კოლეგიის შემადგენლობა:

მერაბ ტურავა – სხდომის თავმჯდომარე;

ევა გოცირიძე – წევრი;

გიორგი კვერენჩხილაძე – წევრი, მომხსენებელი მოსამართლე;

მაია კოპალეიშვილი – წევრი.

საქმის დასახელება: დავით ზილფიმიანი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ.

სხდომის მდივანი: მანანა ლომთათიძე.

დავის საგანი: საქართველოს სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის 408-ე მუხლის მე-3 ნაწილის პირველი წინადადების და 412-ე მუხლის პირველი ნაწილის კონსტიტუციურობა საქართველოს კონსტიტუციის 42-ე მუხლის პირველ პუნქტთან (2018 წლის 16 დეკემბრამდე მოქმედი რედაქცია) მიმართებით.

I
აღწერილობითი ნაწილი

1. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2018 წლის 20 ნოემბერს კონსტიტუციური სარჩელით მომართა საქართველოს მოქალაქე დავით ზილფიმიანმა. კონსტიტუციური სარჩელი არსებითად განსახილველად მიღების საკითხის გადასაწყვეტად საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს პირველ კოლეგიას გადმოეცა 2018 წლის 26 ნოემბერს. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს პირველი კოლეგიის განმწესრიგებელი სხდომა, ზეპირი მოსმენის გარეშე, გაიმართა 2019 წლის 7 ნოემბერს.

2. კონსტიტუციურ სარჩელში საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოსთვის მიმართვის სამართლებრივ საფუძვლად მითითებულია: საქართველოს კონსტიტუციის 2018 წლის 16 დეკემბრამდე მოქმედი რედაქციის 89-ე მუხლის პირველი პუნქტის „ვ“ ქვეპუნქტი, „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის მე-19 მუხლის პირველი პუნქტის „ე“ ქვეპუნქტი და 39-ე მუხლის პირველი პუნქტის „ა“ ქვეპუნქტი, „საკონსტიტუციო სამართალწარმოების შესახებ“ საქართველოს კანონის პირველი მუხლის მე-2 პუნქტი, მე-15 მუხლის პირველი და მე-2 პუნქტები და მე-16 მუხლის პირველი და მე-2 პუნქტები.

3. საქართველოს სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის 408-ე მუხლის მე-3 ნაწილის პირველი წინადადება განსაზღვრავს საკასაციო სასამართლოს უფლებამოსილებას, გადაწყვეტილება გამოიტანოს ზეპირი მოსმენის გარეშე. ამავე კოდექსის 412-ე მუხლის პირველი ნაწილით გათვალისწინებულია საკასაციო სასამართლოს მიერ გადაწყვეტილების გაუქმების და საქმის ხელახლა განსახილველად სააპელაციო სასამართლოში დაბრუნების საფუძვლები. კერძოდ, აღნიშნული ნორმის მიხედვით, საკასაციო სასამართლო აუქმებს გადაწყვეტილებას და საქმეს ხელახლა განსახილველად აბრუნებს სააპელაციო სასამართლოში თუ: (ა) „საქმის გარემოებები საპროცესო ნორმების ისეთი დარღვევითაა დადგენილი, რომ ამ დარღვევების შედეგად საქმეზე არასწორი გადაწყვეტილება იქნა გამოტანილი და საჭიროა მტკიცებულებათა დამატებითი გამოკვლევა“ ან (ბ) „არსებობს ამ კოდექსის 394-ე მუხლით გათვალისწინებული საფუძვლები, გარდა აღნიშნული მუხლის „გ“ და „ე“ ქვეპუნქტებისა“.

4. მოსარჩელე მხარე სადავო ნორმების არაკონსტიტუციურად ცნობას ითხოვს საქართველოს კონსტიტუციის 2018 წლის 16 დეკემბრამდე მოქმედი რედაქციის 42-ე მუხლის პირველ პუნქტთან მიმართებით. დასახელებული კონსტიტუციური დებულება განამტკიცებდა სასამართლოსათვის მიმართვის უფლებას. „საქართველოს კონსტიტუციაში ცვლილების შეტანის შესახებ“ 2017 წლის 13 ოქტომბრის №1324-რს საქართველოს კონსტიტუციური კანონის პირველი მუხლის საფუძველზე, საქართველოს კონსტიტუცია ჩამოყალიბდა ახალი რედაქციით. საქართველოს კონსტიტუციის მოქმედი რედაქციის 31-ე მუხლის პირველი პუნქტის შესაბამისად, ყოველ ადამიანს უფლება აქვს, თავის უფლებათა დასაცავად მიმართოს სასამართლოს. საქმის სამართლიანი და დროული განხილვის უფლება უზრუნველყოფილია.

