თქვენ არ ეცნობით კონსტიტუციური სარჩელის/წარდგინების სრულ ვერსიას. სრული ვერსიის სანახავად, გთხოვთ, ვერტიკალური მენიუდან ჩამოტვირთოთ მიმაგრებული დოკუმენტი

1. სადავო ნორმატიული აქტ(ებ)ი

ა. "საჯარო სამსახურის შესახებ" საქართველოს კანონი

2. სასარჩელო მოთხოვნა

3. საკონსტიტუციო სასამართლოსათვის მიმართვის სამართლებრივი საფუძვლები

საქართველოს კოსნტიტუციის მე-60 მუხლის მე-4 ნაწილის „ა“ ქვეპუნქტი, საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ ორგანული კანონის მე-19 მუხლის ,,ე,, პუნქტი, 31-ე მუხლი, 39-ე მუხლის 1-ლი პუნქტი;

4. განმარტებები სადავო ნორმ(ებ)ის არსებითად განსახილველად მიღებასთან დაკავშირებით

ვახტანგ ბარნაბიშვილის მოცემული კონსტიტუციური სარჩელი აკმაყოფილებს ორგანული კანონის მოთხოვნებს. კერძოდ:

1. ფორმით და შინაარსით შეესაბამება „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს“ შესახებ ორგანული კანონის 31​¹ მუხლით დადგენილ მოთხოვნებს

2. მოსარჩელე უფლებამოსილია მიმართოს საკონსტიტუციო სასამართლოს, ვინაიდან, "საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ" საქართველოს ორგანული კანონის 39-ე მუხლის თანახმად, საკონსტიტუციო სასამართლოში ნორმატიული აქტის ან მისი ცალკეული ნორმების კონსტიტუციურობის თაობაზე კონსტიტუციური სარჩელის შეტანის უფლება აქვთ:

ა) საქართველოს მოქალაქეებს, სხვა ფიზიკურ პირებს და იურიდიულ პირებს, თუ მათ მიაჩნიათ, რომ დარღვეულია ან შესაძლებელია უშუალოდ დაირღვეს საქართველოს კონსტიტუციის მეორე თავით აღიარებული მათი უფლებანი და თავისუფლებანი;

3. საკითხი საკონსტიტუციო სასამართლოს განსჯადია, ვინაიდან ,,საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ,, ორგანული კანონის მე-19 მუხლის მიხედვით, საკონსტიტუციო სასამართლო კონსტიტუციური სარჩელის ან კონსტიტუციური წარდგინების საფუძველზე უფლებამოსილია განიხილოს და გადაწყვიტოს საქართველოს კონსტიტუციის მეორე თავის საკითხებთან მიმართებით მიღებული ნორმატიული აქტების კონსტიტუციურობის საკითხი;

5. კონსტიტუციური სარჩელით სადავოდ გახდილი საკითხები ხვდება საქართველოს კონსტიტუციის 25-ე და მე-11 მუხლების რეგულირების სფეროში;

6. სადავო აქტს წარმოადგენს "საჯარო სამსახურის შესახებ" საქართველოს კანონის ნორმა. შესაბამისად, არ არსებობს და ამდენად, გასაჩივრებული არ არის სადავო აქტზე იერარქიულად მაღლა მდგომი აქტი, რომლის კონსტიტუციურობაზე მსჯელობის გარეშეც შეუძლებელი იქნება სადავო ნორმატიული აქტის კონსტიტუციურობაზე სრულფასოვანი მსჯელობა.

შესაბამისად, მოვითხოვთ წარმოებაში იქნას მიღებული კონსტიტუციური სარჩელი, რადგან ფორმით და შინაარსით სრულად შეესაბამება „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს“ შესახებ ორგანული კანონით დადგენილ მოთხოვნებს.

5. მოთხოვნის არსი და დასაბუთება

ვახტანგ ბარნაბიშვილი ითხოვს არაკონსტიტუციურად იქნეს ცნობილი ,,საჯარო სამსახურის შესახებ” საქართველოს კანონის 116-ე მუხლის ის ნორმატიული შინაარსი, რომელიც აღნიშნული მუხლით განსაზღვრულ სოციალური დაცვის გარანტიებს ავცრელებს მხოლოდ მოხელე ქალზე და არაკონსტიტუციურად იქნეს ცნობილი ,,საჯარო სამსახურის შესახებ” საქართველოს კანონის 116-ე მუხლის სიტყვა „ქალი“.- საქართველოს კონსტიტუციის 25-ე მუხლის პირველი პუნქტთან, მე-11 მუხლის 1-ლი და მე-3 პუნქტებთან მიმართებით.) ვინაიდან:

მოსარჩელე, მოსარჩელე ვახტანგ ბარნაბიშვილი წლების განმავლობაში მუშაობდა საქართველოს რეგიონული განვითარებისა და ინფრასტრუქტურის სამინისტროს საქვეუწყებო დაწესებულება საქართველოს საავტომობილო გზების დეპარტამენტში. ამ ხნის განმავლობაში იგი ყოველთვის კეთილსინდისიერად და ჯეროვნად ასრულებდა მასზე დაკისრებულ უფლებამოვალეოებებს, მის მიმართ არასდროს არ ყოფილა გამოყენებული დისციპლინური ღონისძიების არც ერთი სახე.

