არ არსებობს საკონსტიტუციო სასამართლოში სარჩელის არსებითად განსახილველად არმიღების საფუძველი, რადგან სარჩელი აკმაყოფილებს „საკონსტიტუციო სამართალწარმოების შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-18 მუხლის მოთხოვნებს, კერძოდ:

 

ფორმით და შინაარსით შეესაბამება „საკონსტიტუციო სამართალწარმოების შესახებ“ კანონის მე-16 მუხლის მოთხოვნებს - სარჩელი შედგენილია საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ დამტკიცებული, შესაბამისი სასარჩელო სააპლიკაციო ფორმის მიხედვით. სარჩელი ხელმოწერილია მოსარჩელის მიერ და გათვალისწინებულია მე-16 მუხლის მოთხოვნები.

 

სარჩელი შეტანილია უფლებამოსილი სუბიექტების მიერ, რადგან რადგან „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 39-ე მუხლის 1-ლი პუნქტის „ა“ ქვეპუნქტი ითვალისწინებს კონსტიტუციური სარჩელის შეტანის შესაძლებლობას ფიზიკური პირების მიერ, როდესაც მათ დაერღვათ ან შესაძლებელია უშუალოდ დაერღვეთ საქართველოს კონსტიტუციის მეორე თავით აღიარებული მათი უფლებანი და თავისუფლებანი. მოსარჩელეები წარმოადგენენ ფიზიკურ პირებს, რომლებიც თვლიან, რომ გასაჩივრებული ნორმების საფუძველზე არსებობს საქართველოს კონსტიტუციის მე-18 და მე-20 მუხლებით დაცული მათი უფლებების დარღვევის რისკი. კერძოდ, სადავო ნორმების საფუძველზე ხდება სპეციალური საპოლიციო კონტროლის განხორციელება განსაზღვრულ ტერიტორიაზე და როგორც წესი, მთელი ქვეყნის მასშტაბით. ამ ღონისძიების პირობებში ხდება პირის შეჩერება და ზედაპირული შემოწმება, შესაბამისად, კონსტიტუციის მე-18 და მე-20 მუხლებით დაცულ სფეროში ჩარევა. შესაბამისად, შესაძლებელი და რეალურია, რომ ზემოაღნიშნული ღონისძიების მოქმედებისას უშუალოდ დაირღვეს მოსარჩელეთა უფლებები.

 

სადავო საკითხი განსჯადია საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ, რადგან „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის მე-19 მუხლის „ე“ ქვეპუნქტის მიხედვით: „საკონსტიტუციო სასამართლო... უფლებამოსილია განიხილოს და გადაწყვიტოს... საქართველოს კონსტიტუციის მეორე თავის საკითხებთან მიმართებით მიღებული ნორმატიული აქტების კონსტიტუციურობის საკითხი“.

 

საკონსტიტუციო სარჩელში მითითებული არც ერთი სადავო საკითხი ჯერჯერობით არ არის გადაწყვეტილი საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ.

 

სარჩელში მითითებული ყველა სადავო საკითხი გადაწყვეტილია საქართველოს კონსტიტუციით, რადგან სადავო ნორმები გასაჩივრებულია საქართველოს კონსტიტუციის მეორე თავის კონკრეტულ მუხლებთან მიმართებით.

 

გასაჩივრებული აქტი საკანონმდებლოა და მის კონსტიტუციურობაზე მსჯელობა შესაძლებელია ნორმატიული აქტების იერარქიაში მასზე მაღლა მდგომი იმ ნორმატიული აქტის კონსტიტუციურობაზე მსჯელობის გარეშე, რომელიც კონსტიტუციური სარჩელით გასაჩივრებული არ არის.

 

კანონით არ არის დადგენილი კონსტიტუციური სარჩელის შეტანის ვადა. 

სპეციალური საპოლიციო კონტროლის შინაარსი

„პოლიციის შესახებ“ საქართველოს კანონის 24-ე მუხლი ითვალისწინებს სპეციალური საპოლიციო კონტროლის განხორციელებას. ამ ღონისძიების პირობებში ხორციელდება პირის, ნივთის ან სატრანსპორტო საშუალების სპეციალური საპოლიციო კონტროლი,[1] რომელიც გულისხმობს ნივთის ან სატრანსპორტო საშუალების ზედაპირულ დათვალიერებას ან/და სატრანსპორტო საშუალების ვიზუალურ დათვალიერებას, აგრეთვე სატრანსპორტო საშუალების შემთხვევაში − მისი საბარგულის ვიზუალურ დათვალიერებას.[2] ხოლო, როდესაც სპეციალური საპოლიციო კონტროლი პირს მიემართება, ამ შემთხვევაში ხორციელდება პირის ზედაპირული შემოწმება, რაც გულისხმობს მისი ტანსაცმლის მხოლოდ გარე ზედაპირზე ხელით, სპეციალური ხელსაწყოთი ან საშუალებით შეხებას.[3]

რაც შეეხება სპეციალური საპოლიციო კონტროლის დაწყებს საფუძველს, აღნიშნული ღონისძიება ხორციელდება იმ შემთხვევაში, თუ არსებობს საკმარისი საფუძველი ვარაუდისთვის, რომ ჩადენილია ან ჩადენილი იქნება დანაშაული ან სხვა სამართალდარღვევა.[4] კანონი ასევე განმარტავს „საკმარისი საფუძველი ვარაუდისთვის“ სტანდარტს, რომლის მიხედვითაც ასეთად ითვლება ფაქტის ან/და ინფორმაციის არსებობა, რომელიც დააკმაყოფილებდა ობიექტურ დამკვირვებელს გარემოებათა გათვალისწინებით დასკვნის გასაკეთებლად.[5]

აღსანიშნავია, რომ მოქმედი კანონმდებლობის მიხედვით, სპეციალური საპოლიციო კონტროლი შეიძლება გამოყენებული იყოს როგორც დანაშაულის პრევენციის მიზნებით, ასევე დანაშაულზე რეაგირებისათვის.[6] ორივე მხრივ, სადავო ნორმები პრობლემურია, რადგან როგორც პრევენციული, ისე რეაქციული მიზნებისთვის მისი გამოყენება დაშვებულია თანაზომიერების პრინციპის უგულებელყოფით.

რაც შეეხება სპეციალური საპოლიციო კონტროლის მოქმედების არეალს, ეს ღონისძიება ტარდება პოლიციის მიერ წინასწარ შერჩეულ ტერიტორიაზე და განსაზღვრული დროით, აგრეთვე გადაუდებელი აუცილებლობის შემთხვევაში შესაბამის ტერიტორიაზე და სათანადო დროით.[7] 

სპეციალური საპოლიციო კონტროლის განხორციელების შესახებ განკარგულება გამოიცემა შინაგან საქმეთა მინისტრის მიერ. გადაუდებელი აუცილებლობის შემთხვევაში კი ზეპირ განკარგულებას გამოსცემს მინისტრი ან მის მიერ განსაზღვრული თანამდებობის პირი. ამ უკანასკნელ შემთხვევაში, ზეპირი განკარგულება წერილობით უნდა გაფორმდეს 24 საათის განმავლობაში.[8]

2016 წლის 17 ოქტომბრისთვის არსებული მონაცემების მიხედვით, მიმდინარე წელს 4-ჯერ განხორციელდა სპეციალური საპოლიციო კონტროლი. აღნიშნული ოთხი ღონისძიების შედეგად, ჯამში გამოვლინდა სისხლის სამართლის დანაშაულის 645, ხოლო ადმინისტრაციული სამართალდარღვევის 4 542 ფაქტი. ზემოაღნიშნული ღონისძიების შედეგად გამოვლენილი სისხლის სამართლის დანაშაულები ძირითად უკავშირდება ნარკოტიკების შეძენა-შენახვას და ზოგ შემთხვევაში, გასაღებას. ასევე, ცეცხლსასროლი იარაღის მართლსაწინააღმდეგო შეძენა-შენახვა-ტარებას. ხოლო ადმინისტრაციული სამართალდარღვევები ძირითადად დაკავშირებულია ნარკოტიკების უკანონო მოხმარებასთან, წვრილმან ხულიგნობასთან, დაუმორჩილებლობასა და საზოგადოებრივ ადგილებში ალკოჰოლის სმასთან.[9]

რაც შეეხება თავად მინისტრის განკარგულების მოქმედების ფარგლებს და შინაარს, ამ მხრივ რამდენიმე საინტერესო გარემოებაა გამოსაყოფი. პირველ რიგში, აღსანიშნავია, რომ როგორც წესი, მინისტრის განკარგულების მიხედვით, სპეციალური საპოლიციო კონტროლი ხორციელდება საქართველოს მთელ ტერიტორიაზე. 2016 წელს განხორციელებული ოთხივე ეს ღონისძიება ჩატარდა მთელი ქვეყნის მასშტაბით, მინისტრის განკარგულების საფუძველზე.[10] შესაბამისად, ცხადი ხდება, რომ კანონის 24-2 გამოყენებული ტერმინი „წინასწარ შერჩეულ ტერიტორიაზე“, თავად ამ ჩანაწერის ფართო ფარგლებიდან გამომდინარე, განიმარტება იმგვარად, რომ სპეციალური საპოლიციო კონტროლი ხორციელდება არა კონკრეტულ ტერიტორიაზე, არამედ მთელი ქვეყნის მასშტაბით.

ამასთან, აღსანიშნავია, რომ აღნიშნული ღონისძიების არა მხოლოდ ტერიტორიული, არამედ დროითი განზომილებაც ყურადღებას იქცევს. კერძოდ, 2016 წელს გამოცემული მინისტრის განკარგულებები ცხადყოფს, რომ სპეციალურ საპოლიციო კონტროლს, როგორც წესი, პოლიცია ატარებს ორი-სამი დღის განმავლობაში. 2016 წელს განხორციელებული ოთხი სპეციალური საპოლიციო კონტროლიდან, მინიმალური ხანგრძლივობის იყო 16-18 ივნისისა და 6-8 სექტემბრის ღონისძიებები, რომლებიც 35 საათის განმავლობაში გაგრძელდა. ხოლო მაქსიმალური ხანგრძლივობის იყო 23-26 მარტს ჩატარებული ღონისძიება, რომლის ხანგრძლივობაც 60 საათს შეადგენდა.[11] ამ ხანგრძლივობით ღონისძიების ჩატარების შესაძლებლობას იძლევა კანონის 24-2 მუხლი, რომლის მიხედვითაც, ღონისძიება უნდა ჩატარდეს განსაზღვრული დროით. ხოლო დროს თავად პოლიცია განსაზღვრავს ამავე ნორმის შესაბამისად. აქედან გამომდინარე, პოლიციას ეძლევა სრული დისკრეცია სპეციალური საპოლიციო ღონისძიების ჩატარების ხანგრძლივობასთან მიმართებითაც. კანონი არ აწესებს არანაირ ზედა ზღვარს ღონისძიების ხანგრძლივობასთან დაკავშირებით.

