კოლეგიის შემადგენლობა:

ბესიკ ლოლაძე -სხდომის თავმჯდომარე, მომხსენებელი მოსამართლე;

ოთარ სიჭინავა -წევრი;

ლალი ფაფიაშვილი -წევრი.

სხდომის მდივანი: დარეჯან ჩალიგავა

საქმის დასახელება: საქართველოს სახალხო დამცველი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ

დავის საგანი: საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 142-ე მუხლის პირველი ნაწილის „ვ“ ქვეპუნქტის კონსტიტუციურობა საქართველოს კონსტიტუციის მე-18 მუხლის პირველ პუნქტთან და მე-3 პუნქტის პირველ წინადადებასთან მიმართებით

საქმის განხილვის მონაწილენი: მოსარჩელის, საქართველოს სახალხო დამცველის წარმომადგენლები გიორგი მშვენიერაძე, თამარ ჭარბაძე და ვახტანგ მენაბდე; მოპასუხის, საქართველოს პარლამენტის წარმომადგენლები ბათარ ჩანქსელიანი და იოსებ თათარაშვილი.

I

1. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2007 წლის 7 თებერვალს კონსტიტუციური სარჩელით (რეგისტრაციის №415) მომართა საქართველოს სახალხო დამცველმა. მოპასუხეა საქართველოს პარლამენტი. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს თავმჯდომარემ 2007 წლის 14 თებერვალს №415 კონსტიტუციური სარჩელი არსებითად განსახილველად მიღების საკითხის განხილვა-გადაწყვეტისათვის გადმოსცა საკონსტიტუციო სასამართლოს მეორე კოლეგიას. საკონსტიტუციო სასამართლოს მეორე კოლეგიამ №415 კონსტიტუციური სარჩელი მიიღო არსებითად განსახილველად 2007 წლის 29 მაისის №2/1-415 საოქმო ჩანაწერით.

2. სადავო ნორმა არის საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 142-ე მუხლის პირველი ნაწილის „ვ“ ქვეპუნქტი. კოდექსის 142-ე მუხლის სათაურია „დაკავების საფუძვლები“. სწორედ ეს საფუძვლებია ჩამოთვლილი ამ მუხლის პირველ ნაწილში. ჩამონათვალს წინ უძღვის ტექსტი: „1. დანაშაულის ჩადენაში ეჭვმიტანილი პირის დაკავება შეიძლება, თუ არსებობს შემდეგი საფუძვლები:“. სადავო ქვეპუნქტის შინაარსი შემდეგია: „ვ) პირი შესაძლოა მიიმალოს.“.

3. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს მეორე კოლეგიამ №415 კონსტიტუციური სარჩელი ზეპირი მოსმენით არსებითად განიხილა 2008 წლის 3 და 4 დეკემბრის ღია სასამართლო სხდომებზე.

4. მოსარჩელე მხარე მიიჩნევს, რომ საქართველოს კონსტიტუციის მე-18 მუხლი განამტკიცებს ადამიანის თავისუფლებას, საპროცესო უფლებებს. ამ მუხლის მე-2 პუნქტის შესაბამისად, თავისუფლების აღკვეთა დაუშვებელია სასამართლოს გადაწყვეტილების გარეშე. მე-3 პუნქტის თანახმად, ადამიანის დაკავება შესაძლებელია კანონით განსაზღვრულ შემთხვევებში, საგანგებოდ უფლებამოსილი პირის მიერ. დაკავებული პირი აუცილებლად უნდა წარედგინოს სასამართლოს. ამდენად, საქართველოს კონსტიტუციის მე-18 მუხლის ამ ორი პუნქტის მოთხოვნები მსგავსია.

5. პირის დაკავების შემთხვევაში, მოსარჩელე მხარის აზრით, უნდა არსებობდეს ეჭვის განსაზღვრული ხარისხი. ეს დაკავებული პირის წარდგენის შემდეგ სასამართლოს მისცემს იმის შესაძლებლობას, რომ გადაწყვიტოს შესაბამისი აღკვეთის ღონისძიების გამოყენების საკითხი. მიუხედავად იმისა, რომ პირდაპირ არ არის აღნიშნული საქართველოს კონსტიტუციის მე-18 მუხლში, გონივრული ეჭვის სტანდარტი არ მისცემს დაკავებაზე უფლებამოსილ პირს თვითნებობის შესაძლებლობას.

6. სახეზეა ორი სიკეთე, რომელიც ერთმანეთს უნდა შეუპირისპირდეს -პირის თავისუფლება და სახელმწიფოს ლეგიტიმური ინტერესი, გახსნას დანაშაული. მოსარჩელე მხარე მიუთითებს, რომ ამ სიკეთეთა შეპირისპირებისას დიდი სიფრთხილეა საჭირო. დაუშვებელია თუნდაც ერთი უდანაშაულო ადამიანის დაკავება იმ შემთხვევაში, როდესაც არ არსებობს საფუძვლიანი ეჭვი, რომ მან ჩაიდინა დანაშაული. ამ დროს დანაშაულის გახსნის ლეგიტიმურ ინტერესს გადასწონის საქართველოს კონსტიტუციის მე-18 მუხლით დაცული სიკეთე.

7. მოსარჩელე მხარე განსაკუთრებულ ყურადღებას ამახვილებს ადამიანის უფლებათა და ძირითად თავისუფლებათა დაცვის ევროპულ კონვენციაზე. კერძოდ, ის თვლის, რომ ამ კონვენციის მე-5 მუხლი „კონსტიტუციური ხასიათისაა“. ამ მუხლიდან გამომდინარე, „ყველას აქვს თავისუფლებისა და პირადი ხელშეუხებლობის უფლება. არავის შეიძლება აღეკვეთოს თავისუფლება, გარდა შემდეგი შემთხვევებისა და კანონით განსაზღვრული პროცედურის შესაბამისად, ესენია: ...ც) პირის კანონიერი დაკავება ან დაპატიმრება უფლებამოსილი სასამართლო ორგანოს წინაშე მის წარსადგენად, როდესაც არსებობს სამართალდარღვევის ჩადენის საფუძვლიანი ეჭვი, ან საფუძვლიანად არის მიჩნეული პირის მიერ სამართალდარღვევის ჩადენის თუ მისი ჩადენის შემდეგ მიმალვის აღკვეთის აუცილებლობა“.

8. მოსარჩელე მხარემ, ასევე, მიუთითა საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2003 წლის 29 იანვრის №2/3/182,185,191 გადაწყვეტილებაზე. ამ გადაწყვეტილების შესაბამისად, საქართველოს კონსტიტუცია არ აღიარებს პირის დაკავების შესაძლებლობას „სხვა მონაცემების“ საფუძველზე. „სხვა მონაცემები“ შესაძლებელია დაედოს საფუძვლად ეჭვს და არა პირის თავისუფლების შეზღუდვას. მოსარჩელე მხარეს მიაჩნია, რომ სადავო ნორმის შემთხვევაში, პირის დაკავება ემყარება სწორედ „სხვა მონაცემებს“ და არა საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსით გათვალისწინებულ საფუძვლებს. მხოლოდ ის გარემოება, რომ პირი შეიძლება მიიმალოს, საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 142-ე მუხლის პირველ ნაწილში ჩამოთვლილ დაკავების სხვა საფუძველთაგან განსხვავებით, ვერ წარმოშობს ეჭვს, რომ მან დანაშაული ჩაიდინა.

9. მართალია, საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსი პირდაპირ არ მოიხსენებს ტერმინს „საფუძვლიანი ეჭვი“, მაგრამ ამ კოდექსის 141-ე მუხლის პირველი ნაწილი დაკავებას უკავშირებს საკმაო საფუძვლის არსებობას პირზე ეჭვის მისატანად. მოსარჩელე მხარის მოსაზრებით, 141-ე მუხლის ამ ნორმაში სწორედ „საფუძვლიანი ეჭვი“ იგულისხმება. სადავო ნორმა, არის რა დაკავების საფუძველი, თავად უნდა წარმოშობდეს საფუძვლიან ეჭვს, რომ პირმა ჩაიდინა დანაშაული. მხოლოდ ის გარემოება, რომ პირი შეიძლება მიიმალოს ამ ეჭვს არათუ ნეიტრალური დამკვირვებლის, არამედ დაინტერესებული პირის შემთხვევაშიც არ ბადებს.

10. საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსი იცნობს დაკავების სხვადასხვა საფუძვლებს და დაკავების მიზანს. დაკავების მიზანი მოცემულია კოდექსის 141-ე მუხლში. აქ მითითებულია, რომ პირის დაკავების მიზანი შეიძლება იყოს დანაშაულის ჩადენის შემდეგ მისი მიმალვის აღკვეთა. სადავო ნორმის თანახმად, პირის მიმალვის შესაძლებლობა წარმოადგენს დაკავების საფუძველს. მოსარჩელე მხარის პოზიციით, თუ ერთმანეთს შევადარებთ სადავო ნორმასა და 141-ე მუხლს, მივიღებთ სურათს, რომ დაკავების მიზანი და საფუძველი ერთმანეთს ემთხვევა. მოსარჩელე მხარის აზრით, ეს გარემოებაც მეტყველებს გასაჩივრებული ნორმის არაკონსტიტუციურობაზე.

