კოლეგიის შემადგენლობა:

თეიმურაზ ტუღუში - სხდომის თავმჯდომარე;

ირინე იმერლიშვილი - წევრი;

მანანა კობახიძე - წევრი, მომხსენებელი მოსამართლე;

თამაზ ცაბუტაშვილი - წევრი.

სხდომის მდივანი: მანანა ლომთათიძე.

საქმის დასახელება: საქართველოს მოქალაქეები - სოფიკო ვერძეული, გურამ იმნაძე და გიორგი გვიმრაძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ.

დავის საგანი: ა) „პოლიციის შესახებ“ საქართველოს კანონის 24-ე მუხლის პირველი და მე-2 პუნქტების კონსტიტუციურობა საქართველოს კონსტიტუციის მე-18 მუხლის პირველ პუნქტთან მიმართებით; ბ) „პოლიციის შესახებ“ საქართველოს კანონის 24-ე მუხლის მე-4 პუნქტის კონსტიტუციურობა საქართველოს კონსტიტუციის მე-18 მუხლის პირველ პუნქტთან და მე-20 მუხლის პირველ პუნქტთან მიმართებით.

საქმის განხილვის მონაწილენი: მოსარჩელე, ამასთან მოსარჩელე გიორგი გვიმრაძის წარმომადგენელი - გურამ იმნაძე, მოსარჩელე სოფიკო ვერძეულის წარმომადგენელი - მარიამ ბეგაძე; მოპასუხის, საქართველოს პარლამენტის წარმომადგენლები - ქრისტინე კუპრავა და გიორგი ჩიფჩიური.

I
აღწერილობითი ნაწილი

1. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2017 წლის 21 თებერვალს კონსტიტუციური სარჩელით (რეგისტრაციის №872) მომართეს საქართველოს მოქალაქეებმა - სოფიკო ვერძეულმა, გურამ იმნაძემ და გიორგი გვიმრაძემ. კონსტიტუციური სარჩელი არსებითად განსახილველად მიღების საკითხის გადასაწყვეტად საკონსტიტუციო სასამართლოს მეორე კოლეგიას გადაეცა 2017 წლის 23 თებერვალს. №872 კონსტიტუციური სარჩელის არსებითად განსახილველად მიღების საკითხის გადასაწყვეტად საკონსტიტუციო სასამართლოს მეორე კოლეგიის განმწესრიგებელი სხდომა, ზეპირი მოსმენით, გაიმართა 2017 წლის 7 ივნისს.

2. №872 კონსტიტუციურ სარჩელში საკონსტიტუციო სასამართლოსათვის მიმართვის სამართლებრივ საფუძვლად მითითებულია: საქართველოს კონსტიტუციის 42-ე მუხლის პირველი პუნქტი, 89-ე მუხლის პირველი პუნქტის „ვ“ ქვეპუნქტი; „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის მე-19 მუხლის პირველი პუნქტის „ე“ ქვეპუნქტი, 39-ე მუხლის პირველ პუნქტის „ა“ ქვეპუნქტი; „საკონსტიტუციო სამართალწარმოების შესახებ“ საქართველოს კანონის პირველი მუხლის მე-2 პუნქტი.

3. „პოლიციის შესახებ“ საქართველოს კანონის 24-ე მუხლის პირველი პუნქტი ადგენს სპეციალური საპოლიციო კონტროლის განხორციელების საფუძვლებსა და მიზნებს. ამავე მუხლის მე-2 პუნქტის მიხედვით, „სპეციალური საპოლიციო კონტროლი არის პოლიციის მიერ წინასწარ შერჩეულ ტერიტორიაზე და განსაზღვრული დროით, აგრეთვე გადაუდებელი აუცილებლობის შემთხვევაში შესაბამის ტერიტორიაზე და სათანადო დროით, ამ მუხლის პირველი პუნქტით გათვალისწინებული მიზნის მისაღწევად განხორციელებული შემოწმება“. „პოლიციის შესახებ“ საქართველოს კანონის 24-ე მუხლის მე-4 პუნქტის თანახმად, „სპეციალური საპოლიციო კონტროლისას ხორციელდება ამ კანონის 22-ე მუხლის პირველი და მე-5 პუნქტებით გათვალისწინებული შემოწმება და დათვალიერება“.

4. საქართველოს კონსტიტუციის მე-18 მუხლის პირველი პუნქტი ადგენს ადამიანის თავისუფლების ხელშეუხებლობის უფლებას, ხოლო მე-20 მუხლის პირველი პუნქტის თანახმად: „ყოველი ადამიანის პირადი ცხოვრება, პირადი საქმიანობის ადგილი, პირადი ჩანაწერი, მიმოწერა, საუბარი სატელეფონო და სხვა სახის ტექნიკური საშუალებით, აგრეთვე ტექნიკური საშუალებებით მიღებული შეტყობინებანი ხელშეუხებელია. აღნიშნული უფლებების შეზღუდვა დაიშვება სასამართლოს გადაწყვეტილებით ან მის გარეშეც, კანონით გათვალისწინებული გადაუდებელი აუცილებლობისას“.

5. კონსტიტუციურ სარჩელში აღნიშნულია, რომ „პოლიციის შესახებ“ საქართველოს კანონის 24-ე მუხლის პირველი პუნქტის ჩანაწერი „ჩადენილია ან ჩადენილი იქნება დანაშაული ან სხვა სამართალდარღვევა“ ბუნდოვანია და იძლევა მისი სხვადასხვა, მათ შორის, კონსტიტუციის საწინააღმდეგო შინაარსით წაკითხვის შესაძლებლობას. კონსტიტუციური სარჩელის მიხედვით, „პოლიციის შესახებ“ საქართველოს კანონის 24-ე მუხლის პირველი პუნქტი განიმარტება იმგვარად, რომ სპეციალურ საპოლიციო კონტროლს შესაძლოა საფუძვლად დაედოს ნებისმიერი სიმძიმის დანაშაული ან სამართალდარღვევის ჩადენა ან შესაძლო ჩადენაზე ვარაუდი. ამდენად, მოსარჩელე მხარე მიიჩნევს, რომ სპეციალური საპოლიციო კონტროლის დაწყებისათვის დადგენილი სტანდარტი ვერ აკმაყოფილებს განჭვრეტადობის მოთხოვნებს და ქმნის საქართველოს კონსტიტუციის მე-18 მუხლის პირველი პუნქტით დაცული უფლების დარღვევის რისკს.