სადავო ნორმების მიმართება კონსტიტუციის მე-18 მუხლის პირველ პუნქტთან.

საქართველოს კონსტიტუციის მე-18 მუხლი იცავს ადამიანის უმნიშვნელოვანეს უფლებას - ადამიანის თავისუფლებას. მე-18 მუხლით დაცული უფლების დიდ მნიშვნელობაზე მიუთითებს ისიც, რომ მე-18 მუხლი დეტალურ და მკაცრ ფარგლებს აწესებს, უფლების შეზღუდვის შემთხვევაში. მე-18 მუხლით გათვალისწინებული უფლების შეზღუდვა, მისი ინტენსივობის მიუხედავად, ყოველთვის ხვდება აღნიშნული მუხლით დაცულ სფეროში, რაც იმაზე მიუთითებს, რომ თავისუფლების უმნიშვნელო შეზღუდვაც კი უნდა პასუხობდეს კონსტიტუციურ მოთხოვნებს.

მე-18 მუხლის პირველი პუნქტით დაცული სფეროს განმარტებისას, საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლომ აღნიშნა: [ადამიანის თავისუფლება] გულისხმობს მის ფიზიკურ თავისუფლებას, მის უფლებას თავისუფლად გადაადგილდეს ფიზიკურად, თავისი ნების შესაბამისად, იმყოფებოდეს ან არ იმყოფებოდეს რომელიმე ადგილზე. ადამიანის თავისუფლება არის მისი გადაადგილების თავისუფლება ვიწრო გაგებით. თუმცა აშკარად განსხვავებულია იმ ჩარევების ინტენსიურობა და სიმძიმე რომლისგანაც ამ უფლებებს იცავს კონსტიტუცია. ადამიანის თავისუფლებაში ჩარევა უფრო წონადია და კონსტიტუციაც მისგან დასაცავად განსაკუთრებულ რეგულირებებს ადგენს.“[12]

მოსარჩელე მხარე გასაჩივრებულ ნორმას სადავოდ ხდის საქართველოს კონსტიტუციის მე-18 მუხლის პირველ პუნქტთან მიმართებით, რადგან სადავო ნორმა არ ექცევა მე-18 მუხლის მე-2 და მე-3 პუნქტებით დაცულ სფეროში. სპეციალური საპოლიციო კონტროლის დროს, ადგილი არ აქვს პირის თავისუფლების აღკვეთას ან დაკავებას, რადგან აღნიშნულ შემთხვევაში, უფლებაში ჩარევა ხდება დაბალი ინტენსივობით. დაბალი ინტენსივობით შეზღუდვაში იგულისხმება ის, რომ კონკრეტულ პირებთან მიმართებით ადგილი არ აქვს მათი თავისუფლების მძიმე შეზღუდვას - დაკავებას. შესაბამისად, მე-18 მუხლის მიზნებისთვის ეს წარმოადგენს ისეთ შემთხვევას, რომელსაც იცავს მე-18 მუხლის პირველი პუნქტი. ამიტომ, სადავო ნორმის კონსტიტუციურობა უნდა შემოწმდეს მე-18 მუხლის პირველ პუნქტთან მიმართებით.

სადავო ნორმის კონსტიტუციურობის შემოწმებისას, მე-18 მუხლის პირველ პუნქტთან მიმართებით, საკონსტიტუციო სასამართლო ხელმძღვანელობს თანაზომიერების პრინციპზე დაყრდნობით - „თავისთავად, ეს იმას არ ნიშნავს, რომ დაბალი ინტენსივობის თავისუფლების შეზღუდვა მე-18 მუხლის ფარგლებს გარეთ რჩება. ფიზიკური თავისუფლების შეზღუდვა კონსტიტუციის მე-18 მუხლის პირველი პუნქტის ფარგლებში ავტონომიურ, დამოუკიდებლ შემოწმებას ექვემდებარება. ისევე როგორც კონსტიტუციის სხვა მუხლებთან შემოწმებისას, ასეთ შემთხვევაშიც, სახელმწიფო ვალდებულია ამტკიცოს, რომ უფლებაში ჩარევა აკმაყოფილებს პროპორციულობის ტესტს და წარმოადგენს ლეგიტიმური მიზნის მიღწევის ნაკლებად მზღუდავ საშუალებას.“[13]

შესაბამისად, სადავო ნორმით გათვალისწინებული შეზღუდვა უნდა შეფასდეს პროპორციულობის ტესტის გამოყენებით და საჯარო და კერძო ინტერესთა დაბალანსების გზით. ამ მხრივ, გათვალისწინებული უნდა იქნას რამდენიმე თავისებურება, რომელიც სადავო რეგულირებით გათვალისწინებულ ღონისძიებას - სპეციალურ საპოლიციო კონტროლს ახასიათებს.

ა) პრევენციული მიზნით გამოყენებისას არსებული პრობლემური საკითხები.

სპეციალური საპოლიციო კონტროლის დაწყების საფუძველს წარმოადგენს საკმარისი საფუძველი ვარაუდისთვის, რომ ჩადენილია ან ჩადენილი იქნება დანაშაული ან სხვა სამართალდარღვევა.[14] თავად ამ სტანდარტის განმარტება მოცემულია ამავე კანონში: „საკმარისი საფუძველი ვარაუდისთვის – ფაქტი ან/და ინფორმაცია, რომელიც დააკმაყოფილებდა ობიექტურ დამკვირვებელს გარემოებათა გათვალისწინებით დასკვნის გასაკეთებლად“.[15]

მოსარჩელე მხარე მიიჩნევს, რომ ზემოაღნიშნული სტანდარტი არ არის საკმარისი პროპორციულობის სტანდარტის დასაკმაყოფილებლად. ამ შემთხვევაში, სპეციალური საპოლიციო კონტროლის დაწყების საფუძველი ორ ასპექტად უნდა განვიხილოთ - ა) საკმარისი საფუძველი ვარაუდისთვის; ბ) ჩადენილია ან ჩადენილი იქნება დანაშაული ან სხვა სამართალდარღვევა.

ამ მხრივ, აღსანიშნავია, რომ „საკმარისი საფუძველი ვარაუდისთვის“ თავისთავად შესაძლოა არ წარმოადგენდეს გაუმართლებლად დაბალ სტანდარტს, მაგრამ გასათვალისწინებელია, რა იგულისხმება ჩანაწერში: „ჩადენილია ან ჩადენილი იქნება დანაშაული ან სხვა სამართალდარღვევა.“

ზემოაღნიშნული ჩანაწერი შესაძლოა განიმარტოს ორგვარად: ა) არსებობს კონკრეტული ინფორმაცია, რომ ჩადენილია დანაშაული ან სამართალდარღვევა (რეაქციული ბუნება); ბ) არსებობს ვარაუდის შესაძლებლობა, ჩადენილი იქნება რაიმე დანაშაული ან სამართალდარღვევა (პრევენციული ბუნება).

ორივე ზემოაღნიშნული განმარტების პირობებში უფლების შეზღუდვა გაუმართლებელია. სპეციალური საპოლიციო კონტროლის განხორციელება განსაკუთრებით პრობლემურია პრევენციული მიზნებისთვის, როდესაც არ არსებობს რაიმე კონკრეტული ინფორმაცია, რომლის არსებობაც საფუძვლად დაედებოდა ამ ღონისძიების ჩატარებას.

საქართველოს შინაგან საქმეთა სამინისტრო, რომელიც ახორციელებს სადავო რეგულირებით გათვალისწინებულ ღონისძიებას, სპეციალურ საპოლიციო კონტროლს ხშირად იყენებს პრევენციული მიზნებისთვის. შესაბამისად, მის განხორციელებას აბსტრაქტული ვარაუდი ედება საფუძვლად. ამას ადასტურებს საქართველოს შინაგან საქმეთა მინისტრის მიერ გამოცემული არაერთი ბრძანება, რომელიც ხშირ შემთხვევაში, გამოიცემა სპეციალური საპოლიციო კონტროლის განხორციელებამდე ერთი დღით ადრე და ამასთანავე, ღონისძიება ტარდება მთელი ქვეყნის მასშტაბით. აღნიშნულ გარემოებებზე დაყრდნობით, აშკარა ხდება, რომ სადავო ნორმა განიმარტება ისე, რომ როდესაც არსებობს აბსტრაქტული ეჭვი, რომ რაიმე დანაშაული ან სამართალდარღვევა იქნება ჩადენილი, ამ შემთხვევაში შეუძლია შინაგან საქმეთა მინისტრს ამ ღონისძიების განხორციელება.

წარმოუდგენელია, რაიმე კონკრეტული დანაშაულის ან სამართალდარღვევის შესაძლო ჩადენაზე რეაგირებისთვის საჭირო იყოს მთელი ქვეყნის ტერიტორიაზე ამ ღონისძიების ჩატარება. აღნიშნული გარემოებები ცალსახად მოწმობს იმაზე, რომ სადავო ნორმა განმარტებულია იმგვარად, რომ ზემოაღნიშნული საპოლიციო ღონისძიების ჩატარებისათვის საჭირო არ არის რაიმე კონკრეტული საფრთხის არსებობა. ეს თავისთავად მიუთითებს იმაზე, რომ რეალურად ადგილი აქვს სპეციალური საპოლიციო კონტროლის უკონტროლო გამოყენებას და არა რაიმე გარემოებების არსებობასთან მის ბმას.

