კოლეგიის შემადგენლობა

კონსტანტინე ვარძელაშვილი (სხდომის თავმჯდომარე),

ვახტანგ გვარამია,

ქეთევან ერემაძე (მომხსენებელი მოსამართლე),

ბესარიონ ზოიძე

სხდომის მდივანი: ლილი სხირტლაძე.

2006 წლის 22, 27 და 29 დეკემბრის ღია სასამართლო სხდომებზე, რომლე-ბშიც მონაწილეობდნენ: მოსარჩელე ონისე მებონია და მისი წარმომადგენლები მა-ნანა კობახიძე, თამარ გაბისონია და ნინო ელბაქიძე; მოსარჩელე ვახტანგ მასურა-შვილის წარმომადგენელი ოთარ კახიძე; მოპასუხის - საქართველოს პარლამენტის წარმომადგენლები: საქართველოს პარლამენტის აპარატის იურიდიული დეპა-რტამენტის სასამართლოებში წარმომადგენლობის განყოფილების უფროსი ბათარ ჩანქსელიანი, ამავე განყოფილების წამყვანი სპეციალისტი მარინე რობაქიძე და მოწვეული სპეციალისტი ლევან კასრაძე, სპეციალისტები – ივ. ჯავახიშვილის სა-ხელობის თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტის ასოცირებული პროფესორი ირინე აქუბარდია, პროფესორი ოთარ გამყრელიძე და ადვოკატი იოსებ ბარათა-შვილი,

განიხილა საქმე: “საქართველოს მოქალაქეები – ვახტანგ მასურაშვილი და ონისე მებონია საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ”.

დავის საგანია: ა) “საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდე-ქსის” 208-ე მუხლის მე-6 ნაწილის (მთლიანად) და მე-7 ნაწილის (იმ ნაწილში, რო-მელიც ეხება სასამართლოსადმი აშკარა და უხეში უპატივცემულობის გამო დაპა-ტიმრებას) და ბ) “საქართველოს სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის” 212-ე მუხლის მე-5 ნაწილის (მთლიანად) და მე-6 ნაწილის (იმ ნაწილში, რომელიც ეხება სასამა-რთლოსადმი აშკარა და უხეში უპატივცემულობის გამო დაპატიმრებას) კონსტი-ტუციურობა საქართველოს კონსტიტუციის მე-18 მუხლის პირველ და მე-2 პუ-ნქტებთან და 42-ე მუხლის პირველ და მე-3 პუნქტებთან მიმართებით.

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2006 წლის 30 ივნისს კო-ნსტიტუციური სარჩელით (რეგისტრაციის N393) მომართა მოქალაქე ვახტანგ მა-სურაშვილმა, ხოლო 11 ივლისს - მოქალაქე ონისე მებონიამ (რეგისტრაციის N397). 2006 წლის 20 ივლისის საოქმო ჩანაწერით (N1/4/393,397), საქართველოს საკონსტი-ტუციო სასამართლოს პირველმა კოლეგიამ სარჩელები მიიღო არსებითად განსა-ხილველად და მათი ერთობლივად განხილვის მიზნით, გააერთიანა ერთ საქმედ.

კონსტიტუციური სარჩელების შემოტანის საფუძვლად მითითებულია საქა-რთველოს კონსტიტუციის 89-ე მუხლის პირველი პუნქტის “ვ” ქვეპუნქტი, “საქა-რთველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ” საქართველოს ორგანული კა-ნონის მე-19 მუხლის პირველი პუნქტის “ე” ქვეპუნქტი და 39-ე მუხლის პირველი პუნქტის “ა” ქვეპუნქტი, “საკონსტიტუციო სამართალწარმოების შესახებ” საქა-რთველოს კანონის პირველი მუხლის მე-2 პუნქტი, მე-10 მუხლის პირველი პუ-ნქტი და მე-16 მუხლი.

კონსტიტუციური სარჩელების მიხედვით, დავის საგანს წარმოადგენს: “სა-ქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის” 208-ე მუხლის მე-6 და მე-7 ნაწილები, რომელთა თანახმად: ა) “თუ სასამართლოს მიმართ გამოხატულია აშკარა და უხეში უპატივცემულობა, სხდომის თავმჯდომარეს (მოსამართლეს) შე-უძლია გამოიტანოს განკარგულება პირის 30 დღე-ღამემდე ვადით დაპატიმრების შესახებ. აღნიშნული განკარგულება დაუყოვნებლივ აღსრულდება. თუ განკარგუ-ლება გამოტანილ იქნა პროცესის მონაწილის მიმართ, სასამართლო სხდომა შე-იძლება გადაიდოს აღნიშნული ვადით” (მე-6 ნაწილი);

ბ) “ამ მუხლით გათვალისწინებული სხდომის თავმჯდომარის (მოსამა-რთლის) განკარგულება მიიღება ადგილზე თათბირით, ხოლო სასამართლოს თა-ვმჯდომარის განკარგულება – ზეპირი მოსმენის გარეშე და არ საჩივრდება” (მე-7 ნაწილი).

მოსარჩელე ვახტანგ მასურაშვილს 2006 წლის 22 ივნისს, “საქართველოს სი-სხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის” 208-ე მუხლის მე-6 ნაწილის საფუძვე-ლზე, მოსამართლის მიმართ გამოხატული აშკარა და უხეში უპატივცემულობის გამო, ქ.თბილისის საქალაქო სასამართლოს სისხლის სამართლის საქმეთა კოლე-გიის მოსამართლის განკარგულებით, შეეფარდა პატიმრობა 20 დღის ვადით. მო-სარჩელის აზრით, თავისუფლების აღკვეთის შემფარდებელი მოსამართლე, საკი-თხის გადაწყვეტისას წარმოადგენს ერთდროულად დაზარალებულს, ბრალმდე-ბელსა და საბოლოო მსაჯულს, რის გამოც იგი ვერ ჩაითვლება ობიექტურად და მიუკერძოებლად. ამ თვალსაზრისით, სადავო ნორმის მე-6 ნაწილი ეწინააღმდე-გება საქართველოს კონსტიტუციის 42-ე მუხლის პირველ პუნქტს და “ადამიანის უფლებათა და ძირითად და თავისუფლებათა დაცვის” კონვენციის მე-6 მუხლს, რომელიც განამტკიცებს პირის უფლებას სამართლიან, დამოუკიდებელ და მიუკე-რძოებელ სასამართლოზე.

მოსარჩელის აზრით, “საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კო-დექსის” 208-ე მუხლის მე-7 ნაწილი ეწინააღმდეგება საქართველოს კონსტიტუ-ციის 42-ე მუხლის პირველ და მე-3 პუნქტებს, ასევე მე-18 მუხლის პირველ პუ-ნქტს, რადგან მოსამართლის მიერ ზეპირი მოსმენის გარეშე და ადგილზე თათბი-რით გადაწყვეტილების მიღება გამორიცხავს დამრღვევის მონაწილეობას ამ პრო-ცესში, აგრეთვე მის შესაძლებლობას, დაიცვას თავი პირადად ან დამცველის მე-შვეობით. გარდა ამისა, სადავო ნორმით, თავისუფლების შეზღუდვის კანონიერე-ბისა და დასაბუთებულობის აპელაციის შეუძლებლობა არსებითად ლახავს პირის ხელშეუხებლობის უფლებას და უფლებას სამართლიან სასამართლოზე. მოსარჩე-ლის აზრით, ამ ნაწილში სადავო ნორმები ეწინააღმდეგება ასევე “ადამიანის უფლებათა და ძირითად თავისუფლებათა დაცვის” კონვენციის მე-5 მუხლის მე-4 პუნქტს და ამავე კონვენციის მე-7 ოქმის მე-2 მუხლს, რომელთა თანახმადაც, თა-ვისუფლების შეზღუდვის შემთხვევაში, პირს უნდა ჰქონდეს შესაბამისი გადა-წყვეტილების გასაჩივრების უფლება.

მოსარჩელე ონისე მებონიას, განსასჯელის ინტერესების დაცვისას, 2006 წლის 14 ივნისს, სადავო ნორმებზე დაყრდნობით, სიღნაღის რაიონის მოსამა-რთლის განკარგულებით შეეფარდა პატიმრობა 10 დღის ვადით. აღნიშნულ სა-რჩელშიც მოსარჩელის არგუმენტები სადავო ნორმის არაკონსტიტუციურობასთან დაკავშირებით, გასაჩივრების შეუძლებლობისა და დაცვის უფლების ხელყოფის ნაწილში, არსებითად იგივეა, რაც ვახტანგ მასურაშვილისა.

მასურაშვილისგან განსხვავებით, მებონია დამატებით ითხოვს სსსკ-ის 208-ე მუხლის მე-6 ნაწილის არაკონსტიტუციურად ცნობას საქართველოს კონსტიტუ-ციის მე-18 მუხლის მე-2 პუნქტთან მიმართებით, ვინაიდან სადავო ნორმით თავი-სუფლების შეზღუდვა ხდება მოსამართლისა და სასამართლოს თავმჯდომარის განკარგულებით, რაც არ წარმოადგენს სასამართლოს გადაწყვეტილებას.

საქმის არსებითი განხილვის დროს მოსარჩელეებმა და მათმა წარმომადგე-ნლებმა ისარგებლეს “საკონსტიტუციო სამართალწარმოების შესახებ” საქართვე-ლოს კანონის მე-13 მუხლის მეორე პუნქტით გათვალისწინებული უფლებით, გა-ზარდეს სასარჩელო მოთხოვნა და მოითხოვეს “საქართველოს სამოქალაქო საპრო-ცესო კოდექსის” 212-ე მუხლის მე-5 და მე-6 ნაწილების არაკონსტიტუციურად ცნობა, ვინაიდან ისინი “საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდე-ქსის” სადავო ნორმების იდენტურია.

გაზრდილი სასარჩელო მოთხოვნით გათვალისწინებული სადავო ნორმე-ბის თახმად: ა) “თუ სასამართლოს მიმართ გამოხატულია აშკარა და უხეში უპატი-ვცემულობა, სხდომის თავმჯდომარეს (მოსამართლეს) შეუძლია გამოიტანოს გა-ნკარგულება პირის 30 დღე-ღამემდე ვადით დაპატიმრების შესახებ. განკარგუ-ლება აღსრულდება დაუყოვნებლივ, რაც არ დააბრკოლებს საქმის განხილვა-გადა-წყვეტას”(მე-5 ნაწილი);

“ამ მუხლით გათვალისწინებული სხდომის თავმჯდომარის (მოსამა-რთლის) განკარგულება მიიღება ადგილზე თათბირით და არ საჩივრდება” (მე-6 ნაწილი).

საკონსტიტუციო სასამართლომ დააკმაყოფილა შუამდგომლობა.

მოპასუხის აზრით, სასარჩელო მოთხოვნები არ უნდა დაკმაყოფილდეს. სა-ქართველოს პარლამენტის წარმომადგენლებმა საკუთარი პოზიცია დაასაბუთეს შემდეგი არგუმენტებით:

1) საქართველოს კონსტიტუციის მე-18 მუხლის მე-2 პუნქტში მოცემული ტერმინი “გადაწყვეტილება” ფართოდ უნდა განიმარტოს და სადავო ნორმებით გათვალისწინებული “განკარგულება” გადაწყვეტილების ერთ-ერთ სახედ უნდა ჩაითვალოს;

2) თავისუფლების აღკვეთის შეფარდების თაობაზე განკარგულების მიღება ადგილზე თათბირით და ზეპირი მოსმენის გარეშე არ ეწინააღმდეგება საქართვე-ლოს კონსტიტუციის 42-ე მუხლის მე-3 პუნქტს, რადგან დაცვის უფლება პირს წა-რმოეშობა დაკავების/დაპატიმრების მომენტიდან, რის გამოც პირი ამ უფლებით ვერ ისარგებლებს დაპატიმრების შეფარდების თაობაზე გადაწყვეტილების გამო-ტანის პროცესში;

3) მართალია, სადავო ნორმებით გათვალისწინებული განკარგულების გასა-ჩივრების შეუძლებლობასთან დაკავშირებით, მოპასუხემ არ ცნო სარჩელი, მაგრამ აღნიშნა, რომ საქართველოს პარლამენტში იხილება კანონპროექტი, რომლის თა-ნახმადაც თავისუფლების აღკვეთის თაობაზე განკარგულება გასაჩივრდება.

მოპასუხე ასევე არ დაეთანხმა მოსარჩელეთა არგუმენტებს სასამართლოს მიუკერძოებლობასთან დაკავშირებით.

საქმეზე მოწვეულმა სამივე სპეციალისტმა აღნიშნა, რომ პირისათვის თავი-სუფლების აღკვეთის შესახებ განკარგულების მიღება ადგილზე თათბირით და ზეპირი მოსმენის გარეშე, არ აძლევს პირს შესაძლებლობას, დაიცვას თავი პირა-დად ან დამცველის მეშვეობით, რის გამოც ირღვევა უფლება სამართლიან სასამა-რთლოზე და, შესაბამისად, საქართველოს კონსტიტუციის 42-ე მუხლის პირველი და მესამე პუნქტები. სპეციალისტთა პოზიციები დაემთხვა ასევე მოსამართლის განკარგულების გასაჩივრების დაუშვებლობის საკითხზეც, რაც, მათი აზრით, აშკარა წინააღმდეგობაში მოდის როგორც საქართველოს კონსტიტუციის 42-ე მუ-ხლის პირველი პუნქტით გათვალისწინებულ სასამართლოსათვის მიმართვის უფლებასთან, ისე “ადამიანის უფლებათა და ძირითად თავისუფლებათა დაცვის კონვენციის” მე-6 მუხლთან. არაერთგვაროვანი იყო სპეციალისტთა მოსაზრებები სადავო ნორმებით გათვალისწინებული სამართალდარღვევის სახეობასთან დაკა-ვშირებით.

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს პირველმა კოლეგიამ საქმის მასალების გაანალიზების, კონსტიტუციურ სარჩელებში წარმოდგენილი და მოპა-სუხე მხარის მიერ მოყვანილი არგუმენტების, სპეციალისტთა დასკვნების შეფასე-ბისა და მტკიცებულებათა ურთიერთშეჯერების შედეგად დაადგინა გადაწყვეტი-ლების მისაღებად საჭირო გარემოებანი:

I. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლო, არაერთი ევროპული სახე-ლმწიფოს (გერმანია, ავსტრია, იტალია და სხვა) საკონსტიტუციო სასამართლო-ების მსგავსად, ნორმატიული აქტის კონსტიტუციურობის შეფასებისას ხელმძღვა-ნელობს თანაზომიერების პრინციპით. ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამა-რთლოს პრაქტიკაც მთლიანად ამ პრინციპს ეფუძნება.

თანაზომიერების პრინციპი სამართლებრივი სახელმწიფოს იდეიდან მო-მდინარეობს და მისი ძირითადი დატვირთვა არის ადამიანის უფლებების შე-ზღუდვისას სახელმწიფოსთვის ფარგლების განსაზღვრა. ის უზრუნველყოფს თა-ვისუფლებისა და მისი შეზღუდვის ერთგვარ გაწონასწორებულ, თანაზომიერ და-მოკიდებულებას და კრძალავს ადამიანის უფლებების იმაზე მეტად შეზღუდვას, რაც აუცილებელია დემოკრატიულ საზოგადოებაში.

თანაზომიერების პრინციპი ადამიანის უფლებათა შეზღუდვის მართლზო-მიერების შეფასების კონსტიტუციური კრიტერიუმია. ზუსტად ამიტომ მას კო-ნსტიტუციური კონტროლისთვის არსებითი მნიშვნელობა აქვს.

საქართველოს კონსტიტუციის მე-7 მუხლის თანახმად: “სახელმწიფო ცნობს და იცავს ადამიანის საყოველთაოდ აღიარებულ უფლებებსა და თავისუფლებებს, როგორც წარუვალ და უზენაეს ადამიანურ ღირებულებებს. ხელისუფლების გა-ნხორციელებისას ხალხი და სახელმწიფო შეზღუდული არიან ამ უფლებებითა და თავისუფლებებით, როგორც უშუალოდ მოქმედი სამართლით”. ეს ნორმა შე-იძლება ჩაითვალოს თანაზომიერების პრინციპის ზოგად საფუძვლად, თუმცა ამო-მწურავად არ განსაზღვრავს მის მნიშვნელობას. ის კონკრეტულ შინაარსს ზუსტად საკონსტიტუციო სასამართლოს პრაქტიკაში იძენს, რადგან თანაზომიერების პრი-ნციპი საკონსტიტუციო სასამართლოსთვის წარმოადგენს განმსაზღვრელ კრიტე-რიუმს ამა თუ იმ ნორმატიული აქტით ადამიანის უფლებათა შეზღუდვის თანა-ზომიერების და, შესაბამისად, კონსტიტუციურობის დადგენისას.

მოცემულ საქმეზეც საკონსტიტუციო სასამართლო შეაფასებს, დაცული იქნა თუ არა თანაზომიერების პრინციპი სადავო ნორმებით ისეთი ფუნდამენტური უფლებების შეზღუდვისას, როგორებიცაა, ადამიანის პირადი ხელშეუხებლობის უფლება და უფლება სამართლიან სასამართლოზე. თავისთავად, ეს უფლებები, ისევე როგორც სახელმწიფო ხელისუფლების მხრიდან მათი ფარგლების თანაზო-მიერების პრინციპის შესაბამისად დადგენა და დაცვის ადეკვატური პროცედუ-რებით უზრუნველყოფა, უშუალოდ უკავშირდება სამართლებრივი სახელმწიფოს პრინციპს და მნიშვნელოვანწილად განსაზღვრავს მის არსს.

II. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს მიაჩნია, რომ “საქართვე-ლოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის” 208-ე მუხლის მე-7 ნაწილი (იმ ნაწილში, რომელიც ეხება სასამართლოსადმი აშკარა და უხეში უპატივცემულო-ბის გამო დაპატიმრებას) და “საქართველოს სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის” 212-ე მუხლის მე-6 ნაწილი (იმ ნაწილში, რომელიც ეხება სასამართლოსადმი აშკარა და უხეში უპატივცემულობის გამო დაპატიმრებას) ეწინააღმდეგება საქა-რთველოს კონსტიტუციის 42-ე მუხლის პირველ და მესამე პუნქტებს და მე-18 მუ-ხლის პირველ პუნქტს შემდეგ გარემოებათა გამო:

1. საქართველოს კონსტიტუციის 42-ე მუხლის პირველი პუნქტის თანა-ხმად, “ყოველ ადამიანს უფლება აქვს თავის უფლებათა და თავისუფლებათა და-საცავად მიმართოს სასამართლოს”. ეს ნორმა ადგენს უფლებას სამართლიან სასა-მართლოზე, რომლის შინაარსი და ფარგლები განსაზღვრულია თავად კონსტიტუ-ციით და საერთაშორისო-სამართლებრივი აქტებით. კერძოდ, ეს უფლება არა მხო-ლოდ სასამართლოსადმი მიმართვის (სარჩელის შეტანის) შესაძლებლობას გული-სხმობს, არამედ უზრუნველყოფს ადამიანის სრულყოფილ სამართლებრივ და-ცვას. სამართლიანი სასამართლოს უფლება, პირველ რიგში, ნიშნავს სახელმწიფო ხელისუფლების ყველა იმ გადაწყვეტილების (ქმედების) სასამართლოში გასაჩი-ვრებას და სამართლებრივ შეფასებას, რომელიც ადამიანის უფლებებს არღვევს. ამასთან, იმისათვის რომ შედგეს კონკრეტული დავის სამართლიანი განხილვა და მიღებულ იქნეს ობიექტური გადაწყვეტილება, ეს უფლება მოიცავს შესაძლებლო-ბათა შემდეგ მინიმუმს: პირის უფლებას, მიმართოს სასამართლოს, მოითხოვოს მისი საქმის სამართლიანი საჯარო მოსმენა, გამოთქვას თავისი მოსაზრებები და დაიცვას თავი პირადად ან დამცველის მეშვეობით, სასამართლო განხილვა მო-ხდეს გონივრულ, შემჭიდროებულ ვადებში და საქმე განიხილოს დამოუკიდებე-ლმა, მიუკერძოებელმა სასამართლომ.

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს არაერთ გადაწყვეტილებაში განუმარტავს სამართლიანი სასამართლოს შინაარსი და ფარგლები “ადამიანის უფლებათა და ძირითად თავისუფლებათა დაცვის” კონვენციის შესაბამისი დებუ-ლებებისა და ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს პრეცედენტების გაანალიზების საფუძველზე. 2004 წლის 2 დეკემბერის გადაწყვეტილებაში სა-ქმეზე “შპს “უნისერვისი” საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ” საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლომ აღნიშნა, რომ “ევროპის საბჭოს “ადამიანის უფლე-ბათა და ძირითად თავისუფლებათა დაცვის” 1950 წლის 4 ნოემბრის კონვენცია (საქართველოსთვის ძალაშია 1999 წლის 20 მაისიდან) სრულ უფლებას აძლევს მხარეებს, საკონსტიტუციო სასამართლოს წინაშე თავიანთი არგუმენტები ევრო-პული კონვენციის ნორმებით გაამყარონ. აღნიშნული ვრცელდება აგრეთვე ადამი-ანის უფლებათა ევროპული კომისიისა და ევროპული სასამართლოს პრეცედე-ნტულ სამართალზე, რომლითაც დაზუსტებულია ევროპული კონვენციით გათვა-ლისწინებული უფლებების შინაარსი და მოცულობა”.

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლო, ამჯერადაც, სადავო ნორმე-ბის კონსტიტუციურობის დადგენისას, შეაფასებს მათ მიმართებას კონვენციის შე-საბამის დებულებებთან. სამართლიანი სასამართლოს კონსტიტუციურ უფლებას განმარტავს“ადამიანის უფლებათა და ძირითად თავისუფლებათა დაცვის” კონვე-ნციის მე-6 მუხლი, რომლის პირველი პუნქტის თანახმად: “სამოქალაქო უფლე-ბათა და მოვალეობათა განსაზღვრისას ან წარდგენილი ნებისმიერი სისხლისსამა-რთლებრივი ბრალდების საფუძვლიანობის გამორკვევისას, ყველას აქვს გონი-ვრულ ვადაში მისი საქმის სამართლიანი და საქვეყნო განხილვის უფლება კანო-ნის საფუძველზე შექმნილი დამოუკიდებელი და მიუკერძოებელი სასამართლოს მიერ”.

საკონსტიტუციო სასამართლო საჭიროდ მიიჩნევს განმარტოს, ვრცელდება თუ არა სადავო ნორმებით გათვალისწინებულ ურთიერთობებზე სასამართლოსა-დმი მიმართვის კონსტიტუციური უფლება იმ ფარგლებში, როგორც ამას ადგენს “ადამიანის უფლებათა და ძირითად თავისუფლებათა დაცვის” კონვენციის მე-6 მუხლი.

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლო მიუთითებს, რომ ადამიანის უფლებათა ევროპულმა სასამართლომ და, მანამდე ევროპულმა კომისიამ, კონვე-ნციის მე-6 მუხლის დებულებები განვრცობითად განმარტეს იმ საფუძველზე, რომ აღნიშნულ მუხლს დემოკრატიის ფუნქციონირებისათვის ფუძემდებლური მნი-შვნელობა აქვს. “მართლმსაჯულების სამართლიან განხორციელებაზე უფლებას იმდენად მნიშვნელოვანი ადგილი უკავია კონვენციის მნიშვნელობით დემოკრა-ტიულ საზოგადოებაში, რომ მე-6 მუხლის შეზღუდვითი განმარტება მისი დებუ-ლებების მიზნებსა და დანიშნულებასთან შეუსაბამო იქნებოდა” (იხ., inter alia, 1970 წლის 17 იანვრის გადაწყვეტილება საქმეზე “დელკური ბელგიის წინა-აღმდეგ”, 25-ე პუნქტი).

მე-6 მუხლი უზრუნველყოფს სამართლიან სასამართლო განხილვას პირის წინააღმდეგ წაყენებული სისხლის სამართლის ბრალდების განსაზღვრისას. თუ-მცა “სისხლისსამართლებრივი ბრალდება” კონვენციის მნიშვნელობით ავტონომი-ური ხასიათისაა და გამოიყენება იმისგან დამოუკიდებლად, როგორია ამ ტერმი-ნის განსაზღვრება კონკრეტული ქვეყნის ეროვნულ კანონმდებლობაში. inter alia, 1980 წლის 27 თებერვლის გადაწყვეტილებაში საქმეზე “დევეერი ბელგიის წინა-აღმდეგ” სასამართლომ განაცხადა, რომ სიტყვა “ბრალდებას” უნდა მიეცეს არსე-ბითი და არა ფორმალური მნიშვნელობა, სასამართლომ უნდა გამოიძიოს, თუ რა არის გარეგნულ მხარეს იქით და გამოიძიოს მოცემული სამართალწარმოების რე-ალური ასპექტები (44-ე პუნქტი). ამ ტერმინის ავტონომიურ მნიშვნელობაზე მი-უთითებს არაერთი პრეცედენტი (იხ., inter alia, 1997 წლის 29 აგვისტოს გადაწყვე-ტილებები საქმეებზე: “ა.პ., მ.პ. და თ.პ. შვეიცარიის წინააღმდეგ”, 39-ე პუნქტი; “ე.ლ., რ.ლ. და ჟ.ო.-ლ. შვეიცარიის წინააღმდეგ”, 44-ე პუნქტი).

თუ ბრალდება მოპასუხე სახელმწიფოს ეროვნული კანონმდებლობით განი-საზღვრება როგორც სისხლისსამართლებრივი, მე-6 მუხლის მოქმედება სამართა-ლწარმოებაზე გავრცელდება. თუმცა ასეთი კვალიფიკაციის არარსებობას არ აქვს გადამწყვეტი მნიშვნელობა მე-6 მუხლით გათვალისწინებული სამართლიანი სა-სამართლო განხილვის გარანტიების შემხებლობისთვის. 1976 წლის 8 ივნისის გა-დაწყვეტილებაში საქმეზე “ენხელი და სხვები ნიდერლანდების წინააღმდეგ” ევროპულმა სასამართლომ განაცხადა: “თუ ხელშემკვრელ სახელმწიფოებს ექნე-ბოდათ შესაძლებლობა, თავიანთი მიხედულებით დაეკვალიფიცირებინათ დანა-შაული დისციპლინურად სისხლისსამართლებრივის ნაცვლად, ანდა “შერეული” დანაშაულის ჩამდენის მიმართ ეწარმოებინათ დისციპლინური დევნა, სისხლი-სსამართლებრივის ნაცვლად, მე-6 და მე-7 მუხლების ფუძემდებლური დებულე-ბების მოქმედება-არმოქმედება მათ სუვერენულ ნებას დაექვემდებარებოდა. ასეთ ფართო მიხედულებას შეეძლო კონვენციის მიზანსა და დანიშნულებასთან შეუსა-ბამო შედეგი გამოეწვია” (81-ე პუნქტი).

იმავე საქმეზე დადგინდა, რომ სამართლის უზენაესობაზე დაფუძნებულ საზოგადოებაში, ქმედება, რომლისთვისაც პასუხისმგებლობის ზომად თავისუ-ფლების აღკვეთა შეიძლება იქნეს შეფარდებული, სისხლის სამართლის სფეროს განეკუთვნება (82-ე პუნქტი). ხოლო 1994 წლის 23 მარტის გადაწყვეტილებაში სა-ქმეზე “რავსნბორგი შვედეთის წინააღმდეგ” ევროპულმა სასამართლომ აღნიშნა: “მიუხედავად აკრძალული ქმედების არასისხლისსამართლებრივი ხასიათისა, იმ სანქციის სიმკაცრის ბუნების და ხარისხის გამო, რომელიც შეიძლება დაკისრე-ბოდა პირს... შეიძლება საქმე სისხლისსამართლებრივ სფეროს განეკუთვნოს” (35-ე პუნქტი).

ყოველივე ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, კონსტიტუციური სარჩელის მიზნებისთვის საკონსტიტუციო სასამართლო იზიარებს სტრასბურგის სასამა-რთლოს მიდგომას და მიიჩნევს, რომ, ვინაიდან სადავო ნორმებით გათვალისწი-ნებული სამართალდარღვევისთვის პასუხისმგებლობის სახით დადგენილია თა-ვისუფლების აღკვეთა (პატიმრობა 30 დღე-ღამემდე ვადით), მასზე უნდა გავრცე-ლდეს კონვენციის მე-6 მუხლის მოქმედება.

სასამართლოსადმი მიმართვის უფლება არ არის აბსოლუტური. ამასთან დაკავშირებით, ადამიანის უფლებათა ევროპულმა სასამართლომ დაადგინა, რომ სასამართლოს ხელმისაწვდომობაზე უფლება საჭიროებს სახელმწიფოს მხრიდან რეგლამენტაციას, რომელიც შეიძლება განსხვავდებოდეს დროისა და ადგილის, საზოგადოებისა და პირის მოთხოვნილებებისა და რესურსების მიხედვით. ამა-სთან, inter alia, 1985 წლის 28 მაისის გადაწყვეტილებით, საქმეზე “აშინგდეინი გა-ერთიანებული სამეფოს წინააღმდეგ” ევროპულმა სასამართლომ განსაზღვრა უფლების შეზღუდვის ზოგადი ფარგლები: შეზღუდვები შეესაბამება მე-6 მუხლს იმ შემთხვევაში, თუ ა) ემსახურება კანონიერ მიზანს, ბ) დაცულია გონივრული თანაბარზომიერება დაწესებულ შეზღუდვასა და დასახულ მიზანს შორის (57-ე პუნქტი). ამ პირობების დაცვა აუცილებელია, რადგან შეზღუდვები არ უნდა ამცირებდეს პირისათვის ნებადართულ ხელმისაწვდომობას იმ ზღვრამდე, რომ თავად უფლების არსი შეილახოს.

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლომ მოცემულ საქმეზე უნდა გა-არკვიოს, რა არის სადავო ნორმებით გათვალისწინებული შეზღუდვის კანონიერი მიზანი და დაცულია თუ არა გონივრული თანაზომიერება ამ მიზანსა და დაწესე-ბულ შეზღუდვას შორის.

სადავო ნორმებით გათვალისწინებული შეზღუდვის კანონიერ მიზანს წა-რმოადგენს: ქმედითი, სწრაფი, ეფექტიანი მართლმსაჯულების განხორციელება, სასამართლოში წესრიგის უზრუნველყოფა, სასამართლოსადმი გამოხატული აშკარა და უხეში უპატივცემულობის აღკვეთა და მისი ავტორიტეტის დაცვა.

ამ მიზნის მიღწევის საშუალებად კანონმდებელმა შეარჩია ზეპირი მოსმე-ნის გარეშე ან ადგილზე თათბირით სხდომის თავმჯდომარის (მოსამართლის) ან სასამართლოს თავმჯდომარის მიერ განკარგულების მიღება სასამართლოსადმი აშკარა და უხეში უპატივცემულობის გამომხატველი პირისთვის 30 დღე-ღამემდე ვადით თავისუფლების აღკვეთის შეფარდების შესახებ, რომელიც არ საჩივრდება.

იმის დასადგენად, არსებობს თუ არა გონივრული თანაზომიერება ზემო-აღნიშნულ მიზანსა და შეზღუდვის საშუალებებს შორის და, შესაბამისად, იმის გასარკვევად, სადავო ნორმებით უზრუნველყოფილია თუ არა სამართლიანი სასა-მართლოს უფლებით სარგებლობის შესაძლებლობა, საკონსტიტუციო სასამა-რთლო შეაფასებს სამართლიანი სასამართლოს მხოლოდ იმ ასპექტებს, რომლე-ბთან მიმართებითაც მოსარჩელეს არაკონსტიტუციურად მიაჩნია სადავო ნო-რმები. ესენია: 1) პირის უფლება, იცოდეს რისთვის ეკისრება პასუხისმგებლობა და ჰქონდეს შესაძლებლობა, დაიცვას თავი პირადად ან დამცველის მეშვეობით, როდესაც წყდება მისთვის თავისუფლების აღკვეთის შეფარდების საკითხი. 2) სა-სამართლოს მიუკერძოებლობა; 3) სასამართლოს გადაწყვეტილების გასაჩივრების უფლება.

2. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს აზრით, სადავო ნორმები ეწინააღმდეგება საქართველოს კონსტიტუციის 42-ე მუხლის მე-3 პუნქტს, რო-მლის თანახმადაც “დაცვის უფლება გარანტირებულია”.

დაცვის უფლება სამართლიანი სასამართლოს შემადგენელი არსებითი ელემენტია და, ზოგადად, გულისხმობს პირის შესაძლებლობას, დაიცვას თავი პირადად ან მის მიერ არჩეული დამცველის მეშვეობით.

მოსარჩელეებს “საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის” 208-ე მუხლის მე-7 ნაწილი და “საქართველოს სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის” 212-ე მუხლის მე-6 ნაწილი არაკონსტიტუციურად მიაჩნიათ საქართველოს კო-ნსტიტუციის 42-ე მუხლის მე-3 პუნქტთან მიმართებით იმის გამო, რომ თავისუ-ფლების აღკვეთის შესახებ გადაწყვეტილების გამოტანა ხდება ზეპირი მოსმენის გარეშე (გათვალისწინებულია მხოლოდ “საქართველოს სისხლის სამართლის სა-პროცესო კოდექსის” სადავო ნორმით) და ადგილზე თათბირით (გათვალისწინე-ბულია ორივე სადავო ნორმით), რაც პირს არ აძლევს შესაძლებლობას, იყოლიოს დამცველი, მიეცეს საკმარისი დრო და საშუალება, რათა განახორციელოს ეფე-ქტური დაცვა პირადად ან მის მიერ არჩეული დამცველის მეშვეობით. ამასთან, მას დაკავებისთანავე არ განემარტება კონსტიტუციით აღიარებული მისი უფლე-ბები.

საკონსტიტუციო სასამართლო ვერ დაეთანხმება მოპასუხე მხარის მოსა-ზრებას იმასთან დაკავშირებით, რომ სადავო ნორმა “არ ეწინააღმდეგება დაცვის უფლებას გამომდინარე იქიდან, რომ დაცვის უფლება წარმოიშობა პირის “დაკავე-ბის მომენტიდან” და არა იმ მომენტიდან, როდესაც პირის დაკავების საკითხი წყდება”.

საქართველოს კონსტიტუციის 42-ე მუხლის მე-3 პუნქტით გათვალისწინე-ბული დაცვის უფლება არ შემოიფარგლება საქართველოს კონსტიტუციის მე-18 მუხლის მე-5 პუნქტის პირობებით, რომელთა თანახმად, “დაკავებულ ან დაპატი-მრებულ პირს დაკავების ან დაპატიმრებისთანავე უნდა განემარტოს მისი უფლე-ბები და თავისუფლების შეზღუდვის საფუძველი. მას დაკავების ან დაპატიმრე-ბისთანავე შეუძლია მოითხოვოს დამცველის დახმარება, რაც უნდა დაკმაყოფი-ლდეს”. მართლაც, ამ დებულების მიხედვით, პირს დაცვით სარგებლობის უფლება უჩნდება დაკავების ან დაპატიმრების მომენტიდან. თუმცა ეს არ გამორი-ცხავს პირის უფლებას, ისარგებლოს დაცვის შესაძლებლობით მისთვის თავისუ-ფლების აღკვეთის შეფარდებისას, ისე, როგორც ამას ითვალისწინებს კონსტიტუ-ციის 42-ე მუხლის მე-3 პუნქტი და “ადამიანის უფლებათა და ძირითად თავისუ-ფლებათა დაცვის” კონვენციის მე-6 მუხლი, რომლის მე-3 პუნქტის თანახმად:

“ყოველ პირს, ვისაც ბრალად ედება სისხლის სამართლის დანაშაულის ჩა-დენა, აქვს, სულ მცირე, შემდეგი უფლებები:

a) მისთვის გასაგებ ენაზე დაუყოვნებლივ და დაწვრილებით ეცნობოს წა-რდგენილი ბრალდების არსი და საფუძველი;

b) ჰქონდეს საკმარისი დრო და შესაძლებლობანი საკუთარი დაცვის მოსა-მზადებლად;

c) დაიცვას თავი პირადად ან მის მიერ არჩეული წარმომადგენლის მეშვე-ობით, ან, თუ მას არ გააჩნია საკმარისი საშუალება იურიდიული მომსახურების ასანაზღაურებლად, უფასოდ ისარგებლოს ასეთი მომსახურებით, როდესაც ამას მოითხოვს მართლმსაჯულების ინტერესები”.