5. №1366 კონსტიტუციური სარჩელიდან ირკვევა, რომ მოსარჩელეს საქართველოს საერთო სასამართლოებში ჰქონდა სამოქალაქო დავა. მის წინააღმდეგ წარდგენილ იქნა სამოქალაქო სარჩელი, რომელიც შეეხებოდა სესხის ხელშეკრულებიდან გამომდინარე ფულადი ვალდებულების შესრულებას. მოსარჩელე აღნიშნავს, რომ პირველი ინსტანციის სასამართლოში საქმის განხილვის დასკვნით ეტაპზე მოწინააღმდეგე მხარემ შეცვალა მოთხოვნის სამართლებრივი საფუძველი და მიუთითა, რომ სარჩელი უნდა დაკმაყოფილებულიყო უსაფუძვლო გამდიდრების ნორმების საფუძველზე. თბილისის საქალაქო სასამართლოს სამოქალაქო საქმეთა კოლეგიის 2014 წლის 17 დეკემბრის გადაწყვეტილებით, სარჩელი არ დაკმაყოფილდა. სასამართლომ აღნიშნა, რომ საქმეში დასტურდებოდა მხოლოდ ფულადი თანხის გადარიცხვის ფაქტი და არ დგინდებოდა მხარეთა შორის სესხის ხელშეკრულების არსებობა. სასამართლომ ასევე მიუთითა, რომ საქართველოს სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის 219-ე მუხლის პირველი ნაწილის შესაბამისად, მხარეებს შეზღუდული ჰქონდათ ახალი მტკიცებულებების წარდგენისა და ახალ გარემოებებზე მითითების შესაძლებლობა, თუ ამის შესახებ არ ყოფილა მითითებული სარჩელში, შესაგებელში ან საქმის მომზადების სტადიაზე. შესაბამისად, სასამართლომ არ გაიზიარა მხარის პოზიცია სამართლებრივი საფუძვლის შეცვლასთან დაკავშირებით.

6. კონსტიტუციური სარჩელის თანახმად, 2016 წლის 27 სექტემბრის განჩინებით, თბილისის სააპელაციო სასამართლოს სამოქალაქო საქმეთა პალატამ უცვლელი დატოვა პირველი ინსტანციის სასამართლოს გადაწყვეტილება, ხოლო 2018 წლის 19 თებერვალს საკასაციო სასამართლომ, ზეპირის მოსმენის გარეშე, მიიღო გადაწყვეტილება და გააუქმა თბილისის სააპელაციო სასამართლოს გადაწყვეტილება. საკასაციო სასამართლომ მიუთითა, რომ სააპელაციო სასამართლომ არასწორად განსაზღვრა მტკიცების ტვირთი. კერძოდ, საკასაციო სასამართლოს განმარტებით, ფულადი გადარიცხვის ფაქტის დადასტურების შემთხვევაში, მოპასუხე ვალდებულია, გააქარწყლოს „მხარეთა შორის სასესხო ურთიერთობების არსებობის პრეზუმფცია“, რომელიც განხილულ საქმეზე არაკვალიფიციური შესაგებლის წარდგენის პირობებში არ გაქარწყლებულა. ასევე, იმ შემთხვევაში, თუკი გაზიარებული იქნებოდა სააპელაციო სასამართლოს დასკვნა, რომ სასესხო ურთიერთობის არსებობა ვერ მტკიცდებოდა, მოპასუხის მხრიდან თანხის მიღების სამართლებრივი საფუძვლის მიუთითებლობის პირობებში ამოქმედდებოდა პრეზუმფცია, რომელიც უსაფუძვლო გამდიდრების წესების მიხედვით, ქმნიდა სარჩელის დაკმაყოფილების წინაპირობას.

7. მოსარჩელე ითხოვს საქართველოს სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის 408-ე მუხლის მე-3 ნაწილის პირველი წინადადების იმ ნორმატიული შინაარსის არაკონსტიტუციურად ცნობას, რომელიც საკასაციო სასამართლოს ანიჭებს უპირობო, აბსოლუტურ დისკრეციას, გადაწყვეტილება გამოიტანოს საქმის ზეპირი მოსმენისა და ახალი სამართლებრივი საფუძვლის მოხმობის შემთხვევაში მხარეთათვის მოსაზრებების წარმოდგენის შესაძლებლობის მიცემის გარეშე.

8. მოსარჩელე მიუთითებს საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2003 წლის 3 ივლისის №2/6/205,232 გადაწყვეტილებაზე, რომელშიც საქართველოს სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის 408-ე მუხლის მე-3 ნაწილი კონსტიტუციის შესაბამისად არის მიჩნეული. მოსარჩელე მხარის პოზიციით, მითითებული გადაწყვეტილება არ უნდა გახდეს კონსტიტუციური სარჩელის არსებითად განსახილველად მიღებაზე უარის თქმის საფუძველი, რადგან გადაწყვეტილება შეეხება კონსტიტუციურ სარჩელში არსებული სამი სადავო საკითხიდან მხოლოდ ერთს და კონსტიტუციურ სარჩელში წარმოდგენილი დასაბუთება არსებითად განსხვავდება დასახელებულ საქმეზე გადაწყვეტილი საკითხისაგან. ამასთან, გადაწყვეტილება მიღებულია დაახლოებით 15 წლის წინ, რის შემდგომაც საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს პრაქტიკა საქმის ზეპირი მოსმენის უფლებასთან დაკავშირებით რამდენადმე განვითარდა. მოსარჩელე ასევე მიუთითებს საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს პლენუმის უფლებამოსილებაზე, თავიდან განიხილოს საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ ერთხელ უკვე გადაწყვეტილი სადავო საკითხი.

9. მოსარჩელე განმარტავს, რომ საქართველოს უზენაესმა სასამართლომ ზეპირი მოსმენის გარეშე მიღებული გადაწყვეტილება დააფუძნა ისეთ არგუმენტაციას, რომელსაც არ გააჩნია სამართლებრივი საფუძველი საქართველოს სამოქალაქო კოდექსსა და სხვა საკანონმდებლო აქტებში. ამასთან, აღნიშნულ საკითხზე მსჯელობა არ ყოფილა პირველი და მეორე ინსტანციის სასამართლოში და არც მხარეებს წარმოუდგენიათ პოზიცია. შესაბამისად, მას არ მიეცა სასამართლოს არგუმენტაციასთან დაკავშირებით საკუთარი მოსაზრების ზეპირად ან წერილობით წარმოდგენის შესაძლებლობა.

