კოლეგიის შემადგენლობა:

თეიმურაზ ტუღუში - სხდომის თავმჯდომარე;

ირინე იმერლიშვილი - წევრი, მომხსენებელი მოსამართლე;

მანანა კობახიძე - წევრი;

თამაზ ცაბუტაშვილი - წევრი.

სხდომის მდივანი: მანანა ლომთათიძე.

საქმის დასახელება: რემზი შარაძე საქართველოს იუსტიციის მინისტრის წინააღმდეგ.

დავის საგანი: „იძულებითი აუქციონის ჩატარების ფორმების, წესისა და პროცედურების დამტკიცების შესახებ“ საქართველოს იუსტიციის მინისტრის 2011 წლის 31 იანვრის №21 ბრძანების №1 დანართის მე-3 მუხლის მე-3 პუნქტის მე-3 წინადადების კონსტიტუციურობა საქართველოს კონსტიტუციის 21-ე მუხლის პირველ პუნქტთან (2018 წლის 16 დეკემბრამდე მოქმედი რედაქცია) მიმართებით.

საქმის განხილვის მონაწილეები: მოსარჩელე - რემზი შარაძე; მოპასუხის, საქართველოს იუსტიციის მინისტრის წარმომადგენელი - სალომე ბარბაქაძე. მოწმეები - სსიპ - აღსრულების ეროვნული ბიუროს იურიდიული სამსახურის იურისტები - ეკატერინე ახალკაცი და ნათია ბიძინაშვილი.

I
აღწერილობითი ნაწილი

1. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2017 წლის 23 იანვარს კონსტიტუციური სარჩელით (რეგისტრაციის №867) მომართა საქართველოს მოქალაქე რემზი შარაძემ. №867 კონსტიტუციური სარჩელი საკონსტიტუციო სასამართლოს მეორე კოლეგიას არსებითად განსახილველად მიღების საკითხის გადასაწყვეტად გადმოეცა 2017 წლის 24 იანვარს. 2017 წლის 17 მაისის №2/9/867 საოქმო ჩანაწერით №867 კონსტიტუციური სარჩელი არსებითად განსახილველად იქნა მიღებული სასარჩელო მოთხოვნის იმ ნაწილში, რომელიც შეეხება „იძულებითი აუქციონის ჩატარების ფორმების, წესისა და პროცედურების დამტკიცების შესახებ“ საქართველოს იუსტიციის მინისტრის 2011 წლის 31 იანვრის №21 ბრძანების №1 დანართის მე-3 მუხლის მე-3 პუნქტის მე-3 წინადადების კონსტიტუციურობას საქართველოს კონსტიტუციის 21-ე მუხლის პირველ პუნქტთან მიმართებით. საკონსტიტუციო სასამართლოს მეორე კოლეგიის მიერ საქმის არსებითი განხილვის სხდომები, ზეპირი მოსმენით, გაიმართა 2017 წლის 28 ნოემბერს და 2018 წლის 22 თებერვალს.

2. №867 კონსტიტუციურ სარჩელში საკონსტიტუციო სასამართლოსათვის მომართვის საფუძვლად მითითებულია: საქართველოს კონსტიტუციის 2018 წლის 16 დეკემბრამდე მოქმედი რედაქციის 89-ე მუხლის პირველი პუნქტის „ვ“ ქვეპუნქტი და მე-2 პუნქტი, „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის მე-19 მუხლის პირველი პუნქტის „ა“ ქვეპუნქტი, 39-ე მუხლი, „საკონსტიტუციო სამართალწარმოების შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-16 მუხლი.

3. „იძულებითი აუქციონის ჩატარების ფორმების, წესისა და პროცედურების დამტკიცების შესახებ“ საქართველოს იუსტიციის მინისტრის 2011 წლის 31 იანვრის №21 ბრძანების №1 დანართის მე-3 მუხლის მე-3 პუნქტი განსაზღვრავს ქონების იძულებით აუქციონზე რეალიზაციის კონკრეტულ წესსა და პროცედურას. კერძოდ, თუ ქონების რეალიზაცია პირველ განმეორებით აუქციონზედაც არ მოხდება, აღსრულების ეროვნული ბიურო პირველი განმეორებითი აუქციონის დასრულებისთანავე აცხადებს მეორე განმეორებით აუქციონს. ამ შემთხვევაში მეორე განმეორებითი აუქციონი ცხადდება იმავე ფორმით, რა ფორმითაც გამოცხადდა პირველი აუქციონი. ამავე ნორმის მე-3 წინადადების თანახმად, „მეორე განმეორებით აუქციონზე ქონების საწყისი ფასი შეადგენს ნულ ლარს“.

4. საქართველოს კონსტიტუციის 21-ე მუხლის პირველი პუნქტის (2018 წლის 16 დეკემბრამდე მოქმედი რედაქცია) თანახმად, „საკუთრება და მემკვიდრეობის უფლება აღიარებული და ხელშეუვალია. დაუშვებელია საკუთრების, მისი შეძენის, გასხვისების ან მემკვიდრეობით მიღების საყოველთაო უფლების გაუქმება“. „საქართველოს კონსტიტუციაში ცვლილების შეტანის შესახებ“ საქართველოს 2017 წლის 13 ოქტომბრის №1324-რს კონსტიტუციური კანონის პირველი მუხლის საფუძველზე, საქართველოს კონსტიტუცია ჩამოყალიბდა ახალი რედაქციით. საქართველოს კონსტიტუციის მოქმედი რედაქციის მე-19 მუხლის პირველი პუნქტი ადგენს, რომ „საკუთრებისა და მემკვიდრეობის უფლება აღიარებული და უზრუნველყოფილია“.

5. კონსტიტუციურ სარჩელში მოსარჩელე აღნიშნავს, რომ დადებული აქვს სესხის ხელშეკრულება, ხოლო მოთხოვნის უზრუნველსაყოფად გამოყენებულია უძრავი ქონება - მოსარჩელის კუთვნილი საცხოვრებელი ბინა. იპოთეკარი (კრედიტორი) მიმართავს სასამართლოს ქონებაზე ყადაღის დადების მოთხოვნით. მოსარჩელის აზრით, არსებობს საფრთხე, რომ მისი ქონების რეალიზაცია მოხდება იძულებითი აუქციონის გზით. იმ შემთხვევაში კი, თუ ქონების რეალიზაციისთვის საჭირო იქნება მეორე განმეორებითი აუქციონის ჩატარება, ქონების საწყისი ფასი ნული ლარით განისაზღვრება, რაც დაარღვევს მისი საკუთრების უფლებას.

6. მოსარჩელის პოზიციით, მეორე განმეორებით აუქციონზე ქონების საწყისი ფასის ნული ლარით განსაზღვრა ქმნის შესაძლებლობას, რომ ძვირადღირებული ქონების რეალიზაცია განხორციელდეს შეუსაბამოდ მცირე ფასად. მოსარჩელის განმარტებით, საკუთრების უფლება მოიაზრებს მესაკუთრის შესაძლებლობას, მოახდინოს ქონების რეალიზაცია მისი რეალური ღირებულებით. სადავო ნორმა უგულებელყოფს მესაკუთრის ინტერესებს, ამგვარი საჯარო წესრიგი კი წარმოადგენს გაუმართლებელ ჩარევას საკუთრების უფლებაში.

7. საქმის არსებითი განხილვის სხდომაზე მოსარჩელემ გაიზიარა მოპასუხის პოზიცია იმასთან დაკავშირებით, რომ მეორე განმეორებით აუქციონზე საგარანტიო თანხის ოდენობა შეადგენს ქონების საბაზრო ღირებულების 5%-ს, შესაბამისად, ქონების ნულ ლარად გასხვისება ვერ მოხდება. თუმცა, მიუხედავად ზემოაღნიშნულისა, სადავო რეგულირება მაინც არაკონსტიტუციურია, რადგან ქონების საბაზრო ღირებულების 5%-ად გასხვისების შემთხვევაშიც კი ადგილი აქვს საკუთრების უფლების გაუმართლებელ შეზღუდვას. ამასთან, მოსარჩელემ განმარტა, რომ სადავო რეგულირება პრობლემურია როგორც უძრავ, ასევე მოძრავ ქონებასთან მიმართებით.

8. მოსარჩელემ დასკვნით სიტყვაში მიუთითა, რომ ის სადავოდ არ ხდის მეორე განმეორებითი აუქციონის ჩატარების შესაძლებლობას, არამედ ის არაკონსტიტუციურად მიიჩნევს ამ აუქციონის ჩატარების კონკრეტულ პირობას - ქონების საწყის ფასად ნული ლარის განსაზღვრას. ამასთან, მისი მითითებით, ნორმის კონსტიტუციურობის სამტკიცებლად არ გამოდგება ის არგუმენტი, რომ მეორე განმეორებითი აუქციონის ამ პირობებში ჩატარების შემთხვევაში მოვალეს შანსი ეძლევა, დაბალ ფასად შეიძინოს მის საკუთრებაში არსებული ქონება. ამგვარი შესაძლებლობის დაშვება ვერ უზრუნველყოფს მოსარჩელის საკუთრების უფლების ადეკვატურ დაცვას.

9. ყოველივე ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, მოსარჩელე მხარე მიიჩნევს, რომ სადავო რეგულირება ეწინააღმდეგება საქართველოს კონსტიტუციის 21-ე მუხლის პირველ პუნქტს და არაკონსტიტუციურად უნდა იქნეს ცნობილი.

10. მოპასუხის წარმომადგენლის განმარტებით, „იძულებითი აუქციონის ჩატარების ფორმების, წესისა და პროცედურების დამტკიცების შესახებ“ საქართველოს იუსტიციის მინისტრის 2011 წლის 31 იანვრის №21 ბრძანების №1 დანართის პირველი მუხლის პირველი პუნქტის „დ“ ქვეპუნქტის მიხედვით, მეორე განმეორებით აუქციონზე სასტარტო თანხა ანუ ბიჯის ოდენობა შეადგენს ქონების საბაზრო ფასის 5%-ს. აქედან გამომდინარე, ქონების ნულ ლარად გასხვისება გამორიცხულია.

11. მოპასუხე მხარემ აღნიშნა, რომ სადავო რეგულირების კონსტიტუციურობის შეფასებისას მხედველობაში უნდა იქნეს მიღებული კანონმდებლობით განსაზღვრული რიგი მექანიზმები, რომლებიც იცავს მოვალის ინტერესებს, რაც უზრუნველყოფს მოვალისა და კრედიტორის ინტერესთა შორის სამართლიანი ბალანსის მიღწევას. კერძოდ, „სააღსრულებო წარმოებათა შესახებ“ საქართველოს კანონის 49-ე მუხლის მე-4 პუნქტის საფუძველზე „აღსრულების ეროვნულ ბიუროს შეუძლია აუქციონის საჯაროდ გამოცხადებამდე მოვალეს მისცეს შესაძლებლობა, თვითონ მოახდინოს ქონების რეალიზაცია აღსრულების ეროვნული ბიუროს კონტროლით, მაგრამ მხოლოდ იმ შემთხვევაში, თუ ქონების რეალიზაციით დაიფარება საფასური, აღსრულების ხარჯი და კრედიტორის მოთხოვნები“. ამავე კანონის 53-ე მუხლის თანახმად, „კრედიტორისა და მოვალის შეთანხმების შემთხვევაში, მათი განცხადების საფუძველზე, აუქციონის საჯაროდ გამოცხადებამდე აღსრულების ეროვნულ ბიუროს შეუძლია დაადგინოს, რომ ყადაღადადებული ქონების რეალიზაცია უნდა მოხდეს სხვაგვარად, ვიდრე ამ კანონითაა განსაზღვრული“.