მოგახსენებთ, რომ 2018 წლის 08 მაისის N119 ბრძანების საფუძველზე დეპარტამენტში გამოცხადდა რეორგანიზაცია. ხოლო, საქართველოს რეგიონული განვითარებისა და ინფრასტრუქტურის მინისტრის 2018 წლის 07 აგვისტოს N94/ო ბრძანებით დამტკიცდა საქართველოს საავტომობილო გზების დეპარტამენტის ახალი საშტატო ნუსხა, რის საფუძველზეც , 2018 წლის 08 აგვისტოს Nპ/277 ბრძანებით, მოსარჩელე ვახტანგ ბარნაბიშვილი გათავისუფლდა - საქართველოს საავტომობილო გზების დეპარტამენტის საგზაო მოძრაობის რეგულირების სამსახურის პირველი კატეგორიის უფროსი სპეციალისტის თანამდებობიდან.

ვახტანგ ბარნაბიშვილმა თავისი, საქართველოს კონსტიტუციით, საერთაშორისო ხელშეკრულებებითა და შეთანხმებებით გარანტირებული შრომის უფლების დასაცავად მიმართა საერთო სასამართლოებს და დავა ორი ინსტანციის სასამართლოში დასრულდა მის სასარგებლოდ. ამასთან, მოსარჩელე მიიჩნევს, რომ მისი გათავისუფლება რეორგანიზაციის საფუძვლით იმთავითვე ეწინააღმდეგება საქართველოს კონსტიტუციის 29-ე მულხის 1-ლი და მე-2 პუნქტებისა და მე-14 მუხლის მოთხოვნებს, ვინაიდან იგი როგორც 3 წლამდე ბავშვის მშობელი ადმინისტრაციული ორგანოს მიერ გათავისუფლებულ იქნა თანამდებობიდან, მაშინ როცა კონსიტუტიცის ზემოაღნიშნული მუხლები უზრუნველყოფს სახელმწიფო თანამდებობების თანაბარ ხელმისაწვდომობას საქართველოს მოქალაქეებისთვის, რაც გულისხმობს სახელმწიფოს ვალდებულებას შექმნას თანაბარი და არადისკრიმინაციული პირობები საქართველოს ყოველი მოქალაქისთვის განურჩევლად სქესისა. შესაბამისად, „საჯარო სამსახურის შესახებ“ კანონის 116-ე მუხლი, რომლის თანახმად „მოხელე ქალი არ შეიძლება გათავისუფლდეს სამსახურიდან ორსულობის ან ბავშვის 3 წლის ასაკამდე აღზრდის პერიოდში საჯარო დაწესებულების რეორგანიზაციის ან/და მისი სხვა საჯარო დაწესებულებასთან შერწყმის ან მოხელის შეფასების შედეგების გამო“, ცალსახად, დისკრიმინაციულია და ვერ უზრუნველყოფს საქართველოს კონსტიტუციის 25.1. მუხლითა და მე-11 მუხლით დეკლარირებულ თანაბარი, არადისკრიმინაციული შესაძლებლობების შექმნას ნებისმიერი პირისათვის განურჩევლად სქესისა. შესაბამისად, მიუხედავად იმისა, რომ ორი ინსტანციის სასამართლოს გადაწყვეტილებით იგი აღდგენილ უნდა იქნას სამსახურში შესაბამის თანამდებობაზე, მას, როგორც საჯარო სამსახურის კანონის სუბიექტს, შესაძლოა კვლავ შეეხოს ზემოაღნიშნული ნორმა, მით უფრო, რომ საჯარო სამსახურში რეორგანიზაციის პროცესი ზოგჯერ წელიწადში ორჯერაც კი მიმდინარეობს.

ნორმის კონსტიტუციურობის საკითხის შესწავლის მიზნით მნიშვნელოვანია ყურადღება გავამახვილოთ „საჯარო სამსახურის შესახებ“ კანონის 116-ე მუხლის მიზანზე:

მოგახსენებთ, რომ დღეს მოქმედი საჯარო სამსახურის შესახებ კანონი 2017 წლის 1 ივლისს ამოქმედდა და კანონი 2015 წლის 27 ოქტომბერს იქნა მიღებული საქართველოს პარლამენტის მიერ. ახალი კანონის მიღების ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი მიზანი გახლდათ, საჯარო სამსახურის არსის გააზრება და სწორად გაგება, საჯარო სამსახურის სისტემის გამჭვირვალედ ჩამოყალიბება, რომელიც შესაძლებლობას მოგვცემს ნათლად გაიმიჯნოს საჯარო სამსახურში დასაქმებულთა კატეგორიები და მათი სამართლებრივი სტატუსი; ასევე პროფესიული საჯარო მოხელის ინსტიტუტის ჩამოყალიბება და მათთვის შესაბამისი გარანტიების შექმნა. შესაბამისად, ახალმა კანონმა განსხვავებით ძველი კანონისაგან, მაქსიმალურად უნდა უზრუნველყოს საჯარო სამსახურში დასაქმებულთა გარანტიების, მათ შორის სოციალური გარანტიების, დაცვა.

საინტერესოა ის, რომ „საჯარო სამსახურის შესახებ“ კანონის 116-ე მუხლი არის ერთადერთი გამონაკლისი, რომელიც მიმართულია დაიცვას საჯარო სამსახურში დასაქმებულ პირთა 3 წლამდე ასაკის ბავშვების სოციალური ინტერესები. შესაბამისად, მართალია აღნიშნული მუხლი არაპირდაპირ მიემართება საჯარო მოხელეებს, თუმცა ნორმა სწორედ ბავშვის ინტერესების დაცვასა და მათთვის სოციალური გარანტიების შექმნის მიზანს ემსახურება.

