ა) ფორმით და შინაარსით შეესაბამება ,,საკონსტიტუციო სამართალწარმოების შესახებ" კანონის მე-16 მუხლით დადგენილ მოთხოვნებს;

 

ბ)შეტანილია უფლებამოსილი სუბიექტის მიერ;

 

თბილისის საქალაქო სასამართლოს სამოქალაქო საქმეთა კოლეგიის (მოსამართლე ეკატერინე ბიწაძე) 2014 წლის 24 იანვრის გადაწყვეტილებიდან ირკვევა: ,,არსებული მდგომარეობით შპს ,,ყაზტრანსგაზ-თბილისი“ სარგებლობს შპს ,,საყდრიონის“ საკუთრებაში არსებული გაზმომარაგების ქსელით (მილსადენი) მდებარე: თბილისი, ჩარგლის ქუჩა #73-ის მიმდებარედ მიწის (უძრავი ქონების) საკადასტრო კოდი #01.01.395. შპს ,,საყდრიონი“ რეგისტრირებულია შპს ,,ყაზტრანსგაზ-თბილისის“ აბონენტად (#343800), რომელიც ყიდულობს გაზს და აკისრია ვალდებულება გადაიხადოს მიწოდებული გაზის საფასური. შპს ,,ყაზტრანსგაზ-თბილისს“ შპს ,,საყდრიონის“ თანხმობა გაზმომარაგების ქსელზე (მილსადენი) მდებარე: თბილისი, ჩარგლის ქუჩა #73-ის მიმდებარედ მარეგულირებელი პუნქტის მიერთებასთან დაკავშირებით არ მიუღია. შპს ,,საყდრიონი“ არ წარმოადგენს განაწილების ლიცენზიანტს (დანართის სახით იხილეთ თბილისის საქალაქო სასამართლოს 2014 წლის 24 იანვრის საქმე #2/6928-13 მიღებული გადაწყვეტილების ასლის მე-3 გვერდი)

 

თბილისის სააპელაციო სასამართლოს სამოქალაქო საქმეთა კოლეგიის 2014 წლის 21 ოქტომბრის საქმე #330210013235323-ში მითებულია: ,,შპს ,,საყდრიონის“ მიერ წარმოდგენილი იქნა სიიპ ,,ლევან სამხარაულის სახელობის სასამართლო ექსპერტიზის ეროვნული ბიუროს“ 11.06.2014წ. დასკვნა, რომლის თანხმადაც შპს ,,საყდრიონის“ კუთვნილი საშუალო წნევის გაზსადენში შეჭრილი დაბალი წნევის გაზსადენი, რომელიც მოწყობილია დ-89 მმ, დ-60 მმ და დ-57მმ ლითონის მილებით, უწყვეტად გაყვანილია: თიანეთის, ხორნაბუჯის, დავით გარეჯელის, ტიბაანის, გუდამაყრის, სიხარულიძის, გარიყულისა და გარიშვილის ქუჩებზე (იხილეთ აღნიშნული სასამართლო გადაწყვეტილების მე-11 გვერდი).

შპს ,საყდრიონის“ კუთვნილი გაზის მილით ,,ყაზტრანსგაზ-თბილისი“ ამარაგებს 741 აბონენტს ბუნებრივი აირით (დანართის სახით იხილეთ თბილისის საქალაქო სასამართლოს სამოქალაქო საქმეთა კოლეგიის 2014 წლის 24 იანვრის გადაწყვეტილების მე-5 გვერდი).

 

ამგვარად, შპს ,,საყდრიონი“ წარმოადგენს მესამე პირს, რომლის გაზის მილის უნებართვოდ გამოყენებით, განაწილების ლიცენზიანტი: შპს ,,ყაზტრანგაზ-თბილისი“ აწვდის ბუნებრივ აირს საკუთარ აბონენტებს. სადავო ნორმებით ბუნებრივი აირის ქსელის მესაკუთრისათვის მის საკუთრებაზე ზემოქმედების გამო კომპენსაციის ოდენობის გამოანგარიშებისას მხედველობაში მიიღება არა აქტივების საბაზრო ღირებულება, არამედ მისი წმინდა საბალანსო (ისტორიული) ღირებულება, რის გამოც ირღვევა შპს ,,საყდრიონის“ საკუთრების უფლება.

 

გ)სარჩელში მითითებული საკითხი არის საკონსტიტუციო სასამართლოს განსჯადი;

 

დ) სარჩელში მითითებული საკითხი არ არის გადაწყვეტილი საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ.

 

ე) სარჩელში მითითებული საკითხი რეგულირდება კონსტიტუციის 21-ე მუხლის პირველი და მეორე პუნქტით;

 

ვ) კანონით არ არის დადგენილი სასარჩელო ხანდაზმულობის ვადა და შესაბამისად, არც მისი არასაპატიო მიზეზით გაშვების საკითხი დგება დღის წესრიგში;

 

ზ) დავის საგანს წარმოადგენს კანონქვემდებარე ნორმატიული აქტი - საქართველოს ენერგეტიკისა და წყალმომარაგების მარეგულირებელი ეროვნული კომისიის დადგენილება. ეს უკანასკნელი მიღებული იქნა ,,ელექტროენერგეტიკისა და ბუნებრივი გაზის შესახებ“ საქართველოს კანონის 46¹ მუხლის მე-4 პუნქტი, სადაც აღნიშნულია: ,,თუ მოთხოვნილი გატარების (მათ შორის, ელექტროენერგიის, ბუნებრივი გაზის ან სასმელი წყლის გატარების) მომსახურება ეხება ისეთ ქსელს, რომელიც არ არის განაწილების ან/და წყალმომარაგების ლიცენზიატის მფლობელობაში, ქსელის მფლობელი, საქართველოს სამოქალაქო კოდექსის თანახმად, ვალდებულია, ჯეროვანი კავშირის უზრუნველყოფის მიზნით, ითმინოს თავისი ქსელით სარგებლობა. ამასთანავე, ქსელის მფლობელი უფლებამოსილია, თავისი ქსელით სარგებლობისათვის მოითხოვოს გატარების საფასურის ან თმენის კომპენსაციის გადახდა.“ ამავე მუხლის მე-5 პუნქტში აღნიშნულია: ,, ამ მუხლის მე-4 პუნქტში მითითებული გატარების საფასურის გაანგარიშების წესები ელექტროენერგეტიკის, ბუნებრივი გაზისა და წყალმომარაგების სფეროებისათვის დგინდება კომისიის დადგენილებით.“

 

ამგვარად, კანონმდებელმა, თავი შეიკავა გაზის გაშვებით სხვის საკუთრებაზე ზემოქმედებისათვის კომპენსაციის ოდენობის უშუალოდ განსაზღვრაზე. ამ უფლებამოსილების დელეგირება კანონმდებელმა მთლიანად მოახდინა ენერგეტიკისა და წყალმომარაგების კომისიაზე, რათა ამ უკანასკნელს კომპენსაციის ოდენობის გამოანგარიშების საკითხი მოეწესრიგებინა კანონქვემდებარე ნორმატიული აქტით. მიუხედავად იმისა, რომ აღნიშნული დავის საგანს წარმოადგენს კანონქვემდებარე ნორმატიული აქტი, არავითარ აუცილებლობას არ წარმოადგენს მოხდეს მსჯელობა იერარქიულად მაღლა მდგომ საკანონმდებლო აქტზე. კონსტიტუციურობის პრობლემას უშუალოდ გასაჩივრებული კანონქვემდებარე ნორმატიული აქტი ქმნის.

1)სადავო ნორმის არსი

 

გასაჩივრებული დადგენილების არსი მდგომარეობს შემდეგში: განაწილების ლიცენზიანტმა (მოცემულ შემთხვევაში ,,ყაზტრანსგაზ-თბილისმა“) სათანადო კომპენსაცია (გატარების საფასური) გადაუხადოს ქსელის მფლობელს, რომლის საკუთრებაში არსებული მოწყობილობების საშუალებით განაწილების ლიცენზიანტი ბუნებრივ აირს აწვდის საბოლოო მომხმარებელს. მოსარჩელე მხარეს მიაჩნია რომ ქსელის მფლობელისათვის გადასახდელი გატარების საფასური არ არის სამართლიანი და ამ საფასურის სანაცვლოდ, მესაკუთრის იძულება - ბუნებრივი აირი მიიტანოს განაწილების ლიცენზიანტიდან მომხმარებლამდე - არის საკუთრების უფლების არსის დარღვევა, აკრძალული კონსტიტუციის 21-ე მუხლის მეორე პუნქტით, შემდეგი გარემოებების გამო:

 

სადავო ნორმა ადგენს გატარების მომსახურებაში მონაწილე აქტივების ბაზის ღირებულებას. ეს არის მესამე პირის მფლობელობაში არსებული, გატარების მომსახურებაში მონაწილე აქტივების წმინდა საბალანსო ღირებულება. სადავო დადგენილების მეხუთე მუხლის მეორე პუნქტი ადგენს ფორმულას, საიდანაც უნდა იქნას გამოყავნილი ბუნებრივი აირის ქსელის მფლობელისათვის გადასახდელი საფასურის ოდენობა. ეს ფორმულა გამოიყურება შემდეგნაირად: R=P*W. აქედან R არის ქსელის მფლობელისათვის გადასახდელი გატარების საფასური, P გატარების ფასი, ხოლო W საანგარიშო პერიოდში (დრო, რომლის განმავლობაში გაზის გამანაწილებელს ევალება ქსელის მფლობელისათვის ბუნებრივი აირის ქსელში გატარების საფასურის გადახდა) გატარებული ბუნებრივი აირის ოდენობა. აღნიშნული ნორმა ცალკე ადგენს P-ს ანუ გატარების ფასის გამონგარიშების წესს P= (A*K)/(S). აქედან, A არის სწორედ გატარების მომსახურებაში მონაწილე აქტივების ბაზის ღირებულება, რაც როგორც ზემოთ, აღვნიშნეთ, ფასდება არა საბაზრო, არამედ ისტორიული, წმინდა საბალანსო ღირებულებით. შესაბამისად, გატარებაში მონაწილე აქტივის წმინდა საბალნასო (ისტორიული) ღირებულება მრავლდება K-ზე, რაც არის მისაღების ნორმა, რაც უნდა იყოს 0,2-ის (20 პროცენტი) და იყოფა S-ზე, რაც არის ქსელის მფლობელის ბუნებრივი გაზის მილსადენის წლიური მაქსიმალური გამტანუნარიანობა (მ3).

