა, ალბერტ ვართანოვი და ინესა ჩალკატრიანი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ.

დავის საგანი: ა)საქართველოს სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის 198-ე მუხლის მე-2 ნაწილის „ბ“ ქვეპუნქტის კონსტიტუციურობა საქართველოს კონსტიტუციის მე-12 მუხლთან და მე-19 მუხლის პირველ პუნქტთან მიმართებით;

ბ) საქართველოს სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის 199¹ მუხლის კონსტიტუციურობა საქართველოს კონსტიტუციის მე-12 მუხლთან, მე-19 მუხლის პირველ პუნქტთან და 31-ე მუხლის პირველი პუნქტის პირველ წინადადებასთან მიმართებით;

გ) საქართველოს სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის 106-ე მუხლის „ა“ ქვეპუნქტის, 423-ე მუხლის პირველი ნაწილის და 426-ე მუხლის მე-4 ნაწილის კონსტიტუციურობა საქართველოს კონსტიტუციის 31-ე მუხლის პირველი პუნქტის პირველ წინადადებასთან მიმართებით.

I
აღწერილობითი ნაწილი

1. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2024 წლის 3 ოქტომბერს კონსტიტუციური სარჩელით (რეგისტრაციის №1843) მომართეს ინგა მუშეგიანცმა, მერი რიაუზოვამ, ალბერტ ვართანოვმა და ინესა ჩალკატრიანმა. №1843 კონსტიტუციური სარჩელი საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს მეორე კოლეგიას, არსებითად განსახილველად მიღების საკითხის გადასაწყვეტად, გადმოეცა 2024 წლის 8 ოქტომბერს. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს მეორე კოლეგიის განმწესრიგებელი სხდომა, ზეპირი მოსმენის გარეშე, გაიმართა 2025 წლის 19 სექტემბერს.

2. №1843 კონსტიტუციურ სარჩელში საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოსადმი მომართვის სამართლებრივ საფუძვლებად მითითებულია: საქართველოს კონსტიტუციის 31-ე მუხლის პირველი პუნქტი და მე-60 მუხლის მე-4 პუნქტის „ა“ ქვეპუნქტი; „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის მე-19 მუხლის პირველი პუნქტის „ე“ ქვეპუნქტი, 31-ე მუხლი, 31¹ მუხლი და 39-ე მუხლის პირველი პუნქტის „ა“ ქვეპუნქტი.

3. საქართველოს სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის 106-ე მუხლი ადგენს ფაქტებს, რომლებიც არ საჭიროებს მტკიცებას. ხსენებული მუხლის „ა“ ქვეპუნქტი ამგვარ ფაქტებად განსაზღვრავს ფაქტებს, რომლებსაც სასამართლო საყოველთაოდ ცნობილად მიიჩნევს. დასახელებული კოდექსის 198-ე მუხლით გათვალისწინებულია სარჩელის უზრუნველყოფის ღონისძიებები. მოცემული მუხლის მე-2 ნაწილის „ბ“ ქვეპუნქტის შესაბამისად, სარჩელის უზრუნველყოფის ღონისძიება შეიძლება იყოს მოპასუხისათვის გარკვეული მოქმედების შესრულების აკრძალვა. საქართველოს სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის 199¹ მუხლი აწესრიგებს სასამართლოს გადაწყვეტილებით უზრუნველყოფის ღონისძიების გაუქმების საკითხს. ხსენებული მუხლის შესაბამისად, განსაზღვრულია შემთხვევები, როდესაც სასამართლო თავისი გადაწყვეტილებით (განჩინებით) აუქმებს ამ სარჩელთან დაკავშირებით გამოყენებულ უზრუნველყოფის ღონისძიებას. ამასთან, მოწესრიგებულია ხსენებული გადაწყვეტილების (განჩინების) გასაჩივრებასთან და მხარეთა მორიგების შემთხვევაში, სასამართლოს მიერ უზრუნველყოფის გაუქმებასთან დაკავშირებული საკითხები. დასახელებული კოდექსის 423-ე მუხლის პირველი ნაწილი ადგენს ახლად აღმოჩენილ გარემოებათა გამო, საქმის წარმოების განახლების მოთხოვნით, კანონიერ ძალაში შესული გადაწყვეტილების გასაჩივრების საფუძვლებს, ხოლო ამავე კოდექსის 426-ე მუხლის მე-4 ნაწილის შესაბამისად, „გადაწყვეტილების ბათილად ცნობისა და ახლად აღმოჩენილ გარემოებათა გამო საქმის წარმოების განახლების შესახებ განცხადების შეტანა დაუშვებელია გადაწყვეტილების კანონიერ ძალაში შესვლიდან 5 წლის გასვლის შემდეგ, გარდა ამ კოდექსის 422-ე მუხლის პირველი ნაწილის „გ“ ქვეპუნქტით და 423-ე მუხლის პირველი ნაწილის „ზ“ და „თ“ ქვეპუნქტებით გათვალისწინებული შემთხვევებისა“.

4. საქართველოს კონსტიტუციის მე-12 მუხლით განმტკიცებულია პიროვნების თავისუფალი განვითარების უფლება, მე-19 მუხლის პირველი პუნქტით დადგენილია საკუთრებისა და მემკვიდრეობის უფლების აღიარებისა და უზრუნველყოფის კონსტიტუციური გარანტია, ხოლო 31-ე მუხლის პირველი პუნქტის პირველი წინადადებით, დაცულია ყოველი ადამიანის უფლება, თავის უფლებათა დასაცავად მიმართოს სასამართლოს.

5. მოსარჩელე მხარეს პრობლემურად მიაჩნია საქართველოს სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის 423-ე მუხლის პირველი ნაწილის სიტყვები – „ახლად აღმოჩენილ გარემოებათა“. მოსარჩელეების განმარტებით, აღნიშნული ცნების დაუზუსტებელი შინაარსის გამო, სადავო ნორმა არ ვრცელდება სასამართლოს მიერ ბათილად ცნობილ ხელშეკრულებაზე, როგორც ახლად აღმოჩენილ გარემოებაზე, რამდენადაც, სადავო ნორმის თანახმად, ბათილობა მხოლოდ ახალ ან ახლად დამდგარ/წარმოშობილ გარემოებას წარმოადგენს და არა ახლად აღმოჩენილს. მოსარჩელე მხარის პოზიციით, ამგვარი განმარტება ხელყოფს არა მხოლოდ კონსტიტუციის მოთხოვნას, არამედ საქართველოს სამოქალაქო კოდექსის 61-ე მუხლის პირველი და 59-ე მუხლის მე-2 ნაწილების დანაწესებსაც, რომელთა თანახმადაც, ბათილი გარიგება ბათილია მისი დადების მომენტიდან და არა – სასამართლოს მიერ ბათილად ცნობისა და შესაბამისი გადაწყვეტილების კანონიერ ძალაში შესვლის მომენტიდან.

6. მოსარჩელე მხარის განმარტებით, იმის გამო, რომ სადავო ნორმა ხელშეკრულების ბათილობას არ მიიჩნევს ახლად აღმოჩენილ გარემოებად, სასამართლოს მიერ კანონიერ ძალაში შესული გადაწყვეტილებით, ხელშეკრულების ბათილად ცნობის შემთხვევაში, იგი ილუზორულს ხდის სასამართლოსადმი მიმართვის უფლებას. მოსარჩელეების არგუმენტაციით, საერთო სასამართლოები საქართველოს სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის 423-ე მუხლის პირველი ნაწილის მოხმობით, უარს აცხადებენ საქართველოს სამოქალაქო კოდექსის იმ დებულების გაზიარებაზე, რომლის თანახმადაც, ბათილი გარიგება ბათილია მისი დადების მომენტიდან.

7. მოსარჩელეების პოზიციით, აღნიშნულის დასტურს წარმოადგენს მათი ბინათმშენებლობის ამხანაგობა „აბესაძის ჩიხი“-ს წევრების სასამართლო დავა. მოსარჩელე მხარე განმარტავს, რომ თბილისის საქალაქო სასამართლოს 2016 წლის 29 მარტის გადაწყვეტილებით, ბათილად იქნა ცნობილი დასახელებული ამხანაგობის სადამფუძნებლო სანოტარო აქტი. აღნიშნულის, როგორც ახლად აღმოჩენილი გარემოების საფუძველზე, მოსარჩელეებმა მიმართეს თბილისის საქალაქო სასამართლოს სამოქალაქო საქმეთა კოლეგიის 2010 წლის 17 დეკემბრის გადაწყვეტილების გაუქმებისა და საქმის წარმოების განახლების მოთხოვნით, რომლის საფუძველზეც, მათ დაეკისრათ ფულადი ვალდებულება. მოსარჩელეების პოზიციით, ბათილად ცნობილი დოკუმენტი წარმოადგენს აღნიშნული ვალდებულების დაკისრების საფუძველს. კონსტიტუციურ სარჩელზე დართული მასალებიდან ირკვევა, რომ მოსარჩელეთა განცხადება დარჩა განუხილველი იმის გამო, რომ მათ სრულად არ შეავსეს განცხადებისადმი დადგენილი ხარვეზი. ამასთან, თბილისის საქალაქო სასამართლომ, 2017 წლის 22 დეკემბრის განჩინებაში, მათ შორის, აღნიშნა, რომ 2016 წლის 29 მარტის გადაწყვეტილება უშუალოდ გასაჩივრებული გადაწყვეტილების გამოტანის დროს არ არსებობდა, რის გამოც ვერ მიიჩნევა ახლად აღმოჩენილ მტკიცებულებად და ვერ გახდება სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის 423-ე მუხლის პირველი პუნქტის „ვ“ ქვეპუნქტის შესაბამისად, გადაწყვეტილების გაუქმებისა და საქმის წარმოების განახლების საფუძველი. მოსარჩელეები მიუთითებენ, რომ აღნიშნული პოზიცია, შემდგომში, გაიზიარა თბილისის სააპელაციო სასამართლომაც.

8. მოსარჩელეები პრობლემურად მიიჩნევენ იმ გარემოებას, რომ საქართველოს სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის 423-ე მუხლის პირველი ნაწილის „დ“ და „ვ“ ქვეპუნქტებში გათვალისწინებული არ არის დათქმა იმის თაობაზე, რომ სასამართლოს მიერ ბათილად ცნობილი გარიგება ახლად აღმოჩენილ გარემოებას წარმოადგენს. მოსარჩელე მხარის პოზიციით, მსგავსი შინაარსის დათქმა უზრუნველყოფდა საქართველოს კონსტიტუციის 31-ე მუხლის პირველი პუნქტით გარანტირებული უფლების რეალიზებას.

9. ზემოაღნიშნულზე დაყრდნობით, მოსარჩელე მხარე მიიჩნევს, რომ სადავო ნორმის მოქმედების შედეგად, ერთი მხრივ, ხელშეკრულების ბათილობა, შინაარსობრივი თვალსაზრისით, არ მიიჩნევა ბათილობად, მეორე მხრივ კი, შეუძლებელი ხდება ახლად აღმოჩენილი გარემოების საფუძველზე, იმ სასამართლოს გადაწყვეტილების გასაჩივრება, რომელიც ეყრდნობა სასამართლოს მიერ ბათილად ცნობილ ხელშეკრულებას.