11. მოსარჩელე მხარე აღნიშნავს, რომ საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2003 წლის 29 იანვრის №2/3/182,185,191 გადაწყვეტილებამ ცვლილებები გამოიწვია საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსში. მიუხედავად ამისა, კოდექსის 142-ე მუხლის პირველ ნაწილში მაინც დარჩა ჩანაწერი „დანაშაულის ჩადენაში ეჭვმიტანილი პირის დაკავება შეიძლება...“. თუმცა, კოდექსის სხვა ნორმების შესაბამისად, პირი ეჭვმიტანილად ითვლება მისი დაკავების მომენტიდან და ამ შეთხვევაში რაიმე აქტი პირის ეჭვმიტანილად ცნობის შესახებ აღარ გამოიტანება. იქმნება სიტუაცია, როდესაც საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის მიხედვით, პირი შესაძლოა დაკავებულ იქნას იმის გამო, რომ ის შეიძლება მიიმალოს, მაგრამ, ამ მომენტისათვის, მას ეჭვმიტანილის სტატუსი არ აქვს. აქედან გამომდინარე, მიუხედავად 142-ე მუხლის პირველ ნაწილში არსებული ჩანაწერისა, სადავო ნორმის საფუძველზე პირის დაკავებისას არ არსებობს საფუძვლიანი ეჭვი მის მიერ დანაშაულის ჩადენასთან დაკავშირებით და დაკავებაზე უფლებამოსილი პირი არც არის ვალდებული, ჰქონდეს ამგვარი ეჭვი.

12. მოსარჩელე მხარის განცხადებით, ტერმინები „ეჭვმიტანილი“ და „დანაშაულის ჩადენაში ეჭვმიტანილი პირი“ ანალოგიური შინაარსისაა. მიუხედავად ამისა, დასკვნით სიტყვაში მოსარჩელე მხარემ ხაზი გაუსვა იმას, რომ ამგვარი მოსაზრება არ გამომდინარეობს საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის დებულებებიდან. შეუძლებელია უკვე ეჭვმიტანილი პირი დაკავებულ იქნას კოდექსის 142-ე მუხლის საფუძველზე. ამ ნორმაში ტერმინის „ეჭვმიტანილი პირი“ გამოყენება იმით აიხსნება, რომ კანონმდებელმა გამიჯნა ეჭვმიტანილი პირისა და ბრალდებულის დაკავება.

13. სადავო ქვეპუნქტში არსებული ჩანაწერი „პირი შესაძლოა მიიმალოს“ მოსარჩელე მხარის აზრით, გულისხმობს მომავალ საფრთხეს, რომ პირი თავს აარიდებს საგამოძიებო ორგანოებში გამოცხადებას და შეუძლებელი გახდება მის მიმართ ეფექტური გამოძიების წარმოება.

14. მოსარჩელე მხარე თვლის, რომ მხოლოდ დანაშაულის ჩადენაში საფუძვლიანი ეჭვის არსებობა არ არის პირის დაკავების საფუძველი. აუცილებელია, არსებობდეს დაკავების პირობა და მიზანი. სადავო ნორმის გამოყენებისას გასათვალისწინებელია საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 141-ე მუხლის მოთხოვნები. კოდექსის 1461 მუხლიდან გამომდინარე, თუ არსებითად დარღვეულია 145-ე მუხლით გათვალისწინებული დაკავების წესი ან დაკავება არ ემსახურება 141-ე მუხლით გათვალისწინებულ მიზნებს, დაკავება უკანონოა.

15. მოსარჩელე მხარის ინფორმაციით, საქართველოს სახალხო დამცველის აპარატი აწარმოებს მონიტორინგს შინაგან საქმეთა ორგანოების დროებითი მოთავსების იზოლატორებში, რომლის დროსაც ხდება შეხვედრა დაკავებულ პირებთან და დაკავების კანონიერების გადამოწმება. სადავო ნორმის ამოქმედების შემდეგ დაკავების შემთხვევების ნახევარზე მეტი ხორციელდება ამ საფუძვლით. თუმცა, მოსარჩელის წარმომადგენლებს ამის დამადასტურებელი დოკუმენტაცია სასამართლოსათვის არ წარმოუდგენიათ, რადგანაც, მათი აზრით, ის ვერ ასახავდა სრულყოფილ ინფორმაციას ქვეყნის მასშტაბით არსებული ვითარების თაობაზე.

16. მოსარჩელე მხარე აცხადებს, რომ პრაქტიკაში, მიუხედავად საფუძვლიანი ეჭვის არსებობა-არარსებობისა, პირს მაინც განუმარტავენ, თუ რა დანაშაულის ჩადენაშია ეჭვმიტანილი. საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსი ფორმალურ მოთხოვნას აწესებს და ამ განმარტებასაც ფორმალური ხასიათი აქვს. ამდენად, კოდექსის მოთხოვნები დაკმაყოფილებულია, მაგრამ დაკავების მომენტში საფუძვლიანი ეჭვი არ არსებობს.

17. იმ გარემოებას, რომ საქართველოს უზენაესი სასამართლოდან მიღებული ინფორმაციის (21.10.08. №55-კ წერილი) თანახმად, საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 142-ე მუხლის პირველი ნაწილის „ვ“ ქვეპუნქტის საფუძველზე პირის დაკავების დასაბუთებულობის თაობაზე განცხადება საერთო სასამართლოებში არ შესულა, მოსარჩელე მხარე ხსნის პროცედურის არაეფექტურობით. საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 150-ე მუხლი, უკანონო და დაუსაბუთებელი დაკავების შემთხვევაში, იძლევა ზიანის სრულად ანაზღაურების უფლებას, მიუხედავად იმისა, იქნება თუ არა დაკავებული მსჯავრდებული. თუმცა, გარდა იმისა, რომ გასაჩივრებისა და სასამართლო განხილვის ვადები საკმაოდ ხანგრძლივია, ეს არაფერს სძენს დაკავებულ პირს და კომპენსაციაც უმნიშვნელო ხასიათისაა. ამდენად, პირს არც უღირს გაასაჩივროს მისი დაკავების კანონიერება და დასაბუთებულობა.

18. მოპასუხე მხარე არ დაეთანხმა მოსარჩელე მხარის მიერ წარმოდგენილ არგუმენტაციას სადავო ნორმის არაკონსტიტუციურად ცნობის თაობაზე. მისი აზრით, საქართველოს კონსტიტუციის მე-18 მუხლის პირველი პუნქტისა და მე-3 პუნქტის პირველი წინადადების უკეთ წარმოსაჩენად, უმჯობესია, მათ განხილვა ადამიანის უფლებათა საერთაშორისო სამართლის კონტექსტში. ამ მხრივ, განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია ადამიანის უფლებათა და ძირითად თავისუფლებათა დაცვის ევროპული კონვენცია და მისგან გამომდინარე პრეცედენტული სამართალი.

19. მართალია, საქართველოს კონსტიტუციის მე-18 მუხლის პირველი პუნქტი და მე-3 პუნქტის პირველი წინადადება პირდაპირ არ ადგენს პირის დაკავებისათვის აუცილებელ გარემოებებს, მაგრამ ადამიანის უფლებათა საერთაშორისო სამართლის გათვალისწინებით, ისინი იკვეთება კონსტიტუციის ამ დებულებების შინაარსიდან. მოპასუხე მხარის მოსაზრებით, პირის დაკავებისას კუმულაციურად უნდა არსებობდეს შემდეგი გარემოებები: გონივრული ეჭვი, რომ პირმა ჩაიდინა საქართველოს სისხლის სამართლის კოდექსით გათვალისწინებული დანაშაული; პირის მიმალვის პრეზუმფცია (საფრთხე); პირის დაკავება უფლებამოსილი სასამართლო ორგანოსათვის წარდგენის მოტივით; დაკავების განხორციელება კანონით განსაზღვრული პირობების დაცვით; პირის დაკავება ამისათვის საგანგებოდ უფლებამოსილი პირის მიერ. მოპასუხე მხარე თვლის, რომ ზემოაღნიშნული პირობების დაკმაყოფილებისას პირის დაკავება შეესაბამება საქართველოს კონსტიტუციის მოთხოვნებს.

20. მოპასუხე მხარემ განსაკუთრებული ყურადღება მიაქცია პირის დაკავებისას მის მიმართ გონივრული ეჭვის არსებობის საკითხს. მან მიუთითა ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს მიერ განხილულ საქმეებზე მიურეი გაერთიანებული სამეფოს წინააღმდეგ და ფოქსი, კემპბელი და ჰარტლი გაერთიანებული სამეფოს წინააღმდეგ. მიურეის საქმეზე ადამიანის უფლებათა ევროპულმა სასამართლომ განაცხადა, რომ ეჭვის გონივრულობის აუცილებელ კომპონენტებს შეადგენს პატიოსნება და კეთილსინდისიერება. საქმეში ფოქსი, კემბელი და ჰარტლი გაერთიანებული სამეფოს წინააღმდეგ სასამართლომ წარმოადგინა ეჭვის გონივრულად მიჩნევის ობიექტური მახასიათებლები. სასამართლოს განცხადებით, გონივრული ეჭვი გულისხმობს იმ ფაქტებისა და ინფორმაციის არსებობას, რომლებიც ობიექტურად საკმარისი იქნებოდა იმის მისაჩნევად, რომ პირს სავარაუდოდ ჩადენილი აქვს სამართალდარღვევა.

21. მოპასუხე მხარე განასხვავებს პირის მიმართ დანაშაულის ჩადენაში ეჭვის მიტანისა და პირის დაკავების საფუძვლებს. მისი აზრით, არ არის სავალდებულო, თუმცა შესაძლებელია, რომ გონივრული ეჭვის საფუძველი საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 142-ე მუხლის პირველი ნაწილის რომელიმე ქვეპუნქტით, მათ შორის სადავო ნორმით, გათვალისწინებულ შემთხვევაში წარმოიშვას. გონივრული ეჭვის საფუძვლების ჩამონათვალი საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსში მოცემული არ არის. ისინი, შესაძლოა, სხვადასხვაგვარი იყოს. საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსიდან გამომდინარე, დანაშაულის ჩადენაში პირზე ეჭვის მიტანის საფუძველი უნდა იყოს გონივრული, ობიექტური, ეჭვის მიმტანს განაწყობდეს იმ შეგნებით, რომ პირმა ჩაიდინა დანაშაული.

22. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2003 წლის 29 იანვრის №2/3/182,185,191 გადაწყვეტილებასთან დაკავშირებით, მოპასუხე მხარემ აღნიშნა, რომ ამ გადაწყვეტილების შესაბამისად, „სხვა მონაცემები“ შესაძლოა იყოს გონივრული ეჭვის წარმოშობის და არა დაკავების საფუძველი. სადავო ნორმის შემთხვევაში, სხვა მონაცემები წარმოადგენენ სწორედ გონივრული ეჭვისა და არა პირის დაკავების საფუძველს.

23. მოპასუხე მხარის პოზიციით, საქმესთან დაკავშირებით უფრო მნიშვნელოვანია იმაზე მსჯელობა, თუ რამდენად ამართლებს ეჭვმიტანილი პირის მიმალვის საფრთხე მის დაკავებას და არა ის, თუ რა კრიტერიუმებით დგინდება თავად მიმალვის საფრთხე. თანაც, პირის მიმალვის საფრთხის დასადგენი ზოგადი კრიტერიუმები არ არსებობს და ისინი ყოველი კონკრეტული ფაქტის შეფასებისას, ანალიზის საფუძველზე უნდა გამოირკვეს. ამის თაობაზე მიუთითა ადამიანის უფლებათა ევროპულმა სასამართლომ საქმეებზე ლეტელიე საფრანგეთის წინააღმდეგ და იაგჩი და სარგინი თურქეთის წინააღმდეგ.

24. ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს პრაქტიკის მიხედვით, ეჭვმიტანილი პირის მიმალვის საფრთხის არსებობის შემთხვევაში, ამ პირის დაკავების საბოლოო მიზანი, როგორც წესი, მართლმსაჯულების განხორციელებისათვის ხელშეშლის აღკვეთა და უფლებამოსილი სასამართლო ორგანოსათვის პირის წარდგენაა. მოპასუხე მხარე აპელირებს საქმეზე ვემჰოფი გერმანიის წინააღმდეგ, სადაც სასამართლომ განაცხადა, რომ „... როდესაც პატიმრობაში მყოფი პირის პატიმრობის გაგრძელების ერთადერთი მიზეზი არის შიში იმისა, რომ ბრალდებული მიიმალება და, შესაბამისად, შემდგომ თავს აარიდებს სასამართლო პროცესზე გამოცხადებას, მაგრამ მისგან შესაძლებელია იმ გარანტიის მიღება, რომ უზრუნველყოფილი იქნება [მისი სასამართლო პროცესზე] გამოცხადება, მოსალოდნელ პროცესამდე უნდა გაიცეს მისი გათავისუფლების ბრძანება.“ იგივეა გაცხადებული საქმეზე ლეტელიე საფრანგეთის წინააღმდეგ და შტოგმიულერი ავსტრიის წინააღმდეგ.

25. მოპასუხე მხარე იმაზეც მიუთითებს, რომ მიმალვის საფრთხის არსებობისას პირის დაკავების მიზანი -მისი უფლებამოსილი სასამართლოს წინაშე წარდგენა საბოლოოდ მიიღწევა თუ არა, ამას მნიშვნელობა არ აქვს. მთავარია, რომ დამკავებელი დაკავების მომენტში მოქმედებდეს ამ მიზნის მიღწევის მოტივაციით. ამის თაობაზე ნათქვამია ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს გადაწყვეტილებებში საქმეებზე ბროგანი და სხვები დიდი ბრიტანეთის წინააღმდეგ და მიურეი გაერთიანებული სამეფოს წინააღმდეგ.

26. მოპასუხე მხარეს მიაჩნია, რომ ტერმინები „ეჭვმიტანილი“ და „დანაშაულის ჩადენაში ეჭვმიტანილი პირი“ ანალოგიურია. საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის შესაბამისად, პირი ეჭვმიტანილად ითვლება სამ შემთხვევაში: 1. 142-ე მუხლის პირველი ნაწილის საფუძველზე დაკავებისთანავე; 2. პროკურორის ან პროკურორის თანხმობით გამომძიებლის მიერ პირის ეჭვმიტანილად ცნობის შესახებ დადგენილების გამოტანისთანავე; 3. გამომძიებლის მიერ მიმალვაში მყოფი პირის ეჭვმიტანილად ცნობისა და დაკავების შესახებ დადგენილების გამოტანისთანავე. მიუხედავად იმისა, რომ შეიძლება გაჩნდეს კითხვა, თუ რა მომენტიდან ითვლება პირი ეჭვმიტანილად, მოპასუხე მხარის აზრით, ბუნდოვანი არაფერია.

27. საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის შესაბამისი დებულებების ანალიზის საფუძველზე, მოპასუხე მხარე ასკვნის შემდეგს: 1. პირის ფაქტობრივად მიჩნევა ეჭვმიტანილად, ანუ ობიექტურ (გონივრულ) საფუძვლებზე დაყრდნობით ეჭვის მიმტანის განწყობის გაჩენა, რომ პირმა სავარაუდოდ ჩაიდინა დანაშაული, ხდება იმ მომენტში, როდესაც ამგვარი საფუძვლების შესახებ ცნობილი გახდება ეჭვის მიმტანისათვის; 2. პირის ეჭვმიტანილად ოფიციალური დეკლარირება ხდება, ერთი მხრივ, შესაბამისი დადგენილების გამოტანით ან, მეორე მხრივ, უფლებამოსილი პირის მიერ კონკრეტული ქმედების -დაკავების განხორციელებით.

28. მოპასუხე მხარე, მოსარჩელე მხარის მსგავსად, აღიარებს, რომ სადავო ნორმის გამოყენებისას გასათვალისწინებელია საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის სხვა დებულებების მოთხოვნები. დაკავება უნდა შეესაბამებოდეს კოდექსის 141-ე მუხლით გათვალისწინებულ პირობასა და მიზანს, წინააღმდეგ შემთხვევაში მას უკანონო ხასიათი ექნება. კოდექსი გამორიცხავს ფორმალურ მიდგომას - დაკავებულ პირს უნდა აუხსნან გასაგებად, თუ რა დანაშაულის ჩადენაშია ეჭვმიტანილი, მოახსენონ იმ მტკიცებულებებზე, რაც გახდა მისი დაკავების საფუძველი, ესაუბრონ გონივრული ეჭვის გაჩენის ფაქტორებზე და დაკავების საფუძვლებზეც.

29. საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 142-ე მუხლის პირველი ნაწილის „ვ“ ქვეპუნქტის საფუძველზე პირის დაკავების დასაბუთებულობის თაობაზე საერთო სასამართლოებისადმი არმიმართვის ფაქტს მოპასუხე მხარე მიიჩნევს იმის დადასტურებად, რომ სადავო ნორმის პრაქტიკაში გამოყენებას არ გამოუწვევია შესაბამისი ორგანოების მხრიდან უფლებაში გაუმართლებელი ჩარევა და ის არ იძლევა თვითნებური მოქმედების საშუალებას.

30. სადავო ნორმა უშვებს პირის დაკავებას, თუ (დაკავების მიზანთან, დაკავების საფუძვლების კანონით დეკლარირების მოთხოვნასა და დამკავებელთა კატეგორიის კანონით გათვალისწინებადობასთან ერთად) ამ პირის მიმართ არსებობს მის მიერ დანაშაულის ჩადენის გონივრული ეჭვი და ამავდროულად, სახეზეა მისი მიმალვის საფრთხე. სულაც არ არის სავალდებულო, რომ გონივრული ეჭვი მიმალვის საფრთხისაგან გამომდინარეობდეს. მოპასუხე მხარე თვლის, რომ ამ თვალსაზრისით სადავო ნორმა სრულად შეესაბამება საქართველოს კონსტიტუციის მე-18 მუხლის პირველ პუნქტსა და მე-3 პუნქტის პირველ წინადადებას.

31. პირის დაკავების საფუძვლები მოცემულია კანონში -საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 142-ე მუხლის პირველ ნაწილში. მოპასუხე მხარის აზრით, საქართველოს კონსტიტუციის მე-18 მუხლის მე-3 პუნქტის პირველი წინადადების ფორმალური მოთხოვნა დაკმაყოფილებულია. რაც შეეხება საქართველოს კონსტიტუციის მოთხოვნას, რომ დაკავება უნდა განხორციელდეს ამისათვის საგანგებოდ უფლებამოსილი პირის მიერ, საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 143-ე მუხლი ამ მოთხოვნასაც აკმაყოფილებს და მასში მოცემულია იმ პირთა ჩამონათვალი, რომლებსაც აქვთ პირის დაკავების უფლება.

32. მოპასუხე მხარემ, მაგალითისათვის, მიუთითა საზღვარგარეთის რამდენიმე სახელმწიფოს -გერმანიის, შვედეთისა და რუსეთის კანონმდებლობაზე, რომელიც, ასევე, ითვალისწინებს პირის დაკავების შესაძლებლობას იმ შემთხვევაში, თუ არსებობს საშიშროება, რომ იგი მოახერხებს მიმალვას და თავს აარიდებს გამოძიებას.

II

1. საქართველოს კონსტიტუციის მე-18 მუხლის პირველი პუნქტის შესაბამისად, „ადამიანის თავისუფლება ხელშეუვალია“, ხოლო ამავე მუხლის მე-3 პუნქტის პირველი წინადადებიდან გამომდინარე, „ადამიანის დაკავება დასაშვებია კანონით განსაზღვრულ შემთხვევებში საგანგებოდ უფლებამოსილი პირის მიერ“. ეს კონსტიტუციური ნორმები, ისევე როგორც მთლიანად მე-18 მუხლი ეძღვნება ადამიანის თავისუფლების დაცვას. ადამიანის თავისუფლება გარანტირებულია არა მხოლოდ მატერიალური ნორმით, არამედ კონსტიტუციურ რანგში აყვანილი პროცესუალური ნორმების ერთობლიობით, რაც ხაზს უსვამს მის განსაკუთრებულ ადგილს ძირითად უფლებათა სისტემაში.

