კოლეგიის შემადგენლობა:

ბესიკ ლოლაძე - სხდომის თავმჯდომარე, მომხსენებელი მოსამართლე

ოთარ სიჭინავა - წევრი

ჯონი ხეცურიანი - წევრი

სხდომის მდივანი: დარეჯან ჩალიგავა

საქმის დასახელება: საქართველოს მოქალაქე შოთა ბერიძე და სხვები საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ

დავის საგანი: „სახელმწიფო ქონების პრივატიზების შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-12 მუხლის მე-6 პუნქტის სიტყვების „აჭარის ავტონომიური რესპუბლიკის ტერიტორიაზე“ კონსტიტუციურობა საქართველოს კონსტიტუციის მე-14 და 31-ე მუხლებთან მიმართებით

საქმის განხილვის მონაწილენი: მოსარჩელე მარინე ბედოშვილი; მოსარჩელეთა წარმომადგენელი დავით ჯალაბაძე; მოპასუხის - საქართველოს პარლამენტის წარმომადგენლები ბათარ ჩანქსელიანი და ლევან კასრაძე

I

1. №392 კონსტიტუციური სარჩელი საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოში შემოტანილია 2006 წლის 22 ივნისს. მოსარჩელეები შოთა ბერიძე, ნადეჟდა მელიქიშვილი, ასმათ სირბილაძე და სხვები (სულ 67 მოსარჩელე) არიან სხვადასხვა შეზღუდული პასუხისმგებლობის საზოგადოებებში, წიგნით ვაჭრობის სფეროში მოქმედ საწარმოებში დასაქმებული პირები.

2. №392 კონსტიტუციური სარჩელი 2006 წლის 31 ივლისის №1/5/392 საოქმო ჩანაწერით, იმ ნაწილში, რომელიც შეეხებოდა სადავო ნორმის კონსტიტუციურობას საქართველოს კონსტიტუციის მე-14 და 31-ე მუხლებთან მიმართებით, არსებითად განსახილველად მიიღო საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს პირველმა კოლეგიამ. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს კოლეგიების შემადგენლობის განახლების შემდეგ, კონსტიტუციური სარჩელი არსებითად განსახილველად გადაეცა საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს მეორე კოლეგიას. მეორე კოლეგიის მიერ №392 კონსტიტუციური სარჩელის არსებითი განხილვა გაიმართა 2007 წლის 22 ოქტომბრისა და 3 დეკემბრის სხდომებზე.

3. დავის საგანი არის „სახელმწიფო ქონების პრივატიზების შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-12 მუხლის მე-6 პუნქტის სიტყვების „აჭარის ავტონომიური რესპუბლიკის...“ კონსტიტუციურობა საქართველოს კონსტიტუციის მე-14 და 31-ე მუხლებთან მიმართებით. „სახელმწიფო ქონების პრივატიზების შესახებ“ კანონის მე-12 მუხლის მე-6 პუნქტი ითვალისწინებდა აჭარის ავტონომიური რესპუბლიკის ტერიტორიაზე ვაჭრობის, საზოგადოებრივი კვებისა და საყოფაცხოვრებო მომსახურების პროფილის მცირე საწარმოების, რომელთა საბალანსო ღირებულება არ აღემატებოდა 100 000 ლარს, მიყიდვას ამ საწარმოებში დასაქმებულ პირებზე პირდაპირი მიყიდვის წესით. ამ მცირე საწარმოების გასაყიდი ფასი განისაზღვრებოდა პრივატიზაციის დღისათვის არსებული საბალანსო ღირებულების და ამ კანონის მიღების დროს მოქმედი ზონალური კოეფიციენტის მიხედვით.

4. 2007 წლის 11 ივლისს „სახელმწიფო ქონების პრივატიზების შესახებ“ კანონში შევიდა ცვლილებები. კანონის სათაური ჩამოყალიბდა შემდეგი რედაქციით: „სახელმწიფო ქონების და ადგილობრივი თვითმმართველი ერთეულის ქონების პრივატიზებისა და სარგებლობის უფლებით გადაცემის შესახებ“. ძალადაკარგულად ჩაითვალა კანონის მე-12 მუხლის მე-6 პუნქტი და თავისთავად, ის სიტყვებიც, რასაც ასაჩივრებდნენ მოსარჩელეები. „საკონსტიტუციო სამართალწარმოების შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-13 მუხლის მე-6 პუნქტის შესაბამისად, „საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ საქმის არსებითად განსახილველად მიღების შემდეგ სადავო აქტის გაუქმება ან ძალადაკარგულად ცნობა არ იწვევს საკონსტიტუციო სასამართლოში საქმის შეწყვეტას, თუ იგი ეხება საქართველოს კონსტიტუციის მეორე თავით აღიარებულ ადამიანის უფლებებსა და თავისუფლებებს.“ იქედან გამომდინარე, რომ მოსარჩელემ უარი არ განაცხადა სასარჩელო მოთხოვნაზე, სადავო ნორმის ძალადაკარგულად ცნობამ არ გამოიწვია საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოში №392 კონსტიტუციური სარჩელის არსებითი განხილვის შეწყვეტა.

5. მოსარჩელეთა წარმომადგენლის აზრით, სადავო ნორმა ეწინააღმდეგება საქართველოს კონსტიტუციას, რადგანაც ის ვრცელდება საქართველოს მხოლოდ ერთ კონკრეტულ რეგიონზე და არ მოქმედებს სახელმწიფოს დანარჩენ ტერიტორიაზე განლაგებულ მცირე საწარმოებში დასაქმებულ პირებზე. აჭარის ავტონომიური რესპუბლიკის ტერიტორიაზე განლაგებულ მცირე საწარმოებში დასაქმებულ პირებთან მიმართებით არათანაბარ, დისკრიმინირებულ მდგომარეობაშია ჩაყენებული საწარმოებისა და საპრივატიზებო უძრავი ქონების შეძენის მსურველი საქართველოს დანარჩენი მოსახლეობა, მათ შორის, მოსარჩელეებიც. მოსარჩელეები პრინციპულად უჭერენ მხარს პრივატიზებისას გარკვეული შეღავათებისა თუ პრივილეგიების დაწესებას საწარმოთა შრომითი კოლექტივებისათვის, მაგრამ ამ დროს ზედმიწევნით უნდა იყოს დაცული თანასწორუფლებიანობის პრინციპი და შეღავათიანი პირობები საქართველოს მთელ ტერიტორიაზე უნდა გავრცელდეს.