საბოლოოდ, ამგვარ განმარტებას მივყავართ ადამიანის თავისუფლების სრულიად არაგონივრულ შეზღუდვამდე, როდესაც არანაირი საფუძვლის არსებობა არ ხდება საჭირო, აღნიშნული ღონისძიების განხორციელებისათვის. ასეთი რეგულაციის პირობებში, შს სამინისტროს შეუძლია ნებისმიერ მომენტში დაასაბუთოს, რომ მთელი ქვეყნის მასშტაბით, სადმე რაიმე დანაშაული ან სამართალდარღვევა იქნება ჩადენილი და ეს საფუძველს ქმნის, სპეციალური საპოლიციო კონტროლი განხორციელდეს მთელი ქვეყნის მასშტაბით.

საბოლოოდ, ცხადი ხდება, რომ რეალურად სპეციალური საპოლიციო კონტროლის დაწყების სადავო ნორმით განსაზღვრულ საფუძველს - „საკმარისი საფუძველი ვარაუდისთვის, რომ ჩადენილია ან ჩადენილი იქნება დანაშაული ან სხვა სამართალდარღვევა“, მთლიანად ეცლება საფუძველი და არანაირ შემაფერხებელ მექანიზმს არ წარმოადგენს.

პროპორციულობის სტანდარტი ვერ იქნება დაცული იმ პირობებში, როდესაც ჯერ არ მომხდარი დანაშაულის ან სამართალდარღვევის თავიდან აცილების გამო, რომელზეც არ არსებობს კონკრეტული ინფორმაცია, პოლიციას შესაძლებლობა აქვს უამრავ ადამიანს შეუზღუდოს თავისუფლება.

ზემოაღნიშნულიდნ გამომდინარე, შეიძლება ითქვას, რომ პოლიციას შეუძლია პრევენციის მიზნით განახორციელოს სპეციალური საპოლიციო კონტროლი რეალური საფუძვლის გარეშე, ნებისმიერ დროს. ეს გარემოება წარმოშობს სხვა მნიშვნელოვან პრობლემას, რომელიც ეხება თავისუფლების პრეზუმფციას. თავისუფლების პრეზუმფცია გულისხმობს იმას, რომ პირის თავისუფლება შეიძლება დაექვემდებაროს შეზღუდვას მხოლოდ იმ შემთხევაში, როდესაც ამის საფუძველი გააჩნია სახელმწიფოს. მოცემულ შემთხვევაში კი ერთი მხრივ, საფუძვლის გარეშე ტარდება სპეციალური საპოლიციო კონტროლი, მეორე მხრივ, ამ ღონისძიების პროცესში პოლიციას შეუძლია თავისუფლება შეუზღუდოს ნებისმიერ პირს. ამ რეჟიმში მოქმედებისას, პოლიციას არ ევალება არანაირი საფუძვლის დასაბუთება, რომელზე დაყრდნობითაც მან გადაწყვიტა კონკრეტული პირის თავისუფლების შეზღუდვა. თუნდაც აშკარა იყოს, რომ კონკრეტულ პირს არ შეიძლება კავშირი ჰქონდეს დანაშაულთან ან სამართალდარღვევასთან, პოლიციას მაინც გააჩნია მისი შეჩერების უფლებამოსილება. ეს თავისთავად მეტყველებს იმაზე, რომ სპეციალური საპოლიციო კონტროლის პირობებში თავისუფლების პრეზუმფცია აღარ მოქმედებს, არამედ ნებისმიერის თავისუფლება შეიძლება შეიზღუდოს და არათუ სახელმწიფოს ევალება დაასაბუთოს კონკრეტული პირის თავისუფლების შეზღუდვის საფუძველი, არამედ აღნიშნულ პირს უწევს ამტკიცოს, რომ არ არსებობს მისი შეჩერების საფუძველი.

ზემოაღნიშნული მიდგომა ცალსახად მიუთითებს სახელმწიფოს მიერ ადამიანის დამახინჯებულ აღქმაზე, რომლის მიხედვითაც ყველას დანაშაულთან აქვს კავშირი. ამგვარი მიდგომა ეწინააღმდეგება სამართლებრივი სახელმწიფოს პრინციპს.

საბოლოოდ, შეიძლება ითქვას, პრევენციული მიზნებით სპეციალური საპოლიციო კონტროლის ამ მასშტაბით გამოყენება ცალსახად არაპროპორციული და არაკონსტიტუციურია.

ბ) სადავო ნორმების ბუნდოვანება და ნორმათა განჭვრეტადობის კონსტიტუციური მოთხოვნები.

ყოველივე ზემოაღნიშნული პრობლემა კი გამოწვეულია იმ გარემოებით, რომ „პოლიციის შესახებ“ კანონის 24-ე მუხლის პირველ პუნქტში არსებული ჩანაწერი „ჩადენილია ან ჩადენილი იქნება დანაშაული ან სხვა სამართალდარღვევა“ არის ბუნდოვანი, რადგან გაუგებარი რჩება რა კონკრეტული გარემოებები შეიძლება დაედოს საფუძვლად ღონისძიების პრევენციული მიზნებისთვის განხორციელებას. აღსანიშნავია, რომ ნორმაში არსებულ ჩანაწერში „ჩადენილი იქნება დანაშაული“ არ იგულისხმება დანაშაულის მომზადების ან მცდელობის შემთხვევა, რადგან მძიმე და განსაკუთრებით მძიმე დანაშაულის და კონკრეტული დანაშაულების მომზადება და ასევე განზრახ დანაშაულთა მცდელობა უკვე თავად დანაშაულს წარმოადგენს. შესაბამისად, ამ ჩანაწერში იგულისხმება შემთხვევა, როდესაც ადგილი არ აქვს არც დანაშაულის მომზადებას და არც მცდელობას, არამედ ვარაუდს, რომ შეიძლება დანაშაული იქნეს ჩადენილი. ზემოაღნიშნული ჩანაწერის ფარგლები საკმარისად განუსაზღვრელია იმისათვის, რომ პოლიციის მიერ სპეციალური საპოლიციო კონტროლი, პრევენციის მოტივით, განხორციელდეს რეალური საფუძვლის არარსებობის პირობებში.

აღსანიშნავია, რომ ნორმის განსაზღვრულობასთან დაკავშირებული მოთხოვნები განსაკუთრებით მკაცრია იმ შემთხვევაში, როდესაც ნორმა წარმოადგენს ადამიანის თავისუფლების შეზღუდვის საფუძველს - “სასამართლო კოლეგია მიიჩნევს, რომ საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის დებულებები უნდა იყოს მაქსიმალურად ცალსახა და გასაგები, რათა არ იძლეოდეს მათი ორაზროვანი განმარტების შესაძლებლობას”[16]; ,,სასამართლო იზიარებს მოსარჩელის მოსაზრებას და თვლის, რომ განსაზღვრულობის მოთხოვნა განსაკუთრებით მკაცრია იმ საპოლიციო ფუნქციის (მოქმედების) დამდგენი ნორმების მიმართ, რომლებიც კონსტიტუციით გათვალისწინებული უფლებების შეზღუდვას იწვევს“.[17]

ნორმათა განჭვრეტადობა წარმოადგენს კონსტიტუციურ პრინციპს და პროპორციულობის შეფასებისას, აუცილებელია ნორმა აკმაყოფილებდეს ხარისხობრივ მოთხოვნებს. „მართალია, განჭვრეტადობის პრინციპს კონსტიტუციის ტექსტში ნორმატიული შინაარსი არა აქვს, თუმცა საკონსტიტუციო სასამართლომ ამ კრიტერიუმით ნორმის კონსტიტუციურობის შეფასების ვალდებულება ამოიკითხა სამართლებრივი სახელმწიფოს პრინციპის არსიდან, კერძოდ: „საკონსტიტუციო სასამართლომ არაერთხელ აღნიშნა სამართლებრივი სახელმწიფოს პრინციპის მნიშვნელობა, რომლის ცალკეული ელემენტები გამოხტულებას პოვებს საქართველოს კონსტიტუციის მრავალ დებულებაში. გარდა ამისა, არსებობს სამართლებრივი სახელმწიფოს ელემენტები, რომლებიც შეიძლება პირდაპირ არ იყოს გათვალისწინებული კონსტიტუციის რომელიმე ნორმით, მაგრამ არანაკლები დატვირთვა მიენიჭოთ, რადგანაც მათ გარეშე შეუძლებელია სამართლებრივი სახელმწიფოს პრინციპის რეალიზება. სამართლებრივი სახელმწიფოს პრინციპის ამგვარ ელემენტს წარმოადგენს ე.წ. „განჭვრეტადობის პრინციპი“.[18]

„[ნორმის ბუნდოვანებამ] შესაძლოა სამართალშემფარდებელს მისცეს თვითნებობის, ადამიანის უფლებებში გადამეტებული ჩარევის საფუძველი. ამიტომ საკონსტიტუციო სასამართლომ დაინახა საკუთარი ვალდებულება, ნორმის კონსტიტუციურობის შეფასებისას, ანალიზისას, დაადგინოს, ხომ არ გამოუწვევია უფლების დარღვევა ნორმის განუსაზღვრელობას.“[19]

ჩვენს შემთხვევაში, სადავო ნორმაში არსებული ჩანაწერის („ჩადენილია ან ჩადენილი იქნება დანაშაული ან სხვა სამართალდარღვევა“) საზღვრები ცალსახად დაუდგენელია. შეუძლებელია იმის დადგენა, რა ტიპის ინფორმაციის არსებობაა საჭირო იმისათვის, რომ სადავო ნორმა ამოქმედდეს და პოლიციას მიეცეს ამ ღონისძიების განხორციელების ლეგიტიმური საფუძველი. „ნორმა უნდა იყოს საკმარისად განსაზღვრული არა მხოლოდ შინაარსის, არამედ რეგულირების საგნის, მიზნისა და მასშტაბების მიხედვით“.[20] „უფლებათა დარღვევის ალბათობა და საშიშროება მაღალია, როდესაც უფლების შემზღუდველი რეგულაცია (კანონი ან მისი ნორმა) იმდენად ბუნდოვანია, რომ იძლევა უფლებაში უფრო ინტენსიურად, არათანაზომიერად ჩარევის ინტერპრეტაციის შესაძლებლობას და შესაბამისად, ქმნის ნოყიერ ნიადაგს თვითნებობისთვის. ასეთი რისკების თავიდან ასაცილებლად საკონსტიტუციო სასამართლომ კანონმდებელს შემდეგი მოთხოვნები წაუყენა: „კანონში დეტალურად, მკაფიოდ, საკმარისი დამაჯერებლობითა და სიცხადით უნდა იყოს მოცემული უფლებაში ჩარევის კონკრეტული მიზანი, ამოცანები, საფუძვლები. არაორაზროვანი, ნათელი და განჭვრეტადი უნდა იყოს უფლებაში ჩარევის წესი“.[21]

ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, ცხადი ხდება, რომ სადვო ნორმა ვერ აკმაყოფილებს განსაზღვრულობის მოთხოვნებს. კერძოდ, სადავო ნორმით გაწერილი არ არის უფლებაში ჩარევის მკაფიო და ცხადი საფუძველი, არამედ ზოგადად აღნიშნულია, რომ დანაშაულის ან სამართალდრღვევის საფრთხე წარმოშობს სპეციალური საპოლიციო კონტროლის განხორციელების საფუძველს. თუმცა, დაუდგენელია, როგორ უნდა დადგინდეს საფრთხის არსებობა; ასევე გაუგებარია, რა იგულისხმება საფრთხის არსებობაში; საჭიროა თუ არა რაიმე სახის ინფორმაციის არსებობა აღნიშნული საფრთხის შესახებ. შესაბამისად, რეალურად პოლიცია სადავო ნორმებს განმარტავს სუბიექტურად, რასაც თავად ნორმების ხარისხობრივი ნაკლი განაპირობებს. „სახელმწიფო ხელისუფლების კონსტიტუციით დადგენილ ფარგლებში განხორციელების უზრუნველყოფისათვის (კონსტიტუციის მე-5 მუხლის პირველი პუნქტი) ნორმა იმდენად ნათელი უნდა იყოს, რომ გამოირიცხოს მისი სურვილისამებრ ან სუბიექტურად განმარტების ალბათობა“.[22] სადავო ნორმა ვერ გამორიცხავს მისი სუბიექტური განმარტების შესაძლებლობას, არამედ იმდენად აბსტრაქტულია, რომ მისი ამოქმედება ნებისმიერ დროს არის შესაძლებელი.

ყველა ეს გარემოება ცალსახად მიუთითებს, რომ სადავო ნორმაში არსებული ჩანაწერი ბუნდოვანია და არ განსაზღვრავს უფლებაში ჩარევის მკაფიო ფარგლებს, რის გამოც აღნიშნული უფლებამოსილება პოლიციის მიერ გამოიყენება თვითნებურად და უსაფუძვლოდ. ეს კი თავისთავად ნიშნავს, რომ სადავო ნორმა არღვევს პროპორციულობის პრინციპს და შესაბამისობაში არ არის საქართველოს კონსტიტუციის მე-18 მუხლის პირველ პუნქტთან.

გარდა საფუძვლის ბუნდოვანებისა, 24-ე მუხლის მე-2 პუნქტში არსებული ჩანაწერები: „წინასწარ შერჩეულ ტერიტორიაზე“ და „განსაზღვრული დროით“ ასევე არაგანჭვრეტადია.

კერძოდ, რა იგულისხმება „წინასწარ შერჩეულ ტერიტორიაზე“ სრულიად ბუნდოვანია. არსებული პრაქტიკა მოწმობს, რომ ეს ჩანაწერი განიმარტება იმგვარად, რომ მთელი ქვეყნის მასშტაბით ტარდება ზემოაღნიშნული ღონისძიება. გასაგებია, რომ წინასწარ კანონმდებელი ვერ დაადგენს ტერიტორიის კონკრეტულ საზღვრებს. მაგრამ როგორც მინიმუმ, ნორმა არ უნდა იძლეოდეს იმის შესაძლებლობას, რომ ღონისძიება ჩატარდეს არა კონკრეტულ ტერიტორიაზე, არამედ მთელ ტერიტორიაზე. ეს გარემოება კიდევ ერთხელ ადასტურებს იმას, რომ რეალურად აბსტრაქტული საფუძვლით ხდება მისი განხორციელება. იმ შემთხვევაში თუ სპეციალური საპოლიციო კონტროლის საფუძვლები დაუკავშირდება კონკრეტული ინფორმაციის არსებობას, მისი განხორციელებაც სწორედ იმ კონკრეტულ ტერიტორიაზე იქნება დასაშვები, სადაც ეს გარემოებები არსებობს. შესაბამისად, შეიძლება ითქვას, რომ საფუძვლის ბუნდოვანება განაპირობებს იმას, რომ ღონისძიების ტერიტორიული საზღვრების ფარგლებიც ბუნდოვანია.

რაც შეეხება, დროით ელემენტს. ამ შემთხვევაშიც გაუგებარია, რას ნიშნავს „განსაზღვრული დროით“. ამ ჩანაწერის მიხედვით, ღონისძიების ხანგრძლივობა მთლიანად შინაგან საქმეთა მინისტრის ნებაზეა დამოკიდებული და მას არ მოეთხოვება გონივრულობის სტანდარტების დაცვა ამ საკითხთან მიმართებით. როგორც ვნახეთ, ერთ-ერთი სპეციალური საპოლიციო კონტროლის ხანგრძლივობამ შეადგინა 60 საათი, რაც ნამდვილად არ წარმოადგენს გონივრულ და პროპორციულ ხანგრძლივობას. შესაბამისად, დაუშვებელია, ნორმის იმგვარი განუსაზღვრელი ფორმულირება რომ ღონისძიების ხანგრძლივობის განსაზღვრა მთლიანად შს მინისტრის ნება-სურვილზე იყოს დამოკიდებული.

სადავო ნორმის ბუნდოვანება თავისთავად წარმოადგენს მისი არაკონსტიტუციურად ცნობის საფუძველს, თუმცა არსებობს სხვა გარემოებები, რომლებიც ასევე დამოუკიდებლად იწვევს სადავო ნორმების არაკონსტიტუციურობას, რაზეც ქვემოთ ვისაუბრებთ.

 

გ) სპეციალური საპოლიციო კონტროლის განხორციელების საფუძვლის დაბალი სტანდარტი როგორც პრევენციული, ისე რეაქციული მიზნებით გამოყენებისას.

სპეციალური საპოლიციო კონტროლის განხორციელების საფუძველთან დაკავშირებით, გარდა ბუნდოვანებისა, არსებობს კიდევ ერთი მნიშვნელოვანი გარემოება. კერძოდ, ზემოაღნიშნული ღონისძიების ჩატარებას, როგორც პრევენციული, ისე რეაქციული მიზნებისთვის, შესაძლოა საფუძვლად დაედოს ნებისმიერი სიმძიმის დანაშაულის ან სამართალდარღვევის ჩადენა ან შესაძლო ჩადენაზე ვარაუდი.

ზემოაღნიშნულის შესაბამისად, გამოდის, რომ თუ არსებობს ინფორმაცია, რომ ჩადენილია ან ჩადენილი იქნება სამართალდარღვევა ან დანაშაული, რაც არ უნდა მსუბუქი ხასიათის იყოს ის, უკვე არსებობს საფუძველი, რომ განხორციელდეს სპეციალური საპოლიციო კონტროლი.

ამგვარი დაბალი სტანდარტი, ღონისძიების დასაწყებად, ცალსახად მოწმობს იმაზე, რომ ბალანსი საჯარო და კერძო ინტერესს შორის, დაცული არ არის. შეუძლებელია, პროპორციულობის ტესტზე დაყრდნობით, გამართლდეს ადამიანის თავისუფლების შეზღუდვა ტერიტორიული პრინციპით, როდესაც ლეგიტიმურ ინტერესს, კონკრეტულ შემთხვევაში, შეიძლება წარმოადგენდეს რაიმე უმნიშვნელო სამართალდარღვევა.

მნიშვნელოვანია, გათვალისწინებული იქნას კიდევ ერთი გარემოება, რომელიც კიდევ უფრო მეტად აშკარას ხდის შეზღუდვის არაპროპორციულობას. აღნიშნულ გარემოებას წარმოადგენს ის, რომ სადავო ნორმის საფუძველზე მე-18 მუხლის პირველი პუნქტით დაცულ სფეროში ჩარევა ხდება არა კონკრეტული პირის მიმართ, არამედ ტერიტორიული პრინციპით, რაც მეტყველებს შეზღუდვის მძიმე ხასიათზე. აღსანიშნავია, რომ როდესაც სპეციალური საპოლიციო კონტროლის ჩასატარებელი ტერიტორია განისაზღვრება, პოლიციას ამ ტერიტორიის ფარგლებში შეუძლია ნებისმიერი პირის თავისუფლების შეზღუდვა, ყოველგვარი საფუძვლის გარეშე. ამ ტერიტორიაში მოქმედების დროს, პოლიციელს არ მოეთხოვება არანაირი საფუძვლის არსებობა, რათა პირს თავისუფლება შეუზღუდოს.

ზემოაღნიშნული მეტყველებს იმაზე, რომ სახელმწიფოს შეუძლია სპეციალურ საპოლიციო კონტროლს დაუქვემდებაროს ტერიტორია და ამ ტერიტორიაში მოქმედების დროს, თავი დააღწიოს იმ საფუძვლებს, რომელთა არსებობა ჩვეულებრივ სიტუაციაში წარმოადგენს პირის უფლებაში ჩარევის აუცილებელ ელემენტს. ფაქტობრივად, სახელმწიფო ქმნის რეჟიმს, სადაც შესაძლებელია ადამიანებზე „თევზაობა“.

