თქვენ არ ეცნობით კონსტიტუციური სარჩელის/წარდგინების სრულ ვერსიას. სრული ვერსიის სანახავად, გთხოვთ, ვერტიკალური მენიუდან ჩამოტვირთოთ მიმაგრებული დოკუმენტი

1. სადავო ნორმატიული აქტ(ებ)ი

ა. საქართველოს შრომის კოდექსი;

ბ. საქართველოს სამოქალაქო საპროცესო კოდექსი

2. სასარჩელო მოთხოვნა

3. საკონსტიტუციო სასამართლოსათვის მიმართვის სამართლებრივი საფუძვლები

საქართველოს კონსტიტუციის 31-ე მუხლის პირველი პუნქტი, მე-60 მუხლის მე-4 პუნქტის „ა“ ქვეპუნქტი; „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის მე-19 მუხლის პირველი პუნქტის „ე“ ქვეპუნქტი, 39-ე მუხლის პირველი პუნქტის „ა“ ქვეპუნქტი;

4. განმარტებები სადავო ნორმ(ებ)ის არსებითად განსახილველად მიღებასთან დაკავშირებით

სარჩელი ეხება გაფიცვის უფლების შეზღუდვის საქართველოს სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის ნორმებით დადგენილი საფუძვლების კონსტიტუციურობას.

საქმეზე მოსარჩელეს წარმოადგენს შპს „თბილისის სატრანსპორტო კომპანიაში“ დასაქმებული მემანქანეების (შემდგომში მეტროს მემანქანეები) პროფესიული კავშირი “ერთობა 2013“, რომელსაც გაფიცვის უფლება ქვემოთ წარმოდგენილი სადავო ნორმების საფუძველზე თბილისის საქალაქო სასამართლოს მიერ ზეპირი მოსმენის გარეშე ჯერ 2018 წლის პირველ მაისს 30-დღით, ხოლო 2018 წლის 18 მაისს უვადოდ შეეზღუდა.

პირველ რიგში, მიმოვიხილავთ მოსარჩელის მიმართ გაფიცვის უფლების შეზღუდვის, მეტროს მემანქანეთა წინააღმდეგ სადავო ნორმების გამოყენების ფაქტებს და კონტექსტს.

გაფიცვის გადაწყვეტილების მიღებამდე პროფესიულმა კავშირმა “ერთობა 2013“ - მა, რომელთა უდიდეს ნაწილს მეტროს მემანქანეები შეადგენენ წერილობით მიმართა დამსაქმებელ კომპანიას და შრომის პირობების გაუმჯობესება, მათ შორის, საათობრივი სატარიფო განაკვეთის მატება მოითხოვა. დასაქმებულთა მხრიდან შრომითი დავა კანონმდებლობით დადგენილი პროცედურების სრული დაცვით წარიმართა. პროცესში მედიატორის ჩართვის მიუხედავად, მხარეებმა ვერ მიაღწიეს შეთანხმებას, რის გამოც, პროფესიულმა კავშირმა 3 მაისიდან გადაწყვიტა გაფიცვის კონსტიტუციური უფლების გამოყენება და გაფიცვის დაწყების თაობაზე, წერილობით აცნობა შესაბამის მხარეებს.

2018 წლის 1 მაისს შპს „თბილისის სატრანსპორტო კომპანიამ“ განცხადებით მიმართა თბილისის საქალაქო სასამართლოს და საქართველოს შრომის კოდექსის 50-ე მუხლის შესაბამისად, „თბილისის სატრანსპორტო კომპანიაში“ დასაქმებულთა გაფიცვის გადადება/შეჩერება მოითხოვა 30 დღის ვადით. იმავე დღეს, ზეპირი განხილვის გარეშე სასამართლომ განჩინებით დააკმაყოფილა განმცხადებლის მოთხოვნა და გაფიცვა 30 დღით გადადო. მოცემულ შემთხვევაში სასამართლოს მიერ მეტროს მემანქანეთა გაფიცვის უფლების შეზღუდვა კანონით გათვალისწინებული მექანიზმით, კერძოდ კი, შრომის კოდექსის 50-ე მუხლზე დაყრდნობით განხორციელდა. მითითებული ნორმის თანახმად, თუ საფრთხე ემუქრება ადამიანის სიცოცხლესა და ჯანმრთელობას, ბუნებრივი გარემოს უსაფრთხოებას ან მესამე პირის საკუთრებას, აგრეთვე სასიცოცხლო მნიშვნელობის სამსახურის საქმიანობას, სასამართლოს უფლება აქვს გადადოს გაფიცვის ან ლოკაუტის დაწყება არა უმეტეს 30 დღით.

სასამართლომ გაიზიარა განმცხადებლის არგუმენტი, რომ გაფიცვის გამართვას მისი გადადების გარეშე სავალალო ფინანსური შედეგები მოჰყვებოდა, როგორც კომპანიისათვის, ასევე გამოიწვევდა დედაქალაქის სატრანსპორტო ინფრასტრუქტურის პარალიზებას (სასამართლო უთითებდა მეტროს 327 000 მომხმარებელზე), რაც მათ შორის გამოიწვევდა ჯანდაცვის, სახანძრო, უსაფრთხოების და სხვა სასიცოცხლო მნიშვნელობის მომსახურების უზრუნველმყოფი სამსახურების სატრანსპორტო საშუალებებით გადაადგილების შეფერხებას და საფრთხეს შეუქმნიდა დედაქალაქის მოსახლეობის სიცოცხლეს და ჯანმრთელობას. შესაბამისად, მეტროს თანამშრომელთა გაფიცვა სასიცოცხლო მნიშვნელობის სამსახურის საქმიანობისათვის საფრთხის შექმნად შეფასდა და განმცხადებლის მოთხოვნის შესაბამისად, გაფიცვა 30 დღის ვადით გადავადდა.

მეტროპოლიტენის მემანქანეების გაფიცვის გადადება სასამართლოს მხრიდან არ წარმოადგენს პირველ პრეცედენტს და მსგავსი გადაწყვეტილება პირველად სასამართლომ 2016 წელს მიიღო. ორივე შემთხვევაში, გაფიცვის გადავადების შესახებ განჩინება სასამართლოს მხრიდან, მხოლოდ დამსაქმებლის ცალმხრივი პოზიციის საფუძველზე, დასაქმებულთა ჩართულობისა და მათთვის შესაბამისი, ალტერნატიული პოზიციის წარდგენის შესაძლებლობის გარეშე იქნა მიღებული.

ამის შემდგომ, 30-დღიანი ვადის გასვლამდე თბილისის საქალაქო სასამართლოს 2018 წლის 18 მაისის გადაწყვეტილებით, სადავო ნორმებზე დაყრდნობით, სარჩელის აღძვრამდე სარჩელის უზრუნველყოფის ღონისძიების და ქმედების განხორციელების აკრძალვის ფორმით, ასევე ზეპირი მოსმენის გარეშე, უვადოდ შეუზღუდა მოსარჩელეებს სამუშაო საათებში გაფიცვის უფლება და მიუთითა დასაქმებულების მიერ არასამუშაო საათებში შეკრების ალტერნატიულ შესაძლებლობაზე.

სადავო ნორმები

მოსარჩელე ასაჩივრებს შრომის კოდექსის 49-ე მუხლის პირველი ნაწილის იმ ნორმატიულ შინაარსს, რომლის თანახმად, გაფიცვის უფლება განხორციელებადი შეიძლება იყოს, მათ შორის არასამუშაო საათებში, როდესაც შრომითი ხელშეკრულებით გათვალისწინებული ძირითადი ვალდებულებები ისედაც არ მოქმედებს. სადავო ნორმამ ეს შინაარსი სასამართლოს გადაწყვეტილების შედეგად შეიძინა, რომელმაც გაფიცვის უფლება განმარტა, როგორც სამუშაო, ისე არასამუშაო საათებში გამოხატულ პროტესტის ფორმად.

სარჩელში სადავოდ არის გამხდარი სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის (სსსკ) 191-ე მუხლის პირველი ნაწილის (განცხადება სარჩელის უზრუნველყოფის შესახებ) ის ნორმატიული შინაარსი, რომელიც უშვებს გაფიცვის უფლების უვადოდ შეზღუდვას/აკრძალვას სარჩელის უზრუნველყოფის ღონისძიების (ღონისძიების სსსკ-ის 198-ე მუხლით განსაზღვრული ფორმით) გამოყენებით. ასეთი ნორმატიული შინაარსი გამომდინარეობს 191-ე მუხლის პირველი ნაწილით განსაზღვრული სარჩელის უზრუნველყოფის ღონისძიების ბუნებიდან, რადგან კანონი არ ავალდებულებს სასამართლოს მეორე მხარის ზიანის გათვალისწინებას ან/და უშვებს ასეთი ზიანის უგულებელყოფას, მაშინაც როდესაც ორივე მხარეს არსებული ზიანი თანაბარია ან მეორე მხარეს არსებული ზიანი დაცულ სიკეთეზე მეტია. იმის გათვალისწინებითაც, რომ კანონმდებლობა არ შეიცავს დამაბალანსებელ მექანიზმებს, მათ შორის ზეპირი განხილვის გარანტიას და წინასწარ დასაქმებული მხარის ინტერესებისკენ იხრება.

ასევე, სარჩელში სადავოდ არის გამხდარი სსსკ-ის 198 მუხლის მე-2 ნაწილის „ბ“ ქვეპუნქტის ის ნორმატიული შინაარსი, რომლის თანახმად, სარჩელის უზრუნველყოფის ღონისძიების ფორმით და გარკვეული მოქმედების შესრულების აკრძალვის უფლებამოსილებაზე დაყრდნობით (სსსკ-ის 191 მუხლში გასაჩივრებული ნორმატიული შინაარსი) შესაძლებელია გაფიცვის უვადოდ აკრძალვა.

სარჩელით სადავო არის გამხდარი სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის 193-ე მუხლის ის ნორმატიული შინაარსი[1], რომელიც გაფიცვის უვადოდ აკრძალვის ფორმით სარჩელის უზრუნველყოფის ღონისძიების გამოყენებას ზეპირი მოსმენის გარეშე, მოპასუხე მხარის შეუტყობინებლად უშვებს.

სარჩელში ასევე გასაჩივრებულია სსსკ-ის მე-7 მუხლის ის ნორმატიული შინაარსი, რომელიც კანონის ან/და სამართლის ანალოგიის გამოყენებას უშვებს კონსტიტუციური უფლების შეზღუდვის საფუძვლის შექმნისთვის, უფრო კონკრეტულად სპეციალური საკანონმდებლო საფუძვლის არარსებობისას უშვებს ზეპირ მოსმენაზე უფლების შეზღუდვას კანონის/სამართლის ანალოგიაზე დაყრდნობით, ასევე ის ნორმატიული შინაარსი, რომელიც ანალოგიით გამოსაყენებელი ორი წესის შემთხვევაში უშვებს უფლების მეტად მზღუდავი საშუალების გამოყენებას. ამ ნორმატიულ შინაარსებზე დარყდნობით სასამართლომ ზეპირი განხილვის გარეშე მიიღო გაფიცვის გადადების გადაწყვეტილება.

საქართველოს შრომის კოდექსის 49-ე მუხლის პირველი ნაწილი,სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის 191-ე მუხლის პირველი ნაწილის და სსსკ-ის 198-ე მუხლის მე-2 ნაწილის „ბ“ ქვეპუნქტის გასაჩივრებული ნორმატიული შინაარსები ზღუდავს კონსტიტუციის 26-ე მუხლის მე-3 პუნქტით განსაზღვრულ გაფიცვის უფლებას, ალტერნატიულად კონსტიტუციის მე-12 მუხლით განსაზღვრულ პიროვნების თავისუფალი განვითარების უფლებას.

კონსტიტუციის 31-ე მუხლის პირველ და მე-3 პუნქტთან მიმართებით პრობლემურია სსსკ-ის 193-ე მუხლი, რომელიც გაფიცვის უფლების შეზღუდვას უშვებს ამ პროცესში უშუალოდ უფლების ადრესატის შეტყობინების/ზეპირი მოსმენის გარეშე, ასევე სსსკ-ის მე-7 მუხლის ნორმატიული შინაარსი, რომელიც კანონის ან/და სამართლის ანალოგიის გამოყენებას უშვებს კონსტიტუციური უფლების შეზღუდვის საფუძვლის შექმნისთვის, ასევე ანალოგიით გამოსაყენებელი ორი წესის შემთხვევაში უშვებს უფლების მეტად მზღუდავი საშუალების გამოყენებას.

იმ შემთხვევაშიც, თუ სადავო ნორმების თავდაპირველი განზრახულობა არ ყოფილა უფლების შეზღუდვა და საერთო სასამართლოების განმარტების შედეგად, მათ კონსტიტუციის საწინააღმდეგო შინაარსი შეიძინეს, სასამართლომ კონსტიტუციურ კონტროლი უნდა განახორციელოს კონკრეტულ სადავო ნორმატიულ შინაარსებთან მიმართებით.[2] საკონსტიტუციო სასამართლოს თანახმად, „სამართალშემფარდებელი, როგორც სახელმწიფო ხელისუფლების განმახორციელებელი, კონსტიტუციური უფლებების პრაქტიკაში რეალიზების შესაძლებლობას ქმნის“[3] და უფლების შეზღუდვის შესაძლებლობიდან გამომდინარე სადავო ნორმებისთვის სასამართლოს მიერ მინიჭებულ ნორმატიული შინაარსზე კონსტიტუციური ზედამხვედველობა შინაარსობრივად არც განსხვავდება პირველადი სახით არაკონსტიტუციურ ნორმებზე კონსტიტუციური კონტროლისგან.

შესაბამისად, სარჩელი მიღებულ უნდა იქნეს არსებითად განსაზილველად, რადგან არ არსებობს “საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ" საქართველოს კანონის 31³ მუხლით გათვალისწინებული საკონსტიტუციო სასამართლოში სარჩელის არსებითად განსახილველად არმიღების საფუძველი, კერძოდ:

ა) ფორმით და შინაარსით შეესაბამება ,,საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ" კანონის 31¹ მუხლით დადგენილ მოთხოვნებს - სარჩელი შედგენილია საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ დამტკიცებული, შესაბამისი სასარჩელო სააპლიკაციო ფორმის მიხედვით. სარჩელი ხელმოწერილია მოსარჩელის მიერ და გათვალისწინებულია 31¹-ე მუხლის მოთხოვნები.