6. მოსარჩელე მხარე მიუთითებს, რომ 2016 წელს სპეციალური საპოლიციო კონტროლი 4-ჯერ განხორცილდა საქართველოს მთელ ტერიტორიაზე. მისი თქმით, „პოლიციის შესახებ“ საქართველოს კანონის 24-ე მუხლის მე-2 პუნქტში გამოყენებული ტერმინი „წინასწარ შერჩეულ ტერიტორიაზე“ განიმარტება იმდაგვარად, რომ სპეციალური საპოლიციო კონტროლი ხორციელდება არა კონკრეტულ ტერიტორიაზე, არამედ მთელი ქვეყნის მასშტაბით. მითითებული ნორმიდან გამომდინარე, მოსარჩელისთვის ასევე პრობლემურია სპეციალური საპოლიციო კონტროლის ხანგრძლივობა, ვინაიდან კანონი არ აწესებს აღნიშნული ღონისძიების ხანგრძლივობის ზედა ზღვარს. კონსტიტუციური სარჩელის თანახმად, სადავო ნორმა უფლებამოსილ პირს ანიჭებს დისკრეციულ უფლებამოსილებას სპეციალური საპოლიციო კონტროლს დაქვემდებარებული ტერიტორიისა და ხანგრძლივობის განსაზღვრის თვალსაზრისით. მოსარჩელის აზრით, ეს უფლებამოსილება არ არის შეზღუდული თანაზომიერების პრინციპით, რაც არღვევს საქართველოს კონსტიტუციის მე-18 მუხლის პირველი პუნქტის მოთხოვნებს.

7. კონსტიტუციური სარჩელის მიხედვით, „პოლიციის შესახებ“ საქართველოს კანონის 24-ე მუხლის მე-4 პუნქტის საფუძველზე, სპეციალური საპოლიციო კონტროლისას ხორციელდება ამავე კანონის 22-ე მუხლის პირველი და მე-5 პუნქტებით გათვალისწინებული შემოწმება და დათვალიერება. კერძოდ, მხოლოდ სპეციალურ საპოლიციო კონტროლს დაქვემდებარებულ ტერიტორიაზე ფიზიკურად ყოფნა შეიძლება გახდეს პირის ზედაპირული შემოწმების, ავტომანქანის დათვალიერების საფუძველი, ყოველგვარი ინდივიდუალური ეჭვის გარეშე. მოსარჩელე აღნიშნავს, რომ აღნიშნული საპოლიციო კონტროლის მექანიზმების გამოყენებისთვის აუცილებელია პირის ფიზიკური შეჩერება, რაც, თავის მხრივ, მიუთითებს, რომ სადავო ნორმებს გააჩნიათ მიმართება საქართველოს კონსტიტუციის მე-18 მუხლთან მიმართებით.

8. მოსარჩელე მხარის განმარტებით, „პოლიციის შესახებ“ საქართველოს კანონის 24-ე მუხლის მე-4 პუნქტის საფუძველზე, სპეციალური საპოლიციო კონტროლისას გამოიყენება შემოწმებისა და დათვალიერების საპოლიციო ღონისძიებები. მოსარჩელის აზრით, აღნიშნული ღონისძიებების გამოყენება, საპოლიციო კონტროლის დაწესების ბუნდოვანი საფუძვლებისა და ფაქტობრივად შეუზღუდავი დისკრეციული უფლებამოსილების კონტექსტში, არღვევს საქართველოს კონსტიტუციის მე-20 მუხლის პირველ პუნქტს.

9. საკუთარი არგუმენტაციის გასამყარებლად, მოსარჩელე მხარე იშველიებს საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს პრაქტიკას, აგრეთვე სხვა ქვეყნების გამოცდილებას და მიიჩნევს, რომ სადავო ნორმები არაკონსტიტუციურად უნდა იქნეს ცნობილი.

10. №872 კონსტიტუციური სარჩელის არსებითად განსახილველად მიღების საკითხის გადასაწყვეტად გამართულ განმწესრიგებელ სხდომაზე, მოსარჩელე მხარემ შეამცირა სასარჩელო მოთხოვნა იმ ნაწილში, რომელიც შეეხება „პოლიციის შესახებ“ საქართველოს კანონის 24-ე მუხლის მე-3 პუნქტის კონსტიტუციურობას საქართველოს კონსტიტუციის მე-18 მუხლის პირველ პუნქტთან მიმართებით.

11. მოპასუხე მხარის აზრით, სპეციალური საპოლიციო კონტროლი რეალურად შემოიფარგლება ზედაპირული შემოწმებით და სატრანსპორტო საშუალების დათვალიერებით, რაც ვერ იქნება განხილული საქართველოს კონსტიტუციის მე–18 მუხლით დაცულ სიკეთესთან კავშირში, რომელიც იცავს ადამიანის თავისუფლებას. მოპასუხე მხარე აღნიშნავს, რომ სადავო ნორმებით მოცემული რეგულირება არ არის მიმართული კონსტიტუციის მე–18 მუხლის პირველი პუნქტით გარანტირებული ფიზიკური თავისუფლების უფლების შეზღუდვისაკენ.