12. მოპასუხის მითითებით, მოვალეს აგრეთვე შეუძლია, თავად მიიღოს მონაწილეობა აუქციონში და შეიძინოს მის საკუთრებაში არსებული ქონება. ამასთან, არსებობს ობიექტური გარემოებები, რომლებიც ავტომატურად იწვევს სარეალიზაციო ქონების ფასის შემცირებას. როდესაც ბაზარზე არსებობს აუქციონზე გატანილი ქონების ალტერნატივები, პოტენციურ მყიდველს აქვს შესაძლებლობა, ყოველგვარი ბიუროკრატიული პროცედურებისა და დამატებითი ფინანსური ხარჯების გარეშე შეიძინოს აღნიშნული ქონება. აქედან გამომდინარე, სრულიად ბუნებრივია, რომ იძულებით აუქციონზე ქონება იყიდება უფრო ნაკლებ ფასად, ვიდრე თავისუფალ მიმოქცევაში არსებული მსგავსი ქონება.

13. მოპასუხის წარმომადგენელმა განმარტა, რომ ერთსა და იმავე ქონებაზე გამართულ რიგით მესამე აუქციონზე, სრულიად გაუმართლებელი იქნებოდა ქონების მაღალი საწყისი ფასის დადგენა, რადგან ასეთ პირობებში ისედაც დაბალია ქონების რეალიზაციის შესაძლებლობა. აღნიშნული კიდევ უფრო შეამცირებს ქონების რეალიზაციის ალბათობას, რაც, საბოლოო ჯამში, გამოიწვევს კრედიტორის ინტერესების უგულებელყოფას. კერძოდ, თუკი ქონება მესამე აუქციონზეც არ გაიყიდა, კანონმდებლობის თანახმად, ის თავისუფლდება კრედიტორის სასარგებლოდ დადებული ყადაღისგან და მასზე იმავე მოთხოვნასთან დაკავშირებით იმავე კრედიტორის სასარგებლოდ სააღსრულებო წარმოება აღარ განხორციელდება, ხოლო ქონება მოვალეს უბრუნდება.

14. მოპასუხის წარმომადგენელმა აღნიშნა, რომ სადავო რეგულირება სამართლიან ბალანსს ადგენს მოვალისა და კრედიტორის უფლებებს შორის. თითოეული აუქციონისათვის განსაზღვრული საწყისი სარეალიზაციო ფასის ოდენობა დაფუძნებულია პრაქტიკულ გამოცდილებაზე. სრულიად ლოგიკურია, რომ, როდესაც ორ აუქციონზე ნივთის მიმართ არ გამოხატულა ინტერესი, მას რეალურად არ აქვს ის ღირებულება, როგორც თავდაპირველად განისაზღვრა. დამატებით გასათვალისწინებელია ისიც, რომ ქონებას შეიძლება ჰქონდეს უფლებრივი ნაკლი, რაც არ გაითვალისწინება მისი საბაზრო ღირებულების გამოთვლისას. ამასთანავე, უძრავ ქონებასთან მიმართებით დამატებითი პრობლემური საკითხია გამოსახლების პროცედურა. იძულებითი აუქციონის შედეგად შეძენილ ქონებასთან მიმართებით არსებობს მაღალი ალბათობა, რომ შემძენს დამატებით მოუწევს სასამართლოსათვის მიმართვა გამოსახლებასთან დაკავშირებით. ამ ყველაფრიდან გამომდინარე, ერთადერთი ფაქტორი, რამაც შეიძლება პირი დააინტერესოს აუქციონზე გატანილი ქონების შეძენაში, არის ქონების შედარებით დაბალი ფასი.

15. მოპასუხის წარმომადგენელმა განმარტა, რომ სახელმწიფო ვალდებულია, შექმნას ისეთი მექანიზმი, რომელიც უზრუნველყოფს აუქციონზე გასაყიდი ქონების რეალიზაციას მის საბაზრო ღირებულებასთან მაქსიმალურად მიახლოებულ ფასად. თუმცა დღეს არსებული რეგულირებით, სახელმწიფო სრულყოფილად ახორციელებს მასზე დაკისრებულ ზემოაღნიშნულ ვალდებულებას. ამასთან, არსებული რეგულირება წარმოადგენს ოპტიმალურ და უფლების ყველაზე ნაკლებად მზღუდავ საშუალებას, რადგან მაქსიმალურად დაბალანსებულია მხარეთა ინტერესები და რეგულირებას საფუძვლად უდევს საერთაშორისო გამოცდილება.

16. მოპასუხის წარმომადგენელმა დასკვნით სიტყვაში მიუთითა, რომ დღეს არსებული რეგულირების მიღებამდე, აუქციონზე ქონების ყველაზე დაბალი საწყისი ფასი განისაზღვრებოდა მისი საბაზრო ღირებულების 25%-ის ოდენობით. თუმცა იმ შემთხვევაში, თუ ქონება ვერ გასხვისდებოდა, კრედიტორს შეეთავაზებოდა, რომ ქონება მიეღო ნატურით და ვალდებულებასა და ქონების საბაზრო ფასს შორის არსებული სხვაობა გადაეხადა მოვალისათვის. ეს წესი არ იყო საკმარისად დაბალანსებული, რადგან კრედიტორის ინტერესები გაუმართლებლად იზღუდებოდა. ზემოაღნიშნულისგან განსხვავებით, დღეს არსებული რეგულირება უზრუნველყოფს ორ მხარეს შორის არსებულ ინტერესთა დაბალანსებას და მაქსიმალურ დაცვას.

17. მოპასუხის წარმომადგენლის არგუმენტაციით, რიგით მესამე აუქციონზე, დღეს არსებულზე მეტი საწყისი ფასის განსაზღვრა ან დამატებით კიდევ რამდენიმე აუქციონის ჩატარება გამოიწვევს კრედიტორის ინტერესების უგულებელყოფას, რადგან ასეთ პირობებში ქონების რეალიზაცია შესაძლოა, დაუსრულებლად დიდხანს გაგრძელდეს, რაც შელახავს კრედიტორის ინტერესებს.

18. ყოველივე ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, მოპასუხე მხარე მიიჩნევს, რომ სადავო რეგულირება არ ეწინააღმდეგება საქართველოს კონსტიტუციის 21-ე მუხლის პირველ პუნქტს და კონსტიტუციური სარჩელი არ უნდა დაკმაყოფილდეს.

19. საქმის განხილვაში მოწმის სახით მონაწილეობის მისაღებად მოწვეულმა სსიპ - აღსრულების ეროვნული ბიუროს იურიდიული სამსახურის იურისტმა ეკატერინე ახალკაცმა აღნიშნა, რომ, როდესაც აუქციონი გამოცხადებულია და ასეთ დროს მოვალე მიმართავს აღსრულების ეროვნულ ბიუროს აუქციონის შეწყვეტის მოთხოვნით და წარმოადგენს კრედიტორის მიმართ არსებული ვალდებულებისა და სააღსრულებო ხარჯების დაფარვის დამადასტურებელ დოკუმენტაციას, აღსრულების ეროვნული ბიურო მიმართავს კრედიტორს და მისი თანხმობის არსებობის შემთხვევაში აუქციონი შეწყდება.

20. მოწმემ განმარტა, რომ აუქციონზე სარეალიზაციოდ გატანილი ქონების საბაზრო ფასის დადგენისას არ გაითვალისწინება ამ ქონებაზე არსებული სანივთო უფლებები. სწორედ აქედან გამომდინარე, არსებობს შემთხვევები, როდესაც პოტენციური მყიდველი თავს იკავებს ქონების შეძენისგან მისი საბაზრო ფასის 75 ან 50 პროცენტად და, საბოლოოდ, საჭირო ხდება მეორე განმეორებითი აუქციონის დაბალი საწყისი ფასით ჩატარება, რათა ამ პირობებში მაინც იქნეს მიღწეული საბოლოო მიზანი.

21. საქმეზე მოწმედ მოწვეულმა სსიპ - აღსრულების ეროვნული ბიუროს იურიდიული სამსახურის იურისტმა ნათია ბიძინაშვილმა განმარტა, რომ „სააღსრულებო წარმოებათა შესახებ“ საქართველოს კანონის 70-ე მუხლი აღსრულების ეროვნული ბიუროს თავმჯდომარეს ანიჭებს დისკრეციულ უფლებამოსილებას, განსაკუთრებულ შემთხვევაში შეწყვიტოს აუქციონი. რა შეიძლება ჩაითვალოს განსაკუთრებულ შემთხვევად, არ არის დარეგულირებული არც ერთი ნორმატიული აქტით, თუმცა, თუ მოვალე წარმოადგენს სათანადო დოკუმენტაციას ვალდებულების სრულად დაფარვის შესახებ, ეს შემთხვევა უნდა ჩაითვალოს იმ განსაკუთრებულ შემთხვევად, რომლის საფუძველზეც უნდა შეწყდეს აუქციონი. ამ შემთხვევაში აღსრულების ეროვნული ბიუროს თავმჯდომარე მოქმედებს დისკრეციული უფლებამოსილების საფუძველზე. ამასთან, აღსრულების ეროვნული ბიუროს თავმჯდომარეს შეუძლია, აუქციონი შეწყვიტოს ნებისმიერ ეტაპზე.

22. მოწმის განცხადებით, პრაქტიკით დადგენილია, რომ აუქციონის მიზნებისთვის, განსაკუთრებულ ვითარებად მიიჩნევა ისეთი შემთხვევა, როდესაც აუქციონის მიმდინარეობის პერიოდში, მოვალე სრულად დაფარავს ვალდებულებას. შესაბამისად, თუკი მოვალე წარმოადგენს შესაბამის მტკიცებულებებს, აუქციონი შეწყდება. ამასთან, აუქციონის შეწყვეტა იწვევს სააღსრულებო წარმოების დასრულებას, რადგან მოვალის მიერ დავალიანების დაფარვის შემთხვევაში აღარ არსებობს აღსასრულებელი მოთხოვნა.

23. მოწმის განმარტებით, აუქციონზე ქონების შეძენის თაობაზე გამოიცემა განკარგულება, რომელიც არის ინდივიდუალური აქტი და შესაძლებელია მისი სასამართლოში გასაჩივრება, რაც პრაქტიკაში ძალიან ხშირად ხდება. შესაბამისად, მესაკუთრე შესაძლოა, ფლობდეს განკარგულებას, მაგრამ იმის გამო, რომ აქტი გასაჩივრებულია სასამართლოში, ის ვერ ახერხებდეს მის საკუთრებაში არსებული ქონებით სარგებლობას ხანგრძლივი დროის განმავლობაში. აღნიშნული გარემოება წარმოადგენს კიდევ ერთ დამატებით ფაქტორს, თუ რატომ არის აღნიშნული ბაზარი ნაკლებად მიმზიდველი პოტენციურ მყიდველთათვის.

