საქართველოს სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის 268-ე მუხლის პირველი ნაწილის „ზ“ ქვეპუნქტის კონსტიტუციურობა საქართველოს კონსტიტუციის 21-ე მუხლის პირველ პუნქტთან მიმართებით.

საქართველოს სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის 268-ე მუხლი ადგენს კანონიერ ძალაში შეუსვლელი გადაწყვეტილებების დაუყოვნებლივ აღსრულების შესაძლებლობას. აღნიშნული მუხლის პირველი ნაწილი შეიცავს იმ კატეგორიების ჩამონათვალს, რომელთა შესახებ გამოტანილი გადაწყვეტილება შეიძლება დაუყოვნებლივ აღსასრულებლად მიექცეს. კერძოდ:

„1. სასამართლოს შეუძლია მხარეთა თხოვნით მთლიანად ან ნაწილობრივ დაუყოვნებლივ აღსასრულებლად გადასცეს გადაწყვეტილებები:

ა) ალიმენტის მიკუთვნების შესახებ;

ბ) დასახიჩრებით ან ჯანმრთელობის სხვა დაზიანებით, აგრეთვე მარჩენალის სიკვდილით გამოწვეული ზიანის ასანაზღაურებლად გადასახადების დაკისრების შესახებ;

გ) მუშაკისათვის არა უმეტეს 3 თვის ხელფასის მიკუთვნების შესახებ;

დ) უკანონოდ დათხოვნილი ან გადაყვანილი მუშაკის სამუშაოზე აღდგენის შესახებ;

ე) ამოღებულია (13.07.2006 #3435)

ვ) თამასუქისა და ჩეკის თაობაზე გამოტანილი გადაწყვეტილებები;

ზ) ყველა სხვა საქმეზე, თუ განსაკუთრებულ გარემოებათა გამო გადაწყვეტილების აღსრულების დაყოვნებამ შეიძლება გადამხდევინებეს მნიშვნელოვანი ზიანი მიაყენოს, ან თუ გადაწყვეტილების აღსრულება შეუძლებელი აღმოჩნდება.“

როგორც ზემოხსენებული ნორმიდან აშკარად იკვეთება, კანონიერ ძალაში შეუსვლელი გადაწყვეტილების დაუყოვნებლივ აღსრულების შესაძლებლობის კანონმდებლის მიერ შექმნა მნიშვნელოვანწილად სოციალურ მიზნებს ემსახურება. გასაგებია კანონმდებელის ლოგიკა და ლეგიტიმური მიზანი, როდესაც იცავს განსაცდელში მყოფ ისეთი პირების ინტერესებს, როგორიცაა ალიმენტის მომთხოვნი მოსარჩელე, მარჩენალის სიკცდილით გამოწვეული ზიანის ანაზღაურების მომთხოვნი მოსარჩელე, აგრეთვე ის მუშაკი, რომელსაც მისაღები აქვს ხელფასი. ცხადია, თუ კანონი ასეთ შესაძლებლობას გამორიცხავდა, ჩვენი თანამოქალაქეები შესაძლოა აღმოჩენილიყვნენ შიმშილის და/ან ჯანმრთელობის დაზიანების საფრთხის წინაშე. ასეთი საფრთხე წარმოიშობოდა, თუ არაკეთილსინდისიერი მოპასუხე შეეცდებოდა გაეხანგრძლივებინა სამართალწარმოება, გაასაჩივრებდა რა მის წინააღმდეგ მიღებულ გადაწყვეტილებას, რითაც აუცილებელი ეკონომიკური უზრუნველყოფის გარეშე დატოვებდა მოსარჩელეს. ვფიქრობთ, კანონის ასეთი მიზანი სრულიად ლეგიტიმურია, ქმნის რა გარკვეულ გარანტიებს იმ საფრთხის თავიდან ასაცილებლად, რის წინაშეც ჩვენი თანამოქალაქეები შეიძლება აღმოჩდნენ. მნიშვნელოვანია ისიც, რომ საქართველოს სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის 268-ე მუხლის პირველი ნაწილის „ა-ვ“ პუნქტები ზუსტად და არაორაზროვნად განსაზღვრავს, თუ რომელი გადაწყვეტილებები შეიძლება დაუყოვნებლივ აღსასრულებლად მიექცეს.