ბ) სარჩელი შემოტანილია უფლებამოსილი პირის მიერ, რადგან „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 39-ე მუხლის 1-ლი პუნქტის „ა“ ქვეპუნქტი ითვალისწინებს კონსტიტუციური სარჩელის შეტანის შესაძლებლობას იურიდიული პირის მიერ, როდესაც მას დაერღვა ან შესაძლებელია უშუალოდ დაერღვეს საქართველოს კონსტიტუციის მეორე თავით აღიარებული უფლებანი და თავისუფლებანი.

გ) სარჩელში მითითებული საკითხები საკონსტიტუციო სასამართლოს განსჯადია, რადგან „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის მე-19 მუხლის „ე“ ქვეპუნქტის მიხედვით: „საკონსტიტუციო სასამართლო... უფლებამოსილია განიხილოს და გადაწყვიტოს... საქართველოს კონსტიტუციის მეორე თავის საკითხებთან მიმართებით მიღებული ნორმატიული აქტების კონსტიტუციურობის საკითხი“.

დ) სარჩელში მითითებული არცერთი საკითხი არ არის გადაწყვეტილი საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ;

ე) კანონით არ არის დადგენილი სასარჩელო ხანდაზმულობის ვადა და შესაბამისად, არც მისი არასაპატიო მიზეზით გაშვების საკითხი დგება დღის წესრიგში;

ვ) სადავო კანონქვემდებარე ნორმატიულ აქტის კონსტიტუციურობაზე სრულფასოვანი მსჯელობა შესაძლებელია ნორმატიული აქტების იერარქიაში, მასზე მაღლა მდგომი იმ ნორმატიული აქტის კონსტიტუციურობაზე მსჯელობის გარეშე, რომელიც კონსტიტუციური სარჩელით გასაჩივრებული არ არის.

[1] მუხლი 193. განცხადების განხილვის წესი: განცხადებას სარჩელის უზრუნველყოფის შესახებ გადაწყვეტს ამ სარჩელის განმხილველი სასამართლო განცხადების შეტანიდან ერთი დღის ვადაში, მოპასუხისთვის შეუტყობინებლად.

[2] „შპს სამაუწყებლო კომპანია რუსთავი 2“ და „შპს ტელეკომპანია საქართველო“ საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ, პ. 73

[3] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2016 წლის 30 სექტემბრის გადაწყვეტილება №1/5/675,681 - ვებგვერდი, 11.10.2016წ, 46;

5. მოთხოვნის არსი და დასაბუთება

სარჩელის მნიშვნელობა სცდება მოსარჩელე პირების ინტერესებს და ის მიმართულია ზოგადად დასაქმებულების გაფიცვის უფლების თვითნებური შეზღუდვის, ფაქტობრივად გაუქმების წინააღმდეგ, გაფიცვის უფლების და გაფიცვის უფლების შეზღუდვისას სამართლიან სასამართლოზე წვდომის ჭრილში.

კონსტიტუციის 26-ე მუხლის მე-3 პუნქტთან შესაბამისობა

კონსტიტუციის 26-ე მუხლის მე-3 პუნქტის თანახმად, გაფიცვის უფლება აღიარებულია. ამ უფლების განხორციელების პირობები და წესი განისაზღვრება კანონით. კონსტიტუციის 26-ე მუხლის მე-3 პუნქტით გარანტირებული უფლება, თავისი არსით, სოციალური შინაარსისაა და ის განხილულ უნდა იქნეს კონსტიტუციის იმავე მუხლის პირველი პუნქტით დაცულ შრომის უფლებასთან კავშირში.[1] გაფიცვის უფლება წარმოადგენს მნიშვნელოვან ინსტრუმენტს დასაქმებულთათვის, სამუშაოს შესრულებაზე უარით აიძულოს დამსაქმებელი, შექმნას სამართლიანი სამუშაო გარემო, რაც შრომის სამართლის მთავარი მნიშვნელობის, დასაქმებულის სუსტ საწყის პოზიციასთან მიმართებით დამსაქმებლის დომინირებული პოზიციის დაბალანსების გამოხატულებაა.

კონსტიტუციის ნორმა აღიარებს გაფიცვის უფლებას და ადგენს ზოგად მითითებას უფლების განხორციელების პირობების და წესის კანონით განსაზღვრის თაობაზე. გაფიცვის უფლების განხორციელების წესი და პირობები ასახულია შრომის კოდექსის 49-ე-51-ე მუხლებში. შრომის კოდექსის 49-ე მუხლის პირველი ნაწილის მეორე წინადადება ითვალისწინებს გაფიცვის უფლებიდან კონკრეტულ პირთა წრის სრულად გამორიცხვას. კერძოდ, გაფიცვაში მონაწილეობის უფლება არა აქვთ საქართველოს კანონმდებლობით დადგენილ პირებს. საქართველოს კანონმდებლობა, კერძოდ კი შრომის კოდექსის 51-ე მუხლის მეორე ნაწილი, უკანონოდ ცნობს იმ დასაქმებულთა გაფიცვას, რომელთა საქმიანობა დაკავშირებულია ადამიანის სიცოცხლისა და ჯანმრთელობის უსაფრთხოებასთან, ან თუ ტექნოლოგიური ხასიათიდან გამომდინარე შეუძლებელია ამ საქმიანობის შეჩერება. ადამიანის სიცოცხლისა და ჯანმრთელობის უსაფრთხოებასთან დაკავშირებული საქმიანობების ნუსხას თავის მხრივ, განსაზღვრავს საქართველოს შრომის ჯანმრთელობის და სოციალური დაცვის მინისტრის №01-43/ნ ბრძანების დანართი 1, სადაც არ შედის მეტროს მემანქანეთა საქმიანობა. შესაბამისად, მეტროს მემანქანეები არ შედიან იმ პირთა წრეში, რომელთაც საქართველოს კანონმდებლობით ეკრძალებათ გაფიცვის უფლებით სარგებლობა.
ასევე, შრომის კოდექსის 50-ე მუხლი ითვალისწინებს გაფიცვის უფლების დროებით - არაუმეტეს 30 დღით შეზღუდვას, თუ ამ უფლების გამოყენებით შესაძლოა საფრთხე შეექმნას „ადამიანის სიცოცხლესა და ჯანმრთელობას, ბუნებრივი გარემოს უსაფრთხოებას ან მესამე პირის საკუთრებას, აგრეთვე სასიცოცხლო მნიშვნელობის სამსახურის საქმიანობას“.

შრომის კოდექსით დადგენილი გაფიცვის უფლების ფარგლების შესაბამისობა კონსტიტუციის 26-ე მუხლის მე-3 პუნქტით განსაზღვრულ გაფიცვის უფლებასთან

შრომის კოდექსის 49-ე მუხლის პირველი ნაწილის თანახმად, გაფიცვა არის დავის შემთხვევაში დასაქმებულის დროებითი ნებაყოფლობითი უარი შრომითი ხელშეკრულებით გათვალისწინებული ვალდებულებების მთლიანად ან ნაწილობრივ შესრულებაზე. თბილისის საქალაქო სასამართლოს გადაწყვეტილების შედეგად, ნორმის მიერ შეძენილი შინაარსით, გაფიცვის უფლებით სარგებლობა მათ შორის შესაძლოა მოხდეს არასამუშაო საათებში, შრომითი ხელშეკრულებით გათვალისწინებული ვალდებულებების მთლიანად ან ნაწილობრივ დარღვევის გარეშე.[2]ამ განმარტებით, გაფიცვის უფლება წარმოადგენს როგორც სამუშაო, ისე არასამუშაო საათებში გამოხატულ პროტესტს, და ის განხორციელებადია, მათ შორის არასამუშაო საათებში, როდესაც შრომითი ხელშეკრულებით გათვალისწინებული ძირითადი ვალდებულებები ისედაც არ მოქმედებს.

თბილისის საქალაქო სასამართლოს მოსამართლის სიტყვებით: „ა(ა)იპ ერთობა 2013-ში გაერთიანებულ ელ-მატარებლის მემანქანეებს მხოლოდ ნაწილობრივ უნდა შეეზღუდოთ და არა აეკრძალოთ პროფკავშირების მიერ ორგანიზებულ გაფიცვაში მონაწილეობის უფლება, რაც გულისხმობს ამ უფლებით სარგებლობის შესაძლებლობას მათი სამუშაო ცვლის დასრულების შემდეგ. სასამართლოს განმარტებით, იმის გათვალისწინებით, რომ ელ-მატარებლის მემანქანეები მუშაობენ ცვლებში და თითოეულის სამუშაო საათები განსხვავდება ერთმანეთისაგან, ისინი შეძლებენ პროფკავშირების მიერ ორგანიზებულ გაფიცვაში მონაწილეობის მიღებას იმგვარად, რომ იმავდროულად უზრუნველყოფილ იქნეს თბილისის მეტროპოლიტენის გამართული და უსაფრთხო ფუნქციონირება. ამ დასაბუთებით, სასამართლომ ნაწილობრივ დააკმაყოფილა სარჩელის უზრუნველყოფის ღონისძიება და გაფიცვის უფლება შეუზღუდა ელ-მატარებლების მემანქანეებს თავიანთი ცვლების განხორციელებისას, რა დროსაც ა(ა)იპ ერთობა 2013-ის მიერ დეკლარირებულ გაფიცვაში მონაწილეობის მიღების შესაძლებლობა მიეცემოდათ პროფკავშირების დანარჩენ წევრებს.”

არაკონსტიტუციურია სადავო ნორმის ეს ნორმატიული შინაარსი, რამდენადაც იგი უგულებელყოფს გაფიცვის უფლების მთავარ არსს დასაქმებულის მიერ სწორედ სამუშაოს შესრულებაზე უარის თქმით აიძულოს დამსაქმებელი შეასრულოს მისი მოთხოვნები. სადავო ნორმატიულ შინაარსზე დაყრდნობით, სასამართლო ფაქტობრივად უთითებს, რომ მოსარჩელე პირებს შეუძლიათ შეკრების ან გამოხატვის თავისუფლებით სარგებლობა, რაც გაფიცვის უფლებისგან სწორედ იმით განსხვავდება, რომ არ მოიცავს უფლების მთავარ კომპონენტს - სამუშაოზე უარის თქმას. პროტესტის არასამუშაო საათებში გამოხატვის შესაძლებლობის გაფიცვის უფლების ალტერნატივად მოაზრება უგულებელყოფს როგორც გაფიცვის უფლების ძირითად არსს, ასევე კონსტიტუციის ლოგიკას, რომლის თანახმად, თითოეული უფლება ავტონომიური მნიშვნელობისაა და ერთმანეთის ალტერნატივა ვერ იქნება. როგორც აღვნიშნეთ, გაფიცვის უფლება, როგორც დამსაქმებელზე ზემოქმედების მნიშვნელოვანი მექანიზმი, მჭიდროდაა დაკავშირებული შრომითი უფლებების ძირითად არსთან დააბალანსოს დასაქმებულის პოზიცია დამსაქმებლის დომინანტურ მდგომარეობასთან მიმართებით და უზრუნველყოს შრომის სათანადო პირობების დაცვა.

სარჩელის უზრუნველყოფის ღონისძიებით გაფიცვის აკრძალვის მექანიზმის შესაბამისობა კონსტიტუციის 26-ე მუხლის მე-3 პუნქტთან

უფლებაში ჩარევა

სსსკ-ის 191- ე მუხლის პირველი ნაწილისა და 198-ე მუხლის მე-2 ნაწილის „ბ“ ქვეპუნქტის გასაჩივრებული ნორმატიული შინაარსები ქმნის გაფიცვის უფლების ფაქტობრივად უვადოდ შეზღუდვის საფუძველს სამივე ინსტანციის სასამართლოს მიერ საქმეზე გადაწყვეტილების მიღებამდე.[3]

ჩარევის საფუძვლების სპეციალური კანონით განსაზღვრა

უფლებაში ჩარევის ზემოთ მითითებული საკანონმდებლო საფუძველი ვერ აკმაყოფილებს კონსტიტუციის 26-ე მუხლის მე-3 პუნქტის მოთხოვნას, რომლის თანახმადაც, გაფიცვის უფლების განხორციელების წესი რეგულირდება სპეციალური კანონმდებლობით. კონსტიტუციის ლოგიკიდან გამომდინარე, უფლების შეზღუდვის საფუძველი გათვალისწინებულ უნდა იქნეს კანონით, რაც, მოცემულ შემთხვევაში უნდა გულისხმობდეს შრომის კოდექსით მკაფიოდ გაწერილი, რელევანტური, სპეციალური წესით ხელმძღვანელობას, და არა შეზღუდვის საფუძვლების ზოგად, საპროცესო ნორმებზე დაყრდნობით არაგონივრულ გაფართოებას. შესაბამისად, გაფიცვის უფლების შეზღუდვაზე სპეციალური კანონმდებლობის მიღმა, დამატებით ზოგადი ნორმების გავრცელება, არ შეესაბამება კონსტიტუციით გათვალისწინებულ გაფიცვის უფლების განხორციელების სპეციალური რეგულირების ვალდებულებას.

ჩარევის საფუძვლების კანონით განსაზღვრა და განჭვრეტადობის სტანდარტი

ზემოაღნიშნული მიდგომა გამომდინარეობს არამარტო კონსტიტუციის 26-ე მუხლის მე-3 პუნქტიდან, არამედ ზოგადად კონსტიტუციური წესრიგისა და კანონის უზენაესობის პრინციპიდან, რომელიც უფლებაში ჩარევას უშვებს მხოლოდ წინასწარ მკაფიოდ განსაზღვრულ და ხელმისაწვდომ საკანონმდებლო საფუძველზე დაყრდნობით.[4] ანალოგიური მიდგომა აქვს ევროპის ადამიანის უფლებათა სასამართლოსაც, რომელიც კანონის უზენაესობის ფუნდამენტური პრინციპიდან გამომდინარე, უფლების შეზღუდვისას ამოწმებს როგორც კანონის ფორმალურ არსებობას, ისე მის ხარისხს განჭვრეტადობისა და ხელმისაწვდომობის თვალსაზრისით, რაც სასამართლოს განმარტებით, თვითნებობის თავიდან აცილების წინაპირობაა.[5] ცხადია, საკონსტიტუციო და ევროპული სასამართლოების მიერ აღიარებული კანონის უზენაესობის პრინციპი პირველ რიგში გულისხმობს, უფლების შეზღუდვის საკანონმდებლო საფუძვლის არსებობას, რადგან ასეთის არარსებობის შემთხვევაში, შეზღუდვის განჭვრეტადობის და ხელმისაწვდომობის მინიმალური სტანდარტიც კი ვერ იქნება დაკმაყოფილებული.