საკონსტიტუციო სასამართლო ვერ გაიზიარებს მოპასუხის იმ პოზიციასაც, რომ, თუ პირს მიეცემა აღნიშნული განკარგულების გასაჩივრების უფლება, ამით მოიხსნება პრობლემა, რადგან პირს დაპატიმრების მომენტიდან ექნება დაცვით სარგებლობის შესაძლებლობა, როგორც ამას ითვალისწინებს საქართველოს კო-ნსტიტუციის მე-18 მუხლის მე-5 პუნქტი.

ამასთან დაკავშირებით, საკონსტიტუციო სასამართლო აღნიშნავს, რომ სა-დავო ნორმებით გათვალისწინებულ შემთხვევაში განკარგულების გასაჩივრების შესაძლებლობა რომც არსებობდეს, დაპატიმრების მომენტიდან პირის დაუყოვნე-ბლივი უზრუნველყოფა დამცველით ვერ ამოწურავს კონსტიტუციის 42-ე მუ-ხლის მე-3 პუნქტის მოთხოვნებს, რადგან ეს უკანასკნელი გულისხმობს პირის და-ცვის უფლებას იმ დროსაც, როდესაც მას სასამართლომ კონკრეტული სამართა-ლდარღვევისთვის პასუხისმგებლობა უნდა დააკისროს.

მაშასადამე, საქართველოს კონსტიტუციის 42-ე მუხლის მე-3 პუნქტი მო-იცავს მე-18 მუხლის მე-5 პუნქტს, თუმცა არ შემოიფარგლება ამ ნორმით დადგე-ნილი მოთხოვნებით, ის გაცილებით ფართოა და ითვალისწინებს პირის შესაძლე-ბლობას, ისარგებლოს დაცვით იმ შემთხვევაშიც, როდესაც მას სასამართლოში თა-ვისუფლების აღკვეთას უფარდებენ.

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს მიაჩნია, რომ სადავო ნო-რმით (“საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის” 208-ე მუხლის მე-7 ნაწილი) გათვალისწინებული ზეპირი მოსმენის გარეშე თავისუფლების აღკვეთის შეფარდება ზღუდავს პირის შესაძლებლობას, დაესწროს პროცესს და გამოთქვას მოსაზრებები ამასთან დაკავშირებით, რაც სამართლიანი სასამართლოს უმნიშვნელოვანეს პირობას წარმოადგენს. ამასთან, აღსანიშნავია, რომ ზოგიერთ შემთხვევაში, უფლება საქმის ზეპირ მოსმენაზე შეიძლება შეიზღუდოს. კერძოდ: სისხლის სამართლის საქმის განხილვა განსასჯელის დაუსწრებლად შეიძლება ნე-ბადართული იქნეს გამონაკლის შემთხვევებში, თუ ხელისუფლების ორგანოები მოქმედებდნენ სათანადოდ ოპერატიულად, მაგრამ ვერ შეძლეს გაეფრთხილები-ნათ პირი სასამართლო მოსმენის შესახებ (1985 წლის 12 თებერვლის გადაწყვეტი-ლება საქმეზე “კოლოზა იტალიის წინააღმდეგ”). აგრეთვე განსასჯელის დაუსწრე-ბლად სასამართლო განხილვა დაიშვება მართლმსაჯულების განხორციელების ინტერესებში ავადმყოფობის ზოგიერთ შემთხვევაში (ადამიანის უფლებათა ევროპული კომისიის 1978 წლის 8 ივლისის განჩინება საქმეზე “ენსლინი და სხვები გერმანიის ფედერაციული რესპუბლიკის წინააღმდეგ”). მხარეს შეუძლია, თავად თქვას უარი ამ უფლებაზე, მაგრამ მხოლოდ იმ შემთხვევაში, როცა უარის თქმა ეჭვს არ იწვევს და თან ახლავს მინიმალური გარანტიები აღნიშნული უფლე-ბის მნიშვნელობის გათვალისწინებით (1993 წლის 23 ნოემბერის გადაწყვეტილება “პუატრიმოლი საფრანგეთის წინააღმდეგ”). ამასთან, თუ განსასჯელი უარს ამბობს დასწრებაზე, მას უნდა ჰქონდეს უფლება იურიდიულ წარმომადგენლობაზე (იხ., 1994 წლის 22 სექტემბრის გადაწყვეტილება საქმეზე “პელადოა ნიდერლანდების წინააღმდეგ”, სადაც ევროპულმა სასამართლომ დაადგინა მე-6 მუხლის პირველი პუნქტის და მე-3 პუნქტის “გ” ქვეპუნქტის დარღვევები).

ზედა ინსტანციაში ზეპირი მოსმენის გარეშე განხილვა ასევე ყოველთვის არ ჩაითვლება კონსტიტუციური უფლების შელახვად, თუ დაცვით სარგებლობის შესაძლებლობა უზრუნველყოფილი იყო თავისუფლების აღკვეთის შეფარდების პროცესში. ამასთან დაკავშირებით, ნიშანდობლივია, რომ ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლო მსჯავრდებულის დასწრებას სააპელაციო სტადიაზე ისე მნიშვნელოვნად არ მიიჩნევს, როგორც პირველი ინსტანციის განხილვისას. თუ სა-აპელაციო სასამართლო განიხილავს მხოლოდ სამართლებრივ საკითხებს, მოსმენა მსჯავრდებულის თანდასწრებით არ არის აუცილებელი. განსხვავებული შე-მთხვევაა, როცა სააპელაციო სასამართლო საქმის ფაქტობრივ გარემოებებსაც იხი-ლავს. საკითხის შეფასებისას, აქვს თუ არა პირს დასწრების უფლება, ევროპული სასამართლო მხედველობაში იღებს იმ გარემოებას, რამდენად სჭირდება სააპელა-ციო სასამართლოს მისი დასწრება ფაქტების დასადგენად.

საბოლოოდ, საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს მიაჩნია, რომ სა-ქართველოს კონსტიტუციის 42-ე მუხლის მე-3 პუნქტის თანახმად, პირს, რომე-ლსაც თავისუფლების აღკვეთას უფარდებენ, უნდა ჰქონდეს საკუთარი თავის და-საცავად პოზიციის პირადად გამოხატვის ან/და დამცველით უზრუნველყოფის უფლება, რისი მიღწევაც, უმეტეს შემთხვევაში, პრაქტიკულად შეუძლებელია, როდესაც საქმე განიხილება ზეპირი მოსმენის გარეშე ან ადგილზე თათბირით. მა-რთალია, არის გამონაკლისებიც, როდესაც ზეპირი მოსმენა არ არის აუცილებელი (ზემოთ მივუთითეთ ასეთ შემთხვევებზე). ასევე, შესაძლოა, ადგილზე თათბი-რით გადაწყვეტილების მიღებით არ დაირღვეს დაცვის უფლება, მაგალითად, იმ შემთხვევაში, თუ საქმეში მონაწილე მხარე, რომელსაც სასამართლოს უპატივცე-მულობისთვის უფარდებენ თავისუფლების აღკვეთას, დარბაზში იმყოფება და-მცველთან ერთად. მაგრამ, ამასთან, აუცილებლად გასათვალისწინებელია შე-მდეგი გარემოება: დაცვით უზრუნველყოფა გულისხმობს არა მხოლოდ ფიზიკუ-რად დამცველის ყოლას, არამედ დაცვისთვის ადეკვატურად მომზადების შესა-ძლებლობასაც. ამიტომ კანონმდებლობა უნდა ითვალისწინებდეს მინიმალურ, ამასთან გონივრულ, საკმარის დროს იმისათვის, რომ პირს ჰქონდეს შესაძლე-ბლობა, დაიცვას თავი პირადად ან დამცველის მეშვეობით.

2003 წლის 29 იანვარის საქმეზე “საქართველოს მოქალაქეები ფირუზ ბერი-აშვილი, რევაზ ჯიმშერიშვილი და საქართველოს სახალხო დამცველი საქართვე-ლოს პარლამენტის წინააღმდეგ” საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლომ აღნიშნა, რომ დაცვის მხარეს უნდა მიეცეს გონივრული, საკმარისი დრო და შესა-ძლებლობა, განახორციელოს სრულფასოვანი დაცვა, რაც გულისხმობს ისეთ დროს და შესაძლებლობას, რომელიც სისხლის სამართლის ყოველი კონკრეტული საქმის სირთულიდან გამომდინარე, დაცვის მხარეს მისცემდა სრულფასოვანი მომზადე-ბის შესაძლებლობას”.

ამასთან დაკავშირებით, სასამართლო კოლეგია მიუთითებს ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს პოზიციაზე: “კონვენცია მოწოდებულია უზრუნველყოს არა თეორიული ან ილუზორული უფლებები, არამედ მათი პრა-ქტიკული და ეფექტური განხორციელება. ეს განსაკუთრებით სამართლიანია და-ცვის უფლებასთან მიმართებით, “რომელსაც განსაკუთრებული ადგილი უკავია დემოკრატიულ საზოგადოებაში, ისევე როგორც თავად უფლებას სამართლიან სა-სამართლოზე, რომლიდანაც ის გამომდინარეობს” (1980 წლის 13 მაისის გადაწყვე-ტილება საქმეზე “არტიკო იტალიის წინააღმდეგ”, 33-ე პუნქტი).

“საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის” 208-ე მუხლის მე-7 ნაწილი და “საქართველოს სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის” 212-ე მუხლის მე-6 ნაწილი არ აკმაყოფილებს ზემოაღნიშნულ მოთხოვნებს და ეწინააღმდეგება საქართველოს კონსტიტუციის 42-ე მუხლის მე-3 პუნქტს.

მიუხედავად ამისა, საკონსტიტუციო სასამართლო საჭიროდ მიიჩნევს, აღნიშნოს, რომ მსგავსი კატეგორიის საქმეებზე ე.წ. “გამარტივებული სამართალწა-რმოების” პროცედურა ფართოდაა გავრცელებული როგორც კონტინენტური, ისე საერთო სამართლის ქვეყნებში. ეს პროცედურა გულისხმობს, რომ სხდომის თა-ვმჯდომარე (მოსამართლე) უფლებამოსილია, დაუყოვნებლივ მიიღოს ზომები სა-მართალდარღვევის აღსაკვეთად. თუმცა სახელმწიფოთა უმეტესობის კანონმდე-ბლობა გამარტივებული პროცედურით თავისუფლების აღკვეთის შეფარდების დროს ითვალისწინებს პირის იმ პირობებით უზრუნველყოფის მინიმუმს, რასაც ითხოვს უფლება სამართლიან სასამართლოზე. კერძოდ, რიგ სახელმწიფოებში (აშშ, ინგლისი, შოტლანდია და სხვა) ეს პირობებია: 1. საქმის განხილვის შეჩერება და მცირე დროის გამოყოფა, რათა პირი დაუფიქრდეს თავის ქცევას და გააანალი-ზოს იგი; 2. მოსამართლის ვალდებულება, დეტალურად ამცნოს პირს სამართა-ლდარღვევის შინაარსისა და მისთვის გათვალისწინებული პასუხისმგებლობის ზომის თაობაზე; 3. პირის შესაძლებლობა, წარმოადგინოს განმარტებები მისი ქმე-დების შესახებ ან/და ბოდიში მოიხდოს; 4. იურიდიული წარმომადგენლობის სა-კითხის გადაწყვეტა.

მსგავს გამოცდილებას იზიარებს არაერთი სახელმწიფო, თუმცა კონტინე-ნტური სამართლის უმეტეს ქვეყნებში ძირითად საქმეს სასამართლოს უპატივცე-მულობის საქმე ცალკე წარმოებად გამოეყოფა და შესაბამისი უფლებამოსილი ორგანო მასზე ადმინისტრაციულ ან სისხლის სამართალწარმოებას იწყებს.

ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, საქართველოს საკონსტიტუციო სასამა-რთლოს აზრით, მიუხედავად სასამართლოსადმი გამოხატული უპატივცემულო-ბის აღკვეთის საკითხზე სახელმწიფოთა არაერთგვაროვანი მიდგომისა, ნები-სმიერ შემთხვევაში, მთავარი, რაზეც დემოკრატიული ქვეყნები ამახვილებენ ყუ-რადღებას არის ის, რომ სახელმწიფოში ისეთი უმნიშვნელოვანესი მიზნის მი-ღწევა და დაცვა, როგორიცაა სასამართლოს ავტორიტეტი და ქმედითი მართლმსა-ჯულება, არ უნდა მოხდეს ადამიანის ფუნდამენტური უფლებების შელახვის ხა-რჯზე.

საქართველოშიც ადამიანის ფუნდამენტური უფლებების ადეკვატური და-ცვა ხელისუფლების კონსტიტუციური ვალდებულებაა.

3. სასამართლო კოლეგია აღნიშნავს, რომ კოლეგიის წევრთა შორის სადავო ნორმების კონსტიტუციურობის შეფასებისას გამოვლინდა აზრთა სხვადასხვაობა სასამართლოს მიუკერძოებლობის საკითხთან დაკავშირებით.

მოსამართლეთა ერთ ნაწილს (ქეთევან ერემაძეს და კონსტანტინე ვარძელა-შვილს) მიაჩნია, რომ სადავო ნორმები არ ეწინააღმდეგება სამართლიანი სასამა-რთლოს ერთ-ერთ უმთავრეს პრინციპს – სასამართლოს მიუკერძოებლობას შე-მდეგ გარემოებათა გამო:

მოსამართლეები არ ეთანხმებიან მოსარჩელის მოსაზრებას იმასთან დაკა-ვშირებით, რომ მოსამართლე, რომლის მიმართაც გამოხატულია “აშკარა და უხეში” უპატივცემულობა, თავისუფლების აღკვეთის შესახებ განკარგულების გა-მოტანისას, აუცილებლად იქნება მიკერძოებული, რადგან ის ერთდროულად გა-მოდის დაზარალებულის, ბრალმდებლის და მსაჯულის როლში.

სამართლიან სასამართლოზე უფლების ხელმისაწვდომობას მნიშვნელოვა-ნწილად განსაზღვრავს სასამართლოს მიუკერძოებლობა.

ზოგადად, სასამართლოს მიუკერძოებლობას უდიდესი მნიშვნელობა აქვს დემოკრატიულ, სამართლებრივ სახელმწიფოში და ზუსტად ეს კრიტერიუმია გა-დამწყვეტი სასამართლო ხელისუფლების მიერ საზოგადოებაში ნდობის მოსაპო-ვებლად. ამიტომაც, საქართველოს კონსტიტუციის 42-ე მუხლის პირველი პუნქტი და “ადამიანის უფლებათა და ძირითად თავისუფლებათა დაცვის” კონვენციის მე-6 მუხლის პირველი პუნქტი სასამართლოებისგან მიუკერძოებლობას მოითხო-ვენ.

ეროვნული სასამართლოს მიუკერძოებლობის შეფასებისათვის ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლო იყენებს სუბიექტურ და ობიექტურ ტესტს (იხ., inter alia, 1989 წლის 24 მაისის გადაწყვეტილება საქმეზე “ჰაუშილდტი და-ნიის წინააღმდეგ”, 46-ე პუნქტი; ასევე 1982 წლის 1 ოქტომბრის გადაწყვეტილება საქმეზე “პიერსაკი ბელგიის წინააღმდეგ”, 30-ე პუნქტი). ორივე მათგანის შინა-არსი არაერთხელ დაზუსტდა პრაქტიკაში. კერძოდ, სუბიექტური ტესტი კონკრე-ტული საქმის მიმართ მოსამართლის პირად დამოკიდებულებას, მრწამსს ასახავს. ზოგადად, ითვლება, რომ მოსამართლე მიუკერძოებელია, ვიდრე საპირისპირო არ დამტკიცდება (იხ., inter alia, 1989 წლის 24 მაისის გადაწყვეტილება საქმეზე “ჰაუშილდტი დანიის წინააღმდეგ”, 47-ე პუნქტი), ანუ წარმოდგენილი უნდა იქნეს კონკრეტული მტკიცებულებები, რომლითაც დადასტურდება, რომ მოსამა-რთლე მოქმედებდა მიკერძოებით, განმცხადებლის ინტერესების საწინააღმდე-გოდ, მაგალითად, გამოხატავდა არაკეთილგანწყობილ დამოკიდებულებას მის მი-მართ ან პირადი მიზნებიდან გამომდინარე, საქმის განხილვა დაიქვემდებარა.

ობიექტური ტესტით კი უნდა დამტკიცდეს, რომ მოსამართლის ქცევისგან დამოუკიდებლად არის ფაქტები, რომლებმაც შეიძლება გამოიწვიონ ეჭვი მისი მი-კერძოების შესახებ. ამასთან დაკავშირებით, მიკერძოების გარეგნულ ნიშნებსაც შეიძლება ჰქონდეს მნიშვნელობა (1993 წლის 24 თებერვლის გადაწყვეტილება სა-ქმეზე “ფეი ავსტრიის წინააღმდეგ”, 30-ე პუნქტი). ობიექტური მიუკერძოებლობის დასადგენად განმცხადებლის ვარაუდი მიკერძოების შესახებ მნიშვნელოვანია, მაგრამ არა გადამწყვეტი. მთავარია, შესაძლებელია თუ არა აღნიშნული ეჭვის ობიექტურად გამართლება.