მოსარჩელე მხარე მიიჩნევს, რომ სადავო აქტით დარღვეულია კონსტიტუციით გარანტირებული თანასწორობის, კერძოდ კი - საცხოვრებელი ადგილის მიხედვით თანასწორობის უფლება. მოსარჩელეთა წარმომადგენლის განცხადებით, არასწორია მოპასუხის წარმომადგენლების შეხედულება იმის თაობაზე, რომ საქართველოს კონსტიტუციის მე-14 მუხლში ჩამოთვლილი ნიშნები, რომელთა მიხედვით დისკრიმინაცია აკრძალულია, ამომწურავია. დისკრიმინაცია უფრო ფართოდ უნდა იქნეს გაგებული და ტერმინის „ამომწურავი“ გამოყენება კონსტიტუციასთან მიმართებით უხერხულიც კი არის. გარდა ამისა, საცხოვრებელი ადგილი, კონსტიტუციურსამართლებრივი თვალსაზრისით, უფრო ფართოდ უნდა იქნეს გაგებული, ვიდრე უბრალოდ ის ადგილი, რომელსაც ადამიანი ირჩევს საცხოვრებლად. შესაძლებელია, სადავო ნორმის მიღებისას კანონმდებელი მიზნად არ ისახავდა საქართველოს მოქალაქეთა არათანაბარ მდგომარეობაში ჩაყენებას, მაგრამ შედეგის მიხედვით სწორედ ასეთი მდგომარეობა შეიქმნა. არათანასწორ პირობებში აღმოჩნდა ადამიანების დიდი ჯგუფი და კონსტიტუციამ სწორედ ამისგან უნდა დაიცვას მოქალაქეები. სადავო ნორმის მიერ დადგენილი საკანონმდებლო რეგულირება არ იყო დასაბუთებული, გონივრული და მიზანშეწონილი.

მოსარჩელეთა წარმომადგენელს მიაჩნია, რომ საქართველოს კონსტიტუციის 31-ე მუხლი ადამიანის ძირითად უფლებას ადგენს. იქედან გამომდინარე, რომ სადავო ნორმა შეღავათებს უწესებს პირთა გარკვეულ წრეს, ამ პირებს ეძლევათ გარკვეული უპირატესობა და პერსპექტივები სოციალურ-ეკონომიკური განვითარების თვალსაზრისით, რადგანაც სოციალურ-ეკონომიკური განვითარების პროცესი მნიშვნელოვანწილად არის დაკავშირებული საკუთრებასთან მიმართებით გარკვეული შეღავათების გავრცელებასთან. ასეთი შეღავათების დაწესება, ერთის მხრივ მისასალმებელია, რადგანაც ეს გამომდინარეობს საქართველოს კონსტიტუციის 31-ე მუხლის არსიდან, მაგრამ ეს არ უნდა მოხდეს კანონის წინაშე თანასწორობის პრინციპის დარღვევით.

მოსარჩელეთა წარმომადგენლის აზრით, სადავო ნორმის კონსტიტუციასთან შესაბამისობაში მოყვანის მიზნით, „ამ ნორმიდან ამოღებულ უნდა იქნას სიტყვები: „აჭარის ავტონომიური რესპუბლიკის“ და მათ ნაცვლად ჩაიწეროს სიტყვა „საქართველოს“, რაც უზრუნველყოფს საქართველოს მოსახლეობის, კერძოდ, ამ ნორმით გათვალისწინებული კატეგორიის მცირე საწარმოებში დასაქმებული პირებისათვის (მათ შორის, მოსარჩელეებისათვის) სახელმწიფო ქონების პირდაპირი მიყიდვის წესის თანაბრად გამოყენებას...“.

მოსარჩელეთა წარმომადგენელმა მიუთითა იმ ფაქტობრივ გარემოებებზე, რომლებიც, მისი ვარაუდით, ადასტურებს იმას, რომ სადავო ნორმის მოქმედება მოსარჩელეებზეც უნდა გავრცელებულიყო. მოსარჩელეებმა თავის დროზე ვერ ისარგებლეს საქართველოს რესპუბლიკის მინისტრთა კაბინეტის მიერ 1992 წლის 17 მარტს მიღებული დადგენილებით „საქართველოს რესპუბლიკაში სამეურნეო საქმიანობის დემონოპოლიზაციის ზოგიერთ ღონისძიებათა შესახებ“, საქართველოს რესპუბლიკის მთავრობის 1992 წლის 26 აგვისტოს №871 დადგენილებით „საქართველოს რესპუბლიკაში სამეურნეო საქმიანობის დემონოპოლიზაციის ზოგიერთ ღონისძიებათა შესახებ“ საქართველოს რესპუბლიკის მინისტრთა კაბინეტის 1992 წლის 17 მარტის №323 დადგენილების გამოყენების წესის შესახებ“, საქართველოს სახელმწიფოს მეთაურის 1995 წლის 20 ნოემბრის №487 ბრძანებულებით „თბილისის ტერიტორიაზე განლაგებული ადმინისტრაციული შენობა-ნაგებობების თბილისის მუნიციპალიტეტის საკუთრებაში გადაცემის შესახებ“. ამ ნორმატიული აქტების საფუძველზე, შრომითი კოლექტივის გადაწყვეტილების შესაბამისად, შესაძლებელი იყო განხორციელებულიყო წიგნით ვაჭრობის მაღაზიების, სადაც დასაქმებულები იყვნენ მოსარჩელეები, ჩამოყალიბება დამოუკიდებელ იურიდიულ პირებად და გასვლა სახელმწიფო გაერთიანებიდან „საქწიგნი“. დამოუკიდებელ იურიდიულ პირად ჩამოყალიბებულ საწარმოს განკერძოებული ქონების განსაზღვრისას უნდა გადასცემოდა მის სამეურნეო საქმიანობაში არსებული ძირითადი და საბრუნავი საშუალებები საბალანსო ღირებულებით. სხვა აქტივები და პასივები კი გაიყოფოდა მათში საწარმოს რეალური წილის პროპორციულად. ეს ნორმები არ იქნა შესრულებული მოსარჩელეებთან მიმართებაში. მათ, ასევე, ვერ მიიღეს მუნიციპალური ქონება შენობა-ნაგებობების სახით ქ. თბილისის მერიისაგან, რომელსაც საქართველოს სახელმწიფოს მეთაურის 1995 წლის 20 ნოემბრის №487 ბრძანებულებით, უფლება ჰქონდა გადაეწყვიტა მუნიციპალური ქონების პირდაპირი წესით მიყიდვის საკითხი. საქართველოს პრეზიდენტის 1997 წლის 29 დეკემბრის №776 ბრძანებულებით კი საერთოდ შეჩერდა აღნიშნული შენობა-ნაგებობების პრივატიზება. გარდა ამისა, მოსარჩელე მხარემ სასამართლო სხდომაზე დამატებითი მტკიცებულების სახით წარმოადგინა საქართველოს რესპუბლიკის ვიცე-პრემიერის 1994 წლის 23 აგვისტოს №453/65 რეზოლუცია საქართველოს რესპუბლიკის სახელმწიფო ქონების მართვის მინისტრისადმი, საქართველოს რესპუბლიკის სახელმწიფო ქონების მართვის სამინისტროს 1994 წლის 29 სექტემბრის №01-10/2824 წერილი საქართველოს რესპუბლიკის ვიცე-პრემიერისადმი, საქართველოს რესპუბლიკის სახელმწიფო ქონების მართვის სამინისტროს ქალაქ თბილისის მთავარი სამმართველოს უფროსის წერილი საქართველოს რესპუბლიკის სახელმწიფო ქონების მართვის მინისტრისადმი, საქართველოს წიგნის ვაჭრობის საბითუმო-საცალო გაერთიანების „საქწიგნი“ მმართველის წერილი საქართველოს რესპუბლიკის პრემიერ-მინისტრისადმი.

