კოლეგიის შემადგენლობა:

ზაზა თავაძე – სხდომის თავმჯდომარე, მომხსენებელი მოსამართლე;

ოთარ სიჭინავა – წევრი;

ლალი ფაფიაშვილი – წევრი;

თამაზ ცაბუტაშვილი - წევრი.

სხდომის მდივანი: დარეჯან ჩალიგავა.

საქმის დასახელება: საქართველოს მოქალაქე გიორგი გაჩეჩილაძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ.

დავის საგანი: „გარემოს დაცვის შესახებ“ საქართველოს კანონის 5710 მუხლის პირველი და მე-3 პუნქტების კონსტიტუციურობა საქართველოს კონსტიტუციის 37-ე მუხლის მე-3 და მე-4 პუნქტებთან მიმართებით და ამავე მუხლის მე-4 პუნქტის კონსტიტუციურობა საქართველოს კონსტიტუციის 37-ე მუხლის მე-5 პუნქტთან მიმართებით.

საქმის განხილვის მონაწილენი: მოსარჩელე – გიორგი გაჩეჩილაძე და მოსარჩელის წარმომადგენელი ნოდარ აფხაძე; მოპასუხე – საქართველოს პარლამენტის წარმომადგენელი თამარ ხინთიბიძე; მოწმეები – საქართველოს გარემოს დაცვის სამინისტროს იურიდიული დეპარტამენტის სასამართლო დავების სამმართველოს მთავარი სპეციალისტი მამუკა ივანიაშვილი, საქართველოს ენერგეტიკისა და ბუნებრივი რესურსების სამინისტროს სისტემაში შემავალი საჯარო სამართლის იურიდიული პირის – ბუნებრივი რესურსების სააგენტოს წიაღის მართვის დეპარტამენტის უფროსი ნელი კორკოტაძე და ამავე დეპარტამენტის უფროსის მოადგილე კონსტანტინე ხაჭაპურიძე.

I
აღწერილობითი ნაწილი

1. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2012 წლის 10 აპრილს კონსტიტუციური სარჩელით (რეგისტრაციის №524) მომართა საქართველოს მოქალაქე გიორგი გაჩეჩილაძემ. საკონსტიტუციო სასამართლოს მეორე კოლეგიას კონსტიტუციური სარჩელი არსებითად განსახილველად მიღების საკითხის გადასაწყვეტად გადაეცა 2012 წლის 13 აპრილს.

2. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2012 წლის 28 დეკემბრის საოქმო ჩანაწერით (№2/3/524) კონსტიტუციური სარჩელი მიღებულ იქნა არსებითად განსახილველად.

3. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს მეორე კოლეგიის არსებითი განხილვის სხდომა ზეპირი მოსმენით გაიმართა 2013 წლის 1 მარტს.

4. №524 კონსტიტუციური სარჩელის შემოტანის საფუძველია: საქართველოს კონსტიტუციის 89-ე მუხლის პირველი პუნქტის „ვ“ ქვეპუნქტი, „საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის მე-19 მუხლის პირველი პუნქტის „ე“ ქვეპუნქტი, 31-ე მუხლი, 39-ე მუხლის პირველი პუნქტის „ა“ ქვეპუნქტი, „საკონსტიტუციო სამართალწარმოების შესახებ“ საქართველოს კანონის პირველი მუხლის მე-2 პუნქტი, მე-10 მუხლის პირველი პუნქტი და მე-16 მუხლი.

5. „გარემოს დაცვის შესახებ“ საქართველოს კანონის სადავო ნორმების თანახმად, დაინტერესებული პირის მიმართვის საფუძველზე, საქართველოს ენერგეტიკისა და ბუნებრივი რესურსების სამინისტროსა და ამ პირს შორის შესაძლებელია დაიდოს შეთანხმება, რომლითაც პირის მიერ შეთანხმებით გათვალისწინებულ პერიოდში გარემოს დაცვისა და ბუნებრივი რესურსებით სარგებლობის სფეროში ჩადენილი/განხორციელებული ყველა ქმედება ჩაითვლება კანონიერად. ამავდროულად, შეთანხმებით გათვალისწინებულ პერიოდში დაუშვებელია პირის მიმართ სახელმწიფო ან ადგილობრივი თვითმმართველობის ორგანოს მიერ სამოქალაქო ან/და ადმინისტრაციული პასუხისმგებლობის, მათ შორის, ჯარიმის ან/და ზიანის ანაზღაურების, ასევე რაიმე სახის ვალდებულების, მოსაკრებლის დაკისრება.

6. სარჩელის მიხედვით, საქართველოს კონსტიტუციის 37-ე მუხლის მე-3 და მე-4 პუნქტებით განმტკიცებულია ადამიანის უფლება, იცხოვროს ჯანმრთელობისათვის უვნებელ გარემოში და განსაზღვრულია სახელმწიფოს ვალდებულება, უზრუნველყოს გარემოს დაცვა და ბუნებრივი რესურსებით რაციონალური სარგებლობა. ხოლო ამავე მუხლის მე-5 პუნქტის თანახმად, ყველას აქვს უფლება, დროულად მიიღოს სრული და ობიექტური ინფორმაცია გარემოს მდგომარეობის შესახებ.

7. მოსარჩელის მტკიცებით, „გარემოს დაცვის შესახებ“ საქართველოს კანონის 57¹⁰ მუხლის პირველი პუნქტით გათვალისწინებული შეთანხმება მოიცავს როგორც შეთანხმების დადებამდე პერიოდს, ასევე იგი შესაძლებელია გაფორმდეს პირის სამომავლოდ განსახორციელებელ ქმედებებთან დაკავშირებით, რომლებიც, თავის მხრივ, შეიძლება გარემოსთვის ზიანის მომტანი იყოს. მისი აზრით, მიუხედავად იმისა, რომ პრაქტიკაში შეთანხმების დადება ხდება მხოლოდ მის დადებამდე არსებულ პერიოდზე, სადავო ნორმის არსებული რედაქცია არ გამორიცხავს იმას, რომ შეთანხმების საგანი იყოს დროის ნებისმიერი მონაკვეთი. აქედან გამომდინარე, ნებისმიერ ფიზიკურ თუ იურიდიულ პირს აქვს შესაძლებლობა, ზიანი მიაყენოს გარემოს და ამისთვის არ დაეკისროს პასუხისმგებლობა. შესაბამისად, სადავო ნორმით ირღვევა როგორც ადამიანის კონსტიტუციური უფლება, იცხოვროს ჯანმრთელობისთვის უვნებელ გარემოში, ასევე სახელმწიფოს ვალდებულება, უზრუნველყოს გარემოს დაცვა და ბუნებრივი რესურსებით რაციონალური სარგებლობა.

8. არსებითი განხილვის სხდომაზე მოსარჩელემ დამატებით მიუთითა, რომ სადავო ნორმა რომც გულისხმობდეს შეთანხმების დადების შესაძლებლობას მხოლოდ წარსულში განხორციელებულ ქმედებებზე, მას, ნებისმიერ შემთხვევაში, შემხებლობა ექნება გარემოს დაცვის მდგომარეობასთან სამომავლოდაც. მისი აზრით, გარემოს დაცვისა და ბუნებათსარგებლობის სფეროში განხორციელებული ქმედებები არ წარმოადგენენ ერთჯერად აქტებს, ისინი დროში გაწელილია და მათი შედეგები მომავალზე აისახება. შესაბამისად, ამ შეთანხმების გაფორმებით, პირს ეძლევა ერთგვარი „ინდულგენცია“ მის მიერ ჩადენილი დანაშაულის გამო. აქედან გამომდინარე, ზოგადად დაუშვებელია შეთახმების ინსტიტუტის არსებობა გარემოს დაცვის სფეროში და იგი წინააღმდეგობაში მოდის კონსტიტუციასთან.

9. მოსარჩელისათვის ასევე პრობლემატურია „გარემოს დაცვის შესახებ“ საქართველოს კანონის 57¹⁰ მუხლის მე-3 პუნქტი, რომლის მიხედვით, „შეთანხმების დადების დღიდან პირს შეთანხმებით გათვალისწინებულ პერიოდში გარემოს დაცვისა და ბუნებრივი რესურსებით სარგებლობის სფეროში ჩადენილ/განხორციელებულ ქმედებაზე სახელმწიფო ან/და ადგილობრივი თვითმმართველობის ორგანოების მიმართ არ დაეკისრება სამოქალაქო ან/და ადმინისტრაციული პასუხისმგებლობა, მათ შორის, ჯარიმა ან/და ზიანის ანაზღაურება, ასევე რაიმე სახის ვალდებულება, მოსაკრებელი, გარდა იმ შემთხვევისა, როდესაც შეთანხმება გაუქმებულია“. მოსარჩელის აზრით, საქართველოს კონსტიტუციის 37-ე მუხლის მე-3 პუნქტით გარანტირებული ჯანმრთელობისათვის უვნებელ გარემოში ცხოვრების უფლება ასევე გულისხმობს სახელმწიფოს ვალდებულებას, უზრუნველყოს გარემოს დაცვა და ბუნებრივი რესურსებით რაციონალური სარგებლობა. მოსარჩელეს მიაჩნია, რომ საქართველოს კონსტიტუციის 37-ე მუხლის მე-3 პუნქტით გარანტირებულია ყველა ადამიანის ჯანმრთელობისთვის უვნებელ გარემოში ცხოვრების უფლება, მიუხედავად იმისა, კონკრეტულ პირს მიადგა თუ არა ზიანი. შესაბამისად, სადავო ნორმის საფუძველზე, სახელმწიფო კანონიერად ცნობს ყველა იმ ქმედებას, რაც საფრთხეს უქმნის გარემოს, რითაც ირღვევა საქართველოს კონსტიტუციის 37-ე მუხლის მე-3 და მე-4 პუნქტები.

10. არსებითი განხილვის სხდომაზე მოსარჩელემ აღნიშნა, რომ შეთანხმების დადების შემთხვევაში გამოირიცხება პირისთვის როგორც სამოქალაქო და ადმინისტრაციული, ასევე სისხლისსამართლებრივი პასუხისმგებლობის დაკისრებაც. მოსარჩელის მტკიცებით, სადავო ნორმის მიხედვით, სახელმწიფოს ეკრძალება, შეთანხმებით გათვალისწინებულ პერიოდში შეამოწმოს პირის საქმიანობა. შესაბამისად, თუ სახელმწიფო ვერ ახორციელებს კონტროლს, მოკვლევას და საკითხის შესწავლას, შეუძლებელია დადგინდეს პირის ბრალეულობა და მას დაეკისროს რაიმე სახის პასუხისმგებლობა. აქედან გამომდინარე, მიუხედავად იმისა, რომ „გარემოს დაცვის შესახებ“ საქართველოს კანონის 57¹⁰ მუხლის მე-3 პუნქტში სახელდებით არ არის მოხსენიებული სისხლისსამართლებრივი პასუხისმგებლობიდან გათავისუფლების თაობაზე, მისი მოქმედი შინაარსი ამას გულისხმობს.