24. „საკონსტიტუციო სამართალწარმოების შესახებ“ საქართველოს კანონის 14¹ მუხლის პირველი პუნქტის საფუძველზე, №867 კონსტიტუციურ სარჩელზე ააიპ „საქართველოს ბანკების ასოციაციამ“ წარმოადგინა სასამართლოს მეგობრის წერილობითი მოსაზრება.

25. წერილობით მოსაზრებაში აღნიშნულია, რომ სადავო რეგულირება სრულად პასუხობს კონსტიტუციის მოთხოვნებს და არ არსებობს მისი არაკონსტიტუციურად ცნობის საფუძველი. მოსაზრების თანახმად, აღნიშნული საკითხის შეფასებისას გათვალისწინებული უნდა იქნეს ის გარემოებები, რომელთა არსებობაც განაპირობებს აუქციონზე გატანილი ქონების ნაკლებ მიმზიდველობას. კერძოდ, ხშირ შემთხვევაში ქონებას გადაყვება გარდამავალი ვალდებულებები, ასევე შემძენს უწევს სასამართლოში დამატებითი პროცედურების გავლა მის საკუთრებაში არსებული ქონებიდან სხვა პირთა გამოსახლებასთან დაკავშირებით. ზემოაღნიშნული ფაქტორები კი არ გაითვალისწინება ქონების საბაზრო ფასის დადგენისას. ამავდროულად, მოსარჩელის მოთხოვნის დაკმაყოფილება გამოიწვევს აღსრულების პროცედურის კიდევ უფრო გაჭიანურებას, რაც დაარღვევს კრედიტორისა და მოვალის ინტერესთა შორის დაცულ სამართლიან ბალანსს კრედიტორის საზიანოდ და, საბოლოო ჯამში, გამოიწვევს ბაზარზე ინვესტორთა შემცირებას.

II
სამოტივაციო ნაწილი

1. კონსტიტუციური დებულებების ცვლილება

1. მოსარჩელე სადავო ნორმის არაკონსტიტუციურად ცნობას ითხოვს საქართველოს კონსტიტუციის 2018 წლის 16 დეკემბრამდე მოქმედი რედაქციის 21-ე მუხლის პირველ პუნქტთან მიმართებით. „საქართველოს კონსტიტუციაში ცვლილების შეტანის შესახებ“ 2017 წლის 13 ოქტომბრის №1324-რს საქართველოს კონსტიტუციური კანონის პირველი მუხლის საფუძველზე, საქართველოს კონსტიტუცია ჩამოყალიბდა ახალი რედაქციით. შესაბამისად, მოსარჩელის მიერ მითითებული კონსტიტუციური დებულება ძალადაკარგულია. აღნიშნულიდან გამომდინარე, საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლო სადავო ნორმის კონსტიტუციურობას შეაფასებს მოქმედი კონსტიტუციის იმ დებულებასთან მიმართებით, რომელსაც მსგავსი/იდენტური შინაარსი გააჩნია.

2. საქართველოს კონსტიტუციის 2018 წლის 16 დეკემბრამდე მოქმედი რედაქციის 21-ე მუხლის პირველი პუნქტით გარანტირებული იყო საკუთრების უფლება. საქართველოს მოქმედი კონსტიტუციით, საკუთრების უფლება დაცულია მე-19 მუხლის პირველი პუნქტით. შესაბამისად, საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლო სადავო ნორმის კონსტიტუციურობას შეაფასებს საქართველოს კონსტიტუციის მე-19 მუხლის პირველ პუნქტთან მიმართებით.

2. საკუთრების უფლებით დაცული სფერო

3. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს განმარტებით, „საკუთრების უფლება ბუნებითი უფლებაა, რომლის გარეშე შეუძლებელია დემოკრატიული საზოგადოების არსებობა“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2012 წლის 26 ივნისის N3/1/512 გადაწყვეტილება საქმეზე „დანიის მოქალაქე ჰეიკე ქრონქვისტი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-32). საქართველოს კონსტიტუციის მე-19 მუხლი, ერთი მხრივ, წარმოადგენს კერძო საკუთრების ინსტიტუტის კონსტიტუციურსამართლებრივ გარანტიას, ხოლო, მეორე მხრივ, განამტკიცებს ძირითად უფლებას. საკუთრების ძირითადი უფლების დაცვა წარმოადგენს პიროვნების თავისუფალი განვითარების მნიშვნელოვან წინაპირობას. საკონსტიტუციო სასამართლოს არაერთხელ განუმარტავს, რომ „საკუთრების უფლება ადამიანის არა მარტო არსებობის ელემენტარული საფუძველია, არამედ უზრუნველყოფს მის თავისუფლებას, მისი უნარისა და შესაძლებლობების ადეკვატურ რეალიზაციას, ცხოვრების საკუთარი პასუხისმგებლობით წარმართვას. ყოველივე ეს კანონზომიერად განაპირობებს ინდივიდის კერძო ინიციატივებს ეკონომიკურ სფეროში, რაც ხელს უწყობს ეკონომიკური ურთიერთობების, თავისუფალი მეწარმეობის, საბაზრო ეკონომიკის განვითარებას, ნორმალურ, სტაბილურ სამოქალაქო ბრუნვას“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2007 წლის 2 ივლისის N1/2/384 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქეები – დავით ჯიმშელეიშვილი, ტარიელ გვეტაძე და ნელი დალალაშვილი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-5).

4. ამავე დროს, საკუთრების უფლება წარმოადგენს თანამედროვე დემოკრატიული საზოგადოების განვითარების საყრდენს, რომელსაც ეფუძნება ეკონომიკური თავისუფლება და სტაბილური სამოქალაქო ბრუნვა. საკონსტიტუციო სასამართლოს განმარტებით, „იმისათვის, რომ პირმა შეძლოს საკუთრების უფლებით პრაქტიკული სარგებლობა, არ არის საკმარისი მისთვის აბსტრაქტული საკუთრებითი გარანტიის მინიჭება. მან ასევე უნდა ისარგებლოს იმგვარი სამოქალაქო, კერძოსამართლებრივი წესრიგით, რომელიც შესაძლებელს გახდის საკუთრების უფლებით შეუფერხებელ სარგებლობას და, შესაბამისად, სამოქალაქო ბრუნვის განვითარებას. საკუთრების კონსტიტუციურ-სამართლებრივი გარანტია მოიცავს ისეთი საკანონმდებლო ბაზის შექმნის ვალდებულებას, რომელიც უზრუნველყოფს საკუთრებითი უფლების პრაქტიკულ რეალიზებას და შესაძლებელს გახდის საკუთრების შეძენის გზით ქონების დაგროვებას“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2012 წლის 26 ივნისის N3/1/512 გადაწყვეტილება საქმეზე „დანიის მოქალაქე ჰეიკე ქრონქვისტი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-33).

3. სადავო ნორმიდან მომდინარე საკუთრების უფლების შეზღუდვა

5. სადავო ნორმის თანახმად, „მეორე განმეორებით აუქციონზე ქონების საწყისი ფასი შეადგენს ნულ ლარს“. მისი შინაარსის სრულყოფილი გააზრებისათვის მნიშვნელოვანია, განისაზღვროს იძულებითი აუქციონის არსი და მე-2 განმეორებით აუქციონზე ქონების გატანის წინაპირობები. სწორედ ამის შემდეგ იქნება შესაძლებელი, სადავო ნორმიდან მომდინარე უფლების შეზღუდვის ფარგლების იდენტიფიცირება და, შესაბამისად, მისი კონსტიტუციურობის შეფასება.

6. „სააღსრულებო წარმოებათა შესახებ“ საქართველოს კანონის 25¹ მუხლი ჩამოთვლის სააღსრულებო წარმოების ეტაპებს. კერძოდ, აღსრულების დაწყება, ქონებაზე ყადაღის დადება, აუქციონის ჩატარება და კრედიტორისათვის თანხის გადაცემა. ხოლო ამავე კანონის 71-ე მუხლის თანახმად, „იძულებითი აუქციონის ჩატარების ფორმები, წესი და მასთან დაკავშირებული სხვა პროცედურები განისაზღვრება საქართველოს იუსტიციის მინისტრის ბრძანებით“. ამდენად, იძულებითი აუქციონი წარმოადგენს სააღსრულებო წარმოების ეტაპს, რომლის ჩატარების წესიც საქართველოს იუსტიციის მინისტრის ბრძანებით განისაზღვრება.

7. „იძულებითი აუქციონის ჩატარების ფორმების, წესისა და პროცედურების დამტკიცების შესახებ“ საქართველოს იუსტიციის მინისტრის 2011 წლის 31 იანვრის №21 ბრძანების №1 დანართი განსაზღვრავს წესებსა და პროცედურებს, რომელთა მიხედვითაც იმართება იძულებითი აუქციონი. მისი მე-3 მუხლის პირველი პუნქტი განსაზღვრავს, რომ პირველ აუქციონზე ქონების საწყისი ფასი შეადგენს ქონების შეფასების აქტში მითითებული საბაზრო ღირებულების 75%-ს. ამავე მუხლის მე-2 პუნქტის თანახმად, თუ პირველ აუქციონზე არ მოხდება ქონების რეალიზაცია, მისი დასრულებისთანავე აღსრულების ეროვნული ბიურო აცხადებს პირველ განმეორებით აუქციონს. ამ შემთხვევაში ქონების საწყისი ფასი შეადგენს ქონების შეფასების აქტში მითითებული ქონების საბაზრო ღირებულების 50%-ს. ხოლო ამ უკანასკნელის უშედეგოდ დასრულების შემთხვევაში ბიურო აცხადებს მეორე განმეორებით აუქციონს, რომელზეც ქონების საწყისი ფასი განისაზღვრება ნული ლარით.

8. შესაბამისად, ქონების იძულებითი აუქციონის გზით რეალიზაციის მიზნით შესაძლებელია სამი აუქციონის ჩატარება. აღნიშნულ აუქციონებზე ქონების საწყისი ფასი კლებადია და უკანასკნელ, მეორე განმეორებით აუქციონზე ის ნულის ტოლია. მეორე განმეორებით აუქციონზე ფასის მატების ბიჯი შეადგენს ქონების საბაზრო ღირებულების 5 პროცენტს. შესაბამისად ნულოვან აუქციონზე ქონება შეიძლება გაიყიდოს მისი საბაზრო ფასის 5 პროცენტად. სწორედ ეს რეგულაცია არის, მოსარჩელის აზრით, არაკონსტიტუციური, ვინაიდან ქონების საბაზრო ფასის 5 პროცენტად რეალიზაციის შესაძლებლობა მესაკუთრისთვის ფაქტობრივად საკუთრების წართმევას გულისხმობს. მისი არგუმენტაციით, ამგვარი წესი აუფასურებს საკუთრების ობიექტს და სრულიად დაუცველს ტოვებს მის მესაკუთრეს.