ნებისმიერი სახელმწიფოსთვის ბავშვის უფლებები პრიორიტეტული უნდა იყოს და ეს სახელმწიფოს პირდაპირი ვალდებულებაა, აღნიშნულ ვალდებულებას ადგენს ბავშვთა უფლებების კონვენცია, რომელიც გაერთიანებული ერების ორგანიზაციის მიერ 1989 წლის 20 ნოემბერს იქნა მიღებული. (საქართველოს მიერ რატიფიცირებულია 1999 წლის 5 თებერვალს). კონვენციაში ნათლადაა გაწერილი სახელმწიფოს ვალდებულებები და პასუხისმგებლობა ბავშვთა უფლებების დაცვასთან დაკავშირებით.

კონვენციის მესამე მუხლის თანახმად, ბავშვთა უფლებების კონვენციის სახელმძღვანელო პრინციპია „ბავშვის საუკეთესო ინტერესები“. ამ დებულებით აქცენტირებულია ბავშვის ინტერესების გათვალისწინების უპირველესი აუცილებლობა. იგი არ არის შეზღუდული ბავშვებთან პირდაპირ შეხებაში მყოფი ქმედებებით, არამედ მოიცავს ყველაფერ მნიშვნელოვანს, რამაც შესაძლებელია პირდაპირი ან არაპირდაპირი გავლენა იქონიოს ბავშვზე, მათ შორის, სახელმწიფოს დასაქმების პოლიტიკა. ეს ნიშნავს როგორც კერძო, ისე სახელმწიფო სექტორში მოღვაწე პირის ვალდებულებას ნებისმიერი ქმედების განხორციელებამდე გაითვალისწინოს მისი შესაძლო გავლენა ბავშვებზე.

კონვენციის მე-18 მუხლის მე-3 პუნქტის თანახმად, “მონაწილე სახელმწიფოები ყოველ ღონეს ხმარობენ, რათა უზრუნველყონ, რომ ბავშვებს, რომელთა მშობლები მუშაობენ, უფლება ჰქონდეთ ისარგებლონ მათთვის განკუთვნილი სამსახურებით და ბავშვთა მოვლის დაწესებულებებით”, რაც ნიშნავს, რომ მშობლები ვალდებულები არიან, ბავშვის აღზრდაზე იზრუნონ და თუ ისინი მუშაობენ და დაკავებულები არიან, სახელმწიფო ვალდებულია, ხელი შეუწყოს მათ.

კონვენციის 27-მუხლის მე-2 პუნქტის თანახმად, მშობელს (მშობლებს) ან ბავშვის აღმზრდელ სხვა პირებს აკისრიათ ძირითადი პასუხისმგებლობა იმისათვის, რომ თავიანთი შესაძლებლობებისა და ფინანსური საშუალებების ფარგლებში უზრუნველყოფენ ბავშვის განვითარებისათვის საჭირო ცხოვრების პირობები.” შესაბამისად, აღნიშნული მუხლის თანახმად, ყველა ბავშვს აქვს უფლება, იცხოვროს ისეთ პირობებში, რომელიც აუცილებელია მისი განვითარებისათვის.მშობლები ვალდებულები არიან, შეუქმნან შვილებს ცხოვრების ნორმალური დონე, სახელმწიფო კი ვალდებულია, დაეხმაროს მათ ამაში. ბავშვთა უფლებების კონვენციაში საუბარი არ არის მშობლების განსხვავებულ როლზე მათი სქესის ან რაიმე სხვა ნიშნის მიხედვით, ყოველ ჯერზე ისინი მოიხსენიებიან ერთიანი ტერმინით “მშობელი” და მათი დიფერენციაცია ტექსტში არც ცნებებისა და არც უფლებრივ დონეზე არ გვხვდება. შესაბამისად, კონვენციის თანახმად, ორივე მშობელი თანაბრადაა ვალდებული და პასუხისმგებელი უზრუნველყოს ბავშვის განვითარებისათვის საჭირო ცხოვრების პირობები.

როგორც ზემოთ აღვნიშნეთ კონვენცია საქართველოს მიერ რატიფიცირებულია 1999 წლის 5 თებერვალს, შესაბამისად, სახელმწიფომ აიღო ყველა ის ვალდებულება რაც ზემოთმითითებულ ნორმებშია განსაზღვრული. კერძოდ, სახელმწიფო ვალდებულია დაიცვას ბავშვის საუკეთესო ინტერესები ნებისმიერი გადაწყვეტილების მიღების დროს, იგულისხმება ყველა ის ქმედება, რამაც შესაძლებელია პირდაპირი ან არაპირდაპირი გავლენა იქონიოს ბავშვზე. ეს ნიშნავს როგორც კერძო, ისე სახელმწიფო სექტორში მოღვაწე პირის ვალდებულებას ნებისმიერი ქმედების განხორციელებამდე გაითვალისწინოს მისი შესაძლო გავლენა ბავშვებზე. ამასთან, სახელმწიფო ვალდებულია უზრუნველყოს ბავშვის განვითარებისთვის აუცილებელი ცხოვრების პირობები. სახელმწიფოს ვალდებულება გამოიხატება სწორედ იმაში, რომ მშობლებს, რომლებსაც აკისრიათ ძირითადი პასუხისმგებლობა შექმნან ბავშვის განვითარებისათვის ნორმალური საცხოვრებელი პირობები, ხელი შეუწყოს მათ, განსაკუთრებით ხაზგასმულია სახელმწიფოს დამატებითი პასუხისმგებლობა და ვალდებულება იმ მშობლების მიმართ რომლებიც მუშაობენ.