10. მოსარჩელის მითითებით, სადავო ნორმა არ არის განჭვრეტადი, რადგან განსაზღვრავს უზენაესი სასამართლოს უპირობო დისკრეციულ უფლებამოსილებას, თავად გადაწყვიტოს, რა შემთხვევებში გამოიტანს გადაწყვეტილებას ზეპირი მოსმენის გარეშე და რა შემთხვევაში ჩაატარებს ზეპირ მოსმენას. საქმის ზეპირი მოსმენა სამართლიანი სასამართლოს უფლების ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი კომპონენტია, რომელიც შესაძლოა შეიზღუდოს ლეგიტიმური მიზნის არსებობისა და თანაზომიერების პრინციპის მოთხოვნების დაცვის შემთხვევაში. სადავო ნორმა ითვალისწინებს საკასაციო სასამართლოს სრულ დისკრეციას და ვერ აკმაყოფილებს თანაზომიერების პრინციპის მოთხოვნებს. მოსარჩელე ყურადღებას ამახვილებს ზეპირი განხილვისადმი მის სამართლებრივ ინტერესზე და აღნიშნავს, რომ საკასაციო სასამართლოს მიერ მოხმობილ დამოუკიდებელ სამართლებრივ საფუძველთან დაკავშირებით ზეპირი ან წერილობითი ფორმით არგუმენტაციის წარდგენის შემთხვევაში, მას შესაძლებლობა ექნებოდა სასამართლო მისი პოზიციის სისწორეში დაერწმუნებინა.

11. მოსარჩელე ასევე ითხოვს, არაკონსტიტუციურად იქნეს ცნობილი საქართველოს სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის 412-ე მუხლის პირველი ნაწილის „ა“ ქვეპუნქტის ის ნორმატიული შინაარსი, რომლის თანახმადაც, საკასაციო სასამართლო აუქმებს გადაწყვეტილებას, არ აბრუნებს საქმეს სააპელაციო სასამართლოში ხელახლა განსახილველად და თვითონ იღებს საქმეზე გადაწყვეტილებას იმ შემთხვევაშიც კი, როდესაც დარღვეულია მატერიალური სამართლის ნორმები, ამ დარღვევების შედეგად საქმეზე არასწორი გადაწყვეტილება იქნა გამოტანილი და საჭიროა მტკიცებულებათა დამატებითი გამოკვლევა და ამავე ნაწილის „ბ“ ქვეპუნქტის ის ნორმატიული შინაარსი, რომლის თანახმადაც, საკასაციო სასამართლო აუქმებს გადაწყვეტილებას, არ აბრუნებს საქმეს სააპელაციო სასამართლოში ხელახლა განსახილველად და თვითონ იღებს საქმეზე გადაწყვეტილებას იმ შემთხვევაშიც კი, როდესაც გადაწყვეტილება იურიდიულად არ არის საკმარისად დასაბუთებული.

12. კონსტიტუციური სარჩელის თანახმად, მოსარჩელისთვის აუხსნელია, რატომ არ ვრცელდება სადავო ნორმით განსაზღვრული სააპელაციო სასამართლოში საქმის ხელახლა განსახილველად დაბრუნების ვალდებულება ისეთ შემთხვევებზე, როდესაც სააპელაციო სასამართლოს გადაწყვეტილების საფუძველია დაუსაბუთებლობა ან მატერიალური სამართლის ნორმების დარღვევები, რომელთა შედეგადაც საქმეზე არასწორი გადაწყვეტილება იქნა გამოტანილი და საჭიროა მტკიცებულებათა დამატებითი გამოკვლევა.

13. მოსარჩელე აღნიშნავს, რომ ასეთი წესის არარსებობის უარყოფითი შედეგები ცხადად ჩანს უზენაესი სასამართლოს მიერ მის წინააღმდეგ მიღებულ გადაწყვეტილებაში. უზენაესი სასამართლო მოკლებულია საქმეზე დამატებითი ფაქტობრივი გარემოებების დადგენის შესაძლებლობას. შესაბამისად, აღნიშნულ დავაში საკასაციო სასამართლო ვერ დაადგენდა მოსარჩელის მიერ მოწინააღმდეგე მხარისთვის თანხის უკან დაბრუნების მოთხოვნის გამომრიცხველი გარემოებების არსებობას. აქედან გამომდინარე, სადავო ნორმა არ ითვალისწინებს საქმის სააპელაციო სასამართლოში დაბრუნების შესაძლებლობას და საკასაციო სასამართლო ვალდებულია, გადაწყვეტილება მიიღოს დამატებითი ფაქტობრივი გარემოებების შესწავლის გარეშე, რაც ეწინააღმდეგება სამართლიანი სასამართლოს უფლებას.

II
სამოტივაციო ნაწილი

1. მოსარჩელე ითხოვს საქართველოს სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის 408-ე მუხლის მე-3 ნაწილის პირველი წინადადების და 412-ე მუხლის პირველი ნაწილის არაკონსტიტუციურად ცნობას საქართველოს კონსტიტუციის 2018 წლის 16 დეკემბრამდე მოქმედი რედაქციის 42-ე მუხლის პირველ პუნქტთან მიმართებით. „საქართველოს კონსტიტუციაში ცვლილების შეტანის შესახებ“ 2017 წლის 13 ოქტომბრის №1324-რს საქართველოს კონსტიტუციური კანონის პირველი მუხლის საფუძველზე, საქართველოს კონსტიტუცია ჩამოყალიბდა ახალი რედაქციით. შესაბამისად, მოსარჩელის მიერ მითითებული კონსტიტუციური დებულება ძალადაკარგულია. აღნიშნულიდან გამომდინარე, საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლო კონსტიტუციური სარჩელის არსებითად განსახილველად მიღების საკითხის გადაწყვეტისას, დასახელებული დებულების ნაცვლად, დაეყრდნობა საქართველოს კონსტიტუციის მოქმედი რედაქციის შესატყვის დებულებას.

