კოლეგიის შემადგენლობა:

კონსტანტინე ვარძელაშვილი – სხდომის თავმჯდომარე;

ქეთევან ერემაძე – წევრი;

მაია კოპალეიშვილი - წევრი, მომხსენებელი მოსამართლე.

სხდომის მდივანი: ანა რევაზიშვილი.

საქმის დასახელება: შპს „გამომცემლობა ინტელექტი“, შპს „გამომცემლობა არტანუჯი“, შპს „გამომცემლობა დიოგენე“, შპს „ლოგოს პრესი“, შპს „ბაკურ სულაკაურის გამომცემლობა“, შპს „საგამომცემლო სახლი ტრიასი“ და საქართველოს მოქალაქე ირინა რუხაძე საქართველოს განათლებისა და მეცნიერების მინისტრის წინააღმდეგ.

დავის საგანი: „ზოგადსაგანმანათლებლო დაწესებულების სახელმძღვანელოს გრიფის მინიჭების წესისა და საფასურის დამტკიცების შესახებ“ საქართველოს განათლებისა და მეცნიერების მინისტრის 2011 წლის 25 თებერვლის N30/ნ ბრძანების N1 დანართის მე–6 მუხლის პირველი პუნქტის „თ.ა“ და „თ.ბ“ ქვეპუნქტების, ასევე მე–10 მუხლის „ბ“ ქვეპუნქტისა და მე–11 მუხლის მე–2 პუნქტის „ბ“ და „გ“ ქვეპუნქტების კონსტიტუციურობა საქართველოს კონსტიტუციის 21–ე მუხლის პირველ და მე–2 პუნქტებთან და ასევე 23–ე მუხლის პირველი პუნქტის მე–2 წინადადებასთან მიმართებით.

საქმის განხილვის მონაწილენი: მოსარჩელე შპს „გამომცემლობა ინტელექტის“ წარმოამდგენელი - კახმეგ კუდავა, მოსარჩელე შპს „ლოგოს პრესის“ წარმომადგენელი - ლაშა ბერაია, მოსარჩელე მხარის წარმომადგენელი - გიორგი მშვენიერაძე. მოპასუხის, საქართველოს განათლებისა და მეცნიერების მინისტრის წარმომადგენლები – ნუგზარ კალანდაძე და ლევან ლატარია.

I
აღწერილობითი ნაწილი

1. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2013 წლის 1 ივლისს კონსტიტუციური სარჩელით (რეგისტრაციის N559) მიმართა შპს „გამომცემლობა ინტელექტმა“, შპს „გამომცემლობა არტანუჯმა“, შპს „გამომცემლობა დიოგენემ“, შპს „ლოგოს პრესმა“, შპს „ბაკურ სულაკაურის გამომცემლობამ“, შპს „საგამომცემლო სახლი ტრიასმა“ და საქართველოს მოქალაქე ირინა რუხაძემ. საკონსტიტუციო სასამართლოს პირველ კოლეგიას კონსტიტუციური სარჩელი არსებითად განსახილველად მიღების საკითხის გადასაწყვეტად გადაეცა 2013 წლის 2 ივლისს.

2. საკონსტიტუციო სასამართლოს პირველი კოლეგიის განმწესრიგებელი სხდომა ზეპირი მოსმენით გაიმართა 2013 წლის 26 დეკემბერს.

3. კონსტიტუციური სარჩელის შემოტანის საფუძველია საქართველოს კონსტიტუციის 42-ე მუხლის პირველი პუნქტი, 45-ე მუხლი, 89-ე მუხლის პირველი პუნქტის „ვ“ ქვეპუნქტი, "საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ" საქართველოს ორგანული კანონის 39-ე მუხლის პირველი პუნქტის „ა“ ქვეპუნქტი, "საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ" საქართველოს კანონის პირველი მუხლის მე-2 პუნქტი.

4. მოსარჩელეები სადავოდ ხდიან „ზოგადსაგანმანათლებლო დაწესებულების სახელმძღვანელოს გრიფის მინიჭების წესისა და საფასურის დამტკიცების შესახებ“ საქართველოს განათლებისა და მეცნიერების მინისტრის 2011 წლის 25 თებერვლის N30/ნ ბრძანების N1 დანართის მე–6 მუხლის პირველი პუნქტის „თ.ა“ და „თ.ბ“ ქვეპუნქტების, ასევე მე–10 მუხლის „ბ“ ქვეპუნქტისა და მე–11 მუხლის მე–2 პუნქტის „ბ“ და „გ“ ქვეპუნქტების კონსტიტუციურობას საქართველოს კონსტიტუციის 21–ე მუხლის პირველ და მე–2 პუნქტებთან და ასევე 23–ე მუხლის პირველი პუნქტის მე–2 წინადადებასთან მიმართებით.