მოსარჩელეთა წარმომადგენელი ასკვნის, რომ მოსარჩელეების მიმართაც ისევე შეფერხდა პრივატიზების პროცესი, როგორც იმ პირთა მიმართ, რომლებზედაც ვრცელდება სადავო ნორმის მოქმედება და აქედან გამომდინარე, პრივატიზების შეღავათიანი რეჟიმი მოსარჩელეებზეც უნდა გავრცელებულიყო.

6. მოპასუხის წარმომადგენლები მიუთითებენ, რომ სადავო ნორმის მიღების ერთ-ერთი მიზეზი იყო აჭარის ავტონომიური რესპუბლიკის ტერიტორიაზე, არსებული პოლიტიკური სიტუაციიდან გამომდინარე, პრივატიზების პროცესის რეალურად განუხორციელებლობა. 2005 წლის სექტემბრიდან დაიწყო აჭარის ავტონომიური რესპუბლიკის ტერიტორიაზე არსებული სახელმწიფო ქონების პრივატიზება აუქციონის წესით. შეიქმნა საფრთხე, რომ ვაჭრობის, საზოგადოებრივი კვებისა და საყოფაცხოვრებო მომსახურების სფეროში არსებულ მცირე საწარმოებში დასაქმებული პირების კანონიერი ინტერესები ვერ იქნებოდა დაცული აუქციონის წესით პრივატიზებისას და საპრივატიზებო ობიექტს შეიძენდა ის პირი, რომელიც ყველაზე მაღალ ფასს გადაიხდიდა. რეალური იყო ამ საწარმოებში დასაქმებულ პირთა უმუშევრად დარჩენისა და სოციალური პრობლემების წარმოშობის საფრთხე.

კანონის წინაშე თანასწორობა არ გულისხმობს, რომ ყველანაირი განსხვავებული მოპყრობა წარმოადგენს დისკრიმინაციას. მოპასუხის წარმომადგენლებმა არგუმენტად მოიტანეს გაეროს ადამიანის უფლებათა კომიტეტის მოსაზრება, რომლის შესაბამისადაც, „განსხვავებული მოპყრობა, რომელიც ეფუძნება გონივრულ და ობიექტურ კრიტერიუმებს, არ წარმოადგენს აკრძალულ დისკრიმინაციას „სამოქალაქო და პოლიტიკური უფლებების შესახებ“ საერთაშორისო პაქტის 26-ე მუხლის მნიშვნელობით.“ ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოსა და საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს პრაქტიკიდან გამომდინარე, იმისათვის, რომ დისკრიმინაციული მოპყრობა იყოს სახეზე, აუცილებელია: 1. დიფერენცირებულად განიხილებოდეს ერთნაირი შემთხვევები გონივრული, ობიექტური საფუძვლებისა და კანონისმიერი მიზნის გარეშე ან 2. არ იყოს დაცული გონივრული თანაზომიერება მიზანსა და მიზნის მისაღწევად გამოსაყენებელ საშუალებებს შორის ან 3. (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს მიხედვით) არ იყოს უზრუნველყოფილი დიფერენცირებულობის თანაბარი დონე ერთსა და იმავე პირობებში მყოფი სუბიექტებისათვის.

სადავო ნორმის მიღების მიზანი იყო პირების ქონებრივი მდგომარეობის შენარჩუნება და გაუმჯობესება, კანონისმიერი და სოციალური სამართლიანობის მიღწევა და მწვავე სოციალური პრობლემის თავიდან აცილება. დაცულია თანაზომიერების პრინციპიც - სადავო ნორმაში არ შეინიშნება არც ერთი ელემენტი, რომელიც გვიჩვენებდა ამ ნორმის სხვაგვარ საჭიროებას, გარდა ზემოაღნიშნული მიზნებისა. სადავო ნორმა იყო დასახული მიზნის მიღწევის ყველაზე გამართლებული, ეფექტიანი და შედეგის მომტანი საშუალება. ასევე არ არის სახეზე დიფერენცირებულობის არათანაბარი დონე ერთსა და იმავე პირობებში მყოფი სუბიექტებისათვის. აქედან გამომდინარე, საქართველოს კონსტიტუციის მე-14 მუხლით უზრუნველყოფილი კანონის წინაშე თანასწორობის პრინციპი არ არის დარღვეული.

მოპასუხის წარმომადგენლები შესაგებელში მიუთითებენ, რომ საქართველოს კონსტიტუციის მე-14 მუხლი ამომწურავად ადგენს იმ ნიშნების ჩამონათვალს, რომელთა მიუხედავადაც ყველა თანასწორია კანონის წინაშე. ამ ნიშნებში არ არის საცხოვრებელი ადგილი, რომელზედაც აპელირებს მოსარჩელე მხარე. სინამდვილეში, სადავო ნორმის საფუძველზე განსხვავებული მოპყრობა განხორციელდა არა საცხოვრებელი, არამედ დასაქმების ადგილის მიხედვით, რაც პრინციპულად განსხვავდება საცხოვრებელი ადგილისაგან. თუმცა, სასამართლო სხდომაზე მოპასუხის წარმომადგენელმა განაცხადა, რომ მე-14 მუხლის ჩამონათვალის ამომწურავობაზე მსჯელობისას მოიყვანა სამეცნიერო ლიტერატურაში მითითებული მოსაზრება, თავად კი ეთანხმება მოსარჩელეთა წარმომადგენელს და მიაჩნია, რომ ჩამონათვალი აბსოლუტურად ამომწურავი არ არის.

რაც შეეხება, საქართველოს კონსტიტუციის 31-ე მუხლის დარღვევის საკითხს, სახელმწიფომ სადავო ნორმის მიღებით ხელი შეუწყო ქვეყნის ტერიტორიის თანაბარ სოციალურ-ეკონომიკურ განვითარებას და არა პირიქით. კანონმდებელმა გადაწყვიტა, რომ აჭარის ავტონომიური რესპუბლიკის მდგომარეობა პრივატიზების სფეროში გაეთანაბრებინა დანარჩენი საქართველოს მდგომარეობისათვის. მან მიიღო გარდამავალი ნორმა, რომელიც თავისი არსით აჭარის სოციალურ-ეკონომიკური მდგომარეობის დანარჩენი საქართველოს სოციალურ-ეკონომიკურ მდგომარეობასთან ამ კუთხით გათანაბრებას ემსახურებოდა.

ყოველივე ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, მოპასუხის წარმომადგენლები თვლიან, რომ სასარჩელო მოთხოვნა არის უსაფუძვლო და არ უნდა დაკმაყოფილდეს.