10. მოსარჩელე მხარეს საქართველოს სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის 423-ე მუხლის პირველი ნაწილი არაკონსტიტუციურად მიაჩნია იმ არგუმენტაციაზე დაყრდნობითაც, რომ იგი ახლად აღმოჩენილ გარემოებათა გამო საქმის წარმოების განახლების მოთხოვნით, კანონიერ ძალაში შესული გადაწყვეტილების გასაჩივრების საფუძვლად არ ითვალისწინებს საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს გადაწყვეტილებას. მოსარჩელეები განმარტავენ, რომ ამ პირობებში, შეუძლებელია საკონსტიტუციო სასამართლოს გადაწყვეტილების საფუძველზე, კანონიერ ძალაში შესული გადაწყვეტილების გასაჩივრება და გადასინჯვა.

11. მოსარჩელე მხარე ყურადღებას ამახვილებს იმ გარემოებაზე, რომ გადაწყვეტილების ბათილად ცნობისა და ახლად აღმოჩენილ გარემოებათა გამო, საქმის წარმოების განახლების საფუძველს, საქართველოს სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის 423-ე მუხლის პირველი ნაწილის „ზ“ ქვეპუნქტის შესაბამისად, წარმოადგენს, მაგალითად, ადამიანის უფლებათა ევროპის სასამართლოს კანონიერ ძალაში შესული გადაწყვეტილების (განჩინების) არსებობა, რომელმაც დაადგინა ადამიანის უფლებათა და ძირითად თავისუფლებათა დაცვის კონვენციის ან/და მისი დამატებითი ოქმების დარღვევა. მოსარჩელეების განმარტებით, დასახელებული კონვენცია და მისი დამატებითი ოქმები ფარავს საქართველოს კონსტიტუციის მეორე თავით გარანტირებულ უფლებებს. იმ შემთხვევაში, თუ ხსენებული უფლებების ხელყოფის დამდგენი ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს გადაწყვეტილება პირს ანიჭებს სასამართლოს მიერ კანონიერ ძალაში შესული გადაწყვეტილების გასაჩივრებისა და ახლად აღმოჩენილ გარემოებათა გამო საქმის წარმოების განახლების მოთხოვნის უფლებას, მოსარჩელეები თვლიან, რომ საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს გადაწყვეტილებას იმ ნორმის არაკონსტიტუციურობის თაობაზე, რომლის საფუძველზეც გამოტანილია გადაწყვეტილება ან განჩინება, უნდა გააჩნდეს მსგავსი სამართლებრივი ეფექტი, მით უფრო, იმ გარემოების გათვალისწინებით, რომ საქართველოს კონსტიტუცია ზემოაღნიშნულ კონვენციასა და მის დამატებით ოქმებთან შედარებით, მოიცავს უფლებათა უფრო ფართო სპექტრს. ამგვარ დასკვნას მოსარჩელეები ავითარებენ იმ არგუმენტაციაზე დაყრდნობითაც, რომ საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოსა და ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს უფლებამოსილება და განსჯადობა, მათი პოზიციით, ძირითადად, მსგავსია.

12. მოსარჩელე მხარე, დამატებით, განმარტავს იმასაც, რომ საქართველოს სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის 423-ე მუხლის პირველი ნაწილი, გარკვეულ შემთხვევაში, უშვებს კანონიერ ძალაში შესული გადაწყვეტილების გადასინჯვის შესაძლებლობას, საერთო სასამართლოების გადაწყვეტილების საფუძველზე. აღნიშნულზე დაყრდნობით, მოსარჩელეები მიუთითებენ, რომ კანონმდებლის გადაწყვეტით, საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს გადაწყვეტილება უფლებადარღვეულ პირს არ აღჭურავს დარღვეული უფლების აღდგენის მიზნით, კანონიერ ძალაში შესული გადაწყვეტილების გასაჩივრებისა და საქმის წარმოების განახლების მოთხოვნის უფლებით, მაშინ როდესაც საერთო სასამართლოების გადაწყვეტილება მას ამგვარი უფლებით აღჭურავს. მოსარჩელეების პოზიციით, აღნიშნული, ფაქტობრივად, გულისხმობს იმას, რომ იურიდიული შედეგების თვალსაზრისით, საქართველოს კონსტიტუციის დარღვევა ნაკლები სიმძიმის არის, ვიდრე, მაგალითად, სამოქალაქო სამართლის პროცესუალური დარღვევა.

13. მოსარჩელე მხარე, აგრეთვე, არაკონსტიტუციურად მიიჩნევს საქართველოს სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის 426-ე მუხლის მე-4 ნაწილს. მოსარჩელე მხარის პოზიციით, დასახელებული კოდექსის 423-ე მუხლის პირველი ნაწილით, საკონსტიტუციო სასამართლოს გადაწყვეტილების, როგორც გადაწყვეტილების ბათილად ცნობისა და ახლად აღმოჩენილ გარემოებათა გამო საქმის წარმოების განახლების საფუძვლის გათვალისწინების შემთხვევაშიც, ამავე კოდექსის 426-ე მუხლის მე-4 ნაწილში, განცხადების შეტანის ვადის რეგლამენტირების გარეშე, დადგენილი მოწესრიგება ვერ იქნებოდა ქმედითი. შესაბამისად, მოსარჩელე მხარე მიიჩნევს, რომ საქართველოს კონსტიტუციის 31-ე მუხლის პირველი პუნქტით გათვალისწინებული უფლების რეალურად უზრუნველსაყოფად საჭიროა, აგრეთვე განცხადების შეტანის ვადის განსაზღვრა საქართველოს სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის 426-ე მუხლში იმ შემთხვევისთვის, როდესაც საერთო სასამართლოს მიერ ძირითადი უფლება დარღვეულია არაკონსტიტუციურად ცნობილი ნორმის გამოყენების გამო.

14. კონსტიტუციური სარჩელის ავტორები აგრეთვე მიუთითებენ საქართველოს სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის 106-ე მუხლის „ა“ და „ბ“ ქვეპუნქტებზე. მოსარჩელეების არგუმენტაციით, საერთო სასამართლო ხსენებულ ქვეპუნქტებს იყენებს იმგვარი ნორმატიული შინაარსით, რომლითაც უგულებელყოფს სასამართლოს მიერ ბათილად ცნობილ გარიგებას. მოსარჩელეების აღნიშვნით, სასამართლოს ამგვარი დამოკიდებულება გამოწვეულია იმით, რომ საქართველოს სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის 106-ე მუხლის „ბ“ ქვეპუნქტი სასამართლოს, მტკიცების გარეშე, მხოლოდ იმ ფაქტების ცნობის ვალდებულებას აკისრებს, რომლებიც დადგენილია ერთ სამოქალაქო საქმეზე, სასამართლოს კანონიერ ძალაში შესული გადაწვეტილებით, თუ სხვა სამოქალაქო საქმეების განხილვისას იგივე მხარეები მონაწილეობენ.

15. საქართველოს სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის 106-ე მუხლის „ა“ ქვეპუნქტთან მიმართებით, კონსტიტუციური სარჩელის ავტორთათვის გაუგებარია, რატომ არ მიიჩნევს სასამართლო, სასამართლოს მიერვე ბათილად ცნობილ გარიგებას საყოველთაოდ ცნობილ ფაქტად. მოსარჩელეების პოზიციით, რთულად წარმოსადგენია, სამართლებრივი თვალსაზრისით, რა შეიძლება იყოს იმაზე მეტად საყოველთაოდ ცნობილი ფაქტი, ვიდრე ეს არის კანონიერ ძალაში შესული გადაწყვეტილება, რომლის საფუძველზეც, ბათილად იქნა ცნობილი გარიგება. მოსარჩელეთა პოზიციით, ზემოაღნიშნული დებულება სასამართლოს ავალდებულებს, არ გაითვალისწინოს სასამართლოს მიერ ბათილად ცნობილი გარიგება და ამგვარ შემთხვევასთან მიმართებით, იხელმძღვანელოს საქართველოს სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის 106-ე მუხლის „ბ“ ქვეპუნქტით. მოსარჩელეების პოზიციით, სასამართლოები, სავარაუდოდ, სწორედ დასახელებული მუხლის „ბ“ ქვეპუნქტის მოხმობით და „ა“ ქვეპუნქტის უგულებელყოფით არიდებენ თავს ბათილი გარიგების მხედველობაში მიღებას.

16. მოსარჩელეების პოზიციით, იმ შემთხვევაში, თუ საქართველოს სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის 106-ე მუხლის „ა“ ქვეპუნქტში მოცემული იქნებოდა იმგვარი დათქმა, რომლის თანახმადაც, ბათილად ცნობილი გარიგება სასამართლოსათვის საყოველთაოდ ცნობილ ფაქტად იქნებოდა მიჩნეული, დაცული იქნებოდა საქართველოს კონსტიტუციის 31-ე მუხლის პირველი პუნქტის პირველი წინადადებით განმტკიცებული უფლება. დამატებით, მოსარჩელეების განმარტებით, სადავო დებულების ამგვარი შინაარსის გამო, სასამართლოები, ფაქტობრივად, ახერხებენ ბათილი გარიგების ნამდვილად ქცევას, რამდენადაც ისინი მხედველობაში არ იღებენ ბათილ გარიგებას იმის გამო, რომ ის არ წარმოადგენს პრეიუდიციული მნიშვნელობის ფაქტს.

17. მოსარჩელე მხარე აგრეთვე არაკონსტიტუციურად მიიჩნევს საქართველოს სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის 198-ე მუხლის მე-2 ნაწილის „ბ“ ქვეპუნქტს. მოსარჩელეთა არგუმენტაციით, ხსენებული ნორმა ეწინააღმდეგება საქართველოს კონსტიტუციის მე-12 მუხლსა და მე-19 მუხლის პირველ პუნქტს, რამდენადაც უშვებს არასათანადო მესაკუთრისათვის საკუთრების უფლების შეზღუდვის შესაძლებლობას. მოსარჩელეები მიიჩნევენ, რომ გასაჩივრებული დებულება ინდიფერენტულია იმ შემთხვევის მიმართ, როდესაც დებიტორი ერთი ბუნებისაა იმდენად, რამდენადაც იგი ამხანაგობის წევრია, ხოლო სარჩელის უზრუნველყოფის ღონისძიება ვრცელდება არა ამხანაგობის წევრზე, არამედ ფიზიკურ პირზე და მის ინდივიდუალურ საკუთრებაზე. სხვაგვარად, მოსარჩელეები მიუთითებენ იმ გარემოებაზე, რომ სადავო ნორმა არ ავალდებულებს სასამართლოს, სარჩელის უზრუნველყოფის ღონისძიების გამოყენებისას, გადაამოწმოს მესაკუთრე, ერთმანეთისგან გამიჯნოს ფიზიკური პირი, ამხანაგობის წევრი და გაარკვიოს, რომელ მათგანს აკისრებს სარჩელის უზრუნველყოფის ღონისძიებას. მოსარჩელეების განმარტებით, სწორედ სადავო ნორმიდან გამომდინარეობს ის, რომ სასამართლო უფლებამოსილია, არა თუ არ გამოიკვლიოს სათანადო მესაკუთრე, არამედ არამესაკუთრე შერაცხოს მესაკუთრედ და დაუწესოს მას შეზღუდვა.