9. საკონსტიტუციო სასამართლომ საკუთრების უფლების შინაარსზე მსჯელობისას არაერთხელ აღნიშნა, რომ „საქართველოს კონსტიტუციის 21-ე მუხლით განმტკიცებული საკუთრების უფლება გულისხმობს პირის შესაძლებლობას, საკუთარი სურვილის შესაბამისად, თავისუფალი ნების საფუძველზე განკარგოს და შეიძინოს ქონებრივი უფლებები“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2017 წლის 29 დეკემბრის №3/7/679 გადაწყვეტილება საქმეზე „„შპს სამაუწყებლო კომპანია რუსთავი 2“ და „შპს ტელეკომპანია საქართველო“ საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-15). მესაკუთრეს გააჩნია უფლება ქონების სამართლებრივი ბედის თავისუფლად გადაწყვეტაზე, რაც, მათ შორის, გულისხმობს პირის შესაძლებლობას, თვითონ მიიღოს გადაწყვეტილება საკუთარი ქონების განკარგვის შესახებ.

10. სადავო ნორმის საფუძველზე ხდება მესაკუთრის ნების საწინააღმდეგოდ ქონების იძულებით გასხვისება. ამავე დროს, მოსარჩლე ასევე არ მონაწილეობს ქონების გასაყიდი ფასის განსაზღვრაში. როგორც უკვე აღინიშნა, ქონების განკარგვის საკითხის გადაწყვეტა, მათ შორის, მისი ფასის განსაზღვრა მესაკუთრის კონსტიტუციური უფლების ნაწილია. შესაბამისად, სადავო ნორმა ზღუდავს საქართველოს კონსტიტუციით დაცულ საკუთრების უფლებას.

4. შეზღუდვის გამართლება

11. საქართველოს კონსტიტუციის მე-19 მუხლით დაცული საკუთრების უფლება არ არის აბსოლუტური ხასიათის და შეიძლება დაექვემდებაროს შეზღუდვას კონსტიტუციითვე განსაზღვრული საფუძვლებითა და წესით. თავად დასახელებული კონსტიტუციური დებულების მე-2 პუნქტით განისაზღვრება, რომ „საჯარო ინტერესებისათვის დასაშვებია ამ უფლების შეზღუდვა კანონით განსაზღვრულ შემთხვევებში და დადგენილი წესით“. აღნიშნულიდან გამომდინარე, საკუთრების უფლება შეიძლება შეიზღუდოს უფლების შეზღუდვის ფორმალური და მატერიალური მოთხოვნების დაცვით.

4.1. სადავო ნორმების ფორმალური შესაბამისობა საქართველოს კონსტიტუციის მე-19 მუხლის პირველ პუნქტთან

12. კონკრეტული ნორმის საქართველოს კონსტიტუციის მოთხოვნებთან შესაბამისობის შემოწმება გულისხმობს მის არა მხოლოდ შინაარსობრივი, მატერიალური, არამედ აგრეთვე ფორმალური კუთხით კონსტიტუციურობის შემოწმებას. საკონსტიტუციო სასამართლოს განმარტებით, „საკანონმდებლო ხელისუფლების კონსტიტუციურსამართლებრივი შეზღუდვა გულისხმობს, რომ ნებისმიერი საკანონმდებლო აქტი უნდა შეესაბამებოდეს საქართველოს კონსტიტუციის მოთხოვნებს, როგორც ფორმალური, ისე მატერიალური თვალსაზრისით“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2017 წლის 15 თებერვლის №3/1/659 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქე ომარ ჯორბენაძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-27). შესაბამისად, განსახილველ შემთხვევაში საკონსტიტუციო სასამართლო შეაფასებს სადავო ნორმის შესაბამისობას საქართველოს კონსტიტუციის მოთხოვნებთან ორივე თვალსაზრისით.

13. საქართველოს კონსტიტუციის მე-19 მუხლის მე-2 პუნქტი განსაზღვრავს, რომ საკუთრების უფლების შეზღუდვა დასაშვებია კანონით განსაზღვრულ შემთხვევებში და დადგენილი წესით. განსახილველ შემთხვევაში სადავო ურთიერთობა მოწესრიგებულია საქართველოს იუსტიციის მინისტრის ბრძანებით, რომელიც არ წარმოადგენს კანონს საქართველოს კონსტიტუციის მიზნებისათვის. თუმცა „სააღსრულებო წარმოებათა შესახებ“ საქართველოს კანონის 71-ე მუხლი ადგენს, რომ „იძულებითი აუქციონის ჩატარების ფორმები, წესი და მასთან დაკავშირებული სხვა პროცედურები განისაზღვრება საქართველოს იუსტიციის მინისტრის ბრძანებით“. აღნიშნულიდან გამომდინარე, უნდა შემოწმდეს, რამდენად უშვებს საქართველოს კონსტიტუციის მე-19 მუხლი იძულებითი აუქციონის ჩატარების ფორმების, წესის და მასთან დაკავშირებული სხვა პროცედურების განსაზღვრის უფლებამოსილების იუსტიციის მინისტრზე დელეგირებას.

14. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს პრაქტიკის თანახმად, „საქართველოს კონსტიტუციით გარკვეული საკითხების კანონით მოწესრიგების მოთხოვნის უმთავრესი მიზანია, განსაზღვროს, რომ ამა თუ იმ საკითხის რეგულირება პარლამენტის უფლებამოსილებას წარმოადგენს და სწორედ საქართველოს პარლამენტია ის ორგანო, რომელსაც აქვს ლეგიტიმაცია, მიიღოს გადაწყვეტილება ხსენებულ საკითხზე. კონსტიტუციის მსგავსი დანაწესები ერთგვარად გვევლინება როგორც ხელისუფლების დანაწილების პრინციპის კონკრეტული გამოხატულებები კონსტიტუციის ამა თუ იმ ნორმაში. ამ მოთხოვნასთან ყოველთვის თავისთავადი წინააღმდეგობა ვერ ექნება პარლამენტის მიერ საკუთარი უფლებამოსილების დელეგირებას სხვა ორგანოზე“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2016 წლის 20 ივლისის N3/3/763 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს პარლამენტის წევრთა ჯგუფი (დავით ბაქრაძე, სერგო რატიანი, როლანდ ახალაია, გიორგი ბარამიძე და სხვები, სულ 42 დეპუტატი) საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-78). აღნიშნულიდან გამომდინარე, აშკარაა, რომ სასამართლოს პრაქტიკის მიხედვით, კონსტიტუციით კანონით მოსაწესრიგებელ საკითხზე პარლამენტის მიერ უფლებამოსილების სხვა ორგანოზე დელეგირება, თავისთავად, არაკონსტიტუციური არ არის.

15. საკონსტიტუციო სასამართლოს პრაქტიკით ასევე დადგენილია ის პირობები, რომელთა არსებობისას დაუშვებელია უფლებამოსილების დელეგირება. „პარლამენტის მიერ უფლებამოსილების დელეგირებამ შეიძლება კონსტიტუციის დარღვევა გამოიწვიოს იმ შემთხვევებში, როდესაც მას საქართველოს კონსტიტუცია პირდაპირ კრძალავს ... ან/და, როდესაც დადგინდება, რომ გარკვეული უფლებამოსილების დელეგირებით საქართველოს პარლამენტი თავისი კონსტიტუციური უფლებამოსილების განხორციელებაზე ამბობს უარს. აღნიშნული სახეზე იქნება, მაგალითად, ისეთ შემთხვევაში, როდესაც კონსტიტუცია აკეთებს კონკრეტულ მითითებას საკითხის მოწესრიგებასთან დაკავშირებით (მაგალითად, საქართველოს კონსტიტუციის 50-ე მუხლის პირველი პუნქტი ცალსახად უთითებს, რომ არჩევნებში მონაწილეობისათვის წარსადგენ მხარდამჭერთა ხელმოწერების რაოდენობა უნდა განისაზღვროს ორგანული კანონით) ან/და საქართველოს პარლამენტი ახდენს მისი უფლებამოსილების ფუნდამენტურად მნიშვნელოვანი ნაწილის დელეგირებას (მაგალითად, საერთოდ არ იღებს საარჩევნო კოდექს და ა.შ.)“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2016 წლის 20 ივლისის №3/3/763 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს პარლამენტის წევრთა ჯგუფი (დავით ბაქრაძე, სერგო რატიანი, როლანდ ახალაია, გიორგი ბარამიძე და სხვები, სულ 42 დეპუტატი) საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-78).

16. საქართველოს კონსტიტუციის მე-19 მუხლი აკეთებს ზოგად მითითებას საკუთრების უფლების შეზღუდვის საფუძვლებისა და წესის კანონით განსაზღვრის შესახებ, შესაბამისად, საქართველოს კონსტიტუციის მიზანს არ წარმოადგენს საკუთრების უფლების რეგულირებასთან დაკავშირებული ყველა, მათ შორის, ფორმალური საკითხების კანონით მოწესრიგება. საკითხის ბუნებიდან გამომდინარე, პარლამენტი უფლებამოსილია, გარკვეულ შემთხვევაში მისი მოწესრიგების უფლებამოსილების სხვა ორგანოზე დელეგირება მოახდინოს.

17. როგორც უკვე აღინიშნა, იუსტიციის მინისტრის სადავო ბრძანებით მოწესრიგებულია იძულებითი აუქციონის ჩატარებასთან დაკავშირებული პროცედურული ასპექტები. მათი ჩამოყალიბების პროცესში განსაკუთრებული მნიშვნელობა გააჩნია დადგენილი ფორმალური მოთხოვნების პრაქტიკაში რეალიზაციას და შესაძლო ნორმატიული ხარვეზების დროულად გამოსწორებას. ამდენად, იძულებითი აუქციონის ჩატარების პროცედურის რეგულირება შეიძლება მოითხოვდეს მოქნილ ნორმატიულ მექანიზმს, რომელიც ხშირ შემთხვევაში არა საკითხის პრინციპულ გადაწყვეტაში, არამედ ამა თუ იმ ტექნიკური პროცესის აღწერაში გამოიხატება. იძულებით აუქციონთან დაკავშირებული თითოეული ტექნიკური ასპექტის კანონით განსაზღვრის ვალდებულების დადგენა მნიშვნელოვან პრაქტიკულ სირთულეებს წარმოშობდა და გაართულებდა აღსრულების პროცესს.

18. ამავე დროს, არ იკვეთება, რომ იძულებითი აუქციონის ჩატარების პროცედურა იმგვარ საკითხს წარმოადგენს, რომლის თითოეული ასპექტის განსაზღვრა მაღალი პოლიტიკური და საზოგადოებრივი ინტერესის საგანია და მისი მოწესრიგების უფლებამოსილების სხვა ორგანოსათვის გადაცემა შეიძლება ჩაითვალოს პარლამენტის ფუნდამენტურად მნიშვნელოვანი უფლებამოსილების დელეგირებად. „სააღსრულებო წარმოებათა შესახებ“ საქართველოს კანონი განსაზღვრავს უშუალოდ იძულებითი აღსრულების ეტაპებს და იმ ფორმებს, თუ რა ფორმებით უნდა განხორციელდეს კრედიტორთა აღიარებული მოთხოვნების დაკმაყოფილება. ხოლო იუსტიციის მინისტრი განსაზღვრავს პარლამენტის მიერ შექმნილი ინსტიტუტის პრაქტიკული იმპლემენტაციის წესებს, შესაბამისად, სადავო ნორმებით გათვალისწინებული სამართლებრივი ურთიერთობის მოწესრიგების უფლებამოსილების დელეგირება არ ეწინააღმდეგება საქართველოს კონსტიტუციის მე-19 მუხლის ფორმალურ მოთხოვნებს.