II

1. მოსარჩელე მხარის მტკიცებით, „სახელმწიფო ქონების პრივატიზების შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-12 მუხლის მე-6 პუნქტის სიტყვები „აჭარის ავტონომიური რესპუბლიკის ტერიტორიაზე“ ეწინააღმდეგება საქართველოს კონსტიტუციის მე-14 მუხლს. კერძოდ, მოსარჩელეები არიან ჩაყენებული კანონის წინაშე არათანასწორ მდგომარეობაში მათი საცხოვრებელი ადგილის მიხედვით. შესაბამისი ლეგიტიმური საფუძვლების გარეშე, მათზე არ გავრცელდა ის შეღავათები, რაც კანონმა დაუწესა აჭარის ავტონომიური რესპუბლიკის ტერიტორიაზე განლაგებულ ვაჭრობის, საზოგადოებრივი კვებისა და საყოფაცხოვრებო მომსახურების პროფილის მცირე საწარმოებში დასაქმებულ პირებს.

2. საქართველოს კონსტიტუციის მე-14 მუხლის თანახმად, „ყველა ადამიანი დაბადებით თავისუფალია და კანონის წინაშე თანასწორია განურჩევლად რასისა, კანის ფერისა, ენისა, სქესისა, რელიგიისა, პოლიტკური და სხვა შეხედულებებისა, ეროვნული, ეთნიკური და სოციალური კუთვნილებისა, წარმოშობისა, ქონებრივი და წოდებრივი მდგომარეობისა, საცხოვრებელი ადგილისა.“ საჭიროა ამ ფუძემდებლური კონსტიტუციური ნორმა-პრინციპის სრულყოფილი განმარტება, მასში ობიექტივირებული ნების არსის გაგება. საქართველოს კონსტიტუციის მე-14 მუხლი ადგენს არა მხოლოდ კანონის წინაშე თანასწორობის ძირითად უფლებას, არამედ კანონის წინაშე თანასწორობის ფუნდამენტურ კონსტიტუციურ პრინციპს. მისი მიზანია, უზრუნველყოს თანასწორობა კანონის წინაშე, არ დაუშვას არსებითად თანასწორის განხილვა უთანასწოროდ ან პირიქით. ამ მუხლში არსებული ნიშნების ჩამონათვალი, ერთი შეხედვით, გრამატიკული თვალსაზრისით, ამომწურავია, მაგრამ ნორმის მიზანი გაცილებით უფრო მასშტაბურია, ვიდრე მხოლოდ მასში არსებული შეზღუდული ჩამონათვალის მიხედვით დისკრიმინაციის აკრძალვა. საქართველოს კონსტიტუციის მე-14 მუხლი პირდაპირ არ ითვალისწინებს კანონის წინაშე ყველას თანასწორობას „დასაქმების ადგილის“ მიუხედავად, მაგრამ ეს თავისთავად გამომდინარეობს ამ ნორმის არსიდან და მისი მიზნებიდან. მხოლოდ ვიწრო გრამატიკული განმარტება გამოფიტავდა საქართველოს კონსტიტუციის მე-14 მუხლს და დააკნინებდა მის მნიშვნელობას კონსტიტუციურსამართლებრივ სივრცეში. აქედან გამომდინარე, საკონსტიტუციო სასამართლოს მიაჩნია, რომ კანონმდებლის მიერ პირთა გარკვეული ჯგუფისათვის მათი „დასაქმების ადგილის“ მიხედვით გარკვეული პრივილეგიების მინიჭება წარმოადგენს პოტენციურ ჩარევას საქართველოს კონსტიტუციის მე-14 მუხლით დაცულ სფეროში და ექვემდებარება კონსტიტუციურსამართლებრივ შემოწმებას.

3. პირთა წრე, რომელზედაც სადავო ნორმით დაწესებული შეღავათიანი საპრივატიზაციო რეჟიმის მოქმედება ვრცელდება, მოიცავს აჭარის ავტონომიურ რესპუბლიკაში ვაჭრობის, საზოგადოებრივი კვებისა და საყოფაცხოვრებო მომსახურების პროფილის მცირე საწარმოებში, რომელთა საბალანსო ღირებულება არ აღემატება 100 ათას ლარს, დასაქმებულ პირებს. როგორც საქმის მასალებიდან ირკვევა, მოსარჩელეებიც ამ ტიპის საწარმოებში, კერძოდ წიგნით ვაჭრობის პროფილის მცირე საწარმოებში არიან დასაქმებულები. სამართლებრივი თვალსაზრისით, ისინი არსებითად არ განსხვავდებიან აჭარის ავტონომიური რესპუბლიკის ტერიტორიაზე განთავსებულ მცირე საწარმოებში დასაქმებული პირებისაგან, გარდა დასაქმების ადგილისა. მოსარჩელეები მოექცეოდნენ სადავო ნორმის მოქმედების სფეროში, თუ არ იარსებებდა დათქმა ნორმის მოქმედების ტერიტორიულ საზღვრებთან დაკავშირებით. ამდენად, გასაჩივრებული ნორმით არსებითად თანასწორი სუბიექტები ჩაყენებულია სამართლებრივად არათანასწორ მდგომარეობაში. „სახელმწიფო ქონების პრივატიზების შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-12 მუხლის მე-6 პუნქტით, პრივატიზებისას ხელსაყრელი პირობები ექმნება პირთა გარკვეულ კატეგორიას იმ საწარმოთა განლაგების ადგილიდან გამომდინარე, სადაც ისინი არიან დასაქმებული. ამავე დროს, ანალოგიური საკანონმდებლო რეჟიმით არ სარგებლობენ საქართველოს ტერიტორიის დანარჩენ ნაწილში არსებულ იგივე ტიპის საწარმოებში დასაქმებული პირები.

4. თავიდანვე უნდა აღინიშნოს, რომ საფუძველს მოკლებულია მოსარჩელეთა წარმომადგენლის მიერ სასამართლო სხდომაზე წარმოდგენილ ახსნა-განმარტებაში გადმოცემული მოთხოვნა სადავო სიტყვების „აჭარის ავტონომიური რესპუბლიკის“ სიტყვებით „საქართველოს“ შეცვლის თაობაზე. მოსარჩელეს, „საკონსტიტუციო სამართალწარმოების შესახებ“ საქართველოს კანონის შესაბამისად, არ შეუძლია სასარჩელო მოთხოვნის გაზრდა. გარდა ამისა, ძალადაკარგულ ნორმაში ცვლილებების განხორციელება შეუძლებელია და ეს, ასევე, სცილდება საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს კომპეტენციას.