 

ამგვარად, ქსელის მფლობელის აქტივის ისტორიული (საბალანსო) ღირებულება და არა ბუნებრივი აირის მიწოდების მომენტში (საანგარიშო პერიოდში) აქტივების საბაზრო ღირებულება მონაწილეობს ქსელის მფლობელისათვის გადასახდელი გატარების საფასურის განსაზღვრაში. სადავო ,,გ“ ქვეპუნქტი დამატებით მიუთითებს ქსელის მფლობელის ინფრასტრუქტურაზე და იმაზე, რომ მხოლოდ მაგალითად, გაზის მილსადენი ან ჩამკეტი არმატურა მონაწილეობს აქტივების ღირებულების წარმოქმნაში და არა ის შემოსავალი, რასაც განაწილების ლიცენზიანტი (,,ყაზტრანსგაზ-თბილისი“) სხვისი (შპს ,,საყდრიონის“) ქსელის გამოყენების გზით მომხმარებლებისათვის გაზის მიწოდებით იღებს, ასევე აქტივების ღირებულების განსაზღვრისას მხედველობის მიღმაა დატოვებული ის დანაზოგი, რასაც განაწილების ლიცენზიანტი ღებულობს იმით, რომ სარგებლობს სხვისი საკუთრებით, ნაცვლად იმისა, რომ შექმნას საკუთარი ინფრასტრუქტურა, რაც შუამავლი რგოლის გარეშე უზრუნველყოფდა განაწილების ლიცენზიანტის გაზის მომხმარებლებლამდე მიტანას. აქტივების ღირებულების განსაზღვრისას ასევე ყურადღება არ ექცევა იმ გარემოებას, რამდენად არის შესაძლებელი ქსელის მესაკუთრემ საკუთარი ინფრასტრუქტურა გამოიყენოს სხვა უფრო მოგებიანი საქმიანობის წარმოებისათვის, ვიდრე საკუთარ ქსელში სხვისი გაზის გატარებაა. ყოველივე ეს გარემოება გამომდინარეობს ქონების საბაზრო ღირებულების განსაზღვრის პრინციპიდან, რაც არ არის გათვალისწინებული მაშინ, როდესაც ქსელის მფლობელისათვის მომხმარებლამდე მისაწოდებლად სხვისი გაზის გატარების ვალდებულების დაკისრება ხდება. მომდევნო თავებში ვისაუბრბეთ იმაზე, რამდენად არის კონსტიტუციით დაცული მესაკუთრის უფლება - მოითხოვოს საბაზრო ფასებში დაანგარიშებული სამართლიანი და გონივრული კომპენსაცია, თუკი საკუთრებაში არსებული ქონება ხდება გარეშე პირების მხრიდან ზემოქმედების ობიექტი.

 

2) კონსტიტუციის 21-ე მუხლის პირველი და მეორე პუნქტით დაცული სფერო

 

კონსტიტუციის 21-ე მუხლის თანახმად, საკუთრების უფლება აღიარებული და ხელშეუვალია. საკუთრების ხელშეუვალობის უფლება შეიძლება შეიზღუდოს თუკი დაკმაყოფილებულია კონსტიტუციის 21-ე მუხლის მეორე პუნქტის მოთხოვნები: არსებობს აუცილებელი საზოგადოებრივი საჭიროება, საკუთრების უფლების შეზღუდვა ხდება კანონით განსაზღვრულ შემთხვევაში და არ ილახება საკუთრების უფლების არსი.

 

არ ვხდით სადავოდ იმას, რომ არსებობს ,,ელექტროენერგეტიკისა და ბუნებრივი გაზის შესახებ“ საქართველოს კანონის 46¹ მუხლის მე-4 პუნქტი, რაც ითვალისწინებს ბუნებრივი აირის ქსელის მესაკუთრის უფლების შეზღუდვის შემთხვევას, ითმინოს მისი ქსელით სხვისი გაზის გატარება. ამგვარად, მოცემულ შემთხვევაში, კონსტიტუციის მოთხოვნა, საკუთრების უფლების შეზღუდვის შემთხვევა გათვალისწინებული იყოს კანონით, დაკმაყოფილებულია.

 

შემდგომი მოთხოვნა არის ის, რომ საკუთრების უფლების შეზღუდვა უნდა პასუხობდეს აუცილებელი საზოგადოებრივი საჭიროების მოთხოვნებს. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლომ 2007 წლის 18 მაისის N2/1-370,382,390,402,405 გადაწყვეტილებაში საქმეზე ზაურ ელაშვილი, სულიკო მაშია, რუსუდან გოგია და სხვები და საქართველოს სახალხო დამცველი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ განაცხადა: ,,მოქმედება “აუცილებელი საზოგადოებრივი საჭიროებისათვის” არ ნიშნავს, რომ ის არის მიმართული საზოგადოებისათვის გარკვეული და გარდაუვალი უარყოფითი შედეგების თავიდან ასაცილებლად. კანონმდებელი “აუცილებელი საზოგადოებრივი საჭიროებისათვის” შეიძლება მოქმედებდეს, როდესაც მას ამოძრავებს საზოგადოებისათვის ან მისი ნაწილისათვის დადებითი შედეგების მომტანი მიზნები.“ (გადაწყვეტილების მე-2 თავის მე-15 პარაგრაფი). 741 აბონენტის ბუნებრივი აირით მომარაგება არის დადებითი შედეგის მომტანი, აქედან გამომდინარე შეიძლება ითქვას, რომ ამგვარი შედეგის მისაღწევად სხვის კუთვნილ ქსელზე გაზის გატარება, თუნდაც მესაკუთრის სურვილის საწინააღმდეგოდ, აკმაყოფილებს აუცილებელი საზოგადოებრივი საჭიროების მოთხოვნებს.

 

ამის შემდეგ უნდა გადავიდეთ კონსტიტუციის 21-ე მუხლის მე-2 პუნქტით დადგენილ მესამე მოთხოვნის შემოწმებაზე: საკუთრების უფლების შეზღუდვა არ უნდა იწვევდეს მისი შინაარსისაგან დაცლას და იმგვარ შეზღუდვას, რასაც მივყევართ საკუთრების უფლების არსის დარღვევაზე. ამისათვის საჭიროა დაცული იყოს ბალანსი ერთი მხრივ, საზოგადოების ინტერესებს, რომლის აუცილებელი საჭიროებითაც ხდება საკუთრების უფლებაში ჩარევა და მეორე მხრივ, თავად, მესაკუთრის ინტერესს შორისაც. არც ერთი ინტერესის დაკმაყოფილება არ უნდა ხდებოდეს, სხვა საპირწონე ინტერესის სრული განადგურების ხარჯზე.

 

აუცილებელი საზოგადოებრივი საჭიროებისათვის საკუთრების უფლების შეზღუდვისას საკუთრების უფლების არსი არ ირღვევა მაშინ, თუკი შეზღუდვის მიუხედავად, არ უარესდება მესაკუთრის ფინანსური მდგომარეობა. ამერიკის უზენაესმა სასამართლომ საქმეზე ოლსონი ამერიკის შეერთებული შტატების წინააღმდეგ განაცხადა: ,,მესაკუთრეს უფლება აქვს, იმყოფებოდეს ფინანსურად ისეთ ხელსაყრელ პოზიციაში, რაშიც ის იქნებოდა, საკუთრების უფლება რომ არ ყოფილიყო შეზღუდული.“ (https://supreme.justia.com/cases/federal/us/292/246/case.html) ამავე საქმეში აშშ-ს უზენაესმა სასამართლომ განაცხადა: ,,არავითარი კერძო საკუთრება არ შეიძლება შეიზღუდოს, თუკი სანაცვლოდ მესაკუთრეს არ დაუბრუნდება იმ ქონების სრული და ზუსტი ეკვივალენტი, რაც შეზღუდვას დაექვემდებარა.“

 

თუკი საზოგადოებას თავისი აუცილებელი საჭიროების დაკმაყოფილება სურს ერთი ადამიანის საკუთრებაში არსებული ქონების ხარჯზე, ამისათვის საზოგადოებამ უნდა გადაიხადოს სხვისი საკუთრებით სარგებლობის საფასური. საქმეში დევიდსონი ნიუ-ორლეანის წინააღმდეგ აშშ-ს უზენაესმა სასამართლომ განაცხადა (https://supreme.justia.com/cases/federal/us/96/97/case.html): ,,არსებობს ბუნებრივი სამართლიანობა, რაც ეხება ყველას. არალოგიკურია საზოგადოებამ მისთვის მინიჭებული ძალაუფლება გამოიყენოს იმისათვის, რომ მიისაკუთროს ყველაფერი, რაც მისი საჭიროებისათვის არის აუცილებელი. მეორეს მხრივ, კონსტიტუცია უკრძალავს საზოგადოებას, იმაზე მძიმე ტვირთი აკიდოს ერთ ადამიანს, ვიდრე ეს სამართლიანია. ამის მიუხედავად, თუკი ინდივიდი დანებდება საზოგადოებას და ის კისრულობს ტვირთს, რაც არის ზედმეტად მძიმე და არაორდინალური, რისი ტარებისაგანაც თავისუფლდებიან საზოგადოების სხვა წევრები, ასეთ ინდივიდმა ტვირთის ტარების სანაცვლოდ უნდა მიიღოს სრული და სამართლიანი ეკვივალენტი.“

 