უნდა აღინიშნოს, რომ დაუშვებელია სპეციალური საპოლიციო კონტროლის გზით ადამიანის თავისუფლების მძიმე ხასიათის შეზღუდვა გამართლებული იყოს ნებისმიერი დანაშაულზე და მით უმეტეს, სამართალდდარღვევაზე რეაგირების საჯარო მიზნით. იმ შემთხვევაში, როდესაც საპოლიციო ღონისძიებით კერძო ინტერესის მაღალი ინტენსივობით შეზღუდვა ხდება, გათვალისწინებული უნდა იქნეს პროპორციულობის პრინციპი და ასეთი ღონისძიება გამოიყენებოდეს მხოლოდ სპეციალურ შემთხვევებში - როდესაც საჯარო ინტერესიც შესაბამისად მაღალია. ამ პრინციპზეა აგებული საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსიც. მაგალითად, ფარული საგამოძიებო მოქმედება შეიძლება ჩატარდეს მხოლოდ კონკრეტულ და მძიმე ხასიათის დანაშაულებზე. ამასთან ერთად, ფარულ საგამოძიებო მოქმედებაზე ვრცელდება საპროკურორო და სასამართლო კონტროლი და მკაცრად არის გაწერილი ის გარემოებები, რომელთა არსებობის შემთხვევაშიც დასაშვებია მისი გამოყენება. ეს მაგალითი წარმოადგენს პროპორციულობის პრინციპის გამოხატულებას.

სპეციალური საპოლიციო კონტროლიც წარმოადგენს საკმაოდ მძიმე ხასიათის ჩარევას ადამიანის თავისუფლებაში, მისი მოქმედების მასშტაბებიდან გამომდინარე. შესაბამისად, მისი გამოყენება უნდა მოხდეს არა ნებისმიერ დანაშაულთან ან სამართალდარღვევასთან, არამედ განსაკუთრებულ და საგამონაკლისო შემთხვევებთან მიმართებით. ცხადია, რომ მსუბუქი ხასიათის დანაშაულზე ან სამართალდარღვევაზე რეაგირება შეიძლება განხორციელდეს უფლების ნაკლებად მზღუდავი საშუალებებით და ლეგიტიმური მიზანი მაინც მიღწეული იქნეს. ეს თავისთავად მეტყველებს სადავო ნორმების არაპროპორციულ ხასიათზე. ამასთან, ამ ღონისძიების ინტენსიური ხასიათის გათვალისწინებით, გონივრული იქნება თუ რაიმე სახით მასზეც გავრცელდება საპროკურორო და სასამართლო კონტროლი.

შესაბამისად, საბოლოოდ შეიძლება ითქვას, რომ სპეციალური საპოლიციო კონტროლის გამოყენება პრობლემურია როგორც პრევენციული, ასევე რეაქციული მიზნებისთვის. ორივე შემთხვევაში, ზემოაღნიშნულ ღონისძიებას შეიძლება საფუძვლად დაედოს ნებისმიერი დანაშაული ან სამართალდარღვევა, რაც იწვევს ადამიანის უფლებაში ცალსახად არაპროპორციულ ჩარევას, რადგან ერთი მხრივ, ღონისძიების გამოყენებას საფუძვლად ედება შეუსაბამოდ დაბალი სტანდარტი, მეორე მხრივ, ღონისძიების განხორციელება უკავშირდება ადამიანების თავისუფლების მასშტაბურ შეზღუდვას.

დ) საერთაშორისო სტანდარტები.

ტერიტორიული პრინციპით ადამიანის თავისუფლების შეზღუდვის საფუძველი, უცხო ქვეყნებში, ეფუძნება განსაკუთრებით მაღალი ლეგიტიმური მიზნის დაცვას და უფლებაში ჩარევის ხარისხი ლეგიტიმური მიზნის პროპორციულია.

გერმანია

გერმანიის კანონმდებლობა ითვალისწინებს სპეციალური საპოლიციო კონტროლის მსგავს ღონისძიებას, გარკვეულ შემთხვევებში. ამ საკითხს გერმანიის ფედერალური ერთეულების კანონმდებლობა ცალ-ცალკე არეგულირებს. ქვემოთ განვიხილავთ გერმანიის ერთ-ერთი ფედერალური ერთეულის, კერძოდ ბავარიის კანონმდებლობას ამ საკითხთან მიმართებით.

პოლიციის მოვალეობების შესახებ ბავარიის კანონის მე-13 მუხლი ადგენს იმ საფუძვლებს, რა შემთხვევაშიც პირის იდენტიფიცირება და დოკუმენტაციის შემოწმება ხდება. აღსანიშნავია, რომ „აღნიშნული ნორმა, შინაარსისა და მიზნის გათვალისწინებით წარმოადგენს სამართლებრივ საფუძველს როგორც პირის ინდივიდუალური კონტროლისთვის, ასევე პირთა კოლექტიური კონტროლისთვის (რეიდი). რეიდი გულისხმობს გეგმიურად მომზადებულ, გარკვეული ადგილის მოულოდნელ გადაკეტვას პოლიციის მიერ, რა დროსაც გადაკეტილ ადგილზე მყოფი ყველა პირისგან მოითხოვება მათი დოკუმენტაციის შემოწმება.“[23]

რეიდის განხორციელება შესაძლებელია პრევენციული მიზნებით. რაც შეეხება, ამ უფლებამოსილების განხორციელების საფუძვლებს, პოლიციას შეუძლია პირთა იდენტიფიკაცია მოახდინოს მაშინ, როდესაც არსებობს საფრთხე სახელმწიფოს ან საზოგადოების მიმართ. პირთა იდენტიფიკაცია შესაძლებელია იმ შემთხვევაშიც, როდესაც ფაქტობრივად არსებული გარემოებიდან გამომდინარე იძლევა ვარაუდის საფუძველს, რომ პირები სისხლის სამართლის დანაშაულის ჩადენაზე შეთანხმებას ან მომზადებას ახდენენ, ან ჩადიან სისხლის სამართლის დანაშაულს. ასევე იმ შემთხვევებში, როდესაც პირები მოძრაობის, საზოგადოებრივი ტრანსპორტის მოძრაობის, სახელმწიფო შენობების ანდა სხვა განსაკუთრებით საშიშ ობიექტებთან ან მათთან უშუალოდ ახლოს იმყოფებიან და ფაქტობრივი გარემოებები ამართლებენ ვარაუდს, რომ ამ ობიექტებთან ან ობიექტებში სისხლის სამართლის დანაშაულები შეიძლება ჩადენილ იქნეს, რითიც ამ ობიექტებში ან ობიექტებთან მყოფი პირები უშუალოდ საფრთხის ქვეშ არიან. ასევე, სასაზღვრო ზოლთან, ტრანსნაციონალური დანაშაულების პრევენციის მიზნით.[24]

როგორც ვხედავთ, გერმანული კანონმდებლობა არ აწესებს განსაკუთრებით მაღალ სტანდარტს ღონისძიების განხორციელების საფუძველთან დაკავშირებით, მაგრამ არსებობს გარემოებები, რომლებიც მნიშვნელოვნად განასხვავებს აღნიშნულ ღონისძიებას, საქართველოს კანონმდებლობით გათვალისწინებული სპეციალური საპოლიციო კონტროლისგან. კერძოდ, პირველ რიგში, აღსანიშნავია, რომ ბავარიის კანონმდებლობა რეიდის განხორციელების საფუძვლად არ ითვალისწინებს ადმინისტრაციული სამართალდარღვევის პრევენციას ან მასზე რეაგირებას. ასევე, რეიდის განხორციელება, ერთ შემთხვევაში დასაშვებია, როდესაც ადგილი აქვს დანაშაულის მომზადებას. შესაბამისად, ეს თავისთავად ნიშნავს, რომ პოლიცია ეყრდნობა კონკრეტულ ფაქტობრივ გარემოებებს და მის საფუძველზე მოქმედებს.

მეორე შემთხვევაში, როდესაც დანაშაულის პრევენციას ეხება საქმე, ბავარიის კანონმდებლობის მიხედვით, დანაშაულის პრევენციის მიზნით რეიდის ჩატარება მხოლოდ მაშინ არის დასაშვები, როდესაც არსებობს კონკრეტული ინფორმაცია, რომელიც ამყარებს ვარაუდს, რომ შესაძლოა დანაშაული იქნას ჩადენილი. თუმცა, მხოლოდ ეს გარემოებაც არ არის საკმარისი, ამასთან ერთად, როდესაც დანაშაულის შესაძლო ჩადენა ხდება განსაკუთრებით საშიშ ადგილებში, სადაც სხვა პირები უშუალო საფრთხის ქვეშ იმყოფებიან. ეს გარემოებები ნათლად მიუთითებს იმაზე, რომ პოლიცია რეიდს ვერ განახორციელებს აბსტრაქტული დანაშაულის პრევენციისათვის, არამედ კონკრეტულ ფაქტებზე დაფუძნებული ვარაუდის საფუძველზე და ამასთანავე, მხოლოდ იმ შემთხვევაში, როდესაც ამ შესაძლო დანაშაულით უშუალო საფრთხის ქვეშ იმყოფებიან სხვა პირები. ეს გარემოებები, არსებითად განასხვავებს ამ ღონისძიებას, სადავო ნორმებით გათვალისწინებული საპოლიციო კონტროლისგან.

გარდა ღონისძიების განხორციელების საფუძველთან მიმართებით მნიშვნელოვანი სხვაობისა, ბავარიის კანონმდებლობით გათვალისწინებული რეიდი სპეციალური საპოლიციო კონტროლისგან არსებითად განსხვავდება უფლებაში ჩარევის ნაკლებად ინტენსიური ხასიათიდან გამომდინარეც.

ბავარიის კანონის მიხედვით: „პოლიცია უფლებამოსილია, პირის იდენტიფიცირების მიზნით მიიღოს საჭირო ზომები. განსაკუთრებით, მას უფლება აქვს მოითხოვოს პირის გაჩერება, ჰკითხოს პიროვნების მაიდენტიფიცირებელი მონაცემების შესახებ და მოითხოვოს პიროვნების დამადასტურებელი დოკუმენტის წარმოდგენა, შემოწმების მიზნით. პირის შეყოვნება შესაძლებელია მხოლოდ მაშინ, თუ პირის იდენტიფიკაცია სხვა გზით შეუძლებელია ან დიდ ძალისხმევას მოითხოვს. შესაბამისი წინაპირობების არსებობის შემთხვევაში შესაძლებელია პირის და მისი ნივთების ჩხრეკა.“[25]

ეს ჩანაწერი მიუთითებს იმაზე, რომ რეიდის პირობებში, პოლიციას შეუძლია განახორციელოს მხოლოდ პირის მცირე ხნით შეჩერება და მისი იდენტიფიცირება. თუ სხვა გარემოება არ არსებობს, დაუშვებელია პოლიციამ ჩაატაროს ჩხრეკა ან თუნდაც ზედაპირული დათვალიერება. შესაბამისად, რეიდის ჩატარება თავისთავად არ გულისხმობს პირის პირად ცხოვრებაში ჩარევას. ხოლო პირის თავისუფლებაში ჩარევა ხდება მინიმალურად შემზღუდავი საშუალებით.