ამავდროულად კანონი შეიცავს ძალზე ზოგად და ფართო ნორმას, რომელიც მოსამართლეს აძლევს პრაქტიკულ შესაძლებლობას ნებისმიერ საქმზე გამოტანილი და კანონიერ ძალაში არშესული (ხშირ შემთხვევაში ზემდგომ ინსტანციაში გასაჩივრებული) გადაწყვეტილება მიექცეს დაუყოვნებლივ აღსასრულებლად.

მიგვაჩნია, რომ ასეთი ზოგადი ნორმა არ შეესაბამება საქართველოს კონსტიტუციის 21-ე მუხლის პირველ პუნქტს, ვინაიდან ქმნის საქართველოს კონსტიტუციით დაცული საკუთრების უფლების ხელყოფის რეალურ საფრთხეს.

კერძოდ, თბილისის საქალაქო სასამართლოში დაწყებულია სამოქალაქო დავა, რომელშიც შპს „ფოთის მარცვლეულის ტერმინალი“ არის ერთ-ერთი მოპასუხე. დავის საგანია რამდენიმე მილიონი აშშ დოლარის ღირებულების უძრავ ქონებაზე საკუთრების უფლება, აგრეთვე - მოპასუხეთათვის თანხის დაკისრება (იხ. 2014 წლის 29 ოქტომბრის სარჩელი). აღნიშნული უძრავი ქონება, წინამდებარე სარჩელის წარდგენის მომენტში საკუთრების უფლებით ეკუთვნის შპს „ფოთის მარცვლეულის ტერმინალს“ (იხ. ამონაწერი საჯარო რეესტრიდან). პირველი ინსტანციის სასამართლოს მიერ 2015 წლის 14 აგვისტოს გამოტანილი იქნა ნაწილობრივი გადაწყვეტილება, რომლითაც დაკმაყოფილდა მოსარჩელის მოთხოვნა და დადგინდა, რომ შპს „ფოთის მარცვლეულის ტერმინალის“ საკუთრებაში არსებული უძრავი ნივთები (მიწა და მასზე მდგომი შენობა ნაგებობები) უნდა გადავიდეს მოსარჩელის საკუთრებაში (იხ. 2015 წლის 14 აგვისტოს სასამართლო სხდომის ოქმი). სასამართლოს აღნიშნული გადაწყვეტილება 2015 წლის 15 სექტემბერს სააპელაციო წესით გაასაჩივრა შპს „ფოთის მარცვლეულის ტერმინალმა“, აგრეთვე დანარჩენმა ოთხმა მოპასუხემ (იხ. სააპელაციო საჩივარი და მისი წარდგენის დასტური). მიუხედავად იმისა, რომ საქართველოს სამოქალაქო საპროცესო კოდექსი ადგენს დასაბუთებული გადაწყვეტილების მომზადების (სარეზოლუციო გადაწყვეტილების გამოცხადებიდან 14 დღე) და მხარეთათვის გადაცემის ვადას, აგრეთვე პირველი ინსტანციის სასამართლოში სააპელაციო საჩივრის შეტანის შემდეგ საჩივრისა და საქმის მასალების სააპელაციო სასამართლოში გაგზავნის ვადებს (არაუმეტეს 5 დღე), წინამდებარე კონსტიტუციური სარჩელის წარდგენის მომენტისათვის თბილისის საქალაქო სასამართლოს მოსამართლეს არც დასაბუთებული გადაწყვეტილება გადმოუცია ჩვენთვის და არც ჩვენ მიერ სააპელაციო გასაჩივრების ვადის არ გასვლის მიზნით წარდგენილი სააპელაციო საჩივარი გადაუგზავნია სააპელაციო სასამართლოში.