5. „ზოგადსაგანმანათლებლო დაწესებულების სახელმძღვანელოს გრიფის მინიჭების წესისა და საფასურის დამტკიცების შესახებ“ საქართველოს განათლებისა და მეცნიერების მინისტრის 2011 წლის 25 თებერვლის N30/ნ ბრძანების N1 დანართის მე–6 მუხლის პირველი პუნქტის „თ.ა“ და „თ.ბ“ ქვეპუნქტების თანახმად, გრიფირებაში მონაწილეობის მისაღებად კონკურსანტმა ცენტრს უნდა წარუდგინოს შემდეგი თანხმობები: ა) გრიფირებისთვის წარმოდგენილი სახელმძღვანელოსათვის/სერიისათვის გრიფის მინიჭების შემთხვევაში, ცენტრისთვის მისი გამოყენების უფლებით ჩვეულებრივი ლიცენზიის ხელშეკრულებით გადაცემაზე. ბ) გრიფირებისთვის წარმოდგენილი სახელმძღვანელოსათვის/სერიისათვის შემთანხმებელი კომისიის მიერ გაწეული რეკომენდაციის – „გამორჩეულად საუკეთესო“ საფუძველზე გრიფის მინიჭების შემთხვევაში ცენტრისთვის მისი გამოყენების უფლებით განსაკუთრებული ლიცენზიით საავტორო უფლებების გადაცემაზე, ანაზღაურების სანაცვლოდ. ამავე ბრძანების მე–10 მუხლის „ბ“ ქვეპუნქტის მიხედვით, ცენტრს უფლება აქვს, „აუცილებელი საზოგადოებრივი საჭიროებიდან გამომდინარე, საავტორო უფლების მფლობელის მიერ ჩვეულებრივი ლიცენზიის ან განსაკუთრებული ლიცენზიის ხელშეკრულებით გადაცემული გრიფმინიჭებული სახელმძღვანელოს გამოყენების უფლება გადასცეს ჩვეულებრივი ან განსაკუთრებული ლიცენზიის ხელშეკრულებით ნებისმიერ დაინტერესებულ პირს (ჩვეულებრივი ლიცენზიის ხელშეკრულება უნდა ითვალისწინებდეს საავტორო უფლების მფლობელისთვის დაინტერესებული პირის მიერ ჰონორარის სახით გრიფმინიჭებული სახელმძღვანელოს ტირაჟის ღირებულების 10% გადახდას)“. ამავე ბრძანების მე–11 მუხლის მე–2 პუნქტის „ბ“ ქვეპუნქტის თანახმად, „საავტორო უფლების მფლობელი ვალდებულია გრიფმინიჭებული სახელმძღვანელო/სერია გამოყენების უფლებით ჩვეულებრივი ლიცენზიის ხელშეკრულებით გადასცეს ცენტრს“. ხოლო ამავე პუნქტის „გ“ ქვეპუნქტის მიხედვით, „გრიფირებისათვის წარმოდგენილი სახელმძღვანელოსათვის/სერიისათვის შემთანხმებელი კომისიის მიერ გაწეული რეკომენდაციის – „გამორჩეულად საუკეთესო” საფუძველზე გრიფის მინიჭების შემთხვევაში გრიფმინიჭებული სახელმძღვანელო/სერია განსაკუთრებული ლიცენზიის ხელშეკრულებით გადასცეს ცენტრს“.

6. საქართველოს კონსტიტუციის 21-ე მუხლის პირველი პუნქტის მიხედვით, „საკუთრება და მემკვიდრეობის უფლება აღიარებული და ხელშეუვალია. დაუშვებელია საკუთრების, მისი შეძენის, გასხვისების ან მემკვიდრეობით მიღების საყოველთაო უფლების გაუქმება“. ამავე მუხლის მე–2 პუნქტის მიხედვით, „აუცილებელი საზოგადოებრივი საჭიროებისათვის დასაშვებია ამ მუხლის პირველ პუნქტში აღნიშნულ უფლებათა შეზღუდვა კანონით განსაზღვრულ შემთხვევებში და დადგენილი წესით, იმგვარად, რომ არ დაირღვეს საკუთრების უფლების არსი“. საქართველოს კონსტიტუციის 23–ე მუხლის პირველი პუნქტის მე–2 წინადადების მიხედვით, „ინტელექტუალური საკუთრების უფლება ხელშეუვალია“.