ოლსონი შეერთებული შტატების წინააღმდეგ საქმეში ამერიკის უზენაესმა სასამართლომ განაცხადა: ,,შეზღუდვას დაქვემდებარებული საკუთრების უფლების ეკვივალენტია ამ უფლების საბაზრო ღირებულება, რომლის ანაზღაურება თანამედროვე სამყაროში ხდება ფულით.“ საქმეში დევიდსონი ნიუ ორლეანის წინააღმდეგ აშშ-ს უზენაესმა სასამართლომ განაცხადა: ,,სტანდარტი იმის თაობაზე, რომ საზოგადოებრივი საჭიროებისათვის საკუთრების უფლების შეზღუდვა დაუშვებელია სამართლიანი კომპენსაციის გარეშე, არის უდიდესი მნიშვნელობის დოქტრინის სამართლით განმტკიცება. ეს დოქტრინა ეფუძნება ბუნებრივ სამართლიანობას და არის უნივერსალური სამართლის პრინციპი. თავისუფალ სახელმწიფოში თითქმის ყველა უფლებას დაეკარგება ფასი, თუკი ხელისუფლებას ექნება უკონტროლო ძალაუფლება თითოეული ინდივიდის პირადი კეთილდღეობის მიმართ... საეჭვო იქნება საზოგადოება და მმართველობა, რომელიც არავითარ ფარგლებს არ უდგენს საკანონმდებლო ხელისუფლებას... როდესაც კანონმდებლობით ადგილი აქვს ინდივიდის საკუთრების საზოგადოების სასარგებლოდ გამოყენებას, საკანონმდებლო უფლებამოსილება იმსახურებს მნიშვნელოვან კონკრეტიკას.“

 

დევიდსონი ნიუ ორლეანის წინააღმდეგ საქმეში ამერიკის უზენაესმა სასამართლომ მოახდინა სხვა საქმეში დაწერილი მოსამართლე მილერის აზრის ციტირება. მილერი აცხადებს: ,, ყველა თავისუფალ სახელმწიფოში არსებობს კერძო უფლებები, რაც უნდა დარჩეს სახელმწიფოს კონტროლს მიღმა. როგორადაც არ უნდა მოიხსენიებდნენ სახელმწიფოს, რომელსაც აქვს ადამიანის კერძო საკუთრების განკარგვის და მისი შეუზღუდავი კონტროლის შესაძლებლობა, საბოლოოდ ასეთ დეპოზიტური ძალაუფლება იქცევა დესპოტურ ძალაუფლებად.“ ამავე საქმეში აშშ-ს უზენაესი სასამართლოს მოჰყავს გარდნერი ნიუბურგის წინააღმდეგ საქმეში ნიუ-იორკის შტატის სასამართლოს განმარტება ამავე შტატის კონსტიტუციიასთან დაკავეშირებით, რომელიც არ შეიცავდა მუხლს საკუთრების ჩამორთმევისათვის კომპენსაციის თაობაზე: ,,უნივერსალური სამართლის პრინციპი, რასაც ეფუძნება ყველა მოქმედი კონსტიტუციური ნორმა, არის ის, რომ კომპენსაციის უფლება არის საკუთრების უფლების შეზღუდვის შედეგი. ერთი მეორესთან განუყოფლად არის დაკავშირებული. შეიძლება ითქვას, რომ საკუთრების უფლების შეზღუდვა და კომპენსაცია არა ერთმანეთისაგან განცალკევებული, არამედ ერთი და იმავე პრინციპებია. კანონმდებელს მაინც არ შეუძლია კომპენსაციის გარეშე საკუთრების უფლების შეზღუდვა, თუნდაც ეს პრინციპი არ იყოს ასახული კონსტიტუციაში.“ აქედან გამომდინარე, ამერიკის უზენაესმა სასამართლომ დაასკვნა: ,,საკუთრების შეზღუდვის უფლებამოსილება პირობადადებულია მესაკუთრისათვის გონივრული კომპენსაციის გადაცემით.“

 

საქართველოს კონსტიტუციის 21-ე მუხლის მე-2 პუნქტიც პირდაპირ არ ითვალისწინებს კომპენსაციის გაცემის ვალდებულებას, თუმცა ერთი მხრივ, აუცილებელი საზოგადოებრივი საჭიროების დაკმაყოფილების ინტერესი და მეორე მხრივ, საკუთრების უფლების არსის შენარჩუნების ინტერესი, გულისხმობს იმას, რომ მესაკუთრეს უნდა დაუბრუნდეს იმ ქონებრივი სიკეთის ზუსტი და სამართლიანი ფულადი ეკვივალენტი, რაც მას აუცილებელი საზოგადოებრივი საჭიროების დასაკმაყოფილებად წაერთვა.

 

3) კონსტიტუციის 21-ე მუხლის მეორე პუნქტის გამიჯვნა ამავე მუხლის მე-3 პუნქტიდან

 

კონსტიტუციის 21-ე მუხლის მე-2 პუნქტისაგან განსხვავებით, ამავე მუხლის მე-3 პუნქტი პირდაპირ ითვალისწინებს საკუთრების ჩამორთმევისათვის კომპენსაციას. კონსტიტუციის 21-ე მუხლის მე-3 პუნქტით დაცული სფერო ვიწროდ და ამომწურავად განმარტა საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლომ ზაურ ელაშვილი, სულიკო მაშია, რუსუდან გოგია და სხვები და საქართველოს სახალხო დამცველი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ საქმეზე მიღებულ 2007 წლის 18 მაისის N2/1-370,382,390,402,405 გადაწყვეტილების მეორე თავის მე-10 პარაგრაფში: ,,21-ე მუხლის მე-3 პუნქტით გათვალისწინებული საკუთრების ჩამორთმევის ინსტიტუტს მკვეთრად გამოხატული ფორმალური ნიშნები ახასიათებს. ამ ცნებაში ვერ თავსდება ნებისმიერი შემთხვევა, რაც პირის მიერ, მისი ნების საწინააღმდეგოდ საკუთრების დაკარგვას გულისხმობს. საკუთრების ჩამორთმევაში იგულისხმება ექსპროპრიაცია, რომლის პირობები და წესი დადგენილია საქართველოს კანონით “აუცილებელი საზოგადოებრივი საჭიროებისათვის საკუთრების ჩამორთმევის წესის შესახებ”. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლო 2003 წლის 1 აპრილის N2/155 გადაწყვეტილებაში მიუთითებს: “მხედველობაშია მისაღები ის, რომ საკუთრების უფლების ჩამორთმევის წესი ვრცელდება იმ შემთხვევებზე, როდესაც ამას ადგილი აქვს საამისოდ უფლებამოსილი სუბიექტების (სახელმწიფო ორგანოების) მხრიდან საჯარო ამოცანების შესასრულებლად... არ შეიძლება საკუთრების ჩამორთმევად განვიხილოთ ის შემთხვევა, როდესაც ქონების უკან დაბრუნებას სახელშეკრულებო ურთიერთობა განაპირობებს”. კონსტიტუციის 21-ე მუხლის მე-3 პუნქტით განსაკუთრებული დატვირთვა ენიჭება საკუთრების ქონებრივ კომპონენტს. საკუთრების ჩამორთმევის ურთიერთობისათვის დამახასიათებელია, რომ სახელმწიფო არა მხოლოდ ადგენს საკუთრების ჩამორთმევის სამართლებრივ რეჟიმს, არამედ პირდაპირ ან ირიბად მონაწილეობს ჩამორთმევის კონკრეტულ პროცესში.“ მოცემულ შემთხვევაში, მართალია სახელმწიფომ დაადგინა სხვის ქსელში მიერთებისა და ბუნებრივი აირის გატარების სამართლებრივი რეჟიმი, თუმცა კონკრეტულ შემთხვევაში სხვისი ქსელის მეშვეობით ბუნებრივი აირის გატარების შესახებ გადაწყვეტილება მიიღო კერძო სუბიექტმა - განაწილების ლიცენზიანტმა. სახელმწიფო არ გამოდის ამ სამართლებრივი ურთიერთობის მონაწილედ. როგორც თავად, ,,ელექტროენერგეტიკისა და ბუნებრივი აირის შესახებ“ კანონის 46¹ მუხლის მე-4 პუნქტშია აღნიშნული, ქსელის მესაკუთრის მიერ ბუნებრივი აირის გატარების თმენის და გატარების საფასურის ანაზღაურების მოთხოვნა გამომდინარეობს სამოქალაქო კოდექსიდან, კერძოსამართლებრივი ურთიერთობების მომწერიგებელი კლასიკური საკანონმდებლო აქტიდან. მიუხედავად იმისა, რომ ბუნებრივი აირის გატრებისას იგნორირებულია ქსელის მესაკუთრის ნება: ,,მას მაინც ვერ გავაიგივებთ დიამეტრალურად განსხვავებული სამართლებრივი ბუნების მქონე სახელისუფლებო აქტთან, რითაც ხდება საკუთრების ჩამორთმევისათვის უფლებამოსილების მინიჭება და ჩამორთმევის სამართლებრივი გაფორმება. საკუთრების ჩამორთმევისას ურთიერთობები მესაკუთრესა და ხელისუფლებას შორის თავისი არსით საჯაროსამართლებრივი ურთიერთობებია.” (ზაურ ელაშვილი, სულიკო მაშია, რუსუდან გოგია და სხვები და საქართველოს სახალხო დამცველი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ საქმეზე საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2007 წლის 18 მაისის N2/1-370,382,390,402,405 გადაწყვეტილების მეორე თავის მე-10 პარაგრაფი).

ამგვარად, სადავო ნორმით მოწესრიგებული კერძოსამართლებრივი ბუნების გამო, საკონსტიტუციო სასამართლოს პრაქტიკაზე დაყრდნობით, მიგვაჩნია რომ სადავო ნორმას არა აქვს მიმართება კონსტიტუციის 21-ე მუხლის მე-3 პუნქტთან. ამასთან სახეზე არა გვაქვს კონსტიტუციის 21-ე მუხლის მე-3 პუნქტით დადგენილი სხვა პირობები, კომპენსაციის ოდენობას ადგენს საქართველოს ენერგეტიკისა და წყალმომარაგების კომპანია და არა სასამართლო. სხვისი გაზის გატარების ვალდებულება გამომდინარეობს არა ორგანული კანონიდან, არამედ ,,ელექტროენერგეტიკისა და ბუნებრივი აირის შესახებ“ ჩვეულებრივი კანონიდან. სადავო ნორმით ხდება არა წინასწარი ანაზღაურება, არამედ ანგარიშსწორება ხდება ბუნებრივი აირის გატარების შემდეგ.