ამის პარალელურად, 2015 წლის 15 ოქტომბერს (პირველი ინსტანციის სასამართლოს მიერ გადაწყვეტილების გამოტანიდან 2 თვის შემდეგ) იმავე პირველი ინსტანციის სასამართლოს შუამდგომლობით მიმართა მოსარჩელემ (სს „ფოთის წისქვილქარხანა“) და საქართველოს სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის 268-ე მუხლის პირველი ნაწილის „ზ“ ქვეპუნქტის საფუძველზე მოითხოვა 2015 წლის 14 აგვისტოს გადაწყვეტილების დაუყოვნებლივ აღსრულება. აღნიშნული შუამდგომლობის განხილვა დაგეგმილია 2015 წლის 22 ოქტომბრის სხდომაზე.

მიგვაჩნია, რომ თუ მოსამართლე დააკმაყოფილებს მოსარჩელის შუამდგომლობას და დაუყოვნებლივ აღსასრულებლად მიაქცევს მის მიერვე 2015 წლის 14 აგვისტოს გამოტანილ გადაწყვეტილებას, დაირღვევა საქართველოს კონსტიტუციის 21-ე მუხლის პირველი პუნქტით გარანტირებული საკუთრების უფლება. შესაბამისად, მიგვაჩნია, რომ სადავო ნორმა ეწინააღმდეგება საქართველოს კონსტიტუციის 21-ე მუხლის პირველ პუნქტს. გარდა ამისა, სადავო ნორმა ეწინააღმდეგება ადამიანის უფლებათა ევროპული კონვენციის პირველი დამატებითი ოქმის პირველ მუხლს, რომლითაც გარანტირებულია ადამიანის უფლება, ისარგებლოს საკუთრებით, ყოველგვარი ხელშეშლის გარეშე.

მიგვაჩნია, რომ სადავო ნორმით ხდება ჩვენი კომპანიის საკუთრების უფლებაში გაუმართლებელი ჩარევა, რადგან მესაკუთრეს აღარ რჩება რაიმე სამართლებრივი მექანიზმი, დაიცვას საკუთრება მისი ნების საწინააღმდეგოდ განკარგვის შემთხვევაში. ერთადერთი სამართლებრივი ინსტრუმენტი, რაც პირველი ინსტანციის სასამართლოს გადაწყვეტილების გასაჩივრებაში გამოიხატება, უუნარო ხდება, ვინაიდან იმ გადაწყვეტილების გამომტან მოსამართლეს, რომლის გადაწყვეტილებაც გასაჩივრებულია, ხელთ უპყრია ბერკეტი დაუყოვნებლივ აღსასრულებლად მიაქციოს გასაჩივრებული გადაწყვეტილება. შედეგად ჩვენი კომპანიის საკუთრებაში არსებული უძრავი ქონება გადავა მოსარჩელის საკუთრებაში, რის შემდეგაც მოსარჩელეს შეეძლება შეუზღუდავად განკარგოს უძრავი ნივთი, ხოლო განკარგვის შედეგად ქონების ახალი შემძენი გახდება კეთილსინდისირეი შემძენი, რის გამოც შპს „ფოთის მარცვლეულის ტერმინალისათვის“ შეუძლებელი იქნება საკუთრების უფლების „დაბრუნება“ იმ შემთხვევაშიც კი, თუ ზემდგომი ინსტანციის სასამართლო გააუქმებს პირველი ინსტანციის სასამართლოს გადაწყვეტილებას. ამ უკანასკნელ შემთხვევაში ჩვენ გვექნება შესაძლებლობა ზიანის ანაზღაურება მოვთხოვოთ მოსარჩელეს, ხოლო ახალი მესაკუთრისგან ვერ შევძლებთ ქონების გამოთხოვას (კეთილსინდისიერი შემძენის უფლებების შესახებ იხ. საქართველოს უზენაესი სასამართლოს 2014 წლის 16 იანვრის გადაწყვეტილება საქმეზე #ას-189-182-2013). შესაბამისად, სადავო ნორმის არსებობის პირობებში ერთი მოსამართლის ნებით, შესაძლოა სამუდამოდ დავკარგოთ საკუთრების უფლება მრავალმინიონიან უძრავ ქონებაზე.