7. მოსარჩელე მხარე აღნიშნავს, მათ მიერ საკონსტიტუციო სასამართლოში გასაჩივრებული ნორმები, როგორც ფორმალური, ასევე მატერიალური თვალსაზრისით, შეუსაბამოა საქართველოს კონსტიტუციასთან. მათი აზრით, შესაბამისი ბრძანების სადავოდ გამხდარმა დებულებებმა მოსარჩელეები დაავალდებულა, განაცხადის წარდგენისას წინასწარ განეცხადებინათ თანხმობა ცენტრთან ლიცენზიის (ჩვეულებრივი ან განსაკუთრებული) ხელშეკრულების გაფორმებაზე იმდაგვარად, რომ მათთვის უცნობია ხელშეკრულების სავარაუდო პირობებიც კი, ხოლო მათი წიგნისათვის გრიფის მინიჭების შემთხვევაში ცენტრთან გაეფორმებინათ ხელშეკრულება ლიცენზიის გადაცემის შესახებ. სადავო ნორმით, ცენტრს ასევე მიენიჭა უფლება, აუცილებელი საზოგადოებრივი საჭიროებიდან გამომდინარე, ლიცენზიის ხელშეკრულებით გათვალისწინებული უფლება გადაეცა სხვა დაინტერესებულ პირთათვის (მათ შორის მოსაჩელეებისათვის ანაზღაურების მიცემის გარეშე). შესაბამისად, მოსარჩელე მხარე მიიჩნევს, რომ სადავო ნორმებით ხდება გაუმართლებელი ჩარევა კონსტიტუციის 21-ე მუხლის პირველი პუნქტით გათვალისწინებულ ძირითად უფლებაში.

8. მოსარჩელეები მიიჩნევენ, რომ სადავო ნორმები საკუთრების უფლებაში ჩარევის ორ განსხვავებულ ფორმას მოიცავს. პირველ შემთხვევაში (განსაკუთრებული ლიცენზია) სახელმწიფოს ჩარევა უფლებაში მისი სიმძიმის გათვალისწინებით შესაძლებელია შეფასდეს როგორც საკუთრების უფლების შეზღუდვა. მართალია, სახელმწიფო უფლების მფლობელთა ნების საწინააღმდეგოდ ახდენს მათი უფლებით სარგებლობას (ამ უფლების მესამე პირებზე გადაცემის გზით), მაგრამ ამის სანაცვლოდ მოსარჩელეებს უსაზღვრავს ანაზღაურების მიღების გარკვეულ მექანიზმს. მეორე შემთხვევაში (როდესაც საუბარია ჩვეულებრივ ლიცენზიაზე) სახელმწიფო მფლობელისაგან მისი საავტორო უფლებების მიღებას ყოველგვარი ანაზღაურების გარეშე ახდენს. გამონაკლისია შემთხვევა, როდესაც სახელმწიფო ამ ლიცენზიას მესამე პირს გადასცემს და ლიცენზიის თავდაპირველ მფლობელს აქვს უფლება, მიიღოს ტირაჟის 10% ღირებულება. შესაბამისად, მოსარჩელე მხარის აზრით, ამ შემთხვევაში ჩარევის სიმძიმის მიხედვით, სახეზე არის უფლებაში უფრო მძიმე სახის ჩარევა, თუმცა ორივე შემთხვევა კონსტიტუციის 21-ე მუხლის მე-2 პუნქტის მოთხოვნათა დარღვევით არის მიღებული.