საკონსტიტუციო სასამართლოს თანახმად: „კანონში დეტალურად, მკაფიოდ, საკმარისი დამაჯერებლობითა და სიცხადით უნდა იყოს მოცემული უფლებაში ჩარევის კონკრეტული მიზანი, ამოცანები, საფუძვლები. არაორაზროვანი, ნათელი და განჭვრეტადი უნდა იყოს უფლებაში ჩარევის წესი“.[6] „ნორმა უნდა იყოს საკმარისად განსაზღვრული არა მხოლოდ შინაარსის, არამედ რეგულირების საგნის, მიზნისა და მასშტაბების მიხედვით, რათა ადრესატმა მოახდინოს კანონის სწორი აღქმა და თავისი ქცევის განხორციელება მის შესაბამისად, განჭვრიტოს ქცევის შედეგები“.[7]

ამას გარდა, ნორმის განჭვრეტადობა მნიშვნელოვანია მისი პრაქტიკაში, სამართალშემფარდებლის მხრიდან თვითნებურად გამოყენების თავიდან ასაცილებლადაც. სასამართლოს თანახმად: “ნორმა იმდენად ნათელი უნდა იყოს, რომ გამოირიცხოს მისი სურვილისამებრ ან სუბიექტურად განმარტების ალბათობა“.[8] კონკრეტულად სარჩელის უზრუნველყოფის ღონისძიების კონტექსტში, სასამართლო განმარტავს, რომ სამოქალაქო ურთიერთობების მრავალფეროვნება არ ათავისუფლებს კანონმდებელს ვალდებულებისაგან, აღჭურვოს დავის განმხილველი სასამართლო შეძლებისდაგვარად მკაფიოდ გაწერილი სამართლებრივი ნორმებითა და განჭვრეტადი კრიტერიუმებით, რომელიც შესაძლებლობას მისცემს სასამართლოს, სწორად შეარჩიოს უზრუნველყოფის ღონისძიება.[9] ეს მოთხოვნა გულისხმობს ისეთი საკანონმდებლო სისტემის შექმნას, რომელიც პირს იცავს სამართალშემფარდებლის თვითნებობისაგან.[10]

საკონსტიტუციო სასამართლომ სარჩელის უზრუნველყოფის სახით სამაუწყებლო კომპანიაში დროებითი მმართველის დანიშვნის ღონისძიების გამოყენებასთან მიმართებით აღნიშნა: „რაც უფრო მკაცრია უზრუნველყოფის ღონისძიება, მით უფრო მაღალია კანონმდებლის ვალდებულება, შეძლებისდაგვარად დეტალურად გაწეროს ასეთი ღონისძიების გამოყენების საფუძვლები და წესი. [...] სადავო ნორმა არ შეიცავს საკმარისად ცხად წესს, რაც ესოდენ მკაცრი ღონისძიების გამოყენებისათვის არის აუცილებელი და ამდენად, ვერ პასუხობს კონსტიტუციის მოთხოვნებს.“[11]

იმ შემთხვევაშიც კი, თუ სადავო ნორმებით გათვალისწინებული სარჩელის უზრუნველყოფის ზოგადი და ბლანკეტური მექანიზმი ფორმალურად ჩაითვლება კონსტიტუციის 26-ე მუხლის მე-3 პუნქტით გათვალისწინებულ უფლების შეზღუდვის საკანონმდებლო საფუძვლად, როგორც მინიმუმ, დაკმაყოფილებული არ იქნება კონსტიტუციური უფლების განჭვრეტადი კანონის საფუძველზე შეზღუდვის სტანდარტი. გაფიცვის უფლების კონსტიტუციური, განჭვრეტადი საფუძვლით შეზღუდვის მაგალითებია, შრომის კოდექსით განსაზღვრულ შემთხვევებში, სასამართლოს მიერ გაფიცვის უკანონოდ მიჩნევა, გადადება ან შეჩერება. აღნიშნული სპეციალური რეგულირებების ფონზე, იქმნება ასევე გაფიცვის უფლების უვადოდ შეზღუდვის შესაძლებლობის სპეციალური კანონმდებლობით მკაფიოდ გათვალისწინების გონივრული მოლოდინი. ამასთან, ეს მოლოდინი კიდევ უფრო მაღალია გაფიცვის უვადოდ აკრძალვის სახით უფლების შეზღუდვის მაღალი ინტენსიურობიდან გამომდინარე. თუმცა, ამის საწინააღმდეგოდ, სადავო ნორმებზე დაყრდნობით, უზოგადესი მექანიზმის საშუალებით ხდება კონსტიტუციური უფლების შეზღუდვა.

სამაუწყებლო კომპანია რუსთავი-2-ის საქმეში სასამართლომ არაგონივრულად მიიჩნია ზოგად საპროცესო ნორმაზე დაყრდნობით უფლების შეზღუდვა, მაშინ, როდესაც უფლებაში ჩარევის მსგავსი შემთხვევები პირდაპირ იყო რეგულირებული სპეციალური კანონმდებლობით: „გაუგებარია, რატომ არ მოახდინა კანონმდებელმა მსგავსად ზემოთ დასახელებული საკანონმდებლო აქტებისა, სამოქალაქო საპროცესო კოდექსშიც ესოდენ მნიშვნელოვანი უზრუნველყოფის ღონისძიების უფრო დეტალურად აღწერა. სულ მცირე, დისკრეცია არ შეიძლება გულისხმობდეს იმაზე უფრო ინტენსიური ჩარევის შესაძლებლობას, ვიდრე ეს სახელდებულია კანონში.“[12]

ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, სამოქალაქო საპროცესო კოდექსით განსაზღვრული სარჩელის უზრუნველყოფის ზოგადი და ბლანკეტური მექანიზმი ვერ იქნება მიჩნეული გაფიცვის უფლების შეზღუდვის საკანონმდებლო საფუძვლად, ან როგორც მინიმუმ, აღნიშნული საფუძველი ვერ დააკმაყოფილებს კანონის განჭვრეტადობის კრიტერიუმს. შესაბამისად, სადაო ნორმები, პირველივე ეტაპზე ვერ აკმაყოფილებს კონსტიტუციურობის ტესტს, თუმცა ქვემოთ მოყვანილი მსჯელობა ასაბუთებს აგრეთვე ნორმების პრობლემურობას შემდგომ ეტაპებზე.

ლეგიტიმური მიზანი

სადავო ნორმების ლეგიტიმურ მიზნებს შესაძლოა დასახელებულ იქნეს გაფიცვის კანონიერება/უკანონობასთან დაკავშირებით სასამართლოს გადაწყვეტილების აღსრულების უზრუნველყოფა[13]ან/და გაფიცვის შედეგად შესაძლო გამოუსწორებელი ზიანის თავიდან აცილება.

გადაწყვეტილების აღსრულების უზრუნველყოფა

გადაწყვეტილების აღსრულების უზრუნველყოფის საშუალებად ჯერ კიდევ კანონიერი გაფიცვის (უკანონოდ აღიარებამდე) წინასწარი აკრძალვის მოაზრება თვისობრივად გაუმართლებელია რამდენიმე მიზეზის გამო.

პირველ რიგში გაფიცვის, როგორც ფუნდამენტური უფლების ეფექტური განხორციელებისათვის მნიშვნელოვანია გაფიცვის კანონიერების პრეზუმფციის დაცვა, რაც გულისხმობს იმას, რომ გაფიცვა ითვლება კანონიერად, სანამ საწინააღმდეგო არ დამტკიცება. წინააღმდეგ შემთხვევაში შესაძლებელი გახდებოდა უფლების ფაქტობრივად ჩამორთმევა სამივე ინსტანციის სასამართლოს გადაწყვეტილების გამოტანამდე, რა დროსაც უფლების განხორციელებას შესაძლოა მთლიანად ჰქონდეს დაკარგული შინაარსი.

გარდა ამისა, გაფიცვის განხორციელება ხელს ვერ შეუშლის მისი უკანონობის აღიარების შემთხვევაში კანონმდებლობით გათვალისწინებული სამართლებრივი შედეგების დადგომას. კერძოდ, შრომის კოდექსის 52-ე მუხლის თანახმად, კოდექსის 51-ე მუხლით გაწერილი რომელიმე საფუძვლით გაფიცვის უკანონოდ ცნობის შემთხვევაში, ასეთ გაფიცვაში დასაქმებულის მონაწილეობა შესაძლოა ჩაითვალოს შრომის დისციპლინის დარღვევად და გახდეს შრომითი ხელშეკრულების შეწყვეტის საფუძველი. გაფიცვის უფლების არსიდან გამომდინარე, იმისთვის, რომ უზრუნველყოფილ იქნეს დამსაქმებელზე გავლენის ეფექტურობა, დამსაქმებელს ეკრძალება კანონიერ გაფიცვაში მონაწილე პირების სამსახურიდან გათავისუფლება. უკანონო გაფიცვის შემთხვევაში, იხსნება გათავისუფლებისგან დაცვის გარანტია, რაც უკანონო გაფიცვაში დასაქმებულების მონაწილეობისთვის წინასწარ შემაკავებელ როლს თამაშობს. კერძოდ, დასაქმებულს ეძლევა შესაძლებლობა, სასამართლოს მიერ უკანონოდ აღიარებულ გაფიცვაში მონაწილე პირების წინააღმდეგ გამოიყენოს დისციპლინური პასუხისმგებლობისა და სამსახურიდან დათხოვნის ზომები.

აგრეთვე, სამოქალაქო კოდექსის 992-ე მუხლით გათვალისწინებული ზიანის ანაზღაურების ზოგადი წესის თანახმად, პირი, რომელიც სხვა პირს მართლსაწინააღმდეგო, განზრახი ან გაუფრთხილებელი მოქმედებით მიაყენებს ზიანს, ვალდებულია აუნაზღაუროს მას ეს ზიანი, რაც ვრცელდება უკანონო გაფიცვით მიყენებულ ზიანზეც.

შესაბამისად, გაფიცვის კანონიერების პრეზუმფციიდან გამომდინარე, გაუმართლებელია ჯერ კიდევ კანონიერი გაფიცვის წინასწარ უვადოდ შეზღუდვა გაფიცვის უკანონობის თაობაზე სასამართლოს შესაძლო გადაწყვეტილების აღსრულების უზრუნველსაყოფად. ხოლო გაფიცვის უკანონობიდან გამომდინარე სხვა სამართლებრივი შედეგების აღსასრულებლად, გაფიცვის წინასწარი შეზღუდვის საჭიროება საერთოდ არ დგება. გარდა ამისა, დასაქმებულისათვის უკანონო გაფიცვასთან დაკავშირებული კანონმდებლობით გათვალისწინებული ზემოაღნიშნული უარყოფითი შედეგები თავისთავად ასრულებენ უკანონო გაფიცვის პრევენციის ფუნქციას.

უკნონო გაფიცვის პრევენციის მნიშვნელოვან ფუნქციას ასრულებს ასევე სისხლის სამართლის კოდექსის 348-ე მუხლი, რომლის თანახმადაც ისჯება ორგანიზატორის მიერ გაფიცვის წესის დარღვევა, თუ ამან მძიმე შედეგი გამოიწვია. სადაო ნორმებიდან გამომდინარე, სარჩელის უზრუნველყოფის ღონისძიების სახით წინასწარ უვადოდ აკრძალულ გაფიცვაში მონაწილეობამ შესაძლოა უფრო მძიმე სანქცია გამოიწვიოს ვიდრე უკანონოდ აღიარებულ გაფიცვაში მონაწილეობამ. კერძოდ, გაფიცვის წინასწარ აკრძალვის შემთხვევაში, დასაქმებული ჯერ კიდევ კანონიერ გაფიცვაში მონაწილეობისას შესაძლოა სასამართლო გადაწყვეტილების შეუსრულებლობის (სისხლის სამართლის კოდექსის 381-ე მუხლი) გამო სისხლის სამართლის პასუხისმგებლობის სუბიექტი გახდეს. ხოლო უკანონო გაფიცვაში მონაწილეობის შემდეგ, დასაქმებულების წინააღმდეგ ინდივიდუალური პასუხისმგებლობის სამსახურიდან გათავისუფლების ფორმა მოქმედებს, გაფიცვის წესის დარღვევისათვის სისხლისსამართლებრივი პასუხისმგებლობა კი ეკისრება მხოლოდ ორგანიზატორს, ისიც მძიმე შედეგის დადგომის შემთხვევაში.

გამოუსწორებელი ზიანის თავიდან აცილება

თბილისის საქალაქო სასამართლომ მეტროს მემანქანეთა საქმეში უზრუნველყოფის ღონისძიების გამოყენების საფუძვლად დაასახელა ადამიანის სიცოცხლის, ჯანმრთელობის, უსაფრთხო გარემოში ცხოვრების უფლების დაცვის ინტერესი.[14] სწორედ აღნიშნულ მიზანს ემსახურება შრომის კოდექსის სპეციალური რეგულირებები, რომლის თანახმადაც გაფიცვის უფლება არ ვრცელდება დასაქმებულეთა იმ ჯგუფის მიმართ, რომელთა საქმიანობა უკავშირდება ადამიანის სიცოცხლისა და ჯანმრთელობის უსაფრთხოებას.[15] გარდა ამისა, ადამიანის სიცოცხლისა და ჯანმრთელობის, ბუნებრივი გარემოს უსაფრთხოების ან მესამე პირის საკუთრებისათვის პოტენციური ზიანის თავიდან ასაცილებლად შრომის კანონმდებლობა ითვალისწინებს გაფიცვის უფლების შეზღუდვის უფრო ნაკლებად ინტენსიურ საშუალებას - 30 დღით გადადებას/შეჩერებას, მათ შორის გაფიცვის კანონიერების ფორმალური წინაპირობების არსებობის შემთხვევაშიც.[16]ვინაიდან მეტროს მემანქანეები არ მიეკუთვნებიან იმ პირთა წრეს, რომელთაც სრულად ეკრძალებათ გაფიცვის უფლებით სარგებლობა, თბილისის საქალაქო სასამართლომ 2018 წლის 2 მაისის განჩინებით სწორედ გაფიცვის 30 დღით გადადების მექანიზმი გამოიყენა მათთან მიმართებით.[17] თუმცა, დამატებით, იმავე სასამართლომ, გაფიცვის უფლების აკრძალვის/შეზღუდვის ზემოაღნიშნულ საფუძვლებს მიღმა, გაფიცვის უფლების წინასწარი აკრძალვის შეუზღუდავი უფლებამოსილება ამოიკითხა სარჩელის უზრუნველყოფის ღონისძიების შესახებ ზოგად საპროცესო ნორმაში.