 

ნებისმიერ შემთხვევაში საკუთრების უფლებაზე ზემოქმედებას ახორციელებს სასამართლო, საკონმდებლო, აღმასრულებელი ხელისუფლება თუ დამოუკიდებელი ადმინისტრაციული ორგანო უშუალოდ ან აღნიშნული ორგანოების ნებართვის საფუძველზე კერძო პირი, გარანტირებული უნდა იყოს იმ მესაკუთრისათვის კომპენსაციის გადახდა, რომლის ქონებაზეც განხორციელდა ზემოქმედება. მოსამართლე მილერის ზემოხსენებულ ციტატას რომ დავუბრუნდეთ: ,,ჩვენი ხელისუფლების, სახელმწიფოს და ერის კონცეფცია ეწინააღმდეგება სადმე შეუზღუდავი ძალაუფლების განთავსებას. აღმასრულებელი, საკანონმდებლო და სასამართლო ხელისუფლების შტოების უფლებამოსილება მკვეთრად განსაზღვრული და შეზღუდულია. ხელისუფლების სამივე შტოზე დადგენილი შეზღუდვები მომდინარეობს თავისუფალი სახელმწიფოს ბუნებიდან, რაც გულისხმობს ადამიანების მიერ მათი ინდივიდუალური უფლებების შენარჩუნებას. ამის გარეშე არ იარსებებდა სოციალური კონტრაქტი და სახელმწიფო ორგანოებს არ მოეთხოვებოდათ ამ ინდივიდუალური უფლებების პატივისცემა.“

 

ამ მოსაზრებაზე დაყრდნობით, ამერიკის უზენაესმა სასამართლომ საქმეში დევიდსონი ნიუ-ორლეანის წინააღმდეგ განაცხადა: ,,როგორიც არ უნდა ყოფილიყო, სახელმწიფოს უფლებამოსილება კონსტიტუციის მიღებამდე, ნათელია, რომ როდესაც კონსტიტუცია ძალაში შევიდა, სახელმწიფოს ისეთი შეზღუდვები და ფარგლები დაუდგინდა, რომ სახელმწიფოს არ შეუძლია კერძო საკუთრებაზე კონსტიტუციური ზემოქმედება საზოგადოებისათვის სარგებლის მისანიჭებლად ან საზოგადოებრივი საჭიროებისათვის მესაკუთრისათვის კომპენსაციის გადახდის გარეშე. კომპენსაციის გარეშე საკუთრების უფლების ნებისმიერი შეზღუდვის ნებისმიერი მცდელობა, რაც განხორციელებულია ან თავად კანონმდებლის ან დელეგირებული უფლებამოსილების საფუძველზე ნებისმიერი სახელმწიფო ორგანოს მიერ, სახელმწიფოს ორგანოს ან კერძო პირის მეშვეობით, ნიშნავს კონსტიტუციის მოთხოვნის წინააღმდეგ წასვლას.“

 

ზაურ ელაშვილი, სულიკო მაშია, რუსუდან გოგია და სხვები და საქართველოს სახალხო დამცველი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ საქმეზე საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლომ 2007 წლის 18 მაისის N2/1-370,382,390,402,405 გადაწყვეტილების მეორე თავის მე-7 პარაგრაფში განაცხადა: ,,სახელმწიფოს ვალდებულება, უზრუნველყოს საკუთრების უფლება, მოითხოვს შესაბამისი სამართლებრივი წესრიგის, მათ შორის კერძოსამართლებრივი წესრიგის შექმნას. კერძოსამართლებრივი ურთიერთობის რეგულირებისას კანონმდებელი ისევეა შებოჭილი კონსტიტუციის ნორმებითა და პრინციპებით, როგორც საჯაროსამართლებრივი ნორმების დადგენისას. აქედან გამომდინარე, მოსაზრება, რომ კერძოსამართლებრივი ურთიერთობის მომწესრიგებელ ნორმაზე ... არ ვრცელდება კონსტიტუციის 21-ე მუხლის მოქმედება და შესაბამისად, შეუძლებელია სადავო ნორმის კონსტიტუციასთან შესაბამისობის შეფასება, მცდარია. ასეთი მიდგომა, კონსტიტუციური კონტროლის სფეროდან გამოიყვანდა სამართლის ნორმების დიდ ნაწილს და ამ სფეროში თვითნებობისათვის ნოყიერ ნიადაგს შექმნიდა. “

 

როდესაც ურთიერთობა კერძოსამართლებრივი ხასიათისაა, საკუთრების უფლებაზე ზემოქმედების განმახორციელებელი პირის ვალდებულება, გადაუხადოს მესაკუთრეს კომპენსაცია, გამომდინარეობს კონსტიტუციის 21-ე მუხლის მე-2 და არა მე-3 პუნქტიდან.

 

 

4) სადავო ნორმით საკუთრების უფლების შეზღუდვის ბუნება, რაც ამართლებს სამართლიან კომპენსაციას

 

სხვის საკუთრებაში ფიზიკური შეჭრა წარმოადგენს საკუთრების უფლების შეზღუდვის სერიოზულ ფორმას. ამგვარი შეჭრის მუდმივი ხასიათი, კიდევ უფრო ამძაფრებს საკუთრების უფლების შეზღუდვის სიმძიმეს. მაშინ, როდესაც საკუთრების უფლების შეზღუდვის სხვა შემთხვევაში, მაგალითად, როცა სახელმწიფო, ან სახელმწიფოს თანხმობით, კერძო პირი ფიზკურად კი არ იჭრება სხვის საკუთრებაში, მაგრამ სახელმწიფო რეგულაციებით იზღუდება მესაკუთრე (მაგალითად, მიწა გამოიყენოს მხოლოდ სასოფლო-სამეურნეო დანიშნულებით, არ გაასხვისოს საზღვრისპირა რეგიონში არსებული მიწა უცხოელზე), არ წარმოიშობა კომპენსაციაზე უფლება, თუკი რეგულაციით ქონებისაგან მისაღები ეკონომიკური სარგებელი მნიშვნელოვნად არ გაუფასურდა. ასევე კომპენსაციის უფლება შეიძლება არ წარმოიშვას სხვის საკუთრებაში დროებითი ფიზიკური შეჭრის შემთხვევები (მაგალითად, მოსამართლის თანხმობით ბინაში ჩხრეკის ჩატარება, რომელიც არ არის საკუთრებაზე მუდმივი ზემოქმედება, ასევე არ წარმოშობს კომპენსაციის უფლებას). ივარაუდება, რომ საკუთრებაზე დაწესებული რეგულაციური შეზღუდვებით და დროებითი ფიზიკური შეჭრით, თუ ეს ემსახურება, აუცილებელ საზოგადოებრივ საჭიროებას, მნიშვნელოვნად არ ირღვევა საკუთრების უფლების არსი.

 

რაც შეეხება იმ შემთხვევას, როდესაც სხვის ქონებაში ადგილი აქვს ფიზკურ შეჭრას და კუმულაციურად ეს შეჭრა მუდმივი ხასიათისაა, საკუთრების უფლების არსის გადასარჩენად ფულადი კომპენსაციის გადახდა არის ერთადერთი საშუალება. ჩვენს შემთხვევაშიც კუმულაციურად ორი პირობა გვაქვს სახეზე: განაწილების ლიცენზიანტი სხვა სუბიექტის საკუთრებაში არსებულ მილში უშვებს გაზს, რაც უკვე ფიზიკურ შეჭრას წარმოადგენს და ბუნებრივი აირის მილში მოძრაობა არის მუდმივი ხასიათის, იმისათვის, რომ უზრუნველყოფილი იყოს 741 აბონენტის უწვეტი გაზმომარაგება.

 

აშშ-ს უზენაესმა სასამართლომ საქმეზე ლორეტო ტელეპრომპტერის წინააღმდეგ მიღებულ გადაწყვეტილებაში ვრცლად ისაუბრა სხვის საკუთრებაში მუდმივი შეჭრის ფენომენზე (https://www.law.cornell.edu/supremecourt/text/458/419#writing-USSC_CR_0458_0419_ZO). საქმის ფაქტობრივი გარემოებები იყო შემდეგი: მომჩივანმა ლორეტომ შეისყიდა ხუთსართულიანი სახლი ნიუ-იორკში. სახლის წინა მესაკუთრემ უფლება მისცა კორპორაცია ტელეპრომტერს, დაემონტაჟებინა საკაბელო ტელევიზიის აპარატურა სახლის სახურავზე. სახურავზე საკაბელო კომპანიის აპარატურა იკავებდა ძალიან მცირე ადგილს, კაბელის სიგრძე იყო ადამიანის 30 ნაბიჯის ტოლი. საკაბელო ტელევიზიას იღებდნენ როგორც დამქირავებლები, რომლებიც ცხოვრებას აგრძელებდნენ ქალბატონი ლორეტოს საცხოვრებელ სახლში, ისე მეზობელ სახლებში, რაც ლორეტოს არ ეკუთვნოდა, მაცხოვრებელი პირები.