12. მოპასუხე მხარის განმარტებით, მოსარჩელე „პოლიციის შესახებ“ საქართველოს კანონის 24-ე მუხლის მე-4 პუნქტს განიხილავს საპოლიციო კონტროლის დაწესებისა და განხორციელების წესის დამდგენ რეგულირებასთან კავშირში, მაშინ როდესაც უშუალოდ სადავო ნორმის შინაარსი მხოლოდ საპოლიციო კონტროლის დროს გამოსაყენებელი საპოლიციო მექანიზმების დადგენით ამოიწურება. აქედან გამომდინარე, პარლამენტის წარმომადგენელი აღნიშნავს, რომ „პოლიციის შესახებ“ საქართველოს კანონის 24-ე მუხლოს მე-4 პუნქტს არ გააჩნია მოსარჩელე მხარისთვის პრობლემური ნორმატიული შინაარსი.

13. წარმოდგენილი არგუმენტაციიდან გამომდინარე, მოპასუხე მხარე მიიჩნევს რომ კონსტიტუციური სარჩელი ვერ აკმაყოფილებს დასაბუთებულობის მოთხოვნებს და არ უნდა იქნეს მიღებული არსებითად განსახილველად.

II
სამოტივაციო ნაწილი

1. კონსტიტუციური სარჩელის არსებითად განსახილველად მისაღებად აუცილებელია, იგი აკმაყოფილებდეს „საკონსტიტუციო სამართალწარმოების შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-16 და მე-18 მუხლებით დადგენილ მოთხოვნებს. აღნიშნული კანონის მე-16 მუხლის პირველი პუნქტის „ე“ ქვეპუნქტის შესაბამისად, მოსარჩელემ კონსტიტუციურ სარჩელში უნდა მოიყვანოს ის მტკიცებულებები, რომლებიც ადასტურებენ სარჩელის საფუძვლიანობას, ანუ კონსტიტუციური სარჩელი დასაბუთებული უნდა იყოს. აღნიშნული მოთხოვნის შეუსრულებლობის შემთხვევაში, საკონსტიტუციო სასამართლო „საკონსტიტუციო სამართალწარმოების შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-18 მუხლის „ა“ ქვეპუნქტის შესაბამისად, კონსტიტუციურ სარჩელს ან სასარჩელო მოთხოვნის შესაბამის ნაწილს არ მიიღებს არსებითად განსახილველად. საკონსტიტუციო სასამართლოს დადგენილი პრაქტიკის თანახმად, კონსტიტუციური სარჩელის დასაბუთებულად მიჩნევისთვის „აუცილებელია, მასში გამოკვეთილი იყოს აშკარა და ცხადი შინაარსობრივი მიმართება სადავო ნორმასა და კონსტიტუციის იმ დებულებას შორის, რომლებთან დაკავშირებითაც მოსარჩელე მოითხოვს სადავო ნორმების არაკონსტიტუციურად ცნობას (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2009 წლის 10 ნოემბრის N1/3/469 განჩინება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქე კახაბერ კობერიძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-1).

2. მოსარჩელე მხარე მიიჩნევს, რომ „პოლიციის შესახებ“ საქართველოს კანონის 24-ე მუხლის პირველი, მე-2 და მე-4 პუნქტები ეწინააღმდეგება საქართველოს კონსტიტუციის მე-18 მუხლის პირველ პუნქტს. მოსარჩელის აზრით, სპეციალური საპოლიციო კონტროლის ჩატარების საფუძვლები არის ბუნდოვანი, იძლევა არაერთგვაროვანი ინტერპრეტაციის შესაძლებლობას, ხოლო ამგვარ განუჭვრეტელ საფუძვლებზე დაყრდნობით, სპეციალური საპოლიციო კონტროლის ჩატარება იწვევს საქართველოს კონსტიტუციის მე-18 მუხლის პირველი პუნქტით გათვალისწინებული თავისუფლების უფლების დარღვევას.

3. „პოლიციის შესახებ“ საქართველოს კანონის 24-ე მუხლის პირველი პუნქტის თანახმად, „პირის, ნივთის ან სატრანსპორტო საშუალების სპეციალური საპოლიციო კონტროლი ხორციელდება იმ შემთხვევაში, თუ არსებობს საკმარისი საფუძველი ვარაუდისთვის, რომ ჩადენილია ან ჩადენილი იქნება დანაშაული ან სხვა სამართალდარღვევა“. ეს ნორმა ადგენს, პირის, ნივთის ან სატრანსპორტო საშუალების სპეციალური საპოლიციო კონტროლის ჩატარების საფუძვლებს. ამავე მუხლის მე-2 პუნქტი განსაზღვრავს სპეციალური საპოლიციო კონტროლს დაქვემდებარებული ტერიტორიისა და კონტროლის ხანგრძლივობას, ხოლო „პოლიციის შესახებ“ საქართველოს კანონის 24-ე მუხლის მე-4 პუნქტის მიხედვით, „სპეციალური საპოლიციო კონტროლისას ხორციელდება ამ კანონის 22-ე მუხლის პირველი და მე-5 პუნქტებით გათვალისწინებული შემოწმება და დათვალიერება.“

4. დასახელებული სადავო ნორმების შინაარსის ანალიზი ცხადჰყოფს, რომ სპეციალური საპოლიციო კონტროლის დროს გამოიყენება მხოლოდ მითითებული საპოლიციო ღონისძიებები (შემოწმება და დათვალიერება). ამდენად, სპეციალური საპოლიციო კონტროლის უფლების შემზღუდველი ბუნება სწორედ აღნიშნული საპოლიციო ღონისძიებების შინაარსის გათვალისწინებით უნდა შეფასდეს. შემოწმებისა და დათვალიერების ცნებას განსაზღვრავს „პოლიციის შესახებ“ საქართველოს კანონის 22-ე მუხლი. კერძოდ, აღნიშნული მუხლის პირველი პუნქტის მიხედვით, „პირის ზედაპირული შემოწმება გულისხმობს მისი ტანსაცმლის მხოლოდ გარე ზედაპირზე ხელით, სპეციალური ხელსაწყოთი ან საშუალებით შეხებას“, ხოლო ამავე მუხლის მე-5 პუნქტის მიხედვით, „ნივთის ან სატრანსპორტო საშუალების ზედაპირული დათვალიერება გულისხმობს ნივთის ან/და სატრანსპორტო საშუალების ვიზუალურ დათვალიერებას, სატრანსპორტო საშუალების შემთხვევაში − აგრეთვე მისი საბარგულის ვიზუალურ დათვალიერებას“.