სწორედ, კონვენციის თანახმად სახელმწიფოს მიერ ნაკისრი ვალდებულებების გამოხატულებაა “საჯარო სამსახურის შესახებ” კანონის, როგორც ახალ ისე ძველ ვერსიაში, გაწერილი ნორმა, რომელიც ორსულობის ან ბავშვის 3 წლის ასაკამდე აღზრდის პერიოდში საჯარო დაწესებულების რეორგანიზაციის ან/და მისი სხვა საჯარო დაწესებულებასთან შერწყმის ან მოხელის შეფასების შედეგების გამო, ზღუდავს პირის სამსახურიდან გათავისუფლებას. შეზღუდვა მოიცავს, არა მხოლოდ ორსულობის პერიოდში გათავისუფლების აკრძალვას, არამედ ნორმის თანახმად გათავისუფლება შეზღუდულია ბავშვის დაბადებიდან 3 წლის განმავლობაშიც. ამ დანაწესითაც კიდევ ერთხელ დასტურდება და ნათელია, ნორმის მიზანი - დაიცვას ბავშვის საუკეთესო სოციალური ინტერესები. შესაბამისად, იმ პირობებში როდესაც ნორმის მიზანი ბავშვთა კონვენციით აღებული ვალდებულებების თანახმად, ბავშვის საუკეთესო ინტერესების დაცვა და მისთვის დამატებითი სოციალური გარანტიების შექმნაა, სრულიად გაუგებარია კანონმდებლის მიდგომა, რატომ არის ბავშვის ინტერესი დამოკიდებული საჯარო სამსახურში დასაქმებული მშობლის სქესზე.

კონსტიტუციის 25-ე მუხლის 1-ლი პუნქტი:

საქართველოს კონსტიტუციის 25-ე მუხლის პირველი პუნქტის თანახმად, „საქართველოს ყოველ მოქალაქეს უფლება აქვს დაიკავოს ნებისმიერი სახელმწიფო თანამდებობა, თუ იგი აკმაყოფილებს კანონმდებლობით დადგენილ მოთხოვნებს. საჯარო სამსახურის პირობები განისაზღვრება კანონით“. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს განმარტებით, „კონსტიტუციის ეს ნორმები განამტკიცებს საქართველოს მოქალაქის უფლებას, დაიკავოს როგორც არჩევითი, ასევე დანიშვნითი თანამდებობა და ადგენს სახელმწიფო სამსახურის განხორციელების კონსტიტუციურ საფუძვლებს“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2014 წლის 11 აპრილის №1/2/569 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქეები - დავით კანდელაკი, ნატალია დვალი, ზურაბ დავითაშვილი, ემზარ გოგუაძე, გიორგი მელაძე და მამუკა ფაჩუაშვილი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-1). „საჯარო სამსახურში საქმიანობის უფლება, თავისი არსით შრომითი ურთიერთობების სპეციფიკური გამოხატულებაა, რომელიც უზრუნველყოფს საქართველოს მოქალაქის შესაძლებლობას, უშუალოდ, სხვადასხვა ფორმითა თუ გამოვლინებით, მიიღოს მონაწილეობა სახელმწიფო მმართველობის პროცესში”( საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2016 წლის 30 სექტემბრის №1/4/614,616 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქეები - გიგა ბარათაშვილი და კარინე შახპარონიანი საქართველოს თავდაცვის მინისტრის წინააღმდეგ“, II-2).

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ დადგენილი პრაქტიკის მიხედვით, საქართველოს კონსტიტუციის 29-ე მუხლი იცავს მოქალაქის უფლებას, ჰქონდეს თავისუფალი წვდომა სახელმწიფო სამსახურზე, ამასთან, გულისხმობს საჯარო სამსახურში დასაქმებული პირის თანამდებობასთან დაკავშირებულ კონსტიტუციურ გარანტიებს - არ იქნეს დაუსაბუთებლად გათავისუფლებული სამსახურიდან, იყოს დაცული ყოველგვარი გარე ჩარევისგან“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2014 წლის 23 მაისის გადაწყვეტილება №3/2/574 საქმეზე „საქართველოს მოქალაქე გიორგი უგულავა საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-19).

ამგვარად, „კონსტიტუციის 29-ე მუხლი სახელმწიფოს ავალდებულებს, დაადგინოს სახელმწიფო თანამდებობაზე საქმიანობის გონივრული პირობები და გაუმართლებლად არ შეზღუდოს მოქალაქის უფლება, მონაწილეობა მიიღოს სახელმწიფო მართვაში, განახორციელოს საჯარო მნიშვნელობის ფუნქცია“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2014 წლის 23 მაისის №3/2/574 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქე გიორგი უგულავა საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-18).

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს განმარტებით „სახელმწიფო თანამდებობა“ არის კონსტიტუციური ტერმინი, რომელიც უნდა განიმარტოს მისი ავტონომიური კონსტიტუციური მნიშვნელობით, მისი ბუნებისა და კონსტიტუციურ-სამართლებრივი დატვირთვის გათვალისწინებით“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2014 წლის 19 თებერვლის №1/1/569 საოქმო ჩანაწერი საქმეზე „საქართველოს მოქალაქეები - დავით კანდელაკი, ნატალია დვალი, ზურაბ დავითაშვილი, ემზარ გოგუაძე, გიორგი მელაძე და მამუკა ფაჩუაშვილი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-25). საქართველოს კონსტიტუციის 29-ე მუხლის მიზნებისთვის სახელმწიფო სამსახური არის პროფესიული საქმიანობა სახელმწიფო და ადგილობრივი თვითმმართველობის ორგანოებში, სხვა საჯარო ფუნქციის განხორციელების მიზნით ჩამოყალიბებულ ინსტიტუციებში.