11. მოსარჩელე მიუთითებს, რომ „გარემოს დაცვის შესახებ“ საქართველოს კანონის 57¹⁰ მუხლის მე-4 პუნქტის საფუძველზე, სახელმწიფო იხსნის ვალდებულებას, შეთანხმებით გათვალისწინებულ პერიოდში შეამოწმოს გარემოს დაცვისა და ბუნებრივი რესურსებით სარგებლობის სფეროში ჩადენილი/განხორციელებული ქმედებები. თუ კი სახელმწიფოს არ ექნება უფლებამოსილება, განახორციელოს ბუნებათსარგებლობის სფეროში მოქმედ პირთა საქმიანობის შემოწმება, იგი მოკლებული იქნება შესაძლებლობას, მოიპოვოს სრულყოფილი ინფორმაცია გარემოს მდგომარეობის შესახებ. ეს ავტომატურად გულისხმობს იმას, რომ ვერც მოქალაქეები შეძლებენ საქართველოს კონსტიტუციის 37-ე მუხლის მე-5 პუნქტით გარანტირებულ გარემოს მდგომარეობის შესახებ სრული და ობიექტური ინფორმაციის მიღების უფლების ეფექტურად განხორციელებას.

12. ყოველივე ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, მოსარჩელე მხარე მიიჩნევს, რომ სადავო ნორმები წინააღმდეგობაში მოდის საქართველოს კონსტიტუციის 37-ე მუხლის მე-3, მე-4 და მე-5 პუნქტებთან.

13. მოპასუხე მხარემ საქმის არსებითი განხილვის სხდომაზე ცნო კონსტიტუციური სარჩელი. მისი განმარტებით, სადავო ნორმების საფუძველზე, პირის მიერ ჩადენილი ყველა ქმედება ითვლება კანონიერად, შესაბამისად, სახელმწიფო უარს ამბობს პირისთვის გარემოს დაცვისა და ბუნებრივი რესურსების სფეროში ჩადენილი დანაშაულისთვის, სამართლებრივი პასუხისმგებლობის დაკისრებაზე. მოპასუხე ეთანხმება მოსარჩელის პოზიციას და მიიჩნევს, რომ სადავო ნორმებით გათვალისწინებული შეთანხმების დადება გულისხმობს პირისთვის ერთგვარი „ინდულგენციის“ მინიჭებას და ნებისმიერ ადამიანს საშუალება ეძლევა, განახორციელოს არაკანონიერი ქმედებები, თვითნებურად ისარგებლოს ბუნებრივი რესურსებით და ზიანი მიაყენოს გარემოს, რაც წინააღმდეგობაში მოდის კონსტიტუციის 37-ე მუხლით გარანტირებულ ჯანმრთელობისთვის უვნებელ გარემოში ცხოვრების ძირითად უფლებასთან.

14. მოპასუხე მხარის მტკიცებით, მიუხედავად იმისა, რომ სადავო ნორმებით გათვალისწინებული შეთანხმებით კომპენსაციის გადახდის ვალდებულება ეკისრება უშუალოდ ბუნებრივი რესურსებით მოსარგებლე პირს, სახელმწიფო მოკლებულია შესაძლებლობას, მოახდინოს ამ პირის საქმიანობის შემოწმება, ამ სფეროში არსებული დარღვევებისა და კანონსაწინააღმდეგო ქმედებების გამოვლენა და კონტროლი. აქედან გამომდინარე, კომპეტენტურ ორგანოებს საშუალება არა აქვთ, მიიღონ ინფორმაცია გარემოს მდგომარეობის შესახებ, რაც გულისხმობს იმას, რომ ისინი ვერ მოახდენენ დაინტერესებული პირისთვის გარემოს მდგომარეობის შესახებ სრული და ობიექტური ინფორმაციის მიწოდებას, რაც ეწინააღმდეგება საქართველოს კონსტიტუციის 37-ე მუხლის მე-5 პუნქტს.

15. მოპასუხემ მიუთითა, რომ სადავო ნორმის შემოღების ლეგიტიმური მიზანი ვერ იქნებოდა საზოგადოებრივი აუცილებლობა, ვინაიდან, თუ პირი ამ სფეროში საქმიანობას კეთილსინდისიერად წარმართავს, მას აღარ დასჭირდება კომპენსაციის გადახდა. შესაბამისად, არ არსებობს სადავო ნორმების შემოღების ლეგიტიმური მიზანი. მოპასუხემ ასევე მიუთითა, რომ სადავო ნორმები გამორიცხავს შეთანხმებით გათვალისწინებულ პერიოდში პირისთვის როგორც სამოქალაქო და ადმინისტრაციული, ასევე სისხლისსამართლებრივი პასუხისმგებლობის დაკისრებას. შესაბამისად, სადავო ნორმები წინააღმდეგობაში მოდის კონსტიტუციასთან.

16. მოპასუხე მხარემ დამატებით აღნიშნა, რომ საქართველოს პარლამენტში საკომიტეტო მოსმენებზე განიხილება კანონპროექტი, რომელიც ითვალისწინებს სადავო ნორმების გაუქმებას და აღნიშნული ცვლილებების ძალაში შესვლის შემდეგ ამ წესით შეთანხმებები აღარ დაიდება.

17. საქმეზე მოწმედ მოწვეულმა საქართველოს გარემოს დაცვის სამინისტროს იურიდიული დეპარტამენტის სასამართლო დავების სამმართველოს მთავარი სპეციალისტი მამუკა ივანიაშვილმა განმარტა თუ როგორ ხდება გარემოს მდგომარეობის შესახებ ეროვნული მოხსენების შემუშავება. მოწმის განმარტებით, „გარემოს დაცვის შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-14 მუხლის საფუძველზე, გარემოს დაცვის მინისტრი ან სამინისტრო სამ წელიწადში ერთხელ ამტკიცებს ეროვნულ მოხსენებას გარემოს მდგომარეობის შესახებ. მოქმედი კანონმდებლობის მიხედვით, შესაბამისი სახელმწიფო ორგანოები და საჯარო სამართლის იურიდიული პირები, გარემოს დაცვის სამინისტროს მოთხოვნიდან 2 თვის ვადაში ვალდებულნი არიან, მას წარუდგინონ ის ინფორმაცია, რაც აუცილებელია ამ მოხსენების შედგენისთვის. ამასთანავე, პრეზიდენტის ბრძანებულებით დადგენილია კონკრეტული პროცედურები და ქმედებები, თუ როგორ უნდა შემუშავდეს ეროვნული მოხსენება. მოხსენება შედგება რამდენიმე ბლოკისგან, კერძოდ, ჰაერის ბლოკი, წყლის რესურსები, ცოცხალი გარემოს დაცვა, ეკონომიკის სექტორების ზემოქმედება გარემოზე და გარემოს დაცვის მართვა. თითოეულ კომპონენტთან დაკავშირებით, დადგენილია ის ადმინისტრაციული ორგანოები, რომლებიც პასუხისმგებელნი არიან ამ ინფორმაციის მოწოდებაზე. მოხსენების შემუშავებაში ასევე მონაწილეობს საზოგადოებაც, შესაბამისად, ნებისმიერ პირს შეუძლია წარადგინოს მოსაზრებები ამ საკითხებთან დაკავშირებით. ინფორმაციის დამუშავების შემდეგ მტკიცდება აღნიშნული მოხსენება და გამოიცემა პოლიგრაფიული წესით, ასევე იგი ხელმისაწვდომია სამინისტროს ვებ-გვერდზე.

18. მოწმემ ასევე მიუთითა, რომ შეთანხმების არსებობის შემთხვევაში, სამინისტროს ეკრძალება შეამოწმოს ის პირი, რომელთანაც გაფორმებულია შეთანხმება. შესაბამისად, იგი ვერ მოიპოვებს ინფორმაციას გარემოს დაცვის სფეროში არსებულ კონკრეტულ დარღვევებთან დაკავშირებით.

19. საქმეზე ასევე მოწმედ მოწვეულმა საქართველოს ენერგეტიკისა და ბუნებრივი რესურსების სამინისტროს სისტემაში შემავალი საჯარო სამართლის იურიდიული პირის – ბუნებრივი რესურსების სააგენტოს წიაღის მართვის დეპარტამენტის უფროსმა ნელი კორკოტაძემ და ამავე დეპარტამენტის უფროსის მოადგილემ კონსტანტინე ხაჭაპურიძემ აღნიშნეს, რომ „ლიცენზიებისა და ნებართვების შესახებ“ საქართველოს კანონის მიხედვით, ლიცენზიისა და ნებართვის მქონე პირებს, რომლებიც გარემოს დაცვის სფეროში საქმიანობას ახორციელებენ, ანგარიშგების ვალდებულება აქვთ, კერძოდ, წიაღით მოსარგებლეები წელიწადში ერთხელ სააგენტოს წარუდგენენ ინფორმაციას თავიანთი საქმიანობის შესახებ, ხოლო ნებართვის მფლობელები ასევე წელიწადში ერთხელ ვალდებულნი არიან ჰაერთან და წყალთან მიმართებით წარადგინონ ინფორმაცია. მოწმეებმა აღნიშნეს, რომ სადავო ნორმების მოქმედების პირობებში მათ არა აქვთ შესაძლებლობა, გადაამოწმონ წარმოდგენილი ინფორმაცია. ამასთანავე, შემოწმების განხორციელების პერიოდშიც თითქმის შეუძლებელია იმის იდენტიფიცირება, კონკრეტული დარღვევა ჩადენილ იქნა შეთანხმებით გათვალისწინებულ პერიოდში თუ მის შემდეგ, რის გამოც რთულდება ობიექტური ინფორმაციის მიღება.