კიდევ ერთი გარემოება, რაც ასევე მნიშვნელოვანია ამ ორი ღონისძიების განსხვავებისთვის, არის ის, რომ ბავარიის კანონმდებლობის მიხედვით, რეიდი ხორციელდება ძალიან კონკრეტულ ტერიტორიაზე და არა მთელი ფედერალური ერთეულის ან მთელი ქალაქის მასშტაბით. იქიდან გამომდინარე, რომ რეიდის საფუძველს წარმოადგენს კონკრეტული ინფორმაციის არსებობა რაიმე ტერიტორიაზე დანაშაულის შესაძლო ჩადენის ან მომზადების შესახებ, მისი განხორციელებაც ხდება კონკრეტულად იმ ტერიტორიაზე, სადაც პოლიციის ვარაუდით, პოტენციური დამნაშავეები იმყოფებიან. ეს გარემოებაც მეტყველებს მნიშვნელოვან განსხვავებაზე.

საბოლოოდ, გერმანულ კანონმდებლობასთან შედარების შედეგად შეიძლება იმის თქმა, რომ სპეციალური საპოლიციო კონტროლი ბავარიაში არსებული პრაქტიკისგან განსხვავდება იმით, რომ ა) მისი განხორციელების საფუძველი, რომელიც უკავშირდება დანაშაულის პრევენციას, დაკავშირებულია კონკრეტული ფაქტობრივი გარემოებების არსებობასთან; ბ) რეიდის ფარგლებში უფრო მეტად დაბალი ინტენსივობით ხდება თავისუფლებაში ჩარევა, ვიდრე სპეციალური საპოლიციო კონტროლის დროს; გ) რეიდი შემოიფარგლება ძალიან კონკრეტულ ტერიტორიაზე მოქმედებით, სადაც არსებობს ვარაუდი, რომ იმყოფებიან პოტენციური დამნაშავეები.

გაერთიანებული სამეფო

გაერთიანებული სამეფოს კანონმდებლობა ტერიტორიული პრინციპით თავისუფლების შეზღუდვას უშვებს განსაკუთრებულ შემთხვევაში - ტერორისტული აქტის პრევენციისათვის. აღნიშნული უფლებამოსილება გათვალისწინებულია „ტერორიზმის შესახებ“ 2000 წლის აქტით, რომლის თანახმადაც გაიცემა ნებართვა, რომელიც „უფლებას აძლევს ნებისმიერ ფორმიან კონსტებლს, ნებართვაში მითითებულ ტერიტორიაზე ან ადგილას გააჩეროს ავტომობილი და ჩაატაროს ჩხრეკა“.[26] თუმცა, ამ უფლებამოსილების გამოყენებისათვის, აუცილებელია, არსებობდეს განსაკუთრებული საფუძველი. კერძოდ, „ნებართვა შეიძლება გაიცეს მხოლოდ მაშინ, თუ მისი გამცემი პირი მიიჩნევს, რომ ნებართვა ტერორისტული აქტების პრევენციისთვის მიზანშეწონილია.“[27]

როგორც ვხედავთ, გაერთიანებულ სამეფოში საკმაოდ მაღალი სტანდარტი მოქმედებს ღონისძიების საფუძველთან მიმართებით. თუმცა, ამას თან ახლავს უფლების შეზღუდვის ინტენსივობის უფრო მაღალი ხარისხიც - პოლიციას ენიჭება ჩხრეკის უფლება, რაც საქართველოს კანონმდებლობით გათვალისწინებულ შეზღუდვის ინტენსივობასაც აღემატება. თუმცა, ამ მხრივ გასათვალისწინებელია, რომ ეს უფლებამოსილება გაერთიანებულ სამეფოში ამოქმედდება მხოლოდ მაშინ, როდესაც კონკრეტული საფრთხე არსებობს ტერორისტული აქტიდან მომდინარე, ხოლო საქართველოში ამ რეჟიმის განხორციელება დშვებულია წვრილმანი სამართალდარღვევის საფრთხის არსებობის დროსაც. ცხადია, ამ მასშტაბების ერთმანეთთან შედარება არაგონივრული იქნება.

გარდა ზემოაღნიშნულისა, 2000 წლის „ტერორიზმის შესახებ აქტის“ განხორციელების შესახებ 2008 წლის ანგარიშში ლორდმა კარლაილმა აღნიშნა: „44-ე მუხლის არასათანადო ან არასაჭირო გამოყენების მაგალითები მრავლადაა. არსებობს მტკიცებულებები ისეთი საქმეების შესახებ, სადაც შეჩერებული პირი იმდენად აშკარად განსხვავდება ტერორიზმის ნაცნობი მახასიათებლებისგან, რომ რეალურად, შეუძლებელია პირის იყოს ტერორისტი. ამასთან, არ არსებობს სხვა არანაირი ნიშან-თვისება, რაც გაამართლებდა პირის გაჩერებას. ერთ შემთხვევაში გაჩერების საფუძველი იყო მხოლოდ რიცხობრივი პრინციპი, რაც თითქმის დანამდვილებით შეიძლება ითქვას, რომ უკანონოა და არც ერთ შემთხვევაში არ წარმოადგენს პროცედურის გონივრულ გამოყენებას. უფროსმა ოფიცრებმა მხედველობაში უნდა მიიღონ, რომ 44-ე მუხლით გათვალისწინებული გაჩერების ღონისძიება, რაც ეჭვის არსებობის გარეშე ხდება, გაჩერებული პირის გადაადგილების თავისუფლების ხელყოფაა...“[28]

ზემოაღნიშნული მოსაზრება ადასტურებს, რომ გაერთიანებული სამეფოს შემთხვევაშიც, მაშინაც კი, როდესაც ტერიტორიული პრინციპით ხდება უფლების შეზღუდვა და ეს ხდება ტერორიზმიდან მომდინარე საფრთხის პრევენციისათვის, განსაზღვრულ ტერიტორიაზე, მხოლოდ იმ პირებს უნდა შეეზღუდოთ თავისუფლება, ვის მიმართაც პოლიციელს აქვს საფუძველი, რომ კონკრეტულ პირს შესაძლოა ტერორიზმთან ჰქონდეს კავშირი. ხოლო სხვა პირების თავისუფლების შეზღუდვა, რომელიც ამ ტერიტორიაზე იმყოფებიან, გაუმართლებლად ითვლება. ფაქტობრივად, ეს ნიშნავს იმას, რომ სახელმწიფოს ეკრძალება ისეთი საპოლიციო რეჟიმის შემოღება, რომლის პირობებშიც პოლიციელს შეეძლება ყოველგვარი საფუძვლის არსებობის გარეშე შეუზღუდოს პირს თავისუფლება.

ამავე მოხსენებაში აღნიშნულია: „2008 წელს წესრიგის კონტროლის გაუმჯობესების ეროვნულმა სააგენტომ პოლიციის უფროსი ოფიცრების ასოციაციისთვის [„ACPO“] ტერორიზმთან დაკავშირებით გაჩერებისა და ჩხრეკის ღონისძიებების განხორციელების სასარგებლო პრაქტიკური სახელმძღვანელო შეადგინა. სახელმძღვანელო განსაკუთრებით გამოყოფს უმნიშვნელოვანეს მოთხოვნას, რომლის მიხედვითაც -

● ეს უფლებამოსილებები საგამონაკლისოა;

● 44-ე მუხლით გათვალისწინებული ნებართვების მოქმედების გეოგრაფიული არეალი მკაფიოდ განსაზღვრული უნდა იყოს;

● სამართლებრივი სტანდარტი არის მიზანშეწონილობა ტერორისტული აქტების პრევენციისთვის;

● ნებართვის გაცემის არსებითი ნაწილია საზოგადოებაზე მისი გავლენის შეფასება;

● შინაგან საქმეთა მდივანს დეტალურად უნდა წარედგინოს 44-ე მუხლით გათვალისწინებული ნებართვის გაცემის გამამართლებელი საფუძვლები;

● უფროს ოფიცრებს უნდა ჰქონდეთ მოლოდინი, რომ შინაგან საქმეთა დეპარტამენტი დეტალურ და საფუძვლიან განხილვას დაუქვემდებარებს საკითხს, დაამტკიცოს თუ არა ნებართვა;

● იმ არეალში, სადაც ძალების განლაგება ხდება, მოსახლეობისთვის ხელმისაწვდომი უნდა იყოს ბროშურები;

● ოფიცრებმა გულმოდგინედ უნდა აწარმოონ ოქმები.[29]

მოცემული სახელმძღვანელო პრინციპები, რომლებიც უკავშირდება ტერიტორიული ნიშნით ადამიანის თავისუფლებაში ჩარევას, მეტყველებს იმაზე თუ რამდენად ინტენსიურ შეზღუდვას წარმოადგენს მსგავსი ტიპის ღონისძიებები. ცხადად არის აღნიშნული, რომ მსგავსი უფლებამოსილება დაკავშირებული უნდა იყოს საგამონაკლისო და განსაკუთრებულ შემთხვევებთან და არა ნებისმიერ დანაშაულთან ან სამართალდარღვევასთან მიმართებით. ასევე ტერიტორიული ფარგლები ნათლად უნდა იყოს განსაზღვრული, რაც პირდაპირ მიუთითებს იმაზე, რომ ამ უფლებამოსილების დამდგენი ნორმა არ უნდა იძლეოდეს იმის საშუალებას, რომ ღონისძიების ჩატარება შესაძლებელი იყოს არაგონივრულად დიდი მასშტაბის ტერიტორიაზე.