შესაბამისად, იმ პირობებში, როდესაც კონსტიტუციის 25.1. მუხლი განამტკიცებს ნებისმიერი მოქალაქის თანაბარ უფლებას დასაქმდეს სახელმწიფო სამსახურში, ასევე მუხლი პირდაპირ განსაზღვრავს ნებისმიერი სახელმწიფო მოსამსახურისათვის კანონით დადგენილ თანაბარ/იდენტურ სახელმწიფო სამსახურის პირობებს, 116-ე მუხლის ჩანაწერი, რომლის საფუძველზეც სახელმწიფო მოსამსახურისათვის საჯარო სამსახურის შესახებ კანონით დადგენილი პირობა ვრცელდება მხოლოდ მდედრობით სქესზე (ქალზე), ეწინააღმდეგება საქართველოს კოსნტიტუციის 25-ე მუხლის პირველი პუნქტს, ვინაიდან ნებისმიერი მოქალაქისთვის, განურჩევლად სქესისა, ხელმისაწვდომი სახელმწიფო სამსახური უნდა ითვალისწინებდეს იდენტურ კანონით დადგენილ პირობებს.

კონსტიტუციის მე-11 მუხლის 1-ლი და მე-3 პუნქტები:

საქართველოს კონსტიტუციის 11-ე მუხლის პირველი პუნქტის თანახმად,ყველა ადამიანი სამართლის წინაშე თანასწორია. აკრძალულია დისკრიმინაცია რასის, კანის ფერის, სქესის, წარმოშობის, ეთნიკური კუთვნილების, ენის, რელიგიის, პოლიტიკური ან სხვა შეხედულებების, სოციალური კუთვნილების, ქონებრივი ან წოდებრივი მდგომარეობის, საცხოვრებელი ადგილის ან სხვა ნიშნის მიხედვით. ხოლო, ამავე მუხლის მე-3 პუნქტის თანახმად, სახელმწიფო უზრუნველყოფს თანაბარ უფლებებსა და შესაძლებლობებს მამაკაცებისა და ქალებისათვის. სახელმწიფო იღებს განსაკუთრებულ ზომებს მამაკაცებისა და ქალების არსებითი თანასწორობის უზრუნველსაყოფად და უთანასწორობის აღმოსაფხვრელად.

როგორც ზემოთ მივუთითეთ, “საჯარო სამსახურის” შესახებ საქართველოს ახალი კანონი 2015 წლის ოქტომბერში იქნა მიღებული, კანონპროექტის გამნმარტებითი ბარათის თანახმად: „ახალი კანონის კანონპროექტი მომზადებულია საჯარო სამსახურის რეფორმის კონცეფციით გათვალისწინებული ათი კატეგორიის მიხედვით, კერძოდ, ეს კატეგორიებია: საჯარო სამსახურის განმარტება; საჯარო სამსახურის საზღვრები; საჯარო სამსახურის მართვის, კოორდინაციისა და ზედამხედველობის ცენტრალიზებული სისტემა; რანგირებისა და კლასიფიკაციის სისტემა; ანაზღაურების სისტემა; საჯარო სამსახურში მიღება; საჯარო მოხელეების მართვა; საჯარო მოხელეების უფლება- მოვალეობები; სწავლება და კვალიფიკაციის ამაღლება; თანაბარი შესაძლებლობები მამაკაცებისა და ქალებისთვის. აღნიშნული კატეგორიები ეფუძნება ევროკავშირის კატეგორიზაციის სისტემას, რომელიც გამოყენებული იყო რეფორმის პროცესში მყოფი სხვა ქვეყნებისათვის.“

შესაბამისად, კანონპროექტის ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი ამოცანა მამაკაცებისა და ქალებისთვის თანაბარი შესაძლებლობების უზრუნველყოფა გახლდათ. თუმცა, სადავო ნორმის მოქმედი რედაქცია ( “საჯარო სამსახურის შესახებ” კანონის 116-ე მუხლის სიტყვა „ქალი“) ეწინააღმდეგება კანონის ერთ-ერთ ძირითად ამოცანას.

მიგვაჩნია, რომ სადავო ნორმა ეწინააღმდეგება საქართველოს კონსტიტუციის მე-11 მუხლს. კონსტიტუციის ხსენებული ნორმის თანახმად: „ყველა ადამიანი დაბადებით თავისუფალია და კანონის წინაშე თანასწორია განურჩევლად რასისა, კანის ფერისა, ენისა, სქესისა, რელიგიისა, პოლიტიკური და სხვა შეხედულებებისა, ეროვნული, ეთნიკური და სოციალური კუთვნილებისა, წარმოშობისა, ქონებრივი და წოდებრივი მდგომარეობისა, საცხოვრებელი ადგილისა“. კონსტიტუციის აღნიშნული ნორმა ადგენს კანონის წინაშე თანასწორობის ფუნდამენტურ კონსტიტუციურ პრინციპს. მისი მიზანია, არ დაუშვას არსებითად თანასწორის უთანასწოროდ მოპყრობა ან პირიქით.