18. მოსარჩელე მხარის არგუმენტაციით, საქართველოს უზენაესმა სასამართლომ დასახელებული ნორმა უზრუნველყოფის ღონისძიებად გამოიყენა, მოსარჩელეთა, როგორც ამხანაგობის წევრთა მიმართ მაშინ, როდესაც სასამართლოს გადაწყვეტილებით, ხსენებული ამხანაგობის სადამფუძნებლო სანოტარო აქტი ბათილად იქნა ცნობილი. მოსარჩელეები განმარტავენ, რომ საქართველოს უზენაესმა სასამართლოს სამოქალაქო საქმეთა პალატამ 2018 წლის 30 მარტის №ას-157-157-2018 განჩინებით, ამხანაგობის წევრების ნაწილს, როგორც სოლიდარულად პასუხისმგებელ პირებს, შეუზღუდა ქონების გასხვისებისა და იპოთეკით დატვირთვის უფლება, თუმცა რეალურად, საკუთრების უფლება სასამართლომ შეუზღუდა არა ამხანაგობის წევრებს, არამედ კერძო პირებს. მოსარჩელეები მიუთითებენ, რომ სასამართლოს ამგვარი გადაწყვეტილება მართებული იქნებოდა იმ შემთხვევაში, თუ ისინი მართლაც იქნებოდნენ რეალური ამხანაგობის წარმომადგენლები. მაშასადამე, მოსარჩელეები თვლიან, რომ სასამართლომ ფიზიკური პირები მიიჩნია არარსებული ამხანაგობის წევრებად.

19. მოსარჩელე მხარე აგრეთვე არაკონსტიტუციურად მიიჩნევს საქართველოს სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის 199¹ მუხლს იმ არგუმენტაციაზე დაყრდნობით, რომ ხსენებული მუხლი შეუძლებელს ხდის კონსტიტუციის ხელყოფით გამოტანილი განჩინების გადასინჯვას იმდენად, რამდენადაც ითვალისწინებს განჩინების გაუქმების მხოლოდ 5 შემთხვევას: სარჩელის მიღებაზე უარის თქმას; სარჩელის დაკმაყოფილებაზე უარის თქმას; სარჩელის განუხილველად დატოვებას; საქმის წარმოების შეწყვეტას და მხარეთა მორიგებას. მოსარჩელეები აპელირებენ იმ გარემოებაზე, რომ ჩამოთვლილი შემთხვევები არ ამოწურავს ყველა შესაძლო შემთხვევას, რომელთა არსებობისასაც სარჩელის უზრუნველყოფის ღონისძიებამ, შესაძლოა, არამართლზომიერად ხელყოს პირის უფლება. მოსარჩელე მხარე ყურადღებას ამახვილებს კონკრეტულად იმ გარემოებაზე, რომ ხსენებულ ჩამონათვალში მითითებული არ არის კონსტიტუციასთან შეუსაბამო განჩინების გაუქმების შემთხვევა.

20. მოსარჩელე მხარის არგუმენტაციით, სადავო ნორმის მოქმედების პირობებში, სასამართლოს მიერ განჩინების გამოტანით, პირის კონსტიტუციური უფლების ხელყოფის შემთხვევაში, შესაძლებელი არ არის მისი გადასინჯვა, გაუქმება ან post factum სამართლებრივი შეფასება. ამ თვალსაზრისით, მოსარჩელეები თვლიან, რომ სადავო ნორმა ეწინააღმდეგება კონსტიტუციას, რამდენადაც შეუძლებელს ხდის უფლებადარღვეული პირის მიერ სასამართლოსადმი მიმართვას. კერძოდ, მოსარჩელეები ყურადღებას ამახვილებენ იმაზე, რომ მათი საკუთრების უფლების მზღუდავი განჩინების გაუქმება, სადავო ნორმის მოქმედების შედეგად არის შეუძლებელი. მაშასადამე, იმ პირობებში, როდესაც სასამართლო არ არის დაზღვეული ძირითადი უფლების დამრღვევი სარჩელის უზრუნველყოფის ღონისძიების გამოყენების თაობაზე განჩინების გამოტანისგან, კანონმდებლობა არ ითვალისწინებს მისი გაუქმების სამართლებრივ ბერკეტს, რითაც, მოსარჩელეთა პოზიციით, ირღვევა საქართველოს კონსტიტუციის მე-12 მუხლით, მე-19 მუხლის პირველი პუნქტით და 31-ე მუხლის პირველი პუნქტის პირველი წინადადებით გათვალისწინებული უფლებები.

21. მოსარჩელე მხარე, საკუთარი არგუმენტაციის გასამყარებლად, მიუთითებს საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოსა და ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს პრაქტიკაზე.

II
სამოტივაციო ნაწილი

1. კონსტიტუციური სარჩელის არსებითად განსახილველად მისაღებად აუცილებელია, იგი აკმაყოფილებდეს კანონმდებლობით დადგენილ მოთხოვნებს. „კონსტიტუციური სარჩელისადმი კანონმდებლობით წაყენებულ პირობათაგან ერთ-ერთი უმნიშვნელოვანესია დასაბუთებულობის მოთხოვნა. „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 31-ე მუხლის მე-2 პუნქტის შესაბამისად, კონსტიტუციური სარჩელი დასაბუთებული უნდა იყოს. მოსარჩელემ კონსტიტუციურ სარჩელში უნდა მოიყვანოს ის მტკიცებულებანი, რომლებიც, მისი აზრით, ადასტურებს სარჩელის საფუძვლიანობას. ამავე კანონის 31¹ მუხლის პირველი პუნქტის „ე“ ქვეპუნქტით კი განისაზღვრება საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოსათვის იმ მტკიცებულებათა წარდგენის ვალდებულება, რომლებიც ადასტურებს სარჩელის საფუძვლიანობას. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს დადგენილი პრაქტიკის შესაბამისად, „კონსტიტუციური სარჩელის არსებითად განსახილველად მიღებისათვის აუცილებელია, მასში გამოკვეთილი იყოს აშკარა და ცხადი შინაარსობრივი მიმართება სადავო ნორმასა და კონსტიტუციის იმ დებულებებს შორის, რომლებთან დაკავშირებითაც, მოსარჩელე მოითხოვს სადავო ნორმების არაკონსტიტუციურად ცნობას“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2009 წლის 10 ნოემბრის №1/3/469 განჩინება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქე კახაბერ კობერიძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-1). წინააღმდეგ შემთხვევაში, კონსტიტუციური სარჩელი მიიჩნევა დაუსაბუთებლად და, შესაბამისად, არ მიიღება არსებითად განსახილველად.

2. №1843 კონსტიტუციურ სარჩელში სადავოდ არის გამხდარი, მათ შორის, საქართველოს სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის 106-ე მუხლის „ა“ ქვეპუნქტის კონსტიტუციურობა საქართველოს კონსტიტუციის 31-ე მუხლის პირველი პუნქტის პირველ წინადადებასთან მიმართებით. სადავო ნორმის შესაბამისად, ფაქტებს, რომლებიც არ საჭიროებს მტკიცებას, მიეკუთვნება ფაქტები, რომლებსაც სასამართლო საყოველთაოდ ცნობილად მიიჩნევს.

3. მოსარჩელე მხარეს სადავო ნორმა არაკონსტიტუციურად მიაჩნია იმ არგუმენტაციაზე დაყრდნობით, რომ კანონიერ ძალაში შესული გადაწყვეტილება, რომლის საფუძველზეც გარიგება ბათილად იქნა ცნობილი, არ მიიჩნევა საყოველთაოდ ცნობილ ფაქტად. მოსარჩელეების პოზიციით, სადავო ნორმის შინაარსიდან გამომდინარე, სასამართლოები არ ითვალისწინებენ გარიგების ბათილობას იმის გამო, რომ ის არ წარმოადგენს პრეიუდიციული მნიშვნელობის ფაქტს.

4. აღნიშნულთან მიმართებით, საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლო, უპირველესად, ყურადღებას გაამახვილებს იმ გარემოებაზე, რომ საქართველოს სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის 106-ე მუხლი განსაზღვრავს ფაქტებს, რომლებიც არ საჭიროებს მტკიცებას – მაშასადამე, იმგვარ ფაქტებს, რომელთაც ემყარება მხარეების მოთხოვნები თუ შესაგებელი, თუმცა მათ დასადასტურებლად მხარეები თავისუფლდებიან მტკიცებულებათა წარმოდგენის ვალდებულებისგან. როგორც აღინიშნა, სადავოდ გამხდარი ქვეპუნქტი ამგვარ ფაქტად ადგენს ფაქტებს, რომლებსაც სასამართლო საყოველთაოდ ცნობილად მიიჩნევს. სადავო ნორმის შინაარსიდან ნათელია, რომ მისი ნორმატიული რეგულირების სფერო შემოიფარგლება კონკრეტული ფაქტების, მოცემულ შემთხვევაში, საყოველთაოდ ცნობილი ფაქტების დამადასტურებელი მტკიცებულებების წარმოდგენის ვალდებულებისგან, მხარეების გათავისუფლების საკითხის მოწესრიგებით. სადავო ნორმის რეგულირების სფეროს არ მიეკუთვნება მხარეთა მიერ კონკრეტული ფაქტობრივი გარემოებებისა და მათი დამადასტურებელი მტკიცებულებების სასამართლოსადმი წარდგენის რაიმე ფორმით შეზღუდვა. სხვაგვარად, სადავო დებულება მხარეებს არ ზღუდავს სასამართლოს წარუდგინონ კონკრეტული ფაქტები და მათი დამადასტურებელი მტკიცებულებები, მათ შორის, მიუთითონ სასამართლოს კანონიერ ძალაში შესულ გადაწყვეტილებაზე, როგორც ფაქტზე და წარადგინონ მისი დამადასტურებელი მტკიცებულება. მოსარჩელე მხარე ვერ ასაბუთებს, რა თვალსაზრისით განაპირობებს სამართლიანი სასამართლოს უფლების შეზღუდვას სასამართლოს კანონიერ ძალაში შესული გადაწყვეტილების საყოველთაოდ ცნობილ ფაქტად არმიჩნევა. აღნიშნულიდან გამომდინარე, საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლო ვერ გაიზიარებს მოსარჩელეების არგუმენტაციას სადავო ნორმაზე დაყრდნობით, რაიმე ფორმით, სასამართლოთა მხრიდან გარიგების ბათილობის ფაქტის უგულებელყოფის შესაძლებლობის თაობაზე.

5. შესაბამისად, №1843 კონსტიტუციური სარჩელი სასარჩელო მოთხოვნის იმ ნაწილში, რომელიც შეეხება საქართველოს სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის 106-ე მუხლის „ა“ ქვეპუნქტის კონსტიტუციურობას საქართველოს კონსტიტუციის 31-ე მუხლის პირველი პუნქტის პირველ წინადადებასთან მიმართებით, დაუსაბუთებელია და არ უნდა იქნეს მიღებული არსებითად განსახილველად, „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 31¹ მუხლის პირველი პუნქტის „ე“ ქვეპუნქტისა და 31³ მუხლის პირველი პუნქტის „ა“ ქვეპუნქტის საფუძველზე.