საქართველოს კონსტიტუციის 21-ე მუხლის პირველი პუნქტი განამტკიცებს საკუთრების, მისი შეძენის, გასხვისების ან მემკვიდრეობით მიღების საყოველთაო უფლებას. ცნობილია, რომ დემოკრატიული საზოგადოების არსებობა მნიშვნელოვნად არის დამოკიდებული საკუთრების, როგორც ბუნებითი უფლების არსებობაზე. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2007 წლის 2 ივლისის N1/2/384 გადაწყვეტილებაში საქმეზე „საქართველოს მოქალაქეები – დავით ჯიმშელეიშვილი, ტარიელ გვეტაძე და ნელი დალალიშვილი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“ აღნიშნულია, რომ „საკუთრების უფლება ადამიანის არა მარტო არსებობის ელემენტარული საფუძველია, არამედ უზრუნველყოფს მის თავისუფლებას, მისი უნარისა და შესაძლებლობების ადეკვატურ რეალიზაციას, ცხოვრების საკუთარი პასუხისმგებლობით წარმართვას. ყოველივე ეს კანონზომიერად განაპირობებს ინდივიდის კერძო ინიციატივებს ეკონომიკურ სფეროში, რაც ხელს უწყობს ეკონომიკური ურთიერთობების, თავისუფალი მეწარმეობის, საბაზრო ეკონომიკის განვითარებას, ნორმალურ, სტაბილურ სამოქალაქო ბრუნვას.“

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2008 წლის 19 დეკემბრის #1/2/411 გადაწყვეტილებაში საქმეზე: „შპს “რუსენერგოსერვისი”, შპს “პატარა კახი”, სს “გორგოტა”, გივი აბალაკის ინდივიდუალური საწარმო “ფერმერი” და შპს “ენერგია” საქართველოს პარლამენტისა და საქართველოს ენერგეტიკის სამინისტროს წინააღმდეგ“ აღნიშნულია: .„...გადაუჭარბებლად შეიძლება ითქვას, რომ საკუთრებაში ვლინდება ადამიანი როგორც მეწარმე სუბიექტი ... საქართველოს კონსტიტუციის 21-ე მუხლის დაცვის სუბიექტია კერძო პირთა საკუთრება, როგორი ფუნქციური დატვირთვაც არ უნდა ჰქონდეს მას, სამეწარმეო საქმიანობის განსახორციელებლად იქნება გამოყენებული თუ არასამეწარმეო მიზნებისათვის. საკუთრება უპირობოდ დაცული ფასეულობაა, იმის მიუხედავად, თუ რა ღირებულების მფლობელობაა სახეზე და რა სოციალური ტვირთის მატარებელია იგი“.

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2007 წლის 18 მაისის N2/1-370,382,390,402,405 გადაწყვეტილებაში საქმეზე „საქართველოს მოქალაქეები - ზაურ ელაშვილი, სულიკო მაშია, რუსუდან გოგია და სხვები და საქართველოს სახალხო დამცველი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“ აღნიშნულია, რომ „…საკუთრება არის ინსტიტუტი, რომელიც სახელმწიფოს ეკონომიკურ საფუძველს წარმოადგენს. საკუთრების უფლების დაცვა უცხოა ტოტალიტარული სახელმწიფოსათვის, ხოლო დემოკრატიული, სამართლებრივი და სოციალური სახელმწიფოსათვის სასიცოცხლოდ აუცილებელია, ერთი მხრივ, საკუთრების, როგორც ინსტიტუტის კონსტიტუციურ-სამართლებრივი გარანტირება, ხოლო, მეორე მხრივ – მესაკუთრისათვის, როგორც სუბიექტისათვის უფლების სამართლებრივი დაცვის საკმარისი საშუალებების მინიჭება, მისი ხელშეწყობისა და უზრუნველყოფის გარანტიების შექმნა“.