გარდა იმისა, რომ არაგონივრულია უფლების შეზღუდვის საფუძვლების ამგვარი გაფართოება, მხოლოდ გაფიცვით გამოწვეულ სავარაუდო ზიანზე დაყრდნობით სარჩელის უზრუნველყოფის ღონისძიების გამოყენება შორდება თავად სარჩელის უზრუნველყოფის მიზნებს. სასამართლოს მიერ ადამიანის სიცოცხლის, ჯანმრთელობისა და უსაფრთხო გარემოში ცხოვრების უფლების დაცვა დასახელებულია როგორც უზრუნველყოფის ღონისძიების გამოყენების პირველადი მიზანი და არა როგორც ღონისძიების აუცილებლობის დამატებითი კრიტერიუმი. კერძოდ, სასამართლო აფასებს მხოლოდ ღონისძიების გამოუყენებლობით გამოწვეულ შესაძლო გამოუსწორებელ და პირდაპირ ზიანს და არ ითვალისწინებს მისი თავიდან აცილების აუცილებლობას თავად სარჩელის უზრუნველსაყოფად.

თბილისის საქალაქო სასამართლო 2018 წლის 18 მაისის გადაწყვეტილებაში თავადვე მიუთითებს რომ მეტროს მემანქანეები არ მიეკუთვნებიან იმ პირთა წრეს, რომელთაც ეკრძალებათ გაფიცვა. სასამართლო ასევე დადგენილად მიიჩნევს მეტროს მემანქანეების მიერ გაფიცვის უფლების გამოყენების შესახებ დამსაქმებლის წერილობითი შეტყობინების, შესაბამისად, ფორმალური წინაპირობების დაცვის ფაქტს. შესაბამისად, სასამართლო თავადვე გამორიცხავს გაფიცვის უკანონოდ ცნობის საფუძვლების არსებობას. ამის მიუხედავად, სასამართლო აგრძელებს მსჯელობას გაფიცვის შედეგად ადამიანის სიცოცხლის, ჯანმრთელობის, უსაფრთხო გარემოში ცხოვრების უფლების დაცვის ინტერესის უპირატესობაზე და აღნიშნულს საკმარისად მიიჩნევს გაფიცვის წინასწარი აკრძალვის სახით სარჩელის უზრუნველყოფის ღონისძიების გამოსაყენებლად.

ამრიგად, მეტროს მემანქანეთა საქმეში სარჩელის უზრუნველყოფის ღონისძიების გამოყენებისას, სასამართლო არსებითად დაეყრდნო მეტროს შეჩერებით გამოწვეულ სავარაუდო ზიანის შეფასებას და არ უმსჯელია გაფიცვის კანონიერების კრიტერიუმებიდან გამომდინარე (გაფიცვის უფლების არსებობა და მისი დაწყების პროცედურები) სარჩელის პერსპექტიულობაზე. შესაბამისად, სასამართლოს მიერ სარჩელის უზრუნველყოფის ღონისძიების გამოყენება საერთოდ არ უკავშირდება გაფიცვის კანონიერება/უკანონობაზე მიღებულ საბოლოო გადაწყვეტილებას და იგი მხოლოდ მეტროს შეჩერებით გამოწვეული ზიანის თავიდან აცილების ზოგად მექანიზმად გვევლინება. პირდაპირი და გამოუსწორებელი ზიანი შესაძლებელია დადგეს როგორც კანონიერი, ისე უკანონო გაფიცვის შემთხვევაში. შრომის კანონმდებლობა გაფიცვით გამოწვეული ზიანის თავიდან აცილების ინტერესს მხოლოდ უკანონო გაფიცვის შემთხვევაში მიიჩნევს უპირატესად. თუმცა, სარჩელის უზრუნველყოფის ღონისძიების სახით გაფიცვის წინასწარი აკრძალვის შედეგად, სახეზეა სასამართლოს მიერ კანონიერი გაფიცვის უფლების თვითნებური გაუქმება, დასაქმების ადგილის, მეტროს სპეციფიკიდან გამომდინარე.

შესაბამისად, სადაო ნორმების ის ნორმატიული შინაარსი, რომელიც სარჩელის უზრუნველყოფის სახით შესაძლებელს ხდის გაფიცვის წინასწარ აკრძალვას, გარდა იმისა, რომ ეწინააღმდეგება გაფიცვის კანონიერების პრეზუმფციას, ასევე არ თავსდება კანონმდებლობით განსაზღვრულ მოდელში, რომელიც დამოუკიდებლად ითვალისწინებს:

· უკანონო გაფიცვის სამართლებრივ შედეგებს, რომელთა განხორციელებასაც ხელს არ უშლის გაფიცვის უფლებით სარგებლობა;

· სისხლის-სამართლებრივ პასუხისმგებლობას გაფიცვის ორგანიზატორის მიერ გაფიცვის წესის დარღვევისას მძიმე შედეგის დადგომის შემთხვევაში;

· ზიანის თავიდან აცილების მექანიზმს კანონმდებლობით დაცულ განსაკუთრებით მნიშვნელოვან სიკეთეებთან მიმართებით.

ამრიგად, დასახელებული ლეგიტიმური მიზნები რაციონალურ კავშირშიც არ არის გამოყენებულ საშუალებასთან და შეზღუდვა ვერ აკმაყოფილებს გონივრულობის კრიტერიუმს.

თუმცა, ლეგიტიმური მიზნების - სასამართლოს გადაწყვეტილების აღსრულების უზრუნველყოფისა და პირდაპირი და გამოუსწორებელი ზიანის თავიდან აცილების სათანადო დასაბუთების შემთხვევაშიც, აღნიშნული არ შეიძლება გახდეს უფლების ავტომატურად შეზღუდვის საფუძველი, რადგან ჩარევის გასამართლებლად აუცილებელია დამატებით თანაზომიერების პრინციპის დაკმაყოფილება.

გაფიცვის უფლების შეზღუდვის ინტენსიურობა

სარჩელის უზრუნველყოფის ღონისძიების მომწესრიგებელმა სადავო ნორმებმა შექმნა სასამართლოს მიერ მხოლოდ დამსაქმებლის ინტერესების გათვალისწინებით, დასაქმებულისათვის მიყენებული ზიანისა და უფლების შეზღუდვის პროპორციულობაზე მსჯელობის გარეშე გაფიცვის უვადოდ აკრძალვის შესაძლებლობა.

იქიდან გამომდინარე, რომ მეტროს მემანქანეთა საქმიანობა ყოველთვის არის და იქნება კავშირში სატრანსპორტო ინფრასტრუქტურის შეფერხებასთან, მოსალოდნელი ზიანის გამო სასამართლოს მიერ გაფიცვის უკანონობის შესახებ გადაწყვეტილების აღსრულების უზრუნველსაყოფად გაფიცვის წინასწარი აკრძალვის ღონისძიების გამოყენება უფლების ჩამორთმევის ბლანკეტურ საფუძველს ქმნის. უფლება ფაქტობრივად ჩამორთმეულია წინასწარ, რადგან მემანქანეთა გაფიცვის პრევენცია ყოველთვის იქნება აუცილებელი სატრანსპორტო ინფრასტრუქტურის შეფერხებით გამოწვეულიზიანის თავიდან ასაცილებლად. ამასთან, კონკრეტული ჯგუფისთვის უფლების ჩამორთმევასთან გვაქვს საქმე იმიტომაც, რომ გაფიცვის პრევენციის ეს ბლანკეტური საფუძველი გულისხმობს გაფიცვის განუსაზღვრელი ვადით შეზღუდვის შესაძლებლობას. შესაბამისად, გაფიცვის უკანონობის აღიარებამდე მისი სარჩელის უზრუნველყოფის ფორმით ბლანკეტური აკრძალვა, ნებისმიერი ტიპის სამსახურთან (საჯარო ინტერესის მიუხედავად) მიმართებით და შეუზღუდავი ვადით წარმოადგენს გაფიცვის უფლების განსაკუთრებით ინტენსიურ შეზღუდვას.

განსხვავებით შრომის კანონმდებლობისგან, რომელიც დეტალურად განსაზღვრავს გაფიცვის უფლების შეზღუდვის კრიტერიუმებს, სარჩელის უზრუნველყოფის ღონისძიების გამოყენებისას მოსამართლეს არ აქვს არანაირი სახელმძღვანელო მითითება უფლების შეზღუდვის საფუძვლებზე. სადაო ნორმები არ ადგენს მოსამართლის გაფიცვის უფლებაში ჩარევის პროპორციულობისა და საჯარო და კერძო ინტერესების დაბალანსების ვალდებულებას. ასეთ პირობებში, სასამართლოს შესაძლებლობა ეძლევა დამსაქმებლის მიმართვის საფუძველზე, ნებისმიერი ტიპის საქმიანობასთან მიმართებით აიძულოს დასაქმებული განახორციელოს შრომითი ვალდებულებები. სახელმწიფოს მხრიდან შრომით ურთიერთობებში ამგვარი ჩარევა ეწინააღმდეგება კერძო სამართლებრივი ურთიერთობების რეგულირების ბუნებას, რომელიც ზოგადი წესის სახით დასაქმებულის წინააღმდეგ დაკისრებული მოვალეობების შეუსრულებლობისთვის ხელშეკრულებით გათვალისწინებული კანონიერი ბერკეტების ამოქმედებას ითვალისწინებს.

შეზღუდვის ინტენსიურობა გამომდინარეობს გაფიცვის უფლების ბუნებიდანაც. გაფიცვის უფლებით ეფექტური სარგებლობა შესაძლოა დამოკიდებული იყოს დასაქმებულთა მხრიდან კონკრეტულ დროს პროტესტის გამოხატვისა და კონკრეტულ მოვლენებთან დაკავშირებით მყისიერი რეაგირების შესაძლებლობაზე, ამიტომ, მისი აკრძალვა გაფიცვის კანონიერებასთან დაკავშირებით სასამართლოს საბოლოო გადაწყვეტილების გამოტანამდე ეჭქვეშ დააყენებდა მის ეფექტურ განხორციელებას.

თუ, მაგალითად სამაუწყებლო კომპანია რუსთავი-2-ის საქმეში საკონსტიტუციო სასამართლომ სარჩელის უზრუნველყოფა გადაწყვეტილების დაუყოვნებლივ აღსრულებასთან შედარებით უფლების უფრო ნაკლებად მზღუდავ საშუალებად[18] მიიჩნია, გაფიცვის უფლებასთან მიმართებით სარჩელის უზრუნველყოფის ღონისძიების გამოყენების შედეგი იგივეა, რაც იქნებოდა გადაწყვეტილების დაუყოვნებლად აღსრულების შემთხვევაში კერძოდ კი, გაფიცვის აკრძალვა. შესაბამისად, მისი გამოყენება, გაფიცვის უფლებაში ჩარევის ყველაზე მკაცრ ზომად უნდა ჩაითვალოს, რადგან იგი ფაქტობრივად უტოლდება ამ უფლების სრულ ჩამორთმევას. იქიდან გამომდინარე, რომ უკანონო გაფიცვასთან მიმართებით შრომის კოდექსით ისედაც გათვალისწინებულია გადაწყვეტილების დაუყოვნებლივ აღსრულების წესი,[19] სარჩელის უზრუნველყოფის ღონისძიება არათუ ნაკლებად მზღუდავ ალტერნატივად, არამედ ისედაც ინტენსიური შეზღუდვის კიდევ უფრო დამამძიმებელ გარემოებად გვევლინება.

ამას გარდა, უფლების სრული ჩამორთმევა ეფუძნება არა სასამართლოს გადაწყვეტილებას გაფიცვის კანონიერებაზე დავის არსებით ნაწილთან მიმართებით, როგორც ეს გადაწყვეტილების დაუყოვნებლივ აღსრულების შემთხვევაშია, არამედ ვარაუდს გაფიცვის შედეგად ადამიანის სიცოცხლის, ჯანმრთელობის, უსაფრთხო გარემოში ცხოვრების უფლების განხორციელებისათვის საფრთხის შექმნის თაობაზე. მიუხედავად იმისა, რომსარჩელის უზრუნველყოფის ღონისძიების გამოყენების შესახებ გადაწყვეტილების მისაღებად კანონი დამატებით ითვალისწინებს დავის პერსპექტიულობის კრიტერიუმს, ის არ გულისხმობს სასამართლოს მიერ სარჩელის დაკმაყოფილების საფუძვლების არსებით შეფასებას. მეტროს მემანქანეთა გაფიცვის საქმეზე თბილისის საქალაქო სასამართლომ მხოლოდ გაფიცვით გამოწვეული ზიანის დადგომის ვარაუდი მიიჩნია უზრუნველყოფის ღონისძიების გამოყენებისთვის საკმარისად. შედეგად, ღონისძიების გამოყენების გარეშე ზიანის დადგომის ვარაუდზე დაყრდნობით მიღებული პირველი ინსტანციის მოსამართლის შუალედური გადაწყვეტილება ითვისებს სასამართლოს საბოლოო გადაწყვეტილების ბუნებას, რამდენადაც იგი გაფიცვის უფლების სუბიექტებისათვის გაფიცვის უფლების ჩამორთმევის ტოლფასია.