ტერიტორიასთან მიმართებით, ამავე მოხსენებაში ლორდი კარლაილი საინტერესო განმარტებას აკეთებს: „მე იმედგაცრუებული ვარ იმის გამო, რომ დედაქალაქის პოლიციის მიერ 44-ე მუხლის თანახმად გაცემული ნებართვები კვლავაც მოიცავს მისი მოქმედების მთელ არეალს და არ შემოიფარგლება კონკრეტული უბნებით, ან უბნების გარკვეული ნაწილებით. მე ვერ ვხედავ გამართლებას, რომ ლონდონის მთელი ტერიტორია მუდმივად მოცული იყოს ამ ღონისძიების ფარგლებში. მუხლის მიზანი არ ყოფილა, რომ ლონდონი მოქცეულიყო ჩხრეკის განსაკუთრებული უფლებამოსილების პერმანენტული მოქმედების ქვეშ...“[30]

ზემოაღნიშნული განმარტება განსაკუთრებით რელევანტურია საქართველოს კანონმდებლობასთან მიმართებით, რომლის მიხედვითაც, სპეციალური საპოლიციო კონტროლი ხორციელდება „წინასწარ შერჩეულ ტერიტორიაზე“[31], თუმცა, ტერიტორიის ფარგლები განუსაზღვრელი რჩება, რაც შედეგად იწვევს იმას, რომ შს მინისტრის მიერ ღონისძიების გამოყენება ხდება მთელი ქვეყნის მასშტაბით, რაც სრულიად არაგონივრულ და არაპროპორციულ შეზღუდვას წარმოადგენს. შეუძლებელია, ასეთი ფართო დისკრეცია, რომელსაც სადავო ნორმა ანიჭებს შს მინისტრს, გამართლებული იქნას საზოგადოებრივი უსაფრთხოების დაცვის ლეგიტიმური მიზნით. მით უმეტეს მაშინ, როდესაც საზოგადოებრივი უსაფრთხოების საფრთხედ შეიძლება ჩაითვალოს ნებისმიერი სახის დანაშაული ან სამართალდარღვევა, რაც საფუძვლად ედება სპეციალური საპოლიციო კონტროლის განხორციელებას.

მიუხედავად იმისა, რომ გაერთიანებული სამეფოს 2000 წლის „ტერორიზმის შესახებ აქტი“ უფრო ინტენსიურ ჩარევას ითვალისწინებს უფლებაში, ვიდრე საქართველოს კანონი „პოლიციის შესახებ“ სპეციალური საპოლიციო კონტროლის განხორციელებისას, ბრიტანეთის კანონმდებლობის ანალიზიდან რამდენიმე მნიშვნელოვანი პრინციპის ამოკითხვა შეიძლება, ზემოაღნიშნულ უფლებამოსილებასთან დაკავშირებით.

კერძოდ ის, რომ ადამიანის თავისუფლების ტერიტორიული პრინციპით შეზღუდვა არის ჩარევის მაღალი ინტენსივობის გზა, რომელიც შეიძლება განხორციელდეს მხოლოდ საგამონაკლისო შემთხვევებში და არა რაიმე რიგით დანაშაულზე ან სამართალდარღვევაზე რეაგირებისთვის. ასევე, დაუშვებელია ამ უფლებამოსილების დამდგენი ნორმა იძლეოდეს ფართო დისკრეციას ღონისძიების ჩასატარებელ ტერიტორიასთან მიმართებით და შესაბამისად, დაუშვებელია არაგონივრულად დიდ ტერიტორიაზე ამ რეჟიმის გავრცელება. გარდა ამისა, თუნდაც არსებობდეს ამ უფლებამოსილების გამოყენების რეალური საფუძვლები, ეს არ ნიშნავს იმას, რომ ამის შემდეგ პოლიციას აღარ უნდა მოეთხოვებოდეს პირის შეჩერების დასაბუთებულობა. კანონმდებლობა ასევე უნდა შეიცავდეს გარანტიებს, რომელიც პოლიციელს დაავალდებულებს, რომ უშუალოდ სპეციალური საპოლიციო კონტროლის განხორციელების პირობებშიც თავისუფლება შეუზღუდოს არა ნებისმიერ პირს, ვინც ამ ტერიტორიაზე მოხვდება, არამედ მხოლოდ მათ, ვის მიმართაც პოლიციელს რაიმე გარემოება აფიქრებინებს, რომ კავშირი აქვს დანაშაულთან ან სამართალდარღვევასთან. ყველა ამ გარანტიის იგნორირება ხდება „პოლიციის შესახებ“ საქართველოს კანონით, რაც გამორიცხავს სადავო ნორმებით გათვალისწინებული უფლებამოსილებების პროპორციულობას, კონსიტუციის მე-18 მუხლის პირველი პუნქტის ფარგლებში.

ე) შეჯამება. 

საბოლოოდ რომ შევაჯამოთ ზემოაღნიშნული პრობლემები, რომლებიც უკავშირდება საკანონმდებლო პრობლემებს სპეციალური საპოლიციო კონტროლის მიმართ, რამდენიმე ძირითადი და მნიშვნელოვანი ხარვეზის იდენტიფიცირება შეგვიძლია, რომელიც მეტყველებს სადავო ნორმების კონსტიტუციასთან შეუსაბამობაზე.

პირველი, ეს არის ზოგადად პრევენციული მიზნებისთვის სპეციალური საპოლიციო კონტროლის გამოყენების არაგონივრულობა. როდესაც არ მომხდარა დანაშაული ან სამართალდარღვევა და არც მისი მცდელობის ან მომზადების შესახებ არსებობს ინფორმაცია და ამ პირობებში ხდება აღნიშნული ღონისძიების ფარგლებში თავისუფლების მასშტაბური შეზღუდვა, ეს თავისთავად მეტყველებს უფლებაში ჩარევის არაპროპორციულ ხასიათზე.

მეორე, ეს არის სადავო ნორმის ბუნდოვანება, სპეციალური საპოლიციო კონტროლის პრევენციული მიზნით გამოყენების საფუძველთან მიმართებით. კერძოდ, გაუგებარია რა შეიძლება დაედოს საფუძვლად, ამ ღონისძიების პრევენციული მიზნით გამოყენებას. სადავო ნორმა იმდენად ბუნდოვანია, რომ პირდაპირ აძლევს პოლიციას იმის შესაძლებლობას, რომ ეს უფლებამოსილება გამოყენებული იქნას სუბიექტურად, საფუძვლის არსებობის გარეშე. სწორედ ნორმის ბუნდოვანება განაპირობებს თავისუფლების არათანაზომიერ შეზღუდვას, რაც ეწინააღმდეგება კონსტიტუციის მე-18 მუხლის პირველ პუნქტს.

ბუნდოვანებასთან დაკავშირებით, ასევე აღნიშვნის ღირსია 24-ე მუხლის მე-2 პუნქტში არსებული ჩანაწერები: „წინასწარ შერჩეულ ტერიტორიაზე“ და „განსაზღვრული დროით“. ღონისძიების როგორც ტერიტორიული, ასევე დროითი მასშტაბები სრულიად შეუზღუდავია, რადგან ჩანაწერები იმდენად ზოგადი სახით არის ჩამოყალიბებული, რომ მათი ფარგლების დადგენა შეუძლებელი ხდება.

მესამე, ეს არის ზედმეტად დაბალი სტანდარტის არსებობა, აღნიშნული ღონისძიების როგორც პრევენციული, ისე რეაქციული მიზნებით განხორციელების საფუძველთან მიმართებით. კერძოდ, სპეციალური საპოლიციო კონტროლის განხორციელებას შესაძლოა საფუძვლად დაედოს ნებისმიერი სიმძიმის დანაშაული ან სამართალდარღვევა. უნდა ითქვას, რომ როდესაც მსუბუქი ხასიათის დანაშაულზე ან სამართალდარღვევაზე პოლიციას რეაგირების მოხდენა შეუძლია სხვა, უფრო ნაკლებად მზღუდავი ღონისძიების გატარებით და იმავე ლეგიტიმური მიზნის მიღწევით, შეუძლებელია სპეციალური საპოლიციო კონტროლის გამოყენება თანაზომიერ ჩარევად ჩაითვალოს. აქედან ცხადია ხდება, რომ სადავო ნორმები ვერ პასუხობს პროპორციულობის ტესტის მოთხოვნებს.

მეოთხე და კიდევ ერთი პრობლემა უკავშირდება არა ღონისძიების გატარების საფუძველს, არამედ მისი განხორციელების უშუალო პროცესს. კერძოდ, მას შემდეგ, რაც გადაწყვეტილება იქნება მიღებული, რომ ჩატარდეს სპეციალური საპოლიციო კონტროლი, განსაზღვრულ ტერიტორიაზე მოხვედრილი ნებისმიერი პირი შეიძლება დაექვემდებაროს თავისუფლების შეზღუდვას და ზედაპირულ დათვალიერებას. კანონმდებლობა არანაირ გარანტიას არ აწესებს იმ პირთა უფლების დასაცავად, ვინც განსაზღვრულ ტერიტორიაზე მოხვდება სპეციალური საპოლიციო კონტროლის მიმდინარეობისას, მაგრამ მისი დანაშაულთან ან სამართალდარღვევასთან შესაძლო კავშირის არანაირი ობიექტური საფუძველი არ არსებობს. ამ რეჟიმის მოქმედების დროს, პოლიცია სრულიად განურჩევლად ზღუდავს ადამიანების თავისუფლებას, რაც ასევე მეტყველებს უფლების შეზღუდვის არაპროპორციულ და გაუმართლებელ ხასიათზე.

ზემოჩამოთვლილი არაერთი ფაქტორი მეტყველებს, რომ სადავო ნორმებით გათვალისწინებული თავისუფლების შეზღუდვა ვერ აკმაყოფილებს პროპორციულობის პრინციპს და შესაბამისად, წინააღმდეგობაში მოდის საქართველოს კონსტიტუციის მე-18 მუხლის პირველ პუნქტთან.

 

სადავო ნორმის მიმართება საქართველოს კონსტიტუციის მე-20 მუხლის პირველ პუნქტთან

სადავო ნორმის საფუძველზე ხდება პირის ზედაპირული შემოწმება, რაც გულისხმობს მისი ტანსაცმლის მხოლოდ გარე ზედაპირზე ხელით, სპეციალური ხელსაწყოთი ან საშუალებით შეხებას. ასევე, ნივთის ან სატრანსპორტო საშუალების ზედაპირული დათვალიერება, რაც გულისხმობს ნივთის ან/და სატრანსპორტო საშუალების ვიზუალურ დათვალიერებას, სატრანსპორტო საშუალების შემთხვევაში − აგრეთვე მისი საბარგულის ვიზუალურ დათვალიერებას.