4.2. სადავო ნორმის მატერიალური შესაბამისობა საქართველოს კონსტიტუციის მე-19 მუხლის პირველ პუნქტთან

4.2.1. შეფასების ტესტი

19. როგორც უკვე აღინიშნა, საქართველოს კონსტიტუციის მე-19 მუხლით დაცული უფლება არ არის აბსოლუტური ხასიათის და დასაშვებია მისი შეზღუდვა. იმავდროულად, „კანონმდებლის მიერ საკუთრების უფლების შეზღუდვისას არ უნდა დაირღვეს საკუთრების უფლების არსი. საკუთრების უფლება, რომელიც კანონმდებლის მიერ განსაზღვრებად უფლებას წარმოადგენს, კანონმდებლის მიერ საკუთრების შინაარსისა და ფარგლების განსაზღვრის შედეგად არ უნდა გადაიქცეს უფლებად, რომელიც უმეტესწილად სწორედ საკანონმდებლო რეგულირებაზე იქნება დამოკიდებული. საბოლოო ჯამში, თავიდან უნდა იქნეს აცილებული თავად უფლებით დაცული სფეროს ძირითადი არსის გამოფიტვა“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2012 წლის 26 ივნისის №3/1/512 გადაწყვეტილება საქმეზე „დანიის მოქალაქე ჰეიკე ქრონქვისტი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-57).

20. აღნიშნულიდან გამომდინარე, სადავო ნორმების კონსტიტუციურობა თანაზომიერების პრინციპის ფარგლებში უნდა შეფასდეს. „თანაზომიერების პრინციპის მოთხოვნაა, რომ უფლების მზღუდავი საკანონმდებლო რეგულირება უნდა წარმოადგენდეს ღირებული საჯარო (ლეგიტიმური) მიზნის მიღწევის გამოსადეგ და აუცილებელ საშუალებას. ამავე დროს, უფლების შეზღუდვის ინტენსივობა მისაღწევი საჯარო მიზნის პროპორციული, მისი თანაზომიერი უნდა იყოს. დაუშვებელია ლეგიტიმური მიზნის მიღწევა განხორციელდეს ადამიანის უფლების მომეტებული შეზღუდვის ხარჯზე“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2012 წლის 26 ივნისის №3/1/512 გადაწყვეტილება საქმეზე „დანიის მოქალაქე ჰეიკე ქრონქვისტი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-60).

4.2.2. ლეგიტიმური საჯარო მიზანი

21. მოპასუხე მხარის წარმომადგენელმა აღნიშნა, რომ სადავო ნორმის ლეგიტიმურ მიზანს კრედიტორთა კანონით დადგენილი წესით აღიარებული მოთხოვნების დაკმაყოფილების უზრუნველყოფა წარმოადგენს.

22. სამართლებრივ სახელმწიფოში მნიშვნელოვანია, რომ თითოეული ადამიანი იყოს დაცული სამოქალაქო სამართლებრივ ურთიერთობაში მონაწილე პირთა მიერ ვალდებულების შეუსრულებლობის შემთხვევაში. ადამიანებს უნდა გააჩნდეთ განცდა, რომ კონკრეტულ სამართლებრივ ურთიერთობაში შესვლისას, მეორე მხარის არაკეთილსინდისიერების შემთხვევაში, არსებობს სამართლებრივი მექანიზმები, რათა მათი ინტერესები არ იქნეს გაუმართლებლად შელახული. აღნიშნულის არარსებობა მკვეთრად დააბრკოლებდა ნებისმიერ პირს ამგვარ ურთიერთობებში შესვლისაგან და, საბოლოოდ, სამოქალაქო ბრუნვის სტაბილურობას დააყენებდა ეჭვქვეშ. იმავდროულად, კრედიტორთა კანონით განსაზღვრული წესით აღიარებული მოთხოვნების დაკმაყოფილება დასახელებულ გადაწყვეტილებათა მიმართ სანდოობის საწინდარს წარმოადგენს. შესაბამისად, საკონსტიტუციო სასამართლო იზიარებს მოპასუხის პოზიციას და განმარტავს, რომ განსახილველ შემთხვევაში კრედიტორთა აღიარებული კანონიერი მოთხოვნების დაკმაყოფილება არის იმგვარი ღირებული საჯარო მიზანი, რომლის მიღწევის მიზნითაც შესაძლებელია, შეიზღუდოს საკუთრების უფლება.

4.2.3. გამოსადეგობა

23. როგორც აღინიშნა, თანაზომიერების პრინციპის მოთხოვნათა დასაკმაყოფილებლად ლეგიტიმურ მიზანზე მითითება, თავისთავად, არ არის საკმარისი, ასევე აუცილებელია, რომ შემზღუდველი ნორმით გათვალისწინებული ღონისძიება წარმოადგენდეს მისი მიღწევის გამოსადეგ საშუალებას. „აუცილებელია არსებობდეს ლოგიკური კავშირი საკანონმდებლო რეგულირებასა და მისაღწევ მიზანს შორის. ამასთანავე, სადავო ნორმით დაწესებული შეზღუდვა უნდა იყოს პროპორციული და არსებობდეს სამართლიანი ბალანსი შეზღუდულ უფლებასა და საპირწონე ინტერესს შორის“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2014 წლის 29 იანვრის №1/1/543 გადაწყვეტილება საქმეზე „შპს „მეტალინვესტი“ საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-40). შესაბამისად, იმისთვის, რომ მეორე განმეორებით აუქციონზე ქონების საწყის ფასად ნული ლარის განმსაზღვრელი წესი აკმაყოფილებდეს გამოსადეგობის მოთხოვნებს, აუცილებელია, რომ სადავო ნორმით გათვალისწინებული ღონისძიება მიმართული იყოს კანონით განსაზღვრული წესით აღიარებული კრედიტორთა მოთხოვნების დაკმაყოფილების უზრუნველყოფისკენ.

24. ბუნებრივია, მოპასუხის მიერ დასახელებული მიზნის ფარგლებში, როგორც კრედიტორისთვის, ისე სახელმწიფოსთვის, რომელიც ამ პროცესში აღმასრულებლის ფუნქციას ასრულებს, მნიშვნელოვანია, გატარებულ იქნეს ზომები, რომ კრედიტორმა მოახერხოს და საკუთარი აღიარებული მოთხოვნების დაკმაყოფილება შეძლოს. იმავდროულად, იძულებითი აღსრულების და, განსაკუთრებით, იძულებითი აუქციონის ბუნებიდან გამომდინარე, ამგვარი შედეგი ყოველთვის ვერ იქნება გარანტირებული.

25. ქონების დაბალი ფასით რეალიზაცია შესაძლოა სრულად ვერ ფარავდეს შესასრულებელ მოთხოვნას. მიუხედავად ამისა, მნიშვნელოვანია, რომ ნაწილობრივ მაინც მოხდეს კრედიტორის მოთხოვნის დაკმაყოფილება. ქონების საწყის ფასად ნული ლარის განსაზღვრა, უდავოდ, ზრდის ქონების რეალიზაციის ალბათობას. ამდენად, მას შემდეგ, რაც ვერ მოხერხდება კონკრეტული ქონების იძულებით აუქციონზე მისი საბაზრო ფასის ნახევარ ფასად რეალიზაცია (პირველი განმეორებითი აუქციონის პირობებში), სახელმწიფოს არჩევანი, რომ მეორე განმეორებით აუქციონზე ქონების საწყისი ფასი ნული ლარით განისაზღვროს, ემსახურება კრედიტორთა მოთხოვნების, სულ მცირე, ნაწილობრივ დაკმაყოფილებას.

26. შესაბამისად, სადავო ნორმით განსაზღვრული წესი წარმოადგენს კრედიტორთა კანონით განსაზღვრული წესით აღიარებული მოთხოვნების დაკმაყოფილების მიზნის მიღწევის გამოსადეგ საშუალებას.

4.2.4. აუცილებლობა

27. პროპორციულობის პრინციპის მოთხოვნების დასაკმაყოფილებლად, გამოსადეგობასთან ერთად, უფლების მზღუდველი წესი უნდა წარმოადგენდეს აუცილებელ ღონისძიებას. აუცილებლობის კომპონენტი დაკმაყოფილებულად ჩაითვლება იმ შემთხვევაში, თუ დასახელებული ლეგიტიმური მიზანი იმავე ეფექტურობით ვერ მიიღწევა სხვა, ნაკლებად მზღუდველი საშუალებით. განსახილველ შემთხვევაში ერთმანეთს უპირისპირდება, ერთი მხრივ, მოვალის, მესაკუთრის კონსტიტუციით გარანტირებული საკუთრების უფლება, ხოლო, მეორე მხრივ, კრედიტორის სამართლიანი სასამართლოს ან/და საკუთრების უფლებით დაცული ინტერესი. საკონსტიტუციო სასამართლოს პრაქტიკით, უფლებათა ამგვარი კონკურენციისას „კანონმდებლის მიერ შერჩეული რეგულაცია გონივრულია, როდესაც მისი ქმედება კოლიზიური უფლებების თანაარსებობის, თანარეალიზაციის უზრუნველყოფას, უფლებებს შორის გონივრული ბალანსის დადგენას ისახავს მიზნად. ამავე დროს, როდესაც უფლებებს შორის კონფლიქტის თავიდან აცილება შეუძლებელია და კოლიზიის გადაჭრის მიზნით ხელისუფლების მიერ კონსტიტუციური უფლებების შეზღუდვა გარდაუვალი ხდება, უფლების შეზღუდვის ყველაზე ნაკლებად მკაცრი ფორმა უნდა იქნეს გამოყენებული“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2011 წლის 18 აპრილის №2/482,483,487,502 გადაწყვეტილება საქმეზე „მოქალაქეთა პოლიტიკური გაერთიანება „მოძრაობა ერთიანი საქართველოსთვის“, მოქალაქეთა პოლიტიკური გაერთიანება „საქართველოს კონსერვატიული პარტია“, საქართველოს მოქალაქეები _ ზვიად ძიძიგური და კახა კუკავა, საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაცია, მოქალაქეები - დაჩი ცაგურია და ჯაბა ჯიშკარიანი, საქართველოს სახალხო დამცველი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-32).