 

1973 წლამდე ტელეპრომპტერი რუტინულად უხდიდა იმ ქონების მესაკუთრეს, სადაც მოწყობილობა იყო დაინსტალირებული, შემოსავლის 5%-ს. 1973 წელს ნიუ იორკის შტატმა მიიღო კანონი, რომელიც უკრძალავდა შენობის მესაკუთრეს მასზე განთავსებული საკაბელო ტელევიზიის მოწყობილობის მოხსნას, ასევე მესაკუთრეს არ ჰქონდა უფლება, თავისი დამქირავებლისათვის მოეთხოვა დამატებითი ანაზღურების გადახდა ამ მოწყობილობის დამონტაჟების მოთხოვნისათვის. შენობის მესაკუთრეს არ შეეძლო საკაბელო კომპანიისათვის მოეთხოვა იმაზე მეტი თანხის გადახდა, ვიდრე ეს დადგენილი იყო საკაბელო ტელევიზიის კომისიის მიერ. ამის მიუხედავად, მესაკუთრეს შეეძლო თავისი დამქირავებლისათვის მოეთხოვა მოწყობილობის ინსტალაციის ხარჯების გაღება ან ამ ინსტალაციის შედეგად მიყენებული ზიანის ანაზღაურება. საკაბელო ტელევიზიის სახელმწიფო კომისიამ განსაზღვრა, რომ საკაბელო კომპანიას მესაკუთრისათვის უნდა გადაეხადა ერთჯერადად ერთი დოლარი. კომისიამ დაადგინა, რომ ეს თანხა იყო იმის ეკვივალენტი, რასაც მიწის მესაკუთრე მიიღებდა მისი საკუთრება ჩამორთმეული რომ ყოფილიყო. ერთი დოლარის გადახდა ხდება მაშინ, როცა მესაკუთრე მოკლებულია შესაძლებლობას, დაამტკიცოს, თუ რა ზიანი ადგება მას საკუთრების უფლების დარღვევისას.

 

მიუხედავად იმისა, რომ ქალბატონი ლორეტო ითხოვდა მისი კუთვნილი სახურავზე კაბელების განთავსებისათვის სამართლიანი კომპენსაციის გადახდას, ნიუ-იორკის შტატის სასამართლოებმა დაადასტურეს კანონის კონსტიტუციურობა. უზენაესმა სასამართლომ მიმოიხილა საკუთრების უფლებაში მუდმივი შეჭრის საქმეები, სადაც ამ ფაქტის დადგენა სრულიად საკმარისი იყო სამართლიანი კომპენსაციის მოთხოვნისათვის: ,,ჩვენ არაერთხელ დავადგინეთ, რომ სახელმწიფოს მიერ სხვის ქონებაში ფიზიკური შეჭრა უჩვეულო ხასიათის საკუთრების უფლების დარღვევაა. ჩვენს საქმეებში ასევე დავადგინეთ, რომ როდესაც ფიზიკური შეჭრა იღებს სხვისი ქონებით მუდმივად სარგებლობის სახეს, ადგილი აქვს საკუთრების წართმევას. მოცემულ შემთხვევაში სახელმწიფოს მოქმედების ხასიათი არა მხოლოდ მნიშვნელოვანი ფაქტორია, იმის გასარკვევად, მოხდა თუ არა საკუთრების უფლების შეზღუდვა, არამედ ამას გადამწყვეტი მნიშვნელობა გააჩნია.

 

თუკი დავის საგანს წარმოადგენდა, საკითხი იმის თაობაზე, მოხდა თუ არა უძრავი ქონების ფიზიკური დაკავება, უზენაესი სასამართლო ერთმნიშვნელოვნად ადგენდა საკუთრების უფლების შეზღუდვას. ფამფლი გრინ ბეი ქო-ს წინააღმდეგ საქმეზე სასამართლო აცხადებდა, რომ ჰესი, რომელიც მუდმივად აზიანებდა მიმდებარედ სხვა პირის საკუთრებაში არსებულ ქონებას, წარმოადგენდა საკუთრების ჩამორთმევას. სასამართლომ ერთსულოვნად დაადგინა: როდესაც სხვის უძრავ ქონებაში აღწევს მეზობლად განთავსებული ხელოვნური ნაგებობიდან მომავალი წყლის, მიწის და ქვიშის მასები, სახეზე გვაქვს საკუთრების ჩამორთმევა, ვინაიდან აღნიშნული ნივთიერებების მუდმივი ზემოქმედებით ხდება უძრავი ქონების ან განადგურება ან მისი ღირებულების შემცირება.

 

ეს მიდგომა 7 წლის შემდეგ მიღებულ გადაწყვეტილებაში გაიმეორა სასამართლომ, რითაც სხვისი ქონების მუდმივი ფიზიკური დაკავება განასხვავა საკუთრების ფლობაზე დაწესებული დროებითი შეზღუდვისაგან. გვირაბის აშენების მიზნით წყლის დროებითმა დაგუბებამ, განაპირობა წყლის დონის მომატება, რამაც შეაღწია მეზობელი მიწის ნაკვეთებზე. სასამართლომ არ ჩათვალა ეს შემთხვევა საკუთრების წართმევად, ეს საქმე განსხვავებული იქნა ზემოთხსენებული გადაწყვეტილებისაგან, სადაც მდინარის დონის მუდმივი მომატება მიჩნეული იქნა საკუთრების უფლებაში შეჭრად, რამაც ფაქტობრივად გამორიცხა ქონების ფლობა მესაკუთრის მხრიდან. ამის საწინააღმდეგოდ, მეორე საქმეში მესაკუთრის ქონების მუდმივი ფიზკური დაკავება არ მომხდარა. გვირაბის აშენების შემდეგ, მდინარის დონე დაიწევდა და მესაკუთეს აღუდგებოდა თავისი ქონებით ნორმალური სარგებლობის შესაძლებლობა.

 

აქედან მოყოლებული სასამართლო მუდმივად განასხვავებდა ერთმანეთისაგან მდინარის დონის ზრდის ორ შემთხვევებს, პირველი მოიცავდა ქონების მუდმივად ფიზიკურად დაკავებას, მეორე, ქონებაში დროებით შეჭრას ან მთავრობის მოქმედებას, რაც პირის საკუთრებაზე ზემოქმედებისაკენ არ იყო მიმართული და მასზე მხოლოდ შემთხვევით გავლენას ახდენდა. საკუთრების წართმევა და ამის სანაცვლოდ კომპენსაციის გადახდის ვალდებულება მხოლოდ პირველ შემთხვევაში დგინდებოდა.

 

სენტ ლუსის საქმეში უზენაესმა სასამართლომ თქვა, რომ ქალაქის უფლება ჰქონდა მიეღო კომპენსაცია ტელეგრაფის კომპანიისაგან, რომელმაც ქალაქი საკუთრებაზე - ქუჩებში - განათავსა ბოძები. სასამართლომ განაცხადა: მიზანი, რისთვისაც კომპანია იყენებს ქუჩის შესაბამის ნაწილს არის ექსკლუზიური და მუდმივი და არა დროებითი, როცა საზოგადოებრივი საჭიროებისათვის ქუჩის დაკავება ხდება. როდესაც, ჩვეულებრივი გამვლელი დადის ფეხით ან მანქანით ქუჩაში, ეს ჩვეულებრივი გამვლელი არის ქუჩის დროებითი მოსარგებლე. ერთ წუთში, გამვლელი იკავებს ქუჩის გარკვეულ ნაწილს, მეორე წუთში ტოვებს ამ ადგილს, რასაც, თავის მხრივ, სხვა გამვლელი იკავებს. მაგრამ ტელეგრაფის კომპანიამ ჩაასო ბოძები, რითაც ქუჩის შესაბამისი ნაწილი სამუდამოდ დაიკავა. ამის შედეგად ფართო საზოგადოებამ სამუდამოდ დაკარგა იმ ფართით სარგებლობის შესაძლებლობა, სადაც ბოძი იქნა განთავსებული. ივარაუდება, რომ ბოძის განთავსებით განადგურდა საზოგადოების საკუთრება. რა სარგებელიც არ უნდა მიიღოს საზოგადოებამ ბოძიდან ბოძზე გზავნილის გადაცემით, ქუჩის შესაბამისი ნაწილი, სადაც ბოძები იქნა ჩასობილი, სრულად არის დაკარგული საზოგადოებისათვის ფეხით ან ტრანსპორტით გადაადგილების მიზნებისათვის. ამიტომ ტელეგრაფის კომპანიას უნდა გადაეხადა კომპენსაცია ქალაქისათვის.

 

არა აქვს მნიშვნელობა რა ექსკლუზიური მიზნებისათვის მოხდა საკუთრების ჩამორთმევა, თბომავლების თუ ტრამვაის რკინიგზის გაყვანისათვის, ტელეგრაფით თუ ტელეფონით სარგებლობისათვის, სახელმწიფოს შეუძლია, თუ ამას საჭიროდ ჩათვლის, მოითხოვოს იმ მხარისგან ან კორპორაციისაგან, ვინც სახელმწიფო საკუთრებაში არსებული მიწის ექსკლუზიური გამოყენების უფლება მიიღო, ფულადი კომპენსაცია, იმის გამო, რომ ფართო საზოგადოებამ დაკარგა საერთო სარგებლობის ქონების ნაწილით სარგებლობის შესაძლებლობა.

 

ამის მსგავსად, საქმეში ვესტერნ იუნიონი პენსილვანიის წინააღმდეგ აშშ-ს უზენაესმა სასამართლომ განაცხადა: ტელეგრაფის კომპანიამ ტელეგრაფის ხაზები განათავსა რკინიგზის კუთვნილ ტერიტორიაზე. სასამართლოს აზრით, ფედერალური კანონით ტელეგრაფის კომპანიის საკუთრებაში არ ყოფილა გადაცემული რკინიგზის კუთვნილი ტერიტორია და ხაზის გაყვანაზე ტელეგრაფის კომპანიას არც რკინიგზის თანხმობა მიუღია. სასამართლომ დაასკვნა, ტელეგრაფის ხაზებით რკინიგზის საკუთრებაში შეჭრა ექვემდებარება კომპენსაციას. იმის გამო, რომ ტელეგრაფის კომპანიას რკინიგზის კუთვნილი ტერიტორიაზე გზის უფლება ჰქონდა, ეს არ გულისხმობს რკინიგზის კუთვნილი ტერიტორიის მუდმივ დაკავებას. მოგვიანებით, სასამართლო ხაზს უსვამდა სხვისი ქონების ფიზიკური დაკავების მნიშვნელობას, ადგენდა, მიწის დაკავება მასზე ტელეგრაფის და ტელეფონის ხაზების, რკინიგზის, მიწისქვეშა მილების ან მავთულის ხაზების განთავსების მიზნით წარმოადგენს საკუთრების უფლებაში ჩარევას, თუნდაც საკუთრების უფლებაში ჩარევა მოიცავდეს უმნიშვნელო სივრცეს და სერიოზულად არ აზიანებდეს მესაკუთრის უძრავი ქონების დანარჩენი ნაწილის გამოყენებას.