მიგვაჩნია, რომ ზოგადად, ობიექტური და სუბიექტური ტესტით მოსამა-რთლის მიუკერძოებლობის საკითხის შეფასებას ძალზე დიდი მნიშვნელობა აქვს ყოველი კონკრეტული საქმის შესწავლისას. თუმცა ამ გარემოებების დადგენა ვერ გამოდგება კონკრეტული ნორმის კონსტიტუციურობის შეფასებისათვის განმსა-ზღვრელ კრიტერიუმად.

სადავო ნორმების თანახმად, პირისათვის პატიმრობის შეფარდება ხდება “სასამართლოს” და არა მოსამართლის მიმართ გამოხატული აშკარა და უხეში უპატივცემულობისათვის. ტერმინი “სასამართლო”, ყველა შემთხვევაში, არ გუ-ლისხმობს მხოლოდ კონკრეტული საქმის განმხილველ მოსამართლეს. ის სუბი-ექტთა გაცილებით ფართო წრეს მოიცავს – მოსამართლეს, მხარეებს და სამა-რთლაწარმოების სხვა მონაწილეებს, დარბაზში დამსწრე პირებს. შესაბამისად, სა-სამართლოსადმი უპატივცემულობა შესაძლებელია გამოიხატოს არა მარტო მოსა-მართლის, არამედ ზემოთ დასახელებული ნებისმიერი პირის მიმართ.

როგორც უკვე აღინიშნა, სადავო ნორმების მიზანს წარმოადგენს მართლმსა-ჯულების სრულყოფილად და ეფექტურად განხორციელებისათვის ხელის შე-წყობა, სასამართლო სხდომის ჩატარების უზრუნველყოფა, რაც, საბოლოო ჯამში, ემსახურება ზოგადად სასამართლო ხელისუფლების ავტორიტეტის დაცვას. ეს მიზანი იდენტურია ნებისმიერი სუბიექტის წინააღმდეგ უპატივცემულობის აღკვეთისას და, ბუნებრივია, გადამწყვეტი უნდა იყოს მაშინაც, როდესაც სასამა-რთლოსადმი უპატივცემულობა გამოიხატება მოსამართლის, როგორც პიროვნე-ბის, მისი პატივისა და ღირსების წინააღმდეგ. ბუნებრივია, ამ შემთხვევაშიც კი აუცილებლად უნდა მოქმედებდეს მოსამრთლის მიუკერძოებლობის პრეზუ-მფცია, რადგან ის მართლმსაჯულების განხორციელებისას განასახიერებს სასამა-რთლოს, შესაბამისად, არა აქვს უფლება, იყოს სუბიექტური და გამოიტანოს არა-სწორი, არასამართლიანი გადაწყვეტილება. ეს, პირველ რიგში, აუცილებელია მისი და მთლიანად სასამართლო ხელისუფლების ავტორიტეტისთვის.

ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, არასწორია იმის ცალსახად მტკიცება, რომ მოსამართლე სადავო ნორმებით გათვალისწინებულ ყველა შემთხვევაში იქნება აუცილებლად მიკერძოებული. ამის დარწმუნებით მტკიცება არც მაშინ შე-იძლება, როდესაც უპატივცემულობა გამოხატულია მოსამართლის პიროვნების წინააღმდეგ. მართალია, მოსამართლის მიუკერძოებლობის პრეზუმფციის მიუხე-დავად, ცალკეულ შემთხვევაში ის შესაძლოა ვერ იყოს ობიექტური, მაგრამ ნები-სმიერ შემთხვევაში, ეს დამოკიდებულია არა სადავო ნორმის შინაარსზე, არამედ თავად მოსამართლეზე და მის დამოკიდებულებაზე ამ თანამდებობის, მთლი-ანად სასამართლო ხელისუფლების მიმართ, აქედან გამომდინარე, მის უნარზე, სამოსამართლო უფლებამოსილების განხორციელებისას არ დაექვემდებაროს პი-როვნულ, სუბიექტურ ფაქტორებს. ისეთი გარემოებების არსებობის შემთხვევაში, რომლებმაც შეიძლება ეჭვქვეშ დააყენონ მოსამართლის (სასამართლოს) მიუკე-რძოებლობა, მოსამართლე ვალდებულიცაა საქმის განხილვა სხვა მოსამართლეს მიანდოს.

მოსამართლისადმი ასეთი მოთხოვნები კანონმდებლობიდანაც იკითხება.

“საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის” 108-ე მუხლის პირველი ნაწილის თანახმად, “თუ არსებობს ამ კოდექსის 105-107 მუხლებში აღნიშნული გარემოებები, მოსამართლე, პროკურორი .. .. ვალდებულნი არიან გა-ნაცხადონ თვითაცილება”.

ამავე კოდექსის 105-ე მუხლის პირველ ნაწილში კი მოცემულია საფუ-ძვლები, რომლებიც გამორიცხავენ მოსამართლის მონაწილეობას საქმეში, ამასთან, ეს ჩამონათვალი არ არის ამომწურავი, ამ ნაწილის “ვ” ქვეპუნქტის თანახმად, მო-სამართლის აცილების საფუძველია ასევე “თუ არის სხვა გარემოებები, რომლებიც ეჭვს ბადებს მის ობიექტურობასა და მიუკერძოებლობაში”.

მსგავსი შინაარსის ნორმები არის “საქართველოს სამოქალაქო საპროცესო კოდექსში”. კერძოდ, 31-ე მუხლის პირველი ნაწილის “დ” ქვეპუნქტის თანახმად, მოსამართლემ არ შეიძლება განიხილოს საქმე ან მონაწილეობა მიიღოს საქმის გა-ნხილვაში, თუ “პირადად, პირდაპირ ან არაპირდაპირ დაინტერესებულია საქმის შედეგით, ან თუ არის სხვა ისეთი გარემოება, რომელიც ეჭვს იწვევს მის მიუკე-რძოებლობაში”. ხოლო 32-ე მუხლის თანახმად: “აცილების საფუძვლების არსებო-ბისას მოსამართლე ვალდებულია განაცხადოს თვითაცილება”.

მაშასადამე, თუ არსებობს ეჭვი, რომ მოსამართლე შეიძლება იყოს მიკერძო-ებული, პირველ რიგში, მას თავად აქვს აცილების ვალდებულება. აქ მნიშვნელო-ვანია ის გარემოება, რომ მოსამართლე თავად წყვეტს: ა) არის თუ არა მის საქმეზე აცილების კანონით გათვალისწინებული საფუძვლები; ბ) შეძლებს თუ არა იყოს მიუკერძოებელი.

გარდა ამისა, სხვა პირის (მაგალითად, მხარის) მიერ მოსამართლის აცილე-ბის საკითხსაც, რიგ შემთხვევებში, თავად ეს მოსამართლე წყვეტს. მაგალითად, “საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის” 108-ე მუხლის მე-4 ნა-წილის თანახმად, “აცილების საკითხს, რომელიც მოსამართლეთა უმრავლესობას ან სასამართლოს მთელ შემადგენლობას მისცეს, წყვეტს სასამართლო მთელი შე-მადგენლობით, ხმების უმრავლესობით. საქმის ერთპიროვნულად განხილვისას აცილების საკითხს წყვეტს საქმის განმხილველი მოსამართლე”. ამ ნორმებიდან ჩანს მოთხოვნა მოსამართლისადმი, იყოს ობიექტური და სამართლიანი მაშინაც კი, როდესაც მისი აცილების და მიკერძოებულობის საკითხი წყდება. მაგრამ კა-ნონი ვერ აიძულებს მოსამართლეს, გახდეს ასეთი, ეს მხოლოდ მის უნარზე და პირად თვისებებზეა დამოკიდებული.

მოსამართლე არ არის და არც შეიძლება იყოს მხოლოდ კანონმდებლობის კარგად მცოდნე იურისტი, მას ბევრად მეტი მოეთხოვება. ზედმიწევნით გამა-რთული და კონკრეტული კანონმდებლობა მოსამართლის მიუკერძოებლობის გა-რანტად ვერ გამოდგება. ის ვერ გაათავისუფლებს მოსამართლეს უაღრესად დიდი პასუხისმგებლობისგან – სამართლიანად, ობიექტურად და ადეკვატურად შეაფა-სოს საქმესთან დაკავშირებული ყველა გარემოება, ვერ ჩაანაცვლებს იმ პიროვნულ თვისებებს, რომლებიც მას სამართლიანი და მიუკერძოებელი არბიტრის ფუ-ნქციის შესრულების შესაძლებლობას მისცემს. მოსამართლე შინაგანი რწმენის სა-ფუძველზე იღებს გადაწყვეტილებებს. შინაგანი რწმენის ჩამოყალიბებისთვის კა-ნონმდებლობის კარგად ცოდნა, რა თქმა უნდა, აუცილებელია, მაგრამ ეს მხოლოდ საფუძველია, რომელიც სწორად უნდა იქნეს გამოყენებული და ზუსტად აქ არის გადამწყვეტი მოსამართლის პიროვნული თვისებები – მისი უნარი სამართლი-ანად და ობიექტურად შეაფასოს საქმესთან დაკავშირებული გარემოებები. ასეთი უნარის გარეშე მოსამართლეს ყოველთვის ექნება ცდუნება, კანონის კარგად ცო-დნის პირობებშიც კი, მისი არასწორად გამოყენებისა. შესაბამისად, შინაგანი რწმე-ნის საფუძველზე ობიექტური გადაწყვეტილების მიღება ყოველთვის საეჭვო იქნება.

ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, თითოეულ საქმეზე მოსამართლეს (სა-სამართლოს) ყველაზე უკეთ შეუძლია შეაფასოს როგორც სასამართლოსადმი გა-მოხატული უპატივცემულობის სიმძიმე, ასევე ის, მიმართულია თუ არა უპატი-ვცემულობა მისი პიროვნების წინააღმდეგ. ამიტომ მოსამართლეს უნდა ჰქონდეს შესაძლებლობა, ყოველ კონკრეტულ შემთხვევაში, თავად შეაფასოს, შეძლებს თუ არა იყოს მიუკერძოებელი და მიიღოს სამართალდარღვევის ადეკვატური გადა-წყვეტილება. იმავდროულად, მოსამართლე ვალდებულია იყოს ობიექტური ამ შე-ფასებისას. თუმცა, რამდენად ობიექტური და მიუკერძოებელი იყო ის რეალუ-რად, ისევ სასამართლომ (ზემდგომმა ინსტანციამ) უნდა შეაფასოს (1984 წლის 26 ოქტომბრის გადაწყვეტილება საქმეზე “დე კიუბერი ბელგიის წინააღმდეგ”).

ამასთან, საკონსტიტუციო სასამართლოს საჭიროდ მიაჩნია, აღნიშნოს შე-მდეგი: მართალია, სადავო ნორმა არ აკანონებს მიკერძოებულ სასამართლოს, მა-გრამ არსებული რეალობიდან გამომდინარე, უკეთესი იქნება, თუ კანონმდებელი ასევე გამორიცხავს შესაძლებლობას, რომ კანონი მოსამართლის მიერ არასწორად, სუბიექტურად იქნეს გაგებული. ასეთი ალბათობა შესაძლოა გამოირიცხოს, თუ მოსამართლის წინააღმდეგ უპატივცემულობის შემთხვევებში, კანონმდებლობით, დამატებით, სპეციალური ნორმით დაკონკრეტდება მისი აცილების, თვითაცილე-ბის, სხვა მოსამართლის მიერ საქმის განხილვის პროცედურები. თუ წარმოიშობა საფუძვლიანი ეჭვი, რომ სხვადასხვა მიზეზთა გამო, მოსამართლე ვერ იქნება მი-უკერძოებელი, მან თავი უნდა შეიკავოს საქმის განხილვაში მონაწილეობისაგან, რადგან სასამართლო არა მარტო უნდა მოქმედებდეს მიუკერძოებლად, არამედ მას ასეთად უნდა აღიქვამდეს საზოგადოება. სასამართლოსადმი საზოგადოების ნდობის საკითხი კი საფრთხის ქვეშ არ უნდა დადგეს. ამ თვალსაზრისით, ზოგი-ერთი სახელმწიფო ითვალისწინებს დამატებით გარანტიებს. როგორც კონტინე-ნტური, ისე საერთო სამართლის რიგ ქვეყნებში, სადაც მსგავსი საქმეები განიხი-ლება გამარტივებული პროცედურით, თუ არსებობს მიკერძოების საფრთხე, სხდომის თავმჯდომარემ შეიძლება სხვა მოსამართლეს სთხოვოს საქმის განხი-ლვა.

გარდა ამისა, საკონსტიტუციო სასამართლო კვლავ მიუთითებს ევროსასამა-რთლოს პრაქტიკაზე. 1982 წლის 1 ოქტომბრის გადაწყვეტილებაში საქმეზე “პი-ერსაკი ბელგიის წინააღმდეგ”, სასამართლომ ერთმნიშვნელოვნად აღნიშნა, რომ მოსამართლემ, რომლის არასაკმარის მიუკერძოებლობასთან დაკავშირებითაც არსებობს საფუძვლიანი მიზეზი ეჭვისა, თვითაცილება უნდა განაცხადოს (30-ე პუნქტის “ა” ქვეპუნქტი). მოსამართლის მიუკერძოებლობის შეფასებისას, გასათვა-ლისწინებელია ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს შემდეგი პოზი-ციაც: სასამართლო ხელისუფლებას მოეთხოვება დისკრეციის მაქსიმუმი იმ საქმე-ებთან მიმართებით, რომლებსაც ისინი განიხილავენ, რათა შეინარჩუნონ მიუკე-რძოებელი მოსამართლეების იმიჯი.

ამ თვალსაზრისით, საინტერესოა 2005 წლის 15 დეკემბრის გადაწყვეტი-ლება საქმეზე “კიპრიანუ კვიპროსის წინააღმდეგ”. სასამართლოს დიდმა პალატამ დაადგინა მიუკერძოებლობის დარღვევა ობიექტური და სუბიექტური საფუ-ძვლით. ერთ-ერთ სუბიექტურ გარემოებად მიჩნეულ იქნა შემდეგი: მოსამა-რთლეთა პიროვნების წინააღმდეგ მიმართული უპატივცემულობის საქმე ამავე მოსამართლეებმა განიხილეს და შეუფარდეს პატიმრობა. ადამიანის უფლებათა ევროპულმა სასამართლომ ჩათვალა, რომ განმცხადებლის საქციელი მოსამა-რთლეებმა მათი ღირსების შემლახველ ქმედებად მიიჩნიეს და ამიტომ შეურა-ცხყოფილებმა შეუფარდეს სანქცია.

თუმცა ნიშანდობლივია, რომ ევროპული სასამართლოს დიდმა პალატამ მიუკერძოებლობა დაადგინა კონკერტული გარემოებების შეფასების და არა კვი-პროსის კანონმდებლობის ანალიზის საფუძველზე.

აღნიშნულ საკითხთან დაკავშირებით, საინტერესოა ირლანდიის მაგა-ლითი, სადაც სასამართლოებმა შესაბამის საქმეებზე დაადგინეს, რომ სასამა-რთლოსადმი უპატივცემულობა არ არის სამართალდარღვევა, მიმართული მოსა-მართლის პირადი ღირსების წინააღმდეგ, არამედ ხელს უშლის მართლმსაჯულე-ბის ჯეროვან განხორციელებას. უფლებამოსილება, შეაფასო ასეთი ქმედება და შე-უფარდო სანქცია, განიხილება როგორც სამართლებრივი სახელმწიფოს ფუნქცი-ონიერების შემადგენელი ნაწილი და მოსამართლის ავტორიტეტის თანამდევი ფაქტორი. აღნიშნულით უზრუნველყოფილია სამართალწარმოების ეფექტიანი და ჯეროვანი განხორციელება.

ყოველივე ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, მიგვაჩნია, რომ სადავო ნო-რმები არ ეწინააღმდეგება სამართლიანი სასამართლოს ძირითად მოთხოვნას – სა-სამართლოს მიუკერძოებლობას.

4. სასამართლო კოლეგია დასაბუთებულად მიიჩნევს მოსარჩელის მოსა-ზრებას “საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის” 208-ე მუხლის მე-7 ნაწილის (იმ ნაწილში, რომელიც ეხება სასამართლოსადმი აშკარა და უხეში უპატივცემულობის გამო დაპატიმრებას) და “საქართველოს სამოქალაქო საპრო-ცესო კოდექსის” 212-ე მუხლის მე-6 ნაწილის (იმ ნაწილში, რომელიც ეხება სასამა-რთლოსადმი აშკარა და უხეში უპატივცემულობის გამო დაპატიმრებას) არაკო-ნსტიტუციურობის თაობაზე განკარგულების გასაჩივრების დაუშვებლობის ნაწი-ლში.

ნიშანდობლივია, რომ მოპასუხე მხარეს, ამ თვალსაზრისით, საწინა-აღმდეგო გარემოებებზე არ მიუთითებია. საქართველოს პარლამენტის ერთადე-რთი არგუმენტი იყო ის, რომ მზადდება “საქართველოს სისხლის სამართლის სა-პროცესო კოდექსში” ცვლილების პროექტი, რომლითაც გათვალისწინებულია გა-ნკარგულების გასაჩივრების უფლება.

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს არაერთხელ განუმარტავს სა-მართლიანი სასამართლოს უფლების შინაარსი სასამართლოს გადაწყვეტილების გასაჩივრების აუცილებლობასთან დაკავშირებით.

2005 წლის 17 მარტის გადაწყვეტილებაში საქმეზე “ოლეგ სვინტრაძე საქა-რთველოს პარლამენტის წინააღმდეგ” საკონსტიტუციო სასამართლომ აღნიშნა, რომ “საქართველოს კონსტიტუციის 42-ე მუხლის პირველი პუნქტი მოიცავს არა მარტო პირველი ინსტანციის სასამართლოს მიერ საქმის განხილვის, არამედ ზე-მდგომ ინსტანციებში საჩივრის შეტანის უფლებასაც. აღნიშნული მუხლი მა-რთლმსაჯულების ხელმისაწვდომობის გარანტიას წარმოადგენს. სასამართლოს მიაჩნია, რომ თავისუფლების ნებისმიერ შეზღუდვას, მათ შორის კანონიერი სა-ფუძვლების არსებობის დროსაც, უნდა დაუპირისპირდეს ზემდგომ სასამა-რთლოში გასაჩივრების უფლება”. საქმეზე “შპს “უნისერვისი” საქართველოს პა-რლამენტის წინააღმდეგ” 2004 წლის 21 დეკემბრის გადაწყვეტილებაში კი სასამა-რთლომ მიუთითა: “პირი სასამართლო გადაწყვეტილების ზემდგომი ინსტანციის სასამართლოში გასაჩივრებით რეალიზაციას უკეთებს საქართველოს კონსტიტუ-ციის 42-ე მუხლის პირველი პუნქტით გათვალისწინებულ უფლებას”.