9. მოსარჩელეთა მტკიცებით, სადავო ნორმები არ შეესაბამებიან კონსტიტუციის მიერ დაწესებულ ფორმალურ კრიტერიუმს. გასაჩივრებული აქტი წარმოადგენს კანონქვემდებარე აქტს. მართალია, აქტის გამოცემის საფუძვლად მითითებულია „ზოგადი განათლების შესახებ“ საქართველოს კანონისა და „ზოგადი ადმინისტრაციული კოდექსის“ დებულებები, მაგრამ ხსენებული ნორმები განათლებისა და მეცნიერების მინისტრს საკითხის ზოგადად რეგულირების უფლებამოსილებას ანიჭებენ და არა საკუთრების უფლებაში ჩარევის კომპეტენციას. შესაბამისად, მათი აზრით, არაორაზროვანია, რომ განათლებისა და მეცნიერების მინისტრს არ გააჩნდა უფლებამოსილება, გამოეცა მსგავსი შინაარსის ნორმატიული აქტი, რადგანაც საკუთრების უფლების შეზღუდვის დაწესებისათვის აუცილებელია სათანადო საკანონმდებლო რეგულაციის არსებობა. ყოველივე ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, მოსარჩელე მხარე მიიჩნევს, რომ სადავო ნორმები ეწინააღმდეგებიან საკუთრების ძირითადი უფლების შეზღუდვის ფორმალურ კრიტერიუმს.

10. სასარჩელო მოთხოვნის თანახმად, მოსარჩელეები აღნიშნავენ, რომ სადავო ნორმები საკუთრების ძირითადი უფლების არსის გამოფიტვას იწვევენ. მათი განმარტებით, სადავო ნორმებით დაწესებული შეზღუდვა ლიცენზიის მფლობელად აქცევს განათლებისა და მეცნიერების სამინისტროს. შესაბამისად, თუ სამინისტრო თავად გადაწყვეტს უფლებით სარგებლობას, საავტორო უფლების სხვა მფლობელთა მიერ საკუთარი უფლებით სარგებლობა აზრს დაკარგავს. თუ სახელმწიფო ყველა საჯარო სკოლას თავად მოამარაგებს სახელმძღვანელოებით, საავტორო უფლებათა თავდაპირველ მფლობელებს მხოლოდ ფორმალურად დარჩებათ საავტორო უფლება და საკუთრება დაკარგავს მის ნამდვილ შინაარსს.

11. მოსარჩელე მხარე აღნიშნავს, რომ სახელმწიფოს აკისრია ვალებულება, უზრუნველყოს მოსახლეობა ზოგადი განათლებით, თუმცა სამართალშემოქმედს შეეძლო აღნიშნული ლეგიტიმური მიზნის მიღწევა ნაკლებად მკაცრი საშუალებების გამოყენებით. კერძოდ, სამინისტროს შეეძლო აღნიშნული რეგულაციები დაეწესებინა არა ბრძანებით, არამედ მოეწესრიგებინა ინდივიდუალურად, თითოეულ გამომცემელთან გაფორმებული ხელშეკრულებით. მათ შორის გაეთვალისწინებინა იმ ე.წ. აუცილებელი საზოგადოებრივი საჭიროების შემთხვევები, როდესაც მას ექნებოდა ლიცენზიით სარგებლობის უფლება. ამავდროულად ხელშეკრულებითვე ყოფილიყო გათვალისწინებული ამ შემთხვევებში საჯარიმო სანქციების გამოყენებისა და მიყენებული ზიანის ანაზღაურების მექანიზმიც. მოსარჩელეთა განმარტებით, სამინისტროს ასევე შეეძლო დაეწესებინა ისეთი რეგულაციები, რომლებიც გამომცემელთა უფლებების შეზღუდვას შესაძლებლად გახდიდა სასამართლო ხელისუფლების მონაწილეობის პირობებში და სახელშეკრულებო სამართლის ფარგლებში.

12. მოსარჩელეების მტკიცებით, ჩანაწერი, რომელიც კონკურსანტს უწესებს ვალდებულებას, წინასწარ განაცხადოს თანხმობა ხელშეკრულების გაფორმებაზე, რომლის შინაარსი მისთვის უცნობია, წინააღმდეგობაში მოდის ზოგადად კერძო სამართლის პრინციპებთან. აღნიშნული მხარეს ართმევს საშუალებას, გაცნობიერებულად მიიღოს გადაწყვეტილება და მის საფუძველზე გამოავლინოს ნება სამომავლო ხელშეკრულების დასადებად. მოსარჩელე მხარე აღნიშნავს, რომ კონსტიტუციის 21-ე მუხლით დაცულია საკუთრების გასხვისების უფლება, რომელიც საკუთარ თავში მოიცავს პირის უფლებას, თავისუფალი ნების გამოვლენის პირობებში დადოს გარიგება. რეგულაცია, რომლის მიხედვითაც სახელმწიფო პირს ავალდებულებს, თანხმობა განაცხადოს გარიგების დადებაზე იმ ეტაპზე, როდესაც მისთვის უცნობია გარიგების ძირითადი პირობები, ეწინააღმდეგება საკუთრების ძირითადი უფლებით დადგენილ მოთხოვნებს.