5. საქართველოს კონსტიტუციის მე-14 მუხლთან სადავო ნორმის შესაბამისობის შემოწმებისას გასარკვევია, ხომ არ არის სამართლებრივი შეღავათის დაწესება სხვადასხვა სუბიექტების კომპეტენცია. ამ შემთხვევაში, ნებისმიერი სამართლებრივი პრეტენზია საქართველოს კონსტიტუციის მე-14 მუხლის დარღვევასთან დაკავშირებით უსაფუძვლო იქნებოდა, რადგანაც თანასწორობის პრინციპი ზღუდავს საჯარო ხელისუფლების თითოეულ სუბიექტს მისი უფლებამოსილებების სფეროში. საქართველოს პარლამენტს, უმაღლეს წარმომადგენლობით ორგანოს, რომელიც კონსტიტუციის საფუძველზე ახორციელებს საკანონმდებლო ხელისუფლებას, სრული უფლება აქვს კანონით მოაწესრიგოს პრივატიზებასთან დაკავშირებული საკითხები ყოველგვარი ტერიტორიული შეზღუდვების გარეშე. აქედან გამომდინარე, პრივატიზებისას მოსარჩელეთათვის გარკვეული შეღავათების საკანონმდებლო დონეზე დადგენა, ისევე, როგორც ეს განახორციელა აჭარის ავტონომიური რესპუბლიკის ტერიტორიაზე განლაგებულ საწარმოებში დასაქმებულ პირთა მიმართ, საქართველოს პარლამენტის კომპეტენციაში შედიოდა.

6. საქმის მასალებიდან ნათლად ჩანს, რომ გასაჩივრებული ნორმის მიღებისას საქართველოს პარლამენტი მიზნად არ ისახავდა მოსარჩელეთა და ზოგადად, ამ კატეგორიის პირთა არათანასწორ მდგომარეობაში ჩაყენებას. კანონის წინაშე თანასწორობის მოთხოვნის დარღვევის დადგენისას არ არის სავალდებულო, რომ უთანასწორო სამართლებრივი მდგომარეობის შექმნა წარმოადგენდეს შესაბამისი ნორმის მიმღები ორგანოს მიზანს. ამ შემთხვევაში, მთავარია არა კანონმდებლის განზრახვა, არამედ ის რეალური შედეგი, რაც იქნა მიღებული. „სახელმწიფო ქონების პრივატიზების შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-12 მუხლის მე-6 პუნქტის სიტყვებით „აჭარის ავტონომიური რესპუბლიკის“ ხდება უპირატესობის მინიჭება და ამ შემთხვევაში ის არის არათანასწორ მდგომარეობაში ჩაყენებული, ვინც პრივილეგირებულთა მსგავს სიტუაციაშია და შეღავათს არ ღებულობს.

7. მოსარჩელეთა არათანასწორ მდგომარეობაში ჩაყენება თავისთავად არ ნიშნავს, რომ სადავო ნორმით დარღვეულია საქართველოს კონსტიტუციის მე-14 მუხლი. ამაზე მეტყველებს ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს პრაქტიკა და საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ მიღებული გადაწყვეტილებებიც. 2005 წლის 16 თებერვლის №1/2/213,243 გადაწყვეტილებაში საკონსტიტუციო სასამართლო მიუთითებს: „განსხვავებული საკანონმდებლო მოწესრიგება, ცხადია, ყველა შემთხვევაში არ ჩაითვლება კანონის წინაშე თანასწორობის პრინციპის დარღვევად. კანონმდებელს უფლება აქვს კანონით განსაზღვროს განსხვავებული პირობები, მაგრამ ეს უნდა იყოს დასაბუთებული, გონივრული და მიზანშეწონილი.“ 2003 წლის 7 ნოემბრის №2/7/219 გადაწყვეტილებაში საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლო ასევე აყალიბებს თავის პოზიციას დიფერენციაციასთან დაკავშირებით: „სოციალურ, სამართლებრივ და დემოკრატიულ სახელმწიფოში კანონმდებლის მიერ მოქალაქეთა საერთო მასიდან გარკვეული ჯგუფის გამოყოფა და მათთვის განსხვავებული, შედარებით არახელსაყრელი სამართლებრივი რეგულირების განსაზღვრა განპირობებული უნდა იყოს არსებითი, გონივრული და ობიექტური მიზეზებით.“ როგორც ვხედავთ, შესაძლებელია არათანასწორი მოპყრობის კონსტიტუციურსამართლებრივი გამართლება. ამისათვის, სადავო ნორმის მიღებას უნდა ჰქონდეს საკმარისად წონადი, გონივრული და მნიშვნელოვანი მიზნები, კანონმდებლის მოქმედება უნდა იყოს საგნობრივად გამართლებული, არათვითნებური და თანაზომიერი. კონსტიტუციურობის შეფასებისას გასათვალისწინებელია ის, რომ სადავო ნორმა, გარკვეულწილად, სოციალური დატვირთვის მატარებელია და ამ მიმართებით, სახელმწიფოს საკმაოდ დიდი მოქმედების არეალი აქვს. მეორე მხრივ, დიფერენციაცია განხორციელებულია იმ ნიშნით, რომელზეც გავლენის მოხდენა და თავისთვის შეღავათების მიმნიჭებელი გარემოებების შექმნა მოსარჩელეებს ობიექტურად არ შეუძლიათ.

8. კანონმდებლის მიზნის შესახებ, გარდა მოპასუხის წარმომადგენლების მიერ კონსტიტუციური სარჩელის არსებითი განხილვისას წარმოდგენილი პოზიციისა, წარმოდგენას ქმნის საქართველოს პარლამენტის აპარატის მიერ საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოსათვის გამოგზავნილი დოკუმენტაცია. ეს დოკუმენტაცია მოიცავს „სახელმწიფო ქონების პრივატიზების შესახებ“ საქართველოს კანონში დამატების შეტანის თაობაზე“ კანონპროექტის განმარტებით ბარათს, ასევე, ამ კანონპროექტის საქართველოს პარლამენტის სხდომებზე პირველი, მეორე და მესამე მოსმენით განხილვის სტენოგრაფიული ჩანაწერების ასლებს.

9. ვაჭრობის, საყოფაცხოვრებო მომსახურებისა და საზოგადოებრივი კვების პროფილის მცირე საწარმოებში დასაქმებულები წარმოადგენენ პირთა კატეგორიას, რომელმაც წლების განმავლობაში დიდი წვლილი შეიტანა მცირე საწარმოთა შექმნაში, განვითარებაში და განსაკუთრებული დამოკიდებულება ჰქონდა მათ მიმართ. პრივატიზების სფეროში ამ ჯგუფის ინტერესების დასაცავად 1994 წლის 29 მაისს გამოიცა საქართველოს სახელმწიფო მეთაურის №178 ბრძანებულება „პრივატიზაციის პროცესის მოწესრიგებისა და დაჩქარების ზოგიერთი ღონისძიების შესახებ“. ბრძანებულების პირველი პუნქტით დამტკიცდა დებულება „პრივატიზაციის პროცესში ვაჭრობის, საზოგადოებრივი კვებისა და მომსახურების სფეროს საწარმოების მუშაკთათვის ობიექტების პირდაპირი მიყიდვის შესახებ“, რომელიც ძალაში იყო ბრძანებულებაზე ხელმოწერიდან ერთი წლის განმავლობაში. „სახელმწიფო ქონების პრივატიზების შესახებ“ საქართველოს კანონში დამატების შეტანის თაობაზე“ კანონპროექტის განმარტებით ბარათში მითითებულია და კანონპროექტის პლენარულ სხდომაზე განხილვისას აღინიშნა, რომ პოლიტიკური მიზეზებისა და ადგილობრივი ხელისუფლების მოქმედების გამო, ზოგადად საპრივატიზაციო პროცესი და კონკრეტულად კი - საქართველოს სახელმწიფოს მეთაურის 1994 წლის 29 მაისის №178 ბრძანებულება აჭარის ავტონომიურ რესპუბლიკას არ შეხებია. ავტორი კანონპროექტის მიღებას თვლიდა სამართლიანობის აღდგენად და პრივატიზების პროცესში მცირე საწარმოებში დასაქმებულთა სოციალური ჯგუფის ინტერესების გათვალისწინებად.