თუმცა, კანონის წინაშე თანასწორობა არ გულისხმობს აბსოლუტურ გათანაბრებას. “მე-14 მუხლის არსის გაგებისათვის პრინციპული მნიშვნელობა აქვს კანონის წინაშე თანასწორობის განსხვავებას გათანაბრებისგან. ამ პრინციპის ფარგლებში სახელმწიფოს ძირითადი მიზანი და ფუნქცია ადამიანების სრული გათანაბრება ვერ იქნება, რადგან ეს თავად თანასწორობის იდეასთან, უფლების არსთან მოვიდოდა წინააღმდეგობაში. თანასწორობის იდეა ემსახურება შესაძლებლობების თანასწორობის უზრუნველყოფას ანუ ამა თუ იმ სფეროში ადამიანების თვითრეალიზაციისათვის ერთნაირი შესაძლებლობების გარანტირებას“ (საკონსტიტუციო სასამართლოს 2010 წლის 27 დეკემბრის N1/1/493 გადაწყვეტილება საქმეზე „მოქალაქეთა პოლიტიკური გაერთიანებები: „ახალი მემარჯვენეები“ და „საქართველოს კონსერვატიული პარტია“ საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-1).

შესაბამისად, „კანონის წინაშე თანასწორობის უფლება არ გულისხმობს, ბუნებისა და შესაძლებლობების განურჩევლად, ყველა ადამიანის ერთსა და იმავე პირობებში მოქცევას. მისგან მომდინარეობს მხოლოდ ისეთი საკანონმდებლო სივრცის შექმნის ვალდებულება, რომელიც ყოველი კონკრეტული ურთიერთობისათვის არსებითად თანასწორთ შეუქმნის თანასწორ შესაძლებლობებს, ხოლო უთანასწოროებს პირიქით" (საკონსტიტუციო სასამართლოს 2011 წლის 18 მარტის N2/1/473 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქე ბიჭიკო ჭონქაძე და სხვები საქართველოს ენერგეტიკის მინისტრის წინააღმდეგ“, II -2). შესაბამისად, საქართველოს კონსტიტუციის მე-11 მუხლით დადგენილი მოთხოვნების შეზღუდვა სახეზე იქნება იმ შემთხვევაში, თუ ნორმა არსებითად თანასწორ პირებს მიანიჭებს განსხვავებულ შესაძლებლობებს, აღჭურავს განსხვავებული უფლებებით.

სადავო ნორმის კონსტიტუციის მე-11 მუხლთან შესაბამისობაზე მსჯელობისას აუცილებელია განისაზღვროს, რამდენად წარმოადგენენ შესადარებელი ჯგუფები არსებითად თანასწორ სუბიექტებს. ამასთან, „მე-14 მუხლზე მსჯელობისას პირთა არსებითად თანასწორობის საკითხი უნდა შეფასდეს არა ზოგადად, არამედ კონკრეტულ სამართალურთიერთობასთან კავშირში. დისკრიმინაციულ მოპყრობაზე მსჯელობა შესაძლებელია მხოლოდ მაშინ, თუ პირები კონკრეტულ სამართლებრივ ურთიერთობასთან დაკავშირებით შეიძლება განხილულ იქნენ როგორც არსებითად თანასწორი სუბიექტები“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2014 წლის 4 თებერვლის გადაწყვეტილება #2/1/536 საქმეზე „საქართველოს მოქალაქეები - ლევან ასათიანი, ირაკლი ვაჭარაძე, ლევან ბერიანიძე, ბექა ბერუჩაშვილი და გოჩა გაბოძე საქართველოს შრომის, ჯანმრთელობისა და სოციალური დაცვის მინისტრის წინააღმდეგ“, II-17).

მოცემულ შემთხვევაში, სახეზეა არსებითად თანასწორი სუბიექტები, ვინაიდან ცნება რომელიც ამ ორ სუბიექტს აერთიანებს ეს არის სახელმწიფო მოსამსახურეები, რომლებიც ელოდებიან შვილს (ორსულობის პერიოდი) და რომლებსაც ჰყავთ 3 წლამდე შვილები. შესაბამისად, ბავშვის საუკეთესო ინტერესების დაცვის მოტივით, როგორც მოხელე კაცის ასევე მოხელე ქალის შემთხევაში უნდა არსებობდეს თანაბარი მიდგომა, როგორც ბავშვის დაბადებამდე პერიოდში, ასევე აღზრდისათვის განკუთვნილი 3 წლის განმავლობაში. ამგვარად, ისინი მოცემულ შემთხვევაში მიეკუთვნებიან შედარებად კატეგორიებს, თუმცა სადავო ნორმის ჩანაწერი მსგავსი კატეგორიის მამაკაცებს ამავე კატეგორიის ქალებთან შედარებით გაუმართლებლად არათანასწორ მდგომარეობაში აყენებს, ვინაიდან, სქესის ნიშანი არ შეიძლება იყოს რაციონალური საფუძველი, რომელიც გაამართლებდა ამგვარ დიფერენციაციას. მოცემულ საკითხთან დაკავშირებით მნიშვნელოვანია კიდევ ერთხელ გავამახვილოთ ყურადღება სადავო ნორმის მიზანზე. ზემოთ ჩვენ დეტალურად ვისაუბრეთ, სახელმწიფოს მიერ ბავშთა კონვენციის შესაბამისად აღებულ ვალდებულებაზე იმოქმედოს ნებისმიერი გადაწყვეტილების მიღებისას ბავშვის საუკეთესო ინტერესების შესაბამისად. სწორედ, ამ ვალდებულების გამოხატულებაა “საჯარო სამსახურეს შესახებ” კანონის 116-ე მუხლი. სწორედ აღნიშნულის გათვალისწინებით უნდა გადაწყდეს ბავშვის საუკეთესო ინტერესების დაცვის მიზნებისათვის ქალისა და მამაკაცის არსებითად თანასწორობის საკითხი. მათ შორის როგორც 3 წლამდე ასაკის ბავშის შემთხევაში, ასევე ბავშვის დაბადებამდე პერიოდში. ხოლო ბავშვის საუკეთესო ინტერესების დაცვა, თანაბრად გააჩნია, როგორც ქალს, ასევე მამაკაცს, რაც განსახილველ სამართლებრივ ურთიერთობაში აქცევს მათ არსებითად თანასწორ სუბიექტებად. სადავო ნორმა კი ადგენს დიფერენცირებულ მოპყრობას არსებითად თანასწორი სუბიექტების მიმართ, რაც, თავის მხრივ, შეფასებადია საქართველოს კონსტიტუციის მე-11 მუხლთან მიმართებით.