13. ამასთანავე, მოსარჩელე მხარე მიუთითებს, რომ, თუ სამინისტრო უფლების მფლობელია, მესამე პირთათვის გადაცემა ნებისმიერ შემთხვევაში შეუძლია, ამა თუ იმ წინა პირობის არსებობის გარეშე, თუმცა, თუ ეს მხოლოდ აუცილებელი საზოგადოებრივი საჭიროების არსებობისას მოხდება, საკუთრების უფლების დარღვევა მაინც იქნება სახეზე, რადგან დადგენილი კომპენსაცია 10%-ის ოდენობით არ არის ადეკვატური.

14. ყოველივე ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, მოსარჩელე მხარე მიიჩნევს, რომ სადავო ნორმები ეწინააღმდეგება როგორც საქართველოს კონსტიტუციის 21-ე მუხლის პირველ და მე-2 პუნქტს, ისე 23-ე მუხლის პირველი პუნქტის მეორე წინადადებას.

15. განმწესრიგებელ სხდომაზე მოპასუხე მხარის წარმომადგენლებმა აღნიშნეს, რომ მოცემული საქმე საკონსტიტუციო სასამართლოს განსჯადი არ არის. მათი განმარტებით, ცენტრსა და გამომცემლობებს შორის არსებული ურთიერთობები სამოქალაქო-სამართლებრივ ურთიერთობებს განეკუთვნება, სადაც ეს უკანასკნელნი საკუთარი ნებით იღებენ გადაწყვეტილებას, გააფორმონ ცენტრთან ხელშეკრულება თუ არა. იქიდან გამომდინარე, რომ გამომცემლობებისთვის წინასწარ არის ცნობილი ხელშეკრულებით გათვალისწინებული პირობები, მათ შორის, ცენტრის მიმართ სადავო ნორმებით დადგენილი ვალდებულებები, მათ მიერ ხელშეკრულების დადება გამორიცხავს სადავო ნორმების მიერ კონსტიტუციის 21-ე და 23-ე მუხლებით დაცულ უფლებაში ჩარევას. აქედან გამომდინარე, მოპასუხეთა მტკიცებით, სადავო ნორმებით არ ხდება ჩარევა საქართველოს კონსტიტუციის 21-ე და 23-ე მუხლებით დაცულ ძირითად სფეროში.

II
სამოტივაციო ნაწილი

1. №559 კონსტიტუციურ სარჩელში მოსარჩელე მხარე სადავოდ ხდის „ზოგადსაგანმანათლებლო დაწესებულების სახელმძღვანელოს გრიფის მინიჭების წესისა და საფასურის დამტკიცების შესახებ“ საქართველოს განათლებისა და მეცნიერების მინისტრის 2011 წლის 25 თებერვლის N30/ნ ბრძანების N1 დანართის მე–6 მუხლის პირველი პუნქტის „თ.ა“ და „თ.ბ“ ქვეპუნქტების, ასევე მე–10 მუხლის „ბ“ ქვეპუნქტისა და მე–11 მუხლის მე–2 პუნქტის „ბ“ და „გ“ ქვეპუნქტების კონსტიტუციურობას საქართველოს კონსტიტუციის 21–ე მუხლის პირველ და მე–2 პუნქტებთან, ასევე 23–ე მუხლის პირველი პუნქტის მე–2 წინადადებასთან მიმართებით.

2. საქართველოს განათლებისა და მეცნიერების მინისტრის 2013 წლის 6 სექტემბრის №129/ნ ბრძანებით სადავო ნორმები ჩამოყალიბდა ახალი რედაქციით, კერძოდ, გრიფის მინიჭების ადმინისტრირებას სსიპ - „განათლების ხარისხის განვითარების ეროვნული ცენტრის“ ნაცვლად ახორციელებს განათლებისა და მეცნიერების სამინისტრო. შესაბამისად, ტერმინი „ცენტრი“ ჩანაცვლდა ტერმინით „სამინისტრო“.