 

სხვა საქმეები ადასტურებს იმ განსხვავებას, რაც არსებობს ქონების მუდმივად ფიზიკურ დაკავებას, მის დროებით დაკავებას და ქონების გამოყენების რეგულაციას შორის. შეერთებული შტატები ქოსბის წინააღმდეგ საქმეში ამერიკის უზენაესმა სასამართლომ სახლის თავზე თვითმფრინავის მუდმივი ფრენები მიიჩნია საკუთრების უფლებაში ჩარევის მკაფიო მაგალითად. სასამართლომ განაცხადა:

 

თუკი თვითმფრინავის ფრენა სახლის თავზე ხორციელდება ხშირად და სახლიდან უმნიშვნელო დაშორებით, მესაკუთრეს აღარ შეუძლია მიწის გამოყენება ნებისმიერი მიზნებისათვის, ამიტომ მესაკუთრის დანაკარგი იქნება სრული. ახლო მანძილზე თვითმფრინავების მუდმივი გადაფრენა უთანაბრდება იმ შემთხვევას, სახელმწიფოს წარმომადგენელს ფეხი რომ დაედგა სხვის საკუთრებაში არსებული მიწის ზედაპირზე და ექსკლუზიურად სახელმწიფოს მფლობელობაში რომ მოექცია მიწის ნაკვეთი.

 

იგივე შედეგი დადგებოდა მესაკუთრის მიწაზე სახელმწიფოს თვითმფრინავის ფრენის სიმაღლეზე ესკალატორი რომ აღემართა. ეს იქნებოდა მიწის ნაწილობრივი წართმევა. ამგვარი სამართლებრივი კვალიფიკაცია მიზეზი აიხსნება იმით, რომ საკუთრებაში შეჭრა ართმევს მესაკუთრეს სრული მოცულობით საკუთარი ქონებით სარგებლობის და ქონების სრული ექსპლოატაციის შესაძლებლობას. სასამართლოს დასკვნით, მესაკუთრისათვის მიყენებული ზიანი არ იყო შემთხვევითი, არამედ ეს იყო საკუთრებაში პირდაპირი შეჭრის გამიზნული შედეგი.

 

საქმეში კაიზერ ეტნა შეერთებული შტატების წინააღმდეგ აშშ-ს უზემაესმა სასამართლომ დაადგინა, რომ კერძო მესაკუთრეებს დაეკისრათ ვალდებულება, მათ კუთვნილ წყალსატევებში გემებისათვის მიეცათ სერვიტუტის უფლებით ნავიგაციის შესაძლებლობა, ეს გარემოება წარმოადგენდა საკუთრებაში მუდმივ ფიზიკურ შეჭრას. სასამართლოს თქმით, ამგვარმა სერვიტუტმა მესაკუთრეს წაართვა მისი ქონებით სარგებლობისაგან მესამე პირების გამორიცხვის შესაძლებლობა. ეს არის ერთ-ერთი სასიცოცხლო კომპონენტი, იმ პაკეტში, რასაც საკუთრების უფლება ჰქვია.

 

ეს არ არის საქმე, როდესაც სახელმწიფო ახორციელებს საკუთრების რეგულაციას იმგვარად, რაც ადამიანის კერძო საკუთრებაში არსებულ ქონებას არაარსებითად აუფასურებს. ამის ნაცვლად სახეზეა მესაკუთრისათვის ნავიგაციის სერვიტუტის დაკისრება, რასაც მოჰყვება კერძო საკუთრებაში არსებულ წყლებში გემების მუდმივი ფიზიკური შეჭრა. მიუხედავად იმისა, რომ ადგილი აქვს სხვისი ქონების მხოლოდ სარგებლობას, წყალსატევის მესაკუთრემ უნდა მიიღოს კომპენსაცია.

 

სხვისი საკუთრების მუდმივი ფიზიკური დაკავება ისტორიულად წარმოადგენს საკუთრების წართმევას, მაგრამ ამგვარ შეზღუდვას მხოლოდ ისტორიული საფუძველი არ გააჩნია. ამგვარი ექსპროპრეაცია არის მესაკუთრის ინტერესებში სერიოზული ფორმით ჩარევა. რომ ვისესხოთ ანდრუსი ალარდის წინააღმდეგ საქმეში მოყვანილი მეტაფორა, საკუთრებაში სახელმწიფოს ფიზიკური ჩარევის შემთხვევაში, სახელმწიფო არ იღებს მწვანილის შეკვრიდან მხოლოდ ერთ მწვანილს. არამედ ის ჭრის მთელ შეკვრას და ანაწევრებს შეკვრაში მოთავსებულ ყოველ მწვანილს.

 

ფიზიკურ საგნებზე საკუთრების უფლება მოიცავს ფლობის, სარგებლობისა და განკარგვის უფლებას (შეერთებული შტატები ჯენერაკ მოტორსის წინააღმდეგ). საკუთრების ფიზიკური დაკავებით სახელმწიფო ეფექტურად ანადგურებს საკუთრების უფლების სამივე კომპონენტს. პირველი, მესაკუთრეს აღარ აქვს შესაძლებლობა, ფლობდეს დაკავებულ სივრცეს და არა აქვს უფლება საკუთარი ქონებიდან განდევნოს ამ ქონების დამკავებელი, აუკრძალოს ქონების დამკავებელს ქონებით სარგებლობის შესაძლებლობა. ქონებიდან მესამე პირების განდევნის უფლებამოსილება არის ყველაზე მნიშვნელოვანი მწვანილი ჩვენი საკუთრების უფლების შეკვრაში. მეორე, სხვისი საკუთრების ფიზიკური დაკავება სამუდამოდ ართმევს მესაკუთრეს იმის გადაწყვეტის შესაძლებლობას, თუ რა დანიშნულებით უნდა მოხდეს საკუთრების გამოყენება. მართალია, მესაკუთრის მიერ თავისი ქონების გამოყენების ან ამ ქონებიდან სარგებლის მიღების შესაძლებლობის შეზღუდვა ყველა შემთხვევაში არ არის საკმარისი საკუთრებაში ფიზიკური შეჭრის ფაქტის დადგენისათვის, მაგრამ ამ გარემოების გათვალისწინება მნიშვნელოვანია. ბოლოს, მესაკუთრეს, მართალია, აქვს საკუთრების განკარგვის შესაძლებლობა, სხვას გადასცეს ან გაყიდოს დაკავებული ობიექტი, მაგრამ უცხო პირის მიერ დაკავებული სივრცე მყიდველისათვის, ჩვეულებრივ ყოველგვარ ღირებულებას არის მოკლებული, არავინ იყიდის ქონებას, რომლის საკუთარი შეხედულებით სარგებლობაც შეუძლებელი იქნება.

 

უფრო მეტიც, მესაკუთრეს ადგება სპეციფიკური ზიანი, როცა უცხო პირი იჭრება და იკავებს მესაკუთრის ქონებას. სანივთო სამართალი დიდი ხნის განმავლობაში აღიარებდა მესაკუთრის მოლოდინებს, რომ ნივთის ფლობა, საკუთრების უფლების სხვა კომპონენტებთან შედარებით, ხელშეუხებელი დარჩებოდა. მესაკუთრისათვის კანონით იმის მოთხოვნა, რომ აიტანოს მესამე პირის სრული დომინირება თავის საკუთრებაში, აღრმავებს მესაკუთრისათვის მიყენებულ ზიანს. მოცულობის თვალსაზრისით მფლობელობის ჩამორთმევა უფრო მძიმეა, ვიდრე კანონით მესაკუთრისათვის იმგვარი მოვალეობების დაკისრება, თავი შეიკავოს ქონების კონტროლისაგან განსაზღვრულ დროს, საკუთრება გამოიყენოს განსაზღვრულ ფარგლებში, საკუთრებას ფლობდეს სახელმწიფოს მხრიდან განსაზღვრული შინაარსით.

 

საბოლოოდ ლორეტოს საქმეში აშშ-ს უზენაესმა სასამართლომ დაასკვნა: კერძო საკუთრების კონსტიტუციური უფლება არ არის დამოკიდებული იმაზე, თუ რა მოცულობის ფართს იკავებენ მესამე პირები სამუდამოდ. კერძო საკუთრების თუნდაც მცირე ფართის მუდმივად ფიზიკური დაკავება სანაცვლოდ მოითხოვს სამართლიან კომპენსაციის გადახდას. ლორეტოს საქმეში აშშ-ს უზენაესი სასამართლოს საბოლოო დასკვნა იყო შემდეგი: ,,სასამართლოს დღევანდელი გადაწყვეტილება არავითარ შემთხვევაში, არ შეცვლის რეგულაციას, რომლითაც სახელმწიფო მესაკუთრეს სთხოვს, შენობა შესაბამისობაში მოიყვანოს სამშენებლო ნორმებთან, იქონიოს მილები, საფოსტო ყუთები, ხანძრის დეტექტორები, ცეცხლჩამქრობები და შენობების სხვა მსგავსი ატრიბუტები. ვინაიდან ეს რეგულაციები არ მოიცავს, იმას, რომ მესაკუთრემ უნდა ითმინოს მისი ქონების ან ქონების ნაწილის მესამე პირის მხრიდან ფიზიკური დაკავება, ამის გარდა სხვა ტიპის რეგულაციები შემოწმებული იქნება მრავალი ფაქტორის გათვალისწინებით. ამ რეგულაციის დაკისრებას არ მოყვება სანაცვლოდ კომპენსაციის გადახდის ვალდებულება მესაკუთრისათვის, მიუხედავად იმისა, რომ ზემოქმედებს საკუთრების უფლებაზე... ჩვენ დღეს დავადასტურეთ ტრადიციული წესი, რომლის მიხედვითაც სხვისი ქონების მუდმივი ფიზკური დაკავება არის საკუთრების წართმევა, რაც ისტორიულად მესაკუთრეს უჩენს კომპენსაციის მიღების მოლოდინს. საკუთრების ფიზიკური დაკავება მოცულობის თვალსაზრისით, უფრო შემზღუდველია ვიდრე ქონებაზე დაწესებული ნებისმიერი რეგულაცია.