5. მოსარჩელე მხარე მიუთითებს, რომ ხსენებული საპოლიციო ღონისძიებების გამოყენებისთვის, აუცილებელია პირის ფიზიკური შეჩერება, რაც საქართველოს კონსტიტუციის მე-18 მუხლის პირველი პუნქტით დაცულ უფლებაში ჩარევას წარმოადგენს. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს განმარტებით, „საქართველოს კონსტიტუციის მე-18 მუხლის პირველი პუნქტით გათვალისწინებული „ადამიანის თავისუფლება“… გულისხმობს ადამიანის ფიზიკურ თავისუფლებას, მის უფლებას თავისუფლად გადაადგილდეს ფიზიკურად, თავისი ნების შესაბამისად, იმყოფებოდეს ან არ იმყოფებოდეს რომელიმე ადგილზე.“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2009 წლის 6 აპრილის N2/1/415 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს სახალხო დამცველი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-2). ბუნებრივია, როგორც შემოწმების, ისე დათვალიერების საპოლიციო ღონისძიების გამოყენებას, შედეგად მოჰყვება პირის ფიზიკური შეჩერება შესაბამისი ღონისძიების დასრულებამდე, რაც ცალკე აღებული შეიძლება წარმოადგენდეს პირის ფიზიკური თავისუფლების შეზღუდვას. თუმცა, მნიშვნელოვანია ერთმანეთისგან გაიმიჯნოს უფლების შეზღუდვა და უფლების შეზღუდვიდან მომდინარე ეფექტები. საქართველოს კონსტიტუციის მეორე თავით დაცულ რომელიმე უფლების შეზღუდვა ხშირ შემთხვევაში გარკვეულ გავლენას ახდენს სხვა კონსტიტუციურ უფლებაზე. თუმცა ეს თავისთავად არ ნიშნავს თავად ამ უფლებით დაცულ სფეროში ჩარევას, მის შეზღუდვას. საკონსტიტუციო სასამართლომ სადავო ნორმა უნდა შეაფასოს იმ კონსტიტუციურ უფლებასთან, რომლის შეზღუდვისკენაც არის იგი მიმართული, და არა იმ უფლებასთან, რომლის შეზღუდვაც გვერდითი ეფექტის სახით მოჰყვება მას.

6. მოცემულ შემთხვევაში უფლების შეზღუდვა გამოიხატება პირის მიმართ შემოწმების და დათვალიერების საპოლიციო მოქმედების განხორციელებაში. როგორც პირის ზედაპირული შემოწმება, ისე ნივთის, სატრანსპორტო საშუალების და მისი საბარგულის დათვალიერება, შესაძლოა ზღუდავდეს პირადი ცხოვრების რომელიმე უფლებრივ კომპონენტს, თუმცა აღნიშნული საპოლიციო ღონისძიებები არ არის მიმართული პირის ფიზიკური თავისუფლების შეზღუდვისკენ. ბუნებრივია, პირის ტანსაცმელსა და ავტომობილს ვერ შეამოწმებენ მისი შეჩერების გარეშე, თუმცა, ამ შემთხვევაში შეჩერება უფლების შეზღუდვის გვერდით ეფექტს წარმოადგენს და მისი კონსტიტუციურობა დამოკიდებულია თავად შემოწმების და დათვალიერების უფლებამოსილების კონსტიტუციურობაზე. შესაბამისად, არ არსებობს სადავო ნორმების მიმართება საქართველოს კონსტიტუციის მე-18 მუხლის პირველ პუნქტთან.

7. ამდენად, N872 კონსტიტუციური სარჩელი სასარჩელო მოთხოვნის იმ ნაწილში, რომელიც შეეხება პოლიციის შესახებ საქართველოს კანონის 24-ე მუხლის პირველი, მე-2 და მე-4 პუნქტის არაკონსტიტუციურად ცნობას საქართველოს კონსტიტუციის მე-18 მუხლის პირველ პუნქტთან მიმართებით, დაუსაბუთებელია და არსებობის კონსტიტუციური სარჩელის არსებითად განსახილველად მიღებაზე უარის თქმის „საკონსტიტუციო სამართალწარმოების შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-18 მუხლის „ა“ ქვეპუნქტით გათვალისწინებული საფუძველი.

8. მოსარჩელე მხარე ასევე ითხოვს „პოლიციის შესახებ“ საქართველოს კანონის 24-ე მუხლის მე-4 პუნქტის არაკონსტიტუციურად ცნობას საქართველოს კონსტიტუციის მე-20 მუხლის პირველ პუნქტთან მიმართებით. სადავო ნორმის თანახმად, „სპეციალური საპოლიციო კონტროლისას ხორციელდება ამ კანონის 22-ე მუხლის პირველი და მე-5 პუნქტებით გათვალისწინებული შემოწმება და დათვალიერება.“ მოსარჩელეები ხსენებულ სადავო ნორმას არაკონსტიტუციურად მიიჩნევენ იმდენად, რამდენადაც თვლიან, რომ პირის მიმართ შემოწმება-დათვალიერების საპოლიციო ღონისძიების გამოყენებისთვის საკმარისია სპეციალურ საპოლიციო კონტროლს დაქვემდებარებულ ტერიტორიაზე ყოფნა და აღნიშნული მოქმედებების განხორციელებისთვის არ არის აუცილებელი კონკრეტული პირის მიმართ რაიმე ეჭვის არსებობა ან მისი დასაბუთება. მოსარჩელე მხარე, ზოგადად, სადავოდ არ ხდის სპეციალური საპოლიციო კონტროლის ფარგლებში „პოლიციის შესახებ“ საქართველოს კანონის 24-ე მუხლის მე-4 პუნქტით გათვალისწინებული მექანიზმების გამოყენებას, თუმცა სადავო ნორმას არაკონსტიტუციურად მიიჩნევს ვინაიდან სპეციალური საპოლიციო კონტროლის დაწესების საფუძვლები, აგრეთვე ამ კონტროლს დაქვემდებარებული ტერიტორია და ხანგრძლივობა, არის განუსაზღვრელი და ქმნის ადამიანის ძირითადი უფლებების დარღვევის საფრთხეს. ამდენად მოსარჩელისათვის პრობლემურია არა თავად შემოწმებისა და დათვალიერების ინსტიტუტი, არამედ მათი გამოყენების კანონით დაშვებული ზოგიერთი შემთხვევა.