3. „საკონსტიტუციო სამართალწარმოების შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-13 მუხლის მე-2 პუნქტის თანახმად, საქმის განხილვის მომენტისათვის სადავო აქტის გაუქმება ან ძალადაკარგულად ცნობა, გარდა ამავე მუხლის მე-6 პუნქტით გათვალისწინებული შემთხვევებისა, იწვევს საკონსტიტუციო სასამართლოში საქმის შეწყვეტას. აღნიშნულიდან გამომდინარე, საკონსტიტუციო სასამართლომ უნდა გადაწყვიტოს, საქართველოს განათლებისა და მეცნიერების მინისტრის 2013 წლის 6 სექტემბრის №129/ნ ბრძანების მიღების შემდეგ უნდა ჩაითვალოს თუ არა სადავო ნორმები ძალადაკარგულად.

4. „ნორმატიული აქტების შესახებ“ საქართველოს კანონის 25-ე მუხლის პირველი პუნქტის „ბ“ ქვეპუნქტის თანახმად, ნორმატიული აქტი ძალას კარგავს, თუ: „მიღებულია (გამოცემულია) ნორმატიული აქტი, რომელიც მას ძალადაკარგულად აცხადებს“. მოცემულ შემთხვევაში განათლებისა და მეცნიერების მინისტრის 2013 წლის 6 სექტემბრის №129/ნ ბრძანებით სადავო ნორმები ჩამოყალიბდა ახალი რედაქციით. შესაბამისად, სადავო ნორმებმა, რომლებიც სარჩელის შემოტანის მომენტში არსებობდნენ, შეწყვიტეს მოქმედება და მათი ჩანაცვლება მოხდა სხვა, მოქმედი ნორმებით. ნორმატიულ აქტში ცვლილებების შემტან დოკუმენტში, როგორც წესი, არ არის ცალკე მითითება შესაცვლელი ნორმების მიერ იურიდიული ძალის დაკარგვის შესახებ, ვინაიდან ნორმის ახლებურად ჩამოყალიბება ძველი ნორმის ძალადაკარგულად ცნობას თავისთავად გულისხმობს, შესაბამისად, სპეციალური მითითების საჭიროება არ არსებობს. ცვლილებების შესახებ ამა თუ იმ კანონში ან სხვა აქტში გამოყენებული განსხვავებული ტერმინები: „ამოღებულ იქნეს“, „გამოცხადდეს ძალადაკარგულად“ ან „ჩამოყალიბდეს ახალი რედაქციით“, შესაცვლელი ნორმის მიმართ ერთი და იმავე შედეგს აყენებს - თითოეულ შემთხვევაში ძალას კარგავს ნორმის ძველი რედაქცია და წყვეტს მოქმედებას მისი შეცვლის შემდეგ წარმოშობილი ურთიერთობებისათვის. არაგონივრული იქნებოდა ნორმის ძალადაკარგულად მიჩნევა მხოლოდ იმ შემთხვევაში, როდესაც ცვლილებების შესახებ აქტი უშუალოდ მიუთითებს კონკრეტული ნორმის გაუქმების შესახებ, ვინაიდან, ასეთი მითითების არარსებობის პირობებში, ერთი და იგივე ნორმა, ორი განსხვავებული რედაქციით იქნებოდა მოქმედი. ცხადია, ნორმის ახალი რედაქციის ჩამოყალიბებით გამოწვეული სამართლებრივი შედეგის ამდაგვარი განმარტება, ეჭვქვეშ დააყენებს კანონმდებლობაში ცვლილებების განხორციელების მიზნებსა და მექანიზმებს.

5. სადავო ნორმის ახალი რედაქციით ჩამოყალიბებამ, შესაძლოა, განსხვავებული სამართლებრივი მოცემულობები წარმოშვას, მისი გასაჩივრებული შინაარსი შეიძლება მნიშვნელოვნად, უმნიშვნელოდ ან საერთოდ არ შეიცვალოს. თუმცა, ნორმის ძველი, კონსტიტუციური სარჩელის რეგისტრაციის დროისთვის მოქმედი რედაქცია, ყველა შემთხვევაში ძალადაკარგულად ითვლება. „საკონსტიტუციო სამართალწარმოების შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-13 მუხლის მე-2 პუნქტის თანახმად, კონსტიტუციური სარჩელის არსებითად მიღების მომენტამდე სადავო ნორმის გაუქმების ან ძალადაკარგულად ცნობის შემთხვევაში საკონსტიტუციო სასამართლოს არ ანიჭებს უფლებამოსილებას, შეაფასოს რა ხარისხის ცვლილება განიცადა ნორმის გასაჩივრებულმა რედაქციამ, იმსჯელოს ცვლილების შედეგად ჩამოყალიბებული ნორმის ახალი რედაქციის შინაარსზე და ამის საფუძველზე გადაწყვიტოს ძალადაკარგულად ცნობილი რედაქციის არსებითად განსახილველად მიღების საკითხი. აშკარაა „საკონსტიტუციო სამართალწარმოების შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-13 მუხლის მე-2 პუნქტის მოთხოვნა, რომ სამართალწარმოების შესაწყვეტად საკმარისია სადავო ნორმის უფლებამოსილი ორგანოს მიერ მისი გაუქმების, ძალადაკარგულად ცნობის ფაქტი.