2. საქართველოს კონსტიტუციის 2018 წლის 16 დეკემბრამდე მოქმედი რედაქციის 42-ე მუხლის პირველი პუნქტით გარანტირებული იყო სამართლიანი სასამართლოს უფლება. საქართველოს მოქმედი კონსტიტუციით სამართლიანი სასამართლოს უფლება დაცულია 31-ე მუხლის პირველი პუნქტით. შესაბამისად, საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლო №1366 კონსტიტუციური სარჩელის არსებითად განსახილველად მიღების საკითხის გადაწყვეტისას მხედველობაში მიიღებს, რომ სადავოდ არის გამხდარი საქართველოს სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის 408-ე მუხლის მე-3 ნაწილის პირველი წინადადების და 412-ე მუხლის პირველი ნაწილის კონსტიტუციურობა საქართველოს კონსტიტუციის 31-ე მუხლის პირველ პუნქტთან მიმართებით.

3. „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 31³ მუხლის „დ“ ქვეპუნქტის თანახმად, კონსტიტუციური სარჩელი არ მიიღება არსებითად განსახილველად, თუ მასში მითითებული ყველა სადავო საკითხი უკვე გადაწყვეტილია საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ, გარდა „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 21^​1 მუხლით გათვალისწინებული შემთხვევებისა.

4. განსახილველ საქმეზე მოსარჩელე სადავოდ ხდის, მათ შორის, საქართველოს სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის 408-ე მუხლის მე-3 ნაწილის კონსტიტუციურობას საქართველოს კონსტიტუციის 31-ე მუხლის პირველი პუნქტით გარანტირებული სამართლიანი სასამართლოს უფლებასთან მიმართებით. აღსანიშნავია, რომ საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2003 წლის 3 ივლისის №2/6/205,232 გადაწყვეტილებაში უკვე შეფასდა საქართველოს სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის 408-ე მუხლის მე-3 ნაწილის კონსტიტუციურობა საქართველოს კონსტიტუციის 42-ე მუხლის პირველ პუნქტთან მიმართებით (2018 წლის 16 დეკემბრამდე მოქმედი რედაქცია).

5. საქართველოს სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის 408-ე მუხლის მე-3 ნაწილის პირველი წინადადების მოქმედი რედაქციის თანახმად, „საკასაციო სასამართლოს შეუძლია გადაწყვეტილება გამოიტანოს საქმის ზეპირი მოსმენის გარეშე“. საქართველოს სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის 408-ე მუხლის მე-3 ნაწილის პირველი წინადადების საკონსტიტუციო სასამართლოს 2003 წლის 3 ივლისის №2/6/205,232 გადაწყვეტილების მიღებისას მოქმედი რედაქციით კი დადგენილი იყო: „თუ საკასაციო სასამართლოს საქმის განხილვა არ მიაჩნია საჭიროდ, მას შეუძლია გადაწყვეტილება გამოიტანოს საქმის ზეპირი განხილვის გარეშე“.

6. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს განმარტებით, „ნორმის მხოლოდ ტექსტუალური, რედაქციული ან სხვა ფორმალური განსხვავება ვერ ჩაითვლება არსებით განმასხვავებელ ფაქტორად (mutatis mutandis საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2014 წლის 24 ივნისის №1/2/563 განჩინება საქმეზე „ავსტრიის მოქალაქე მათიას ჰუტერი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-10). საქართველოს სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის 408-ე მუხლის მე-3 ნაწილის როგორც დღეს მოქმედი, ისე საკონსტიტუციო სასამართლოს 2003 წლის 3 ივლისის №2/6/205,232 გადაწყვეტილებით შეფასებული რედაქცია ტექსტობრივი და გრამატიკული სხვაობის მიუხედავად, არსებითად იდენტური შინაარსის არის და საკასაციო სასამართლოს აღჭურავს დისკრეციული უფლებამოსილებით, მიიღოს გადაწყვეტილება საქმის ზეპირი განხილვის გარეშე.

7. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2003 წლის 3 ივლისის №2/6/205,232 გადაწყვეტილებაში საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლომ მიუთითა, რომ საკასაციო სასამართლო ფაქტების დამდგენი სასამართლოსაგან განსხვავებით, ძირითადად, ქვედა ინსტანციის სასამართლოების მიერ ნორმების დარღვევის საკითხებს განიხილავს. ამასთან, საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს განმარტებით, საკასაციო სასამართლო საქმის ზეპირი განხილვის გარეშე გადაწყვეტილების მიღებისას იყენებს თანაზომიერების პრინციპს და სადავო ნორმა გამოიყენება გამონაკლისის სახით, მაშინ როდესაც ობიექტურად გამართლებულია გადაწყვეტილების ზეპირი განხილვის გარეშე მიღება. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლომ 2003 წლის 3 ივლისის №2/6/205,232 გადაწყვეტილებით საქართველოს სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის 408-ე მუხლის მე-3 ნაწილი მიიჩნია კონსტიტუციურად საქართველოს კონსტიტუციის 42-ე მუხლის პირველ პუნქტთან მიმართებით (2018 წლის 16 დეკემბრამდე მოქმედი რედაქცია).