20. მოწმეთა განმარტებით, სადავო ნორმები მაკონტროლებელი ორგანოს საშუალებას არ აძლევს, მოიპოვოს სანდო, დასაბუთებული და სრულყოფილი მტკიცებულებები, რაც ხელს უშლის გარემოს შესახებ სრული და ობიექტური ინფორმაციის შეგროვებას და მოსახლეობისთვის მიწოდებას. ამასთანავე, მოწმეებს მიაჩნიათ, რომ სადავო ნორმა პრობლემატურია იმდენად, რამდენადაც შეთანხმების დადებისას პირს არა აქვს ვალდებულება, გაამჟღავნოს, თუ რა ტიპისა და მოცულობის ზიანი მიაყენა გარემოს, შესაბამისად, აღნიშნული შეიძლება გახდეს კორუფციული გარიგების საფუძველი, პროცესი წარიმართოს გაუმჭვირვალედ, რაც ზიანის მომტანი იქნება გარემოსთვის და დაარღვევს ადამიანის ძირითად უფლებებს.

21. მოწმეებმა დამატებით მიუთითეს, რომ გარემოს დაცვის სამინისტროში შემავალ გარემოს ეროვნულ სააგენტოს ევალება, განახორციელოს მონიტორინგი, რომელიც ძირითადად გულისხმობს დაკვირვებას გარემოს ფონურ მდგომარეობაზე. ამასთანავე, პრობლემურია ისიც, რომ ამგვარი მონიტორინგის სრულყოფილად განხორციელების შემთხვევაშიც, ფუნდამენტური შემოწმების გარეშე რთულია დადგინდეს, თუ კონკრეტულად რომელი საწარმო ახდენს ზეგავლენას გარემოს ხარისხობრივ ნორმებზე, მაგალითად, თუ საწარმოები გვერდიგვერდ არის განთავსებული, ზედაპირული დაკვირვებით შეუძლებელია დადგინდეს, რომელ მათგანს მიუძღვის ბრალი გარემოს დაბინძურებაში. აქედან გამომდინარე, მოწმეებს მიაჩნიათ, რომ სადავო ნორმების მოქმედი რედაქცია არ არის დადებითი შედეგის მომტანი გარემოს დაცვითი საქმიანობის ეფექტურად განსახორციელებლად.

II
სამოტივაციო ნაწილი

1. მოსარჩელე მხარე სადავოდ ხდის „გარემოს დაცვის შესახებ“ საქართველოს კანონის 57¹⁰ მუხლის პირველი და მე-3 პუნქტების კონსტიტუციურობას საქართველოს კონსტიტუციის 37-ე მუხლის მე-3 და მე-4 პუნქტებთან მიმართებით. სადავო ნორმების მიხედვით, საქართველოს ენერგეტიკის სამინისტროსა და დაინტერესებულ პირს შორის შესაძლებელია დაიდოს შეთანხმება, რომლის თანახმადაც, შეთანხმებით გათვალისწინებულ პერიოდში დაინტერესებული პირი გარემოს დაცვისა და ბუნებრივი რესურსებით სარგებლობის სფეროში ჩადენილ/განხორციელებულ ქმედებაზე, სახელმწიფო ან ადგილობრივი თვითმმართველობის ორგანოების მიმართ თავისუფლდება სამოქალაქო ან/და ადმინისტრაციული პასუხისმგებლობისაგან. შეთანხმებით გათვალისწინებულ პერიოდში პირი თავისუფლდება ჯარიმის გადახდის, ზიანის ანაზღაურების, რაიმე სახის ვალდებულების შესრულების ან მოსაკრებლის გადახდის ვალდებულებისაგან, შეთანხმების პირობების (გარკვეული თანხის გადახდა ან/და სხვა ვალდებულების შესრულება) შესრულების სანაცვლოდ. მოსარჩელე მხარე მიიჩნევს, რომ აღნიშნული დანაწესი ეწინააღმდეგება მის კონსტიტუციურ უფლებას, ცხოვრობდეს ჯანმრთელობისათვის უვნებელ გარემოში. იგი მიუთითებს, რომ სადავო ნორმებით გათვალისწინებული შეთანხმება შესაძლებელია დაიდოს როგორც წარსულ, ასევე მომავალ პერიოდზე. შესაბამისად, პირს ეძლევა საშუალება, განუსაზღვრელი ოდენობის ზიანი მიაყენოს გარემოს, რაც კანონიერ ქმედებად ჩაითვლება და შესაძლებელია გარემოსთვის კატასტროფული შედეგების მომტანი აღმოჩნდეს.

2. საქართველოს კონსტიტუციის 37-ე მუხლის მე-3 პუნქტის თანახმად, „ყველას აქვს უფლება ცხოვრობდეს ჯანმრთელობისათვის უვნებელ გარემოში, სარგებლობდეს ბუნებრივი და კულტურული გარემოთი. ყველა ვალდებულია გაუფრთხილდეს ბუნებრივ და კულტურულ გარემოს“. აღნიშნული კონსტიტუციური დანაწესი, ერთი მხრივ, განამტკიცებს ადამიანის ძირითად უფლებას, ცხოვრობდეს ჯანმრთელობისათვის უვნებელ გარემოში, ხოლო, მეორე მხრივ, ადგენს, საზოგადოების თითოეული წევრის ვალდებულებას, გაუფრთხილდეს ბუნებრივ და კულტურულ გარემოს. აქედან გამომდინარე, სასამართლომ კონსტიტუციის 37-ე მუხლის შინაარსი უნდა განმარტოს ამ ორი მნიშვნელოვანი კომპონენტის შინაარსის გათვალისწინებით. ამავდროულად, კონსტიტუციური უფლების შინაარსისა და ფარგლების განსაზღვრისას, უნდა ვიხელმძღვანელოთ ადამიანის ჯანმრთელობისთვის უვნებელ გარემოზე ხელმისაწვდომობის სტანდარტით. კონსტიტუციის აღნიშნული დებულებებით დაცული ვერ იქნება პირის უფლება, იცხოვროს მისთვის კომფორტულ ან/და ესთეტიკურად მისაღებ გარემოში და სახელმწიფოსგან მოითხოვოს აღნიშნულის უზრუნველყოფა. კონსტიტუციის 37-ე მუხლის მე-3 და მე-4 პუნქტების რეგულირების მიზანია, ყველამ იზრუნოს არსებულ ბუნებრივ გარემოზე და სახელმწიფოსგან მოითხოვოს მისი დაცვა. გარემო პირობების მზარდმა დეგრადაციამ და მასთან დაკავშირებულმა პრობლემებმა გარდაუვალი გახადა ჯანმრთელობისთვის უვნებელი გარემოს კონსტიტუციური დაცვის საჭიროება. საქართველოს კონსტიტუციის ტექსტი მიუთითებს, რომ „ყველას აქვს უფლება ცხოვრობდეს ჯანმრთელობისთვის უვნებელ გარემოში“ და გამორიცხავს იმის შესაძლებლობას, რომ კონსტიტუციის 37-ე მუხლის მე-3 და მე-4 პუნქტები მხოლოდ გარემოს დაცვისაკენ მიმართულ კონსტიტუციურ ნორმა-პრინციპად იქნეს განხილული. საქართველოს კონსტიტუციის 37-ე მუხლის მე-3 და მე-4 პუნქტების შინაარსის, დანიშნულებისა და სულისკვეთების გათვალისწინებით უდავოა, რომ კონსტიტუცია ესწრაფვის ჯანსაღ გარემოზე უფლების მაღალი სტანდარტის ჩამოყალიბებას და მას ადამიანის ძირითად უფლებად განიხილავს. ეკოლოგიური უფლებების კონსტიტუციურ-სამართლებრივ სივრცეში მოქცევა განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია გარემოს დაცვის სფეროში სახელმწიფოს ანგარიშვალდებულების, გარემოსდაცვითი ინფორმაციის ხელმისაწვდომობის, საზოგადოებრივი მონაწილეობისა და სხვა გარემოსდაცვითი მექანიზმების გამართული, ეფექტური მუშაობისა და კოორდინაციისათვის. ჯანმრთელობისთვის უვნებელ გარემოში ცხოვრების უფლების დადგენით, საქართველოს კონსტიტუცია ადასტურებს და განამტკიცებს კონსტიტუციურ ღირებულებათა წესრიგში მდგრადი ეკოლოგიური განვითარების განსაკუთრებულ მნიშვნელობას.

3. ჯანმრთელობისათვის უვნებელ გარემოში ცხოვრების მარეგლამენტირებელი კონსტიტუციური დებულებების განმარტებისას, მხედველობაში უნდა იქნეს მიღებული კონსტიტუციის 37-ე მუხლის მე-4 პუნქტის შინაარსი და დანიშნულება. საქართველოს კონსტიტუციის 37-ე მუხლის მე-3 პუნქტი მიმართულია ბუნებრივი გარემოსთვის რეალურ დროში არსებული საფრთხეების და გარემოსათვის მიყენებული ზიანის შეძლებისდაგვარად თავიდან აცილების ან/და გამოსწორებისაკენ. აღნიშნულისგან განსხვავებით, კონსტიტუციის 37-ე მუხლის მე-4 პუნქტი შეეხება მომავალი თაობების ინტერესების დაცვის საჭიროებას და მიუთითებს, რომ ბუნებათსარგებლობა უზრუნველყოფილი უნდა იქნეს ისე, რომ ეკონომიკური ინტერესების შესაბამისად, ქვეყნის მდგრადი განვითარების პარალელურად დაბალანსდეს ეკოლოგიური ინტერესები, რათა ადამიანის ჯანმრთელობისათვის უსაფრთხო გარემო შენარჩუნდეს. შესაბამისად, ბუნებაზე ზემოქმედების შეზღუდვასთან დაკავშირებით, 37-ე მუხლის მე-3 და მე-4 პუნქტების რეგულირების სფეროს შესაძლებელია წარმოადგენდეს არა მხოლოდ უსაფრთხო გარემოსათვის დღეს არსებული (გარემოს სტატუს-ქვოსთვის შემცველი) საფრთხეების თავიდან აცილება, არამედ სამომავლო საფრთხეებისგან თავის დაცვაც.