2. საქართველოს კონსტიტუციის მე-18 მუხლის პირველი პუნქტით გათვალისწინებული „ადამიანის თავისუფლება“ არ მოიცავს თავისუფლების ყველა ასპექტს, როგორც ეს ამ ტერმინის სიტყვასიტყვით წაკითხვის შემდეგ შეიძლება წარმოჩინდეს. მაგალითისათვის, საქართველოს კონსტიტუციის სხვადასხვა მუხლებით დაცულია სიტყვის თავისუფლება, რწმენის თავისუფლება, ინფორმაციის თავისუფლება, შემოქმედების თავისუფლება და ა.შ. რაც შეეხება „ადამიანის თავისუფლებას“, იგი გულისხმობს ადამიანის ფიზიკურ თავისუფლებას, მის უფლებას თავისუფლად გადაადგილდეს ფიზიკურად, თავისი ნების შესაბამისად, იმყოფებოდეს ან არ იმყოფებოდეს რომელიმე ადგილზე. ადამიანის თავისუფლება არის მისი გადაადგილების თავისუფლება ვიწრო გაგებით. თუმცა აშკარად განსხვავებულია იმ ჩარევების ინტენსიურობა და სიმძიმე რომლისგანაც ამ უფლებებს იცავს კონსტიტუცია. ადამიანის თავისუფლებაში ჩარევა უფრო წონადია და კონსტიტუციაც მისგან დასაცავად განსაკუთრებულ რეგულირებებს ადგენს.

3. შეიძლება აღინიშნოს, რომ საქართველოს კონსტიტუციით გარანტირებულ თავისუფლებებს შორის ადამიანის თავისუფლებას ყველაზე ხანგრძლივი ისტორია აქვს. მისი წარმოშობა იმ საფრთხეს უკავშირდება, რომელიც ადამიანს ემუქრება შეუზღუდავი სახელმწიფო ხელისუფლების მხრიდან. ამ საფრთხისაგან დაცვის საჭიროებამ განაპირობა, რომ ადამიანის თავისუფლების დაცვა აისახა თავისუფლების დიდი ქარტიაში, უფლებათა პეტიციაში და უპირველეს ყოვლისა, ჰაბეას კორპუს აქტში. ამ უფლებებს ითვალისწინებს ადამიანის უფლებათა და თავისუფლებათა ნებისმიერი კლასიკური კატალოგი, როგორც ეროვნული კონსტიტუციების, ასევე, საერთაშორისო სამართლის დონეზე. განსაკუთრებით აღსანიშნავია ადამიანის უფლებათა საყოველთაო დეკლარაცია და ადამიანის უფლებათა და ძირითად თავისუფლებათა დაცვის ევროპული კონვენცია. ე.წ. „ჰაბეას კორპუს უფლებები“ დაცული იყო საქართველოს დემოკრატიული რესპუბლიკის 1921 წლის 21 თებერვლის კონსტიტუციითაც.

4. მიუხედავად ადამიანის უფლებათა და ძირითად თავისუფლებათა ევროპული კონვენციის უდიდესი მნიშვნელობისა, საქართველოს კონსტიტუციის 89-ე მუხლის პირველი პუნქტის „ვ“ ქვეპუნქტით გათვალისწინებული კომპეტენციის ფარგლებში, საკონსტიტუციო სასამართლოს ამოცანაა სადავო ნორმის კონსტიტუციურობის დადგენა და არა მისი შესაბამისობის განსაზღვრა აღნიშნული კონვენციის რომელიმე დებულებასთან. გადაწყვეტილებაში საქმეზე „საქართველოს მოქალაქე მაია ნათაძე და სხვები საქართველოს პარლამენტისა და საქართველოს პრეზიდენტის წინააღმდეგ“ საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლომ ხაზგასმით აღნიშნა, რომ საქართველოს კონსტიტუციის 89-ე მუხლის პირველი პუნქტის „ვ“ ქვეპუნქტი „სპეციალური ნორმაა და არ ითვალისწინებს ნორმატიული აქტების საერთაშორისო ხელშეკრულებებთან შესაბამისობის დადგენას. ერთადერთი აქტი, რომლითაც ამ შემთხვევაში ხელმძღვანელობს საკონსტიტუციო სასამართლო ნორმის კონსტიტუციურობის შემოწმებისას, არის საქართველოს კონსტიტუცია და საკონსტიტუციო სასამართლოს ამოცანაა მოახდინოს კონსტიტუციის და არა საერთაშორისო ხელშეკრულებებისა და შეთანხმებების განმარტება.“ (გადაწყვეტილება №2/2-389, II-5).

5. ამავე დროს, კოლეგიას მიაჩნია, რომ ამათუიმ საკითხის გადაწყვეტა უნდა მოხდეს საერთაშორისო სამართლის, განსაკუთრებით ადამიანის უფლებათა საერთაშორისო სამართლის მოთხოვნათა მაქსიმალური რესპექტირებით, მდიდარი საერთაშორისო გამოცდილების გათვალისწინებით, რასაც არაერთხელ ჰქონდა ადგილი საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს პრაქტიკაში. თუმცა, ეს იმას არ გულისხმოს, რომ საკონსტიტუციო სასამართლომ რომელიმე საერთაშორისო შეთანხმება ან ხელშეკრულება აიყვანოს კონსტიტუციურ რანგში და თავის მსჯელობებში კონსტიტუციური ნორმები ჩაანაცვლოს საერთაშორისო სამართლის ნორმებით.

6. ადამიანის თავისუფლება არ არის აბსოლუტური და მასში ჩარევა შესაძლებელია მკაცრი კონსტიტუციურსამართლებრივი მოთხოვნების გათვალისწინებით, რომელიც იცავს ნებისმიერ ადამიანს შესაძლო სახელისუფლებლო თვითნებობისაგან. კონსტიტუციურსამართლებრივი შემოწმების სიმკაცრის ხარისხს ზრდის ის გარემოებაც, რომ ფიზიკური თავისუფლების შეზღუდვა და განსაკუთრებით კი მისი ყველაზე ინტენსიური ფორმა -თავისუფლების აღკვეთა აფერხებს და ზოგჯერ სრულიადაც გამორიცხავს ადამიანის მიერ სხვა უფლებებისა და თავისუფლებების რეალიზაციას.

7. საქართველოს კონსტიტუციის მე-18 მუხლის მე-3 პუნქტი კონსტიტუციურსამართლებრივ ჩარჩოებში აქცევს თავისუფლების აღკვეთის სხვა ფორმებისაგან შედარებით ნაკლებად მძიმე ფორმას -დაკავებას, რომელიც საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 141-ე მუხლის პირველი ნაწილის თანახმად, არის თავისუფლების ხანმოკლე აღკვეთა. დაკავების ინსტიტუტი არა მხოლოდ სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსითაა გათვალისწინებული, მაგრამ წარმოდგენილი კონსტიტუციური სარჩელი სწორედ სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსს შეეხება და ამდენად, კოლეგიაც მხოლოდ ამ მიმართებით იმსჯელებს.

8. საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 142-ე მუხლის პირველი ნაწილის „ვ“ ქვეპუნქტით გათვალისწინებულია პირის დაკავების ერთერთი საფუძველი. აქედან გამომდინარე, სადავო ნორმა წარმოადგენს ჩარევას ადამიანის თავისუფლებაში. თუ რამდენად კონსტიტუციურია ეს ჩარევა, გაირკვევა გასაჩივრებული ნორმის კონსტიტუციურსამართლებრივი ანალიზის შედეგად.

9. ადამიანის პირადი თავისუფლების დასაცავად და სახელმწიფო ხელისუფლების შეზღუდვისათვის საქართველოს კონსტიტუცია ითვალისწინებს როგორც ფორმალურ, ასევე, მატერიალურ ბარიერებს. მე-18 მუხლის მე-3 პუნქტის პირველი წინადადება ფორმალური თვალსაზრისით მოითხოვს, რომ ადამიანის დაკავება დასაშვებია კანონით განსაზღვრულ შემთხვევებში. ეს არის ე.წ. „საკანონმდებლო დათქმა“, რაც გულისხმობს, რომ აღნიშნული საკითხის მოწესრიგება შესაძლებელია მხოლოდ საკანონმდებლო აქტით. ნებისმიერი სხვა ნორმატიული აქტი, რომელიც ითვალისწინებს ადამიანის დაკავების შემთხვევებს, იქნება არაკონსტიტუციური ფორმალური თვალსაზრისით. ამ დროს წესების დადგენა არის საკანონმდებლო ხელისუფლების პრეროგატივა, ხოლო ხელისუფლების სხვა შტოები მოქმედებენ საკანონმდებლო ხელისუფლების მიერ დადგენილი არეალისა და წესების დაცვით. კანონმდებელს აქვს შეფასებისა და გადაწყვეტილების მიღების უფლებამოსილება მიზნის მიღწევის მრავალ პოტენციურ გზას შორის არჩევანის გასაკეთებლად, თუმცა ის შებოჭილია კონსტიტუციური ნორმებითა და პრინციპებით.

10. საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 142-ე მუხლის პირველი ნაწილის „ვ“ ქვეპუნქტი საქართველოს კონსტიტუციის მე-18 მუხლის მე-3 პუნქტის ფორმალურ მოთხოვნას შეესაბამება. „ნორმატიული აქტების შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-9 მუხლის მე-6 პუნქტის თანახმად, „კოდექსი არის განსაზღვრულ (ერთგვაროვან) საზოგადოებრივ ურთიერთობათა მომწესრიგებელ სამართლებრივ ნორმათა სისტემატიზებული კანონი“. ამავე კანონის მე-5 მუხლის შესაბამისად, „კანონი“ გათვალისწინებულია საქართველოს საკანონმდებლო აქტების ჩამონათვალში. ამგვარად, საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსი წარმოადგენს საკანონმდებლო აქტს, რომელიც მიღებულია საქართველოს პარლამენტის მიერ. აქედან გამომდინარე, 142-ე მუხლის პირველი ნაწილის „ვ“ ქვეპუნქტი შეიძლება ჩაითვალოს „კანონით განსაზღვრულ შემთხვევად“ ფორმალური თვალსაზრისით.

11. საქართველოს კონსტიტუციის მე-18 მუხლის მე-3 პუნქტის პირველი წინადადების მეორე ფორმალური მოთხოვნაა, რომ ადამიანის დაკავება დასაშვებია საგანგებოდ უფლებამოსილი პირის მიერ. საკანონმდებლო დათქმა წინადადების ამ ნაწილზეც ვრცელდება. დაკავებისათვის უფლებამოსილი პირების კონკრეტული და ამომწურავი ჩამონათვალი აუცილებლად უნდა იქნეს განსაზღვრული საკანონმდებლო აქტით. უნდა აღინიშნოს, რომ მოსარჩელე მხარე ყურადღებას არ ამახვილებს სადავო ნორმის საქართველოს კონსტიტუციის ამ ნორმასთან შეუსაბამობაზე და სადავო ნორმაც სხვა საკითხებს აწესრიგებს. ამდენად, კოლეგია კონსტიტუციის აღნიშნულ მოთხოვნასთან და მე-18 მუხლის მე-3 პუნქტის სხვა ფორმალურ მოთხოვნებთან დაკავშირებით მსჯელობას არ განახორციელებს.

12. კანონმდებლის უფლება, კანონის საშუალებით დაადგინოს დაკავების შემთხვევები, თავის მხრივ შეზღუდულია ადამიანის თავისუფლების ძირითადი უფლებით. სადავო ნორმა, გარდა ფორმალური მოთხოვნებისა, უნდა აკმაყოფილებდეს მატერიალურ კონსტიტუციურსამართლებრივ მოთხოვნებსაც. საკონსტიტუციო სასამართლომ არაერთხელ მიუთითა, რომ სადავო ნორმატიული აქტი ექვემდებარება გადამოწმებას არა მხოლოდ კონსტიტუციურ ნორმებთან, არამედ კონსტიტუციურ პრინციპებთან მიმართებით (გადაწყვეტილება №2/2-389, II-3; გადაწყვეტილება №2/1-392, II-21; გადაწყვეტილება №1/3/407, II-1). ამდენად, საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 142-ე მუხლის პირველი ნაწილის „ვ“ ქვეპუნქტი უნდა წარმოადგენდეს ადამიანის დაკავების „კანონით განსაზღვრულ შემთხვევას“ მატერიალური თვალსაზრისითაც.

13. სადავო ნორმა უნდა შეესაბამებოდეს თანაზომიერებისა და განსაზღვრულობის პრინციპებს, რომლებიც პირდაპირ კავშირშია სამართლებრივი სახელმწიფოს პრინციპთან. სწორედ თანაზომიერების პრინციპი ადგენს მატერიალურ მასშტაბებს კანონმდებლისათვის ძირითადი უფლებების შეზღუდვისას. თუ ნორმა ამ პრინციპებს არ შეესაბამება, ის დაუშვებს თვითნებობის შესაძლებლობას. სახელმწიფოს თვითნებობა ადამიანის თავისუფლების სფეროში კი ავტომატურად ნიშნავს ადამიანის ღირსების, როგორც კონსტიტუციური წესრიგის უმაღლესი პრინციპის, სამართლებრივი სახელმწიფოსა და სხვა კონსტიტუციური პრინციპების დარღვევას და ადამიანის თავისუფლების ძირითადი უფლების არაკონსტიტუციურ ხელყოფას.

14. სადავო ნორმის კონსტიტუციურსამართლებრივი ანალიზისას შეუძლებელია მისი სრულყოფილი განმარტება საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის სხვა ნორმებისაგან იზოლირებულად, მით უმეტეს, თუ ეს ნორმები ორგანულ კავშირშია გასაჩივრებულ ნორმასთან.

15. ადამიანის თავისუფლება იმდენად წონადი ძირითადი უფლებაა, რომ მასში ჩარევა სახელმწიფო ხელისუფლების მხრიდან უნდა განიხილებოდეს, როგორც ultima ratio. თავისუფლების აღკვეთის ნებისმიერი ფორმა ექვემდებარება უმკაცრეს კონტროლს საკონსტიტუციო სასამართლოს მხრიდან ჩარევის პროპორციულობის კუთხით. ამასთან, რაც უფრო განგრძობადი და ინტენსიურია ჩარევა, მით უფრო იზრდება შეფასების სიმკაცრე მისი კონსტიტუციურობის განხილვისას.

16. მიუხედავად იმისა, რომ დაკავება ნაკლებად მძიმე ჩარევაა ადამიანის თავისუფლებაში ვიდრე, თუნდაც, საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსით გათვალისწინებული აღკვეთის ღონისძიება - დაპატიმრება, აუცილებლად უნდა არსებობდეს ის მყარი კონსტიტუციურსამართლებრივი ბარიერი, რომლის გადალახვაც აკრძალული იქნება ძირითად უფლებაში ჩარევისას. თუმცა, ისიც უნდა აღინიშნოს, რომ ეს ბარიერი უფრო დაბალია ვიდრე ძირითად უფლებაში სხვა უფრო მძიმე ჩარევების შემთხვევაში.

17. როდესაც საქმე შეეხება სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსით გათვალისწინებულ დაკავებას, მე-18 მუხლის პირველი წინადადება უნდა განიმარტოს ამავე მუხლის მე-6 პუნქტთან კავშირში, რომელიც მიუთითებს „დანაშაულის ჩადენაში ეჭვმიტანილი პირის“ დაკავებაზე. ადამიანის „სისხლისსამართლებრივი დაკავების“ შემთხვევაში, უნდა არსებობდეს სულ ცოტა ორი გარემოება. უპირველეს ყოვლისა, ფაქტობრივი გარემოებები და მონაცემები ობიექტურად უნდა იძლეოდეს იმ დასკვნის გაკეთების საშუალებას, რომ სახეზეა სავარაუდო დანაშაული. გარდა ამისა, უნდა არსებობდეს საფუძვლიანი და გონივრული ეჭვი, რომ პირმა, რომელიც დაკავებულია, ჩაიდინა აღნიშნული დანაშაული.

18. თანაზომიერების პრინციპიდან გამომდინარე, ძირითად უფლებაში ნებისმიერი ჩარევა უნდა ემსახურებოდეს ლეგიტიმურ მიზანს. კოლეგიას მიაჩნია, რომ ადამიანის თავისუფლებაში ჩარევის უმთავრესი ლეგიტიმური, კონსტიტუციური მიზანია პირის მიმართ, რომელმაც სავარაუდოდ ჩაიდინა დანაშაული, მართლმსაჯულების განხორციელება. აქ საუბარია დანაშაულის სავარაუდოდ ჩამდენ პირზე, რადგანაც სასამართლოს განაჩენის კანონიერ ძალაში შესვლამდე მოქმედებს უდანაშაულობის პრეზუმფციის კონსტიტუციური პრინციპი.

19. სადავო ნორმაში პირდაპირ არ არის მითითებული დაკავების მიზანი, მაგრამ საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 141-ე მუხლის პირველი ნაწილის შესაბამისად, დაკავების გამოყენების მიზნებია პირის დანაშაულებრივი საქმიანობის აღკვეთა, მისი გაქცევის, დამალვის ან მტკიცებულებათა მოსპობის თავიდან აცილება. კოლეგიის აზრით, ამ მიზნებს ერთგვარად შუალედური ხასიათი აქვს, ხოლო საბოლოო მიზანი -მართლმსაჯულების განხორციელებაა.

20. მართალია, დაკავების მიზანი კანონით განსაზღვრულია, მაგრამ ასეთი განსაზღვრა აზრს იქნება მოკლებული და მიიღებს მხოლოდ ფორმალურ დატვირთვას გარკვეული გარემოებების შემთხვევაში. თუ არ არსებობს სავარაუდო დანაშაული, მაშინ არ არსებობს დაკავების მთავარი მიზანი -მართლმსაჯულების განხორციელება, ანუ პირის დაკავება იმ დროს, როდესაც სახეზე არ არის დანაშაული, არ ემსახურება ლეგიტიმური მიზნის მიღწევას. ამავდროულად, თუ სახეზეა დანაშაულის ფაქტი, მაგრამ არ არსებობს პირის კავშირი ამ დანაშაულთან, მისი დაკავება, ასევე, არ არის მიმართული ლეგიტიმური მიზნის მიღწევისაკენ.

21. გონივრული ეჭვი არის ის, რაც აკავშირებს კონკრეტულ პირს კონკრეტულ დანაშაულთან. ეჭვი ადამიანის სუბიექტური დამოკიდებულებაა, მაგრამ პირის თავისუფლებაში ჩარევა ვერ მოხდება იმგვარი ეჭვის საფუძველზე, რომელიც ემყარება მხოლოდ სუბიექტურ განწყობას. ამგვარი მიდგომა იქნებოდა მწვანე შუქი თვითნებობისათვის. აქედან გამომდინარე, კოლეგია აუცილებლად მიიჩნევს, რომ უნდა არსებობდეს ობიექტური ბმა დანაშაულსა და დაკავებულ პირს შორის, ობიექტური გარემოებები, მონაცემები, რომელიც შექმნის იმის ვარაუდის საფუძველს, რომ ჩადენილია დანაშაული და სწორედ იმ პირის მიერ, რომელსაც აკავებენ. სხვა სიტყვებით, ეჭვი უნდა იყოს საფუძვლიანი. ამავდროულად, ეჭვი უნდა ემყარებოდეს ობიექტური მონაცემების კეთილსინდისიერ და გონივრულ შეფასებას.