8. მოსარჩელე მიუთითებს, რომ კონსტიტუციურ სარჩელში დასმული საკითხი არ არის გადაწყვეტილი 2003 წლის 3 ივლისის №2/6/205,232 გადაწყვეტილებით, ვინაიდან დასახელებულ საქმეზე საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს არ უმსჯელია მოსარჩელის მიერ იდენტიფიცირებულ ნორმატიულ შინაარსზე. განსახილველ საქმეზე მოსარჩელე ითხოვს საქართველოს სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის 408-ე მუხლის მე-3 ნაწილის პირველი წინადადების იმ ნორმატიული შინაარსის არაკონსტიტუციურად ცნობას, რომელიც საკასაციო სასამართლოს ანიჭებს უპირობო, აბსოლუტურ დისკრეციას, გადაწყვეტილება გამოიტანოს საქმის ზეპირი მოსმენის გარეშე და არ ავალდებულებს სასამართლოს, მისცეს მხარეებს გონივრული ვადა, წარმოადგინონ თავიანთი არგუმენტები და მოსაზრებები ისეთ სამართლებრივ საფუძველთან დაკავშირებით, რომელიც სასამართლომ თავისი ინიციატივით მოიხმო, რომლის შესახებაც მხარეებს არ ჰქონიათ შესაძლებლობა ემსჯელათ დავის განხილვის პროცესში და რომელზედაც სასამართლო აპირებს დააყრდნოს თავისი გადაწყვეტილება.

9. აღსანიშნავია, რომ საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლომ 2003 წლის 3 ივლისის №2/6/205,232 გადაწყვეტილებით, 408-ე მუხლის მე-3 ნაწილის პირველი წინადადების კონსტიტუციურობა შეაფასა სრულად, რომელიმე ნორმატიული შინაარსის ან რომელიმე ნაწილის გამოყოფის გარეშე. შესაბამისად, საკონსტიტუციო სასამართლოს ასევე შეფასებული აქვს მოსარჩელის მიერ იდენტიფიცირებული ნორმატიული შინაარსის კონსტიტუციურობაც და არ არის გასაზიარებელი მოსარჩელის არგუმენტი დავის საგნისა და შესაფასებელი მოცემულობის სხვაობის თაობაზე.

10. ამრიგად, განსახილველ შემთხვევაში სადავოდ არის გამხდარი საქართველოს სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის 408-ე მუხლის მე-3 ნაწილის იმ რედაქციის კონსტიტუციურობა, რომელიც არსებითად იმეორებს საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ კონსტიტუციის შესაბამისად ცნობილი ნორმის შინაარსს. ასევე ემთხვევა შესატყვისი კონსტიტუციური დებულების შინაარსიც. აღნიშნულიდან გამომდინარე, საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლო მიიჩნევს, რომ საკითხი არსებითად გადაწყვეტილია.

11. მოსარჩელე ასევე მიუთითებს საქმის პლენუმზე გადაცემისა და საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ 2003 წლის 3 ივლისის №2/6/205,232 გადაწყვეტილებით დადგენილი პრაქტიკის შეცვლის საჭიროებაზე. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს განმარტებით, ასეთ შემთხვევებში, საქმის პლენუმისათვის განსახილველად გადაცემა ხდება დადგენილი კონსტიტუციური სტანდარტების შეცვლის მოტივით. შესაბამისად, ამ კონტექსტში რელევანტურია გადაწყვეტილებაში ასახული კონსტიტუციური სტანდარტების მცდარობასთან/შეცვლის საჭიროებასთან დაკავშირებული არგუმენტაცია (იხ. mutatis mutandis საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2018 წლის 19 ოქტომბრის №3/1/1267,1268 განჩინება საქმეზე „საბერძნეთის რესპუბლიკის მოქალაქეები - პროკოპი სავვიდი და დიანა შამანიდი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-10).

12. მოსარჩელის განმარტებით, №2/6/205,232 გადაწყვეტილება მიღებულია საკმაოდ დიდი ხნის - 15 წლის წინ. მას შემდეგ ბევრი რამ შეიცვალა და საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლომ მიიღო გადაწყვეტილებები ზეპირი მოსმენის უფლების შესახებ, რაც ქმნის საქმის თავიდან განხილვის საჭიროებას.

13. მოსარჩელის არგუმენტაციით, სადავო ნორმა საკასაციო სასამართლოს ანიჭებს უპირობო და აბსოლუტურ დისკრეციას, თავად გადაწყვიტოს, რომელ შემთხვევაში განიხილავს საქმეს ზეპირი მოსმენით და რომელ შემთხვევაში გამოიტანს გადაწყვეტილებას ზეპირი მოსმენის გარეშე. იგი მიუთითებს, რომ საკონსტიტუციო სასამართლოს ბოლოდროინდელი პრაქტიკის მიხედვით, ზეპირი მოსმენის საჭიროება არსებობს მაშინ, როდესაც ხდება ფაქტობრივი გარემოებების დადგენა, შეფასება ან თავიდან შეფასება, აგრეთვე ისეთ შემთხვევებში, როდესაც გადაწყვეტილება მიიღება რთული იურიდიული საკითხების შესახებ.

14. მოსარჩელე აგრეთვე აღნიშნავს, რომ კანონმდებლობის თანახმად, საკასაციო სასამართლო, როგორც წესი, არ ადგენს ფაქტებს და მისთვის სააპელაციო სასამართლოს მიერ დამტკიცებულად ცნობილი ფაქტობრივი გარემოებები სავალდებულოა. შესაბამისად, მისი არგუმენტაცია უკავშირდება შემთხვევებს, როდესაც საკასაციო სასამართლოს მიერ ხდება ფაქტობრივი გარემოებების შეფასება ან რთული იურიდიული საკითხების გადაწყვეტა.

15. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს განმარტებით, „როდესაც სასამართლო, საკუთარი კომპეტენციის ფარგლებში, დგას ფაქტების დადგენის საჭიროების წინაშე, არსებობს მომეტებული ინტერესი, ჩატარდეს საქმის ზეპირი განხილვა, სადაც მხარეებს ექნებათ შესაძლებლობა, წარადგინონ მტკიცებულებები, ახალი ფაქტობრივი გარემოებები, გამოთქვან მოსაზრებები, გამოხატონ პოზიციები როგორც საკუთარი, ისე მოწინააღმდეგე მხარის მიერ წარმოდგენილ მტკიცებულებებზე, საქმესთან დაკავშირებულ გარემოებებზე შეჯიბრებითი პროცესის ფარგლებში და, საბოლოო ჯამში, დაარწმუნონ სასამართლო საკუთარი არგუმენტების სისწორეში, შედეგად, გავლენა მოახდინონ საკითხის გადაწყვეტაზე...“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2014 წლის 23 მაისის №3/2/574 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქე გიორგი უგულავა საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ”, II-75). ხოლო, იმ შემთხვევაში, როდესაც საქმის განხილვა უკავშირდება ფორმალურ-სამართლებრივი საკითხების დადგენას, ნაკლებია ზეპირი მოსმენის ჩატარების ინტერესი. ამ შემთხვევაში მოქმედებს პრინციპი “jura novit curia” („სასამართლომ იცის კანონი“) და მხარეების მიერ სამართლებრივ გარემოებებზე მითითებას მხოლოდ დამხმარე ფუნქცია აქვს (იხ. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2014 წლის 27 თებერვლის №2/2/558 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქე ილია ჭანტურაია საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ”, II-42).

16. ამრიგად, საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს პრაქტიკის მიხედვით, იმ შემთხვევაში, როდესაც უკვე დადგენილია ფაქტობრივი გარემოებები და საქმე ეხება მათ სამართლებრივ შეფასებას, მხარეების მიერ სამართლებრივ გარემოებებზე მითითებას მხოლოდ დამხმარე ფუნქცია აქვს. ფაქტების დადგენის პროცესისგან განსხვავებით, ასეთ შემთხვევებში, ზეპირი მოსმენის თავისთავადი საჭიროება არ დგას. ამასთან, საკითხის ბუნებიდან გამომდინარე, სამართლებრივი შეფასებისას, გადაწყვეტილების მიღების პროცესში მხარეთა მოსაზრებების ზეპირად მოსმენის საჭიროება ყველაზე უკეთ გადაწყვეტილების მიმღები სასამართლოსათვის არის ცნობილი.

17. განსახილველ საქმეზე სადავოდ გამხდარი ნორმით მოწესრიგებული ურთიერთობის ფარგლებში, ზეპირი მოსმენის შესახებ გადაწყვეტილების მიმღები ორგანოა საკასაციო სასამართლო - საქართველოს უზენაესი სასამართლო. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს განმარტებით, „საქართველოს კონსტიტუციის მიზნებისთვის საქართველოს უზენაესი სასამართლო წარმოადგენს მართლმსაჯულების განხორციელების საბოლოო, უზენაეს ინსტანციას, რომელიც საერთო სასამართლოების გადაწყვეტილებებს ამოწმებს კანონიერების თვალსაზრისით. ამ მხრივ, საქართველოს უზენაესი სასამართლო ასრულებს უმნიშვნელოვანეს კონსტიტუციურ ფუნქციას, ხელს უწყობს კანონის განმარტების სწორი და ერთგვაროვანი პრაქტიკის ჩამოყალიბებას, რომელიც სამართლებრივი უსაფრთხოების პრინციპის უმნიშვნელოვანესი კომპონენტია“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2017 წლის 21 ივლისის №2/1/598 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქე ნუგზარ კანდელაკი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-14).

18. მოცემულ შემთხვევაში მოსარჩელე არაკონსტიტუციურად მიიჩნევს, საქართველოს უზენაესი სასამართლოსთვის იმის დისკრეციული უფლებამოსილების მინიჭებას, რომ თავად გადაწყვიტოს, როდის არის მიზანშეწონილი დადგენილი ფაქტობრივი გარემოებების სამართლებრივი შეფასების ან რთული იურიდიული საკითხების დადგენის პროცესში ზეპირი მოსმენის ჩატარება. საქართველოს მართლმსაჯულების სისტემაში უზენაესი სასამართლოს როლისა და ფუნქციების, ასევე გადასაწყვეტი საკითხის ბუნების გათვალისწინებით, კონსტიტუციურ სარჩელში არ არის წარმოდგენილი სათანადო არგუმენტაცია, რომელიც დაასაბუთებდა, რომ საქართველოს უზენაესი სასამართლოსათვის ასეთი დისკრეციული უფლებამოსილების მინიჭება იმგვარად ზღუდავს სამართლიანი სასამართლოს უფლებას, რომ საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს გადაწყვეტილებით დადგენილი პრაქტიკის გადახედვის საჭიროებას განაპირობებს.

19. ყოველივე ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლო იზიარებს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2003 წლის 3 ივლისის №2/6/205,232 გადაწყვეტილებაში გამოთქმულ სამართლებრივ პოზიციას ნორმის საქართველოს კონსტიტუციის 42-ე მუხლის პირველ პუნქტთან (2018 წლის 16 დეკემბრამდე მოქმედი რედაქცია) მიმართებით კონსტიტუციურობის თაობაზე.