გასაჩივრებული ნორმები ითვალისწინებს სამართალდამრღვევის მიმართ ისეთი მკაცრი ღონისძიების გამოყენებას, როგორიცაა პატიმრობა. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს მიაჩნია, რომ პირისათვის მოსამართლის განკა-რგულების გასაჩივრების შესაძლებლობის ჩამორთმევა არსებითად არღვევს დაპა-ტიმრებული პირის უფლებას სამართლიან სასამართლოზე. თავისუფლებაშეზღუ-დული პირის მდგომარეობა არ იცვლება იმის მიხედვით, თავისუფლება შე-ეზღუდა სასამართლოს განაჩენის, ბრძანების თუ განკარგულების საფუძველზე. ამიტომ მას უნდა ჰქონდეს შესაძლებლობა, ერთნაირად გაასაჩივროს თავისუ-ფლების შეზღუდვის კანონიერება, მიუხედავად შეზღუდვის საფუძვლისა.

ამ თვალსაზრისით,საინტერესოა გერმანიის ფედერალური საკონსტიტუ-ციო სასამართლოს პოზიცია: “სასამართლო დაცვის უფლება მოიცავს: სასამა-რთლოსადმი მიმართვის უფლებას, შეჯიბრებითობას და სასამართლო გადაწყვე-ტილებების გადამოწმებას” (1 PbvU 1/02 - გერმანიის ფედერალური საკონსტიტუ-ციო სასამართლოს პლენუმის 2003 წლის 30 აპრილის გადაწყვეტილება 1 1/02, ნა-წილი C.I.16).

მართალია, გერმანიის ფედერალური საკონსტიტუციო სასამართლო რიგ გა-დაწყვეტილებებში მიუთითებს, რომ სამართლებრივი დაცვის უფლების განხო-რციელება არ არის უსაზღვრო (BVerfGE 1, 433 <437> - გერმანიის ფედერალური სა-კონსტიტუციო სასამართლოს გადაწყვეტილება 1, 433 <437), დავის პროცესუ-ალური დასრულების ფარგლებს განსაზღვრავს კანონი (BVerfGE 54, 277 <291> - გე-რმანიის ფედერალური საკონსტიტუციო სასამართლოს გადაწყვეტილება 54, 277 <291>), ასევე, რომ უშუალოდ კანონმდებლის პრეროგატივაა, მხარეთა ინტერესე-ბის გათვალისწინებით განსაზღვროს, თუ რამდენ ინსტანციაში იქნება შესაძლე-ბელი კონსტიტუციით მინიჭებული სასამართლოსადმი მიმართვის უფლების გა-ნხორციელება (BVerfGE 54, 277 <291> - გერმანიის ფედერალური საკონსტიტუციო სასამართლოს გადაწყვეტილება 54, 277 <291>), სასამართლო ასევე არაერთგზის მიუთითებს სასამართლოს აქტებზე კონტროლის აუცილებლობაზე, რადგან “გასა-ჩივრების უფლება სამართალწარმოებაში დაშვებული შესაძლო შეცდომის გამო-სწორების შესაძლებლობას იძლევა” (გერმანიის ფედერალური საკონსტიტუციო სასამართლოს პლენუმის 2003 წლის 30 აპრილის გადაწყვეტილება 1 1/02, ნაწილი C.II.44).

ამავე გადაწყვეტილებაში (1 PBvU 1/02 - გერმანიის ფედერალური საკო-ნსტიტუციო სასამართლოს პლენუმის 2003 წლის 30 აპრილის გადაწყვეტილება 1 1/02) აღნიშნულია, რომ “...ზემდგომ ინსტანციაში გასაჩივრების შესაძლებლობის არარსებობის შემთხვევაში დარღვეული იქნება სასამართლოსადმი მიმართვის უფლება” (გერმანიის ფედერალური საკონსტიტუციო სასამართლოს პლენუმის 2003 წლის 30 აპრილის გადაწყვეტილება 1 1/02, ნაწილი C.II.44).

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლო ასევე იზიარებს მოსარჩელის მოსაზრებას სადავო ნორმების “ადამიანის უფლებათა და ძირითად თავისუფლე-ბათა დაცვის კონვენციის” მე-6 მუხლთან, მე-5 მუხლის მე-4 პუნქტთან და მე-7 ოქმის მე-2 მუხლთან შეუსაბამობის თაობაზე.

ზოგადად, მე-6 მუხლი არ ითვალისწინებს სასამართლო გადაწყვეტილების გასაჩივრების უფლებას. თუმცა ევროპულმა კომისიამ “დემოკრატიისთვის სამა-რთლის მეშვეობით” (ვენეციის კომისიამ) 2004 წლის N277/2004 დასკვნაში მი-უთითა, რომ გასაჩივრების შესაძლებლობის გამორიცხვამ შეიძლება გამოიწვიოს მე-6 მუხლით გათვალისწინებული სასამართლოს ხელმისაწვდომობის უფლება.

კონვენციის მე-5 მუხლით აღიარებული თავისუფლებისა და ხელშეუხე-ბლობის უფლება პირის ფუნდამენტური უფლებაა. აღსანიშნავია, რომ მე-5 მუ-ხლიც ვრცელდება სადავო ნორმით გათვალისწინებულ ურთიერთობებზე, რა-დგან დამოუკიდებლად სამართალდარღვევის შინაარსისა, მისთვის გათვალისწი-ნებულია თავისუფლების აღკვეთა.

თავისუფლების უფლების შეზღუდვა უნდა განიხილებოდეს როგორც გამო-ნაკლისი და ნებადართული მხოლოდ იმ შემთხვევაში, როდესაც ამისათვის არსე-ბობს დამაჯერებელი არგუმენტაცია. შეზღუდვათა გამოყენება არ შეიძლება და-წყებულ იქნეს იმ მოსაზრებით, რომ რის განხორციელებასაც საჯარო ხელისუ-ფლება აპირებს, საჭირო და შესაფერისია. ამიტომ, გარდა იმისა, რომ კონვენციის მე-5 მუხლი ადგენს ამომწურავ ჩამონათვალს იმ შემთხვევებისა, როდესაც შე-იძლება თავისუფლების აღკვეთა კანონიერად ჩაითვალოს, ის, იმავდროულად, ითვალისწინებს თავისუფლებააღკვეთილი პირის უფლებას, სასამართლოს მეშვე-ობით, გადაამოწმოს დაკავების თუ დაპატიმრების კანონიერება და მართლზომი-ერება და დაუყოვნებლივ გათავისუფლდეს, თუ დაპატიმრება უკანონოა. კერძოდ, მე-5 მუხლის მე-4 პუნქტის თანახმად: “ყველას, ვისაც დაკავებით ან დაპატიმრე-ბით აღეკვეთა თავისუფლება, უფლება აქვს, მიმართოს სასამართლოს, რომელიც სწრაფად განიხილავს მისი დაპატიმრების მართლზომიერების საკითხს და გამო-სცემს ბრძანებას მისი გათავისუფლების შესახებ, თუ დაპატიმრება არ არის კანო-ნიერი”.

სადავო ნორმების კონვენციის დასახელებულ ნორმასთან მიმართების შე-ფასებისთვის, საკონსტიტუციო სასამართლოს საჭიროდ მიაჩნია თავად ამ ნორმის მიზნის, შინაარსის და ფარგლების განსაზღვრა. კერძოდ: 1. ეს ნორმა ვრცელდება ყველა პირზე, ვისაც დაკავებით ან დაპატიმრებით აღეკვეთა თავისუფლება; 2. ამ ნორმის მიხედვით, ყველა დაკავებულ ან დაპატიმრებულ პირს აქვს სასამართლო-სადმი მიმართვის უფლება; 3. სასამართლომ სწრაფად უნდა განიხილოს დაპატი-მრების მართლზომიერების და კანონიერების საკითხი, რაც გულისხმობს როგორც თავისუფლებააღკვეთილი პირისათვის დაკავების კანონიერების სასამართლო კო-ნტროლის სასწრაფო ხელმისაწვდომობას, ისე თავად სასამართლო კონტროლის განხორციელებას გონივრულ ვადებში.

ამასთან დაკავშირებით, საკონსტიტუციო სასამართლო საჭიროდ მიიჩნევს, აღნიშნოს, რომ უნდა შეიქმნას გასაჩივრების ისეთი ქმედითი და ეფექტიანი მექა-ნიზმი, რომელიც რეალურად გახდის შესაძლებელს განკარგულების კანონიერე-ბის დროულ გადამოწმებასა და დაპატიმრებული პირის უფლების აღგდენას, სა-სამართლოს მიერ დაპატიმრების უკანონოდ ცნობის შემთხვევაში.

აღსანიშნავია ისიც, რომ კონვენციის მე-5 მუხლის მე-4 პუნქტს აქვს დამო-უკიდებელი მნიშვნელობა. 1971 წლის 18 ივნისის საქმეზე “დე ვილდე, ოომსი და ვერსიპი ბელგიის წინააღმდეგ სასამართლომ დაადგინა, რომ დამოუკიდებლად იმისა, მართლზომიერად თუ არამართლზომიერად მოხდა თავისუფლების შე-ზღუდვა, პირს უნდა შეეძლოს გადაწყვეტილების გასაჩივრება (73-ე პუნქტი). თუ-მცა ევროპულმა სასამართლომ დაადგინა, რომ კონვენციის მე-5 მუხლის მე-4 პუ-ნქტის დებულება არ ეხება იმ საქმეებს, სადაც პატიმრობა შეფარდებულია სასამა-რთლოს შემაჯამებელი გადაწყვეტილების საფუძველზე მე-5 მუხლის პირველი პუნქტის “ა” ქვეპუნქტის შესაბამისად, იმის გათვალისწინებით, რომ იგი შედეგია ისეთი სამართლაწარმოებისა, სადაც შესაბამისი გარანტიები უკვე იყო უზრუნვე-ლყოფილი (იხ., inter alia, 1984 წლის 22 მაისის გადაწყვეტილება საქმეზე “დე იო-ნგი, ბალჟე და ვან დენ ბრინკი ნიდერლანდების წინააღმდეგ”, 57-ე პუნქტი).

მნიშვნელოვანია, რომ ყოველთვის არ არის აუცილებელი მე-5 მუხლის მე-4 პუნქტით გათვალისწინებული პროცედურა იგივე გარანტიებით განხორცი-ელდეს, რომლებსაც მე-6 მუხლის პირველი პუნქტი მოითხოვს, თუმცა მას მაინც “სასამართლო ხასიათი უნდა ჰქონდეს და უზრუნველყოს გარანტიები, რომლებიც განსახილველი თავისუფლების აღკვეთის სახეს შეესაბამება” (2000 წლის 4 ივლი-სის გადაწყვეტილება საქმეზე “ნიდბალა პოლონეთის წინააღმდეგ”, 66-ე პუნქტი).

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს მიაჩნია, რომ საქართველოს კონსტიტუციის 42-ე მუხლის პირველ პუნქტს ამ თვალსაზრისით განავრცობს კო-ნვენციის არა მხოლოდ მე-6 მუხლი და მე-5 მუხლის მე-4 პუნქტი, არამედ მე-7 დამატებითი ოქმის მე-2 მუხლიც.

მე-7 ოქმის მე-2 მუხლის თანახმად:

“1. ყველას, ვინც სასამართლოს მიერ მსჯავრდებულია სისხლის სამა-რთლის დანაშაულისთვის, აქვს უფლება, მისი მსჯავრდება ან მისთვის დანი-შნული სასჯელი გადაასინჯვინოს ზემდგომი ინსტანციის სასამართლოს. ამ უფლების განხორციელება, იმ საფუძვლების ჩათვლით, რომლებზე დაყრდნობი-თაც ის შეიძლება განხორციელდეს, მოწესრიგებულია კანონით.

2. ამ წესიდან გამონაკლისი დაიშვება მცირე მნიშვნელობის დანაშაულთა მიმართ, როგორც ეს განსაზღვრულია კანონით, ან როდესაც შესაბამისი პირი პი-რველი ინსტანციის წესით გაასამართლა უმაღლესი ინსტანციის სასამართლომ, ან მსჯავრი დაედო მის მიმართ გამოტანილი გამამართლებელი განაჩენის გადასი-ნჯვის შედეგად”.

ამ თვალსაზრისით, საინტერესოა ევროპული სასამართლოს 2005 წლის 6 სე-ქტემბრის გადაწყვეტილება საქმეზე “გურეპკა უკრაინის წინააღმდეგ”. განმცხადე-ბელს სასამართლოს უპატივცემულობის საფუძველზე, შეეფარდა ადმინისტრაცი-ული პატიმრობა შვიდი დღის ვადით, რომლის გასაჩივრებასაც მას მოქმედი კანო-ნმდებლობა უკრძალავდა. ევროპულმა სასამართლომ მიიღო და განიხილა საქმე კონვენციის მე-7 ოქმის მე-2 მუხლთან მიმართებით, რაც ასე დაასაბუთა: პრეცე-დენტული სამართლის თანახმად, სანქციის სიმკაცრის თვალსაზრისით, ეჭვგარე-შეა, რომ მოცემული საქმე, თავისი ბუნებით, არის სისხლისსამართლებრივი და გასაჩივრებული სამართალდარღვევა, ფაქტობრივად სისხლისსამართლებრივია, რომელიც მოიცავს კონვენციის მე-6 მუხლის და, შესაბამისად, მე-7 ოქმის მე-2 მუ-ხლის გარანტიებს სრული მოცულობით.

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს აზრით, სადავო ნორმებით ირღვევა მე-7 ოქმის მე-2 მუხლიც, ვინაიდან კონვენციის მიზნებიდან გამომდი-ნარე, სამართალდარღვევა, რომლისთვისაც გათვალისწინებულია თავისუფლების აღკვეთა 30 დღე-ღამემდე ვადით, არ შეიძლება ჩაითვალოს ისეთ გამონაკლისად, რომელიც დაშვებულია ამავე მუხლის მე-2 პუნქტით.

საბოლოოდ, შეიძლება ითქვას, რომ სადავო ნორმებით გასაჩივრების უფლების აკრძალვა ეწინააღმდეგება საქართველოს კონსტიტუციის 42-ე მუხლის პირველ პუნქტს, რომლის შინაარსს, ამ შემთხვევაში, განავრცობენ კონვენციის ზე-მოაღნიშნული დებულებები.

გარდა ამისა, საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს მიაჩნია, რომ მოცემულ შემთხვევაში, პირისათვის პატიმრობის კანონიერებისა და დასაბუთე-ბულობის შემოწმების უფლებაზე უარის თქმა არღვევს საქართველოს კონსტიტუ-ციის მე-18 მუხლით აღიარებულ თავისუფლებისა და პირადი ხელშეუხებლობის უფლებასაც, რადგან ადამიანს არ შეიძლება წაერთვას თავისუფლება და უკანო-ნოდ აღმოჩნდეს პატიმრობაში. “დაპატიმრების კანონიერების გარანტიას წარმო-ადგენს აღკვეთის ღონისძიების შეფარდების საფუძვლიანობის სასამართლო შემო-წმების მოთხოვნის უფლება” (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2005 წლის 17 მარტის გადაწყვეტილება საქმეზე “ოლეგ სვინტრაძე საქართველოს პა-რლამენტის წინააღმდეგ”).

ყოველივე ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, საკონსტიტუციო სასამა-რთლოს აზრით, თავისუფლების აღკვეთის შეფარდებისას პირისთვის პირადად ან დამცველის მონაწილეობით საკუთარი დაცვის შესაძლებლობის მინიჭება და ასეთი გადაწყვეტილების გასაჩივრების უფლების დაშვება, ხელს არ შეუშლის კო-ნკრეტული კანონიერი მიზნის მიღწევას.

ზეპირი მოსმენის გარეშე ან ადგილზე თათბირით თავისუფლების აღკვე-თის შესახებ გადაწყვეტილების მიღება, თუ პირს არ აქვს დაცვით სარგებლობის შესაძლებლობა, ამასთან, როდესაც შეუძლებელია გადაწყვეტილების კანონიერე-ბის შემოწმება, ანუ როდესაც კანონმდებლობა ვერ უზრუნველყოფს იმ შესაძლე-ბლობათა მინიმუმს, რომელიც უფლების არსს განსაზღვრავს, ირღვევა თანაზომი-ერების პრინციპი. შესაბამისად, საკონსტიტიციო სასამართლოს მიაჩნია, რომ პი-რადი ხელშეუხებლობის უფლების და სამართლიანი სასამართლოს უფლების სა-დავო ნორმებით დადგენილი შეზღუდვები ამავე ნორმებით დაცული მიზნის მი-ღწევის არათანაზომიერი, არაპროპორციულია.

III. მოსარჩელეთა აზრით, “საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის” 208-ე მუხლის მე-6 ნაწილი და “საქართველოს სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის” 212-ე მუხლის მე-5 ნაწილი ეწინააღმდეგება საქართველოს კონსტიტუ-ციის მე-18 მუხლის მე-2 პუნქტს, 42-ე მუხლის პირველ პუნქტს, ასევე “ადამიანის უფლებათა და ძირითად თავისუფლებათა დაცვის” კონვენციის მე-6 მუხლს.