6. ასევე, უნდა აღინიშნოს, რომ საკონსტიტუციო სამართალწარმოების მარეგლამენტირებელი კანონმდებლობა არ იძლევა არც ნორმის ახალ რედაქციაზე მსჯელობის საშუალებას შესაბამისი კონსტიტუციური სარჩელის გარეშე. „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 26-ე მუხლის პირველი პუნქტის თანახმად: „საკონსტიტუციო სასამართლოს უფლება არა აქვს იმსჯელოს მთლიანად კანონის ან სხვა ნორმატიული აქტის კონსტიტუციასთან შესაბამისობაზე, თუ მოსარჩელე ან წარდგინების ავტორი ითხოვს კანონის ან სხვა ნორმატიული აქტის მხოლოდ რომელიმე ნორმის არაკონსტიტუციურად ცნობას“. აღნიშნული დანაწესიდან გამომდინარე, სასამართლო შეზღუდულია ვალდებულებით, მხოლოდ იმ ნორმის კონსტიტუციურობა შეაფასოს, რომელიც მითითებულია კონსტიტუციურ სარჩელში. სასამართლო იმ სხვა ნორმების, რომლებიც არ არის მოხსენიებული კონსტიტუციურ სარჩელში, კონსტიტუციურობის საკითხს ვერ გადაწყვეტს იმ მოტივით, რომ მათ სადავოდ გამხდარი ნორმის მსგავსი შინაარსი აქვთ.

7.სადავო ნორმაში ცვლილების შეტანის შემდეგ, მსგავსი შინაარსის შემცველი ქცევის წესი შეიძლება ჩამოყალიბდეს გასაჩივრებული მუხლის (ნაწილის, პუნქტის) ახალ რედაქციაში, იმავე კანონის სხვა ნორმაში ან სულაც სხვა კანონში. უფრო მეტიც, სადავო წესმა შეიძლება ასახვა პოვოს სხვა ორგანოს მიერ გამოცემულ აქტში. შესაბამისად, იმ შემთხვევაში, თუ საკონსტიტუციო სასამართლო მიიჩნევს, რომ სადავო ნორმის ახალი რედაქციით ჩამოყალიბება მის ძალადაკარგულად ცნობას არ ნიშნავს იმდენად, რამდენადაც დავის საგნად განხილული უნდა იყოს არა ნორმის კონკრეტული რედაქციის, არამედ მასში მოცემული წესის კონსტიტუციურობა, მაშინ იგი უფლებამოსილი იქნება, ყოველ ჯერზე, საქმის განხილვის მომენტისთვის გასაჩივრებული ნორმის ძალადაკარგულად ცნობის შემთხვევაში, გააანალიზოს მთლიანად კანონმდებლობა, რათა საქმის შეწყვეტის შესაძლებლობისთვის, გამორიცხოს ძალადაკარგულად ცნობილი ნორმით გათვალისწინებული ქცევის წესის რომელიმე ნორმატიულ აქტში არსებობა. ხოლო კანონმდებლობაში ასეთი ქცევის წესის აღმოჩენის შემთხვევაში, განიხილოს სწორედ ამ ნორმის კონსტიტუციურობა. შედეგად, ის იძულებული იქნება, გასცდეს სასარჩელო მოთხოვნას და იმსჯელებს იმ ნორმის კონსტიტუციურობაზე, რომელიც კონსტიტუციურ სარჩელში სადავოდ არ არის გამხდარი, რაც ეწინააღმდეგება, როგორც უშუალოდ „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 26-ე მუხლის პირველ პუნქტს, ისევე მთლიანად ამ კანონის სულისკვეთებას. მეტიც, იმ შემთხვევაში, თუ ძალადაკარგული ნორმის შინაარსმა ასახვა პოვა სხვა ორგანოს აქტში, საკონსტიტუციო სასამართლოს მოუწევს საქმის განხილვაში მოპასუხედ იმ ორგანოს ჩართვა, რომელიც სარჩელში ასეთად არ არის მითითებული, რისი უფლებამოსილებაც მას ასევე არა აქვს საკონსტიტუციო სამართალწარმოების მარეგულირებელი კანონმდებლობით.