20. ამრიგად, №1366 კონსტიტუციური სარჩელი, სასარჩელო მოთხოვნის იმ ნაწილში, რომელიც შეეხება საქართველოს სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის 408-ე მუხლის მე-3 ნაწილის კონსტიტუციურობას საქართველოს კონსტიტუციის 31-ე მუხლის პირველ პუნქტთან მიმართებით, არ უნდა იქნეს მიღებული არსებითად განსახილველად „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 31³ მუხლის „დ“ ქვეპუნქტის საფუძველზე.

21. კონსტიტუციური სარჩელის არსებითად განსახილველად მისაღებად აუცილებელია, იგი აკმაყოფილებდეს საქართველოს კანონმდებლობით დადგენილ მოთხოვნებს. „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 31-ე მუხლის მე-2 პუნქტის შესაბამისად, კონსტიტუციური სარჩელი ან კონსტიტუციური წარდგინება დასაბუთებული უნდა იყოს. ამავე კანონის 31¹ მუხლის პირველი პუნქტის „ე“ ქვეპუნქტით კი განისაზღვრება საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოსათვის იმ მტკიცებულებათა წარდგენის ვალდებულება, რომლებიც ადასტურებს სარჩელის საფუძვლიანობას. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს დადგენილი პრაქტიკის თანახმად, „კონსტიტუციური სარჩელის დასაბუთებულად მიჩნევისათვის აუცილებელია, რომ მასში მოცემული დასაბუთება შინაარსობრივად შეეხებოდეს სადავო ნორმას“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2007 წლის 5 აპრილის №2/3/412 განჩინება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქეები - შალვა ნათელაშვილი და გიორგი გუგავა საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-9).

22. მოსარჩელე ითხოვს საქართველოს სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის 412-ე მუხლის პირველი ნაწილის არაკონსტიტუციურად ცნობას საქართველოს კონსტიტუციის 31-ე მუხლის პირველ პუნქტთან მიმართებით. მისი მითითებით, არაკონსტიტუციურია საქართველოს სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის 412-ე მუხლის პირველი ნაწილის „ა“ ქვეპუნქტის ის ნორმატიული შინაარსი, რომლის თანახმადაც, საკასაციო სასამართლო აუქმებს გადაწყვეტილებას, არ აბრუნებს საქმეს სააპელაციო სასამართლოში ხელახლა განსახილველად და თვითონ იღებს საქმეზე გადაწყვეტილებას იმ შემთხვევაშიც კი, როდესაც დარღვეულია მატერიალური სამართლის ნორმები, ამ დარღვევების შედეგად საქმეზე არასწორი გადაწყვეტილება იქნა გამოტანილი და საჭიროა მტკიცებულებათა დამატებითი გამოკვლევა და ამავე ნაწილის „ბ“ ქვეპუნქტის ის ნორმატიული შინაარსი, რომლის თანახმადაც, საკასაციო სასამართლო აუქმებს გადაწყვეტილებას, არ აბრუნებს საქმეს სააპელაციო სასამართლოში ხელახლა განსახილველად და თვითონ იღებს საქმეზე გადაწყვეტილებას იმ შემთხვევაშიც კი, როდესაც გადაწყვეტილება იურიდიულად არ არის საკმარისად დასაბუთებული.

23. მოსარჩელის მიერ წარმოდგენილი არგუმენტაციის მიხედვით, სადავო ნორმები არაკონსტიტუციურია, რადგან არ ითვალისწინებს საკასაციო სასამართლოს ვალდებულებას, საქმე ხელახლა განსახილველად დაუბრუნოს სააპელაციო სასამართლოს იმ შემთხვევებში, როდესაც დარღვეულია მატერიალური სამართლის ნორმები ან გადაწყვეტილება იურიდიულად არ არის საკმარისად დასაბუთებული.

24. საქართველოს სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის 412-ე მუხლის პირველი ნაწილი განსაზღვრავს საკასაციო სასამართლოს მიერ გადაწყვეტილების გაუქმებისა და საქმის ხელახლა განსახილველად სააპელაციო სასამართლოში დაბრუნების საფუძვლებს. საქართველოს სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის 412-ე მუხლის პირველი ნაწილის „ა“ ქვეპუნქტის თანახმად, საკასაციო სასამართლო აუქმებს გადაწყვეტილებას და საქმეს ხელახლა განსახილველად აბრუნებს სააპელაციო სასამართლოში, თუ „საქმის გარემოებები საპროცესო ნორმების ისეთი დარღვევითაა დადგენილი, რომ ამ დარღვევების შედეგად საქმეზე არასწორი გადაწყვეტილება იქნა გამოტანილი და საჭიროა მტკიცებულებათა დამატებითი გამოკვლევა“, ხოლო ამავე ნაწილის „ბ“ ქვეპუნქტის მიხედვით, „საკასაციო სასამართლო აუქმებს გადაწყვეტილებას და საქმეს ხელახლა განსახილველად აბრუნებს სააპელაციო სასამართლოში, თუ არსებობს ამ კოდექსის 394-ე მუხლით გათვალისწინებული საფუძვლები, გარდა აღნიშნული მუხლის „გ“ და „ე“ ქვეპუნქტებისა“.