9. „პოლიციის შესახებ“ საქართველოს კანონის 24-ე მუხლის მე-4 პუნქტის შინაარსი ამოიწურება იმ საპოლიციო ინსტრუმენტების განსაზღვრით, რომელიც სპეციალური საპოლიციო კონტროლისას შეიძლება იქნეს გამოყენებული. სადავო ნორმა არ არეგულირებს საპოლიციო კონტროლის დაწესების საფუძვლებს და მის გამოყენების შემთხვევებს, ტერიტორიულ თუ დროში მოქმედებასთან დაკავშირებულ საკითხებს. აღნიშნული საკითხები მოწესრიგებულია „პოლიციის შესახებ“ საქართველოს კანონის სხვა ნორმებით.

10. ამდენად, მოსარჩელე მხარისთვის პრობლემური ნორმატიული შინაარსი სადავო ნორმას არ გააჩნია. შესაბამისად, N872 კონსტიტუციური სარჩელი სასარჩელო მოთხოვნის იმ ნაწილში, რომელიც შეეხება „პოლიციის შესახებ“ საქართველოს კანონის 24-ე მუხლის მე-4 პუნქტის არაკონსტიტუციურად ცნობას საქართველოს კონსტიტუციის მე-20 მუხლის პირველ პუნქტთან მიმართებით, დაუსაბუთებელია და არსებობს კონსტიტუციური სარჩელის არსებითად განსახილველად მიღებაზე უარის თქმის „საკონსტიტუციო სამართალწარმოების შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-18 მუხლის „ა“ ქვეპუნქტით გათვალისწინებული საფუძველი.

III
სარეზოლუციო ნაწილი

საქართველოს კონსტიტუციის 89–ე მუხლის პირველი პუნქტის „ვ“ ქვეპუნქტის, „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის მე–19 მუხლის პირველი პუნქტის „ე“ ქვეპუნქტის, 21-ე მუხლის მე-2 პუნქტის, 27¹ მუხლის პირველი პუნქტის, 31–ე მუხლის მე–2 პუნქტის, 39–ე მუხლის პირველი პუნქტის „ა“ ქვეპუნქტის, 43–ე მუხლის პირველი, მე-2, მე–5, მე-7, მე–8, მე-10 და მე-13 პუნქტების, „საკონსტიტუციო სამართალწარმოების შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-13 მუხლის მე-2 პუნქტი, მე–16 მუხლის პირველი პუნქტის „ე“ ქვეპუნქტის, მე-17 მუხლის მე-5 პუნქტის, მე–18 მუხლის „ა“ ქვეპუნქტის, 21–ე მუხლის მე-2 პუნქტის და 22–ე მუხლის პირველი, მე-2, მე-3 და მე-6 პუნქტების საფუძველზე,

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლო
ა დ გ ე ნ ს:

1. კონსტიტუციური სარჩელი №872 („საქართველოს მოქალაქეები - სოფიკო ვერძეული, გურამ იმნაძე და გიორგი გვიმრაძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“) არ იქნეს მიღებული არსებითად განსახილველად.

2. განჩინება საბოლოოა და გასაჩივრებას ან გადასინჯვას არ ექვემდებარება.

3. განჩინებას ერთვის მოსამართლე ირინე იმერლიშვილის განსხვავებული აზრი.

4. განჩინება გამოქვეყნდეს საკონსტიტუციო სასამართლოს ვებგვერდზე 15 დღის ვადაში, გაეგზავნოს მხარეებს და „საქართველოს საკანონმდებლო მაცნეს“.

კოლეგიის შემადგენლობა:

თეიმურაზ ტუღუში

ირინე იმერლიშვილი

მანანა კობახიძე

თამაზ ცაბუტაშვილი

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს წევრის
ირინე იმერლიშვილის
განსხვავებული აზრი

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს მეორე კოლეგიის 2017 წლის 28 დეკემბრის N2/21/872 განჩინებაზე

1. გამოვხატავ რა კოლეგებისადმი - საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს მეორე კოლეგიის წევრებისადმი პატივისცემას, ამავე დროს, „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 47-ე მუხლისა და „საკონსტიტუციო სამართალწარმოების შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-7 მუხლის შესაბამისად, გამოვთქვამ განსხვავებულ აზრს საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს მეორე კოლეგიის 2017 წლის 28 დეკემბრის N2/21/872 განჩინებასთან (შემდგომ „განჩინება“ ან „განსახილველი განჩინება“) დაკავშირებით.