ცხადია, ვაცნობიერებთ, რომ საკუთრება არ არის აბსოლუტური და შეუზღუდავი უფლება, რომ კანონმდებელი უფლებამოსილია, კონსტიტუციურსამართლებრივი ნორმებისა და პრინციპების დაცვით, დაადგინოს ნორმები, რომლებიც განსაზღვრავს საკუთრების შინაარსსა და ფარგლებს. ამავე დროს კანონმდებლობა, რომელიც საკუთრების შესაძლო შეზღუდვას უკავშირდება, უნდა იყოს მკაცრად რეგლამენტირებული, შეესაბამებოდეს კონსტიტუციის 21-ე მუხლით დადგენილ სტანდარტებს. დაუშვებელია საკუთრების შინაარსის ისეთი რეგულირება, რომელიც დააზიანებს უფლების არსს და საფუძველს გამოაცლის უფლების არსებობას.

საქართველოს სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის 268-ე მუხლის პირველი ნაწილის „ა-ვ“ ქვეპუნქტებისაგან განსხვავებით, გაურკვეველია სადავო ნორმის ლეგიტიმური მიზანი. თუ „ა-ვ“ პუნქტების შემთხვევაში ცალსახაა კანონმდებლის მიზანი დაიცვას საზოგადოების გარკვეული ჯგუფების სოციალური ინტერესები, სადავო ნორმის შემთხვევაში არანაირი მიზანი არ იკვეთება. პირიქით სადავო ნორმა ფართო შესაძლებლობებს აძლევს ერთ ინდივიდს, ერთ მოსამართლეს სამუდამოდ ხელყოს კონსტიტუციით გარანტირებული საკუთრების უფლება. მიუხედავად სასამართლო ხელისუფლებისადმი ჩვენი ღრმა პატივისცემისა, ბუნებრივია, არსებობს საფრთხე, სადავო ნორმით მინიჭებული ფართო უფლებამოსილებით ისარგებლოს რომელიმე არაკეთილსინდისიერმა ან თუნდაც ნაკლებკვალიფიციურმა მოსამართლემ, რის შედეგადაც მესაკუთრე სამუდამოდ დაკარგავს საკუთრების უფლებას, თანაც იმ შემთხვევაშიც კი, თუ ზემდგომი ინსტანციის სასამართლო(ები) გააუქმებს ამ მოსამართლის გადაწყვეტილებას. რომელიმე მოხელის, მათ შორის მოსამართლის, არაკეთილსინდისიერი მოქმედება, თავისთავად, წარმოადგენს ნებისმიერი პირის ბუნრბრივ და გარდაუვალ რისკს. სწორედ ასეთი რისკის დასაზღვევად კონსტიტუციის მოთხოვნაა, რომ საკუთრების უფლების შეზღუდვის შესაძლებლობა დაშვებული იყოს მხოლოდ აუცილებელი საზოგადოებრივი საჭიროებისადმი ვიწროდ მიზანმიმართული შეზღუდვის არსებობის შემთხვევაში. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2012 წლის 26 ივნისის №3/1/512 გადაწყვეტილებაში საქმეზე „დანიის მოქალაქე ჰეიკე ქრონქვისტი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“ მითითებულია: „საკუთრების კონსტიტუციური უფლების შეზღუდვისთვის საჭიროა აუცილებელი საზოგადოებრივი საჭიროებით განპირობებული შეზღუდვის წესის კანონით რეგლამენტირება. სწორედ აუცილებელი საზოგადოებრივი საჭიროების არსებობა იძლევა საკუთრების უფლების შეზღუდვის კონსტიტუციურ-სამართლებრივ ლეგიტიმაციას. ამასთანავე, საკუთრების უფლების შეზღუდვისას კანონმდებელმა საჯარო ინტერესის შემადგენელი კომპონენტები თითოეულ შემთხვევაში ნათლად და მკაფიოდ უნდა ჩამოაყალიბოს. მხოლოდ ამგვარი მიდგომის შედეგად არის შესაძლებელი ჩარევის თანაზომიერების დაცვა. დაუშვებელია უფლების უფრო მეტად შეზღუდვა, ვიდრე ამას თითოეულ, ცალკე აღებულ შემთხვევაში მოითხოვს საჯარო ინტერესი“.