25. თავის მხრივ, საკასაციო სასამართლოს მიერ ახალი გადაწყვეტილების მიღების საფუძველი გათვალისწინებულია საქართველოს სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის 411-ე მუხლით, რომლის თანახმადაც, „საკასაციო სასამართლო თვითონ მიიღებს გადაწყვეტილებას საქმეზე, თუ არ არსებობს ამ კოდექსის 412-ე მუხლით გათვალისწინებული გადაწყვეტილების გაუქმებისა და საქმის სააპელაციო სასამართლოში ხელახლა განსახილველად დაბრუნების საფუძვლები“.

26. მოსარჩელის არგუმენტაციისა და საქართველოს სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის რელევანტური ნორმების ანალიზით ირკვევა, რომ მოსარჩელე მხარის მიერ სასარჩელო მოთხოვნის ამგვარად დაყენება ეფუძნება სადავო ნორმების შინაარსის არასწორ აღქმას. კერძოდ, მოსარჩელისთვის პრობლემურია არა საქართველოს სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის 412-ე მუხლის პირველი ნაწილით დადგენილი საკასაციო სასამართლოს მიერ სააპელაციო სასამართლოსათვის საქმის ხელახლა განსახილველად დაბრუნების საფუძვლები, არამედ - ამგვარი საფუძვლის არარსებობა ისეთ შემთხვევებში, როდესაც დარღვეულია მატერიალური სამართლის ნორმები ან გადაწყვეტილება იურიდიულად არ არის საკმარისად დასაბუთებული.

27. ამრიგად, მოსარჩელე სადავოდ ხდის საკასაციო სასამართლოს შესაძლებლობას, გასაჩივრებული ნორმატიული შინაარსით იდენტიფიცირებულ შემთხვევებში თავად მიიღოს ახალი გადაწყვეტილება და არ დაუბრუნოს საქმე განსახილველად სააპელაციო სასამართლოს. თუ მოსარჩელე მიიჩნევს, რომ ასეთ შემთხვევებში საკასაციო სასამართლო ვალდებული უნდა იყოს საქმე ხელახლა განსახილველად დაუბრუნოს სააპელაციო სასამართლოს, მან უნდა მოითხოვოს იმ ნორმის არაკონსტიტუციურად ცნობა, რომელიც ითვალისწინებს საკასაციო სასამართლოს უფლებამოსილებას, ასეთი საფუძვლების არსებობისას თავად მიიღოს გადაწყვეტილება. მოსარჩელის მიერ სადავოდ გამხდარი საქართველოს სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის 412-ე მუხლის პირველი ნაწილი არ ითვალისწინებს საკასაციო სასამართლოს ამგვარ უფლებამოსილებას. იგი განსაზღვრავს საკასაციო სასამართლოს მოქმედების ფარგლებს სხვა შემთხვევებში, როდესაც სასამართლო ვალდებულია, საქმე ხელახლა განსახილველად დააბრუნოს სააპელაციო სასამართლოში. ამრიგად, მოსარჩელის მიერ წარმოდგენილი არგუმენტაცია არ მიემართება მის მიერ სადავოდ გამხდარ ნორმას.

28. ყოველივე ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, №1366 კონსტიტუციური სარჩელი სასარჩელო მოთხოვნის იმ ნაწილში, რომელიც შეეხება საქართველოს სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის 412-ე მუხლის პირველი ნაწილის კონსტიტუციურობას საქართველოს კონსტიტუციის 31-ე მუხლის პირველ პუნქტთან მიმართებით, დაუსაბუთებელია და „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 31¹ მუხლის პირველი პუნქტის „ე“ ქვეპუნქტისა და 31³ მუხლის პირველი პუნქტის „ა“ ქვეპუნქტის საფუძველზე, არ უნდა იქნეს მიღებული არსებითად განსახილველად.

III
სარეზოლუციო ნაწილი

საქართველოს კონსტიტუციის მე-60 მუხლის მე-4 პუნქტის „ა“ ქვეპუნქტის, „საქართველოს კონსტიტუციაში ცვლილების შეტანის შესახებ“ 2017 წლის 13 ოქტომბრის №1324-რს საქართველოს კონსტიტუციური კანონის მე-2 მუხლის მე-4 პუნქტის, „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის მე-19 მუხლის პირველი პუნქტის „ე“ ქვეპუნქტის, 21-ე მუხლის მე-2 პუნქტის, 27¹ მუხლის მე-2 პუნქტის, 31-ე მუხლის პირველი და მე-2 პუნქტების, 31¹ მუხლის პირველი პუნქტის „ე“ ქვეპუნქტის, 31² მუხლის მე-8 პუნქტის, 31³ მუხლის პირველი პუნქტის „ა“ და „დ“ ქვეპუნქტების, 29-ე მუხლის მე-2 პუნქტის, 39-ე მუხლის პირველი პუნქტის „ა“ ქვეპუნქტის, 43-ე მუხლის პირველი, მე-2, მე-7, მე-8, მე-10 და მე-13 პუნქტების საფუძველზე,

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლო
ა დ გ ე ნ ს:

1. არ იქნეს მიღებული არსებითად განსახილველად კონსტიტუციური სარჩელი №1366 („დავით ზილფიმიანი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“).

2. განჩინება საბოლოოა და გასაჩივრებას ან გადასინჯვას არ ექვემდებარება.

3. განჩინება გამოქვეყნდეს საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს ვებგვერდზე 15 დღის ვადაში, გაეგზავნოს მხარეებს და „საქართველოს საკანონმდებლო მაცნეს“.

კოლეგიის შემადგენლობა:

მერაბ ტურავა

ევა გოცირიძე

გიორგი კვერენჩხილაძე

მაია კოპალეიშვილი