ნორმათა არაკონსტიტუციურად ცნობის ძირითად არგუმენტებად მოყვანი-ლია შემდეგი გარემოებები: 1. თავისუფლების აღკვეთა უნდა ხდებოდეს გადა-წყვეტილებით და არა განკარგულებით; 2. ა) 30 დღე-ღამემდე პატიმრობა არის არაადეკვატური პასუხისმგებლობა იმ სამართალდარღვევისთვის, რომლისთვი-საც ის არის შემოღებული; ბ) თავისი შინაარსით ეს არის ადმინისტრაციული სამა-რთალდარღვევისთვის პასუხისმგებლობა, ამიტომ უნდა იყოს გათვალისწინე-ბული ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსში; გ) სისხლის სამა-რთლის საპროცესო და სამოქალაქო საპროცესო კოდექსები არ შეიძლება შეიცა-ვდნენ მატერიალურ ნორმას, ანუ ადგენდნენ სამართალდარღვევის შინაარსს. 3. ირღვევა სამართლიანი სასამართლოს ძირითადი პირინციპი – მოსამართლის მი-უკერძოებლობა.

სასამართლო კოლეგია აღნიშნავს, რომ დასახელებული სადავო ნორმების კონსტიტუციურობის შემოწმებისას კოლეგიის წევრთა შორის გამოვლინდა აზრთა სხვადასხვაობა.

სასამართლო კოლეგიის წევრთა ერთი ნაწილის – ქეთევან ერემაძისა და კო-ნსტანტინე ვარძელაშვილის აზრით, “საქართველოს სისხლის სამართლის საპრო-ცესო კოდექსის” 208-ე მუხლის მე-6 ნაწილი და “საქართველოს სამოქალაქო სა-პროცესო კოდექსის” 212-ე მუხლის მე-5 ნაწილი არ ეწინააღმდეგება საქართველოს კონსტიტუციის მე-18 მუხლის მე-2 პუნქტსა და 42-ე მუხლის პირველ პუნქტს.

1. სადავო ნორმები არ ეწინააღმდეგება საქართველოს კონსტიტუციის მე-18 მუხლის მე-2 პუნქტს შემდეგ გარემოებათა გამო:

საქართველოს კონსტიტუციის მე-18 მუხლის მე-2 პუნქტის თანახმად, “თა-ვისუფლების აღკვეთა ან პირადი თავისუფლების სხვაგვარი შეზღუდვა დაუშვე-ბელია სასამართლოს გადაწყვეტილების გარეშე”. ამ ნორმის ძირითადი მიზანი არის ის, რომ არ მოხდეს თავისუფლების აღკვეთა ან პირადი თავისუფლების სხვაგვარი შეზღუდვა არასასამართლო ორგანოს ან თანამდებობის პირის მიერ, ანუ ამ საკითხების გადაწყვეტაზე მხოლოდ სასამართლოა უფლებამოსილი.

რაც შეეხება ტერმინს “გადაწყვეტილება”, საკონსტიტუციო სასამართლოს მიაჩნია, რომ ის ფართოდ უნდა განიმარტოს. ამ თვალსაზრისით, სასამართლო ვერ დაეთანხმება მოსარჩელე მხარის და საქმეზე მოწვეული სპეციალისტის ირინა აქუბარდიას მოსაზრებას იმის თაობაზე, რომ კონსტიტუციით გათვალისწი-ნებული ამ ტერმინის შინაარსს ამომწურავად განსაზღვრავს “საქართველოს სი-სხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის” 44-ე მუხლის მე-6 ნაწილი, რომლის თა-ნახმად, სასამართლოს გადაწყვეტილებად ითვლება: სასამართლოს (მოსამა-რთლის) განაჩენი, განჩინება, დადგენილება, ბრძანება. სასამართლო კოლეგიის აზრით, მართალია, ამ ჩამონათვალში განკარგულება მოხსენიებული არ არის, მა-გრამ ეს გარემოება არ იძლევა იმის ცალსახად მტკიცების შესაძლებლობას, რომ გა-ნკარგულება არ უნდა ჩაითვალოს გადაწყვეტილებად იმ გაგებით, როგორც ამას ითვალისწინებს კონსტიტუციის მე-18 მუხლის მე-2 პუნქტი.

საკონსტიტუციო სასამართლოს მიაჩნია, რომ კონსტიტუციაში მოცემული ტერმინები ყოველთვის არ შემოიფარგლება კანონმდებლობით გათვალისწინე-ბული დეფინიციით, თუმცა ეს არ ათავისუფლებს კანონმდებელს ვალდებულები-საგან, კონსტიტუციის ესა თუ ის ტერმინი ადეკვატურად და სრულად განსა-ზღვროს.

მოცემულ შემთხვევაში, მოქმედი კანონმდებლობით არ არის განსა-ზღვრული “განკარგულების”, როგორც სასამართლოს აქტის სამართლებრივი ბუ-ნება, ისე როგორც ეს მოცემულია სასამართლო გადაწყვეტილებების სხვა ფორმე-ბთან (განაჩენი, განჩინება, დადგენილება და ბრძანება (სსსკ-ის 44-ე მუხლის მე-6-11 ნაწილები), რაც საკანონმდებლო ხარვეზად შეიძლება ჩაითვალოს.

განკარგულების თაობაზე კანონმდებლობაში მხოლოდ შემდეგი ინფორმა-ცია არსებობს:

ადმინისტრაციულ პროცესში განკარგულება როგორც დამოუკიდებელი სა-სამართლო აქტი არ გამოიცემა, ის ბრძანების ან დადგენილების შემადგენელი ნა-წილია (“საქართველოს ადმინისტრაციული საპროცესო კოდექსის” 213 მუხლის მე-7 ნაწილის “დ” ქვეპუნქტი; 2118 მუხლის მე-7 ნაწილის “ე” ქვეპუნქტი; 213 მუ-ხლის მე-8 ნაწილის “დ” ქვეპუნქტი; 2118 მუხლის მე-8 ნაწილის “ე” ქვეპუნქტი).

“საქართველოს სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის” მიხედვით, მოსამართლე უფლებამოსილია, გამოსცეს განკარგულება 184-ე (სარჩელისა და თანდართული დოკუმენტების ასლების გადაგზავნა მოპასუხისათვის), 212-ე (ღონისძიებანი სა-სამართლოს სხდომაზე წასრიგის დამრღვევის მიმართ) და 335-ე (სასამართლოს დროებითი განკარგულება) მუხლებით გათვალისწინებულ შემთხვევებში. რიგ შე-მთხვევებში, “განკარგულება” გამოიყენება სასამართლოს (მოსამართლის) ზეპირი განკარგულებების აღსანიშნავად, რომელიც სავალდებულო წესით აისახება ოქმში (288-ე მუხლის “ზ” პუნქტი).

“საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის” ცალკეული მუ-ხლებით (84.4, 86.2 “გ”, 94.2, 98.3, 140.13, 178.2, 199.6, 208, 283.4, 293.1, 329.2, 369.1, 437.3, 456.3, 460.1, 530.2, 542.3, 571.3, 604.1, 635) გათვალისწინებულია სისხლის სა-მართალწარმოების სხვადასხვა სტადიაზე განკარგულების გამოცემის შესაძლე-ბლობა. აქედან, ზოგიერთ შემთხვევაში, განკარგულება არ მიიღება მოსამართლის მიერ (98.3; 283.4; 369.1), ზოგჯერ ის მოსამართლის კონკრეტული ბრძანების შემა-დგენელი ნაწილია (140-ე მუხლის მე-13 ნაწილი; 178-ე მუხლის მე-2 ნაწილი; 293-ე მუხლის პირველი ნაწილი). ცალკეულ შემთხვევაში, განკარგულებით ხდება სხდომის მოსამზადებელ ეტაპზე რიგი საკითხების გადაწყვეტა, სასამართლო სხდომის დარბაზში წესრიგის დაცვასთან დაკავშირებით ზომების მიღება, განკა-რგულება მიიღება გადაწყვეტილების აღსრულების საკითხებზეც (მუხ.604).

დასახელებული ნორმების ანალიზის საფუძველზე შეიძლება ითქვას, რომ კანონმდებლობა არ იძლევა “განკარგულების” კონკრეტულ და სრულ დეფინი-ციას. სასამართლოს სხვა აქტებისგან განსხვავებით, განკარგულების გამოცემით, როგორც წესი, რეგულირდება სამართალწარმოებასთან დაკავშირებული სხვადა-სხვა ორგანიზაციული საკითხები. განკარგულების მიზანს წარმოადგენს მა-რთლმსაჯულების განხორციელების არა შინაარსობრივი, არამედ პროცესის მი-მდინარეობის უზრუნველყოფა. თუმცა ეს ერთმნიშვნელოვნად არ ნიშნავს იმას, რომ განკარგულება არ შეიძლება ჩაითვალოს სასამართლოს გადაწყვეტილებად.

“საერთო სასამართლოების შესახებ” საქართველოს ორგანული კანონის მე-4 მუხლის პირველი პუნქტის თანახმად: “სასამართლოს აქტი, აგრეთვე თავისი უფლებამოსილების განსახორციელებლად სასამართლოს მოთხოვნა და განკარგუ-ლება სავალდებულოა საქართველოს მთელ ტერიტორიაზე ყველა ფიზიკური თუ იურიდიული პირის, სახელმწიფო და ადგილობრივი თვითმმართველობის ორგა-ნოსათვის”. ხოლო “საქართველოს სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის” მე-10 მუ-ხლის შესაბამისად, “კანონიერ ძალაში შესული სასამართლოს გადაწყვეტილებები (განჩინებები, დადგენილებები), აგრეთვე თავისი უფლებამოსილების განსახო-რციელებლად სასამართლოს მიერ აღძრული მოთხოვნები და განკარგულებები სავალდებულოა საქართველოს მთელ ტერიტორიაზე ყველა სახელმწიფო, საზო-გადოებრივი თუ კერძო საწარმოსათვის, დაწესებულებისათვის, ორგანიზაციისა-თვის, თანამდებობის პირისა თუ მოქალაქისათვის და ისინი უნდა შესრულდეს”.

მართალია, აღნიშნულ ნორმებში კანონმდებელი ერთმანეთთან არ აიგივებს განკარგულებას და სასამართლოს სხვა აქტებს, მაგრამ სასამართლოს გადაწყვეტი-ლებათა სავალდებულობაზე საუბრისას გვერდს არ უვლის სასამართლოს განკა-რგულებებს.

სადავო ნორმებით გათვალისწინებულ შემთხვევებში მიღებულ აქტს, განკა-რგულების ნაცვლად, “საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის” 44-ე მუხლის მე-6 ნაწილში მოცემული ნებისმიერი სახელწოდება რომ ჰქონოდა (განაჩენი, განჩინება, ბრძანება ან დადგენილება), ამით მოსარჩელეთა მიერ წამო-ჭრილი პრობლემები, ისევე როგორც სადავო ნორმების კონსტიტუციურობის საკი-თხი, ვერ გადაწყდებოდა. კონსტიტუციურობის შეფასების თვალსაზრისით, არსე-ბითია არა ის ფორმალური გარემოება, თუ რა სახელწოდების მატარებელია პატი-მრობის შეფარდების თაობაზე გამოცემული აქტი, არამედ ის, თუ რა საკითხის გა-დასაწყვეტად და როგორ (რა პროცედურით) მიიღება ის.

თუ განკარგულების მიღება მოხდებოდა ყველა იმ პირობის დაცვით, რომე-ლიც აუცილებელია სამართლიანი სასამართლოს მიერ თავისუფლების აღკვეთის საკითხის გადასაწყვეტად, სადავო ნორმების კონსტიტუციურობის დადგენის მო-თხოვნა არც დადგებოდა, რაც სასამართლო სხდომაზე დაადასტურეს კიდეც მო-სარჩელე მხარის წარმომადგენლებმა.

ზემოაღნიშნულის მიუხედავად, საკონსტიტუციო სასამართლო მიიჩნევს, რომ სასამართლოს აქტი, რომლითაც ხდება თავისუფლების აღკვეთის შეფარდება, შესაბამისი კანონმდებლობით უნდა იყოს არა მხოლოდ მოხსენიებული, არამედ აუცილებელია მისი ფორმის, შინაარსის და მიღების წესის ადეკვატური დაკო-ნკრეტება.

2. ა)პროცესზე გამოითქვა არაერთი მოსაზრება სადავო ნორმებით გათვალი-სწინებული სამართალდარვევისთვის დადგენილი პასუხისმგებლობის სახეობის თაობაზე. მოსარჩელეთა წარმომადგენლები მიიჩნევენ, რომ თავისი შინაარსით, ეს არის ადმინისტრაციული სამართალდარღვევისთვის პასუხისმგებლობა, მოპასუ-ხის აზრით, “საპროცესო ნორმების დარღვევის სანქცია არ ჯდება ადმინისტრაცი-ული პატიმრობის ფარგლებში”. საქმეზე სპეციალისტად მოწვეულმა ოთარ გა-მყრელიძემ აღნიშნა, რომ, ვინაიდან სადავო ნორმით გათვალისწინებული სამა-რთალდარვევა არ შეიძლება მივაკუთვნოთ სისხლის, სამოქალაქო და დისციპლი-ნურ სამართალდარღვევათა ტიპებს, შესაბამისად, ის უნდა მივიჩნიოთ ადმინი-სტრაციულ სამართალდარღვევად. ქ-ნი ირინა აქუბარდიას აზრით, “ერთი მხრივ, სასამართლო სხდომის დარბაზში წესრიგის დარღვევა, სასამართლოს მიმართ აშკარა და უხეში უპატივცემულობა შეიძლება განხილული იყოს, როგორც საპრო-ცესო სამართლადარღვევა, რაც იწვევს დამრღვევის საპროცესო პასუხისმგებლო-ბას, სისხლის საპროცესო სამართლებრივი იძულების გამოყენებას”. თუმცა ეს არ არის სპეციალისტის ცალსახა პოზიცია, თავის დასკვნაში სპეციალისტმა განსხვა-ვებული მოსაზრებაც გამოთქვა, კერძოდ: “მეორე მხრივ, სადავო ნორმით გათვა-ლისწინებული სასამართლოს მიმართ აშკარა და უხეში უპატივცემულობა სამა-რთალდარღვევის კლასიკური ტიპოლოგიის გათვალისწინებით, შეიძლება განხი-ლული იყოს უფრო როგორც ადმინისტრაციული სამართალდარღვევა, რადგან უპატივცემულობა თავისთავად, ცალკე აღებული არ ქმნის დანაშაულის შემადგე-ნლობას”. საბოლოოდ, ამ საკითხთან დაკავშირებით ის ასკვნის: “შეიძლება ითქვას, რომ სადავო ნორმა შერეული კონსტრუქციისაა. გარკვეულწილად ამ ნორმაში ადგილი აქვს ადმინისტრაციულ განკარგულებითი და სასამართლო განხილვის წესების აღრევას”.

იოსებ ბარათაშვილმა სასამართლოს განუმარტა: “იმის გათვალისწინებით, რომ პატიმრობაშეფარდებულ პირს არ წარედგინება ბრალდება სისხლის სამა-რთლის საპროცესო კოდექსით დადგენილი წესით, არ გააჩნია მსჯავრდებულის სტატუსი, შეგვიძლია ვივარაუდოთ, რომ სსსკ-ის 208-ე და სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის 212-ე მუხლებით გათვალისწინებული სამართალდარღვევა ადმინი-სტრაციული ხასიათისაა”. ამავე სპეციალისტმა აღნიშნა, რომ საკონსტიტუციო სა-სამართლოს მიერ სადავო ნორმის შეჩერების შემდეგ, ამ ნორმებზე დაყრდნობით მიღებული განკარგულებები გასაჩივრდა და განხილულ იქნა ადმინისტრაციული წესით.

ამასთან დაკავშირებით, საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლო მი-უთითებს საქართველოს უზენაესი სასამართლოს 2006 წლის 26 ივლისის დადგე-ნილებაზე, რომელშიც სადავო ნორმით გათვალისწინებული სამართალდარღვევა ასევე ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევად არის მიჩნეული. დადგენილებაში ვკითხულობთ: “საქმის ფაქტობრივი გარემოებების მიხედვით, კონკრეტულ პირთა მიერ განხორციელებული ქმედება, თავისი სამართლებრივი ბუნებით, წარმო-ადგენს ადმინისტრაციულ გადაცდომას, ხოლო მოსამართლის მიერ მიღებული გადაწყვეტილება, სამართალდამრღვევი პირის მიმართ ადმინისტრაციული სა-ხდელის დაკისრების თაობაზე მიღებული გადაწყვეტილებაა. მართალია, სასამა-რთლომ გასაჩივრებული განკარგულების მიღებისას იხელმძღვანელა სისხლის სა-მართლის საპროცესო კოდექსის 208-ე მუხლის დანაწესით, მაგრამ ეს არ ნიშნავს იმას, რომ აღნიშნული ქმედება წარმოადგენს სისხლის სამართლის კანონით გა-თვალისწინებულ დასჯად ქმედებას. ნიშანდობლივია ისიც, რომ სასამართლოში წესრიგის დარღვევისათვის პასუხისმგებლობა გათვალისწინებულია ასევე სამო-ქალაქო საპროცესო კანონმდებლობით, რომელიც იმავდროულად გამოიყენება ადმინისტრაციულ პროცესში. ყოველგვარი ქმედება, რომელიც იწვევს სასამა-რთლოში წესრიგის ხელყოფას, წარმოადგენს ადმინისტრაციულ გადაცდომას იმი-სდა მიუხედავად, თუ საპროცესო სამართლის რომელი დარგითაა განსა-ზღვრული დამრღვევისათვის პასუხისმგებლობის დაკისრების პროცედურა”.

ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, საკონსტიტუციო სასამართლო აღნი-შნავს, რომ თეორეტიკოსთა, პრაქტიკოს იურისტთა, სამართალშემფარდებელთა განსხვავებული და ზოგჯერ ურთიერთგამომრიცხავი მოსაზრებების შეფასებისას ცხადი გახდა, რომ ნორმაში სამართალდარღვევის შინაარსი არ არის მკაფიოდ ფო-რმულირებული, რის გამოც მისი გამოყენება შესაძლებელია მხოლოდ ყოველ კო-ნკრეტულ შემთხვევაში, ნორმის განმარტების საფუძველზე, რაც ისევ მისი არაკო-ნკრეტულობიდან და ბუნდოვანებიდან გამომდინარე, არაერთგვაროვანია.