4. სადავო ნორმების კონსტიტუციურობის შეფასებისთვის უნდა განისაზღვროს კანონით დადგენილი შეთანხმების ინსტიტუტის შინაარსი და ზემოქმედება, რომელიც შესაძლებელია სადავო ნორმებმა მოახდინონ გარემოზე. „გარემოს დაცვის შესახებ“ საქართველოს კანონის 57¹⁰ მუხლის პირველი პუნქტის თანახმად, „დაინტერესებული პირის მიმართვის საფუძველზე, საქართველოს ენერგეტიკისა და ბუნებრივი რესურსების სამინისტროსა და ამ პირს შორის შესაძლებელია დაიდოს შეთანხმება, რომლითაც პირის მიერ შეთანხმებით გათვალისწინებულ პერიოდში გარემოს დაცვისა და ბუნებრივი რესურსებით სარგებლობის სფეროში ჩადენილი/განხორციელებული ყველა ქმედება ითვლება კანონიერად“, ხოლო ამავე მუხლის მე-3 პუნქტის თანახმად კი, „შეთანხმების დადების დღიდან პირს შეთანხმებით გათვალისწინებულ პერიოდში გარემოს დაცვისა და ბუნებრივი რესურსებით სარგებლობის სფეროში ჩადენილ/განხორციელებულ ქმედებაზე სახელმწიფო ან/და ადგილობრივი თვითმმართველობის ორგანოების მიმართ არ დაეკისრება სამოქალაქო ან/და ადმინისტრაციული პასუხისმგებლობა, მათ შორის, ჯარიმა ან/და ზიანის ანაზღაურება, ასევე რაიმე სახის ვალდებულება, მოსაკრებელი, გარდა იმ შემთხვევისა, როდესაც შეთანხმება გაუქმებულია“. აღნიშნული ნორმები არეგულირებენ გარემოს დაცვისა და ბუნებრივი რესურსებით სარგებლობის სფეროში საქართველოს კანონმდებლობით აკრძალული ქმედებების ჩადენისთვის კანონით გათვალისწინებული პასუხისმგებლობისგან დაინტერესებული პირების გათავისუფლების საფუძვლებს, ხოლო თავად პასუხისმგებლობის ზომები განსაზღვრულია სხვადასხვა საკანონმდებლო აქტით.

5. „გარემოს დაცვის შესახებ“ საქართველოს კანონის 57¹⁰ მუხლის პირველი პუნქტის თანახმად, „გარემოს დაცვის და ბუნებრივი რესურსებით სარგებლობის სფეროში საქართველოს კანონმდებლობის დარღვევისათვის პასუხისმგებლობა განისაზღვრება საქართველოს კანონმდებლობით“. ამავე მუხლის მე-2 პუნქტი კი უთითებს, რომ „პასუხისმგებლობის დაკისრება სამართალდარღვევის ჩამდენს არ ათავისუფლებს გარემოსთვის მიყენებული ზიანის დადგენილი ოდენობითა და წესით ანაზღაურების ვალდებულებისაგან“. აღნიშნულიდან გამომდინარე, გარემოს დაცვისა და ბუნებრივი რესურსების სფეროში სამართალდარღვევის ჩადენაზე რეაგირების მიზნით, სახელმწიფოს მიერ განსაზღვრულია კუმულაციურად მოქმედი ორი მექანიზმი, კერძოდ, ერთი მხრივ, სამართალდამრღვევს ეფარდება კანონით გათვალისწინებული პასუხისმგებლობა და, მეორე მხრივ, იგი ვალდებულია აანაზღაუროს გარემოსათვის მიყენებული ზიანი ფულადი თანხის გადახდის ან/და გარემოსთვის მიყენებული ზიანის გამოსწორების მიზნით, გარკვეული ქმედების განხორციელების მეშვეობით. შეთანხმების გაფორმებით კი დაინტერესებული პირი, სახელმწიფო კომპენსაციის გადახდის მეშვეობით, თავისუფლდება ხსენებული ზემოქმედების ორივე ფორმის გამოყენებისაგან (შეთანხმება შესაძლებელია ითვალისწინებდეს დაინტერესებული პირის მიერ შესასრულებელ სხვა ვალდებულებას). აღსანიშნავია, რომ მოსარჩელე სადავოდ არ ხდის, თუ რამდენად სწორად და ეფექტურადაა რეგულირებული ამ სფეროში დაწესებული აკრძალვები, შესაბამისი პასუხისმგებლობის ზომები და რამდენად საკმარისია კანონმდებლობით გათვალისწინებული მექანიზმები, რათა დაცული იქნეს ჯანმრთელ გარემოში ცხოვრების მისი უფლება. მოსარჩელე მხარისათვის პრობლემურია ის გარემოება, რომ „გარემოს დაცვის შესახებ“ საქართველოს კანონის 57¹⁰ მუხლის პირველი და მე-3 პუნქტები ადგენენ დაინტერესებულ პირთა პასუხისმგებლობისაგან გათავისუფლების წესს. შესაბამისად, საკონსტიტუციო სასამართლომ სადავო ნორმების კონსტიტუციურობა ამ კონტექსტში უნდა შეამოწმოს.

6. საქართველოს კონსტიტუციის 37-ე მუხლის მე-3 და მე-4 პუნქტები სახელმწიფოს მიმართ ადგენენ ორი სახის ვალდებულებას: 1) სახელმწიფო ვალდებულია, მისი აქტიური ქმედების ფარგლებში, ეკონომიკური, ინფრასტრუქტურული და სხვა სახის პროექტებისა თუ სხვა ნებისმიერი ღონისძიების განხორციელებისას, გაითვალისწინოს და მაქსიმალურად შეამციროს საქმიანობის შედეგად გარემოზე უარყოფითი ზემოქმედება (ნეგატიური ვალდებულება); 2) სახელმწიფომ გარემო უნდა დაიცვას კერძო პირების მიერ დაზიანებისაგან (პოზიტიური ვალდებულება). მოცემული დავის ფარგლებში მოსარჩელე არ აპელირებს სახელმწიფოს ნეგატიური ვალდებულების დარღვევაზე და არც სადავო ნორმებიდან იკვეთება, რომ ისინი რაიმე ფორმით არეგულირებენ სახელმწიფოს, აქტიური მოქმედებით გარემოსთვის ზიანის მიყენების შემთხვევაში, გასატარებელ ზომებსა და გარემოს დაცვის საკითხებს. შესაბამისად, სადავო ნორმების კონსტიტუციურობის შემოწმებისას უნდა დადგინდეს, ირღვევა თუ არა სახელმწიფოს პოზიტიური ვალდებულება, დაიცვას გარემო კერძო პირების მიერ უარყოფითი ზემოქმედებისაგან.

7. ჯანმრთელ გარემოში ცხოვრების უფლების შინაარსის განსაზღვრისას ასევე ყურადღება უნდა მიექცეს კონსტიტუციის 37-ე მუხლის მე-3 პუნქტის სიტყვებს: „ყველას აქვს უფლება ... სარგებლობდეს ბუნებრივი და კულტურული გარემოთი. ყველა ვალდებულია გაუფრთხილდეს ბუნებრივ და კულტურულ გარემოს“. აღნიშნულიდან გამომდინარე, საქართველოს კონსტიტუციის 37-ე მუხლის მე-3 და მე-4 პუნქტები განამტკიცებენ ადამიანის უფლებას ბუნებრივ გარემოზე, კერძოდ, იმ გარემოზე, რომელიც, თავისთავად, ადამიანის ზემოქმედების გარეშე არსებობს და ადგენენ ყველას ვალდებულებას, გაუფრთხილდეს მას. კონსტიტუციის 37-ე მუხლის მე-3 და მე-4 პუნქტების დაცვის მიზანს არ წარმოადგენს სახელმწიფოს ვალდებულების ან უფლებამოსილების დადგენა, თავისი შეხედულებისამებრ, საზოგადოებასთან კონსულტაციის შედეგად ან სხვა ფორმით განსაზღვროს, რა არის ადამიანის ცხოვრებისათვის საუკეთესო გარემო და შემდგომში შეეცადოს, შექმნას იგი აქტიური ჩარევის გზით. ამის საპირისპიროდ, კონსტიტუციის ხსენებული დებულებები, კონსტიტუციურ ფასეულობად აცხადებენ იმ საცხოვრებელ გარემოს, რომელიც არსებობს ადამიანის ჩარევის გარეშე. კონსტიტუციის 37-ე მუხლის მე-3 პუნქტის მიზანია ადამიანის ზემოქმედებისაგან მაქსიმალურად თავისუფალი გარემოს შენარჩუნება. შესაბამისად, სახელმწიფო ვალდებულია, არ მისცეს მესამე პირებს გარემოზე განუზომელი ზემოქმედების მოხდენის შესაძლებლობა. ეს უნდა გამოიხატოს გარემოს დაცვის სფეროში ადამიანთა გარკვეული ქმედებების აკრძალვაში და ამ ქმედებების ჩადენისათვის შესაბამისი პასუხისმგებლობის დაწესებაში. კონსტიტუციის 37-ე მუხლის მე-3 და მე-4 პუნქტებიდან გამომდინარე, სახელმწიფო ვალდებულია, შექმნას ისეთი სამართლებრივი სისტემა, რომელიც უზრუნველყოფს ადამიანის გონივრული მოლოდინის არსებობას, რომ გარემოს დაზიანების შემთხვევაში, ნებისმიერი პირის მიმართ გამოყენებული იქნება სამართლებრივი ზემოქმედების ადეკვატური საშუალებები. სახელმწიფო ვალდებულია, შექნას ისეთი სამართლებრივი მექანიზმები, რომლებიც გარემოს დაზიანებისკენ მიმართულ ქმედებებთან დაკავშირებით პრევენციულ ფუნქციას შეასრულებენ. მოსარჩელე უთითებს, რომ სადავო ნორმების მოქმედების შედეგად, დაირღვა სახელმწიფოს ხსენებული ვალდებულება. მისი აზრით, შეთანხმების არსებული ინსტიტუტი წარმოადგენს ერთგვარ „ინდულგენციას“, რომლის საშუალებით, დაინტერესებული პირი „ბუნების მკვლელობის“ კანონიერებას „ყიდულობს“. მისი განმარტებით, სადავო ნორმა, გარემოს დაცვისა და ბუნებრივი რესურსების სფეროში, სამართალდარღვევის ჩადენის სტიმულირებას ახდენს და, შესაბამისად, ეწინააღმდეგება კონსტიტუციის 37-ე მუხლის მე-3 და მე-4 პუნქტებს.