შეზღუდვის თანაზომიერება

სსსკ-ის 191-ე მუხლის პირველი ნაწილისა და 198 მუხლის მე-2 ნაწილის „ბ“ ქვეპუნქტით განსაზღვრული სარჩელის უზრუნველყოფის ფორმით გაფიცვის უფლების განუსაზღვრელი ვადით შეზღუდვა ვერ აკმაყოფილებს თანაზომიერების კრიტერიუმს, რადგან ის სასამართლოს უზრუნველყოფის ღონისძიების გამოყენებისათვის უდგენს მხოლოდ „აუცილებლობის“ სტანდარტით ხელმძღვანელობის ვალდებულებას, რომელიც თავის მხრივ, მხოლოდ ერთი მხარისთვის მიყენებულ შესაძლო ზიანს მიემართება. ამ სტანდარტზე დაყრდნობით, არ არსებობს მეორე მხარის ზიანის გათვალისწინების ვალდებულება ან/და დაშვებულია ასეთი ზიანის უგულებელყოფა, მაშინაც როდესაც ორივე მხარეს არსებული ზიანი თანაბარია ან დასაქმებულებისთვის მიყენებული ზიანი მეტია. ასეთი საკანონმდებლო სტანდარტი იძლევა წინასწარ დამსაქმებელზე ორიენტირებული მსჯელობის შესაძლებლობას, რომელიც თავის მხრივ არ მოიცავს უფლებრივი ინტერესების დაბალანსების პრინციპს.

საკონსტიტუციო სასამართლო სარჩელის უზრუნველყოფის ღონისძიების გამოყენებისას დადგენილ სტანდარტს შემდეგნაირად აღწერს: „კოდექსი ემყარება ვარაუდს, რომ, თუკი არსებობს გადაწყვეტილების აღსრულების გაძნელების ან შეუძლებლად გახდომის, ან შეუქცევადი ზიანის საფრთხე, მოსარჩელის დაცვის ინტერესი ყოველთვის აღემატება მოპასუხის [..] უფლების დაცვის ინტერესებს ან სხვა კერძო თუ საჯარო ინტერესებს, რომლებიც შესაძლოა კითხვის ნიშნის ქვეშ დადგეს.“[20]

საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ საქმეზე „შპს სამაუწყებლო კომპანია რუსთავი 2“ და „შპს ტელეკომპანია საქართველო“ საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ დადგენილი სტანდარტით, კანონის ნორმა, რომელიც მოსამართლეს ავალდებულებს, გამოიყენოს უზრუნველყოფის ღონისძიება, მათ შორის, იმ შემთხვევაში, როდესაც მოწინააღმდეგე მხარისათვის მიყენებული ზიანი მნიშვნელოვნად აღემატება უზრუნველყოფის ღონისძიებით დაცულ სიკეთეს, ეწინააღმდეგება თანაზომიერების დაცვის პრინციპს.[21] საკონსტიტუციო სასამართლო დაუშვებლად მიიჩნევს სარჩელის უზრუნველყოფის ღონისძიების გამოყენებას, მაშინაც თუ ორივე მხარეს არსებული ზიანი თანაბარია: „თანაბრად წონადი უფლებრივი ინტერესების არსებობის შემთხვევაში, დავის ერთ-ერთი მხარის სასარგებლოდ გადაწყვეტა მეორე მხარის კონსტიტუციური უფლებებისა და კანონიერი ინტერესების სრული იგნორირებით, კონსტიტუციის მოთხოვნებთან არ იქნება თავსებადი.“[22] სასამართლოს თანახმად: „კანონი უნდა ითვალისწინებდეს საქმის განმხილველი სასამართლოს სახელმძღვანელო სტანდარტს, ვალდებულებას, შეაფასოს, აწონ-დაწონოს სავარაუდო ზიანი, რომელიც მხარეებს ასეთი გადაწყვეტილების მიღების ან მიუღებლობის შედეგად შეიძლება მიადგეს,“[23] „ასევე დავის საგნის ბუნების მიხედვით გაითვალისწინოს ის კერძო და საჯარო ინტერესები, რომლებიც შესაძლოა შეზღუდოს სარჩელის უზრუნველყოფის გამოყენებამ.“[24]

ამასთან, უფლების შეზღუდვის თანაზომიერებასთან მიმართებით, დამატებით გასათვალისწინებელია, რამდენად მკაფიო და განსაზღვრულია სადავო ნორმები (განჭვრეტადობის სტანდარტთან მიმართებით განვითარებული მსჯელობა იხ. ზემოთ). „თუ მკაფიო, ნათელი და საკმარისად კონკრეტული არ იქნება უფლებაში ჩარევის ყველა წინაპირობა, საფუძველი თუ წესი, ეს, თავისთავად, განაპირობებს არა მხოლოდ უფლებაში გადამეტებული ჩარევის, არამედ საზოგადოებრივი ინტერესების არასწორად დაკმაყოფილების რისკსაც. შესაბამისად, ვერ მიიღწევა კერძო და საჯარო ინტერესების გონივრული და პროპორციული თანაფარდობა.“[25] ამდენად, კანონმდებლობის დონეზე მკაფიო სახელმძღვანელო პრინციპის არსებობა, რომელიც სასამართლოს დაავალდებულებს მხედველობაში მიიღოს მეორე მხარის პოტენციური ზიანი, უფლების დაცვის მინიმალური კონსტიტუციური გარანტიაა.

გასათვალისწინებელია მოცემული დავის ბუნებაც. ამ შემთხვევაში, არ გვაქვს სარჩელის უზრუნველყოფის კლასიკური შემთხვევა, როდესაც უზრუნველყოფა დავის გადაწყვეტამდე ერთი მხარის ხელში არსებულ სიკეთეს მიემართება. ასეთ შემთხვევებში, მოსარჩელისთვის სარჩელის უზრუნველყოფა წარმოადგენს მისი კანონიერი უფლებით სარგებლობის შეუძლებლობით გამოწვეული არახელსაყრელი მდგომარეობის დამაბალანსებელ ღონისძიებას.

გაფიცვის უფლებასთან მიმართებით საუბარია ფაქტის (გაფიცვის კანონიერების/უკანონობის) სამართლებრივ აღიარებაზე, რომლის მიმართ იკვეთება მოწინააღმდეგე მხარეთა თანაბარი ინტერესი. კერძოდ, გაფიცვის კანონიერება/უკანონობის ჯერ კიდევ სადაო საკითხი ანალოგიურ საწყის პოზიციაში აყენებს დასაქმებულს და დამსაქმებელს, რაც გამოიხატება ასევე გადაწყვეტილების აღსრულების უზრუნველყოფის თანაბარ ინტერესში. მსგავსად დამსაქმებლისა, რომელიც დაინტერესებულია სამუშაო პროცესის შეუფერხებლად წარმართვით, დასაქმებულს გააჩნია სწორედ სამუშაო პროცესის შეფერხებით დამსაქმებელზე ზემოქმედების ინტერესი. აღნიშნულ ინტერესთა კონფლიქტში მხოლოდ დამსაქმებლისათვის მიყენებული ზიანის შეფასება, გულისხმობს მისთვის ავტომატური უპირატესობის მინიჭებას, რაც წინააღმდეგობაში მოდის გაფიცვის კანონიერების პრეზუმფციასთან. კერძოდ, ვინაიდან მეტროს მემანქანეები არ ხვდებიან იმ პირთა ჩამონათვალში, რომელთა საქმიანობაც ექცევა სასიცოცხლოდ მნიშვნელოვან სამსახურთა ფარგლებში, კანონმდებელი თავად აღიარებს მემანქანეთა გაფიცვის უფლების განხორციელებას, მისთვის დამახასიათებელ ზიანზე უფრო მაღალ ღირებულებად. შესაბამისად, სასამართლოს გადაწყვეტილების მიღებამდე კანონიერი გაფიცვის აკრძალვის რისკი, უკანონო გაფიცვის განხორციელების რისკზე უფრო მნიშვნელოვანია. თუმცა, ამის საპირისპიროდ, სადაო ნორმა დამსაქმებელთან მიმართებით გაფიცვის უფლების სუბიექტების არათუ უპირატეს, ან თანაბარ მდგომერობაში ჩაყენებას, არამედ მათი ინტერესების სრულ უგულებელყოფას უშვებს.

სადაო ნორმით განპირობებულ არათანაბარ მდგომარეობას ამძიმებს დამაბალანსებელი მექანიზმების უთანასწორობაც. მაშინ, როდესაც დამსაქმებლის შესაძლო ზიანი საკომპენსაციოდ გაფიცვის უკანონობის აღიარების შემთხვევაში მას ეძლევა დასაქმებულის სამსახურიდან გათავისუფლებისა და დისციპლინური პასუხისმგებლობის დაკისრების[26], აგრეთვე ზიანის ანაზღაურების მოთხოვნის უფლებამოსილება,[27] დასაქმებულს ადგება ფაქტობრივად გამოუსწორებელი ზიანი, რამდენადაც შეუძლებელია გაფიცვის განუსაზღვრელი ვადით, წინასწარი აკრძალვით გამოწვეული ზიანის კომპენსირება. მისი ბუნებიდან გამომდინარე, სამივე ინსტანციის სასამართლოს გადაწყვეტილების გამოტანამდე, გაფიცვის უფლების განხორციელებას შესაძლოა საერთოდ ჰქონდეს დაკარგული აზრი.

შესაბამისად, დასაქმებულის უფლების დასაცავად დამაბალანსებელი მექანიზმების არარსებობა შეზღუდვის არათანაზომიერების კიდევ ერთი მიზეზია. სწორედ უზრუნველყოფის ღონისძიების შედეგად მიყენებული ზიანის კომპენსირების შესახებ სსსკ-ის 199-ე მუხლის, როგორც მოპასუხისათვის მიყენებული ზიანის დამაბალანსებელი მექანიზმის არაეფექტურობის გამო, აყენებს ეჭქვეშ საკონსტიტუციო სასამართლო სარჩელის უზრუნველყოფის ღონისძიებისათვის გათვალისწინებულ „აუცილებლობის“ სტანდარტს. სადაო ნორმის თანახმად, სასამართლო ვალდებულია „აუცილებლობის“ სტანდარტით იხელმძღვანელოს მაშინაც, როდესაც მისთვის ნათელია უზრუნველყოფის ღონისძიებით გამოწვეული ზიანის კომპენსირების შეუძლებლობა. სასამართლოს სიტყვებით: „უზრუნველყოფის ღონისძიების გამოყენების შედეგად მოწინააღმდეგე მხარის შელახული ინტერესი ყოველთვის არ გამოითვლება ფულადი ფორმით, [...] გაურკვეველია, რატომ არ უნდა ჰქონდეს მოსამართლეს ვალდებულება ან მიეცეს შესაძლებლობა, ყოველ კონკრეტულ შემთხვევაში შეაფასოს, რამდენად არის ზარალის უზრუნველყოფა სამოქალაქო პროცესის მონაწილის ინტერესების დაბალანსებისათვის საკმარისი. კანონმდებელი სამოქალაქო საქმის განმხილველ სასამართლოს შესაძლებლობას ართმევს, გამოიყენოს უზრუნველყოფის ღონისძიების პროპორციულობის შეფასების სხვა კრიტერიუმი, გარდა „აუცილებლობის“ სტანდარტისა. აშკარაა, რომ მოქმედი კანონმდებლობის პირობებში, მოსამართლე იმ შემთხვევაშიც კი ვალდებულია გამოიყენოს აღნიშნული ღონისძიება, თუ მივა დასკვნამდე, რომ შეუძლებელია სავარაუდო ზარალის იდენტიფიცირება, ან ზარალის უზრუნველყოფის მიუხედავად, უზრუნველყოფის ღონისძიება მაინც უფლების მომეტებული შეზღუდვის წყაროს წარმოადგენს.[28]

მოცემულ შემთხვევაშიც, სსსკ-ის 199-ე მუხლით[29] განსაზღვრული უზრუნველყოფის ღონისძიების შედეგად მიყენებული ზიანის კომპენსირების შესაძლებლობის სახით მოპასუხის ინტერესების დამაბალანსებელი ერთადერთი[30] მექანიზმიც უშინაარსო ხდება, დასაქმებულისთვის მიყენებული ზიანის იდენტიფიცირებისა და ანაზღაურების სირთულის გამო. შეუძლებელია გაფიცვის უფლებით კონკრეტულ დროს სარგებლობის შეუძლებლობით გამოწვეული ზიანის იდენტიფიცირება, და ასეთი ზიანის მატერიალური გზით კომპენსირება.[31]

ამას გარდა, დამაბალანსებელი მექანიზმი არ არსებობს საკითხის გადაწყვეტისას სამართლიანი სასამართლოს უზრუნველყოფის კუთხითაც. სარჩელის უზრუნველყოფის ღონისძიების გამოყენებაზე გადაწყვეტილებას სასამართლო მეორე მხარის შეუტყობინებლად/ზეპირი მოსმენის გარეშე იღებს, რაც დასაქმებულის ინტერესებისათვის უპირატესობის მინიჭების რისკებს, შესაბამისად სადავო ნორმების კონსტიტუციურობის პრობლემას კიდევ უფრო ზრდის. დასაქმებული მოკლებულია შესაძლებლობას სასამართლოს გაუზიაროს საქმის პერსპექტიულობასა და შესაძლო ზიანთან დაკავშირებით მნიშვნელოვანი ფაქტობრივი გარემოებები. მხარეთა არგუმენტაციის მოსმენის გარეშე, სასამართლოს ფაქტობრივადაც ერთმევა შესაძლებლობა სრულყოფილად გამოიკვლიოს და შეაფასოს მხარეთა სავარაუდო ზიანი.[32]

სადავო ნორმების ამგვარი მიკერძოებულობა დამატებით პრობლემურია თავად სამართლებრივი ურთიერთობის შინაარსიდან გამომდინარე. შრომის სამართლის სპეციფიკის გათვალისწინებით, როდესაც მთლიანად დარგის, მათ შორის გაფიცვის უფლების მთავარი მიზანი დომინირებულ მდგომარეობაში მყოფ პირსა და მასზე დაქვემდებარებულს შორის ურთიერთობის დაბალანსებაა, გაფიცვის უფლების განხორციელებისას, ისედაც ძლიერ პოზიციაში მყოფი მხარისთვის უპირატესობის მინიჭება, ეწინააღმდეგება შრომითი უფლებების, მათ შორის გაფიცვის უფლების არსს.