ამასთან, ნორმის ბუნდოვანებას განაპირობებს არა მხოლოდ მისი სახეობის განსაზღვრის შეუძლებლობა, არამედ თავად შინაარსიც. კერძოდ, “საქართველოს სისხლის სამართლის კოდექსის” 366-ე მუხლის თანახმად, დანაშაულად ითვლება სასამართლოსადმი უპატივცემულობა, რაც გამოიხატა სამართალწარმოების მონა-წილის შეურაცხყოფით. ეს დანაშაული ისჯება ჯარიმით ან საზოგადოებისათვის სასარგებლო შრომით ვადით ას ოთხმოციდან ორას ორმოც საათამდე, ანდა თავი-სუფლების აღკვეთით ვადით ერთ წლამდე. მაკვალიფიცირებელი გარემოებაა იგივე ქმედების ჩადენა საკონსტიტუციო სასამართლოს წევრის, მოსამართლის ან მსაჯულის მიმართ.

მაშასადამე, ერთი მხრივ, დანაშაულს წარმოადგენს სასამართლოს უპატი-ვცემულობა, რაც გამოიხატა მხარის ან მოსამართლის, მსაჯულის შეურაცხყოფით, მეორე მხრივ კი სადავო ნორმებით დადგენილია პასუხისმგებლობა სასამართლოს მიმართ გამოხატული “აშკარა და უხეში უპატივცემულობისთვის”. ორივე შე-მთხვევაში, საქმე გვაქვს სასამართლოს უპატივცემულობასთან, მაგრამ იქიდან გა-მომდინარე, რომ სადავო ნორმით გათვალისწინებული სამართალდარღვევა სი-სხლის სამართლის კოდექსით დანაშულად არ არის მიჩნეული, ამასთან, მისთვის პასუხისმგებლობის ზომად დადგენილი პატიმრობაც გაცილებით მოკლევადიანია სისხლის სამართლის კოდექსით გათვალისწინებულ სასჯელთან შედარებით, უნდა ვიგულისხმოთ, რომ ეს არის, დანაშაულთან შედარებით, უფრო მსუბუქი სა-მართალდარღვევა. თუმცა ამის ცალსახად თქმაც შეუძლებელია, რადგან სადავო ნორმით გათვალისწინებული სამართალდარღვევისთვის მოსამართლეს შეუძლია პირდაპირ შეუფარდოს პატიმრობა, მაშინ როდესაც სსკ-ის 366-ე მუხლით დადგე-ნილი დანაშაულისთვის შესაძლებელია უფრო მსუბუქი სასჯელის – ჯარიმის ან საზოგადოებისათვის სასარგებლო შრომის დაკისრება. გარდა ამისა, შეფასების სა-განია, თუ რა მიიჩნევა “აშკარა და უხეშ” უპატივცემულობად, მოიცავს თუ არა იგი შეურაცხყოფასაც, თუ პირიქით, უპატივცემულობა, თუნდაც აშკარა და უხეში, არსებობს მანამ, სანამ ქმედება არ გადაზრდილა შეურაცხყოფაში. რადგან “საქა-რთველოს სისხლის სამართლის კოდექსის” 366-ე მუხლიდან გამომდინარე, უპა-ტივცემულობა მოიცავს შეურაცხყოფას, უნდა ვივარაუდოთ, რომ სადავო ნორმე-ბის შემთხვევაშიც, სასამართლოს მიმართ უპატივცემულობა შესაძლოა გამოიხა-ტოს შეურაცხყოფაში, მათ შორის როგორც მოსამართლის, ისე მხარის და სხვა და-მსწრე პირთა მიმართაც. ასეთ ვარაუდებს ვერ გამორიცხავს სადავო ნორმის ტე-ქსტი.

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლო მიუთითებს, რომ როგორც “საქართველოს სისხლის სამართლის კოდექსის” 366-ე მუხლის, ისე სადავო ნო-რმების დასაცავ ობიექტს წარმოადგენს სასამართლოს ავტორიტეტი, მართლმსა-ჯულების დაუბრკოლებლად და ჯეროვნად განხორციელება. მაგრამ, რადგან კა-ნონმდებელმა გადაწყვიტა ამ საკითხის “საქართველოს სისხლის სამართლის კო-დექსისაგან” დამოუკიდებლად, დამატებით (სადავო ნორმებით) დარეგულირება, აუცილებელი იყო ახალი ნორმების საკმარისი კონკრეტულობით გამიჯვნა იგივე ურთიერთობების მომწესრიგებელი არსებული ნორმებისგან.

საბოლოოდ, საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლო აღნიშნავს:

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს კომპეტენციაში არ შედის კო-ნკრეტული სამართალდარღევის სახეობის დადგენა. აქედან გამომდინარე, მოცე-მული დავის ფარგლებშიც, სასამართლომ არ უნდა გაარკვიოს, სადავო ნორმით რა ტიპის - სისხლის თუ ადმინისტრაციული სამართალდარღვევაა გათვალისწინე-ბული და, შესაბამისად, რომელი საკანონმდებლო აქტით მოწესრიგებას ექვემდე-ბარება ეს საკითხი, მაგრამ ზემოაღნიშნული გარემოებების შეჯერების საფუძვე-ლზე, აუცილებელია ითქვას: როდესაც კანონმდებლობით ხდება პასუხისმგებლო-ბის ისეთი ზომის შემოღება, როგორიცაა დაპატიმრება, 1) მკაფიოდ უნდა ჩამოყა-ლიბდეს თავად სამართალდარღვევის შინაარსი, რომლისთვისაც გათვალისწინე-ბულია პასუხისმგებლობის ეს ზომა; 2) ის ძალზე მკვეთრად და აშკარად უნდა გა-ნსხვავდებოდეს იგივე ობიექტის წინააღმდეგ მიმართული სხვა სახის სამართა-ლდარღვევისა და მისთვის დაწესებული პასუხისმგებლობისგან. ამ პირობების დაცვა აუცილებელია, რადგან, ერთი მხრივ, სამართალდამრღვევმა ზუსტად უნდა იცოდეს, რა შინაარსის სამართალდარღვევისთვის უფარდებენ მას პატი-მრობას, ხოლო, მეორე მხრივ, სამართალშემფარდებელმა (მოსამართლემ) შეძლოს შესაბამისი ნორმების სწორად და ადეკვატურად გამოყენება.

სადავო ნორმებით ეს პირობები არ არის დაკმაყოფილებული.

აღნიშნულთან დაკავშირებით გასაზიარებელია ადამიანის უფლებათა ევრო-პული სასამართლოს პრაქტიკაც. არაერთ პრეცედენტში ვკითხულობთ: კანონი უნდა იყოს ხელმისაწვდომი, წინასწარგანჭვრეტადი და ზუსტად განსაზღვრული, აგრეთვე უნდა შეიცავდეს სხვა გარანტიებს თვითნებობის რისკისგან დასაცავად. ამასთან, კანონის სიცხადის მოთხოვნა გულისხმობს, რომ ყველა ნორმა, რომელსაც თავისუფლების აღკვეთა ემყარება, საკმარისად ზუსტი უნდა იყოს, რათა პირმა, თუნდაც სათანადო კონსულტაციით, წინასწარ განჭვრიტოს იმ ხარისხით, რომე-ლიც მოცემულ გარემოებებს შეესაბამება, თუ რა შედეგი მოჰყვება ამა თუ იმ ქმე-დებას.

2000 წლის 19 ოქტომბრის გადაწყვეტილებაში საქმეზე “ვლოხი პოლონეთის წინააღმდეგ” სასამართლომ დაასკვნა, რომ ის ნორმა, რომელიც იმდენად ბუნდო-ვანია, რომ სახელმწიფო ხელისუფლების უფლებამოსილ ორგანოებს აბნევს, მა-რთლზომიერების მოთხოვნებთან შეუსაბამოა.

საბოლოოდ, უნდა ითქვას, რომ დამოუკიდებლად სამართალდარღვევის სახეობის ან შინაარსისა, მნიშვნელოვანია ის გარემოება, რომ ამ სამართალდა-რღვევისთვის გათვალისწინებულია პასუხისმგებლობის ისეთი ზომა, როგორიც არის თავისუფლების აღკვეთა. პიროვნების მდგომარეობა, ვისაც თავისუფლება აღეკვეთა, არ გაუმჯობესდება მისი ქმედების სისხლის, ადმინისტრაციულ ან სხვა სახის სამართალდაღვევად დაკვალიფიცირებით. მართლმსაჯულების განხორცი-ელების ფუნდამენტური პრინციპები არ იძენს განსხვავებულ მნიშვნელობას სამა-რთალდარღევათა ცალკეული სახეების მიხედვით. სამართალწარმოება, მიუხედა-ვად სამართალდარღვევის სახისა, უნდა მიმდინარეობდეს სამართლიანი სასამა-რთლოს ყველა პრინციპის დაცვით.

ბ) საკონსტიტუციო სასამართლოს კომპეტენციაში ასევე არ შედის კონკრე-ტული სამართალდარღვევისთვის დადგენილი პასუხისმგებლობის ადეკვატურო-ბის და მართლზომიერების შეფასება. ეს არის მიზანშეწონილობის და არა კონსტი-ტუციურობის საკითხი. ასეთი ლოგიკით, კონსტიტუციურობის თვალსაზრისით, შეფასების ობიექტი შეიძლება გახდეს მოქმედი კანონმდებლობით გათვალისწინე-ბული თითოეული სამართალდარღვევისთვის დადგენილი პასუხისმგებლობის ადეკვატურობა.

4. მოსარჩელეთა მოთხოვნასთან დაკავშირებით “საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის” 208-ე მუხლის მე-6 ნაწილის და “საქართველოს სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის” 212-ე მუხლის მე-5 ნაწილის არაკონსტიტუცი-ურად ცნობის თაობაზე საქართველოს კონსტიტუციის 42-ე მუხლის პირველ პუ-ნქტთან მიმართებით, მოსამართლეთა ერთი ნაწილის (ქეთევან ერემაძე და კო-ნსტანტინე ვარძელაშვილი) პოზიცია იდენტურია ამავე გადაწყვეტილების სამო-ტივაციო ნაწილის II-პუნქტის მე-3 ქვეპუნქტში მოცემული მოტივაციისა.

სასამართლო კოლეგიის წევრთა მეორე ნაწილის - ბესარიონ ზოიძისა და ვახტანგ გვარამიას აზრით, “საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კო-დექსის” 208-ე მუხლის მე-6 ნაწილი და “საქართველოს სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის” 212-ე მუხლის მე-5 ნაწილი უნდა ჩაითვალოს არაკონსტიტუციურად საქართველოს კონსტიტუციის მე-18 მუხლის მე-2 პუნქტთან და 42-ე მუხლის პი-რველ პუნქტთან მიმართებით შემდეგ გარემოებათა გამო:

1. საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 208-ე მუ-ხლის მე-6 ნაწილის (შესაბამისად, საქართველოს სამოქალაქო საპროცესო კოდე-ქსის 212-ე მუხლის მე-5 ნაწილის) კონსტიტუციურობის შეფასებისას, მხედველო-ბაშია მისაღები ის ნორმატიულად ორგანული კავშირი, რომელიც არსებობს ამ კო-დექსის აღნიშნულ ნაწილსა (შესაბამისად, სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის 212-ე მუხლის მე-5 ნაწილს) და მე-7 ნაწილს (შესაბამისად, სამოქალაქო საპროცესო კო-დექსის 212-ე მუხლის მე-6 ნაწილს) შორის. სისხლის სამართლის საპროცესო კო-დექსის სადავო მუხლის მე-7 ნაწილი განსაზღვრავს სხდომის თავმჯდომარის (მოსამართლის) და სასამართლოს თავმჯდომარის მიერ განკარგულების გამოტა-ნის წესს, კერძოდ, შესაბამისად, იგი მიიღება ადგილზე თათბირით ან ზეპირი მო-სმენის გარეშე. ეს კი გულისხმობს სამართალდარღვევის ჩადენიდან გადაწყვეტი-ლების მომენტალურად (დაუყოვნებლივ) მიღებას, რაც ამავე მუხლის მე-6 ნაწი-ლის მიხედვით, ექვემდებარება ასევე დაუყოვნებლივ აღსრულებას. ამრიგად, ადგილი აქვს დაუყოვნებლივ მიღებული გადაწყვეტილების დაუყოვნებლივ აღსრულებას. ეს აზრი იკითხება სადავო მუხლის მე-6 ნაწილში მოცემული დი-სპოზიციის გონივრული განმარტებიდან, მისი მე-7 ნაწილისაგან დამოუკიდებლა-დაც. არსებული ნორმატიული წესრიგის პირობებში სამართალგამოყენებისას მთელი მზერა მიპყრობილია სადავო მუხლის მე-7 ნაწილის მიმართ, როგორც გა-რკვეული წესის აშკარად გამომხატველი ნორმის მიმართ, და ამით, გარკვეულწი-ლად, იჩრდილება ანალოგიური სინამდვილის სხვაგან დანახვის აუცილებლობა. იმ შემთხვევაში, როცა უქმდება სადავო მუხლის მე-7 ნაწილი, მასთან ერთად, აუ-ცილებლად დგება მე-6 ნაწილის გაუქმების საკითხი, იმის გამო, რომ არ დარჩეს შესაძლებლობა ფაქტობრივად მან შეცვალოს არაკონსტიტუციურად ცნობილი ნო-რმის მოქმედება.

სხდომის თავმჯდომარის მიერ გადაწყვეტილების მიღება “შემჭიდრო-ებული” (გამარტივებული) სამართალწარმოების გზით ხდება, რაც გულისხმობს არა მარტო გადაწყვეტილების დაუყოვნებლივ, არამედ იმავე სასამართლოს (ჩვენს შემთხვევაში სხდომის თავმჯდომარის) მიერ მიღებას. ასეთ ვითარებაში, სადავო მუხლის მარტო მე-7 ნაწილის გაუქმება მხოლოდ ერთი სერიოზული ნაბიჯი იქნება ამგვარი სამართალწარმოების ტრანსფორმირების მიმართულებით. “შემჭი-დროებული” სამართალწარმოება კი მოთხოვნის ფარგლებში 208-ე მუხლის მე-6 და მე-7 ნაწილების ორგანული ერთიანობით წარმოჩინდება.

სადავო 208-ე მუხლის მე-6 ნაწილი არ პასუხობს მიუკერძოებელი სასამა-რთლოს მოთხოვნებს. როცა საქართველოს კონსტიტუციის დასახელებულ ნორმე-ბში საუბარია სასამართლოზე, ივარაუდება, რომ აქ სახეზეა მიუკერძოებელი და სამართლიანი სასამართლო. თუკი რომელიმე ნორმატიული აქტით ირღვევა ეს პრინციპები, ასეთი აქტი არაკონსტიტუციურად უნდა გამოცხადდეს. სასამა-რთლო ამ შემთხვევაში არ აფასებს თავად პატიმრობის ხანგრძლივობის კონსტი-ტუციურობას. სადავო ნორმა არაკონსტიტუციურად უნდა გამოცხადდეს სწორედ იმიტომ, რომ თავისუფლების აღკვეთის წესია კონსტიტუციასთან შეუსაბამო. წე-სის ორგანული ნაწილი კი არის არა მარტო ის, რომ აუცილებელი პროცედურების დაცვით უნდა მოხდეს პატიმრობის შეფარდება, არამედ ის, რომ ნორმატიულად სწორად განისაზღვროს სანქციის გამომყენებელი სასამართლო, როგორც მიუკე-რძოებელი სასამართლო. როცა სახეზეა სასამართლოს მიკერძოების ნორმატიული საფუძველი, ამით ირღვევა ადამიანის თავისუფლების დაცვის სასამართლო გარა-ნტიები.

2. 208-ე მუხლის მე-6 ნაწილის კონსტიტუციურობას ვერ ამართლებს ის აზრი, რომ სხდომის თავმჯდომარის მიკერძოებისა თუ შეცდომის გამო გამოწვე-ული შედეგები შეიძლება გამოსწორდეს ზემდგომი ინსტანციის სასამართლოს მიერ მისი გასაჩივრების გზით. გასაჩივრების უფლება, მართლაც რომ სერი-ოზული შესაძლებლობაა მიუკერძოებელ და სამართლიან სასამართლოზე მოთხო-ვნილების დაკმაყოფილებისა. თუმცა გასათვალისწინებელია ის მნიშვნელოვანი გარემოება, რომ ასეთ სასამართლოზე უფლება, უპირველეს ყოვლისა, გული-სხმობს თავად მიუკერძოებელი და სამართლიანი გადაწყვეტილების გამოტანის უფლებას და არა მარტოოდენ სასამართლოს გადაწყვეტილების გასაჩივრების შე-საძლებლობას. მოქალაქემ მიუკერძოებელი და სამართლიანი სასამართლო უნდა ეძიოს იმ სასამართლოში, სადაც არსებითად იხილება მისი საქმე. კანონმდებელი ვალდებულია, საქმის განხილვის (გადაწყვეტილების მიღების) ისეთი მექანიზმი შექმნას, რომელიც დაინტერესებულ პირს მართლმსაჯულებასთან პირველი შეხე-ბისთანავე მისცემს შესაძლებლობას, თავისი უფლების დასაცავად უზრუნველყო-ფილი იყოს ნორმატიულად სრულფასოვანი სასამართლოთი და შესაბამისი სა-პროცესო უფლებებით. მართლმსაჯულების განხორციელების ისტორიულად ნა-ცადი გზა ქვემდგომი ინსტანციის სასამართლოებიდან ზემდგომისაკენ ისე უნდა იყოს გარანტირებული, რომ ყოველი ზევით გადადგმული ნაბიჯი, მხოლოდ მიკე-რძოებისა თუ შეცდომის გამოსწორება იქნება და არა მითვისება იმ სასამართლოს ფუნქციისა, რომელიც არსებითად განიხილავს ამა თუ იმ საქმეს, ამ კონკრეტულ შემთხვევაში, კი პატიმრობის საკითხს.