8. „გარემოს დაცვის შესახებ“ საქართველოს კანონის თანახმად, დაინტერესებული პირი საქართველოს ენერგეტიკისა და ბუნებრივი რესურსების სამინისტროს მიმართავს შეთანხმების დადების მოთხოვნით. აღნიშნული განცხადების საფუძველზე, ხდება მასთან შეთანხმების დადების თაობაზე გადაწყვეტილების მიღება ან უარის თქმა. „გარემოს დაცვის შესახებ“ საქართველოს კანონის 57¹⁰ მუხლის პირველი და მე-3 პუნქტები მიუთითებს, რომ შეთანხმების დადების შემდეგ, შეთანხმებით გათვალისწინებულ პერიოდში ჩადენილი სამართალდარღვევისათვის, პირს სამოქალაქო და ადმინისტრაციული პასუხისმგებლობა არ დაეკისრება. სადავო ნორმა ადგენს შეთანხმების დადების შესაძლებლობას იმ პირობებში, როდესაც კანონმდებლობა, შეთანხმების პერიოდის არჩევის საკითხის განსაზღვრასთან მიმართებით, მხარეთა შეზღუდვას არ ითვალისწინებს. სადავო ნორმა პირდაპირ არ უთითებს, შეთანხმების პერიოდი მიემართება იმ დროს, როდესაც უკვე მოხდა სამართალდარღვევის ჩადენა, თუ შეთანხმებით გათვალისწინებული, პასუხისმგებლობისაგან გათავისუფლების პერიოდი, შესაძლებელია, მომავალ დროსაც გულისხმობდეს. აღნიშნულიდან გამომდინარე, კანონი არ ზღუდავს ხელისუფლების ორგანოებს, სადავო შეთანხმება გააფორმონ როგორც წარსულ პერიოდში სავარაუდოდ ჩადენილ სამართალდარღვევებზე, ასევე მომავალში ჩადენილ ქმედებებზე, პირის პასუხისმგებლობისგან გათავისუფლების თაობაზე

9. ამავდროულად, გასათვალისწინებელია ის გარემოება, რომ შეთანხმება იდება არა დაინტერესებული პირის კონკრეტულ ქმედებასთან დაკავშირებით, არამედ მისი საქმიანობის პერიოდთან, შესაძლო სამართალდარღვევათა განუსაზღვრელ მოცულობასთან მიმართებით. კანონი არ ადგენს სახელმწიფო ორგანოების რაიმე სახის ვალდებულებას,შეთანხმების დადებამდე მოახდინონ დაინტერესებული პირის მიერ შეთანხმებით გათვალისწინებულ პერიოდში ჩადენილი სამართალდარღვევების შემოწმება და გარემოსათვის მიყენებული ზიანის მოცულობისა და სამართალდარღვევის ხასიათის გამოკვლევის შედეგად მიიღონ გადაწყვეტილება. ამასთანავე, „გარემოს დაცვის შესახებ“ საქართველოს კანონის 57¹⁰ მუხლის მე-4 პუნქტის თანახმად, „დაუშვებელია პირის მიერ შეთანხმებით გათვალისწინებულ პერიოდში გარემოს დაცვისა და ბუნებრივი რესურსებით სარგებლობის სფეროში ჩადენილი/განხორციელებული ქმედების შემოწმება“. აღნიშნულიდან გამომდინარე, შეგვიძლია დავასკვნათ, რომ კანონი იძლევა შეთანხმების იმგვარად დადების შესაძლებლობას, რომ ცნობილი არ იყოს, კონკრეტულად რა მოცულობის სავარაუდო სამართალდარღვევა ეთვლება კანონიერად დაინტერესებულ პირს. გარდა ამისა, მის მიერ სავარაუდოდ ჩადენილი სამართალდარღვევების გამოკვლევა არც შეთანხმების დადების შემდეგ ხდება. აღნიშნულიდან გამომდინარე, კანონი უშვებს, სახელმწიფო კომპენსაციის გადახდის სანაცვლოდ, განუსაზღვრელი მოცულობით ჩადენილ სამართალდარღვევებზე პირის პასუხისმგებლობისგან გათავისუფლების შესაძლებლობას.

10. როგორც უკვე აღინიშნა, კონსტიტუციის 37-ე მუხლის მე-3 და მე-4 პუნქტებიდან გამომდინარე, სახელმწიფო ვალდებულია, გარემოს დაცვის მიზნით, დააწესოს გარკვეული აკრძალვები და ამ აკრძალვების შესრულების უზრუნველმყოფი სამართლებრივი პასუხისმგებლობის მექანიზმები. მართალია, ამა თუ იმ სამართალდარღვევისათვის შესაბამისი სანქციის შერჩევისას, სახელმწიფოს ფართო მიხედულება აქვს, მაგრამ სანქცია ისე არ უნდა იყოს გამოყენებული, რომ დაკარგოს თავისი მიზანი და დანიშნულება. კანონით გარკვეული ქმედების აკრძალვისა და ამ ქმედებისათვის სანქციის მოცულობის განსაზღვრის უმთავრესი მიზანი სამართალდარღვევის პრევენციაა. პირის პასუხისმგებლობისგან გათავისუფლების თაობაზე მომავალი დროის გარკვეულ პერიოდში შეთანხმების დადებას, მის მიმართ გარემოს დაცვისა და ბუნებრვი რესურსების სფეროში დადგენილი აკრძალვების ფაქტობრივი გაუქმების ეფექტი აქვს. დაინტერესებული პირი კარგავს განცდას, რომ შესაძლებელია მას გარემოსთვის ზიანის მიყენების სანაცვლოდ, პასუხისმგებლობა დაეკისროს. გარემოს დაცვისა და ბუნებრივი რესურსებით სარგებლობის სფეროში მას დაუბრკოლებლად მოქმედების თავისუფლება ეძლევა. შესაბამისად, საქართველოს კანონმდებლობის ის ნორმები, რომლებიც განსაზღვრავენ გარკვეული სამართალდარღვევების შინაარსს, დაინტერესებული პირის მიმართ გარემოზე უარყოფითი ზემოქმედების პრევენციის უმთავრეს ფუნქციას კარგავენ. სწორედ სამართალდარღვევის ჩადენის წახალისებას ასახელებდა მოსარჩელე სადავო ნორმის კონსტიტუციასთან შესაბამისობის უმთავრეს პრობლემად.

11. კონსტიტუციის 37-ე მუხლის მე-3 და მე-4 პუნქტები უდავოდ მიმართულია პირისათვის ქმედების ამგვარი თავისუფლების მინიჭების აღკვეთისაკენ. სასამართლო იზიარებს მოსარჩელის არგუმენტაციას იმასთან დაკავშირებით, რომ შეთანხმების დადების შედეგად, დაინტერესებული პირების მიმართ კანონმდებლობით დადგენილი აკრძალვები კარგავენ „შემაკავებელ ეფექტს“. პირისთვის გარემოზე ზემოქმედების ფართო თავისუფლების მინიჭება კონფლიქტში მოდის სახელმწიფოს პოზიტიურ ვალდებულებასთან, უზრუნველყოს გარემოს დაცვა ადამიანის ჯანმრთელობისათვის უვნებელი გარემოს შესანარჩუნებლად. აღნიშნულიდან გამომდინარე, იზღუდება მოსარჩელის საქართველოს კონსტიტუციის 37-ე მუხლის მე-3 და მე-4 პუნქტებით დაცული უფლება.

12. აღსანიშნავია, რომ ნებისმიერი კანონი, რომელიც შესაძლებელია გარემოზე გარკვეული ზემოქმედების შესაძლებლობას უშვებდეს, ა პრიორი არ უნდა იქნეს მიჩნეული არაკონსტიტუციურად. „უფლებათა უმრავლესობის შეზღუდვა აუცდენელია, რადგან მათი რეალიზაცია ხშირად წარმოშობს ღირებულებათა კონფლიქტს... მაშინ როდესაც ინტერესების დაპირისპირება აუცდენელია, წარმოიშობა მათი ჰარმონიზაციის, სამართლიანი დაბალანსების აუცილებლობა“ (საკონსტიტუციო სასამართლოს 2011 წლის 22 დეკემბრის გადაწყვეტილება 1/1/477 საქმეზე „საქართველოს სახალხო დამცველი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“). ადამიანის სხვა უფლებების მსგავსად, ჯანმრთელ გარემოში ცხოვრების უფლების რეალიზებასაც მოჰყვება სხვადასხვა კონსტიტუციური უფლებებისა თუ ლეგიტიმური სახელმწიფო ინტერესებთან შემხებლობა და ერთგვარი კონკურენცია. სწორედ ამ დროს დგება სახელმწიფოს მიერ გონივრული ბალანსის დადგენის საჭიროება. „კანონმდებლის მიერ შერჩეული რეგულაცია გონივრულია, როდესაც მისი ქმედება კოლიზიური უფლებების თანაარსებობის, თანარეალიზაციის უზრუნველყოფას, უფლებებს შორის გონივრული ბალანსის დადგენას ისახავს მიზნად. ამავე დროს, როდესაც უფლებებს შორის კონფლიქტის თავიდან აცილება შეუძლებელია და კოლიზიის გადაჭრის მიზნით ხელისუფლების მიერ კონსტიტუციური უფლებების შეზღუდვა გარდაუვალი ხდება, უფლების შეზღუდვის ყველაზე ნაკლებად მკაცრი ფორმა უნდა იქნეს გამოყენებული (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2011 წლის 18 აპრილის N2/482,483,487,502 გადაწყვეტილება საქმეზე „მოქალაქეთა პოლიტიკური გაერთიანება „მოძრაობა ერთიანი საქართველოსთვის“, მოქალაქეთა პოლიტიკური გაერთიანება „საქართველოს კონსერვატიული პარტია“, საქართველოს მოქალაქეები _ ზვიად ძიძიგური და კახა კუკავა, საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაცია, მოქალაქეები დაჩი ცაგურია და ჯაბა ჯიშკარიანი, საქართველოს სახალხო დამცველი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-32).