28. სადავო ნორმით განსაზღვრული ღონისძიების აუცილებლობის შეფასებისას, უპირველეს ყოვლისა, უნდა აღინიშნოს, რომ, ზოგადად, იძულებითი აუქციონის გამართვა ემსახურება მოვალის მიმართ არსებული კრედიტორის მოთხოვნის დაკმაყოფილების მიზანს. ამდენად, სადავო ნორმა წარმოადგენს ერთი პირის ქონების მეშვეობით მეორე პირის მოთხოვნის დაკმაყოფილების წესის ნაწილს, რომლის ფარგლებშიც სახელმწიფო მოქმედებს როგორც მოთხოვნის აღმსრულებელი და არა უშუალოდ დაინტერესებული მხარე. ასევე აღსანიშნავია, რომ ორ კერძო პირს შორის ურთიერთობის მოწესრიგებისას სახელმწიფოს მიხედულების ფარგლები შედარებით ფართოა, მკაცრად საჯარო სამართლებრივი ურთიერთობის მოწესრიგებასთან შედარებით (იხ. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2007 წლის 18 მაისის N2/1-370,382,390,402,405 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქეები - ზაურ ელაშვილი, სულიკო მაშია, რუსუდან გოგია და სხვები და საქართველოს სახალხო დამცველი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-16).

29. სადავო ურთიერთობის მოწესრიგებისას კანონმდებლის მიზანია, შექმნას მექანიზმი, რომელიც უზრუნველყოფს კრედიტორის კანონიერი მოთხოვნის დაკმაყოფილებას, მოვალის საკუთრების უფლების გაუმართლებლად და მომეტებულად შეზღუდვის გარეშე. აღნიშნულის მისაღწევად, სახელმწიფოს ამოცანას წარმოადგენს ქონების იძულებით აუქციონზე მაქსიმალურად მაღალ ფასად რეალიზაცია. აუქციონზე ქონების მაღალ ფასად რეალიზაცია ურთიერთობის მონაწილე თითოეული მხარის ინტერესებშია.

30. მართალია, სახელმწიფომ უნდა შექმნას საჯარო აუქციონის სისტემა იმგვარად, რომ მოხდეს ქონების მაქსიმალურად მაღალ ფასად რეალიზაცია, თუმცა ვერ გამოირიცხება შემთხვევები, როდესაც დაბალია ქონების შეძენის ინტერესი. აღნიშნული სხვადასხვა გარემოებით შეიძლება იყოს გამოწვეული, თუმცა ნებისმიერ შემთხვევაში არ არსებობს სახელმწიფოს კონსტიტუციური ვალდებულება, გამუდმებით ატაროს ერთი და იგივე ქონებასთან მიმართებით აუქციონი და კონკრეტული სააღსრულებო წარმოება მიმდინარეობდეს დაუსრულებელი ვადით, სანამ არ იქნება მიღწეული მოვალისთვის სასურველი შედეგი. მესაკუთრისა და კრედიტორის შეპირისპირებულ ინტერესებს შორის ბალანსის ამგვარად განსაზღვრა კრედიტორთა საკუთრების უფლებით აღიარებული მოთხოვნის უფლების დაკმაყოფილებისათვის არაეფექტური იქნებოდა.

31. გარკვეულ შემთხვევებში, ქონების რეალიზაციის უშედეგო მცდელობის შემდეგ, აღსრულების პროცესში შესაძლოა ბუნებრივად წარმოიშვას საჯარო აუქციონზე ქონების საწყის ფასად ნული ლარის განსაზღვრის საჭიროება. გარკვეულ შემთხვევებში, ქონების საწყის ფასად ნული ლარის განსაზღვრა შესაძლებელია ობიექტური აუცილებლობით იქნეს განპირობებული და მიზნის მიღწევის აუცილებელ ღონისძიებას წარმოადგენდეს. თუმცა ნულოვანი აუქციონის ჩატარების ობიექტური საჭიროება დგება მაშინ, როდესაც სახელმწიფო იღებს მის ხელთ არსებულ გონივრულ ზომებს ქონების უფრო მაღალ ფასად რეალიზაციისთვის, თუმცა უშედეგოდ. აღნიშნულიდან გამომდინარე, მოცემულ შემთხვევაში უნდა შეფასდეს, არსებული საკანონმდებლო რეგულირების ფარგლებში აუქციონზე საწყის ფასად ნული ლარის განსაზღვრამდე, რამდენად იღებს აღსრულების ეროვნული ბიურო გონივრულ ზომებს ქონების უფრო მაღალ ფასად რეალიზებისათვის.

32. ამავდროულად, იძულებითი აუქციონის ჩატარება და ამ გზით, ქონების რეალიზება მნიშვნელოვან ადამიანურ თუ მატერიალურ რესურსს უკავშირდება. გარკვეულ შემთხვევაში, ქონების საბაზრო ღირებულების ან სხვა მახასიათებლის გათვალისწინებით, შესაძლოა, არაგონივრული იყოს სახელმწიფოს დავალდებულება ქონების რეალიზებისათვის ჩაატაროს 3 აუქციონი. ადმინისტრაციული რესურსების დაზოგვა ის მნიშვნელოვანი საჯარო ინტერესია, რომლის დაცვის მიზნით ქონების ნულოვან აუქციონზე რეალიზება გარკვეულ შემთხვევაში შესაძლოა, კონსტიტუციის შესაბამის მოწესრიგებად ჩაითვალოს. ამასთან, თითოეული ამგვარი გადაწყვეტა დამოუკიდებლად დაექვემდებარება შემოწმებას კონსტიტუციურობის თვალსაზრისით.

33. თუმცა, განსახილველ შემთხვევაში საკონსტიტუციო სასამართლო მხედველობაში მიიღებს იმ გარემოებას, რომ სადავო რეგულირება სწორედ ისეთ შემთხვევას შეეხება, როდესაც ქონების რეალიზების მიზნით სახელმწიფო ატარებს 3 აუქციონს, ანუ ქონების უფრო მაღალ ფასად რეალიზაციის ზომების მიღებას, ამ თვალსაზრისით, სახელმწიფო არ უპირისპირებს რესურსების დაზოგვის ინტერესს. ამგვარად, საკონსტიტუციო სასამართლო შეაფასებს, იმავე ადმინისტრაციული რესურსების ხარჯვის პირობებში (როდესაც ქონების რეალიზებისათვის იმართება 3 აუქციონი), რამდენად არსებობს ლეგიტიმური მიზნის მიღწევის შესაძლებლობა მოსარჩელის უფლების უფრო ნაკლებად მზღუდავი საშუალებით.

4.2.4.1. სახელმწიფოს ვალდებულება საჯარო აუქციონის პროცესში

34. როგორც უკვე აღინიშნა, ნულოვანი აუქციონის ჩატარების გადაწყევტილების მიღება ხდება პირველი და პირველი განმეორებითი აუქციონის უშედეგოდ დასრულების შემდეგ. ამდენად, უნდა შეფასდეს, ხსენებული ორი აუქციონის უშედეგოდ დასრულება რამდენად გამოდგება გონივრულ საფუძვლად, რათა დავასკვნათ, რომ საჭიროა აუქციონზე საწყის ფასად ნული ლარის განსაზღვრა.

35. ზოგადად, ქონების ეფექტურად რეალიზებაზე გავლენა სხვადასხვა ფაქტორებმა შეიძლება მოახდინოს. ზოგიერთი მათგანი დამოკიდებულია აღსრულების ეროვნული ბიუროს მოქმედებებზე, ზოგი კი მისგან დამოუკიდებლად არსებობს. მაგალითად, ის ფაქტი, რომ ქონების იძულებით, მესაკუთრის ნების საწინააღმდეგოდ რეალიზება ხდება, შეიძება გავლენას ახდენდეს ქონების შემძენის განწყობაზე და გარკვეულწილად ქონების შეძენისაგან თავის შეკავებისკენაც კი უბიძგებდეს მას. თუმცა მსგავს ფაქტორებზე აღსრულების წესის ზეგავლენა ნაკლებად მნიშვნელოვანია, ისინი არსებობენ იმისდა მიუხედავად, თუ რა წესით მოახდენს ბიურო აღსრულებას. შესაბამისად, მსგავსი ფაქტორები არარელევანტურია იმის შეფასებისას, თუ რამდენად მიიღო აღსრულების ეროვნულმა ბიურომ სათანადო ზომები ქონების რეალიზაციისათვის.

36. ქონების რეალიზაციის პროცესის ეფექტურად წარმართვა შეიძლება უკავშირდებოდეს სხვადასხვა გარემოებას. საკონსტიტუციო სასამართლოს ამოცანას არ წარმოადგენს ამ პროცესის სრულყოფილი ანალიზი და ქონების რეალიზაციის პროცესში აღმასრულებლის მიერ განხორციელებული თითოეული ქმედების ეფექტურობის შეფასება. იმ პირობებში, როდესაც მოსარჩელე მხარეს არ მიუთითებია კონკრეტულ გარემოებებზე, რომლებმაც შესაძლოა ხელი შეუშალოს პირველ და პირველ განმეორებით აუქციონზე ქონების სათანადო ფასად რეალიზაციას, სასამართლო ყურადღებას გაამახვილებს მხოლოდ იმ ფაქტორებზე, რომლებიც იმთავითვე ცხადია, რომ მნიშვნელოვან გავლენას ახდენენ ქონების რეალიზების პროცესზე. აშკარად გამოკვეთილი ფაქტორები, რომლებიც პირდაპირ გავლენას ახდენს ქონების რეალიზაციის პროცესზე,არის: აუდიტორია, რომლისთვისაც ხელმისაწვდომია ქონების შეძენა, ქონების შეძენის პროცედურის, უშუალოდ იძულებით აუქციონში მონაწილეობის მიღების შესაძლებლობის სიმარტივე და ქონების გასაყიდი ფასის განსაზღვრა. თუ აღსრულების ეროვნული ბიურო მარტივად ხელმისაწვდომი პროცედურის ფარგლებში უზრუნველყოფს სათანადო აუდიტორიისათვის ქონების გონივრულ ფასად შეთავაზებას და იგი მაინც არ იყიდება, შეგვიძლია ვივარაუდოთ, რომ მიღებულია გონივრული ზომები ქონების საბაზრო ან მასთან მიახლოებულ ფასად რეალიზაციისათვის და, შესაბამისად, აუქციონის უშედეგოდ დასრულების შემდეგ დასაშვებია ნულოვანი აუქციონის ჩატარება.

37. კანონმდებლობით განსაზღვრულ საჯარო აუქციონში მონაწილეობის პროცედურები უზრუნველყოფს ყველა დაინტერესებული პირისთვის რეალურ შესაძლებლობას, უშუალოდ მიიღოს მონაწილეობა და შეიძინოს სარეალიზაციოდ შეთავაზებული ქონება. შესაბამისად, ამ პროცედურულ საკითხებთან მიმართებით, საქმის განხილვის პროცესში არ გამოკვეთილა გარემოებები, რომლებიც სასამართლოს მიანიშნებდა, რომ სახელმწიფო არ იღებს იმგვარ აუცილებელ ზომებს, რომელიც საბოლოოდ ქონების პირველი და პირველი განმეორებითი აუქციონის უშედეგოდ დასრულების პრევენციას მოახდენდა. ამდენად, უნდა შეფასდეს, რამდენად არის აუქციონზე სარეალიზაციო ქონების საწყისი ფასის გამოთვლის არსებული მექანიზმი გონივრული. უზრუნველყოფს თუ არა ეს უკანასკნელი ქონებით დაინტერესებული პირებისთვის მის რეალურ ღირებულებასთან ახლოს მდგომ ფასად შეთავაზებას.