6. კონსტიტუციური სარჩელით, ასევე სადავოა საქართველოს სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის 198-ე მუხლის მე-2 ნაწილის „ბ“ ქვეპუნქტის კონსტიტუციურობა საქართველოს კონსტიტუციის მე-12 მუხლთან და მე-19 მუხლის პირველ პუნქტთან მიმართებით. სადავო ნორმის თანახმად, სარჩელის უზრუნველყოფის ღონისძიება შეიძლება იყოს მოპასუხისათვის გარკვეული მოქმედების შესრულების აკრძალვა. კონსტიტუციური სარჩელის ავტორების პოზიციით, მითითებული ნორმა ეწინააღმდეგება საქართველოს კონსტიტუციის მე-12 მუხლსა და მე-19 მუხლის პირველ პუნქტს, რამდენადაც უშვებს არასათანადო მესაკუთრისათვის საკუთრების უფლების შეზღუდვის შესაძლებლობას.

7. როგორც აღინიშნა, მოსარჩელე მხარე სადავო ნორმის არაკონსტიტუციურად ცნობას ითხოვს, მათ შორის, საქართველოს კონსტიტუციის მე-12 მუხლთან მიმართებით.

8. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს პრაქტიკის თანახმად, „საქართველოს კონსტიტუციის სულისკვეთება მოითხოვს, რომ თითოეული უფლების დაცული სფერო შესაბამის კონსტიტუციურ დებულებებში იქნეს ამოკითხული“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2016 წლის 14 აპრილის №3/2/588 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქეები – სალომე ქინქლაძე, ნინო კვეტენაძე, ნინო ოდიშარია, დაჩი ჯანელიძე, თამარ ხითარიშვილი და სალომე სებისკვერაძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-12). აუცილებელია, რომ საქართველოს კონსტიტუციის განმარტების პროცესში, საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლომ თითოეული კონსტიტუციური უფლების შინაარსის განსაზღვრა მათი მიზანმიმართულებისა და ღირებულებების გათვალისწინებით უზრუნველყოს. ამავდროულად, „ბუნებრივია, ერთი და იგივე სამართლებრივი ურთიერთობა შესაძლოა, კონსტიტუციის სხვადასხვა მუხლით დაცულ სფეროში მოექცეს ისევე, როგორც კონსტიტუციის სხვადასხვა მუხლებით დაცული სფეროები გარკვეულწილად ფარავდეს (მოიცავდეს) ერთმანეთს. თუმცა, კონსტიტუციის განსხვავებული ნორმებით დაცული უფლებების ფარგლების ხელოვნური გაფართოება, უფლებებს შორის კონსტიტუციით გავლებული ზღვრის წაშლა, ვერც უფლების დაცვას მოემსახურება და ვერც კონსტიტუციით დადგენილ წესრიგს უზრუნველყოფს“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2013 წლის 20 დეკემბრის №1/7/561,568 საოქმო ჩანაწერი საქმეზე „საქართველოს მოქალაქე იური ვაზაგაშვილი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-11).

9. თავის მხრივ, საქართველოს კონსტიტუციის მე-12 მუხლით განმტკიცებულია პიროვნების თავისუფალი განვითარების უფლება. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს პრაქტიკის შესაბამისად, პიროვნების თავისუფალი განვითარება უზოგადესი უფლებაა. საქართველოს კონსტიტუციის მე-12 მუხლის მიზანია, დაუცველი არ დარჩეს ცხოვრების ის სფეროები, რომლებიც პიროვნებასთან დაკავშირებული კონკრეტული უფლებებით არ არის მოცული. კონსტიტუციის მე-12 მუხლი ქმნის კონსტიტუციური დაცვის გარანტიას ურთიერთობებისთვის, რომლებიც არ თავსდება კონსტიტუციის სხვა ნორმებში, თუმცა შეადგენს პიროვნების თავისუფალი განვითარების აუცილებელ კომპონენტს (იხ., mutatis mutandis საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2014 წლის 4 თებერვლის №2/1/536 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქეები - ლევან ასათიანი, ირაკლი ვაჭარაძე, ლევან ბერიანიძე, ბექა ბუჩაშვილი და გოჩა გაბოძე საქართველოს შრომის, ჯანმრთელობისა და სოციალური დაცვის მინისტრის წინააღმდეგ“, II-57).

10. აღსანიშნავია, რომ სადავო ნორმის საფუძველზე, საქართველოს კონსტიტუციის მე-12 მუხლით გარანტირებული ძირითადი უფლების შეზღუდვის დასასაბუთებლად, მოსარჩელე მხარე მიუთითებს ხელშეკრულების თავისუფლების უფლებრივი კომპონენტის შეზღუდვაზე. კერძოდ, მოსარჩელეების არგუმენტაციის თანახმად, მათ ეზღუდებათ ხელშეკრულების დადების, ასევე, ზოგადად, პოტენციურ კონტრაჰენტთან რაიმე სახის საქმიან ურთიერთობაში შესვლის უფლება, რაც გამოწვეულია მათი უძრავი ქონების ნაწილზე სასამართლოს მიერ დაწესებული შეზღუდვის თაობაზე პოტენციური კონტრაჰენტების მიერ ინფორმაციის მიღების ეფექტით.

11. ხაზგასასმელია, რომ საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს პრაქტიკის შესაბამისად, პირის შესაძლებლობა, სახელშეკრულებო თავისუფლების პირობებში, თავისუფალი ნების გამოვლენის საფუძველზე შეიძინოს და განკარგოს ქონებრივი უფლებები, დაცულია საქართველოს კონსტიტუციით განმტკიცებული საკუთრების უფლებით. ამავდროულად, ცალკეულ სახელშეკრულებო ურთიერთობებთან დაკავშირებული კონსტიტუციური სტანდარტები შესაძლოა, ასევე მოცემული იყოს საქართველოს კონსტიტუციის იმ დებულებებში, რომლებიც განამტკიცებს, მაგალითად, შრომის თავისუფლებას, ქორწინების თავისუფლებას და ა.შ. (იხ., საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2017 წლის 29 დეკემბრის №3/7/679 გადაწყვეტილება საქმეზე „„შპს სამაუწყებლო კომპანია რუსთავი 2“ და „შპს ტელეკომპანია საქართველო“ საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-15,16). მოცემულ შემთხვევაში, კონსტიტუციურ სარჩელში წარმოდგენილი არგუმენტაციის შინაარსიდან ნათელია, რომ ხელშეკრულების თავისუფლების ის უფლებრივი ასპექტი, რომელზეც მოსარჩელე მხარე აპელირებს, დაცულია საქართველოს კონსტიტუციის მე-19 მუხლის პირველი პუნქტით. შესაბამისად, სადავო ნორმას არ გააჩნია შინაარსობრივი მიმართება საქართველოს კონსტიტუციის მე-12 მუხლით განმტკიცებულ პიროვნების თავისუფალი განვითარების უფლებასთან.

12. კონსტიტუციური სარჩელის ავტორების პოზიციით, საქართველოს სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის 198-ე მუხლის მე-2 ნაწილის „ბ“ ქვეპუნქტი არაკონსტიტუციურია, აგრეთვე, საქართველოს კონსტიტუციის მე-19 მუხლის პირველ პუნქტთან მიმართებით.

13. როგორც აღინიშნა, მოსარჩელე მხარის მტკიცებით, სადავო ნორმა უშვებს არასათანადო მესაკუთრისათვის საკუთრების უფლების შეზღუდვის შესაძლებლობას. კერძოდ, მოსარჩელეები მიუთითებენ იმ გარემოებაზე, რომ სადავო ნორმა არ ავალდებულებს სასამართლოს, სარჩელის უზრუნველყოფის ღონისძიების გამოყენებისას, ერთმანეთისგან გამიჯნოს ფიზიკური პირი, ამხანაგობის წევრი და გაარკვიოს, რომელ მათგანს აკისრებს სარჩელის უზრუნველყოფის ღონისძიებას.

14. როგორც აღინიშნა, საქართველოს სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის 198-ე მუხლის მე-2 ნაწილის „ბ“ ქვეპუნქტი სარჩელის უზრუნველყოფის ღონისძიების სახედ ადგენს მოპასუხისათვის გარკვეული მოქმედების შესრულების აკრძალვას. გასათვალისწინებელია, რომ სარჩელის უზრუნველყოფის ღონისძიების გამოყენება მოქცეულია საქართველოს სამოქალაქო საპროცესო კოდექსით დადგენილ სამართლებრივ წესრიგში, რომელიც ითვალისწინებს ამგვარი ღონისძიების გამოყენებასთან დაკავშირებულ სამართლებრივ სტანდარტებს. თავის მხრივ, „უზრუნველყოფის ღონისძიების გამოყენებისას სასამართლო შებოჭილია, ერთი მხრივ, კონსტიტუციური უფლებებითა და პრინციპებით, ხოლო, მეორე მხრივ, კანონმდებლობით გათვალისწინებული პროცესუალური ნორმებით“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2016 წლის 30 სექტემბრის №1/5/675,681 გადაწყვეტილება საქმეზე „„შპს სამაუწყებლო კომპანია რუსთავი 2“ და „შპს ტელეკომპანია საქართველო“ საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-56).

15. ამ თვალსაზრისით, საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლო მნიშვნელოვნად მიიჩნევს სარჩელის უზრუნველყოფის ღონისძიების გამოყენებასთან დაკავშირებული საპროცესოსამართლებრივი წესრიგის ანალიზს. უპირველესად, საგულისხმოა, რომ საქართველოს სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის 191-ე მუხლის პირველი ნაწილის შესაბამისად, მოსარჩელეს ეკისრება ვალდებულება, სარჩელის უზრუნველყოფის შესახებ სასამართლოსადმი განცხადებით მიმართვისას, მიუთითოს გარემოებები, რომელთა გამოც სარჩელის უზრუნველყოფის ღონისძიების გამოუყენებლობა გააძნელებს ან შეუძლებელს გახდის გადაწყვეტილების აღსრულებას, დარღვეული ან სადავო უფლების განხორციელებას, გამოიწვევს გამოუსწორებელ და პირდაპირ ზიანს ან ისეთ ზიანს, რომელიც კომპენსირებული ვერ იქნება მოპასუხისათვის ზიანის ანაზღაურების დაკისრებით. იმავდროულად, განცხადება ასევე უნდა შეიცავდეს დასაბუთებას, თუ სარჩელის უზრუნველყოფის რომელი ღონისძიების გამოყენება მიაჩნია მოსარჩელეს აუცილებლად. საქართველოს უზენაესი სასამართლოს პრაქტიკის შესაბამისად, სარჩელის უზრუნველყოფის ღონისძიების გამოყენების მიზნებისათვის, „მოსარჩელემ სარწმუნოდ უნდა დაასაბუთოს უზრუნველყოფის ღონისძიების გამოყენების საჭიროება, რათა სასამართლოს შეუქმნას რწმენა კონკრეტულ გარემოებათა საფუძველზე, უზრუნველყოფის ღონისძიების გამოყენების აუცილებლობის შესახებ“ (საქართველოს უზენაესი სასამართლოს სამოქალაქო საქმეთა პალატის 2024 წლის 14 ივნისის №ას-294-2024 განჩინება, 15).