13. სახელმწიფოს განვითარება, ეკონომიკური და ტექნოლოგიური პროგრესი, ხშირ შემთხვევაში, თავისთავად იწვევს გარემოზე მავნე ზემოქმედების ზრდას. ეკონომიკური განვითარების ხელშეწყობა სახელმწიფო ხელისუფლების უმნიშვნელოვანეს ამოცანას წარმოადგენს, შესაბამისად, სახელმწიფოს ხშირად უწევს ეკონომიკური და ეკოლოგიური ფაქტორების გათვალისწინება და დაბალანსება. სწორედ ამ ბალანსზე მიუთითებს კონსტიტუციის 37-ე მუხლის მე-4 ნაწილი, რომლის თანახმად, სახელმწიფო უზრუნველყოფს „ბუნებრივი რესურსებით რაციონალურ სარგებლობას, ქვეყნის მდგრად განვითარებას საზოგადოების ეკონომიკური და ეკოლოგიური ინტერესების შესაბამისად“. ადამიანის ჯანმრთელობისათვის უსაფრთხო გარემოს უზრუნველსაყოფად ეკოლოგიის დაცვა შესაძლებელია ხშირად მოვიდეს კოლიზიაში სამეწარმეო თავისუფლების რეგულირების სფეროსთან. იმის გარკვევა, სახელმწიფოს, ქვეყნის ეკონომიკური განითარების მიზნით, რა მოცულობით შეუძლია დაუშვას გარემოზე ზემოქმედება, ადამიანის ჯანმრთელობისთვის უვნებელ გარემოში ცხოვრების ძირითადი უფლების პრაქტიკული რეალიზების ერთ-ერთ ურთულეს სამართლებრივ პრობლემას წარმოადგენს, რომელზეც ზოგადი და უნივერსალური მიდგომის ჩამოყალიბება შეუძლებელია. ყოველ კონკრეტულ შემთხვევაში, ინტერესთა ურთიერთშეპირისპირების გზით უნდა გაირკვეს, ამა თუ იმ ფორმით გარემოზე ზემოქმედება წარმოადგენს თუ არა ადამიანის ჯანმრთელობისათვის უვნებელ გარემოში ცხოვრების უფლების დარღვევას.

14. პირის პასუხისმგებლობასთან დაკავშირებით შეთანხმების დადება, ხშირ შემთხვევაში, ემსახურება კონკრეტული სამართალდარღვევების გამოვლენისა და ამ სამართალდარღვევაზე სახელმწიფოს ადეკვატური რეაგირების მოხდენის უზრუნველყოფას. ზოგადად, სამართალდარღვევის გამოვლენა და მასზე რეაგირება მნიშვნელოვან ლეგიტიმურ მიზანს წარმოადგენს. ამ მიზნის მისაღწევად, ადამიანის ჯანმრთელობისთვის უვნებელ გარემოში ცხოვრების უფლების შეზღუდვა, გარკვეულ პირობებში, შესაძლებელია კონსტიტუციურ-სამართლებრივად გამართლებულიც იყოს. თუმცა, მოცემულ შემთხვევაში, სადავო ნორმების მიღების ლეგიტიმურ მიზნად ვერ იქნება განხილული სამართალდარღვევების გამოვლენა, ვინაიდან შეთანხმება იდება იმგვარად, რომ შესაბამის კომპეტენტურ ორგანოებს არ ეკისრებათ ვალდებულება, გაარკვიონ, რა სამართალდარღვევა ჩაიდინა დაინტერესებულმა პირმა. ამავდროულად, შეთანხმება შეიძლება დაიდოს იმ ქმედებების კანონიერად ცნობაზე, რომელიც პირს ჯერ არ ჩაუდენია. მოცემულ შემთხვევაში რთულია განვსაზღვროთ, კონკრეტულად რა მიზანს ემსახურება სახელმწიფოს მიერ ასეთი რეგულირების დადგენა, მით უმეტეს, იმ პირობებში, როდესაც მოპასუხემ ცნო #524 კონსტიტუციური სარჩელი და მიუთითა, რომ არ არსებობს სადავო ნორმების შემოღების ლეგიტიმური მიზანი.

15. კანონით განსაზღვრული შეთანხმების ინსტიტუტის არსებობის გარკვეული ლეგიტიმური მიზნები რომც არსებობდეს, სადავო ნორმების არსებული რედაქციის პირობებში შეუძლებელი იქნება იმის მტკიცება, რომ დაცულია გონივრული ბალანსი ადამიანის ჯანმრთელობისთვის უვნებელ გარემოში ცხოვრების უფლების შეზღუდვასა და სადავო ნორმის მოქმედების პოზიტიურ ეფექტებს შორის. მოცემულ შემთხვევაში, შეთანხმება ფორმდება ისე, რომ ცნობილი არ არის დაინტერესებულმა პირმა რა მოცულობის ზიანი მიაყენა გარემოს და, მითუმეტეს, შეუძლებელია იმის განსაზღვრა, რა ზიანი დადგება მომავალში. შესაბამისად, შეუძლებელია საუბარი გონივრული ბალანსის არსებობაზე იმ პირობებში, როდესაც ჯანსაღი გარემოსათვის მიყენებული ზიანი შესაძლებელია განუზომლად დიდი იყოს. ყველაზე კეთილსინდისიერი სამართალშემფარდებელიც კი ვერ მოახერხებს, გონივრულად შეაფასოს გარემოსათვის მიყენებული ზიანის სათანადო კომპენსაცია იმ პირობებში, როდესაც არ იცის, რა მოცულობისაა იგი. მოცემულ შემთხვევაში შეუძლებელია, სახელმწიფომ ამტკიცოს, რომ გარემოზე ზემოქმედების დაშვების საპირწონედ იგი იცავს თანაზომად სიკეთეებს. შესაბამისად, დარღვეულია გონივრული ბალანსი სადავო ნორმით დადგენილი უფლების შეზღუდვასა და მისი მიღებით მიღწეულ პოზიტიურ შედეგებს შორის. სადავო ნორმების მიღებით სახელმწიფო არღვევს ადამიანის ჯანმრთელობისათვის უსაფრთხო გარემოს უზრუნველსაყოფად გარემოს დაცვისა და ბუნებრივი რესურსებით რაციონალური სარგებლობის უზრუნველყოფის კონსტიტუციის 37-ე მუხლის მე-3 და მე-4 პუნქტებით განსაზღვრულ ვალდებულებებს. აღნიშნულიდან გამომდინარე, „გარემოს დაცვის შესახებ“ საქართველოს კანონის 57¹⁰ მუხლის პირველი და მე-3 პუნქტები ეწინააღმდეგება საქართველოს კონსტიტუციის 37-ე მუხლის მე-3 და მე-4 პუნქტებს.

16. მოსარჩელე მხარე ასევე სადავოდ ხდის „გარემოს დაცვის შესახებ“ საქართველოს კანონის 57¹⁰ მუხლის მე-4 პუნქტის კონსტიტუციურობას საქართველოს კონსტიტუციის 37-ე მუხლის მე-5 პუნქტთან მიმართებით, რომლის თანახმადაც, ყველას აქვს უფლება, დროულად მიიღოს სრული და ობიექტური ინფორმაცია გარემოს მდგომარეობის შესახებ. ზემოაღნიშნული სადავო ნორმის კონსტიტუციურობის საკითხის გადასაწყვეტად, უნდა განისაზღვროს საქართველოს კონსტიტუციის 37-ე მუხლის მე-5 პუნქტის დაცული სფეროს არსი და ფარგლები. ამავდროულად, უნდა დადგინდეს სადავო რეგულირების შინაარსი და მისი კავშირი კონსტიტუციის 37-ე მუხლის მე-5 პუნქტთან.

17. კონსტიტუციის 37-ე მუხლის მე-5 პუნქტი წარმოადგენს პირის მიერ ინფორმაციის მიღების უფლების სპეციალურ შემთხვევას. იგი წარმოშობს სახელმწიფოს ვალდებულებას, ნებისმიერ დაინტერესებულ პირს მიაწოდოს გარემოს მდგომარეობის შესახებ მის ხელთ არსებული ინფორმაცია. ამასთანავე, ინფორმაციის ხელმისაწვდომობის დამდგენი კონსტიტუციური უფლებებისაგან განსხვავებით, 37-ე მუხლის მე-5 პუნქტი ადგენს სახელმწიფოს პოზიტიურ ვალდებულებას, მუდმივად აწარმოოს გარემოს მდგომარეობის შესახებ ინფორმაციის შეგროვება და ანალიზი, რათა საჭიროების შემთხვევაში უზრუნველყოფილ იქნეს ასეთი ინფორმაციის საზოგადოებისათვის ხელმისაწვდომობა. ნათელია, რომ ეს ორი ვალდებულება ერთმანეთთან ორგანულად არის დაკავშირებული, რადგან ამ ტიპის ინფორმაციის შეგროვებისა და დამუშავების გარეშე, შეუძლებელი იქნება ადამიანის უფლების ეფექტური რეალიზება.

18. საქართველოს კონსტიტუციის გარდა, გარემოსდაცვით ინფორმაციაზე ხელმისაწვდომობის უფლება განმტკიცებულია არაერთი საერთაშორისო დოკუმენტით. მაგალითისთვის, „გარემოსა და განვითარების შესახებ“ გაერთიანებული ერების ორგანიზაციის 1992 წლის რიო დეჟანეიროს დეკლარაცია და „გარემოსდაცვით საკითხებთან დაკავშირებული ინფორმაციის ხელმისაწვდომობის, გადაწყვეტილებების მიღების პროცესში საზოგადოების მონაწილეობის და ამ სფეროში მართლმსაჯულების საკითხებზე ხელმისაწვდომობის შესახებ“ 1998 წლის ორჰუსის კონვენცია. აღნიშნული საერთაშორისო დოკუმენტები ხელისუფლების ორგანოებს აკისრებენ ვალდებულებას, საზოგადოებისათვის ხელმისაწვდომი გახადონ გარემოსდაცვითი ინფორმაცია.

19. განსახილველი დავის ფარგლებში საკონსტიტუციო სასამართლო არ დგას კონსტიტუციის 37-ე მუხლის მე-5 პუნქტის ამომწურავად განმარტების საჭიროების წინაშე. ამ უფლების შინაარსისა და ფარგლების დადგენა მოხდება საკონსტიტუციო სასამართლოს პრაქტიკის განვითარების კვალდაკვალ. მოსარჩელე უთითებს, რომ გარემოს დაცვისა და ბუნებრივი რესურსებით სარგებლობის სფეროში დადებული შეთანხმებით გათვალისწინებულ პერიოდში სახელმწიფოს და ადგილობრივი თვითმმართველობის ორგანოებს ეკრძალებათ ამ სფეროში დაინტერესებული პირის მიერ ჩადენილი ქმედებების შემოწმება. შესაბამისად, სახელმწიფოს არ რჩება სამართლებრივი მექანიზმი, აწარმოოს გარემოს მდგომარეობის შესახებ ინფორმაციის სრულყოფილად შეგროვება და დამუშავება. ამრიგად, მოსარჩელე სადავო ნორმის არაკონსტიტუციურად ცნობას მოითხოვს, ვინაიდან ის ხელს უშლის გარემოს მდგომარეობის შესახებ ინფორმაციის შეგროვებას. შესაბამისად, არსებული დავის გადასაწყვეტად რელევანტურია გარემოს მდგომარეობის შესახებ ინფორმაციის ხელმისაწვდომობის უფლების მეორე ელემენტი, რომელიც ადგენს სახელმწიფოს ვალდებულებას, შეაგროვოს და დაამუშაოს გარემოს მდგომარეობის შესახებ ინფორმაცია. გარემოს მდგომარეობის შესახებ ინფორმაციის ხელმისაწვდომობის უფლება წარმოადგენს ჯანმრთელობისთვის უვნებელ გარემოზე უფლების განსაკუთრებულ ელემენტს. შესაბამისად, გარემოს მდგომარეობის შესახებ ინფორმაციის შინაარსი უნდა დადგინდეს ჯანმრთელობისთვის უვნებელ გარემოზე უფლების კონტექსტში.