2. განჩინების სამოტივაციო ნაწილის არგუმენტაცია კონსტიტუციური სარჩელის განსახილველად მიუღებლობის თაობაზე ეფუძნება მის დაუსაბუთებლობას. უფრო კონკრეტულად, საკონსტიტუციო სასამართლომ მიიჩნია, რომ კონსტიტუციური სარჩელი და საკონსტიტუციო სასამართლოს განმწესრიგებელ სხდომაზე მოსარჩელე მხარის მიერ მოყვანილი დასაბუთება ეფუძნება იდენტიფიცირებული კონსტიტუციური უფლების შინაარსის არასწორ აღქმას. ქვემოთ წარმოდგენილი გარემოებების გათვალისწინებით, მიმაჩნია, რომ სასარჩელო მოთხოვნის ის ნაწილი, რომელიც შეეხება „პოლიციის შესახებ“ საქართველოს კანონის 24-ე მუხლის პირველი პუნქტის მიმართებას საქართველოს კონსტიტუციის მე-18 მუხლის პირველ პუნქტთან, იყო დასაბუთებული და სრულად აკმაყოფილებდა „საკონსტიტუციო სამართალწარმოების შესახებ“ საქართველოს კანონით კონსტიტუციური სარჩელის არსებითად განსახილველად მიღების მოთხოვნებს.

3. განჩინების სამოტივაციო ნაწილის მე-7 პარაგრაფში მითითებულია, რომ „პოლიციის შესახებ“ საქართველოს კანონის 24-ე მუხლის პირველი პუნქტის შინაარსი მიმართულია პირადი ცხოვრების უფლებით დაცული სფეროს შეზღუდვისკენ და მას არ აქვს მიმართება საქართველოს კონსტიტუციის მე-18 მუხლთან, რომელიც ადამიანის ფიზიკური თავისუფლების უფლებას განამტკიცებს.

4. „პოლიციის შესახებ“ საქართველოს კანონის 24-ე მუხლის პირველი პუნქტი განსაზღვრავს სპეციალური საპოლიციო კონტროლის ჩატარების საფუძვლებს. ამავე მუხლის მე-4 პუნქტის თანახმად, „სპეციალური საპოლიციო კონტროლისას ხორციელდება ამ კანონის 22-ე მუხლის პირველი და მე-5 პუნქტებით გათვალისწინებული შემოწმება და დათვალიერება [პირის ზედაპირული შემოწმება და ნივთის ან სატრანსპორტო საშუალების დათვალიერება]“. ეჭვქვეშ არ ვაყენებ გარემოებას, რომ როგორც ზედაპირული შემოწმება, ისე ნივთის თუ სატრანსპორტო საშუალების დათვალიერება, წარმოადგენს პირადი ცხოვრებით დაცულ სფეროში ჩარევას და შეფასებადია საქართველოს კონსტიტუციის შესაბამის მუხლთან მიმართებით. თუმცა , ყურადღების მიღმა არ უნდა დარჩეს სხვა უფლების მზღუდავი მოქმედებები, რომლებიც საპოლიციო კონტროლის განხორციელებისთვის არის აუცილებელი.

5. საპოლიციო კონტროლის დროს კანონში პირდაპირ მითითებული ღონისძიების (შემოწმებისა და დათვალიერების) განხორციელება წარმოუდგენელია პირის ფიზიკურ თავისუფლებაში ჩარევის - შეჩერების გარეშე. მეტიც, აღნიშნულზე პირდაპირ მიუთითებს „პოლიციის შესახებ“ საქართველოს კანონი. კერძოდ, მითითებული კანონის 22-ე მუხლი ადგენს ზედაპირული შემოწმებისა და დათვალიერების საპოლიციო ღონისძიების არსს და განსაზღვრავს მისი გამოყენების წესებს. ამ მუხლის მე-8 პუნქტის თანახმად, პირის შეჩერების ვადა არ უნდა აღემატებოდეს შეჩერების მომენტიდან 30 წუთს. წინამდებარე განსხვავებული აზრის მიზანს არ წარმოადგენს „პოლიციის შესახებ“ საქართველოს კანონის 22-ე მუხლში განსაზღვრული გარანტიების გავრცელების საკითხის გადაწყვეტა ამავე კანონის 24-ე მუხლით გათვალისწინებული მექანიზმის განხორციელებისას, თუმცა, ცალსახაა, რომ ზედაპირული შემოწმებისა და დათვალიერებისას აუცილებელია პირის შეჩერება, მათ შორის, სპეციალური საპოლიციო კონტროლის ფარგლებში.

6. ზოგადად, უფლების მზღუდავ ღონისძიებებს შორის ამგვარი მჭიდრო კავშირის არსებობა, მართლაც შეიძლება მიუთითებდეს, რომ სადავო ნორმის მიზანი მხოლოდ ერთი უფლების შეზღუდვაა, ხოლო მისი ნეგატიური გავლენა სხვა უფლებზე არის თანმდევი ეფექტი, რომელიც დამოუკიდებლად ვერ შეფასდება. მაგალითად, პირის თავისუფლების აღკვეთის დაწესებულებაში მოთავსება წარმოადგენს ჩარევას კონსტიტუციის მე-18 მუხლში და გავლენას ახდენს სხვა ძირითადი უფლებების, მაგალითად, საკუთრების უფლების სრულყოფილად სარგებლობაზე. მიუხედავად ამისა, თავისუფლების აღკვეთის სამართლებრივი საფუძვლების კონსტიტუციურობა ვერ შემოწმდება საკუთრების უფლებასთან მიმართებით, ვინაიდან შეუძლებელი იქნება საქართველოს კონსტიტუციის 21-ე მუხლის (საკუთრების უფლების) სტანდარტების გამოყენება პირის ფიზიკური თავისუფლების აღკვეთის მართლზომიერების შემოწმებისთვის.

7. უფლების შეზღუდვიდან მომდინარე ეფექტები დამოუკიდებლად კონსტიტუციასთან არ შეფასდება, ვინაიდან შეუძლებელი იქნება შესაბამისი უფლების კონსტიტუციური გარანტიების გამოყენება. იმავდროულად, ეფექტის მართლზომიერების შეფასებისას გვერდს ვერ ავუვლით სხვა უფლებით დაცულ სფეროს, რომლის შეზღუდვაც სადავო ნორმის უპირველესი მიზანია, რაც გააუფერულებს უფლებებს შორის კონსტიტუციით დადგენილ ზღვარს.