 

ამ საქმის მსგავსად, მესაკუთრის თანხმობის გარეშე მის უძრავ ქონებაში ბუნებრივი აირის შეშვება, იმ მიზნით, რომ ამ ბუნებრივი აირით, არა მესაკუთრემ, არამედ მესამე პირებმა ისარგებლონ, წარმოადგენს საკუთრების წართმევას. საკუთრებაზე ამგვარი ზემოქმედებით, მესაკუთრე კარგავს მფლობელობის უფლებას, ვინაიდან მის საკუთრებაზე დომინირებს გარეშე პირი. 741 აბონენტისათვის ბუნებრივი აირის მიწოდების გარდა მესაკუთრეს არა აქვს შესაძლებლობა ქსელი სხვა დანიშნულებით გამოიყენოს. ამით რეგულაცია იჭრება სარგებლობის უფლების კომპონენტში. მართალია, მესაკუთრეს აქვს ქსელის გაყიდვის იურიდიული შესაძლებლობა, მაგრამ საკუთრებაზე მუდმივი ფიზიკური ზემოქმედების ფაქტი, უკარგავს ქონებას ფასს და სარფიანად მის გასხვისებას გამორიცხავს. ამგვარად, ქსელის მფლობელს უნდა ჰქონდეს შესაძლებლობა გატარების საფასურის ანაზღაურება მიიღოს საბაზრო ფასში.

 

5) რა გარემოებები მიიღება მხედველობაში საბაზრო ფასის განსაზღვრისას

 

მილერი შეერთებული შტატების წინააღმდეგ ამერიკის უზენაესმა სასამართლომ საბაზრო ფასი განმარტა შემდეგნაირად: საბაზრო ფასია ის, რასაც მყიდველი საკუთარი სურვილით გადაიხდიდა საქონელში ან მომსახურებაში და ის, რის სანაცვლოდაც გამყიდველი ნაბაყოფლობით გასცემდა საქონელსა და მომსახურებას. მართალია, საკუთრების უფლების შეზღუდვის ან მისი ჩამორთმევისას გამორიცხულია სახელშეკრულებო თავისუფლების პრინციპის მოქმედება, ვინაიდან საკუთრებაზე ზემოქმედება მესაკუთის ნების საწინააღმდეგოდ ხდება, მაგრამ ამგვარი ზემოქმედების გამო კომპენსაციის განსაზღვრის მიზნებისათვის გამოიყენება ის პრინციპი, რაც ორმხრივი ხელშეკრულების დადებისას მოქმედებს. კომპენსაციის ოდენობის განსაზღვრის მიზნებისათვის, ივარაუდება, თითქოს მესაკუთრე თანხმაა განხორციელდეს ქონებაზე ზემოქმედება, რის სანაცვლოდაც მესაკუთრემ უნდა მიიღოს იმ ოდენობის თანხა, რასაც მიიღებდა მის ქონებაზე ზემოქმედება მესაკუთრის თავისუფალი ნების საფუძველზე რომ მომხდარიყო.

აშშ-ს უზენაესმა სასამართლომ ბუმ კომპანია პატერსონის წინააღმდეგ საქმეში მიღებულ გადაწყვეტილებაში განაცხადა (https://supreme.justia.com/cases/federal/us/98/403/case.html ): ,,აუცილებელი საზოგადოებრივი საჭიროებისათვის შეზღუდული საკუთრების ობიექტის ღირებულების განსაზღვრისას გამოიყენება ისეთივე კრიტერიუმები, რაც იმ შემთხვევაში, როდესაც ხდება საკუთრების საგნის ნებაყოფლობითი ნასყიდობა კერძო პირებს შორის.“

 

რა გარემოებებს მიჰყავს გამყიდველი იმ სურვილამდე, რომ კონკრეტული ოდენობის თანხის მიღების სანაცვლოდ, დათმოს ქონება, ან მყიდველს ამა თუ თანხის გადახდის მიღების შემდეგ გასცეს ქონება. თანხის ოდენობას, რომელზეც ნასყიდობის ხელშეკრულების მხარეები შეიძლება საკუთარი სურვილით შეთანხმდნენ, განსაზღვრავს ქონების დანიშნულება, მისგან ამა თუ იმ სარგებლის, მოგების მიღების შესაძლებლობა თუ პოტენციალი. ბუმ კომპანია პეტერსონის წინააღმდეგ საქმეზე მიღებულ გადაწყვეტილებაში აშშ-ს უზენაესმა სასამართლომ განაცხადა: ,,ასეთ შემთხვევაში უნდა გაირკვეს რა ღირს ქონება ბაზარზე. არა მხოლოდ ის, თუ შეზღუდვის მომენტში რა დანიშნულებით გამოიყენება ქონება, არამედ ისიც აშკარად რა დანიშნულებით გამოყენების პოტენციალი გააჩნია იმ ქონებას, რომელშიც განხორციელდა გარეშე პირის შეჭრა.“

 

ბუმ კომპანი პეტერსონის წინააღმდეგ საქმეში აშშ-ს უზენაესმა სასამართლომ განაცხადა: ქონების ღირებულების განსაზღვრისას მხედველობაში მიიღება არა მარტო ის, თუ რა სარგებელს იღებს მესაკუთრე ქონების განსაზღვრული დანიშნულებით გამოყენების შედეგად, არამედ ისიც, მომავალში როგორ შეიძლება გაიზრდოს სარგებელი, თუკი მესაკუთრე თავის ქონებას სხვაგვარად გამოიყენებს. შესაძლოა მესაკუთრე აცდენდეს თავის ქონებას მისი რესურსის ბოლომდე გამოუყენებლობით. მესაკუთრის ადგილას სხვა უფრო გამჭრიახმა ადამიანმა შესაძლოა უფრო სარფიანად შეძლოს ჩამორთმევას დაქვემდებარებული ქონების გამოყენება. სწორედ, ქონების ამგვარი პოტენციალი განსაზღვრავს მის საბაზრო ღირებულებას.რაც სრულად უნდა იქნეს გათვალისწინებული კომპენსაციის ოდენობის განსაზღვრისას... ზოგადი წესის თანახმად, მესაკუთრისათვის გადასახდელი კომპენსაციის ოდენობა გამოითვლება ქონების იმგვარი გამოყენებით, რისთვისაც ვარგისია ეს უკანასკნელი არსებული ბიზნეს-საქმიანობის, საზოგადოების საჭიროებისა და ამგვარი გამოყენების შედეგად უახლოეს მომავალში ქონებიდან გონივრულად მოსალოდნელი სარგებლის მხედველობაში მიღების გზით.

 

ბუმ კომპანია პეტერსონის წინააღმდეგ საქმეში კომპანიას სახერხი საამქრო ჰქონდა მდინარე მისისიპის სანაპიროზე სენტ-ენტონის ჩანჩქერის ქვემოთ, პეტერსონს ეკუთვნოდა სანაპირო ჩანჩქერის ზემოთ მდინარეში არსებული სამი კუნძული, სადაც ხდებოდა მდინარეში მოცურავე ხე-ტყის გამორიყვა. ეს ხე-ტყე არ აღწევდა კომპანიის კუთვნილ საამქრომდე. კომპანიამ მოითხოვა პეტერსონის კუთვნილი კუნძულების ჩამორთმევა. კუნძულების ღირებულება შეფასებული იქნა 600 დოლარად. იმ შემთხვევაში კი, თუ პეტერსონი თავის კუნძულებზე ხე-ტყის საამქროს მოაწყობდა, ის მიიღებდა 9,058.33 დოლარის შემოსავალს. მიუხედავად იმისა, რომ პეტერსონს არ ჰქონდა ხე-ტყის საამქრო მოწყობილი, ის კომპანიისაგან 9,058.33 დოლარის ოდენობის კომპენსაციის გადახდას ითხოვდა.

 

ამერიკის უზენაესმა სასამართლომ გაიზიარა პეტერსონის მოთხოვნა. სასამართლომ, პირველ რიგში, ხაზი გაუსვა იმ გარემოებას, რომ კომპანიას შეეძლო დაემონატჟებინა ხე-ტყის დამჭერები, რითაც თავიდან აიცილებდა მორების კუნძულებზე გამორიყვას. თუმცა მდინარეში ამგვარი დამჭერების განთავსება დაკავშირებული იყო ხარჯების გაღებასთან, ხოლო კუნძულების კომპანიის საკუთრებაში გადასვლით კომპანია თავიდან აიცილებდა ამგვარი ხარჯების გაღებას, ვინაიდან ხე-ტყე თავად მიცურდებოდა კუნძულთან ზედმეტი ხარჯების გაღების გარეშე. უზენაესი სასამართლოს აზრით, ხის მორების მიღების პოტენციალი გათვალისწინებული უნდა ყოფილიყო მიწის ღირებულების შეფასებისას, რათა დაკმაყოფილებულიყო მესაკუთრის სამართლიანი კომპენსაციის მოთხოვნა.