16. სარჩელის უზრუნველყოფის ღონისძიების გამოყენებისას, სასამართლო კომპლექსურად აფასებს რიგ სამართლებრივ ნიუანსებს. მათ შორის, მხედველობაში იღებს სარჩელის პერსპექტიულობის ფაქტორს, კერძოდ, საქართველოს სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის 191-ე მუხლის პირველი ნაწილის მე-4 წინადადების შესაბამისად, სარჩელის უზრუნველყოფის ღონისძიების გამოყენება ემყარება სასამართლოს ვარაუდს, რომ სარჩელი შეიძლება დაკმაყოფილდეს. საკასაციო სასამართლოს პოზიციით, „სარჩელის უზრუნველყოფის ღონისძიების გამოყენებას კანონმდებელი, ასევე უკავშირებს სარჩელის სამართლებრივ პერსპექტიულობასაც და აფასებს, თუ რამდენად მოსალოდნელია სარჩელის დაკმაყოფილება“ (საქართველოს უზენაესი სასამართლოს სამოქალაქო საქმეთა პალატის 2023 წლის 25 ოქტომბრის №ას-507-2023 განჩინება, 16). ამასთან, „გადაწყვეტილების უზრუნველყოფის საკითხის გადაწყვეტისას და ერთ-ერთი მხარის უფლებების, თუნდაც კანონისმიერ ფარგლებში შეზღუდვისას, სასამართლო უნდა ემყარებოდეს დასაბუთებულ ვარაუდს, რომ აღნიშნული საპროცესო ღონისძიების გარეშე ობიექტურად შეუძლებელი გახდება ან მნიშვნელოვნად გართულდება საქმის განხილვის სამართლებრივი შედეგის – სასამართლო გადაწყვეტილების აღსრულება“ (საქართველოს უზენაესი სასამართლოს სამოქალაქო საქმეთა პალატის 2024 წლის 18 იანვრის №ა-198-შ-3-2024 განჩინება).

17. დამატებით, უზრუნველყოფის ღონისძიების გამოყენებისას, ფუნდამენტური მნიშვნელობის საკითხს წარმოადგენს მხარეთა ინტერესებს შორის სამართლიანი ბალანსის უზრუნველყოფა. საქართველოს უზენაესი სასამართლოს განმარტებით, „უზრუნველყოფის ღონისძიების გამოყენება უნდა განხორციელდეს მოპასუხე მხარის კანონიერი ინტერესის გონივრულ ფარგლებში შეზღუდვა-შევიწროებით და იმ ოდენობით, რაც აუცილებელია მოსარჩელის კანონიერი ინტერესის დაცულობისთვის. იმისათვის, რომ მოხდეს მხარეთა ინტერესების დაბალანსება, ყოველ კონკრეტულ შემთხვევაში უნდა გამოირიცხოს არაადეკვატური, არათანაზომიერი უზრუნველყოფის ღონისძიების გამოყენება“ (საქართველოს უზენაესი სასამართლოს სამოქალაქო საქმეთა პალატის 2024 წლის 8 აპრილის №ას-385-2024 განჩინება, 10.3).

18. ხაზგასასმელია ის გარემოებაც, რომ საქართველოს სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის 194-ე მუხლის მე-3 ნაწილზე დაყრდნობით, მოპასუხე მხარეს გააჩნია მის მიმართ გამოყენებული სარჩელის უზრუნველყოფის ღონისძიების გასაჩივრების სამართლებრივი ბერკეტი. ამასთან, საჩივრის დაუკმაყოფილებლობის შემთხვევაში, დასახელებული კოდექსის 197¹ მუხლის პირველი და მე-2 ნაწილების შესაბამისად, საჩივარი საქმის მასალებთან ერთად, განჩინების მიღებიდან 5 დღის ვადაში, სასამართლო განჩინების საფუძველზე, ეგზავნება ზემდგომ სასამართლოს. მაშასადამე, „უზრუნველყოფასთან დაკავშირებულ საჩივრებზე კანონმდებლობა ითვალისწინებს ორი ინსტანციის წესით საქმის განხილვის შესაძლებლობას“ (საქართველოს უზენაესი სასამართლოს სამოქალაქო საქმეთა პალატის 2018 წლის 23 ივლისის №ას-1007-2018 განჩინება, 13). დამატებით, აღსანიშნავია ის გარემოებაც, რომ საქართველოს სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის 199-ე მუხლის საფუძველზე, გათვალისწინებულია სარჩელის უზრუნველყოფით გამოწვეული ზარალის ანაზღაურების სამართლებრივი ბერკეტი.

19. ყოველივე ზემოაღნიშნულიდან იდენტიფიცირებადია, რომ საქართველოს სამოქალაქო საპროცესო კოდექსით დადგენილი ნორმატიული წესრიგი, სარჩელის უზრუნველყოფის ღონისძიების, მათ შორის, საქართველოს სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის 198-ე მუხლის მე-2 ნაწილის „ბ“ ქვეპუნქტით გათვალისწინებული სარჩელის უზრუნველყოფის ღონისძიების გამოყენების მიზნისათვის, მოსარჩელე მხარეს აკისრებს, მოპასუხის მიმართ, სარჩელის უზრუნველყოფის ღონისძიებისა და მისი კონკრეტული სახის გამოყენების საჭიროების მტკიცების ვალდებულებას. იმავდროულად, კანონმდებელი ამგვარი ღონისძიების გამოყენებას უკავშირებს სარჩელის პერსპექტიულობას. დამატებით, უზრუნველყოფის ღონისძიების გამოყენების საკითხის გადაწყვეტისას, სასამართლო სკრუპულოზურად აფასებს რიგ საკითხებს, მათ შორის, მხედველობაში იღებს მოსარჩელე და მოპასუხე მხარის ინტერესების პროპორციული დაბალანსების აუცილებლობას და მოპასუხის ინტერესებს ზღუდავს მხოლოდ იმ ფარგლებში, რომელიც ობიექტურად საჭიროა მოსარჩელის ინტერესების დაცვისათვის. ამასთან, კანონმდებლობა ითვალისწინებს სარჩელის უზრუნველყოფით გამოწვეული ზარალის ანაზღაურების სამართლებრივ ბერკეტს ისევე, როგორც სარჩელის უზრუნველყოფასთან დაკავშირებულ საჩივრებზე, ორი ინსტანციის წესით, საქმის განხილვის შესაძლებლობას. ამგვარი საპროცესოსამართლებრივი წესრიგი გამორიცხავს სარჩელის უზრუნველყოფის ღონისძიების გამოყენებას მოპასუხედ დასახელებული იმგვარი პირის მიმართ, რომელიც, მაგალითად, რაიმე ფორმით, დაკავშირებული არ არის დავის საგანთან ან/და რომლის მიმართ სადავო ღონისძიების გამოყენება ვერ უზრუნველყოფს გადაწყვეტილების აღსრულების ინტერესის დაზღვევას ან სარჩელის უზრუნველყოფის ღონისძიების გამოყენების სხვა მიზნების მიღწევას.

20. ამ პირობებში, მოსარჩელე მხარე აბსტრაქტულად მიუთითებს სადავო ნორმის საფუძველზე, არასათანადო პირისათვის საკუთრების უფლების შეზღუდვის შესაძლებლობის თაობაზე ისე, რომ არ უთითებს რელევანტურ არგუმენტაციაზე, რომელიც, სარჩელის უზრუნველყოფის ღონისძიების შინაარსისა და მასთან დაკავშირებული საპროცესო გარანტიების გათვალისწინებით, საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოსათვის ნათელს გახდიდა მოსარჩელის მსჯელობის საფუძვლიანობას/რეალისტურობას და, ამ თვალსაზრისით, გარკვეული ხარისხით მაინც, წარმოაჩენდა სადავო ნორმის არაკონსტიტუციურ ხასიათს.

21. ყოველივე ზემოაღნიშნულის გათვალისწინებით, №1843 კონსტიტუციური სარჩელი სასარჩელო მოთხოვნის იმ ნაწილში, რომელიც შეეხება საქართველოს სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის 198-ე მუხლის მე-2 ნაწილის „ბ“ ქვეპუნქტის კონსტიტუციურობას საქართველოს კონსტიტუციის მე-12 მუხლთან და მე-19 მუხლის პირველ პუნქტთან მიმართებით დაუსაბუთებელია და არ უნდა იქნეს მიღებული არსებითად განსახილველად, „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 31¹ მუხლის პირველი პუნქტის „ე“ ქვეპუნქტისა და 31³ მუხლის პირველი პუნქტის „ა“ ქვეპუნქტის საფუძველზე.

22. №1843 კონსტიტუციური სარჩელით, ასევე სადავოდ არის გამხდარი საქართველოს სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის 199¹ მუხლის კონსტიტუციურობა, მათ შორის, საქართველოს კონსტიტუციის მე-12 მუხლთან და მე-19 მუხლის პირველ პუნქტთან მიმართებით. სადავო ნორმის შესაბამისად, „სარჩელის მიღებაზე უარის თქმის, სარჩელის დაკმაყოფილებაზე უარის თქმის, სარჩელის განუხილველად დატოვების ან საქმის წარმოების შეწყვეტის შემთხვევაში სასამართლო თავისი გადაწყვეტილებით (განჩინებით) აუქმებს ამ სარჩელთან დაკავშირებით გამოყენებულ უზრუნველყოფის ღონისძიებას, რაც საჩივრდება ამ გადაწყვეტილების (განჩინების) გასაჩივრებისათვის კანონით დადგენილი წესით. მხარეთა მორიგების შემთხვევაში სასამართლო აუქმებს უზრუნველყოფის ღონისძიებას, თუ მხარეები სხვა რამეზე არ შეთანხმდებიან“.

23. საქართველოს კონსტიტუციის მე-12 მუხლი განამტკიცებს პიროვნების თავისუფალი განვითარების კონსტიტუციურ გარანტიას, ხოლო მე-19 მუხლის პირველი პუნქტით, დაცულია საკუთრების უფლება.

24. აღსანიშნავია, რომ მოსარჩელის მიერ იდენტიფიცირებული სადავო ნორმა წარმოადგენს საპროცესო წესრიგის ნაწილს, მიმართულია რა სასამართლოს გადაწყვეტილებით უზრუნველყოფის ღონისძიების გაუქმების საკითხის მოწესრიგებისკენ. კერძოდ, ხსენებული მუხლის შესაბამისად, განსაზღვრულია შემთხვევები, როდესაც სასამართლო თავისი გადაწყვეტილებით (განჩინებით), აუქმებს ამ სარჩელთან დაკავშირებით გამოყენებულ უზრუნველყოფის ღონისძიებას. ამასთან, მოწესრიგებულია ხსენებული გადაწყვეტილების (განჩინების) გასაჩივრებასთან და, მხარეთა მორიგების შემთხვევაში, სასამართლოს მიერ უზრუნველყოფის გაუქმებასთან დაკავშირებული საკითხები. ნიშანდობლივია, რომ საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს პრაქტიკის შესაბამისად, „სამართლიანი სასამართლოს უფლების დარღვევის უშუალო შედეგი შეიძლება იყოს საკუთრების, თავისუფლების, თანასწორობის და ნებისმიერი სხვა უფლების დარღვევა. მაგრამ ეს თავისთავად არ ნიშნავს იმას, რომ სამართლიანი სასამართლოს უფლების ცალკეული უფლებრივი კომპონენტების მარეგლამენტირებელი ნორმები, კონსტიტუციურობის თვალსაზრისით, იმავდროულად, შეფასებადია ყველა იმ უფლებასთან, რომელთა დასაცავადაც პირი სასამართლოსადმი მიმართვის საჭიროების წინაშე დგება“ (იხ., საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2016 წლის 23 აგვისტოს №2/6/765 საოქმო ჩანაწერი საქმეზე „საქართველოს მოქალაქე დავით ძოწენიძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-11; საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2013 წლის 10 აპრილის №3/2/531 საოქმო ჩანაწერი საქმეზე „ისრაელის მოქალაქეები - თამაზ ჯანაშვილი, ნანა ჯანაშვილი და ირმა ჯანაშვილი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-5).

25. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს დადგენილი პრაქტიკით, სასამართლოს მეშვეობით საკუთრების უფლების დაცვის პროცესუალურ ასპექტებს აწესრიგებს საქართველოს კონსტიტუციის 31-ე მუხლის პირველი პუნქტი (იხ., საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2017 წლის 8 სექტემბრის №2/14/879 საოქმო ჩანაწერი საქმეზე „საქართველოს მოქალაქე ზურაბ სვანიძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-3). საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს განმარტებით, სწორედ სამართლიანი სასამართლოს უფლების რეგულირების სფეროს წარმოადგენს პირის საკუთრების უფლების დასაცავად სათანადო საპროცესო კანონმდებლობის შექმნის ვალდებულება, შესაბამისად, თუ მოსარჩელე მიიჩნევს, რომ არასათანადო საპროცესო ნორმები მას საკუთრების დაცვის საშუალებას არ აძლევს, მათი კონსტიტუციურობის შემოწმება სამართლიანი სასამართლოს უფლებასთან მიმართებით უნდა მოითხოვოს (იხ., საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2021 წლის 26 თებერვლის №3/2/1520 საოქმო ჩანაწერი საქმეზე „თბილისის საქალაქო სასამართლოს კონსტიტუციური წარდგინება საქართველოს ადმინისტრაციული საპროცესო კოდექსის 216³, 216⁴, 216⁵ მუხლებისა და საქართველოს საგადასახადო კოდექსის 246-ე მუხლის მე-3 ნაწილის იმ ნორმატიული შინაარსის კონსტიტუციურობის თაობაზე, რომელიც ითვალისწინებს სასამართლოს მიერ პირის გადასახადის გადამხდელის ცრუმაგიერ პირად აღიარების შესახებ საკითხის შუამდგომლობის სახით განხილვას“, II-4; საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2016 წლის 23 აგვისტოს №2/6/765 საოქმო ჩანაწერი საქმეზე „საქართველოს მოქალაქე დავით ძოწენიძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-11).

26. თავის მხრივ, როგორც აღინიშნა, სადავო ნორმა განსაზღვრავს სასამართლოს გადაწყვეტილებით უზრუნველყოფის ღონისძიების გაუქმებასთან დაკავშირებულ საპროცესო წესრიგს. ამასთან, სადავო ნორმასთან მიმართებით, მოსარჩელე მხარის მიერ იდენტიფიცირებული პრობლემა, არსებითად, დაკავშირებულია მისი საკუთრების უფლების მზღუდავი სარჩელის უზრუნველყოფის ღონისძიების შესახებ, სასამართლოს განჩინების გაუქმების სამართლებრივი ბერკეტის არარსებობასთან, რაც, უდავოდ, წარმოადგენს სამართლიანი სასამართლოს უფლებასთან და არა პიროვნების თავისუფალი განვითარების ან/და საკუთრების ძირითად უფლებებთან მიმართებით შესაფასებელ მოცემულობას. ამდენად, სადავო ნორმის საქართველოს კონსტიტუციის მე-12 მუხლთან და მე-19 მუხლის პირველ პუნქტთან მიმართებით, არაკონსტიტუციურად ცნობის მტკიცების ნაწილში, მოსარჩელე მხარის სასარჩელო მოთხოვნა დაუსაბუთებელია.

27. საქართველოს სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის 199¹ მუხლის კონსტიტუციურობას მოსარჩელე მხარე სადავოდ ხდის აგრეთვე, საქართველოს კონსტიტუციის 31-ე მუხლის პირველი პუნქტის პირველ წინადადებასთან მიმართებით.

28. მოსარჩელე მხარე ყურადღებას ამახვილებს იმ გარემოებაზე, რომ მათ საქმეზე საერთო სასამართლოების მიერ გამოყენებულია უზრუნველყოფის ღონისძიება, რომელიც არის უკანონო და არღვევს კონსტიტუციურ უფლებებს. თუმცა, სადავო ნორმა, რომელიც გაწერს უზრუნველყოფის ღონისძიების გაუქმების შემთხვევებს, არ ითვალისწინებს უფლების დამრღვევი უზრუნველყოფის ღონისძიების გაუქმების შესაძლებლობას. აღნიშნულის გამო, მოსარჩელე მხარის პოზიციით, სადავო ნორმა არღვევს საქართველოს კონსტიტუციის 31-ე მუხლის პირველი პუნქტის პირველი წინადადებით გათვალისწინებულ სამართლიანი სასამართლოს უფლებას.

29. აღნიშნულთან დაკავშირებით, საკონსტიტუციო სასამართლო, პირველ რიგში, განმარტავს, რომ საქართველოს სამოქალაქო საპროცესო კოდექსი ადგენს, სარჩელის უზრუნველყოფის შესახებ, სასამართლოს განჩინების გასაჩივრების სამართლებრივ ბერკეტს. კერძოდ, დასახელებული კოდექსის 194-ე მუხლის მე-3 ნაწილის პირველი წინადადების თანახმად, სარჩელის უზრუნველყოფის შესახებ სასამართლო განჩინების გასაჩივრების ვადა შეადგენს 5 დღეს. ამასთან, ამავე კოდექსის 197¹ მუხლის პირველი და მე-2 ნაწილების შესაბამისად, სასამართლო საჩივარს წარმოებაში იღებს შესაბამისი ინსტანციის სასამართლოსათვის, ამ კოდექსით გათვალისწინებული წესების თანახმად. თუ სასამართლო საჩივარს დასაშვებად და დასაბუთებულად მიიჩნევს, იგი აკმაყოფილებს მას. წინააღმდეგ შემთხვევაში, საჩივარი საქმის მასალებთან ერთად სასამართლო განჩინების საფუძველზე, გაეგზავნება ზემდგომ სასამართლოს განჩინების მიღებიდან 5 დღის ვადაში. საქართველოს უზენაესი სასამართლოს განმარტებით, „კანონის დასახელებული დანაწესი გულისხმობს, რომ საჩივრის შემტანი პირი თავის პრეტენზიას წარუდგენს იმავე სასამართლოს, რომელმაც მიიღო გასაჩივრებული განჩინება. შესაბამისი ინსტანციის სასამართლო, კანონით დადგენილი წინაპირობების არსებობისას, წარმოებაში მიიღებს საჩივარს და თავადვე იმსჯელებს მის სამართლებრივ დასაბუთებულობაზე. იმ შემთხვევაში, თუ სასამართლო გაიზიარებს საჩივრის მოტივებს, იგი დააკმაყოფილებს საჩივარს, ხოლო წინააღმდეგ შემთხვევაში სასამართლო ვალდებულია, მიიღოს განჩინება, სადაც დაასაბუთებს თავის მოსაზრებას საჩივრის დაუკმაყოფილებლობის თაობაზე და საქმეს საჩივართან ერთად 5 დღის ვადაში გადაუგზავნის ზემდგომი ინსტანციის სასამართლოს“ (საქართველოს უზენაესი სასამართლოს სამოქალაქო საქმეთა პალატის 2017 წლის 14 მარტის №ას-228-217-2017 განჩინება, 18). მაშასადამე, საკასაციო სასამართლოს პრაქტიკის შესაბამისად, „უზრუნველყოფასთან დაკავშირებულ საჩივრებზე კანონმდებლობა ითვალისწინებს ორი ინსტანციის წესით საქმის განხილვის შესაძლებლობას“ (საქართველოს უზენაესი სასამართლოს სამოქალაქო საქმეთა პალატის 2018 წლის 23 ივლისის №ას-1007-2018 განჩინება, 13).

30. ზემოაღნიშნული დასტურდება, მათ შორის, კონსტიტუციური სარჩელის ავტორების მიმართ გამოყენებული სარჩელის უზრუნველყოფის ღონისძიების გასაჩივრების პრაქტიკით. კერძოდ, კონსტიტუციურ სარჩელზე დართული მასალებიდან ირკვევა, რომ სარჩელის უზრუნველყოფის ღონისძიების გამოყენების თაობაზე, თბილისის სააპელაციო სასამართლოს სამოქალაქო საქმეთა პალატის 2017 წლის 21 ნოემბრის №2ბ/2484-15 და 2017 წლის 28 ნოემბრის №2ბ/2484-15 განჩინებები, თავდაპირველად, გასაჩივრდა განჩინების გამომტან სასამართლოში – თბილისის სააპელაციო სასამართლოში. აღნიშნული სასამართლოს სამოქალაქო საქმეთა პალატის 2018 წლის 11 იანვრის №2/ბ/2484-15 განჩინებით, სარჩელის უზრუნველყოფის თაობაზე თბილისის სააპელაციო სასამართლოს სამოქალაქო საქმეთა პალატის 2017 წლის 21 და 28 ნოემბერს მიღებულ განჩინებებზე საჩივრები არ დაკმაყოფილდა და, საქმის მასალებთან ერთად, გაეგზავნა საქართველოს უზენაეს სასამართლოს. საქართველოს უზენაესი სასამართლოს სამოქალაქო საქმეთა პალატის 2018 წლის 30 მარტის №ას-157-157-2018 განჩინების საფუძველზე კი, გაუქმდა თბილისის სააპელაციო სასამართლოს სამოქალაქო საქმეთა პალატის 2017 წლის 21 ნოემბრის, 28 ნოემბრისა და 2018 წლის 11 იანვრის განჩინებები და მოპასუხეების მიმართ, ქონებაზე ყადაღის დადების ღონისძიების ნაცვლად, გამოყენებული იქნა მოპასუხეთათვის უძრავი ქონების გასხვისებისა და იპოთეკით დატვირთვის აკრძალვის ღონისძიება.

31. მაშასადამე, როგორც საქართველოს სამოქალაქო საპროცესო კოდექსით დადგენილი მოწესრიგების, ისე საერთო სასამართლოების პრაქტიკის გათვალისწინებით, ნათელია, რომ კანონმდებლობა ითვალისწინებს სარჩელის უზრუნველყოფის ღონისძიების გამოყენების თაობაზე მიღებული განჩინების გასაჩივრების სამართლებრივ ბერკეტს სასამართლოს ორი ინსტანციის ფარგლებში – განჩინება თავდაპირველად საჩივრდება მის მიმღებ სასამართლოში, ამ უკანასკნელის მხრიდან საჩივრის დაკმაყოფილებაზე უარის შემთხვევაში კი, საქმე ეგზავნება ზემდგომი ინსტანციის სასამართლოს. აღნიშნულიდან გამომდინარე, საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლო ვერ გაიზიარებს მოსარჩელეების პოზიციას იმის თაობაზე, რომ სამოქალაქო საპროცესო კანონმდებლობა არ ითვალისწინებს ძირითადი უფლებების დარღვევის პოტენციალის მქონე სარჩელის უზრუნველყოფის ღონისძიების გამოყენების თაობაზე მიღებული განჩინების გასაჩივრების შესაძლებლობას.