22. თუ პირის დაკავებას სადავო ნორმა დაუშვებს იმ მოთხოვნების დარღვევით, რაზეც ზემოთ გამახვილდა ყურადღება, მაშინ ის არ ემსახურება ლეგიტიმურ მიზანს, არ ექვემდებარება თანაზომიერების ტესტს და ხელყოფს ძირითადი უფლების ხელშეუხებელ არსს.

23. კოლეგიის პოზიცია ამ თვალსაზრისით ორიგინალური არ არის. ადამიანის უფლებათა სასამართლომ საქმეზე ლუკანოვი ბულგარეთის წინააღმდეგ მიუთითა, რომ სახეზე უნდა იყოს ეროვნული კანონმდებლობით გათვალისწინებული დანაშაული. ეს არ ნიშნავს დანაშაულის სინამდვილეში ჩადენის დადგენის აუცილებლობას. ამ არსებით წინაპირობასთან ერთად, ორი მეტად მნიშვნელოვანი მოთხოვნაც უნდა აღინიშნოს: 1) დანაშაულის ჩადენაში ეჭვმიტანილი პირის თავისუფლების აღკვეთის მიზანს მისი „უფლებამოსილი სასამართლო ორგანოს“ წინაშე წარდგენა უნდა შეადგენდეს; 2) დაკავებული პირის მიერ დანაშაულის ჩადენის ეჭვი „გონივრული“ უნდა იყოს.

24. იმისათვის, რომ შევაფასოთ, თუ რამდენად აკმაყოფილებს სადავო ნორმა ზემოაღნიშნულ სტანდარტებს, საჭიროა მისი გაანალიზება საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის სხვა ნორმებთან კავშირში. კოლეგიის აზრით, საქართველოს სისხლის სამართლის კოდექსის 142-ე მუხლის პირველი ნაწილის „ვ“ ქვეპუნქტი აყალიბებს დაკავების შემთხვევას, რომელსაც აქვს კუმულაციური საფუძველი: დაკავებული პირი ეჭვმიტანილია დანაშაულის ჩადენაში და იგი შესაძლოა მიიმალოს.

25. მოსარჩელე მხარემ რამდენიმე ვერსია წარმოადგინა იმ მოსაზრების გასამყარებლად, რომ სადავო ნორმით ხდება არა დანაშაულის ჩადენაში ეჭვმიტანილი პირის დაკავება, არამედ ის ნებისმიერ პირზე ვრცელდება. მოსარჩელე მხარისაგან განსხვავებით, კოლეგია თვლის, რომ ტერმინი „დანაშაულის ჩადენაში ეჭვმიტანილი პირი“ სულაც არ არის 142-ე მუხლში „დარჩენილი“ და ზოგადი კონტექსტიდან ამოვარდნილი ან ეჭვმიტანილისა და ბრალდებულის დაკავების გამიჯვნისათვის გაკეთებული ჩანაწერი. უპირველეს ყოვლისა, ის ფაქტიურად წარმოადგენს კონსტიტუციური ტერმინის - „დანაშაულის ჩადენაში ეჭვმიტანილი“ ანალოგიას, რომლის მნიშვნელობაზე და დატვირთვაზე ზემოთ უკვე გამახვილდა ყურადღება. აქედან გამომდინარე, ნათელია 142-ე მუხლის ამ ჩანაწერის დანიშნულება.

26. კოლეგია ხაზგასმით აღნიშნავს, რომ სადავო ნორმის კონსტიტუციურობის შეფასებისას მნიშვნელობა არ აქვს, თუ როდის მიიღებს პირი ფორმალურად ეჭვმიტანილის სტატუსს. გადამწყვეტია ის, თუ რამდენად არის სახეზე ზემოთმოყვანილი კომპონენტები -სავარაუდო დანაშაული და გონივრული ეჭვი, რაც წინ უნდა უსწრებდეს პირის დაკავებას. ცალკე აღებული პირის დაკავების ფაქტი, რა თქმა უნდა, გონივრულ ეჭვს ვერ გააჩენს.

27. ის, რომ პირის დაკავებას წინ უნდა უძღოდეს მის მიერ სავარაუდო დანაშაულის ჩადენა, თავად სადავო ნორმის შინაარსიდან გარკვევით იკითხება. აშკარად ჩანს, რომ პირი, რომელსაც აკავებენ ეჭვმიტანილია „დანაშაულის ჩადენაში“ და არა სხვა რამეში. ამ კუთხით მოთხოვნებს უფრო აკონკრეტებს საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის სხვა ნორმები, რომლებიც, ასევე, უნდა იქნას გათვალისწინებული პირის დაკავებისას.

28. საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 141-ე მუხლის პირველი ნაწილი კიდევ უფრო ავიწროებს დანაშაულთა წრეს და დაკავების გამოყენებას უშვებს იმ დანაშაულების შემთხვევაში, რომლისთვისაც კანონი ითვალისწინებს სასჯელს თავისუფლების აღკვეთის სახით. კოდექსის მე-12 მუხლის მე-2 ნაწილი იმპერატიულად მოითხოვს, რომ დაკავებულს დაუყოვნებლივ უნდა ეცნობოს დანაშაულის თაობაზე, რომლის ჩადენაშიც ის არის ეჭვმიტანილი. დაკავებაზე უფლებამოსილი პირის მოვალეობებს, ამ კუთხით, აკონკრეტებს კოდექსის 145-ე მუხლის პირველი ნაწილი, რომელიც ითვალისწინებს, რომ ეჭვმიტანილს განემარტება, თუ სახელდობრ, რა დანაშაულის ჩადენაშია იგი ეჭვმიტანილი. ტერმინი „განუმარტოს“ უფრო ფართო მნიშვნელობისაა, ვიდრე თუნდაც ტერმინი „ეცნობოს“ და არა უბრალო შეტყობინებას, არამედ გარკვეულწილად ახსნა-განმარტების ელემენტებსაც გულისხმობს. საქართველოს სისხლის სამართლის კოდექსით გათვალისწინებულ დანაშაულზე არის მითითება „ეჭვმიტანილის“ განმარტებაშიც კოდექსის 44-ე მუხლის 231 ნაწილში.

29. ყოველივე ეს იმაზე მეტყველებს, რომ დაკავებას აუცილებლად უნდა უძღოდეს წინ სავარაუდო დანაშაული, წინააღმდეგ შემთხვევაში, სადავო ნორმა და სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსი გამორიცხავს დაკავებას და თუ დაკავება მაინც განხორციელდება, ითვალისწინებს პირის დაუყოვნებლივ გათავისუფლებას. სხვაგვარი წაკითხვის შესაძლებლობას საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის ზემოაღნიშნული ნორმები არ იძლევა. კოლეგია მცდარად თვლის მოსაზრებას, რომ ამ ნორმებს აქვთ მხოლოდ ფორმალური დატვირთვა. დაკავებაზე უფლებამოსილი პირი არა მხოლოდ დარწმუნებული უნდა იყოს, რომ პირის მიერ, რომელსაც აკავებს ჩადენილია დანაშაული, არამედ უნდა შეეძლოს გაარკვიოს, რომ ისეთი დანაშაულია სახეზე, რომლისთვისაც სისხლის სამართლის კოდექსი ითვალისწინებს სასჯელის სახით თავისუფლების აღკვეთას და ეს ყოველივე განუმარტოს ეჭვმიტანილს.

30. ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, სადავო ნორმა პირის დაკავებას ითვალისწინებს მის მიერ სავარაუდო დანაშაულის ჩადენის შემთხვევაში და ამ თვალსაზრისით, ის შეესაბამება კონსტიტუციურსამართლებრივ სტანდარტებს.

31. საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 142-ე მუხლის პირველი ნაწილის „ვ“ ქვეპუნქტი არაკონსტიტუციური იქნება იმ შემთხვევაში, თუ ის არ ითვალისწინებს დაკავებული პირის მიერ დანაშაულის ჩადენის ეჭვის იმ სტანდარტის არსებობას, რომელზეც მიუთითა კოლეგიამ. ამ შემთხვევაშიც საჭიროა სადავო ნორმა განიმარტოს საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის სხვა ნორმებთან მჭიდრო კავშირში.

32. საყურადღებოა საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 44-ე მუხლის 231 ნაწილით გათვალისწინებული „ეჭვმიტანილის“ განმარტება. კოლეგია მიიჩნევს, რომ ეჭვი, რომელიც გადმოცემულია ამ ნორმაში, ყალიბდება პირის დაკავებამდე. პირის დაკავება და მისთვის ეჭვმიტანილის ფორმალური სტატუსის მინიჭება არ იწვევს ეჭვის გაჩენას. 231 ნაწილიდან ნათლად იკვეთება, რომ დაკავებული პირის მიმართ უნდა არსებობდეს „გონივრული ეჭვის საფუძველი, რომ მან ჩაიდინა საქართველოს სისხლის სამართლის კოდექსით გათვალისწინებული დანაშაული“, მაგრამ ეჭვი არ არის საკმარისი პირისათვის ბრალდების წასაყენებლად.