4.2.4.2. საბაზრო ფასის გამოთვლის წესი

38. „იძულებითი აუქციონის ჩატარების ფორმების, წესისა და პროცედურების დამტკიცების შესახებ“ საქართველოს იუსტიციის მინისტრის 2011 წლის 31 იანვრის №21 ბრძანების №1 დანართის მე-3 მუხლის პირველი პუნქტის თანახმად, „პირველ აუქციონზე ქონების საწყისი ფასი შეადგენს ქონების შეფასების აქტში მითითებული საბაზრო ღირებულების 75%-ს“. ხოლო ამავე მუხლის მე-2 პუნქტი მიუთითებს, რომ „პირველ განმეორებით აუქციონზე ქონების საწყისი ფასი შეადგენს ქონების შეფასების აქტში მითითებული საბაზრო ღირებულების 50%-ს“. ყადაღადადებული მოძრავი ქონების შეფასების საკითხებს არეგულირებს „სააღსრულებო წარმოებათა შესახებ“ საქართველოს კანონის 47-ე მუხლი. მისი პირველი პუნქტის თანახმად, თუკი ქონების აღწერის დროს შესაძლებელია ქონების ღირებულების განსაზღვრა, მისი საბაზრო ღირებულება აღინიშნება ქონების აღწერისა და დაყადაღების აქტში. ამავე მუხლის მე-2 პუნქტი კი ადგენს, რომ „თუ ქონების აღწერისას ფასების დადგენა შეუძლებელია, ქონებას ყადაღის დადების რეგისტრაციის შემდეგ შეაფასებს აღსრულების ეროვნული ბიურო ან აღსრულების ეროვნული ბიუროს დავალებით სხვა კომპეტენტური პირი“. ამდენად, ქონების საბაზრო ფასის განსაზღვრა ხდება ან ქონების აღწერის პროცესში აღმასრულებლის მიერ, ან/და მოგვიანებით, აღსრულების ეროვნული ბიუროს ან/და მისი დავალებით სხვა პირის მიერ. აღსრულების შესახებ კანონი ან/და იუსტიციის მინისტრის სადავო ბრძანება არ შეიცავს დამატებით მითითებებს ქონების შეფასებისას მისი საბაზრო ფასის განსაზღვრის შესახებ.

39. საქართველოს იუსტიციის მინისტრის 2014 წლის 6 მაისის №24 ბრძანებით დამტკიცებული „საქართველოს იუსტიციის სამინისტროს მმართველობის სფეროში მოქმედი საჯარო სამართლის იურიდიული პირის – აღსრულების ეროვნული ბიუროს დებულების“ მე-12 მუხლის თანახმად, ქონების შეფასება და შესაბამისი დასკვნის მომზადება წარმოადგენს შეფასების სამსახურის ერთ-ერთ ფუნქციას. აღსრულების ეროვნული ბიუროს შეფასების სამსახურის მიერ ქონების ღირებულების შეფასების წესები და პროცედურები განისაზღვრება შეფასების სამსახურის დებულებით. დასახელებული აქტი ადგენს იმ მეთოდოლოგიას, რომლითაც უნდა შეფასდეს უძრავი ქონების, მოძრავი ქონების, აგრეთვე ბიზნესის ღირებულება. ამავე დებულებით არის განსაზღვრული ის ზოგადი პრინციპები, რომელთა დაცვითაც მოქმედებენ შემფასებლები კონკრეტული უძრავი ქონების ღირებულების განსაზღვრისას. შეფასების სამსახურის დებულების დანართი №1 უძრავი ქონების შეფასების დასკვნას და მისი შეფასების მახასიათებლებს ითვალისწინებს. ამასთან, აღნიშნულ დანართში გათვალისწინებულია შეფასების პროცესში არსებული შეზღუდვები და დაშვებები. ეს შეზღუდვები და დაშვებები მოქმედებს ნებისმიერი შეფასების მეთოდის გამოყენებისას. რაც შეეხება უშუალოდ დაშვების შინაარსს, დებულების მითითებული დანართი ადგენს, რომ „ამ შეფასების მიზნებისათვის იგულისხმება, რომ ეს შესაფასებელი ქონება არ არის დატვირთული არანაირი შეზღუდვებით და სასესხო ვალდებულებებით“.

40. სხდომაზე დაკითხულმა მოწმემ დაადასტურა, რომ პრაქტიკაში ქონების საწყისი ფასის განსაზღვრისას გარდამავალი უფლებები საერთოდ არ გაითვალისწინება. ამრიგად, საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლო ადგენს, რომ ქონების საბაზრო ღირებულების გამოთვლისას პრაქტიკაში მხედველობაში არ მიიღება დასახელებული გარდამავალი უფლებები. აღსანიშნავია, რომ ამგვარი პრაქტიკა განპირობებულია მოქმედი კანონმდებლობით. „სააღსრულებო წარმოებათა შესახებ“ საქართველოს კანონი, „იძულებითი აუქციონის ჩატარების ფორმების, წესისა და პროცედურების დამტკიცების შესახებ“ საქართველოს იუსტიციის მინისტრის ბრძანება და არც რომელიმე სხვა საკანონმდებლო თუ კანონქვემდებარე აქტი არ შეიცავს სათანადო გარანტიას, რომელიც უზრუნველყოფდა ქონების საბაზრო ღირებულების გამოთვლისას გარდამავალი უფლებების მხედველობაში მიღებას. აღნიშნულიდან გამომდინარე, აშკარაა, რომ კანონმდებლობა უშვებს, იძულებით აუქციონზე ნივთის სარეალიზაციოდ გატანისას, მისი საბაზრო ფასის გამოთვლა და შესაბამისი საწყისი ფასის განსაზღვრა მოხდეს ქონებაზე არსებული გარდამავალი უფლებების გათვალისწინების გარეშე.

41. ქონების გასხვისებისას ამ ქონებაზე გარდამავალი უფლებების არსებობა გულისხმობს, რომ ის არის დატვირთული გარკვეული სანივთო უფლებით, რომელიც ამ ნივთის გასხვისების შემთხვევაშიც კი მიჰყვება მას. ბუნებრივია, ამგვარი უფლებრივი ნაკლის არსებობა შემძენს ვერ გადააქცევს მესამე პირის მოთხოვნის ადრესატად, თუმცა ის ასევე გულისხმობს, რომ დასახელებულ მესამე პირს გააჩნია კანონიერი უფლება, სწორედ შემძენის საკუთრებაში გადასული ქონების მეშვეობით დაიკმაყოფილოს საკუთარი მოთხოვნა. მაშინ, როდესაც თავისუფალი არჩევანის პირობებში დაინტერესებულ პირს აქვს ერთი და იმავე მახასიათებლების მქონე, ერთი მხრივ, უფლებრივად უნაკლო, ხოლო, მეორე მხრივ, უფლებრივი ნაკლის მქონე ნივთის შეძენის შესაძლებლობა იდენტურ ფასად, ბუნებრივი და მოსალოდნელია, რომ სწორედ უფლებრივი ნაკლის არმქონე ნივთის შეძენა არის მისთვის გაცილებით მომგებიანი და რაციონალური. ამდენად, ცხადია, რომ ნივთზე უფლებრივი ნაკლის არსებობა, თავად ნაკლის ხასიათიდან თუ უფლებამოსილი მესამე პირების მოთხოვნის მოცულობიდან გამომდინარე, მნიშვნელოვან გავლენას ახდენს ამ ნივთის ღირებულების თავისუფალი ბაზრის პირობებში განსაზღვრაზე. ამგვარი უფლებრივი ნაკლის არსებობის პირობებში იკლებს ნივთის ღირებულება.

42. რიგ შემთხვევებში, შესაძლებელია, რომ ქონებაზე არსებულ გარდამავალ უფლებასთან დაკავშირებული მოთხოვნა მნიშვნელოვნად ამცირებდეს მის რეალურ ღირებულებას. გარკვეულ შემთხვევებში გარდამავალი უფლების გათვალისწინებით ქონების რეალური ღირებულება შესაძლოა იყოს უფლებრივად უნაკლო ქონების საბაზრო ფასის 50%-ზე ნაკლებიც კი. ამდენად, მოქმედი კანონმდებლობის შესაბამისად, შესაძლოა, პირველ და პირველ განმეორებით აუქციონზე ქონების შეფასება და მისი აუდიტორიისათვის სარეალიზაციოდ შეთავაზება მოხდეს ისეთ ფასად, რომელიც მნიშვნელოვნად აღემატება მის რეალურ ღირებულებას. ამ პირობებში, საწყისი ფასის არაადეკვატურობის გამო, მაღალია ალბათობა, რომ არ განხორციელდება აუქციონზე ქონების რეალიზება. შესაბამისად, პირველი და პირველი განმეორებითი აუქციონები შეიძლება წარუმატებელი იყოს, თუმცა ხსენებული არ მიუთითებს ქონების რეალურ ფასად გაყიდვის შეუძლებლობაზე, რომელიც, იმავდროულად, შესაძლოა, მნიშვნელოვნად აღემატებოდეს ქონების საბაზრო ღირებულების 5 პროცენტს. ასეთ ვითარებაში ვერ იქნება მიჩნეული, რომ ამოწურულია ხსენებული ქონების საბაზრო ღირებულების 5 პროცენტთან შედარებით მაღალ ფასად გაყიდვის რეალური პერსპექტივა.

43. მოწმეთა, აღსრულების ეროვნული ბიუროს წარმომადგენელთა განმარტებით, როგორც წესი, მეორე განმეორებით აუქციონზე სარეალიზაციო ხშირად ხდება იმგვარი ქონების შეთავაზება, რომელიც გარდამავალი უფლებით არის დატვირთული. აღსრულების ეროვნული ბიუროს იურიდიული სამსახურის იურისტის განმარტებით, „უმეტესწილად ნულოვან აუქციონზე იყიდება ის ქონებები, რომლებსაც მიჰყვება გარდამავალი უფლება“. აღნიშნული, კიდევ ერთხელ, პრაქტიკულად ადასტურებს იძულებითი აღსრულების მიზნებისათვის ქონების საბაზრო ფასის გამოთვლის არსებული მეთოდოლოგიის ხარვეზს.

44. საკონსტიტუციო სასამართლო ასევე მხედველობაში იღებს იმ გარემოებას, რომ ქონებაზე გარდამავალი უფლების არსებობა, თავისთავად, არ განაპირობებს შემძენის ვალდებულებას, მესამე პირის მიმართ თავად შეასრულოს ის ვალდებულება, რომლის უზრუნველყოფის საშუალებადაც არის გამოყენებული მის მიერ შეძენილი ქონება. ამავე დროს, ქონების შემძენს შესაძლოა წარმოეშვას მოთხოვნა იმ პირის მიმართ, რომლის ვალდებულების დასაფარადაც მოხდება მისი საკუთრების რეალიზება. ამდენად, ბუნებრივია, რომ ქონებაზე გარდამავალი უფლების არსებობა შესაძლოა, მის ღირებულებას არ ამცირებდეს იმ მოცულობით, რა მოცულობის მოთხოვნის უზრუნველყოფის საშუალებადაცაა გამოყენებული ნივთი. აღნიშნულის გათვალისწინებით, შესაძლოა, გარკვეულ სირთულეებთან იყოს დაკავშირებული იმ ნივთის რეალური ღირებულების განსაზღვრა, რომელსაც შეძენისას გარდამავალი უფლება მიჰყვება.