20. გარემოს მდგომარეობის შესახებ ინფორმაციის ხელმისაწვდომობის უფლება, განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია გარემოს დაცვის სფეროში საზოგადოების მონაწილეობის თვალსაზრისით. შესაბამისად, გარემოს მდგომარეობის შესახებ შესაგროვებელი ინფორმაცია უნდა აკმაყოფილებდეს იმ შინაარსობრივ მინიმუმს, რაც აუცილებელია გარემოს დაცვის სფეროში საზოგადოების მონაწილეობის რეალიზაციისთვის. კონსტიტუციის 37-ე მუხლის მე-5 პუნქტის ფარგლებში სახელმწიფო ვალდებულია, შეაგროვოს ინფორმაცია, რომელიც შეეხება გარემოს მდგომარეობას და იმ ფაქტორებს, რომლებიც ზემოქმედებას ახდენენ მასზე. პირველ რიგში, ასეთად უნდა იქნეს განხილული ინფორმაცია გარემოს შემადგენელი ელემენტების - ჰაერის, ატმოსფეროს, წყლის, ნიადაგის, მიწის, ლანდშაფტისა და ბუნებრივი ობიექტების მდგომარეობის, ბიოლოგიური მრავალფეროვნებისა და მისი კომპონენტების, გენეტიკურად მოდიფიცირებული ორგანიზმების და ამ ელემენტების ურთიერთქმედების შესახებ. ასევე მნიშვნელოვანია, ხელმისაწვდომი იყოს ინფორმაცია სახელმწიფო პოლიტიკის, გეგმების, პროგრამებისა და კანონმდებლობის შესახებ, რომლებიც გავლენას ახდენენ ან შესაძლოა მოახდინონ გარემოს მდგომარეობაზე.

21. საქართველოს კანონმდებლობის ანალიზი ცხადყოფს, რომ საჯარო ხელისუფლების ორგანოები გარემოს მდგომარეობაზე მონიტორინგს ახორციელებენ ორი ძირითადი მიმართულებით. ერთი მხრივ, სახელმწიფო ორგანოები ახდენენ გარემოს დაცვისა და ბუნებრივი რესურსების სფეროში სამართალდარღვევათა გამოვლენასა და, შესაბამისად, მათზე რეაგირებას. აღნიშნული მონიტორინგის ფარგლებში ხდება გარემოს დაცვისა და ბუნებრივი რესურსების სფეროში საქმიანობის განმახორციელებელი პირის შემოწმება და, სამართალდარღვევის აღმოჩენის შემთხვევაში, მის მიმართ პასუხისმგებლობის ზომების გამოყენება. მაგალითისთვის სსიპ „ბუნებრივი რესურსების სააგენტოს“ სტრუქტურული ქვედანაყოფების ფუნქციებში შედის ჩადენილი ადმინისტრაციული სამართალდარღვევების გამოვლენა და აღკვეთა საქართველოს ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსითა და სხვა ნორმატიული აქტებით მინიჭებულ უფლებამოსილებათა საფუძველზე. ასევე, ამ სფეროში ბუნებრივი რესურსების მოპოვების ადგილებში დღე-ღამის ნებისმიერ დროს, კანონმდებლობით დადგენილი წესით, დათვალიერებისა და შემოწმების დაუბრკოლებლად განხორციელება.

22. ხსენებულის პარალელურად, სხვა სახელმწიფო ორგანოები ახდენენ გარემოს მდგომარეობის გამოკვლევასა და შესწავლას არა კონკრეტული პირის მიერ ჩადენილი სამართალდარღვევის გამოსავლენად, არამედ უშუალოდ გარემოს მდგომარეობის შესასწავლად. მაგალითად, საქართველოს გარემოს დაცვის სამინისტროს მმართველობაში შემავალი სსიპ „გარემოს ეროვნული სააგენტო“ ახორციელებს საქართველოს ტერიტორიაზე არსებული ჰიდრომეტეოროლოგიური, გეოლოგიური და გარემოს ხარისხობრივი ფაქტობრივი მდგომარეობის შეფასებას, შესაბამისი ინფორმაციული მასალის მომზადებასა და გავრცელებას. ასევე, სააგენტოს მიერ ხდება საქართველოს ტერიტორიაზე მდინარეთა აუზებსა და წყალსატევებში, შავი ზღვის ტერიტორიულ წყლებში, კონტინენტურ შელფზე და განსაკუთრებულ ეკონომიკურ ზონაში არსებული და მოსალოდნელი ჰიდრომეტეოროლოგიური, გეოდინამიკური პროცესების და გარემოს მდგომარეობის შესახებ ინფორმაციის მომზადება, წარმოებს ჰიდროლოგიური, მეტეოროლოგიური, გეოლოგიური, შავი ზღვის ჰიდრო და ლითოდინამიკური, გარემოს (ატმოსფერული ჰაერი, ზედაპირული და შავი ზღვის წყლები, ნიადაგები) დაბინძურების, ბუნებრივი რადიაციული ფონის და ბიომრავალფეროვნების მონიტორინგი. მონაცემები იკრიბება და ვრცელდება ეროვნულ და საერთაშორისო დონეებზე დადგენილი წესით. აღნიშნული საქმიანობის უმთავრესი მიზანია საზოგადეობისათვის გარემოს მდგომარეობის შესახებ ინფორმაციის ხელმისაწვდომობის უზრუნველყოფა.

23. გარემოსდაცვითი ინფორმაციის ხელმისაწვდომობის უზრუნველყოფის მიზნით, საქართველოს კანონმდებლობიდან გამომდინარე, ხორციელდება მთელი რიგი ღონისძიებები. ამ თვალსაზრისით, მნიშვნელოვანი მექანიზმია ეროვნული მოხსენება გარემოს მდგომარეობის შესახებ. აღნიშნულ მოხსენებას საზოგადოებრიობის ინფორმირების მიზნით, 3 წელიწადში ერთხელ ამტკიცებს საქართველოს გარემოს დაცვის მინისტრი. გარემოს მდგომარეობის შესახებ ეროვნული მოხსენების ძირითადი მიზანია, უზრუნველყოს სახელმწიფოს მიერ კონსტიტუციის 37-ე მუხლის მე-5 პუნქტით დადგენილი გარემოსდაცვითი ინფორმაციის ხელმისაწვდომობის უფლების ეფექტური რეალიზაცია.

24. „გარემოს მდგომარეობის შესახებ ეროვნული მოხსენების შედგენის წესის თაობაზე“ საქართველოს პრეზიდენტის 1999 წლის 25 ივნისის №389 ბრძანებულების თანახმად, ეროვნული მოხსენება მოიცავს ინფორმაციას გარემოს შემადგენელი ელემენტების მდგომარეობის შესახებ. მაგალითად, ეროვნულ მოხსენებაში განხილულ უნდა იქნეს ატმოსფერული ჰაერის ხარისხის, კლიმატის ცვლილების, ზედაპირული მტკნარი წყლების და მიწისქვეშა წყლების მდგომარეობა. მოხსენება ასევე ვრცელდება გარემოზე მოქმედ ფაქტორებზეც, როგორებიცაა: ეკონომიკურ-სოციალური ფაქტორები, ტრანსპორტი, მრეწველობა და ენერგეტიკა. მოხსენების საშუალებით საზოგადოებას შესაძლებლობა აქვს, მიიღოს ინფორმაცია გარემოსდაცვითი პოლიტიკის, კვლევების, რეგულირებისა და კონტროლის საკითხებზე. გარემოს მდგომარეობის შესახებ ეროვნული მოხსენება წარმოადგენს ერთგვარ ინსტიტუტს, რომელიც გარემოს მდგომარეობის შესახებ ინფორმაციის შეგროვებას და საზოგადოებისათვის ხელმისაწვდომობას უზრუნველყოფს. ამასთან, ინფორმაციის შეგროვება სფეროების მიხედვით გადანაწილებულია ხელისუფლების სხვადასხვა ორგანოზე. ისინი ვალდებული არიან, კანონით დადგენილ ვადაში, მიაწოდონ შესაბამისი ინფორმაცია საქართველოს გარემოს დაცვის სამინისტროს, რომელიც კოორდინირებას უწევს ინფორმაციის შეგროვებას და პასუხისმგებელია ეროვნული მოხსენების შედგენაზე. ამ სფეროში არსებული ნორმატიული ბაზის ანალიზი ცხადყოფს, რომ მოხსენების მიზნებისთვის ინფორმაციის შეგროვება ხდება გარემოს ელემენტების მდგომარეობის, გარემოზე მოქმედი ფაქტორებისა და გარემოსდაცვითი პოლიტიკის ძირითადი მიმართულების ანალიზის საშუალებით. კანონმდებლობის ანალიზის შედეგად არ იკვეთება, რომ გარემოს მდგომარეობის შესწავლისას სახელმწიფო ორგანოები ახდენენ მეწარმის რაიმე ფორმით შემოწმებას. გარემოზე ინფორმაციის შეგროვება უშუალოდ გარემოს შემადგენელი ელემენტების წყლის, ჰაერის, ნიადაგის და ა.შ. კვლევის შედეგად ხდება.