აღსანიშნავია, რომ ზედაპირული შემოწმება წარმოადგენს მცირე ინტენსივობით უფლების შეზღუდვას, ჩხრეკასთან შედარებით. მიუხედავად ამისა, აღნიშნული შემთხვევა მაინც ექცევა კონსტიტუციის მე-20 მუხლის პირველი პუნქტით დაცულ სფეროში. „თუ ვიხელმძღვანელებთ საკონსტიტუციო სასამართლოს განმარტებით, პირის „ფიზიკური“ შემოწმება (იქნება ეს ტანსაცმლის, პირადი ნივთების და ა.შ.) ჩვეულებრივ შეფასდება კონსტიტუციის მე-20 მუხლის პირველი პუნქტის კონტექსტში და ყოველ კონკრეტულ შემთხვევაში გადაწყდება ჩარევის პროპორციულობის საკითხი. ამდენად, მოცემულ შემთხვევაში, სასამართლო არ დგას ჩხრეკისა და ზედაპირული შემოწმების გამიჯვნის აუცილებლობის წინაშე, ჩხრეკასა და ზედაპირულ დათვალიერებას შორის სხვაობას თავად სადავო ნორმა ადგენს, რომელიც ზედაპირულ შემოწმებას პირად ცხოვრებაში ჩარევის ნაკლებად ინტენსიურ ქმედებად აღწერს.“[32] აღნიშნული განმარტების შედეგად საკონსტიტუციო სასამართლომ დაადგინა, რომ ჩხრეკის გარდა, ზედაპირული შემოწმებაც ექვემდებარება კონსტიტუციის მე-20 მუხლის პირველ პუნქტთან შემოწმებას.

საკონსტიტუციო სასამართლომ ასევე განმარტა, რომ პირადი ცხოვრების ხელშეუხებლობის უფლება ასევე ვრცელდება პირად ნივთებზე - „პირადი ცხოვრებით დაცულია პირების კერძო სფერო (სივრცე). აქ იგულისხმება როგორც კონკრეტული ტერიტორია, ადგილი (მაგალითად, საცხოვრებელი სახლი, პირადი ავტომანქანა ან სხვა პირადი მფლობელობა)...“.[33] შესაბამისად, მე-20 მუხლით დაცულ სფერო ვრცელდება როგორც პირის ზედაპირულ შემოწმებაზე, ასევე ნივთისა და სატრანსპორტო საშუალების ზედაპირული დათვალიერებაზეც.

სასამართლომ ამავე საქმეში აღნიშნა, რომ „კანონით გათვალისწინებული პირობა, რომელიც გამოიყენება, მოსამართლის ბრძანების გარეშე, უფლებაში ჩარევისთვის, შესაბამისობაში უნდა იყოს კონსტიტუციაში რეგლამენტირებული გადაუდებელი აუცილებლობის შინაარსთან.“[34] სადავო ნორმის შემთხვევაში, სწორედ სასამართლოს ჩართულობის გარეშე ხდება პირის უფლების შეზღუდვა. შესაბამისად, უნდა განიმარტოს, რას გულისხმობს „კონსტიტუციაში რეგლამენტირებული გადაუდებელი აუცილებლობის შინაარსი“, რომლის საფუძველზე განხორციელებული უფლების შეზღუდვა, კონსტიტუციასთან შესაბამისი იქნება.

„გადაუდებელი აუცილებლობის“ შინაარსი კი დადგენილია საკონსტიტუციო სასამართლოს პრაქტიკით - „გადაუდებელი აუცილებლობა“ გულისხმობს ისეთ შემთხვევებს, როდესაც თანაზომიერების პრინციპზე დაყრდნობით, კონსტიტუციით გათვალისწინებული საჯარო ინტერესის მიღწევა, რეალურად არსებული ობიექტური მიზეზების გამო, შეუძლებელია კერძო ინტერესების დაუყოვნებლივი, მყისიერი შეზღუდვის გარეშე. ამასთან, ძალზე მკაფიო, ნათელი და ცალსახა უნდა იყოს, რომ კონსტიტუციის ფარგლებში, საჯარო ინტერესის სხვაგვარად დაცვის მცირედი ალბათობაც არ არსებობს. გადაუდებლობა მიუთითებს დროის სიმცირეზე, რაც უფლების შესაზღუდად მოსამართლის ბრძანების მოპოვების საშუალებას არ იძლევა და საჭიროებს დაუყოვნებლივ მოქმედებას.“[35]

მოცემულ განმარტებას თუ მივუსადაგებს სადავო ნორმით გათვალისწინებულ შემთხევვას, ცხადად გამოჩნდება, რომ ზედაპირული შემოწმება არ ხორციელდება გადაუდებელი აუცილებლობის არსებობის პირობებში. აღნიშნულზე მიუთითებს ის გარემოება, რომ ადგილი არ აქვს დროის სიმცირეს და უფლებაში ჩარევის დაუყოვნებლივი და მყისიერი აუცილებლობა არ არსებობს. თუ სადავო ნორმას ექნებოდა ისეთი შინაარსი, რომ სპეციალური საპოლიციო კონტროლის პირობებში პოლიციელს მოეთხოვებოდა გონივრული ეჭვის არსებობის დასაბუთება კონკრეტული პირის მიმართ, რათა მისი ზედაპირული შემოწმება მომხდარიყო, ამ შემთხვევაში სადავო ნორმა შესაბამისობასი იქნებოდა კონსტიტუციის მე-20 მუხლის პირველ პუნქტთან, მაგრამ როგორც უკვე აღინიშნა, სპეციალური საპოლიციო კონტროლის განხორციელების დროს, პოლიციელს შეუძლია შეაჩეროს ნებისმიერი პირი, მიუხედავად იმისა, არსებობს თუ არა რაიმე ობიექტური გარემოება, რომელიც ამ პირისგან მომდინარე შესაძლო საფრთხეს დაასაბუთებდა.

საკონსტიტუციო სასამართლომ ზემოაღნიშნულ საქმეში, ზედაპირულ შემოწმებასთან დაკავშირებით, აღნიშნა: „სადავო ნორმის თანახმად, ზედაპირული შემოწმება მხოლოდ კონკრეტული გარემოებების არსებობისას გამოიყენება, იმ შემთხვევაში, თუ პოლიციელის მიერ საკუთარი უსაფრთხოების უზრუნველყოფა გახდება საჭირო. შესაბამისად, სადავო ნორმის მოცემული ნაწილი მხოლოდ გადაუდებელი აუცილებლობის შემთხვევაში ამოქმედდება. პოლიციელის უსაფრთხოების უზრუნველყოფა წარმოადგენს იმ [ერთ-ერთ] ლეგიტიმურ ინტერესს, რომელიც ამართლებს შესაბამის გადაუდებელ აუცილებლობას.“ როგორც ვხედავთ, სასამართლომ სადავო ნორმის კონსტიტუციასთან შესაბამისობა დაადგინა იმ გარემოებაზე დაყრდნობით, რომ ზედაპირული შემოწმება გამოიყენებოდა მხოლოდ კონკრეტული გარემოებების არსებობისას, როდესაც პოლიციელის უსაფრთხოების უზრუნველყოფა ან სხვა საჯარო მიზნის დაცვა ხდება საჭირო. ჩვენს შემთხვევაში კი პოლიციის მიერ ამ უფლებამოსილების გამოყენებას საფუძვლად არ ედება არანაირი კონკრეტული გარემოება. სადავო ნორმის საფუძველზე, სპეციალური საპოლიციო კონტროლისათვის განსაზღვრულ ტერიტორიაზე მოხვედრილ ნებისმიერ პირს შეიძლება ჩაუტარდეს ზედაპირული შემოწმება ან განხორციელდეს მისი ნივთის ან სატრანსპორტო საშუალების ზედაპირული დათვალიერება, ეს თავისთავად ნიშნავს იმას, რომ სადავო ნორმა არ მოითხოვს არანაირი კონკრეტული გარემოების არსებობას, მე-20 მუხლით დაცული უფლების შეზღუდისათვის. ეს კი თავის მხრივ მიანიშნებს იმაზე, რომ თუ არ არის საჭირო კონკრეტული გარემოებების არსებობა, ადგილი ვერ ექნება გადაუდებელ აუცილებლობასაც.

საბოლოოდ შეიძლება ითქვას, რომ პირის ზედაპირული შემოწმება და ნივთისა და სატრანსპორტო საშუალების ზედაპირული დათვალიერება ექცევა კონსტიტუციის მე-20 მუხლის პირველი პუნქტით დაცულ სფეროში. მე-20 მუხლის პირველი პუნქტი უფლების შეზღუდვას უშვებს იმ შემთხვევაში, როდესაც არსებობს სასამართლო გადაწყვეტილება, ან გადაუდებელი აუცილებლობა. გადაუდებელი აუცილებლობა ნიშნავს საფრთხის არსებობას, რომელიც დგინდება კონკრეტული გარემოებების არსებობისას. სადავო ნორმის მიხედვით კი არ არის აუცილებელი რაიმე კონკრეტული გარემოების არსებობა იმისათვის, რომ განხორციელდეს ზედაპირული შემოწმება და დათვალიერება, არამედ სპეციალური საპოლიციო კონტროლისთვის განსაზღვრულ ტერიტორიაზე მოხვედრილი პირი შეიძლება დაექვემდებაროს პირადი ცხოვრების შეზღუდვას. აქედან გამომდინარე, სადავო ნორმა ითვალისწინებს ამ ღონისძიებას განხორციელებას იმ შემთხვევაშიც, როდესაც არ არსებობს გადაუდებელი აუცილებლობა, რაც პირდაპირ ეწინააღმდეგება კონსტიტუციის მე-20 მუხლის პირველი პუნქტის მოთხოვნას, გადაუდებელი აუცილებლობის არსებობასთან დაკავშირებით.

ყოველივე ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, სადავო ნორმა წინააღმდეგობაშია საქართველოს კონსტიტუციის მე-20 მუხლის პირველ პუნქტთან და ის არაკონსტიტუციურად უნდა იქნეს ცნობილი.