აღსანიშნავია, რომ შეზღუდვის თანაზომიერებას ვერ უზრუნველყოფს „გაფიცვის არასამუშაო საათებში“ დაშვება. როგორც ზემოთ უკვე იქნა განხილული, სადავო ნორმების ის ნორმატიული შინაარსი, რომელიც გაფიცვის არასამუშაო საათებში დაშვებას უფლების თანაზომიერ შეზღუდვად მიიჩნევს შინაარსს აცლის კონსტიტუციით გარანტირებულ გაფიცვის უფლებას, რომელიც დამსაქმებლის იძულების ბერკეტის შექმნაში მდგომარეობს. გაფიცვის უფლების იმგვარი აღქმა, რომელიც მას სხვა უფლებების - გამოხატვის და შეკრების თავისუფლების ფარგლებში აქცევს, ეწინააღმდეგება კონსტიტუციის ლოგიკას, რომელიც ამ უფლებებს დამოუკიდებლად განსაზღვრავს.

საკანონმდებლო სტანდარტის არაადეკვატურობას ასახავს მოსარჩელე პირების საქმეზე მოსამართლის მიერ მიღებული გადაწყვეტილება, რომლითაც მან სარჩელის უზრუნველყოფის ღონისძიება დასაქმებულის სასარგებლოდ გამოიყენა, მეტროს შეჩერებით მოსალოდნელ ზიანზე დაყრდნობით, მაშინაც როცა მეორე მხარისთვის მიყენებული ზიანი გაფიცვის უფლების ჩამორთმევა იყო, რაც სასამართლოს სათანადო მსჯელობის საგანიც კი არ გამხდარა. სასამართლომ სარჩელის უზრუნველყოფის მარეგულირებელი კანონმდებლობიდან გამომდინარე, საქმე ზეპირი მოსმენის გარეშე განიხილა და არც ის გაითვალისწინა, რომ დასაქმებულისათვის მიყენებული ზიანის ხასიათიდან გამომდინარე შეუძლებელი გახდებოდა მისი ანაზღაურება.[33]

ამრიგად, სადავო ნორმების ზემოთ აღწერილ ნორმატიული შინაარსი შესაძლებლობას აძლევს სასამართლოს, გაფიცვის კანონიერება/უკანონობის მიუხედავად, სარჩელის უზრუნველყოფის ღონისძიება გამოიყენოს განმცხადებლის ინტერესებზე დაყრდნობით, კერძოდ, იმ საფუძვლით, რომ ღონისძიების გამოყენება აუცილებელია განმცხადებლის მიმართ შესაძლო ზიანის თავიდან ასაცილებლად. გაფიცვის უფლების შეზღუდვის ეს სტანდარტი არაკონსტიტუციურია, რადგან, გადაწყვეტილების მიღებისას არ ითვალისწინებს მხარეთა შორის ინტერესთა სათანადო დაბალანსების ტესტს. ზიანი კანონიერი გაფიცვის დროსაც დგება, მეტროს შეჩერებისას ასეთი ზიანი შესაძლოა მნიშვნელოვანიც იყოს, მეტიც სწორედ მოსალოდნელი ზიანი შეიძლება განაპირობებდეს გაფიცვის ეფექტურობას. სამსახურის სპეციფიკიდან გამომდინარე, უფლების წინასწარ შეზღუდვის შესაძლებლობას შრომის კანონმდებლობა მხოლოდ საციცოცხლოდ მნიშვნელოვან სამსახურებში დასაქმებულ პირებთან მიმართებით ითვალისწინებს, რომელ კატეგორიაშიც მეტროს მემანქანეების ჯგუფი არ ხვდება.[34]

შესაბამისად, სარჩელის უზრუნველყოფის ღონისძიების გამოყენების „აუცილებლობის“ ისეთი სტანდარტი, რომელიც ზიანის თავიდან აცილების აუცილებლობიდან გამომდინარე, უშვებს გაფიცვის სურვილის მქონე პირების ინტერესების გაუთვალისწინებლობას, ვერ უზრუნველყოფს უფლების თანაზომიერ შეზღუდვას და არაკონსტიტუციურად უნდა იქნეს ცნობილი კონსტიტუციის 26-ე მუხლის მესამე პუნქტთან მიმართებით.

უფლების ნაკლებად მზღუდავი საშუალებების გამოყენება

გარდა ზემოთ დასახელებული მიზეზებისა, რომლებიც ასაბუთებენ გაფიცვის უფლების ბლანკეტური, სრულად და უვადოდ შეზღუდვის არათანაზომიერებას, უფლების ამგვარი შეზღუდვა პროპორციულობის ტესტს ვერ აკმაყოფილებს ასევე იმიტომ, რომ იგი არ არის დასახელებული საჯარო ინტერესის მიღწევის ყველაზე ნაკლებად მზღუდავი საშუალება.

ამ კუთხით გასათვალისწინებელია გაფიცვის უკანონობაზე პირველი ინსტანციის სასამართლოს გადაწყვეტილების დაუყოვნებლივ აღსრულების წესი, რომელიც, გაფიცვის გადადების 30 დღიან ვადასთან ერთობლიობაში იძლევა შესაძლებლობას თავიდან იქნეს აცილებული უკანონო გაფიცვით გამოწვეული ნეგატიური შედეგები. კერძოდ, როდესაც უკანონო გაფიცვა იმავდროულად საფრთხეს უქმნის ადამიანის სიცოცხლესა და ჯანმრთელობას, ბუნებრივი გარემოს უსაფრთხოებას ან მესამე პირის საკუთრებას, აგრეთვე სასიცოცხლო მნიშვნელობის სამსახურის საქმიანობას, გაფიცვის დროში (30 დღით) გადავადებისა და სასამართლოს მიერ მყისიერი გადაწყვეტილების მიღებით, რომელიც დაუყოვნებლივ იქნება აღსრულებული, გამოირიცხება ზემოაღნიშნული საფრთხეების დადგომა. მით უფრო, რომ სასამართლო გადაწყვეტილების მყისიერება მნიშვნელოვანია თავად გაფიცვის უფლების სუბიექტისთვისაც, რომელიც სოციალური პროტესტის ამ ფორმას ხშირად მიმართავს კონკრეტულ დროს, კონკრეტულ მოვლენაზე რეაგირების მიზნით და შესაბამისად, დროის ფაქტორი შესაძლოა განმსაზღვრელი იყოს უფლების განხორციელებისათვის. ამასთან, მნიშვნელოვანი საზოგადოებრივი სამსახურების ფუნქციონირების საჯარო ინტერესის დაცვის საშუალებას საერთაშორისო სტანდარტის მიხედვით წარმოადგენს არა გაფიცვის უფლების მთლიანად ჩამორთმევა, არამედ „მინიმალური სერვისის“ მიწოდების ვალდებულება. ILO განმარტავს მინიმალური სერვისის მიწოდების ცნებას, და მას განასხვავებს „არსებითი სამსახურების“ (essential services) შემთხვევაში უფლების სრული ჩამორთმევისგან. ეს უკანასკნელი გულისხმობს არსებითად მნიშვნელოვან სერვისებს ვიწრო გაგებით, რომელთა მიწოდების შეჩერება პირდაპირ კავშირშია სიცოცხლესთან, უსაფრთხოებასთან და ჯანმრთელობასთან, რა შემთხვევაშიც, მათ შორის გაფიცვის სრული აკრძალვა გამართლებულია.[35]საპირისპიროდ, მინიმალური სერვისის მიწოდება სწორედ იმ შემთხვევებში მოქმედებს, როდესაც პირდაპირი კავშირი მომსახურებასა და დასახელებულ ინტერესებს შორის არ არსებობს, უფლების სრული ჩამორთმევა არ იქნება გამართლებული, თუმცა სახეზეა ფართო და მნიშვნელოვანი საჯარო საჭიროება, რის გამოც მომხმარებლებისთვის ძირითადი, მინიმალური მომსახურების გაწევა უნდა მოხდეს.[36] „მინიმალური სერვისის“ სტანდარტი ერთდროულად უზრუნველყოფს როგორც გაფიცვის შედეგად გამოწვეული ზიანის შემცირებას, ისე დამსაქმებელზე ზეგავლენის ბერკეტების შენარჩუნებას, და წარმოადგენს უფლების ნაკლებად მზღუდავ საშუალებას (ვრცლად იხ. ქვემოთ).

ამრიგად, გაფიცვის უკანონობის შესახებ გადაწყვეტილების დაუყოვნებლივ აღსრულების წესის, გაფიცვის გადადებისა და „მინიმალური სერვისით“ უზრუნველყოფის მექანიზმების გამოყენება ქმნის ზიანის მაქსიმალური პრევენციისა და გაფიცვის უფლების გარანტიის შენარჩუნებით, დაპირისპირებული ინტერესების დაბალანსებული დაცვის შესაძლებლობას.

რელევანტური საერთაშორისო სტანდარტები

გაფიცვის უფლებას ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლო, კონვენციის მე-11 მუხლით გარანტირებული გაერთიანების თავისუფლების შემადგენელ ნაწილად განიხილავს[37]. გაფიცვის უფლება აღიარებულია გაეროს ეკონომიკური, სოციალური და კულტურული უფლებების შესახებ პაქტით.[38] პაქტის მე-18 ზოგადი კომენტარი უთითებს შრომის უფლების გაფიცვის კოლექტიურ უფლებასთან განუყოფელ კავშირზე.[39] შრომის საერთაშორისო ორგანიზაციაც გაერთიანების თავისუფლების განუყოფელ ნაწილად მიიჩნევს გაფიცვის უფლებას.[40]ფუნდამენტური უფლებების ევროკავშირის ქარტიის მე-12 მუხლი ხაზს უსვამს შეკრებისა და გაერთიანების უფლების განსაკუთრებულ მნიშვნელობას პოლიტიკურ, პროფკავშირებისა და სამოქალაქო საკითხებთან მიმართებით. სოციო-ეკონომიკური ინტერესების დაცვის მიზანს ემსახურება აგრეთვე ევროპის სოციალური ქარტიის მე-5 მუხლით გარანტირებული ორგანიზების უფლება.[41]

მართალია, გაფიცვის უფლება აბსოლუტური არ არის, თუმცა მისი შეზღუდვა დასაშვებია მხოლოდ იმ შემთხვევაში, თუ ეს გათვალისწინებულია კანონით და აუცილებელია დემოკრატიულ საზოგადოებაში. ამასთან, გაფიცვის უფლების სუბიექტებიდან გარკვეული კატეგორიის პირთა წრის გამორიცხვაც უნდა იყოს ვიწროდ განსაზღვრული, ასევე კონკრეტულ და სათანადო ლეგიტიმურ მიზნებთან მჭიდროდ დაკავშირებული. მაგალითად, ევროპული სასამართლოს მიერ დადგენილი სტანდარტის თანახმად, გაფიცვის უფლების შეზღუდვის საფუძველი არ უნდა იყოს ბლანკეტური და მათ შორის, საჯარო მოხელეებზე, არა სტატუსს, არამედ ფუნქციურ მნიშვნელობას უნდა უკავშირდებოდეს.[42]

ასეთი მიდგომა აქვს ადამიანის უფლებების კომიტეტს, რომელიც ქვეყნებში (ჩილე 1999, ესტონეთი 2010) არსებული უფლებრივი მდგომარეობის კრიტიკისას, განმარტავს, რომ საჯარო მოსამსახურეებისთვის გაფიცვის უფლების ზოგადი აკრძალვა ეწინააღმდეგება გაერთიანების თავისუფლებას (პაქტის 22-ე მუხლი).[43] ILO-ს პრინციპები გარკვეული ჯგუფისთვის გაფიცვის უფლების აკრძალვას უშვებს წინასწარ და სათანადოდ კანონით განსაზღვრული „არსებითი მნიშვნელობის მქონე” სამსახურებისთვის [essential services], კერძოდ ისეთი სამსახურებისთვის, რომელთა გაჩერება დაემუქრება სიცოცხლეს, საზოგადოების ნაწილის ან მთლიანად საზოგადოების უსაფრთხოებას და ჯანმრთელობას“.[44] ILO-ს ექსპერტთა კომიტეტი ასეთ სამსახურებში არ მოიაზრებს სატრანსპორტო საშუალებებს, მათ შორის მეტროს.[45]

ქვეყნებშიც, რომლებშიც გაფიცვის უფლება დასაქმებულების საკმაოდ ფართო ჯგუფებზე არ ვრცელდება, მაგალითად გერმანიაში, სადაც საჯარო მოხელეებს არ აქვთ გაფიცვის უფლება, ეს შეზღუდვა არ მოქმედებს ისეთ ინფრასტრუქტურულ სამსახურებზე, როგორიცაა სატელეკომუნიკაციო, საფოსტო და საზოგადოებრივი ტრანსპორტის მომსახურებები. ამ სფეროში დასაქმებულ პირებს აქვთ გაფიცვის უფლება, იმის მიუხედავად, რომ ამ უფლების რეალიზებასთან პირდაპირ კავშირშია, მაგალითად, ქალაქში გადაადგილების გაძნელება. ამ დროს, ერთადერთ შეზღუდვას შეიძლება წარმოადგენდეს, გაფიცულების ვალდებულება გაფიცვის უფლებით სარგებლობის პარალელურად, მინიმალური სერვისის მიწოდება უზრუნველყონ. თავის მხრივ, ეს არის პროპორციულობის პრინციპის გამოხატულება, როდესაც ამ ჯგუფების გაფიცვის უფლების სრულად აღიარების ფონზე, საზოგადოებრივი ტრანსპორტის მომხმარებლების ინტერესების დაბალანსება ხდება.[46]

ადამიანის უფლებათა ინტერ-ამერიკული კომისიის სპეციალური მომხსენებელი აღნიშნავს, რომ გაფიცვის, გზის გადაკეტვის, საჯარო სივცრის დაკავებისა და თუნდაც საზოგადოებრივი წესრიგის დარღვევით გამოხატულ სოციალურ პროტესტს ბუნებრივად სდევს თან ზიანი, რომლის თავიდან აცილებისა და გამოსწორების საჭიროებაც შეიძლება დადგეს. მიუხედავად ამისა, პროტესტის არაპროპორციული შეზღუდვა სერიოზულ საფრთხეს შეუქმნის გამოხატვის თავისუფლებას.[47]

ყოველივე ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, სარჩელის უზრუნველყოფის მექანიზმით, საზოგადოებრივი ტრანსპორტის სფეროში დასაქმებული პირებისთვის, გაფიცვის უფლების წინასწარი და სრული შეზღუდვა, ამ მომსახურების საზოგადოებრივი მნიშვნელობის მიუხედავად, კონსტიტუციასთან ერთად ეწინააღმდეგება საკითხზე არსებულ საერთაშორისო მიდგომასაც.