25. გარემოს მდგომარეობის გამოკვლევას საზოგადოების ინფორმირების გარდა, შესაძლებელია, სხვა მრავალი დანიშნულებაც ჰქონდეს. მაგალითად, გარემოს დაბინძურების აღმოჩენა, შესაბამისი რეაგირების მოხდენა და ა.შ. თუმცა კონსტიტუციის 37-ე მუხლის მე-5 პუნქტის მიზნებისათვის საინტერესოა თავად გარემოს მდგომარეობის შესახებ ინფორმაციის შეგროვების საკითხი. ხოლო მსჯელობა იმის შესახებ, თუ რა ღონისძიებები უნდა განახორციელოს სახელმწიფომ მას შემდეგ, რაც აღმოაჩენს გარემოს დაბინძურების ან სხვაგვარი დაზიანების ფაქტებს, სცდება კონსტიტუციის 37-ე მუხლის მე-5 პუნქტის რეგულირების სფეროს. მნიშვნელოვანია, ერთმანეთისაგან გაიმიჯნოს კონსტიტუციის 37-ე მუხლის მე-3, მე-4 და მე-5 პუნქტებით დაცული სფერო. კონსტიტუციის 37-ე მუხლის მე-5 პუნქტი იცავს მხოლოდ გარემოს მდგომარეობის შესახებ ინფორმაციის ხელმისაწვდომობას, ხოლო გარემოს დაბინძურების ან სხვაგვარ დაზიანებასთან დაკავშირებული საკითხები შესაძლებელია წარმოადგენდეს კონსტიტუციის 37-ე მუხლის მე-3 და მე-4 პუნქტების რეგულირების საგანს. შესაბამისად, „გარემოს დაცვის შესახებ“ კანონის 5710 მუხლის მე-4 პუნქტის კონსტიტუციურობის დადგენისას მნიშვნელოვანია ამ ნორმის გავლენა საზოგადოებისათვის ინფორმაციის ხელმისაწვდომობის საკითხზე და არა უშუალოდ გარემოს დაზიანებისთვის პასუხისმგებლობის დაკისრების კონტექსტი.

26. „გარემოს დაცვის შესახებ“ საქართველოს კანონის 57¹⁰ მუხლის მე-4 პუნქტი ადგენს, რომ „დაუშვებელია პირის მიერ შეთანხმებით გათვალისწინებულ პერიოდში გარემოს დაცვისა და ბუნებრივი რესურსებით სარგებლობის სფეროში ჩადენილი/განხორციელებული ქმედების შემოწმება და სამოქალაქო ან/და ადმინისტრაციული პასუხისმგებლობის, მათ შორის, ჯარიმის ან/და ზიანის ანაზღაურების, ასევე რაიმე სახის ვალდებულების, მოსაკრებლის დაკისრება სახელმწიფო ან/და ადგილობრივი თვითმმართველობის ორგანოების მიერ, გარდა იმ შემთხვევისა, როდესაც შეთანხმება გაუქმებულია“. აღნიშნული ნორმის თანახმად, იზღუდება გარემოს დაცვისა და ბუნებრივი რესურსებით სარგებლობის სფეროში ჩადენილი/განხორციელებული ქმედების შემოწმება. უნდა აღინიშნოს, რომ „გარემოს დაცვის შესახებ“ საქართველოს კანონის 57¹⁰ მუხლის მე-4 პუნქტი არ უნდა იქნეს განხილული პირის მიმართ შემოწმების ნებისმიერი საშუალების გამოყენების ამკრძალავ ნორმად. ამ შემთხვევაში, ქმედების შემოწმება იზღუდება სამოქალაქო ან/და ადმინისტრაციული პასუხისმგებლობის დაკისრების კონტექსტში. სადავო ნორმა არ კრძალავს გარემოს მდგომარეობის შესახებ ინფორმაციის მიღების მიზნით პირის შემოწმებას. შესაბამისად, ამ ტიპის შემოწმების ჩატარება სადავო ნორმის მოქმედების პირობებშიც შესაძლებელია, თუ შესაბამისი ადმინისტრაციული ორგანოს ასეთი კომპეტენცია გათვალისწინებული იქნება შესაბამისი სფეროს მარეგლამენტირებელი საკანონმდებლო ნორმებით.

27. №524 კონსტიტუციურ სარჩელში მოსარჩელე ეჭვქვეშ არ აყენებს იმ გარემოებას, თუ რამდენად სწორად განსაზღვრა კანონმდებელმა გარემოს მდგომარეობის შესახებ ინფორმაციის შეგროვებისას გამოსაკვლევი საკითხები და ამ თვალსაზრისით განსახორციელებელი ღონისძიებები. მოსარჩელე მხარის პოზიციიდან არ იკვეთება, რომ გარემოს მდგომარეობის შესახებ ინფორმაციის შეგროვების მოქმედი სისტემა მას კონსტიტუციასთან შეუსაბამოდ მიაჩნია. „გარემოს დაცვის შესახებ“ საქართველოს კანონის 57¹⁰ მუხლის მე-4 პუნქტი სადავოდაა გამხდარი იმ თვალსაზრისით, რამდენადაც მოსარჩელე მიიჩნევს, რომ იგი ხელს უშლის გარემოს მდგომარეობის შესახებ ინფორმაციის შეგროვებას, იმ საკანონმდებლო მექანიზმების პრაქტიკულ რეალიზებას, რომლებმაც კონსტიტუციის 37-ე მუხლის მე-5 პუნქტით გარანტირებული უფლებით სრულყოფილად სარგებლობა უნდა უზრუნველყონ. შესაბამისად, განსახილველი დავის გადაწყვეტისას, სასამართლო არ დგას ეროვნული მოხსენების შედგენის წესის, მის ფარგლებში ინფორმაციის დამუშავების და გავრცელების ან გარემოს შესახებ ინფორმაციის შეგროვებისა და საზოგადოებისათვის მიწოდების სხვა საკანონმდებლო მექანიზმების კონსტიტუციასთან შესაბამისობის საკითხის შეფასების წინაშე. სასარჩელო მოთხოვნიდან გამომდინარე, კონსტიტუციის 37-ე მუხლის მე-5 პუნქტით დაცული უფლების დარღვევა შეიძლება სახეზე ყოფილიყო იმ შემთხვევაში, თუ სადავო ნორმა შეზღუდავდა სახელმწიფო ორგანოთა უფლებამოსილებას, შეაგროვონ და საზოგადოებისათვის ხელმისაწვდომი გახადონ ინფორმაცია გარემოს მდგომარეობის შესახებ. სადავო ნორმის კონსტიტუციურობის გადაწყვეტისათვის განმსაზღვრელია ის ფაქტი, რომ მოქმედი საკანონმდებლო სისტემა გარემოს მდგომარეობის შესახებ ინფორმაციის შეგროვებას უშუალოდ გარემოს კვლევის შედეგად ადგენს, ხოლო სადავო ნორმა ამ ტიპის ინფორმაციის მოპოვებისას სახელმწიფო ორგანოების მოქმედების თავისუფლების არეალს არ უკავშირდება და, შესაბამისად, არ ამცირებს.

28. ყოველივე ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, „გარემოს დაცვის შესახებ“ საქართველოს კანონის 57¹⁰ მუხლის მე-4 პუნქტი ხელს არ უშლის იმ საკანონმდებლო მექანიზმების პრაქტიკულ განხორციელებას, რომლებიც გარემოს შესახებ ინფორმაციის შეგროვების კონტექსტში მოქმედებს. უფრო მეტიც, აღნიშნული სადავო ნორმა საერთოდ არ არეგულირებს სახელმწიფო ორგანოების მიერ გარემოს მდგომარეობის შესახებ ინფორმაციის მიღების საკითხებს. „გარემოს დაცვის შესახებ“ საქართველოს კანონის 57¹⁰ მუხლის მე-4 პუნქტი არ აფერხებს გარემოს მდგომარეობის შესახებ ინფორმაციის მოპოვების კუთხით არსებული სახელმწიფოს პოზიტიური ვალდებულებების შესრულებას, შესაბამისად, იგი არ ეწინააღმდეგება საქართველოს კონსტიტუციის 37-ე მუხლის მე-5 პუნქტს და მოთხოვნის ამ ნაწილში კონსტიტუციური სარჩელი არ უნდა დაკმაყოფილდეს.

III
სარეზოლუციო ნაწილი

საქართველოს კონსტიტუციის 89-ე მუხლის პირველი პუნქტის „ვ“ ქვეპუნქტის და მე-2 პუნქტის, „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის მე-19 მუხლის პირველი პუნქტის „ე“ ქვეპუნქტის, 21-ე მუხლის მე-2 და მე-8 პუნქტების, 43-ე მუხლის მე-2, მე-4, მე-7 და მე-8 პუნქტების, 45-ე მუხლის პირველი პუნქტის, „საკონსტიტუციო სამართალწარმოების შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-7 მუხლის პირველი და მე-2 პუნქტების, 24-ე მუხლის მე-4 პუნქტის, 30-ე, 31-ე, 32-ე და 33-ე მუხლების საფუძველზე,

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლო
ა დ გ ე ნ ს:

1. კონსტიტუციური სარჩელი №524 (საქართველოს მოქალაქე გიორგი გაჩეჩილაძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ) დაკმაყოფილდეს ნაწილობრივ და „გარემოს დაცვის შესახებ“ საქართველოს კანონის 57¹⁰ მუხლის პირველი და მე-3 პუნქტები ცნობილ იქნეს არაკონსტიტუციურად საქართველოს კონსტიტუციის 37-ე მუხლის მე-3 და მე-4 პუნქტებთან მიმართებით.

2. კონსტიტუციური სარჩელი №524 (საქართველოს მოქალაქე გიორგი გაჩეჩილაძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ) არ დაკმაყოფილდეს სასარჩელო მოთხოვნის იმ ნაწილში, რომელიც შეეხება „გარემოს დაცვის შესახებ“ საქართველოს კანონის 57¹⁰ მუხლის მე-4 პუნქტის არაკონსტიტუციურად ცნობას საქართველოს კონსტიტუციის 37-ე მუხლის მე-5 პუნქტთან მიმართებით.

3. არაკონსტიტუციური ნორმები ძალადაკარგულად იქნეს ცნობილი ამ გადაწყვეტილების გამოქვეყნების მომენტიდან.

4. გადაწყვეტილება ძალაშია საკონსტიტუციო სასამართლოს სხდომაზე მისი საჯაროდ გამოცხადების მომენტიდან.

5. გადაწყვეტილება საბოლოოა და გასაჩივრებას ან გადასინჯვას არ ექვემდებარება.

6. გადაწყვეტილების ასლი გაეგზავნოს მხარეებს, საქართველოს პრეზიდენტს, საქართველოს მთავრობას და საქართველოს უზენაეს სასამართლოს.

7. გადაწყვეტილება გამოქვეყნდეს „საქართველოს საკანონმდებლო მაცნეში“ 15 დღის ვადაში.

კოლეგიის წევრები:

ზაზა თავაძე

ოთარ სიჭინავა

ლალი ფაფიაშვილი

თამაზ ცაბუტაშვილი