10. საკონსტიტუციო სასამართლო არ შეუდგება საქართველოს სახელმწიფოს მეთაურის 1994 წლის 29 მაისის №178 ბრძანებულებით დამტკიცებული „პრივატიზაციის პროცესში ვაჭრობის, საზოგადოებრივი კვებისა და მომსახურების სფეროს საწარმოების მუშაკთათვის ობიექტების პირდაპირი მიყიდვის შესახებ“ დებულების აჭარის ავტონომიური რესპუბლიკის ტერიტორიაზე მოქმედების შეფერხების პოლიტიკური მიზეზების ანალიზს, რაც სცილდება სასამართლოს კომპეტენციის ფარგლებს. ამავე დროს, უნდა აღინიშნოს, რომ ამ დებულების საფუძველზე აჭარის ავტონომიური რესპუბლიკის ტერიტორიაზე ობიექტების პრივატიზება არ განხორციელებულა, რასაც ადასტურებს აჭარის ავტონომიური რესპუბლიკის ფინანსთა და ეკონომიკის მინისტრის 2007 წლის 21 ნოემბრის №01-22/3816 წერილი საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს თავმჯდომარის მოადგილისადმი. აქედან გამომდინარე, პარლამენტის მიერ სადავო აქტის მიღებას ჰქონდა ლეგიტიმური საფუძველი. ნორმა ემსახურებოდა ერთი მხრივ, სამართლიანობის აღდგენას და მეორე მხრივ, საკმაოდ მგრძნობიარე სოციალური ჯგუფის ინტერესების დაცვას.

11. სახელმწიფოს მიერ შეღავათების დაწესება პირთა გარკვეული წრისადმი, ერთ შემთხვევაში, განხორციელდა საქართველოს სახელმწიფოს მეთაურის ბრძანებულებით, ხოლო მეორე შემთხვევაში კი - კანონით. ფორმალურად ეს სამართლებრივი გზები განსხვავდება ერთმანეთისაგან, მაგრამ თავისი არსითა და მიზნით, ისინი ფაქტიურად ერთგვარია. 1994 წლის 29 მაისს საქართველოს სახელმწიფო მეთაურის №178 ბრძანებულება გამოიცა იმ დროისათვის არსებული სამართლებრივი სისტემისა და სახელმწიფო ორგანოთა კომპეტენციების გათვალისწინებით, რამაც წლების განმავლობაში ტრანსფორმაცია განიცადა. ამ კუთხით, 2005 წლის 13 ოქტომბერს, სადავო ნორმის მესამე მოსმენით მიღებისას, არსებობდა სრულიად განსხვავებული მოცემულობები, მაგრამ სახელმწიფოს მამოძრავებელი მიზანი უცვლელი იყო. ამ შემთხვევაში, არსებობდა დამატებითი მოტივაციაც - სამართლიანობის აღდგენა პირთა გარკვეული ჯგუფის მიმართ, რამაც ნორმის მოქმედების სფერო სწორედ ამ ჯგუფით შეზღუდა.

12. მოსარჩელეთა წარმომადგენლის აზრით, სამართლიანობის აღდგენა საჭირო იყო არა მხოლოდ აჭარის ავტონომიური რესპუბლიკის ტერიტორიაზე არსებული მცირე საწარმოების, არამედ სხვა მცირე საწარმოების მუშაკთა, მათ შორის, მოსარჩელეთა მიმართაც, რადგანაც ამ პირებს ასევე არ უსარგებლიათ შეღავათებით პრივატიზებისას. მითითებული იქნა საქართველოს რესპუბლიკის მინისტრთა კაბინეტის 1992 წლის 17 მარტის №323 დადგენილება „საქართველოს რესპუბლიკაში სამეურნეო საქმიანობის დემონოპოლიზაციის ზოგიერთი ღონისძიების შესახებ“. ეს დადგენილება აწესრიგებს არა სახელმწიფო ქონების პრივატიზების საკითხებს, არამედ სახელმწიფო კონცერნების, გაერთიანებებისა და ასოციაციების დაშლას, დაწვრილერთეულებას ან გაუქმებას მეურნეობის დეცენტრალიზაციის, ძველი ადმინისტრაციული მმართველობის სისტემის დემონტაჟისა და სამეურნეო საქმიანობის სუბიექტების დემონოპოლიზაციის მიზნით. მართალია, შრომით კოლექტივებს ეძლევათ უფლება ჩამოაყალიბონ თავიანთი საწარმო იურიდიულ პირად და ნებაყოფლობით გავიდნენ სხვადასხვა ტიპის გაერთიანებათა შემადგენლობიდან, მაგრამ მათი ქონება რჩება სახელმწიფოს საკუთრებაში და მათი რეგისტრაცია ხდება სახელწოდებით „სახელმწიფო საწარმო“.

13. სახელმწიფო ქონების პრივატიზებას, ასევე, არ შეეხება საქართველოს რესპუბლიკის მთავრობის 1992 წლის 26 აგვისტოს დადგენილება „საქართველოს რესპუბლიკის მინისტრთა კაბინეტის 1992 წლის 17 მარტის №323 დადგენილების გამოყენების წესის შესახებ“. ამ დადგენილებით დამტკიცდა მსხვილი სახელმწიფო საწარმოებიდან წვრილი სახელმწიფო საწარმოების გასვლის პროცედურა. აღსანიშნავია, რომ საწარმოს შექმნისათვის საჭირო იყო შესაბამისი სამინისტროს (უწყების) ან ადგილობრივი მმართველობის ორგანოს ბრძანება, რაც თავისთავად მეტყველებს ამ საწარმოთა სახელმწიფოსადმი კუთვნილებაზე. მოსარჩელეთა წარმომადგენელი აპელირებს იმაზე, რომ ახალ საწარმოს გადაეცემოდა სამეურნეო სარგებლობაში არსებული ძირითადი და საბრუნავი საშუალებები საბალანსო ღირებულებით, ასევე, სხვა აქტივები და პასივები, მათში საწარმოს რეალური წილის პროპორციულად. აქ საუბარია არა სახელმწიფო ქონების პრივატიზებაზე, არამედ გამოყენებულია ტერმინი „განკერძოებული ქონება“, რომელიც გადაეცემა სახელმწიფო საწარმოს და არა მასში დასაქმებულ პირებს.