სადავო ნორმების კონსტიტუციის მე-12 მუხლთან შესაბამისობა

ამავე არგუმენტებზე დაყრდნობით, ალტერნატიულად, თუ საკონსტიტუციო სასამართლო ჩათვლის, რომ სადავო ნორმები არ მიემართება კონკრეტულად გაფიცვის უფლების შეზღუდვას, შესაბამისად უფრო ზოგადად უშვებს პიროვნების თავისუფლების შეზღუდვას, რაც კონკრეტულ შემთხვევაში გაფიცვის უფლების შეზღუდვაში გამოიხატება, ადგილი ექნება პიროვნების თავისუფალი განვითარების უფლების დარღვევას.

სადაო ნორმების კონსტიტუციის 31-ე მუხლის პირველ და მესამე პუნქტებთან შესაბამისობა

საკონსტიტუციო სასამართლოს პრაქტიკის თანახმად, საქმის ზეპირი მოსმენა, რომელიც უზრუნველყოფს პირის შესაძლებლობას, წარადგინოს მისი მოსაზრებები, მტკიცებულებები, წარმოადგენს პროცესის შეჯიბრებითობის, დაცვის უფლების მნიშვნელოვან გარანტიას.[48] საქმის ზეპირი განხილვა ასევე არის მოსამართლის მიერ საქმის ყოველმხრივი გამოკვლევის საფუძველზე ობიექტური, სამართლიანი და დასაბუთებული გადაწყვეტილების მიღების გარანტია.[49] შესაბამისად, საქმის ზეპირი მოსმენით განხილვა ერთმნიშვნელოვნად არის იდენტიფიცირებული საქართველოს კონსტიტუციის 31-ე მუხლის პირველი და მე-3 პუნქტებით დაცულ უფლებრივ კომპონენტებად.[50]

სასამართლოს სიტყვებით: „პირის შესაძლებლობა, მის უფლებასთან დაკავშირებული საქმე განხილულ იქნეს საჯარო მოსმენით და ჰქონდეს საკუთარი მოსაზრებების წარდგენის შესაძლებლობა ... დაცულია სამართლიანი სასამართლოს უფლებით. შესაბამისად, ნებისმიერი რეგულაცია, რომელიც ახდენს პირის აღნიშნული შესაძლებლობების შეზღუდვას, წარმოადგენს ჩარევას სამართლიანი სასამართლოს უფლებაში.“ სადავო ნორმები, სსსკ-ის 193-ე მუხლი და სსსკ-ის მე-7 მუხლი, ითვალისწინებს რა, შესაბამისად სარჩელის უზრუნველყოფის ღონისძიების გამოყენების და გაფიცვის გადადების საკითხების ზეპირი მოსმენის გარეშე გადაწყვეტის შესაძლებლობას, ზღუდავს მოსარჩელე პირების კონსტიტუციურ უფლებას სამართლიან სასამართლოზე.[51]

ლეგიტიმური მიზანი

სადავო ნორმების ლეგიტიმურ მიზნად შესაძლოა დასახელდეს სწრაფი მართლმსაჯულება. სარჩელის უზრუნველყოფის ღონისძიების გამოყენების საკითხი წყდება მხარეთა შეუტყობინებლად განცხადების შემოტანიდან 1 დღეში[52], რისი მიზანიც საბოლოო გადაწყვეტილების აღსრულების გარანტიის შექმნა და შესაძლო გამოუსწორებელი ზიანის დროული და ეფექტური პრევენციაა. გაფიცვის გადადების შემთხვევაში, კანონით არც არის დადგენილი სწრაფი განხილვის ვალდებულება, თუმცა ივარაუდება, რომ ზეპირი განხილვის გარეშე საქმის განხილვის შესაძლებლობა, მოსამართლეს შესაძლოა საქმის სწრაფად და ეფექტურად განხილვის შესაძლებლობას აძლევდეს. ორივე შემთხვევაში, ცხადია, კანონით შექმნილი შესაძლებლობები ვარგისია, სწრაფი მართლმსაჯულების მიზნის მისაღწევად, რომელიც თავის მხრივ მართლმსაჯულების განხორციელების სამსახურში დგას. გადასაწყვეტი რჩება, რამდენად ინარჩუნებს ეს ლეგიტიმური მიზანი რელევანტურობას, როდესაც სწრაფი მართლმსაჯულების მიღწევისთვის გამოყენებული საშუალება ზოგადად მართლმსაჯულების ხელმისაწვდომობას აყენებს ეჭვ ქვეშ.

გაფიცვის გადადების ზეპირი მოსმენის გარეშე გადაწყვეტის სამართლებრივი საფუძვლის არარსებობა

გაფიცვის კონსტიტუციური უფლების მნიშვნელობისა და შრომითი დავების სპეციალური მოწესრიგების საჭიროების მიუხედავად, საპროცესო კანონმდებლობა არ მოიცავს ასეთი დავების განხილვისა და გადაწყვეტის სპეციფიურ რეგულირებას. მატერიალური კანონმდებლობა ადგენს გაფიცვის გადადების მექანიზმს (კოდექსის 50-ე მუხლი), თუმცა ამის პარალელურად არ არის დადგენილი საკითხის გადაწყვეტის მარეგულირებელი საპროცესო წესები.

არსებულ ვაკუუმში სასამართლომ სსსკ-ის მე-7 მუხლზე დაყრდნობით, რომელიც სამართლისა და კანონის ანალოგიით სადავო ურთიერთობის მოწესრიგების საკითხს განსაზღვრავს, გაფიცვის გადადების საქმე ზეპირი მოსმენის გარეშე განიხილა (სასამართლოს არ დაუკონკრეტებია ეყრდნობოდა სამართლის თუ კანონის ანალოგიას). სასამართლომ მისი გადაწყვეტილება დააყრდნო სამართლის/კანონის ანალოგიის პრინციპს, რადგან ზეპირ მოსმენაზე პირის უფლების შეზღუდვის პირდაპირი საფუძველი ამ ტიპის დავაზე კანონით პირდაპირ არ იყო გაწერილი. ეს კი იმ ფონზე, როდესაც კოდექსი დეტალურად არეგულირებს სასარჩელო წარმოების წესებს, რაც ზოგადად, არასაგამონაკლისო შემთხვევებში გამოიყენება სასამართლოში საქმის განხილვისა და გადაწყვეტის დროს. ხოლო არასასარჩელო წარმოების წესით განსახილველი საქმეები სპეციფიურია, მათი ჩამონათვალი კი ამომწურავი.

ეს ადასტურებს იმას, რომ სასამართლომ მე-7 მუხლს შესძინა შინაარსი, რომლის საფუძველზეც სამართლის/კანონის ანალოგია შეიძლება გამოყენებულ იქნეს კონსტიტუციურ უფლებაში ჩარევის საფუძვლის შესაქმნელად, მაშინაც კი როდესაც ზოგადი წესი უფლების შეზღუდვას არ ითვალისწინებს. ამდენად, სადავო ნორმით კონსტიტუციის 31-ე მუხლით გათვალისწინებულ უფლებაში ჩარევა ხდება, კანონით წინასწარ განსაზღვრული საფუძვლის გარეშე.

სადავო ნორმა კონსტიტუციურ შინაარსს შეინარჩუნებს იმ შემთხვევებში, როდესაც ის გარკვეულ საკითხს მოაწესრიგებს სამართლის ან კანონის ანალოგიით, თუ ისინი პირის კონსტიტუციური უფლების შეზღუდვის საფუძველს არ ქმნიან. კონსტიტუციური უფლების შეზღუდვა სამართლის/კანონის ანალოგიით განსაკუთრებით პრობლემურია, თუ ეს სპეციალურ მოწესრიგებასთან მიმართებით ხდება, როდესაც ზოგადი წესი უფლების შეზღუდვას არ ითვალისწინებს. სსსკ-ის მე-7 მუხლის კონსტიტუციური შინაარსი უზრუნველყოფილი ვერ იქნება, თუ ის ქმნის პირის უფლების შეზღუდვის ისეთ თვითნებურ საფუძველს, რომელიც მოსამართლეს აძლევს შესაძლებლობას, უფლების დაცვის ზოგადი გარანტიის მიუხედავად, ანალოგიით გამოიყენოს სხვა ურთიერთობის მარეგულირებელი უფლების შემზღუდველი სპეციალური წესი.

ალტერნატიულად, როგორც მინიმუმ, სსსკ-ის მე-7 მუხლის გასაჩივრებული ნორმატიული შინაარსი ვერ აკმაყოფილებს განჭვრეტადობის კონსტიტუციურ პრინციპს. სადავო ნორმატიულ შინაარსზე დაყრდნობით სასამართლომ კონსტიტუციური უფლების შემზღუდველი საგამონაკლისო წესების (ზეპირი მოსმენის გარეშე არასასარჩელო წარმოების) ანალოგიით იხელმძღვანელა, და საქმეზე ზეპირი მოსმენის მნიშვნელობის მიუხედავად, თვითნებურად, წინასწარ განუჭვრეტელი საფუძვლით შეზღუდა კონსტიტუციური უფლება.

სწრაფი მართლმსაჯულების ლეგიტიმური მიზნით უფლების ზეპირი მოსმენის გარეშე შეზღუდვა

იმ შემთხვევაში, თუ სასამართლო მიიჩნევს, რომ გაფიცვის გადადების საკითხთან მიმართებით არსებობს უფლების შეზღუდვის კანონით განსაზღვრული საფუძველი, ქვემოთ მოყვანილი არგუმენტები ასევე რელევანტური იქნება გადადების საკითხის ზეპირი მოსმენის გარეშე გადაწყვეტის თანაზომიერებასთან მიმართებითაც. ამასთან, გაფიცვის გადადების საკითხის ზეპირი მოსმენის გარეშე განხილვის საკანონმდებლო საფუძვლის არსებობის შემთხვევაში, კიდევ უფრო გაწყვეტილი იქნებოდა რაციონალური კავშირი სამართლიანი სასამართლოს უფლების შეზღუდვასა და სწრაფ მართლმსაჯულებას შორის, რადგან გადადების საკითხის გადაწყვეტა საპროცესო წესებით ვადითაც კი არ არის შეზღუდული. შესაბამისად გაფიცვის გადადების საკითხის გადაწყვეტა დროში შეიძლება გაიწელოს იმის მიუხედავად, რომ პროცესზე მეორე მხარის არგუმენტები არ იქნება წარმოდგენილი და მოსმენილი.

გაფიცვის გადადების საკითხისა და სარჩელის უზრუნველყოფის ღონისძიების სახით გაფიცვის აკრძალვის ზეპირი მოსმენის გარეშე გადაწყვეტა არაკონსტიტუციურად უნდა იქნეს მიჩნეული, რადგან ასეთ დროს საქმის სწორად გადაწყვეტისთვის ზეპირი მოსმენის მნიშვნელობიდან გამომდინარე, თავად სწრაფი მართლმსაჯულების ხელმისაწვდომობა დგება ეჭქვეშ. თუ ზეპირი მოსმენის გარეშე საკითხის გადაწყვეტა შეიცავს ფაქტების არასრულფასოვნად დადგენის და შესაბამისად საქმის არასრულყოფილი გამოკვლევის რისკებს, რადგან ეს თავის თავში თავად მართლმსაჯულებაზე უარს გულისხმობს. საკონსტიტუციო სასამრთლოს სიტყვებით: “სწრაფი და ეფექტური მართლმსაჯულების ლეგიტიმური მიზნების დაცვა ალოგიკურია, თუ ამის შედეგი ისევ სამართლიანი სასამართლოს უფლებით სრულყოფილად სარგებლობის შეუძლებლობაა“[53]; „შეზღუდვები არ უნდა ამცირებდეს პირისათვის ნებადართულ ხელმისაწვდომობას იმ ზღვრამდე, რომ თავად უფლების არსი შეილახოს.“[54]

სამართლიანი სასამართლოს უფლების შეზღუდვა განსაკუთრებით ინტენსიურია მაშინ, როდესაც სამართლიან სასამართლოზე წვდომის უფლება სხვა კონსტიტუციური უფლების გაუმართლებელი შეზღუდვისგან დაცვის ინსტრუმენტია. ზეპირი განხილვა განსაკუთრებულ როლს იძენს, როდესაც საქმე ეხება კონსტიტუციური უფლების შეზღუდვის მარეგლამენტირებელ ნორმებს. მნიშვნელოვანია, რომ მსგავსი გადაწყვეტილების მიღებისას მოსამართლემ უზრუნველყოს შეჯიბრებითობის პრინციპის დაცვით ორივე მხარის არგუმენტების მოსმენა, მათი ურთიერთშეჯერება, საჯარო ინტერესის კერძო პირის უფლებასთან შეპირისპირება და მხოლოდ ამგვარი მონაწილეობითი პროცესის საფუძველზე მიიღოს გადაწყვეტილება უფლებაში ჩარევასთან დაკავშირებით. უფლების უშუალო ადრესატის ასეთი ჩართულობა, არის კონსტიტუციური უფლების თვითნებობის რისკების გარეშე, ყოველმხრივი და ობიექტური გამოკვლევის შედეგად შეზღუდვის წინაპირობა.