„დამკვიდრებული პრაქტიკის მიხედვით, სადავო ნორმების შეფასებისას სასამართლო იყენებს რაციონალური დიფერენცირების ან შეფასების მკაცრ ტესტს. საკითხი, თუ რომელი მათგანით უნდა იხელმძღვანელოს სასამართლომ, წყდება სხვადასხვა ფაქტორების, მათ შორის, ჩარევის ინტენსივობისა და დიფერენცირების ნიშნის გათვალისწინებით. კერძოდ, თუ არსებითად თანასწორ პირთა დიფერენცირების საფუძველია კონსტიტუციის მე-14 მუხლში ჩამოთვლილი რომელიმე ნიშანი ან სადავო ნორმა ითვალისწინებს უფლებაში მაღალი ინტენსივობით ჩარევას - სასამართლო გამოიყენებს შეფასების მკაცრ ტესტს“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2015 წლის 28 ოქტომბრის გადაწყვეტილება №2/4/603 საქმეზე „საქართველოს სახალხო დამცველი საქართველოს მთავრობის წინააღმდეგ“, II-8). აღნიშნულიდან გამომდინარე, საქმის გადასაწყვეტად მნიშვნელოვანია, გაირკვეს სადავო ნორმით დადგენილი დიფერენცირება ემყარება თუ არა საქართველოს კონსტიტუციის მე-14 მუხლში ჩამოთვლილ რომელიმე ნიშანს ან/და ხომ არ არის მაღალი ინტენსივობის.

ვინაიდან წარმოდგენილ შესადარებელ ჯგუფებს შორის დიფერენცირებული მიდგომა სქესის ნიშნით ხორციელდება, სადავო ნორმის კონსტიტუციურობა უნდა შემოწმდეს ე.წ. „მკაცრი შეფასების ტესტის“ გამოყენებით, რაც თავის თავში გულისხმობს თანაზომიერების პრინციპთან შესაბამისობის შემოწმებას.

თანაზომიერების პრინციპის მოთხოვნაა, რომ „უფლების მზღუდავი საკანონმდებლო რეგულირება უნდა წარმოადგენდეს ღირებული საჯარო (ლეგიტიმური) მიზნის მიღწევის გამოსადეგ და აუცილებელ საშუალებას. ამავე დროს უფლების შეზღუდვის ინტენსივობა მისაღწევი საჯარო მიზნის პროპორციული, მისი თანაზომიერი უნდა იყოს. დაუშვებელია, ლეგიტიმური მიზნის მიღწევა განხორციელდეს ადამიანის უფლების მომეტებული შეზღუდვის ხარჯზე (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოა 2012 წლის 26 ივნისის N3/1/512 გადაწყვეტილება „დანიის მოქალაქე ჰეიკე ქრონქვისტი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-60). ამასთან, „კონკრეტული უფლების შეზღუდვა დასაშვებია მხოლოდ ლეგიტიმური მიზნის არსებობისას, ლეგიტიმური მიზნის არარსებობის პირობებში ადამიანის უფლებაში ნებისმიერი ჩარევა თვითნებურ ხასიათს ატარებს და უფლების შეზღუდვა საფუძველშივე გაუმართლებელი, არაკონსტიტუციურია (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2013 წლის 5 ნოემბრის N3/1/531 გადაწყვეტილება „ისრაელის მოქალაქეები – თამაზ ჯანაშვილი, ნანა ჯანაშვილი და ირმა ჯანაშვილი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-15).

ჩვენ ზემოთ არაერთხელ გავამახვილეთ ყურადღება, რომ სადავო ნორმის მიზანი ბავშვის საუკეთესო ინტერესების დაცვაა, რაც გამომდინარეობს სახელმწიფოს ბავშვთა კონვენციით ნაკისრი ვალდებულებისაგან იზრუნოს ბავშვის განვითარებისათვის აუცილებელი ცხოვრების პირობების შექმნაზე. შესაბამისად, „საჯარო სამსახურის შესახებ“ კანონის 116-ე მუხლი ზღუდავს მოხელის სამსახურიდან გათავისუფლებას ორსულობის ან ბავშვის 3 წლის ასაკამდე აღზრდის პერიოდში საჯარო დაწესებულების რეორგანიზაციის ან/და მისი სხვა საჯარო დაწესებულებასთან შერწყმის ან მოხელის შეფასების შედეგების გამო. შესაბამისად, სადავო ნორმა საჯარო მოხელე ქალებს აღჭურავს უფლებით არ გათავისუფლდნენ სამსახურიდან, რისი საფუძველიც სახელმწიფოს მხრიდან ბავშვის საუკეთესო ინტერესების დაცვაა.