45. ამ თვალსაზრისით, უპირველეს ყოვლისა, უნდა აღინიშნოს, რომ აუქციონის ჩატარების პროცესში აღსრულების ეროვნული ბიუროსათვის ცნობილია გარდამავალი უფლების არსებობის და მათი მოცულობის შესახებ. საქართველოს იუსტიციის მინისტრის სადავო ბრძანების პირველი მუხლის მე-2 პუნქტი განსაზღვრავს, თუ რას უნდა შეიცავდეს საჯარო აუქციონის ჩატარების თაობაზე ინტერნეტ-განცხადება. მისი „გ“ ქვეპუნქტის თანახმად, ინტერნეტ-განცხადება აგრეთვე უნდა შეიცავდეს „გარდამავალ უფლებათა ღირებულებას, ასეთის არსებობის შემთხვევაში“. ისინი ქონებისთვის განსაზღვრულ ღირებულებაში არ აისახება, თუმცა ინფორმაციის სახით მიეთითება აუქციონის ჩატარების თაობაზე გაკეთებულ ინტერნეტ-განცხადებაში.

46. ამავე დროს, აღსრულების ეროვნული ბიუროს შეფასების სამსახურის მიერ ქონების შეფასების პროცესი ეფუძნება გარკვეულ დაშვებებს. არსებული სამართლებრივი სივრცის პირობებში, იმის გათვალისწინებით, რომ არ არსებობს ქონების ღირებულების განსაზღვრის სათანადო საკანონმდებლო სტანდარტები, რომელიც უზრუნველყოფდა ქონების შეფასებისას გარდამავალი უფლებების მხედველობაში მიღებას, შეფასების სამსახური ხელმძღვანელობს დაშვებით, რომ „შესაფასებელი ქონება არ არის დატვირთული არანაირი შეზღუდვებით და სასესხო ვალდებულებებით“. აღნიშნული დაშვება პრაქტიკაში შედეგად იწევს ქონების სარეალიზაციო ფასად მის რეალურ ღირებულებასთან მნიშვნელოვნად აცდენილი ფასის განსაზღვრას. აშკარაა, რომ შეფასებისას შემფასებელმა შეიძლება იხელმძღვანელოს დაშვებით, რომ არსებობს გარდამავალი უფლების შედეგად შემძენის ქონებიდან მესამე პირის მოთხოვნის დაკმაყოფილების გარკვეული ალბათობა (რომლის განსაზღვრისას სახელმწიფოს მიხედულების ფარგლები ფართო იქნება) და ამავე დროს, რიგ შემთხვევებში შემძენი ვერ შეძლებს მისი ქონების რეალიზების შედეგად განცდილი ფინანსური ზარალის იმ პირისგან ანაზღაურებას, რომლის ვალდებულების დასაფარადაც გაიყიდა იგი (მოვალის გადახდისუუნარობის ან სხვა ფაქტორების გათვალისწინებით). აღნიშნული უზრუნველყოფს ქონების საწყისი ფასის მის რეალურ ღირებულებასთან მიახლოებული ოდენობით განსაზღვრას, რაც გაზრდის მისი პირველ და პირველ განმეორებით აუქციონებზე მაქსიმალურად ეფექტურად რეალიზების შესაძლებლობას. მეორე განმეორებით აუქციონზე ქონების საწყისი ფასის ნული ლარით განსაზღვრა, იმ პირობებში როდესაც პირველ განმეორებით აუქციონზე ვერ მოხდა ქონების რეალური ფასის 50 პროცენტად რეალიზება (მაშინ როდესაც ქონების შეფასება განხორციელებულია ზემოაღნიშნული ფაქტორების გათვალისწინებით), წარმოადგენს არსებულ მოდელთან შედარებით უფლების ნაკლებად მზღუდველ საშუალებას.

47. როგორც აღინიშნა, საქართველოს კონსტიტუციის მე-19 მუხლიდან გამომდინარე, სახელმწიფო ვალდებულია, დაიცვას გონივრული ბალანსი, ერთი მხრივ, ქონების მესაკუთრის, ხოლო, მეორე მხრივ, კრედიტორის ინტერესებს შორის, რათა არ მოხდეს არც ერთი მხარის უფლებრივი ინტერესის მომეტებულად შეზღუდვა. „ნულოვანი აუქციონი“ უშვებს ქონების ერთი ფასის მატების ბიჯის ღირებულებად ანუ საბაზრო ფასის 5 პროცენტად რეალიზების შესაძლებლობას. სწორედ ამიტომ სახელმწიფომ ხსენებულ საშუალებას უნდა მიმართოს მხოლოდ იმ შემთხვევაში, როცა გამოყენებულია გონივრული მექანიზმები ქონების უკეთეს ფასად რეალიზაციისთვის და ისინი უშედეგო აღმოჩნდა. როგორც უკვე აღინიშნა, მოქმედი საკანონმდებლო რეგულირება ნულოვანი აუქციონის ჩატარებას უშვებს იმ პირობებში, როდესაც მანამდე ჩატარებულ 2 აუქციონზე შესაძლოა, ქონების საწყისი ფასი მის რეალურ ღირებულებაზე მაღალიც კი ყოფილიყო. ხსენებული კი ვერ იქნება მიჩნეული ქონების ადეკვატურ ფასად რეალიზებისათვის გატარებულ გონივრულ ზომად.

48. პირველ და პირველ განმეორებით აუქციონზე ქონების საწყისი ფასის ადეკვატური ღირებულების განსაზღვრით შესაძლებელია ისეთი სისტემის შექმნა, რომელიც, ერთი მხრივ, მინიმუმ, მოქმედი სისტემის თანაბრად უზრუნველყოფს კრედიტორთა უფლებების დაცვას, ხოლო, მეორე მხრივ, ნულოვანი აუქციონს მოსარჩელის უფლების ნაკლებად მზღუდველ საშუალებად აქცევს. აღნიშნულიდან გამომდინარე, „იძულებითი აუქციონის ჩატარების ფორმების, წესისა და პროცედურების დამტკიცების შესახებ“ საქართველოს იუსტიციის მინისტრის 2011 წლის 31 იანვრის №21 ბრძანების №1 დანართის მე-3 მუხლის მე-3 პუნქტის მე-3 წინადადება არ პასუხობს აუცილებლობის მოთხოვნებს და ეწინააღმდეგება საქართველოს კონსტიტუციის მე-19 მუხლის პირველ პუნქტს.

5. გადაწყვეტილების აღსრულების გადავადება

49. სადავო ნორმის საკონსტიტუციო სასამართლოს გადაწყვეტილების გამოქვეყნებისთანავე ძალადაკარგულად ცნობის შემთხვევაში, საკითხის კონსტიტუციასთან შესაბამისად მოწესრიგებამდე, შეუძლებელი გახდება მეორე განმეორებითი აუქციონის ჩატარება (მათ შორის, იმ ქონებაზე რომელსაც რეალიზების შემთხვევაში არ მიყვება გარდამავალი სანივთო უფლებები), რამაც შესაძლოა, დააზიანოს სააღსრულებო წარმოებაში მონაწილე სუბიექტების ინტერესები. შესაბამისად, საკონსტიტუციო სასამართლო მიიჩნევს, რომ საქართველოს იუსტიციის მინისტრს უნდა მიეცეს გონივრული ვადა, რათა მან, კონსტიტუციის მოთხოვნათა შესაბამისად, მოაწესრიგოს იძულებითი აუქციონის შესაბამისი პროცედურები. ყოველივე ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 25-ე მუხლის მე-3 პუნქტზე დაყრდნობით საკონსტიტუციო სასამართლო მიიჩნევს, რომ გადაწყვეტილების გამოცხადების დროს მოქმედი „იძულებითი აუქციონის ჩატარების ფორმების, წესისა და პროცედურების დამტკიცების შესახებ“ საქართველოს იუსტიციის მინისტრის 2011 წლის 31 იანვრის №21 ბრძანების №1 დანართის მე-3 მუხლის მე-3 პუნქტის მე-3 წინადადება ძალადაკარგულად უნდა იქნეს ცნობილი 2019 წლის 31 აგვისტოდან.

III
სარეზოლუციო ნაწილი

საქართველოს კონსტიტუციის მე-60 მუხლის მე-4 პუნქტის „ა“ ქვეპუნქტისა და მე-5 პუნქტის; „საქართველოს კონსტიტუციაში ცვლილების შეტანის შესახებ“ საქართველოს 2017 წლის 13 ოქტომბრის №1324-რს საქართველოს კონსტიტუციური კანონის მე-2 მუხლის მე-4 პუნქტის; „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის მე-19 მუხლის პირველი პუნქტის „ე“ ქვეპუნქტის, 21-ე მუხლის მე-2, მე-5, მე-8 და მე-11 პუნქტების, 23-ე მუხლის პირველი პუნქტის, 25-ე მუხლის პირველი, მე-2 და მე-3 პუნქტების, 27-ე მუხლის მე-5 პუნქტის, 39-ე მუხლის პირველი პუნქტის „ა“ ქვეპუნქტის, 43-ე მუხლის პირველი, 1¹, 1², 1³, 1⁴, 1⁵, მე-2, მე-4, მე-7, მე-8, 8¹, 8², მე-11, 12¹, მე-13, მე-15 და მე-16 პუნქტების და 45-ე მუხლის საფუძველზე,

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლო

ა დ გ ე ნ ს:

1. კონსტიტუციური სარჩელი №867 („რემზი შარაძე საქართველოს იუსტიციის მინისტრის წინააღმდეგ“) დაკმაყოფილდეს და არაკონსტიტუციურად იქნეს ცნობილი „იძულებითი აუქციონის ჩატარების ფორმების, წესისა და პროცედურების დამტკიცების შესახებ“ საქართველოს იუსტიციის მინისტრის 2011 წლის 31 იანვრის №21 ბრძანების №1 დანართის მე-3 მუხლის მე-3 პუნქტის მე-3 წინადადება საქართველოს კონსტიტუციის მე-19 მუხლის პირველ პუნქტთან მიმართებით.

2. არაკონსტიტუციური ნორმა ძალადაკარგულად იქნეს ცნობილი 2019 წლის 31 აგვისტოდან.

3. გადაწყვეტილება ძალაშია საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს ვებგვერდზე გამოქვეყნების მომენტიდან.

4. გადაწყვეტილება საბოლოოა და გასაჩივრებას ან გადასინჯვას არ ექვემდებარება.

5. გადაწყვეტილების ასლი გაეგზავნოს მხარეებს, საქართველოს პარლამენტს, საქართველოს პრეზიდენტს, საქართველოს მთავრობას და საქართველოს უზენაეს სასამართლოს.

6. გადაწყვეტილება დაუყოვნებლივ გამოქვეყნდეს საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს ვებგვერდზე და გაეგზავნოს „საქართველოს საკანონმდებლო მაცნეს“.

კოლეგიის წევრები:

თეიმურაზ ტუღუში

ირინე იმერლიშვილი

მანანა კობახიძე

თამაზ ცაბუტაშვილი