3. არ შეიძლება ამ კონკრეტულ ვითარებაში სადავო ნორმას ამართლებდეს მართლმსაჯულების დაუბრკოლებლად განხორციელების მიზანი. ამ მიმართებით გამოყენებული ნებისმიერი მოქმედება თავად უნდა ჯდებოდეს მიუკერძოებელი და სამართლიანი სასამართლოს ორგანიზმში. შეცდომა იქნებოდა ამგვარი ინტე-რესის საგანში არ დაგვენახა დაპატიმრების თაობაზე გადაწყვეტილების მიღება. მართლმსაჯულება არ გულისხმობს უბრალოდ მოსამართლის მიერ სამართლის გაჩენის უფლებამოსილებას. პრინციპულად აუცილებელია, რომ ყველა შემთხვე-ვაში, ეს უფლებამოსილება კონსტიტუციურად იყოს გამართლებული. საკანო-ნმდებლო ნორმა არ უნდა იძლეოდეს მიკერძოებული გადაწყვეტილების შესა-ძლებლობას, მოსამართლის როგორც მართლმსაჯულების განმახორციელებელი პირის “შეცდენის” შესაძლებლობას. მოსამართლე, როგორც ადამიანი, შეიძლება შეცდეს, მაგრამ არ შეიძლება ამაში მას ხელს უწყობდეს თავად ნორმატიული სი-ნამდვილე. არ შეიძლება კანონმა მოსამართლე ჩააყენოს ისეთ მდგომარეობაში, რომ მან თავისი თავი გამოავლინოს არა როგორც მოსამართლემ, არამედ, როგორც მანტიაშემოცლილმა სუბიექტმა. არსებულ ვითარებაში მოსამართლემ შეიძლება ბოროტად გამოიყენოს თავისი სამოსამართლეო უფლებამოსილება, ვინაიდან იგი მომეტებულად დიდი უფლებებით (ვალდებულებებით) არის აღჭურვილი.

ამდენად, მიუკერძოებელი და უშეცდომო სასამართლოს გარანტიას წარმო-ადგენს არა მარტო საამისოდ მოსამართლის პიროვნული და პროფესიული მზა-ობა, არამედ თავად კანონმდებლობის ხასიათი. სამართლიანი სასამართლო გუ-ლისხმობს კანონმდებლობის მიერ მოსამართლის გონივრულ ბოჭვასაც. დაუშვე-ბელია, შეიქმნას მიკერძოების ობიექტური საფუძველი.

მოსამართლის მიუკერძოებლობის საფუძვლიან განმარტებებს იძლევა ევროპული სასამართლოს პრეცედენტული სამართალი. იგი ძირითადად სასამა-რთლოს მიუკერძოებლობის არანორმატიული სინამდვილის შეფასებით შემოიფა-რგლება. თუმცა იშვიათად, მაგრამ მაინც დასტურდება მინიშნებები მიკერძოების ხელშემწყობ ნორმატიულ მიზეზებზე.

აქედან გამომდინარე, სადავო ნორმა ვერ პასუხობს ევროპულ პრეცედე-ნტულ სამართალში აღიარებულ თანაზომიერების პრინციპს. ეს პრინციპი გული-სხმობს გარკვეული მართლზომიერი მიზნის მისაღწევად არა მარტო გონივრული და ადეკვატური საშუალებებით სარგებლობას, არამედ მისი გამოყენებისათვის ისეთი წინა პირობების შექმნას, რაც მაქსიმალურად გამორიცხავდა, მისი შემფა-რდებელი სუბიექტის მხრიდან, შეცდომისა თუ მიკერძოების დაშვების შესაძლე-ბლობას. ამდენად, უზრუნველყოფილი უნდა იყოს თანაზომიერების პრინციპის როგორც ობიექტური, ისე სუბიექტური პირობები. სამართლიანი მიზნის მიღწევის ადეკვატური საშუალების არჩევა მაშინ არის გარანტირებული, როცა, როგორც უკვე ითქვა, თავად სამართალშემფარდებელი სუბიექტია სწორად განსა-ზღვრული.

4. ვერ გავიზიარებთ მოსარჩელეთა ცალსახა მტკიცებას, რომ სადავო ნო-რმით გათვალისწინებული სანქციის გამოყენებისას, მოსამართლე გამოდის დაზა-რალებულის როლში, თუმცა მას ვერც ანგარიშგაუწეველ გარემოებად მივიჩნევთ. კონკრეტული სამართალდარღვევის ხასიათიდან გამომდინარე, უნდა გაკეთდეს დასკვნა, თუ ვისი ინტერესი ილახება უპატივცემულო საქციელით. სასამართლოს შეურაცხყოფა შეიძლება გამოვლინდეს როგორც კონკრეტული მოსამართლის შე-ურაცხყოფის გარეშე, ისე მასთან ერთადაც. კერძოდ, ერთდროულად შეიძლება შე-ილახოს როგორც მოსამართლეთა პირადი უფლებები და რეპუტაცია, ისე სასამა-რთლოს ავტორიტეტი და რეპუტაცია.

როცა სასამართლოსადმი უპატივცემულობის გამოხატვის გზა, უმეტესწი-ლად, კონკრეტული მოსამართლეების მიმართ უპატივცემულობაზე გადის, ასეთ ვითარებაში ადვილი შესაძლებელია, რომ ნებით თუ უნებლიეთ, მოსამართლე გა-ემიჯნოს სასამართლოს, ამოვარდეს მისი სხეულიდან და დაპატიმრების თაობაზე განკარგულების გამოტანისას სამოსამართლეო ძალაუფლების ეპიცენტრში დააყე-ნოს პირადი ღირსება (ინტერესი), როგორც ადამიანისა. სარჩელიდან ჩანს, რომ მოსამართლემ მოსარჩელეს პატიმრობა შეუფარდა დედის გინების გამო. თუ გავი-თვალისწინებთ ჩვენი საზოგადოების წარმოდგენებს და რეაქციებს ამგვარი შე-ურაცხყოფის, საერთოდ, კანონით დაცული სიკეთეების მიმართ, ადვილი შესა-ძლებელია, რომ მოსამართლეს “ნერვებმა უმტყუნოს” და მიიღოს არაადეკვატური გადაწყვეტილება. მოსამართლე მხოლოდ თმენის ვალდებულების ფარგლებში შე-იძლება ავლენდეს თავის თავს, როგორც მოსამართლე. მხოლოდ აქ შეიძლება იყოს იგი სხვათა ქმედების მსაჯული. როცა კონკრეტული საქმის შეფასება არ თავსდება ამ ფარგლებში, იქ მთავრდება სამოსამართლეო უფლებამოსილებაც.

სადავო ნორმის შეფასებისას აუცილებლად ანგარიშგასაწევია ის სინა-მდვილე, რომელიც იტყობინება, რომ არ არსებობს მკაცრი სადემარკაციო ხაზი სა-სამართლოსა და მოსამართლის მიმართებაში.

სადავო ნორმის არსებობის პირობებში სასამართლოს მიკერძოების შესა-ძლებლობაზე მიგვანიშნებს ევროპული სასამართლოს პრეცედენტი საქმეზე “კი-პრიანუ კვიპროსის წინააღმდეგ”. ასიზების სასამართლოს სხდომაზე ადვოკატის მოქმედება მოსამართლეებმა მიიჩნიეს პიროვნულ შეურაცხყოფად. განაწყენებუ-ლმა მოსამართლეებმა ადვოკატის მიმართ საქმე თავადვე განიხილეს და შეუფა-რდეს პატიმრობა. ევროპული სასამართლოს დიდმა პალატამ მიიჩნია, რომ ადვო-კატის საქმის განხილვისას ასიზების სასამართლო მიკერძოებული იყო და მან და-არღვია ადვოკატის უფლება მიუკერძოებელ სასამართლოზე. ევროპულმა სასამა-რთლომ მიუთითა, რომ საერთო სამართალში დამკვიდრებული “შემჭიდრო-ებული” სამართალწარმოება, რომელიც სასამართლოს ნებას რთავს, თავადვე განი-ხილოს “სასამართლოსადმი უპატივცემულობის” ფაქტები, მოცემულ შემთხვევაში არ იყო გამართლებული და საქმე სხვა სასამართლოს უნდა გადასცემოდა. სასამა-რთლომ დააფიქსირა ევროპული კონვენციის მე-6 მუხლის დარღვევა. მხედველო-ბაშია მისაღები ის გარემოება, რომ ევროპული სასამართლოს პალატამ აღნიშნული საქმის პირველი განხილვის დროს საერთოდ უარყოფითად შეაფასა მსგავსი სა-ქმეების “შემჭიდროებული” პროცედურით განხილვა. სადავო ნორმის შეფასები-სას მხედველობაშია მისაღები ის გარემოება, რომ კონტინენტური სამართლის უმეტეს ქვეყნებში სასამართლოს უპატივცემულობის შემთხვევებში საქმე ცალკე წარმოებად გამოიყოფა და, შესაბამისად, უფლებამოსილი ორგანო მასზე ადმინი-სტრაციულ ან სისხლის სამართალწარმოებას იწყებს.

5. ის ფაქტი, რომ სადავო ნორმა საფრთხეს უქმნის მიუკერძოებელ სასამა-რთლოს, ამაზე მიგვანიშნებს მოპასუხე მხარის მიერ სასამართლო სხდომაზე წა-რმოდგენილი ნორმატიული აქტების პროექტები. კერძოდ, “საქართველოს სი-სხლის სამართლის საპროცესო კოდექსში ცვლილებებისა და დამატებების შეტა-ნის შესახებ” და “საქართველოს სამოქალაქო საპროცესო კოდექსში ცვლილებებისა და დამატებების შეტანის შესახებ”. ამ ნორმატიული აქტების განმარტებით ბარა-თებში შესაბამისად ნათქვამია: “კანონპროექტის მიღების მიზეზია მართლმსაჯუ-ლების განხორციელებისათვის ხელისშეშლის ხშირი ფაქტები, ასევე საკანონმდე-ბლო ხარვეზის არსებობა. კერძოდ, ... იმ შემთხვევაში, როდესაც სასამართლოს (მოსამართლის) მიმართ განხორციელებულია აშკარა და უხეში უპატივცემულობა, იგივე მოსამართლე აკისრებს მას პასუხისმგებლობას, რაც, ვფიქრობთ, სასამა-რთლოს მიუკერძოებლობის პრინციპის დარღვევაა”.

სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 208-ე მუხლის მე-6 ნაწილის ახალი რედაქცია (პროექტი) ასე გამოიყურება: “თუ სასამართლოს (მოსამართლის) მიმართ გამოხატულია აშკარა და უხეში უპატივცემულობა, სასამართლოს თა-ვმჯდომარეს, მოსამართლის მიმართვის საფუძველზე, ხოლო მოსამართლეს – სა-სამართლოს თავმჯდომარის მიმართვის საფუძველზე, დაუყოვნებლივ გამოაქვს განკარგულება 30 დღე-ღამემდე ვადით დაპატიმრების შესახებ. აღნიშნული გა-ნკარგულება დაუყოვნებლივ აღსრულდება. თუ განკარგულება გამოტანილ იქნა პროცესის მონაწილის მიმართ, სასამართლოს სხდომა შეიძლება გადაიდოს აღნი-შნული ვადით”. ანალოგიურია სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის 212-ე მუხლის მე-5 ნაწილის ახალი რედაქცია (პროექტი).

აღნიშნული პროექტებიდან ჩანს, რომ კანონმდებელი დაინტერესებულა სადავო ნორმების განახლებით. თუმცა მიგვაჩნია, რომ კანონმდებელმა ისე უნდა მოაწესრიგოს ეს საკითხი, რომ არ მოხდეს მოსამართლის მიკერძოების აპრიორუ-ლად აღქმა, უსაზღვროდ გაზვიადება და, შესაბამისად, იგნორირება ობიექტური და სამართლიანი სასამართლოსი. მართლწესრიგისათვის მიუღებელია, როგორც ცალსახად იმისი მტკიცება, რომ მოსამართლე მიკერძოებული იქნება, ისე იმის მტკიცება, რომ იგი ყველა შემთხვევაში მიუკერძოებელი იქნება. კონსტიტუცი-ურად გამართული კანონმდებლობის პირობებში, მოსამართლის მიუკერძოებლო-ბის პრეზუმფცია მნიშვნელოვანი გარემოებაა სასამართლოს დამოუკიდებლი და მშვიდი ფუნქციონირებისათვის.

თუკი მხედველობაში მივიღებთ 208-ე მუხლის მე-6 და მე-7 ნაწილების ორგანულ ერთიანობას, ყოველივე ზემოაღნიშნული გვაფიქრებინებს, რომ მიუკე-რძოებელ სასამართლოზე უფლება, მოტანილი საფუძვლით, დარღვეულად მივი-ჩნიოთ სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 208-ე მუხლის მე-7 და სამოქა-ლაქო საპროცესო კოდექსის 212-ე მუხლის მე-6 ნაწილებითაც.

ზემოაღნიშნულ აზრთა სხვადასხვაობიდან გამომდინარე, გადაწყვეტილე-ბის მიღებისას სათათბირო ოთახში კენჭისყრის დროს სასამართლო კოლეგიის წე-ვრთა ხმები თანაბრად გაიყო. საქართველოს “საკონსტიტუციო სასამართლოს შე-სახებ” ორგანული კანონის 21-ე მუხლის მე-6 პუნქტის თანახმად : “თუ კონსტი-ტუციურ სარჩელზე გადაწყვეტილების მიღებისას პლენუმის/კოლეგიის სხდო-მაზე დამსწრე წევრთა ხმები თანაბრად გაიყო, კონსტიტუციური სარჩელი არ და-კმაყოფილდება”.

აქედან გამომდინარე, საკონსტიტუციო სასამართლოს პირველი კოლეგია აღნიშნავს, რომ “საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის” 208-ე მუხლის მე-6 ნაწილი და “საქართველოს სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის” 212-ე მუხლის მე-5 ნაწილი არ ეწინააღმდეგება საქართველოს კონსტიტუციის მე-18 მუ-ხლის მე-2 პუნქტსა და 42-ე მუხლის პირველ პუნქტს.

ხელმძღვანელობს რა საქართველოს კონსტიტუციის 89-ე მუხლის პირველი პუნქტის “ვ” ქვეპუნქტითა და მე-2 პუნქტით, “საქართველოს საკონსტიტუციო სა-სამართლოს შესახებ” საქართველოს ორგანული კანონის მე-19 მუხლის პირველი პუნქტის “ე” ქვეპუნქტით, 21-ე მუხლის მე-2 და მე-6 პუნქტებით, 23-ე მუხლის პი-რველი პუნქტით, 25-ე მუხლის მე-2 და მე-3 პუნქტებით, 39-ე მუხლის პირველი პუნქტის “ა” ქვეპუნქტით, 43-ე მუხლის მე-2, მე-4, მე-7 და მე-8 პუნქტებით, “საკო-ნსტიტუციო სამართალწარმოების შესახებ” საქართველოს კანონის 32-ე და 33-ე მუხლებით,

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლო
ა დ გ ე ნ ს:

I. ნაწილობრივ დაკმაყოფილდეს საქართველოს მოქალაქეების – ონისე მე-ბონიას და ვახტანგ მასურაშვილის კონსტიტუციური სარჩელები საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ და ცნობილ იქნეს არაკონსტიტუციურად საქართვე-ლოს კონსტიტუციის მე-18 მუხლის პირველ პუნქტთან და 42-ე მუხლის პირველ და მე-3 პუნქტებთან მიმართებით “საქართველოს სისხლის სამართლის საპრო-ცესო კოდექსის” 208-ე მუხლის მე-7 ნაწილი (იმ ნაწილში, რომელიც ეხება სასამა-რთლოსადმი აშკარა და უხეში უპატივცემულობის გამო დაპატიმრებას) და “საქა-რთველოს სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის” 212-ე მუხლის მე-6 ნაწილი (იმ ნაწი-ლში, რომელიც ეხება სასამართლოსადმი აშკარა და უხეში უპატივცემულობის გამო დაპატიმრებას);

II. “საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის” 208-ე მუ-ხლის მე-7 ნაწილი (იმ ნაწილში, რომელიც ეხება სასამართლოსადმი აშკარა და უხეში უპატივცემულობის გამო დაპატიმრებას) და “საქართველოს სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის” 212-ე მუხლის მე-6 ნაწილი (იმ ნაწილში, რომელიც ეხება სასამართლოსადმი აშკარა და უხეში უპატივცემულობის გამო დაპატიმრებას) იუ-რიდიულად ძალადაკარგულად იქნეს ცნობილი ამ გადაწყვეტილების გამოქვეყნე-ბის მომენტიდან;

III. არ დაკმაყოფილდეს საქართველოს მოქალაქეების – ონისე მებონიას და ვახტანგ მასურაშვილის კონსტიტუციური სარჩელები საქართველოს პარლამე-ნტის წინააღმდეგ “საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის” 208-ე მუხლის მე-6 ნაწილის და “საქართველოს სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის” 212-ე მუხლის მე-5 ნაწილის არაკონსტიტუციურად ცნობის თაობაზე საქართვე-ლოს კონსტიტუციის მე-18 მუხლის მე-2 პუნქტთან და 42-ე მუხლის პირველ პუ-ნქტთან მიმართებით;

IV. ეს გადაწყვეტილება ძალაშია საკონსტიტუციო სასამართლოს სხდომაზე მისი საჯაროდ გამოცხადების მომენტიდან;

V. გადაწყვეტილება საბოლოოა და გასაჩივრებას ან გადასინჯვას არ ექვე-მდებარება;

VI. ამ გადაწყვეტილების პირი გაეგზავნოს მხარეებს, საქართველოს პრეზი-დენტს, საქართველოს მთავრობას და საქართველოს უზენაეს სასამართლოს;

VII. გადაწყვეტილება “საქართველოს საკანონმდებლო მაცნეში” გამოქვე-ყნდეს 7 დღის ვადაში.

კოლეგიის შემადგენლობა

კონსტანტინე ვარძელაშვილი (სხდომის თავმჯდომარე)

ვახტანგ გვარამია

ქეთევან ერემაძე (მომხსენებელი მოსამართლე)

ბესარიონ ზოიძე