ლეგიტიმური მიზნის არსებობის პირობებში აუცილებელია, კანონმდებელმა ასეთი მიზნის მისაღწევად უფლებაში ჩარევის თანაზომიერი გზა აირჩიოს. ამისათვის კი სადავო რეგულირება უნდა წარმოადგენდეს ლეგიტიმური მიზნის მიღწევის დასაშვებ, აუცილებელ და პროპორციულ საშუალებას. „ვინაიდან ნებისმიერი სამართლებრივი წესრიგი მიზნისა და საშუალების მიმართებაზეა აგებული, ეს ავალდებულებს სახელმწიფოს, მიზნის მისაღწევად გამოიყენოს ისეთი საშუალება, რომლითაც როგორც ამ უკანასკნელის მიღწევა იქნება გარანტირებული, ასევე თანაზომიერების პრინციპი იქნება დაცული“ (საკონსტიტუციო სასამართლოს 2008 წლის 19 დეკემბრის N1/2/411 გადაწყვეტილება საქმეზე „შპს „რუსენერგოსერვისი“, შპს „პატარა კახი“, სს „გორგოტა“, გივი აბალაკის ინდივიდუალური საწარმო „ფერმერი“ და შპს „ენერგია“ საქართველოს პარლამენტისა და საქართველოს ენერგეტიკის სამინისტროს წინააღმდეგ“ II-29).

მიუხედავად, იმისა რომ სადავო ნორმას აქვს ლეგიტიმური მიზანი დაიცვას ბავშვის ინტერესები. ნორმის ფორმულირება და მსგავსი უფლებით მხოლოდ მოხელე ქალების აღჭურვა არ აკმაყოფილების თანაზომიერების პრინციპის დაცვის სტანდარტს. ვინაიდან, მხოლოდ მოხელე ქალებისთვის მსგავსი უფლების მინიჭებით ნორმის ლეგიტიმური მიზანი ვერ მიიღწევა. კერძოდ, სოციალური გარანტიების დაცვის უფლების გარეშე რჩებიან ის 3 წლამდე ასაკის ბავშვები, რომელთა მშობლები მართალია საჯარო მოხელეები არიან, თუმცა მამრობითი სქესის. შესაბამისად, ზემოაღნიშნული ნორმის სადავო რეგულირება არ წარმოადგენდეს ლეგიტიმური მიზნის მიღწევის დასაშვებ, აუცილებელ და პროპორციულ საშუალებას.

მოცემულ საკითხთან დაკავშირებით, ყურადღება უნდა გავამახვილოთ სხვა ქვეყნების კანონმდბელობაზეც, საინტერესოა, თუ რა მიდგომები აქვთ მსგავს შემთხვევაში ევროპის ქვეყნების კანონმდებელს.

საჯარო სამსახურის შესახებ საქართველოს კანონის 116-ე მუხლის მსგავს ჩანაწერს ითვალისწინებს ესტონეთის კანონი საჯარო სამსახურის შესახებ. კერძოდ, კანონის მეასე მუხლის მიხედვით, რეორგანიზაციისას დაუშვებელია იმ საჯარო მოსამსახურის გათავისუფლება, რომელიც არის ორსული, რომელსაც დეკრეტული შვებულებით სარგებლობის უფლება აქვს, ან რომელიც ზრდის ბავშვს სამ წლამდე.

( იხ. ესტონეთის კანონი საჯარო სამსახურის შესახებ; https://www.riigiteataja.ee/en/eli/509072014003/consolide ; )

ასევე, საჯარო სამსახურის შესახებ ლიეტუვას კანონის 44-ე მუხლიდან გამომდინარე, საჯარო მოხელე, რომელიც არის ორსულად, აგრეთვე პირი რომელიც არის დეკრეტულ შვებულებაში 3 წლამდე ბავშვის მოსავლელად, არ შეიძლება გათავისუფლდეს, თუ უქმდება მის მიერ დაკავებული თანამდებობა.

(იხ.ლიეტუვას კანონი საჯარო სამსახურის შესახებ http://unpan1.un.org/intradoc/groups/public/documents/NISPAcee/UNPAN012617.pdf )

შესაბამისად, ორივე ქვეყნის მაგალითი აჩვენებს, რომ იმისათვის, რომ ნორმის ლეგიტიმური მიზანი, დაიცვას ბავშვის ინტერესები, სრულად იქნეს უზრუნველყოფილი, დაუშვებელია სქესის ნიშნით დისკრიმინაცია. ნორმა თანაბრად უნდა უზრუნველყოფდეს, როგორც ქალი, ისე მამაკაცი, საჯარო მოხელეთათვის დამატებით სოციალურ გარანტიებს.

ყოველივე ზემოაღნიშნულიდან და მითითებული ევროპული ქვეყნების გამოცდილებიდან გამომდინარე, მიგვაჩნია, რომ არაკონსტიტუციურად იქნეს ცნობილი ,,საჯარო სამსახურის შესახებ” საქართველოს კანონის 116-ე მუხლის ის ნორმატიული შინაარსი, რომელიც აღნიშნული მუხლით განსაზღვრულ სოციალური დაცვის გარანტიებს ავცრელებს მხოლოდ მოხელე ქალზე და არაკონსტიტუციურად იქნეს ცნობილი ,,საჯარო სამსახურის შესახებ” საქართველოს კანონის 116-ე მუხლის სიტყვა „ქალი“.

6. კონსტიტუციური სარჩელით/წარდგინებით დაყენებული შუამდგომლობები

შუამდგომლობა სადავო ნორმის მოქმედების შეჩერების თაობაზე: არა

შუამდგომლობა პერსონალური მონაცემების დაფარვაზე: არა

შუამდგომლობა მოწმის/ექსპერტის/სპეციალისტის მოწვევაზე: არა

შუამდგომლობა/მოთხოვნა საქმის ზეპირი მოსმენის გარეშე განხილვის თაობაზე: არა

კანონმდებლობით გათვალისწინებული სხვა სახის შუამდგომლობა: არა