33. ეჭვთან დაკავშირებულ რეგულირებას ითვალისწინებს საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის სხვა ნორმებიც, მაგრამ კოლეგია ყურადღებას გაამახვილებს მათგან ყველაზე მნიშვნელოვან ნორმაზე -141-ე მუხლის პირველ ნაწილზე, რომელიც დაკავების ზოგად პირობად ასახელებს იმას, რომ „არსებობს საკმაო საფუძველი ეჭვი მიიტანონ პირზე იმ დანაშაულის ჩადენაში, რომლისთვისაც კანონი ითვალისწინებს სასჯელს თავისუფლების აღკვეთის სახით“. ამ პირობის შესრულების გარეშე დაკავება დაუშვებელია და ის თვითნებურ და არაკანონიერ ხასიათს მიიღებს

34. კოდექსის ზემოთმოყვანილი მოთხოვნებიდან ნათლად ირკვევა, რომ სადავო ნორმით გათვალისწინებული „ეჭვმიტანილი პირი“ გულისხმობს პირს, რომლის მიმართაც არსებობს გონივრული ეჭვის ობიექტური საფუძვლები, რომ მან ჩაიდინა დანაშაული. დაკავებისათვის უფლებამოსილ პირს უნდა შეეძლოს გააკეთოს დასკვნა, რომ სწორედ იმ დანაშაულთან აქვს შეხება, რომლისთვისაც სასჯელის სახით გათვალისწინებულია თავისუფლების აღკვეთა. ამდენად, საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 142-ე მუხლის პირველი ნაწილის „ვ“ ქვეპუნქტი ამ თვალსაზრისითაც შეესაბამება კონსტიტუციის მოთხოვნებს და ის ემსახურება ლეგიტიმური მიზნის მიღწევას.

35. კოლეგია არ იზიარებს მოსაზრებას, რომ სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსი ითვალისწინებს გონივრული ეჭვის გაჩენის შემთხვევების კონკრეტულ ჩამონათვალს და სხვა შემთხვევებში გონივრული და საფუძვლიანი ეჭვის გაჩენა შეუძლებელია. „ეჭვი“ არ არის კანონმდებლის მიერ ამომწურავად განსაზღვრადი კატეგორია და გაჩნდება თუ არა ის, ეს დამოკიდებულია მთელ რიგი ობიექტური და სუბიექტური გარემოებების ერთობლიობაზე კონკრეტულ შემთხვევაში.

36. კოლეგიის მოსაზრებები გონივრულ ეჭვთან დაკავშირებით ჩამოყალიბდა საერთაშორისო პრაქტიკის გათვალისწინებით. მაგალითისათვის, ადამიანის უფლებათა ევროპულმა სასამართლომ გადაწყვეტილებაში საქმეზე მიურეი გაერთიანებული სამეფოს წინააღმდეგ ხაზი გაუსვა, რომ ეჭვის სანდოობა და ბონა ფიდეს შეადგენენ მისი საფუძვლიანობის ერთერთ აუცილებელ ელემენტს. თუმცა, ეჭვი საფუძვლიანად ჩაითვლება მხოლოდ იმ შემთხვევაში, თუ ის ასევე დაფუძნებულია ფაქტებზე ან ინფორმაციაზე, რაც ობიექტურად აკავშირებს ეჭვმიტანილ პირს შესაძლო დანაშაულთან. საქმეზე ფოქსი, კემპბელი და ჰარტლი გაერთიანებული სამეფოს წინააღმდეგ სასამართლომ მიუთითა, რომ „გქონდეს „გონივრული ეჭვი“ ნიშნავს იმგვარი ფაქტებისა და ინფორმაციის არსებობას, რაც დააკმაყოფილებდა ობიექტურ დამკვირვებელს, რომ პირმა ჩაიდინა დანაშაული. თუმცაღა, რა შეიძლება ჩაითვალოს „გონივრულად“ დამოკიდებულია შემთხვევის ყველა გარემოებაზე.“ მსგავსი მიდგომა ბრინეგარის საქმეში ჩამოაყალიბა აშშ-ს უზენაესმა სასამართლომ: „საფუძვლიანი ეჭვი სახეზეა მაშინ, როცა ფაქტები და გარემოებები,... რომლის თაობაზეც სამართალდამცავ პირს გააჩნია გონივრულად სარწმუნო ინფორმაცია, არიან თავისთავად საკმარისი რათა გონივრულად წინდახედულმა ადამიანმა დაიჯეროს რომ დანაშაული იქნა ჩადენილი ან სჩადიან...“.

37. სადავო ნორმა მიუთითებს, რომ „დაკავება შეიძლება“ და ამით ითვალისწინებს არა დაკავების აუცილებლობას პირის მიმართ დანაშაულის ჩადენის გონივრული ეჭვის არსებობისას, არამედ დაკავების შესაძლებლობას. ეს შემთხვევითი არ არის, რადგანაც თანაზომიერების პრინციპით არა მხოლოდ საკანონმდებლო ხელისუფლება, არამედ ხელისუფლების სხვა შტოებიც არის შეზღუდული. პირის დაკავება ყოველ შემთხვევაში უნდა იყოს სათანადო, აუცილებელი და პროპორციული საშუალება სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის მიერ დადგენილი მიზნებისა და მთავარი მიზნის -მართლმსაჯულების განხორციელების მისაღწევად. ერთის მხრივ, ჩარევის სიმძიმისა და მეორე მხრივ, მისი გამამართლებელი მიზეზების ერთობლივი აწონ-დაწონვისას უნდა იქნას დაცული დასაშვებობის ზღვარი დაკავებული პირისათვის. დაკავება არ უნდა აწვებოდეს ამ ღონისძიების ადრესატს გადამეტებულ ტვირთად.

38. კანონმდებელი, რა თქმა უნდა, მოკლებულია შესაძლებლობას, რომ მოაწესრიგოს დაკავების ყოველი კონკრეტული შემთხვევის სხვადასხვა ვარიანტი თუ სცენარი, რადგანაც ეს ობიექტურად არის შეუძლებელი. მთავარია, რომ მისი გზავნილი კანონის აღმასრულებლის მიმართ იყოს კონსტიტუციური.

39. ერთერთ საფუძველს, რომლის დროსაც კანონმდებლის აზრით, დანაშაულის ჩადენაში ეჭვმიტანილი პირის დაკავება იქნება სათანადო, აუცილებელი და პროპორციული საშუალება, საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 142-ე მუხლის პირველი ნაწილის „ვ“ ქვეპუნქტის თანახმად, წარმოადგენს პირის მიმალვის შესაძლებლობა. მიმალვა არ უნდა იქნეს გაგებული, როგორც მხოლოდ პირის ადგილსამყოფელის ცვლილება. მიმალვა, როგორც ამას მოსარჩელე მხარეც იზიარებს, გულისხმობს მომავალ საფრთხეს, რომ პირი თავს აარიდებს გამოძიებას და სასამართლოს. მიმალვა თავის თავში ასევე მოიცავს საფრთხეს, რომ პირი გააგრძელებს დანაშაულებრივ საქმიანობას, ჩაიდენს დანაშაულს თუნდაც იმისათვის, რომ ხელში არ ჩაუვარდეს საგამოძიებო ორგანოებს, გაანადგურებს მტკიცებულებებს, თუ მიეცემა ამის საშუალება. საბოლოო ჯამში უკიდურესად გართულდება, თუ საერთოდ შეუძლებელი არ გახდება შესაბამისი პირის მიმართ მართლმსაჯულების განხორციელება.

40. კოლეგიას სადავო ნორმის მიმართება საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 141-ე მუხლის პირველ ნაწილთან სავსებით ლოგიკურად და არაპრობლემატურად მიაჩნია. იმისათვის, რომ მიღწეულ იქნეს 141-ე მუხლის პირველი ნაწილით დაკავებისათვის დასახული მიზნები -დანაშაულებრივი საქმიანობის აღკვეთა, გაქცევის, დამალვის თავიდან აცილება, მტკიცებულებათა მოსპობა, დანაშაულის ჩადენაში ეჭვმიტანილი პირის დაკავება, მისი ფიზიკური შეპყრობა წარმოადგენს სავსებით სათანადო, აუცილებელ და პროპორციულ ღონისძიებას, რომლის განუხორციელებლობამ შეიძლება საფრთხე შეუქმნას ლეგიტიმური მიზნის მიღწევას.

41. მართალია, მოსარჩელე მხარეს გამოკვეთილად არ აღუნიშნავს, მაგრამ კოლეგია გვერდს ვერ აუვლის საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 142-ე მუხლის პირველი ნაწილის „ვ“ ქვეპუნქტის შესაბამისობას განსაზღვრულობის კონსტიტუციურ პრინციპთან. განუსაზღვრელი, ბუნდოვანი და ორაზროვანი ნორმა ვერ მოახდენს ადამიანის თავისუფლებაში ჩარევის სრულფასოვან, კონსტიტუციის შესაბამის რეგლამენტაციას. ნორმა არ უნდა იყოს ფორმულირებული ისე, რომ კანონმდებლის მიერ გადასაწყვეტი და მოსაწესრიგებელი საკითხები ფაქტობრივად გადავიდეს სხვა ორგანოების დისკრეციის სფეროში და ამით დაირღვეს საქართველოს კონსტიტუციის მე-18 მუხლის მე-3 პუნქტის პირველი წინადადების მოთხოვნები.

42. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლომ, საერთაშორისო თუ სხვადასხვა დემოკრატიული სახელმწიფოების გამოცდილების გათვალისწინებით, ჩამოაყალიბა თავისი მიდგომა განსაზღვრულობის პრინციპთან დაკავშირებით. სასამართლომ დაადგინა გარკვეული კრიტერიუმები, რომელსაც უნდა აკმაყოფილებდეს ნორმა: „აუცილებელია ნორმის შინაარსობრივი სიზუსტე, არაორაზროვნება. ნორმა უნდა იყოს საკმარისად განსაზღვრული არა მხოლოდ შინაარსის, არამედ რეგულირების საგნის, მიზნისა და მასშტაბების მიხედვით, რათა ადრესატმა მოახდინოს კანონის სწორი აღქმა და თავისი ქცევის განხორციელება მის შესაბამისად, განჭვრიტოს ქცევის შედეგები.“ (გადაწყვეტილება №2/3/406,408, II-36).

43. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლომ მიუთითა, რომ განსაზღვრულობის მოთხოვნები დაკმაყოფილებულია მაშინ, „თუ კეთილსინდისიერი განმარტების პირობებში შეუძლებელი იქნება ნორმის თვითნებური და ადამიანის უფლებებისათვის საზიანო გამოყენება“ (გადაწყვეტილება №2/2-389 -II,6). ნორმა უნდა ექვემდებარებოდეს განმარტებას რომელიმე ტრადიციული მეთოდის გამოყენებით მაინც. საკონსტიტუციო სასამართლომ ამ უმნიშვნელოვანეს გარემოებას ხაზი გაუსვა და აღნიშნა: „ნორმის ბუნდოვანება მისი არაკონსტიტუციურობის ზღვარზე არ გადის მანამ, სანამ მისი გონივრული განმარტება იურიდიული მეთოდოლოგიით შესაძლებელია ისე, რომ საკმარისი დამაჯერებლობით ცხადი და თვალსაჩინო გახდეს ამ ნორმით მოწესრიგებული ურთიერთობების ნამდვილი არსი. ამ თვალსაზრისით, ნორმის კონსტიტუციურობის შესაფასებლად, პირველ რიგში, უნდა გაირკვეს მისი შინაარსი. ამისთვის აუცილებელია ნორმის განმარტება.“ (გადაწყვეტილება №1/3/407; II-16).

44. აღსანიშნავია, რომ საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 142-ე მუხლის მე-2 ნაწილთან დაკავშირებით, საკონსტიტუციო სასამართლომ 2003 წლის 29 იანვრის №2/3/182,185,191 გადაწყვეტილებაში ყურადღება გაამახვილა ფრაზის „...დანაშაულის ჩადენაში ეჭვი იქნეს მიტანილი პირზე...“, ორაზროვნებაზე. სასამართლოსათვის გაუგებარი იყო, თუ რას გულისხმობდა კანონმდებელი, უკვე ჩადენილ დანაშაულს, თუ დანაშაულის ჩადენის შესაძლებლობასაც. ასეთი ჩანაწერი იძლეოდა ორაზროვანი განმარტების საშუალებას. სასამართლომ მიუთითა ფრაზაზე „დანაშაულის ჩადენაში ეჭვმიტანილი პირის დაკავება“, როგორც არაორაზროვან ჩანაწერზე. ამდენად, სადავო ნორმის ნაწილის განსაზღვრულობაზე საკონსტიტუციო სასამართლოს თავისი პოზიცია გარკვეულწილად ჩამოყალიბებულიც აქვს.

45. სადავო ნორმის ანალიზმა, რომელიც კოლეგიამ განახორციელა მისი თანაზომიერების პრინციპთან შესაბამისობის გარკვევისას, ცხადყო, რომ ნათლად არის ჩამოყალიბებული ნორმის არსი, მიზანი და მოთხოვნები. კეთილსინდისიერი და გონივრული განმარტების პირობებში, შესაძლოა გაირკვეს კანონმდებლის მიერ ნორმაში ჩადებული ნება. კოლეგიის აზრით, ნორმა სავსებით არაორაზროვანია და გასაგები როგორც სახელმწიფო ხელისუფლების წარმომადგენლებისათვის, ასევე იმ პირთათვის, რომლებიც პოტენციურად შეიძლება მოექცნენ მისი მოქმედების სფეროში.

46. კოლეგიის მოსაზრება სავსებით შეესაბამება საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ 2003 წლის 29 იანვრის № 2/3/182,185,191 გადაწყვეტილებაში ჩამოყალიბებულ სხვა აზრსაც, რომ „საქართველოს კონსტიტუცია არ ცნობს პირის დაკავების შესაძლებლობას „სხვა მონაცემების“ საფუძველზე, ეს მონაცემები შესაძლებელია დაედოს საფუძვლად ეჭვს და არა პიროვნების თავისუფლების შეზღუდვას.“ სადავო ნორმა, როგორც მისმა ანალიზმა გვიჩვენა, დაკავების შემთხვევას აყალიბებს კონსტიტუციის ფორმალური და მატერიალური მოთხოვნების დაცვით. კოლეგიამ განმარტა, თუ რა არის ამ შემთხვევაში პირის დაკავების საფუძველი. კანონმდებლის შესაძლებლობას აღემატება გონივრული ეჭვის წარმოქმნის შემთხვევებისა და იმ მონაცემების ამომწურავი ჩამონათვალის დადგენა რომლებიც შეიძლება დაედოს საფუძვლად ეჭვს. ის თუ რამდენად ქმნის ესა თუ ის მონაცემი გონივრული ეჭვის საფუძველს, კონკრეტულ შემთხვევაში არის გასარკვევი. მთავარია, რომ კანონმდებელი ადგენს ზოგად კრიტერიუმებს, რომლის საფუძველზეც შეიძლება ამ კონკრეტული შემთხვევების განხილვა და შეფასება.

47. მოსარჩელე მხარის მიერ ყურადღება იქნა გამახვილებული იმაზე, რომ სადავო ნორმა პრაქტიკაში იძლევა თვითნებური დაკავებისა და ადამიანის თავისუფლების ხელყოფის საშუალებას. მოსარჩელე მხარეს ამის დამადასტურებელი მტკიცებულებები, თუნდაც სტატისტიკური მონაცემების სახით, არ წარმოუდგენია. მოსარჩელე მხარის მიერ დახატული პრაქტიკული სურათი არ დასტურდება საქართველოს უზენაესი სასამართლოდან კოლეგიის მიერ გამოთხოვილი ინფორმაციით, რომელითაც ირკვევა, რომ საქართველოს სისხლის სამართლის კოდექსის 142-ე მუხლის პირველი ნაწილის „ვ“ ქვეპუნქტის საფუძველზე პირის დაკავების დასაბუთებულობის გადამოწმების თაობაზე განცხადება საერთო სასამართლოებში არ შესულა.

48. მოსარჩელე მხარე, ასევე, ამტკიცებდა, რომ პრაქტიკაში ხდება დაკავებულისათვის განმარტება, თუ რა დანაშაულის ჩადენაშია იგი ეჭვმიტანილი, მაგრამ ამას ფორმალური ხასიათი აქვს. გადაწყვეტილების სამოტივაციო ნაწილში მოყვანილი მსჯელობიდან ნათლად ჩანს, რომ ასეთი ფორმალური მიდგომის არსებობის შემთხვევაშიც კი ის განპირობებული იქნებოდა არა სადავო ნორმით, არამედ სადავო ნორმისა და სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის სხვა შესაბამისი ნორმების სრული იგნორირებით. ამავე დროს, კოლეგიას არ წარდგენია რაიმე მტკიცებულება, რომელიც დაადასტურებდა აღნიშნულ პრაქტიკას და მით უმეტეს, მის კავშირს სადავო ნორმასთან.

49. კოლეგია მიიჩნევს, რომ გადაწყვეტილების სამოტივაციო ნაწილში ყურადღება იქნა გამახვილებული სადავო ნორმის კონსტიტუციურობის საკითხის ყველა მნიშვნელოვან ასპექტზე. კონსტიტუციურსამართლებრივმა შემოწმებამ ცხადყო, რომ საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 142-ე მუხლის პირველი ნაწილის „ვ“ ქვეპუნქტი შეესაბამება საქართველოს კონსტიტუციის მე-18 მუხლის პირველი პუნქტისა და მე-3 პუნქტის პირველი წინადადების მოთხოვნებს და ასევე, ფუნდამენტურ კონსტიტუციურ პრინციპებს.

III

ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, იხელმძღვანელა რა საქართველოს კონსტიტუციის 89-ე მუხლის პირველი პუნქტის „ვ“ ქვეპუნქტითა და მე-2 პუნქტით, “საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ” საქართველოს ორგანული კანონის მე-19 მუხლის პირველი პუნქტის „ე“ ქვეპუნქტით, 21-ე მუხლის მე-2 და მე-8 პუნქტებით, 43-ე მუხლის მე-2, მე-4, მე-7 და მე-8 პუნქტებით, 45-ე მუხლის პირველი პუნქტით, “საკონსტიტუციო სამართალწარმოების შესახებ” საქართველოს კანონის მე-7 მუხლის პირველი და მე-2 პუნქტებით, 24-ე მუხლის მე-4 პუნქტით, 30-ე, 31-ე, 32-ე და 33-ე მუხლებით

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლო
ადგენს:

1. არ დაკმაყოფილდეს კონსტიტუციური სარჩელი №415 (საქართველოს სახალხო დამცველი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ).

2. გადაწყვეტილება ძალაშია საკონსტიტუციო სასამართლოს სხდომაზე მისი საჯაროდ გამოცხადების მომენტიდან.

3. გადაწყვეტილება საბოლოოა და გასაჩივრებას ან გადასინჯვას არ ექვემდებარება.

4. გადაწყვეტილების ასლი გაეგზავნოს მხარეებს, საქართველოს უზენაეს სასამართლოს, საქართველოს პრეზიდენტს და საქართველოს მთავრობას.

5. გადაწყვეტილება გამოქვეყნდეს „საქართველოს საკანონმდებლო მაცნეში“ 15 დღის ვადაში.

კოლეგიის წევრები

ბესიკ ლოლაძე

ოთარ სიჭინავა

ლალი ფაფიაშვილი