8. განსახილველი საქმე ამგვარ შემთხვევას არ შეეხება. კერძოდ, სასარჩელო მოთხოვნა საერთოდ არ მიემართება საპოლიციო კონტროლის დროს გამოყენებადი ინდივიდუალური ღონისძიებების კონსტიტუციურობას. მოსარჩელე მხარე აპელირებს, ზოგადად, საპოლიციო კონტროლის ჩატარების საფუძვლებზე, მიზნებსა და ინტენსივობაზე. მოსარჩელე არ მიიჩნევს, რომ საპოლიციო კონტროლისას დაუშვებელია მისი ზედაპირული შემოწმება ან სატრანსპორტო საშუალებების დათვალიერება ან/და შეჩერება. სხვაგვარად, მოსარჩელის პრობლემა მდგომარეობს ზოგადად უფლებების მზღუდავი სისტემური პოლიციური ღონისძიების განხორციელებაში. აღსანიშნავია, რომ უშუალოდ სპეციალური საპოლიციო კონტროლის, როგორც სისტემური ადმინისტრაციული ღონისძიების ჩატარების გარანტიებს, საქართველოს კონსტიტუცია ცალკე მუხლად არ გამოყოფს და ეს არც საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს პრაქტიკით ყოფილა რომელიმე კონსტიტუციურ ნორმაში ამოკითხული.

9. აქედან გამომდინარე, სპეციალური საპოლიციო კონტროლის, როგორც ძირითადი უფლებების მზღუდავი სისტემური ადმინისტრაციული მექანიზმი დამოუკიდებელ შეფასებას ექვემდებარება ნებისმიერ კონსტიტუციურ უფლებასთან მიმართებით, რომელიც მისი ჩატარებისას იზღუდება. ნიშანდობლივია, რომ საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2013 წლის 11 აპრილის გადაწყვეტილებით, კონსტიტუციის მე-18 მუხლის პირველ პუნქტის შემზღუდავ რეგულირებად იქნა მიჩნეული პირის შეჩერება (გადაადგილების შეზღუდვა) პოლიციელის მოთხოვნის საფუძველზე. „პოლიციის შესახებ“ საქართველოს კანონის 24-ე მუხლისგან განსხვავებით, აღნიშნულ საქმეში შეფასებული რეგულირება პირდაპირ ითვალისწინებდა (ტექსტობრივად მიუთითებდა) პირის შეჩერების შესაძლებლობაზე. ეს იყო ინდივიდუალური ეჭვის საფუძველზე განხორციელებული საპოლიციო ღონისძიება, რომელსაც შედეგად შესაძლოა მოჰყოლოდა პირის ზედაპირული შემოწმება.

10. როგორც ზემოთ აღინიშნა, სპეციალური საპოლიციო კონტროლის განხორციელება წარმოუდგენელია პირის ფიზიკური შეჩერების გარეშე. მიმაჩნია, რომ მე-18 მუხლით დაცული სფეროს შეზღუდვის თვალსაზრისით ირელევანტურია, რამდენად არის ტერმინი „შეჩერება“ კანონში ტექსტობრივად მითითებული. თავისუფლების შეზღუდვა, პირადი ცხოვრებით დაცულ უფლებაში ჩარევის მსგავსად, ყოველთვის არის სადავო ნორმებით დამკვიდრებული სპეციალური საპოლიციო კონტროლის ინსტიტუტის ნაწილი.

11. „პოლიციის შესახებ“ საქართველოს კანონის 24-ე მუხლის პირველი პუნქტის მიხედვით, საპოლიციო კონტროლი ხორციელდება, თუ არსებობს საკმარისი საფუძველი ვარაუდისთვის, რომ ჩადენილია ან ჩადენილი იქნება დანაშაული ან სხვა სამართალდარღვევა. სხვაგვარად, ამ საპოლიციო ღონისძიების მიზანია სისხლისსამართლებრივი ან ადმინისტრაციულ სამართლებრივი დარღვევების გამოვლენა ანდა მათი ჩადენის პრევენცია. ამ მიზნის მისაღწევად, საპოლიციო კონტროლისას შემოწმებას, შესაბამისად, შეჩერებას ექვემდებარება ნებისმიერი პირი, რომელიც კონტროლს დაქვემდებარებულ ტერიტორიაზე მოხვდება. საქართველოს კონსტიტუციის მე-18 და მე-20 მუხლები განსაზღვრავს შესაბამის უფლებაში ჩარევის განსხვავებულ სტანდარტებს. იმავდროულად, სადავო ნორმის შეფასება შესაძლებელია ორივე მათგანთან დამოუკიდებელად, იმგვარად, რომ არ მოხდეს აღნიშნული მუხლებით დაცული სფეროების აღრევა.

12. „პოლიციის შესახებ“ საქართველოს კანონის 24-ე მუხლის პირველი და მე-2 პუნქტებით განმტკიცებული სპეციალური საპოლიციო კონტროლის ღონისძიება ითვალისწინებს პირის შეჩერების (თავისუფლების შეზღუდვის) შესაძლებლობას. ეს არის არა პირადი ცხოვრების უფლების შეზღუდვიდან მომდინარე ეფექტი, არამედ უშუალოდ სპეციალური საპოლიციო კონტროლის ღონისძიების განხორციელებიდან გამომდინარე ჩარევა საქართველოს კონსტიტუციის მე-18 მუხლის პირველი პუნქტით დაცულ სფეროში, რომელიც უნდა შეფასდეს დამოუკიდებლად.