სარჩელის უზრუნველყოფის ღონისძიების გამოყენებისთვის სამართლებრივი საკითხების გადასაწყვეტად საჭიროა ფაქტობრივი გარემოებების დადგენა. კერძოდ, სასამართლომ საქმის პერსპექტიულობაზე მსჯელობისას უნდა შეამოწმოს გაფიცვის უფლებით სარგებლობისთვის გათვალისწინებული პროცედურების დაცვა, შესაბამისად მხარეს უნდა მიეცეს შესაძლებლობა თავად ამტკიცოს მედიაციის პროცედურებში ჩართულობა, თუ ეს გაფიცვის კანონიერებასთან მიმართებით სადავოდ არის გამხდარი. ზეპირი მოსმენა მნიშვნელოვანია ზოგადად ინტერესთა სამართლიანი დაბალანსებისთვის, რადგან სპეციფიკურ შრომით ურთიერთობებში უფლების შეზღუდვის აუცილებლობის და ორივე მხარის შესაძლო ზიანის შესახებ ფაქტობრივი ინფორმაციის დადგენა უნდა მოხდეს, რის გარეშეც არასწორი გადაწყვეტილების მიღების რისკები ობიექტურად იზრდება.[55] შესაბამისად, ზეპირი მოსმენის გარეშე საქმის განხილვის სადავო ნორმით შექმნილი შესაძლებლობა ვერ აკმაყოფილებს თანაზომიერების პრინციპს, იმიტომაც, რომ მისი ჩატარება ობიექტურად აუცილებელია არა ფორმალურ-სამართლებრივი, არამედ ფაქტობრივი გარემოებების დადგენისთვის, შესაბამისად საქმის სრულყოფილი გამოკვლევისათვის და საქმეზე დასაბუთებული გადაწყვეტილების მისაღებად.[56]

ყოველივე ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, საკანონმდებლო საფუძვლის გარეშე სამართლის/კანონის ანალოგიით, გაფიცვის გადადების საკითხის ზეპირი განხილვის გარეშე გადაწყვეტა, ასევე სარჩელის უზრუნველყოფის ღონისძიებით გაფიცვის აკრძალვის საკითხის მხარეთა შეუტყობინებლად განხილვა, ეწინააღმდეგება კონსტიტუციის 31-ე მუხლის პირველი და მესამე პუნქტებით გათვალისწინებულ უფლებებს.

[1]საქართველოს უზენაესი სასამართლო, ას-506-484-2016 28/09/2016 #46;

[2] დანართი #2 თბილისის საქალაქო სასამართლოს განჩინება საქმე N2453275-18, 18.05.2018, გვ.8

[3] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2016 წლის 30 სექტემბრის გადაწყვეტილება №1/5/675,681 - ვებგვერდი, პ. 31, პ.33, 37

[4] საკონსტიტუციო სასამართლოს 2007 წლის 26 დეკემბერის გადაწყვეტილება, II, პ. 11; საკონსტიტუციო სასამართლოს 2007 წლის 26 ოქტომბრის გადაწყვეტილება, II, P. 6;

[5] Malone v. the United Kindgom, პ. 66 – 67; Sunday Times judgment, p. 31, para. 49; Silver and Others judgment, p. 33, paras. 87 and 88;

[6] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2015 წლის 15 სექტემბრის გადაწყვეტილება საქმეზე გიორგი უგულავა საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ, II, პ. იქვე, 135.

[7] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2008 წლის 30 ოქტომბრის №2/3/406,408 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს სახალხო დამცველი და საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაცია საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-36

[8] ერემაძე ქ., ინტერესთა დაბალანსება დემოკრატიულ საზოგადოებაში, თბილისი, 2013, გ. 136.

[9] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2016 წლის 30 სექტემბრის გადაწყვეტილება №1/5/675,681 - ვებგვერდი, 11.10.2016წ, პ. 56:

[10] 2017 წლის 29 დეკემბრის გადაწყვეტილება, პ. 29; 37;

[11] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2016 წლის 30 სექტემბრის გადაწყვეტილება №1/5/675,681 - ვებგვერდი, 11.10.2016წ, პ.61:

[12] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2016 წლის 30 სექტემბრის გადაწყვეტილება №1/5/675,681 - ვებგვერდი, 11.10.2016წ, პ.56

[13] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2016 წლის 30 სექტემბრის გადაწყვეტილება №1/5/675,681 - ვებგვერდი, 11.10.2016წ, 39;

[14] დანართი #2

[15] შრომის კოდექსის 49-ე მუხლის პირველი ნაწილის მეორე წინადადების თანახმად, გაფიცვაში მონაწილეობის უფლება არა აქვთ საქართველოს კანონმდებლობით დადგენილ პირებს. ამავე კოდექსის 50-ე მუხლის მეორე ნაწილის მიხედვით, “დაუშვებელია უშუალოდ სამუშაო პროცესის დროს გაფიცვის უფლების გამოყენება იმ დასაქმებულთა მიერ, რომელთა საქმიანობა დაკავშირებულია ადამიანის სიცოცხლისა და ჯანმრთელობის უსაფრთხოებასთან, ან თუ ტექნოლოგიური ხასიათიდან გამომდინარე შეუძლებელია ამ საქმიანობის შეჩერება.” თავის მხრივ, მითითებულ საქმიანობათა ჩამონათვალს ადგენს საქართველოს შრომის ჯანმრთელობის და სოციალური დაცვის მინისტრის ბრძანების №01-43/ნ ,,ადამიანის სიცოცხლისა და ჯანმრთელობის უსაფრთხოებასთან დაკავშირებული საქმიანობების ნუსხის“ დანართი 1, სადაც არ შედის მეტროს მემანქანეები.

[16] შრომის კოდექსის 50-ე მუხლის თანახმად, თუ საფრთხე ემუქრება ადამიანის სიცოცხლესა და ჯანმრთელობას, ბუნებრივი გარემოს უსაფრთხოებას ან მესამე პირის საკუთრებას, აგრეთვე სასიცოცხლო მნიშვნელობის სამსახურის საქმიანობას, სასამართლოს უფლება აქვს გადადოს გაფიცვის ან ლოკაუტის დაწყება არა უმეტეს 30 დღით, ხოლო დაწყებული გაფიცვა ან ლოკაუტი შეაჩეროს ამავე ვადით.

[17] დანართი #

[18] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2016 წლის 30 სექტემბრის გადაწყვეტილება №1/5/675,681 - ვებგვერდი, 11.10.2016წ, 40;

[19] საქართველოს შრომის კოდექსის 51-ე მუხლის მე-6 ნაწილი.

[20] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2016 წლის 30 სექტემბრის გადაწყვეტილება №1/5/675,681 - ვებგვერდი, 11.10.2016წ, 67;

[21] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2016 წლის 30 სექტემბრის გადაწყვეტილება №1/5/675,681 - ვებგვერდი, 11.10.2016წ, 62;

[22] იქვე, პ. 46;

[23] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2016 წლის 30 სექტემბრის გადაწყვეტილება №1/5/675,681 - ვებგვერდი, 11.10.2016წ, 44;

[24] იქვე, პ. 68;

[25] საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაცია და საქართველოს მოქალაქე _ ეკატერინე ლომთათიძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ”, II, პ. 12;

[26] მუხლი 52. 1. გაფიცვაში დასაქმებულის მონაწილეობა არ შეიძლება განხილულ იქნეს, როგორც შრომის დისციპლინის დარღვევა და შრომითი ხელშეკრულების შეწყვეტის საფუძველი, გარდა უკანონო გაფიცვის შემთხვევისა.

[27] სამოქალაქო კოდექსის 992-ე მუხლი: პირი, რომელიც სხვა პირს მართლსაწინააღმდეგო, განზრახი ან გაუფრთხილებელი მოქმედებით მიაყენებს ზიანს, ვალდებულია აუნაზღაუროს მას ეს ზიანი.

[28] იქვე, პ. 66;

[29] თუ სასამართლო მიიჩნევს, რომ სარჩელის უზრუნველყოფის ღონისძიების გამოყენებით მოპასუხეს შეიძლება მიადგეს ზარალი, მას შეუძლია გამოიყენოს სარჩელის უზრუნველყოფის ღონისძიება და იმავდროულად მოსთხოვოს პირს, რომელმაც მიმართა სასამართლოს სარჩელის უზრუნველყოფის შესახებ, მეორე მხარისათვის მოსალოდნელი ზარალის ანაზღაურების უზრუნველყოფა. უზრუნველყოფის გარანტია სასამართლომ შეიძლება ასევე გამოიყენოს მოწინააღმდეგე მხარის განცხადების საფუძველზე.

[30] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2016 წლის 30 სექტემბრის გადაწყვეტილება №1/5/675,681 - ვებგვერდი, 11.10.2016წ, 64;

[31] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2016 წლის 30 სექტემბრის გადაწყვეტილება №1/5/675,681 - ვებგვერდი, 11.10.2016წ, 64;

[32] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2016 წლის 30 სექტემბრის გადაწყვეტილება №1/5/675,681 - ვებგვერდი, 11.10.2016წ, 45;

[33] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2016 წლის 30 სექტემბრის გადაწყვეტილება №1/5/675,681 - ვებგვერდი, 11.10.2016წ, 45;

[34] საქართველოს შრომის ჯანმრთელობის და სოციალური დაცვის მინისტრის ბრძანების №01-43/ნ ,,ადამიანის სიცოცხლისა და ჯანმრთელობის უსაფრთხოებასთან დაკავშირებული საქმიანობების ნუსხის“ დანართი 1

[35] შრომის საერთაშორისო ორგანიზაცია განმარტავს, რომ სრული აკრძალვა მხოლოდ საციცოცხლოდ მნიშვნელოვან სამსახურებს შეიძლება დაუკავშირდეს, თუმცა, ცხადია, წევრ სახელმწიფოებს შეუძლიათ უფრო მაღალი სტანდარტი დააწესონ და მათ შორის, არსებითი სამსახურების შემთხვევაში, სრული აკრძალვის ნაცვლად, „მინიმალური მომსახურების მიწოდების“ ვალდებულებით შემოიფარგლონ.

[36] გვ. 23 http://www.ilo.org/wcmsp5/groups/public/---ed_norm/---normes/documents/publication/wcms_087987.pdf

[37] Chamber judgment Enerji Yapi-Yol Sen v. Turkey 21.04.09, პ. 24;

[38] პაქტის მე-8 მუხლის პირველი ნაწილის „დ“ ქვეპუნქტით,

[39] CESCR General Comment No. 18, para.2;

[40] ILO, Freedom of Association, გვ. 62, 67;

[41] Guidelines on Freedom of Peaceful Assembly, OSCE/ODIHR, (2010) Guidelines on Freedom of Peaceful Assembly, პარა 4, ხელმისაწვდომია https://www.osce.org/odihr/73405?download=true

[42] https://www.eurofound.europa.eu/observatories/eurwork/articles/echr-upholds-right-to-collective-bargaining-and-to-strike;

[43] Scheinin, Martin. "Human Rights Committee." Social Rights Jurisprudence: 540-52. doi:10.1017/cbo9780511815485.027. გვ. 546; Diane F. Frey, Conflict over Conflict: the Right to Strike in International Law, Global Labour Journal, 2017, 8(1), Page 23

[44] ILO, Freedom of Association, გვ. 70;

[45] Bernard Gernigon, Alberto Odero and Horacio Guido, ILO Principles Concerning the Right to Strike, International Labour Office, Geneva, 2000, გვ. 21;

[46] Stefan Bauernschuster, Timo Hener, Helmut Rainer, When Labor Disputes Bring Cities to a Standstill: The Impact of Public Transit Strikes on Traffic, Accidents, Air Pollution, and Health, გვ. 7 ხელმისაწვდომია: http://www.sole-jole.org/16516.pdf

[47] Guidelines on Freedom of Peaceful Assembly, OSCE/ODIHR, (2010) Guidelines on Freedom of Peaceful Assembly, პარა. 20 ხელმისაწვდომია https://www.osce.org/odihr/73405?download=true

[48] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2014 წლის 23 მაისის №3/2/574 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქე გიორგი უგულავა საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-61

[49] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2014 წლის 27 თებერვლის № 2/2/558 გადაწყვეტილება საქმეზე „ საქართველოს მოქალაქე ილია ჭანტურაია საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ “, II-35

[50] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2014 წლის 27 თებერვლის № 2/2/558 გადაწყვეტილება საქმეზე „ საქართველოს მოქალაქე ილია ჭანტურაია საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ “, II-5;

[51] საკონსტიტუციო სასამართლოს 2014 წლის 23 მაისის გადაწყვეტილება საქმეზე გიორგი უგულავა საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ, II, პ. 80;

[52] სსსკ-ის 193-ე მუხლი: განცხადებას სარჩელის უზრუნველყოფის შესახებ გადაწყვეტს ამ სარჩელის განმხილველი სასამართლო განცხადების შეტანიდან ერთი დღის ვადაში, მოპასუხისთვის შეუტყობინებლად.

[53] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2016 წლის 30 სექტემბრის გადაწყვეტილება №1/5/675,681 - ვებგვერდი, პ. 17; სახალხო დამცველი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ, პ.12 2009 წლის 27 აგვისტოს გადაწყვეტილება; საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2014 წლის 23 მაისის №3/2/574 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქე გიორგი უგულავა საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-90

[54] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2006 წლის 15 დეკემბრის გადაწყვეტილება № /3/393,397 საქმეზე „ საქართველოს მოქალაქეები – ონისე მებონია და ვახტანგ მასურაშვილი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ “, II-1“

[55] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2014 წლის 27 თებერვლის №2/2/558 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქე ილია ჭანტურაია საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-42, 2014 წლის 23 მაისის გადაწყვეტილება საქმეზე გიორგი უგულავა საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ, II, პ. 74-75;

[56] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2016 წლის 30 სექტემბრის გადაწყვეტილება №1/5/675,681 - ვებგვერდი, პ. 12; 2014 წლის 23 მაისის გადაწყვეტილება საქმეზე გიორგი უგულავა საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ, II, პ. 66;

6. კონსტიტუციური სარჩელით/წარდგინებით დაყენებული შუამდგომლობები

შუამდგომლობა სადავო ნორმის მოქმედების შეჩერების თაობაზე: არა

შუამდგომლობა პერსონალური მონაცემების დაფარვაზე: არა

შუამდგომლობა მოწმის/ექსპერტის/სპეციალისტის მოწვევაზე: არა

შუამდგომლობა/მოთხოვნა საქმის ზეპირი მოსმენის გარეშე განხილვის თაობაზე: არა

კანონმდებლობით გათვალისწინებული სხვა სახის შუამდგომლობა: არა