14. საქართველოს სახელმწიფო მეთაურის 1995 წლის 20 ნოემბრის №487 ბრძანებულება „თბილისის ტერიტორიაზე განლაგებული ადმინისტრაციული შენობა-ნაგებობების თბილისის მუნიციპალიტეტის საკუთრებაში გადაცემის შესახებ“ ითვალისწინებს არა სახელმწიფო ქონების პრივატიზებას, არამედ სახელმწიფო ქონების გარკვეული ნაწილის გადაცემას მუნიციპალიტეტისათვის. მოსარჩელეთა წარმომადგენლის მითითება იმაზე, რომ ამ აქტის საფუძველზე მოსარჩელეებმა ვერ მიიღეს შენობა-ნაგებობები პირდაპირი მიყიდვის წესით, არ არის მართებული. ბრძანებულების შინაარსიდან გამომდინარე, საქმე შეეხება ქონების პირდაპირი წესით იჯარით გადაცემას და არა პირდაპირი მიყიდვის წესით პრივატიზებას. გარდა ამისა, ამ პროცედურების განხორციელება იყო მერიის დისკრეცია და არა მისი მოვალეობა.

15. საფუძველს მოკლებულია მოსარჩელეთა წარმომადგენლის მიერ „საქართველოს ეროვნული მეურნეობის ცალკეულ დარგში პრივატიზების განხორციელების ერთიანი გეგმის შესახებ“ საქართველოს პრეზიდენტის 1997 წლის 29 დეკემბრის №776 ბრძანებულებაზე, როგორც საქართველოს სახელმწიფოს მეთაურის 1995 წლის 20 ნოემბრის №487 ბრძანებულების საფუძველზე მიმდინარე, შენობა-ნაგებობების პრივატიზების პროცესის შემჩერებელ აქტზე მითითება. როგორც უკვე აღინიშნა, №487 ბრძანებულება საერთოდ არ ითვალისწინებდა მუნიციპალური ქონების პრივატიზებას და არარსებულ პროცესს ვერ შეაჩერებდა საქართველოს პრეზიდენტის 1997 წლის 29 დეკემბრის №776 ბრძანებულება. აქვე ხაზგასასმელია ის გარემოება, რომ №776 ბრძანებულების გამოცემისათვის 1994 წლის 29 მაისის №178 ბრძანებულებით დამტკიცებული დებულება „პრივატიზაციის პროცესში ვაჭრობის, საზოგადოებრივი კვებისა და მომსახურების სფეროს საწარმოების მუშაკთათვის ობიექტების პირდაპირი მიყიდვის შესახებ“, რომელმაც ხელმოწერიდან ერთი წლის განმავლობაში იმოქმედა, ძალაში აღარ იყო და საქართველოს პრეზიდენტს კანონიერი უფლება ჰქონდა დაედგინა პრივატიზების განხორციელების ერთიანი გეგმა მეურნეობის ცალკეული დარგებისათვის, მათ შორის ვაჭრობის, საყოფაცხოვრებო მომსახურებისა და საზოგადოებრივი კვების სფეროს ობიექტებისათვის.

16. ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, სასამართლო მიიჩნევს, რომ მოსარჩელე მხარის მიერ წარმოდგენილი მტკიცებულებები არ იძლევა სურათს ზოგადად საქართველოში და კონკრეტულად - მოსარჩელეთა მიმართ საქართველოს სახელმწიფოს მეთაურის 1994 წლის 29 მაისის №178 ბრძანებულებით დამტკიცებული დებულების „პრივატიზაციის პროცესში ვაჭრობის, საზოგადოებრივი კვებისა და მომსახურების სფეროს საწარმოების მუშაკთათვის ობიექტების პირდაპირი მიყიდვის შესახებ“ მოქმედების თაობაზე. სწორედ ეს ბრძანებულება აწესრიგებდა ვაჭრობის, საზოგადოებრივი კვებისა და მომსახურების სფეროს ობიექტების პრივატიზებას, ე.ი. მათ გადაცემას სახელმწიფოს საკუთრებიდან ამ საწარმოთა მუშაკების საკუთრებაში და ადგენდა გარკვეულ საშეღავათო რეჟიმს. მოსარჩელეთა წარმომადგენლის მიერ მითითებული კანონქვემდებარე ნორმატიული აქტები არ არის პრივატიზების პროცესის მომწესრიგებელი აქტები. მის მიერ წარმოდგენილი კორესპონდენცია შესაძლებელია ასახავდეს გარკვეულ ბიუროკრატიულ პრობლემებს, მაგრამ მას კავშირი არ აქვს საქმესთან და მასზე დაყრდნობით საკონსტიტუციო სასამართლო ვერ გააკეთებს შესაბამის დასკვნებს.

17. საკონსტიტუციო სასამართლო თვლის, რომ საქართველოს პარლამენტის მიერ აჭარის ავტონომიური რესპუბლიკის ტერიტორიაზე განლაგებული ვაჭრობის, საზოგადოებრივი კვებისა და საყოფაცხოვრებო მომსახურების ობიექტების თანამშრომელთათვის პრივატიზების პროცესში გარკვეული შეღავათების მინიჭება 1994 წლის №178 ბრძანებულების ანალოგიით, წარმოადგენდა ამ პირთა მიმართ სამართლიანობის აღდგენისა და მათი სოციალური ინტერესების დაცვის ოპტიმალურ, სათანადო და აუცილებელ გზას. „სახელმწიფო ქონების პრივატიზების შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-12 მუხლის მე-6 პუნქტის მიღებისას არ არსებობდა კანონმდებლის მიერ დასახული მიზნის მიღწევის სხვა უფრო ხელსაყრელი და უკეთესი საშუალება. სადავო ნორმის მოქმედების მასშტაბებიც სწორად იყო შეჩეული და შეესაბამებოდა ნორმის მიზანს.

18. მოსარჩელეები მიიჩნევენ, რომ გასაჩივრებული ნორმა ეწინააღმდეგება საქართველოს კონსტიტუციის 31-ე მუხლს. მოსარჩელეთა მოთხოვნის საფუძვლიანობის შესაფასებლად უნდა მოხდეს ამ კონსტიტუციური ნორმის არსისა და მიზნის გაანალიზება. კონსტიტუციის 31-ე მუხლის შესაბამისად, „სახელმწიფო ზრუნავს ქვეყნის მთელი ტერიტორიის თანაბარი სოციალურ-ეკონომიკური განვითარებისათვის. მაღალმთიანი რეგიონების სოციალურ-ეკონომიკური პროგრესის უზრუნველსაყოფად კანონი ადგენს შეღავათებს.“ კონსტიტუციურ სარჩელში და სასამართლოს სხდომაზე მოსარჩელეებს სადავოდ არ გაუხდიათ სადავო ნორმის შესაბამისობა საქართველოს კონსტიტუციის 31-ე მუხლის მეორე წინადადებასთან. მათი პრეტენზია შეეხება გასაჩივრებული ნორმის შესაბამისობას ამ მუხლის პირველ წინადადებასთან.