 

გარდა ამისა, მართალია მესაკუთრეს კუნძულებზე არ ჰქონდათ ხე-ტყის საამქროები მოწყობილი, მაგრამ მას შეეძლო მორების მოპოვება, მათი გადამუშავება და ამით კუნძულების გამოყენების მომგებიანობის გაზრდა. სასამართლოსათვის გაუგებარი დარჩა, რატომ უნდა ჰქონოდა ეს უფლება მინიჭებული მხოლოდ ერთ კომპანიას. კომპანიის პრეტენზია მდგომარეობს იმაში, რომ მიწის ნაკვეთის აღნიშნული პოტენციალი მხედველობაში არ უნდა იქნეს მიღებული, ვინაიდან ლიცენზიის მფლობელის, თავად კომპანიის, გარდა სხვას არ ჰქონდა ხე-ტყის მოპოვების შესაძლებლობა. სხვა სიტყვებით, ექსკლუზიური პრივილეგიის კომპანიისათვის მინიჭებით, მესაკუთრეებს უარს ეუბნებიან მათი ქონების იმ ღირებულების გამოანგარიშებაზე, რასაც ეს ქონება იძენს მისი ხე-ტყის მოპოვების მიზნით გამოყენების შედეგად. ამის გამო საკუთრების უფლების შეზღუდვისათვის მესაკუთრისათვის გადასახდელი კომპენსაციის განსაზღვრისას კომპანია უარს ამბობს გაითვალისწინოს საკუთრებაში არსებული მიწის მეშვეობით ხე-ტყის მოპოვების პოტენციალი. სასამართლო არ ფიქრობს, რომ მესაკუთრე კარგავს საკუთრების ღირებულების ზემოხსენებული ასპექტის გათვალისწინების შესაძლებლობას. ვინაიდან კუნძულის მესაკუთრეს შეუძლია სახელმწიფოსაგან მოიპოვონ ამგვარი ლიცენზია და აწარმოოს ხე-ტყის ბიზნესი საკუთარი კუნძულებზე. ამგვარად, უზენაესი სასამართლოს აზრით, ხე-ტყის ბიზნესის წარმოების პოტენციალიც უნდა ყოფილიყო გათვალისწინებული მაშინ, როცა მიწის საბაზრო ღირებულების განსაზღვრა ხდება, თუნდაც მიწის ჩამორთმევის მომენტში მესაკუთრე არ იყო დაკავებული ამ ბიზნესით და აცდენდა თავის ქონებას.

 

ეს მოსაზრება სასამართლომ გაამყარა შტატების სასამართლოების მიღებული ავტორიტეტული გადაწყვეტილებებით. ფურმანის ქუჩის საქმეში მესაკუთრის მიწის ნაკვეთზე, სადაც განთავსებული იყო საცხოვრებელი სახლი, გაყვანილი იქნა ქუჩა სახლის დაზიანების შედეგად. ნიუ-იორკის უზენაესმა სასამართლომ აღნიშნა, მხედველობაში არ მიიღება არც ის მიზანი, რისთვისაც მესაკუთრე მიწის ნაკვეთს იყენებდა, არც მესაკუთრის განზრახვა იმასთან დაკავშირებით, თუ როგორ გეგმავდა მომავალში აღნიშნული მიწის ნაკვეთის გამოყენებას. არამედ სასამართლოს აინტერესებს საკითხი იმის თობაზე, თუ ქონების რა დანიშნულებით გამოყენება შეიძლება იყოს ყველაზე მეტად სარფიანი. საქმე გუდვინი წყალკანალის წინააღმდეგ, საკუთარი ვაგონების განთავსებისათვის რკინიგზის კომპანია ითხოვდა წყალკანალის კუთვნილი წყლის არხის გადაცემას. ოჰაიოს უზენაესმა სასამართლომ განაცხადა: წყლის კომპანიისათვის გადასახდელი თანხის ოდენობა იანგარიშება არა იმ სარგებლით, რასაც კომპანია არხში წყლის გატარებით იღებს, არამედ ზოგადად იმ სარგებლით რაც არხის ყველანაირი გამოყენებიდან შეიძლება მომდინარეობდეს. საქმე იანგი ჰარისონის წინააღმდეგ ჩამორთმეული იქნა მიწის ნაკვეთი იმისათვის, რომ მასზე ხიდის საყრდენი ყოფილიყო განთავსებული. ჯორჯიის უზენაესმა სასამართლომ განაცხადა: ჩამორთმეული მიწის ნაკვეთის ღირებულების განსაზღვრისას მხედველობაში არ მიიღება მხოლოდ სასოფლო-სამეურნეო დანიშნულებიდან მიღებული სარგებელი (ჩამორთმევის მომენტისათვის მიწაზე სასოფლო-სამეურნეო საქმიანობა ხორციელდებოდა), არამედ გათვალისწინებული უნდა იქნეს ასევე საზოგადოებრივი საჭიროებისათვის ქონების მიმდინარე და პერსპექტიული გამოყენების შესაძლებლობა. ამიტომ მესაკუთრისათვის ასანაზღაურებელი კომპენსაციის განსაზღვრისას მხედველობაში უნდა იქნეს მიღებული ადგილის ხიდად გამოყენებიდან მომდინარე სარგებელიც.

 

ამგვარად, სადავო ნორმით, ქსელის მფლობელის აქტივების ღირებულების განსაზღვრის კრიტერიუმი უნდა იყოს, არა ქონების წმინდა საბალანსო ღირებულება, არამედ აქტივების საბაზრო ღირებულება. აქტივების საბაზრო ღირებულების განსაზღვრაში მონაწილეობა უნდა მიიღოს არა მხოლოდ გაზის მილმა, ჩამკეტმა, ან სხვა ინფრასტრუქტურამ, არამედ, პეტერსონის საქმის მსგავსად, ის დანაზოგი, რასაც განაწილების ლიცენზიანტი აკეთებს იმით, რომ საკუთარი ინფრასტრუქტურის მოწყობის ნაცვლად, იყენებს სხვის ინფრასტრუქტურას აბონენტებისათვის გაზის მისაწოდებლად. ამას გარდა, საბაზრო ფასის განსაზღვრისას მხედველობაში უნდა მიღებული, რა ტიპის სხვა საქმიანობის წარმოებაში ეშლება ხელი მესაკუთრეს იმის გამო, რომ მის კუთვნილ ქსელში გადის ბუნებრივი აირი (მესაკუთრეს შესაძლოა არ ჰყოფნის ქსელში არსებული ბუნებრივი აირი კომერციული საქმიანობისათვის). აქვე მხედველობაში უნდა იქნეს მიღებული ის შემოსავალი, რასაც ქსელის მფლობელი მიიღებდა თავად რომ ყოფილიყო განაწილების ლიცენზიანტი: ეყიდა ბუნებრივი აირი და ეს უკანასკნელი მიეწოდებინა ამჟამად ,,ყაზტრანსგაზ-თბილისის“ მომხმარებლებისათვის.

 

,,ელექტროენერგეტიკისა და ბუნებრივი აირის შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-2 მუხლის ,,ზ“ და 41-ე მუხლის პირველი პუნქტის საფუძველზე, განაწილების ლიცენზიას გასცემს ენერგეტიკისა და წყალმომარაგების მარეგულირებელი ეროვნული კომისია. ამავე კანონის მე-2 მუხლის ,,კ“ ქვეპუნქტის საფუძველზე განაწილების ლიცენზიატი ტრანსპორტირების ლიცენზიატიდან ბუნებრივ აირს იღებს მიწოდების პუნქტიდან. თავის მხრივ, აღნიშნული მუხლის ,,ქ“ ქვეპუნქტის თანახმად, ბუნებრივი აირი მიწოდების პუნქტში ხვდება ტრანპორტირების სისტემის მეშვეობით. ტრანსპორტირების სისტემა აკავშირებს მიღების პუნქტს მიწოდების პუნქტთან. ტრანსპორტირების სისტემაში იგულისხმება ყველა მილი, რომლითაც ბუნებრივი აირი აღწევს განაწილების ლიცენზიანტამდე. ამგვარად, იმისათვის, რომ სუბიექტმა მიიღოს განაწილების ლიცენზია, მას უნდა ჰქონდეს კავშირი ტრანსპორტირების სისტემასთან. ამგვარი, კავშირის გარეშე, სუბიექტის პოტენციური შესაძლებლობა - იყოს განაწილების ლიცენზიანტი - თეორიულია და განაწილების ლიცენზიანტად ქცევის პოტენციური შესაძლებლობა კომპენსაციის ოდენობის განსაზღვრისას არ უნდა იყოს მხედველობაში მიღებული. თუმცა ქვეყნის მასშტაბით ქსელის ზოგიერთ მფლობელს შეიძლება ჰქონდეს ტრანსპორტის სისტემასთან ამგვარი კავშირი, სხვა ქსელის მფლობელს არა. ამ გარემოების გათვალისწინებით, მარეგულირებელმა კომისიამ ინდივივიდუალურად ყველა ქსელის მფლობელთან დაკავშირებით უნდა იმსჯელოს, რამდენად აქვთ მათ თავად განაწილების ლიცენზიატის მოვალეობის განხორციელების რეალური შესაძლებლობა.

 

რაც ყველაზე მნიშვნელოვანია, შესაძლოა ქსელის მესაკუთრე აწარმოებდეს სამეწარმეო საქმიანობას და მას სჭირდებოდეს დიდი მოცულობის ბუნებრივი აირის მოხმარება. თუმცა მესაკუთრის ქსელით სხვა მომხმარებლების დაკმაყოფილება, შეუძლებელს ხდიდეს ან მნიშვნელოვნად ართულებდეს სამეწარმეო საქმიანობას. ამიტომ ამ სამეწარმეო საქმიანობის განხორციელების შეუძლებლობაც, უნდა იყოს მხედველობაში მიღებული კომპენსაციის ოდენობის გამოანგარიშებისას.

 

ამგვარად, გატარების საფასურის გამოანგარიშებაში მონაწილეობა უნდა მიიღოს არა გატარების მომსახურებაში მონაწილე აქტივების საბალანსო (ისტორიულმა) ღირებულებამ, არამედ მისმა საბაზრო ღირებულებამ. ვინაიდან საბაზრო ღირებულების ფაქტორი არ არის გათვალისწინებული გატარების საფასურის ფასწარმოქმნისას, სადავო ნორმები ეწინააღმდეგება კონსტიტუციის 21-ე მუხლის პირველ და მეორე პუნქტებს