32. მოსარჩელე მხარე აპელირებს, რომ მათ საქმეზე სასამართლოს მიერ გამოყენებული უზრუნველყოფის ღონისძიება არის უკანონო და კონსტიტუციური უფლებების დამრღვევი, თუმცა, როგორც აღინიშნა, კანონმდებლობა ითვალისწინებს უზრუნველყოფის ღონისძიების გამოყენების საკითხის ორი ინსტანციით განხილვის შესაძლებლობას. სარჩელის უზრუნველყოფის შესახებ მიღებული განჩინების გასაჩივრების შესახებ არსებული საკანონმდებლო ბერკეტების გათვალისწინებით, სასარჩელო მოთხოვნის ზემოაღნიშნულ ნაწილში, კონსტიტუციური სარჩელის არსებითად განსახილველად მისაღებად, მოსარჩელე მხარე ვალდებულია, წარმოადგინოს სათანადო არგუმენტაცია, რომელიც წარმოაჩენს იმ გარემოებას, რომ საქართველოს კონსტიტუციის 31-ე მუხლის პირველი პუნქტის პირველი წინადადების მოთხოვნაა, რეგლამენტირებული სამართლებრივი ბერკეტების მიღმა, სარჩელის უზრუნველყოფის ღონისძიების გადასინჯვის დამატებითი მექანიზმების გათვალისწინება. აღნიშნულის საპირისპიროდ, კონსტიტუციურ სარჩელში ამგვარი არგუმენტაცია წარმოდგენილი არ არის.

33. ყოველივე ზემოაღნიშნულის გათვალისწინებით, №1843 კონსტიტუციური სარჩელი სასარჩელო მოთხოვნის იმ ნაწილში, რომელიც შეეხება საქართველოს სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის 199¹ მუხლის კონსტიტუციურობას საქართველოს კონსტიტუციის მე-12 მუხლთან, მე-19 მუხლის პირველ პუნქტთან და 31-ე მუხლის პირველი პუნქტის პირველ წინადადებასთან მიმართებით, დაუსაბუთებელია და არ უნდა იქნეს მიღებული არსებითად განსახილველად, „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 31¹ მუხლის პირველი პუნქტის „ე“ ქვეპუნქტისა და 31³ მუხლის პირველი პუნქტის „ა“ ქვეპუნქტის საფუძველზე.

34. მოსარჩელე მხარე ასევე სადავოდ ხდის საქართველოს სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის 423-ე მუხლის პირველი ნაწილის სიტყვების „ახლად აღმოჩენილ გარემოებათა“ და ამავე ნაწილის „ვ“ ქვეპუნქტის კონსტიტუციურობას საქართველოს კონსტიტუციის 31-ე მუხლის პირველი პუნქტის პირველ წინადადებასთან მიმართებით. მოსარჩელე მხარის განმარტებით, სადავო ნორმა სასამართლოს მიერ ბათილად ცნობილ ხელშეკრულებას არ ითვალისწინებს ახლად აღმოჩენილ გარემოებად. აღნიშნულის დასტურად, მოსარჩელეები მიუთითებენ თბილისის საქალაქო სასამართლოს პოზიციაზე, რომლის თანახმადაც, სასამართლომ, კონკრეტულ შემთხვევაში, ახლად აღმოჩენილ მტკიცებულებად და, შესაბამისად, სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის 423-ე მუხლის პირველი პუნქტის „ვ“ ქვეპუნქტით გათვალისწინებული გადაწყვეტილების გაუქმებისა და საქმის წარმოების განახლების საფუძველად არ მიიჩნია მოსარჩელეთა მიერ იდენტიფიცირებული სასამართლო გადაწყვეტილება, რომლის საფუძველზეც, ამხანაგობის სადამფუძნებლო სანოტარო აქტი ბათილად იქნა მიჩნეული, იმ გარემოების გათვალისწინებით, რომ მოცემული გადაწყვეტილება უშუალოდ გასაჩივრებული და კანონიერ ძალაში შესული გადაწყვეტილების გამოტანის დროს არ არსებობდა. მაშასადამე, აშკარაა, რომ სადავო ნორმასთან მიმართებით, მოსარჩელე მხარის პრობლემას წარმოადგენს ის გარემოება, რომ მისი მიზნებისათვის, კანონიერ ძალაში შესული გადაწყვეტილების გაუქმებისა და საქმის წარმოების განახლებისათვის, ახლად აღმოჩენილი გარემოება – მოცემულ შემთხვევაში, სასამართლოს გადაწყვეტილება, უნდა არსებობდეს უშუალოდ გასაჩივრებული გადაწყვეტილების გამოტანის დროს.

35. პირველ რიგში აღსანიშნავია, რომ სადავო ნორმა ადგენს ახლად აღმოჩენილ გარემოებათა გამო საქმის წარმოების განახლების ერთ-ერთ საფუძველს და არ გამორიცხავს მოსარჩელე მხარის მიერ იდენტიფიცირებულ შემთხვევაში, კანონიერ ძალაში შესული გადაწყვეტილების გასაჩივრების შესაძლებლობას. მაშასადამე, მოსარჩელე მხარე არასწორად აღიქვამს მის მიერ მითითებული სადავო ნორმის შინაარსს.

36. იმავდროულად, ხაზგასასმელია, რომ საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს დადგენილი პრაქტიკის შესაბამისად, კონსტიტუციური სარჩელის დასაბუთებულად მიჩნევისათვის აუცილებელია, მოსარჩელემ წარმოადგინოს არგუმენტაცია, რომელიც, გარკვეული ხარისხით, მიუთითებს სადავო ნორმის არაკონსტიტუციურობაზე (იხ., საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2020 წლის 30 აპრილის №1/4/1416 განჩინება საქმეზე „„შპს სვეტი დეველოპმენტი“, „შპს სვეტი ჯგუფი“, „შპს სვეტი“, „შპს სვეტი ნუცუბიძე“, გივი ჯიბლაძე, თორნიკე ჯანელიძე და გიორგი კამლაძე საქართველოს მთავრობისა და საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2020 წლის 29 აპრილის №2/8/1496 განჩინება საქმეზე „თეკლა დავითულიანი საქართველოს მთავრობის წინააღმდეგ“). მხოლოდ ამ შემთხვევაში მიიჩნევა, რომ კონსტიტუციურ სარჩელში წარმოდგენილი არგუმენტაცია ადასტურებს სადავო ნორმის არაკონსტიტუციურად ცნობის მოთხოვნის საფუძვლიანობას.

37. ამ თვალსაზრისით, საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს პრაქტიკით დადგენილია, რომ საქართველოს კონსტიტუციის 31-ე მუხლის პირველი პუნქტით რეგლამენტირებული უფლებით დაცული უმნიშვნელოვანესი უფლებრივი კომპონენტია კანონიერ ძალაში შესული სასამართლოს გადაწყვეტილების უტყუარობის, აღსრულებისა და შეუქცევადობის პრეზუმფცია (იხ., საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2013 წლის 5 ნოემბრის №3/1/531 გადაწყვეტილება საქმეზე „ისრაელის მოქალაქეები - თამაზ ჯანაშვილი, ნანა ჯანაშვილი და ირმა ჯანაშვილი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-25). სტაბილური სამართლებრივი წესრიგი წარმოუდგენელია სასამართლოს კანონიერ ძალაში შესული გადაწყვეტილებისადმი სანდოობის გარეშე. სასამართლოს გადაწყვეტილებისადმი ნდობას კი განაპირობებს, მათ შორის, ის გარემოება, რომ მასში შეფასებული ფაქტობრივი და სამართლებრივი გარემოებები, დადგენილი წესრიგი აღარ ექვემდებარება შეცვლას. სასამართლოს გადაწყვეტილება, კანონიერ ძალაში შესვლის შემდეგ, იძენს საბოლოო, სავალდებულო და შეუქცევად ხასიათს. სასამართლო გადაწყვეტილების კანონიერ ძალაში შესვლის ინსტიტუტი მჭიდროდაა დაკავშირებული საპროცესო სამართლის უმნიშვნელოვანეს პრინციპთან - res judicata, რომლის მიზანია, სასამართლო გადაწყვეტილების საბოლოობის უზრუნველყოფით, სანდოობა და სტაბილურობა შესძინოს სასამართლო გადაწყვეტილებას და დაიცვას მხარე ხელახალ სამართალწარმოებაში ჩართვისაგან. საკონსტიტუციო სასამართლოს განმარტებით „... სასამართლო, როგორც კონფლიქტის მოგვარების ინსტიტუტი, უტყუარობისა და სანდოობის პრეზუმფციით სარგებლობს, სასამართლო პროცესზე განხილული საკითხი კი საბოლოოდ გადაწყვეტილად და დადგენილად ითვლება კანონიერ ძალაში შესული გადაწყვეტილებით“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2013 წლის 5 ნოემბრის №3/1/531 გადაწყვეტილება „ისრაელის მოქალაქეები ‒ თამაზ ჯანაშვილი, ნანა ჯანაშვილი და ირმა ჯანაშვილი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-25). ამდენად, სასამართლოს ერთ-ერთი ძირითადი ფუნქცია, მხარეებს შორის დავის დასრულება, უფლებრივი რეჟიმის დადგენა და სადავო საკითხთან მიმართებით ბუნდოვანების გაფანტვაა.

38. ამ მხრივ, იმისათვის, რათა კანონიერ ძალაში შესული გადაწყვეტილება ახლად აღმოჩენილი გარემოების გამო გადაიხედოს, მოსარჩელე მხარემ უნდა დაასაბუთოს, რომ საქართველოს კონსტიტუციის 31-ე მუხლის პირველი პუნქტიდან გამომდინარე, კონკრეტული გარემოებების გათვალისწინებით, გადაწყვეტილების გასაჩივრებისა და საქმის წარმოების განახლების ინტერესი გადაწონის კანონიერ ძალაში შესული გადაწყვეტილების უტყუარობის, აღსრულებისა და შეუქცევადობის კონსტიტუციური პრინციპების დაცვას. განსახილველ საქმეზე მოსარჩელე მხარეს არ მოუყვანია არგუმენტაცია და არ ასაბუთებს, რომ ის იმგვარ გარემოებაზე დაყრდნობით ითხოვს კანონიერ ძალაში შესულ გადაწყვეტილებაზე საქმის წარმოების განახლების საფუძვლის შექმნას, რომელთან დაკავშირებითაც, მისთვის ობიექტურად ვერ იქნებოდა ცნობილი თავდაპირველი დავის მიმდინარეობისას, ვერ მოახდენდა აპელირებას პირვანდელ საქმეში და რომ სამართლიანი სასამართლოს უფლების მოთხოვნაა, ამგვარ შემთხვევებში, კანონიერ ძალაში შესული გადაწყვეტილების გადახედვა. აღნიშნულის საპირისპიროდ, მოსარჩელე მხარის არგუმენტაციის გაზიარება, ფაქტობრივად, გულისხმობს იმგვარი საპროცესოსამართლებრივი წესრიგის საქართველოს კონსტიტუციის 31-ე მუხლის პირველი პუნქტის პირველი წინადადების მოთხოვნად მიჩნევას, რომელშიც შესაძლებელი იქნება, იმ გარემოებაზე მითითებით საქმის წარმოების განახლება, რომელზე აპელირების შესაძლებლობაც არსებობდა თავდაპირველი დავის მიმდინარეობის დროს. ამგვარი შესაძლებლობა დაუსრულებელს აქცევდა დავას მხარეებს შორის, ამავდროულად, იმ პირის მხრიდან ახალი მტკიცებულებების მოპოვებისა და წარდგენის საჭიროება, ვის სასარგებლოდაც თავდაპირველი გადაწყვეტილება იქნა მიღებული, გააჩენდა სასამართლოს მხრიდან წარდგენილი მტკიცებულებების ხელახალი შეფასების საჭიროებას, რაც, თავის მხრივ, ზრდის ფაქტობრივი გარემოებების არაობიექტურად შეფასების რისკს, აზიანებს სწორი, ობიექტური გადაწყვეტილების მიღების ინტერესსა და გადაწყვეტილების საბოლოობის, აღსრულებადობის პრინციპს. შესაბამისად, მოსარჩელე მხარე ვერ ასაბუთებს, რომ ის ისეთ გარემოებაზე დაყრდნობით ითხოვს კანონიერ ძალაში შესულ გადაწყვეტილებაზე საქმის წარმოების განახლებას, რომლის შესახებაც მისთვის ობიექტურად, მისი ბრალის გარეშე, არ იყო ცნობილი და, რომ არსებობს სამართლიანი სასამართლოს უფლებიდან მომდინარე საქმის წარმოების განახლების კონსტიტუციურად დაცული ინტერესი, რომელიც გადაწონიდა კანონიერ ძალაში შესული გადაწყვეტილების საბოლოობის, აღსრულებადობის უზრუნველყოფას.