19. საქართველოს კონსტიტუციის 31-ე მუხლი საქართველოს კონსტიტუციის მეორე თავში (საქართველოს მოქალაქეობა. ადამიანის ძირითადი უფლებანი და თავისუფლებანი) არის მოთავსებული. ეს უპირობოდ არ ნიშნავს, რომ ის იცავს რომელიმე ძირითად უფლებას და მასზე შეუძლია დააფუძნოს თავისი კონსტიტუციურსამართლებრივი პრეტენზია მოსარჩელემ. საქართველოს კონსტიტუციის 31-ე მუხლი გამოხატავს ერთგვარ სოლიდარობას სახელმწიფოს მხრიდან მისი შემადგენელი ტერიტორიული კორპორაციების მიმართ. ამ თვალსაზრისით, ურთიერთობას ორი სუბიექტი ჰყავს სახელმწიფოსა და ტერიტორიული კორპორაციის სახით და ამ ურთიერთობაში ფიზიკური პირის პირდაპირი მონაწილეობა კონსტიტუციით არ მოიაზრება.

20. გარდა ზემოაღნიშნულისა, საქართველოს კონსტიტუციის 31-ე მუხლი სოციალური სახელმწიფოს პრინციპის ერთერთ გამოხატულებას წარმოადგენს. სოციალური სახელმწიფოს მიზანია სამართლიანი სოციალური წესრიგის დამკვიდრება, საერთო ეკონომიკური წონასწორობის შენარჩუნება, მოსახლეობის შეძლებისდაგვარად თანაბარზომიერი უზრუნველყოფა, ქვეყნის მასშტაბით ცხოვრების მაქსიმალურად თანაბარი პირობების შექმნა. ეს მიზნები, ობიექტური გარემოებების გამო, არ არის სრულად მიღწევადი და უწინარესად, წარმოადგენს მუდმივ ამოცანას და ზრუნვის საგანს სახელმწიფოსათვის. სახელმწიფოს ამ მიმართულებით მოქმედების ფართო არეალი გააჩნია. სუბიექტური უფლებები, გარკვეული სოციალური რეგულირების მოთხოვნა და კონკრეტული მოვალეობები კანონმდებლისათვის სოციალური სახელმწიფოს ცალკე აღებული პრინციპიდან არ გამომდინარეობს. სწორედ ამიტომ არის 31-ე მუხლის პირველი წინადადება, რომელიც მიმართულია ქვეყნის მთელი მოსახლეობისათვის ცხოვრების თანაბარი პირობების შექმნაზე, ნაკლებად პრეტენზიული სახელმწიფოს მიმართ. აქ საუბარია „ზრუნვაზე“ სახელმწიფოს მხრიდან და არა „ვალდებულებაზე“, რომელიც ეკისრება სახელმწიფოს. შესაბამისად, 31-ე მუხლის პირველი წინადადება არის სახელმწიფოს მიზნის დამდგენი ნორმა, რომელიც არ არის მოვალეობა, მაგრამ, ამავდროულად, არ არის მხოლოდ დეკლარაციული და პროგრამული დანაწესი. შესაბამისად, საქართველოს კონსტიტუციის 31-ე მუხლის პირველი წინადადება არ ადგენს ძირითად უფლებას, მის შინაარსსა და ფარგლებს. აქ საუბარია სახელმწიფოს სამომავლო მოქმედებებზე და არა რეალურად არსებულ, აღიარებულ და გარანტირებულ ძირითად უფლებაზე.

21. როგორც ირკვევა, საქართველოს კონსტიტუციის 31-ე მუხლი ძირითად უფლებას კი არ ადგენს, არამედ ერთი მხრივ სახელმწიფო სოლიდარობისა და მეორე მხრივ კი - სოციალური სახელმწიფოს კონსტიტუციური პრინციპის გამოხატულებაა. სადავო ნორმის კონსტიტუციურსამართლებრივი შეფასება საქართველოს კონსტიტუციის ამ მუხლთან მიმართებით ვერ განხორციელდება განცალკევებულად და შესაძლებელია მხოლოდ ძირითადი უფლებების დამდგენ ნორმებთან კავშირში. ეს მიდგომა შეესაბამება საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს პრაქტიკას. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2007 წლის 26 ოქტომბრის №2/2-389 გადაწყვეტილებაში მითითებულია, რომ სადავო ნორმის კონსტიტუციურ პრინციპებთან შესაბამისობის დადგენა ვერ მოხდება იზოლირებულად: „მართალია, კონსტიტუციური პრინციპები არ აყალიბებს ძირითად უფლებებს, მაგრამ გასაჩივრებული ნორმატიული აქტი ასევე ექვემდებარება გადამოწმებას კონსტიტუციის ფუძემდებლურ პრინციპებთან მიმართებით, კონსტიტუციის ცალკეულ ნორმებთან კავშირში და ამ თვალსაზრისით, მსჯელობა უნდა წარიმართოს ერთიან კონტექსტში“. საკონსტიტუციო სასამართლოს მიაჩნია, რომ სადავო ნორმა შეესაბამება საქართველოს კონსტიტუციის მე-14 მუხლს და ამდენად, ის არ ექვემდებარება შეფასებას საქართველოს კონსტიტუციის 31-ე მუხლთან მიმართებით.

III

ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, იხელმძღვანელა რა საქართველოს კონსტიტუციის 89-ე მუხლის პირველი პუნქტის „ვ“ ქვეპუნქტითა და მე-2 პუნქტით, „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის მე-19 მუხლის პირველი პუნქტის „ე“ ქვეპუნქტით, 21-ე მუხლის მე-2 და მე-8 პუნქტებით, 23-ე მუხლის პირველი პუნქტით, 25-ე მუხლის მე-2 და მე-3 პუნქტებით, 43-ე მუხლის მე-2, მე-4, მე-7 და მე-8 პუნქტებით, 45-ე მუხლით, „საკონსტიტუციო სამართალწარმოების შესახებ“ კანონის მე-7 მუხლის პირველი და მე-2 პუნქტებით, 24-ე მუხლის მე-4 პუნქტით, 30-ე, 31-ე, 32-ე და 33-ე მუხლებით

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლო |
ადგენს:

1. კონსტიტუციური სარჩელი №392 (საქართველოს მოქალაქე შოთა ბერიძე და სხვები საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ) არ დაკმაყოფილდეს.

2. გადაწყვეტილება ძალაშია საკონსტიტუციო სასამართლოს სხდომაზე მისი საჯაროდ გამოცხადების მომენტიდან.

3. გადაწყვეტილება საბოლოოა და გასაჩივრებას ან გადასინჯვას არ ექვემდებარება.

4. გადაწყვეტილების ასლი გაეგზავნოს მხარეებს, საქართველოს უზენაეს სასამართლოს, საქართველოს პრეზიდენტს და საქართველოს მთავრობას.

5. გადაწყვეტილება გამოქვეყნდეს „საქართველოს საკანონმდებლო მაცნეში“ 15 დღის ვადაში.

კოლეგიის წევრები

ბესიკ ლოლაძე

ოთარ სიჭინავა

ჯონი ხეცურიანი