13. განსახილველი განჩინების თანახმად, არსებითად განსახილველად არ იქნა მიღებული აგრეთვე „პოლიციის შესახებ“ საქართველოს კანონის 24-ე მუხლის მე-2 პუნქტი. საკონსტიტუციო სასამართლომ აღნიშნული ნორმა განიხილა ამავე მუხლის პირველ პუნქტთან ერთობლიობაში და მიუთითა, რომ სადავო ნორმას არ გააჩნია შინაარსობრივი მიმართება საქართველოს კონსტიტუციის მე-18 მუხლთან. ვფიქრობ, განსახილველი განჩინება გადაწყვეტის ამ ნაწილში არის მართებული, თუმცა არ ვიზიარებ არგუმენტაციას, რომ სადავო ნორმას არ გააჩნია მიმართება საქართველოს კონსტიტუციის მე-18 მუხლის პირველ პუნქტთან.

14. მოსარჩელის განმარტებით აღნიშნული ნორმა არ ადგენს საპოლიციო კონტროლის ჩატარების მკაცრ საკანონმდებლო ჩარჩოს, შესაბამისად, გადაწყვეტილების მიმღებ პირს ენიჭება საპოლიციო კონტროლის ხანგრძლივობისა და ტერიტორიის განსაზღვრის სრული თავისუფლება, რომელიც არ არის შეზღუდული პროპორციულობის პრინციპით.

15. „პოლიციის შესახებ“ საქართველოს კანონის 24-ე მუხლის მე-2 პუნქტის თანახმად, „სპეციალური საპოლიციო კონტროლი არის პოლიციის მიერ წინასწარ შერჩეულ ტერიტორიაზე და განსაზღვრული დროით, აგრეთვე გადაუდებელი აუცილებლობის შემთხვევაში შესაბამის ტერიტორიაზე და სათანადო დროით, ამ მუხლის პირველი პუნქტით გათვალისწინებული მიზნის მისაღწევად განხორციელებული შემოწმება“.

16. „პოლიციის შესახებ“ საქართველოს კანონი განსაზღვრავს იმპერატიულ სახელმძღვანელო პრინციპებს, რომელებიც უნდა იყოს დაცული საპოლიციო ღონისძიებების განხორციელებისას. აღნიშნული კანონის მე-8 მუხლის პირველი პუნქტის თანახმად, „პოლიციელი თავის საქმიანობაში განუხრელად იცავს ადამიანის ძირითადი უფლებებისა და თავისუფლებების დაცვისა და პატივისცემის, კანონიერების, დისკრიმინაციის დაუშვებლობის, თანაზომიერების, დისკრეციული უფლებამოსილების განხორციელების, პოლიტიკური ნეიტრალობისა და პოლიციის საქმიანობის გამჭვირვალობის პრინციპებს“. ამავე კანონის მე-12 მუხლი აყალიბებს თანაზომიერების პრინციპის ცნებას. წინამდებარე მუხლის პირველი პუნქტის მიხედვით, „საპოლიციო ღონისძიება უნდა ემსახურებოდეს ლეგიტიმური მიზნის მიღწევას. შერჩეული საპოლიციო ღონისძიება უნდა იყოს გამოსადეგი, აუცილებელი და პროპორციული“. ამავე მუხლის მე-3 და მე-4 პუნქტები განმარტავს აუცილებლობისა და პროპორციულობის კრიტერიუმებს. საპოლიციო ღონისძიება აუცილებლად ჩაითვლება, თუ ვერ იქნება გამოყენებული სხვა საშუალება, რომელიც ლეგიტიმური მიზნის მიღწევისას უფრო ნაკლებ ზიანს მიაყენებდა როგორც ღონისძიების ადრესატს, ისე სხვა პირს. ხოლო, საპოლიციო ღონისძიება დააკმაყოფილებს პროპორციულობის მოთხოვნებს, თუ კანონით დაცული სამართლებრივი სიკეთისათვის მიყენებული ზიანი, არ აღემატება იმ სიკეთეს, რომლის დასაცავადაც ის განხორციელდა.

17. სპეციალური საპოლიციო კონტროლი წარმოადგენს საპოლიციო ღონისძიებას, შესაბამისად მისი განხორციელებისას, ისევე როგორც საპოლიციო კონტროლის დროითი და ტერიტორიული არეალის განსაზღვრისას, გამოყენებულ უნდა იქნეს „პოლიციის შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-12 მუხლის მოთხოვნები. ამდენად, სპეციალური საპოლიციო კონტროლის გამოყენებისას, გადაწყვეტილების მიმღები პირი მკაცრად არის შებოჭილი თანაზომიერების პრინციპის დასახელებული მოთხოვნებით. მოსარჩელე მხარემ ვერ წარმოადგინა რაიმე მტკიცებულება ან დამაჯერებელი სამართლებრივი დასაბუთება, რომელიც სადავო ნორმაში მის მიერ დასახელებული პრობლემის არსებობას წარმოაჩენდა. შესაბამისად, მოსარჩელის მიერ დასახელებული პრობლემა სადავო ნორმიდან არ გამომდინარეობს. ამ პრობლემის არარსებობის შემთხვევაში, ვფიქრობ, იგი არსებითად განსახილველად უნდა ყოფილიყო მიღებული საქართველოს კონსტიტუციის მე-18 მუხლთან მიმართებით.

18. წარმოდგენილი არგუმენტაციიდან გამომდინარე, ვფიქრობ, კონსტიტუციური სარჩელი სასარჩელო მოთხოვნის იმ ნაწილში, რომელიც შეეხება „პოლიციის შესახებ“ საქართველოს კანონის 24-ე მუხლის პირველი პუნქტის კონსტიტუციურობას საქართველოს კონსტიტუციის მე-18 მუხლის პირველ პუნქტთან მიმართებით, სრულად აკმაყოფილებს „საკონსტიტუციო სამართალწარმოების შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-18 მუხლის მოთხოვნებს და მიღებული უნდა ყოფილიყო არსებითად განსახილველად, ხოლო „პოლიციის შესახებ“ საქართველოს კანონის 24-ე მე-2 პუნქტის წარმოებაში არ მიღების არგუმენტაცია უნდა ეფუძნებოდეს ზემოთ დასახელებულ არგუმენტებს.

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს წევრი

ირინე იმერლიშვილი

29 დეკემბერი 2017 წელი