39. შესაბამისად, №1843 კონსტიტუციური სარჩელი სასარჩელო მოთხოვნის იმ ნაწილში, რომელიც შეეხება საქართველოს სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის 423-ე მუხლის პირველი ნაწილის სიტყვების „ახლად აღმოჩენილ გარემოებათა“ და ამავე ნაწილის „ვ“ ქვეპუნქტის კონსტიტუციურობას საქართველოს კონსტიტუციის 31-ე მუხლის პირველი პუნქტის პირველ წინადადებასთან მიმართებით, ასევე დაუსაბუთებელია და არ უნდა იქნეს მიღებული არსებითად განსახილველად „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 31¹ მუხლის პირველი პუნქტის „ე“ ქვეპუნქტისა და 31³ მუხლის პირველი პუნქტის „ა“ ქვეპუნქტის საფუძველზე.

40. №1843 კონსტიტუციურ სარჩელში ასევე სადავოდ არის გამხდარი საქართველოს სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის 426-ე მუხლის მე-4 ნაწილის კონსტიტუციურობა საქართველოს კონსტიტუციის 31-ე მუხლის პირველი პუნქტის პირველ წინადადებასთან მიმართებით. სადავო ნორმის თანახმად, „გადაწყვეტილების ბათილად ცნობისა და ახლად აღმოჩენილ გარემოებათა გამო საქმის წარმოების განახლების შესახებ განცხადების შეტანა დაუშვებელია გადაწყვეტილების კანონიერ ძალაში შესვლიდან 5 წლის გასვლის შემდეგ, გარდა ამ კოდექსის 422-ე მუხლის პირველი ნაწილის „გ“ ქვეპუნქტით და 423-ე მუხლის პირველი ნაწილის „ზ“ და „თ“ ქვეპუნქტებით გათვალისწინებული შემთხვევებისა“.

41. მოსარჩელე მხარე საქართველოს სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის 426-ე მუხლის მე-4 ნაწილის არაკონსტიტუციურობის წარმოსაჩენად, მიუთითებს იმ გარემოებაზე, რომ დასახელებული კოდექსის 423-ე მუხლის პირველი ნაწილით, საკონსტიტუციო სასამართლოს გადაწყვეტილების, როგორც ახლად აღმოჩენილ გარემოებათა გამო საქმის წარმოების განახლების მოთხოვნით კანონიერ ძალაში შესული გადაწყვეტილების გასაჩივრების საფუძვლის გათვალისწინების შემთხვევაშიც, ამავე კოდექსის 426-ე მუხლის მე-4 ნაწილის ტექსტში განცხადების შეტანის ვადის რეგლამენტირების გარეშე, დადგენილი მოწესრიგება ვერ იქნებოდა ქმედითი. მოსარჩელე მხარის არგუმენტაციის თანახმად, სადავო ნორმაში ახლად აღმოჩენილ გარემოებათა გამო საქმის წარმოების განახლების მოთხოვნით კანონიერ ძალაში შესული გადაწყვეტილების გასაჩივრების საფუძვლის გაუთვალისწინებლობა წარმოადგენს ამ საფუძვლით სასამართლოსადმი განცხადებით მიმართვის დამაბრკოლებელ გარემოებას.

42. ამ მხრივ, აღსანიშნავია, რომ საქართველოს სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის 426-ე მუხლის მე-4 ნაწილი ითვალისწინებს გადაწყვეტილების ბათილად ცნობისა და ახლად აღმოჩენილ გარემოებათა გამო საქმის წარმოების განახლების შესახებ განცხადების შეტანის ზოგად აღმკვეთ ვადას და დაუშვებლად აცხადებს, ხსენებული განცხადების შეტანას გადაწყვეტილების კანონიერ ძალაში შესვლიდან 5 წლის გასვლის შემდეგ. მოსარჩელე მხარის არგუმენტაციის საპირისპიროდ, სადავო ნორმის ანალიზი მეტყველებს იმაზე, რომ მისი ნორმატიული რესურსი ამოიწურება, ერთი მხრივ, კანონიერ ძალაში შესული გადაწყვეტილების ბათილად ცნობისა და ახლად აღმოჩენილ გარემოებათა გამო საქმის წარმოებასთან დაკავშირებული ზოგადი აღმკვეთი ვადის განსაზღვრით, რომლის საფუძველზეც, მხარე მოკლებულია შესაძლებლობას, მოითხოვოს კანონიერ ძალაში შესული გადაწყვეტილების ბათილად ცნობა ან/და ახლად აღმოჩენილ გარემოებათა გამო საქმის წარმოების განახლება გადაწყვეტილების კანონიერ ძალაში შესვლიდან 5 წლის გასვლის შემდეგ, მეორე მხრივ კი, იმ გამონაკლისი შემთხვევების დადგენით, რომელთან მიმართებითაც, არ ვრცელდება სადავო ნორმით დადგენილი 5 წლიანი აღმკვეთი ვადა. სადავო დებულებაში ცალკეული საფუძვლის მოუხსენიებლობა, იმთავითვე, ვერ იქნება დაბრკოლება აღნიშნულის საფუძველზე სასამართლოსადმი განცხადებით მიმართვისა და იდენტიფიცირებული უფლების რეალიზების თვალსაზრისით. მოსარჩელე მხარე არ მიუთითებს, მაგალითად, სადავო ნორმით დადგენილი აღმკვეთი ვადის კონსტიტუციურობის პრობლემაზე ან/და მის მიერ იდენტიფიცირებულ საფუძველთან მიმართებით, სადავო ნორმით გათვალისწინებული 5 წლიანი ვადიდან რაიმე ტიპის გამონაკლისის დადგენის საჭიროებაზე. ამგვარად, მოსარჩელე მხარის არგუმენტაციიდან ნათელია, რომ იგი არასწორად აღიქვამს სადავო ნორმის რეალურ შინაარსს.

43. შესაბამისად, №1843 კონსტიტუციური სარჩელი სასარჩელო მოთხოვნის იმ ნაწილში, რომელიც შეეხება საქართველოს სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის 426-ე მუხლის მე-4 ნაწილის კონსტიტუციურობას საქართველოს კონსტიტუციის 31-ე მუხლის პირველი პუნქტის პირველ წინადადებასთან მიმართებით, ასევე დაუსაბუთებელია და არ უნდა იქნეს მიღებული არსებითად განსახილველად „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 31¹ მუხლის პირველი პუნქტის „ე“ ქვეპუნქტისა და 31³ მუხლის პირველი პუნქტის „ა“ ქვეპუნქტის საფუძველზე.

44. მოსარჩელე მხარე ასევე სადავოდ ხდის საქართველოს სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის 423-ე მუხლის პირველი ნაწილის კონსტიტუციურობას საქართველოს კონსტიტუციის 31-ე მუხლის პირველი პუნქტის პირველ წინადადებასთან მიმართებით იმ არგუმენტზე დაყრდნობით, რომ სადავო რეგულირება არ ითვალისწინებს საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს გადაწყვეტილებას, როგორც კანონიერ ძალაში შესული სასამართლო გადაწყვეტილების გასაჩივრების საფუძველს. ამ თვალსაზრისით, მოსარჩელე მხარის ინტერესი მიმართულია კონსტიტუციურ სარჩელში სადავოდ ქცეული ნორმების არაკონსტიტუციურად ცნობის შემთხვევაში, მათ საქმეზე კანონიერ ძალაში შესული გადაწყვეტილების გადასინჯვისათვის საფუძვლის შექმნისკენ. იმდენად, რამდენადაც არ ხდება დასახელებული კონსტიტუციური სარჩელის არსებითად განსახილველად მიღება, არ იკვეთება მოსარჩელე მხარის ინტერესი ხსენებული სასარჩელო მოთხოვნის არსებითად განხილვის ნაწილში.

45. ყოველივე აღნიშნულის გათვალისწინებით, საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლო მიიჩნევს, რომ №1843 კონსტიტუციური სარჩელი დაუსაბუთებელია და არსებობს მისი არსებითად განსახილველად მიღებაზე უარის თქმის „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 31¹ მუხლის პირველი პუნქტის „ე“ ქვეპუნქტით და 31³ მუხლის პირველი პუნქტის „ა“ ქვეპუნქტით გათვალისწინებული საფუძვლები.

III
სარეზოლუციო ნაწილი

საქართველოს კონსტიტუციის მე-60 მუხლის მე-4 პუნქტის „ა“ ქვეპუნქტის, „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის მე-19 მუხლის პირველი პუნქტის „ე“ ქვეპუნქტის, 21-ე მუხლის მე-2 პუნქტის, 27¹ მუხლის მე-2 პუნქტის, 31-ე მუხლის, 31¹ მუხლის პირველი და მე-2 პუნქტების, 31² მუხლის მე-8 პუნქტის, 31³ მუხლის პირველი პუნქტის „ა“ ქვეპუნქტის, 31⁵ მუხლის პირველი, მე-3, მე-4 და მე-7 პუნქტების, 31⁶ მუხლის მე-2 პუნქტის, 39-ე მუხლის პირველი პუნქტის „ა“ ქვეპუნქტის და მე-2 პუნქტის, 43-ე მუხლის საფუძველზე,

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლო
ა დ გ ე ნ ს:

1. არ იქნეს მიღებული არსებითად განსახილველად №1843 კონსტიტუციური სარჩელი („ინგა მუშეგიანც, მერი რიაუზოვა, ალბერტ ვართანოვი და ინესა ჩალკატრიანი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“).

2. განჩინება საბოლოოა და გასაჩივრებას ან გადასინჯვას არ ექვემდებარება.

3. განჩინება გამოქვეყნდეს საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს ვებგვერდზე 15 დღის ვადაში, გაეგზავნოს მხარეებს და „საქართველოს საკანონმდებლო მაცნეს“.

კოლეგიის შემადგენლობა:

მანანა კობახიძე

ირინე იმერლიშვილი

თეიმურაზ ტუღუში