ამდენად, ნებისმიერ კანონში, რომელიც შესაძლებელს ხდის საკუთრების უფლება შეიზღუდოს, ცალსახად, მკაფიოდ და არაორაზროვნად უნდა იყოს გაწერილი კონკრეტული შემთხვევები, რა დროსაც შესაძლებელი იქნება საკუთრების უფლების შეზღუდვა. სადავო ნორმის შემთხვევაში კი, სადავო რეგულაცია იმდენად ზოგადი და ფართოა, ხოლო სიტყვები „ყველა სხვა საქმეზე“ მოსამართლეს მოქმედების იმხელა შესაძლებლობას ანიჭებს, რომ კონსტიტუციით გარანტირებული უფლება ყოვლად დაუცველი ხდება. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2007 წლის 18 მაისის გადაწყვეტილებაში N2/1-370,382,390,402,405 საქმეზე „საქართველოს მოქალაქეები - ზაურ ელაშვილი, სულიკო მაშია, რუსუდან გოგია და სხვები და საქართველოს სახალხო დამცველი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“ მითითებულია: „კანონმდებელი უფლებამოსილია, კონსტიტუციურ-სამართლებრივი ნორმებისა და პრინციპების დაცვით, დაადგინოს ნორმები, რომლებიც განსაზღვრავს საკუთრების შინაარსსა და ფარგლებს. საკუთრება არის კანონმდებლის მიერ დეფინირებადი უფლება. ამას მით უფრო მეტი მნიშვნელობა აქვს, რაც უფრო დიდია საკუთრების ობიექტის სოციალური დატვირთვა, მისი ბუნებიდან და თავისებურებებიდან გამომდინარე“.

მიგვაჩნია, რომ სადავო ნორმით დადგენილი რეგულირება წარმოადგენს ჩარევას კონსტიტუციის 21-ე მუხლით დაცულ საკუთრების უფლებაში. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2012 წლის 26 ივნისის №3/1/512 გადაწყვეტილებაში საქმეზე „დანიის მოქალაქე ჰეიკე ქრონქვისტი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“ აღნიშნულია, რომ „საკუთრების უფლება, რომელიც კანონმდებლის მიერ განსაზღვრებად უფლებას წარმოადგენს, კანონმდებლის მიერ საკუთრების შინაარსისა და ფარგლების განსაზღვრის შედეგად არ უნდა გადაიქცეს უფლებად, რომელიც უმეტესწილად სწორედ საკანონმდებლო რეგულირებაზე იქნება დამოკიდებული. საბოლოო ჯამში, თავიდან უნდა იქნეს აცილებული დაცული სფეროს ძირითადი არსის გამოფიტვა“.

ყოველივე ზემოაღნიშულის გათვალისწინებით მიგვაჩნია, რომ სადავო ნორმა არ შეესაბამება საქართველოს კონსტიტუციის 21-ე მუხლის პირველ პუნქტს; მასში არ ჩანს კანონმდებლის ლეგიტიმური მიზნები, ხოლო ასეთი მიზნების არსებობის შემთხვევაშიც კი ეს ნორმა არ წარმოადგენს ლეგიტიმური მიზნების მიღწევის თანაზომიერ საშუალებას, რამეთუ არ ადგენს სამართლიან ბალანსს საკუთრების უსაფუძვლოდ ხელყოფისაგან დაცვის კუთხით. შესაბამისად საქართველოს სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის 268-ე მუხლის პირველი ნაწილის „ზ“ ქვეპუნქტი არაკონსტიტუციურად უნდა იქნას ცნობილი.