8.ამავე დროს უნდა აღინიშნოს, რომ სწორედ საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ კანონმდებლობის ზემოაღნიშნულ მოთხოვნებზე დაყრდნობით, არსებობს საკონსტიტუციო სასამართლოს ერთგვაროვანი და მრავალჯერ გამოყენებული პრაქტიკა, რომლის თანახმადაც, სადავო ნორმის რედაქციის ცვლილება განიხილება სადავო ნორმის ძალადაკარგულად გამოცხადებად, რაც იწვევს სასამართლოში საქმის შეწყვეტას (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2013 წლის 10 აპრილის №2/1/520 განჩინება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქე ბენიამინ აბრამიძე საქართველოს მთავრობის წინააღმდეგ“; საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2013 წლის 10 აპრილის №2/2/545 განჩინება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქე ალბერტ ნურბეგიანი საქართველოს მთავრობის წინააღმდეგ“; საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2013 წლის 10 აპრილის №2/2/537 განჩინება საქმეზე „საქართველოს სახალხო დამცველი საქართველოს მთავრობის წინააღმდეგ“; საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2012 წლის 31 ოქტომბრის №2/4/526 განჩინება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქე თამარ ჯავახაძე საქართველოს შრომის, ჯანმრთელობისა და სოციალური დაცვის სამინისტროს წინააღმდეგ“; საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2010 წლის 28 დეკემბრის N2/6/496 განჩინება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქე – მამუკა ნინუა საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“; საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2010 წლის 28 დეკემბრის N2/8/501 განჩინება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქე გივი ქურდაძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“; საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2010 წლის 28 ივნისის № 1/1/474 განჩინება საქმეზე „საქართველოს სახალხო დამცველი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“.). აღნიშნული დანაწესიდან გამონაკლისი დადგენილია მხოლოდ „საკონსტიტუციო სამართალწარმოების შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-13 მუხლის მე-6 პუქტით. რომლის თანახმადაც, „საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ საქმის არსებითად განსახილველად მიღების შემდეგ, სადავო აქტის გაუქმებისას ან ძალადაკარგულად ცნობისას, თუ საქმე ეხება საქართველოს კონსტიტუციის მეორე თავით აღიარებულ ადამიანის უფლებებსა და თავისუფლებებს, საკონსტიტუციო სასამართლო უფლებამოსილია, გააგრძელოს სამართალწარმოება და გადაწყვიტოს გაუქმებული ან ძალადაკარგულად ცნობილი სადავო აქტის საქართველოს კონსტიტუციასთან შესაბამისობის საკითხი იმ შემთხვევაში, თუ მისი გადაწყვეტა განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია კონსტიტუციური უფლებებისა და თავისუფლებების უზრუნველსაყოფად“. აღნიშნულიდან გამომდინარე, იმ შემთხვევაში, როდესაც სადავო ნორმის გაუქმება ხდება სარჩელის არსებითად მიღების შემდეგ, საკონსტიტუციო სასამართლო უფლებამოსილია, სადავო ნორმის კონსტიტუციასთან შესაბამისობის საკითხი მაინც გადაწყვიტოს, იმ შემთხვევაში, თუ ეს განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია კონსტიტუციური უფლებებისა და თავისუფლებების უზრუნველსაყოფად. იმ პირობებში, როდესაც სარჩელი არ არის მიღებული არსებითად განსახილველად საკონსტიტუციო სასამართლოს კანონიდან გამომდინარე, არანაირი დისკრეცია არ რჩება, რათა გააგრძელოს საქმის წარმოება და გადაწყვიტოს საქმე. ასეთ შემთხვევებში კანონი არაორაზროვნად მიუთითებს საქმის წარმოების შეწყვეტის აუცილებლობაზე. აღნიშნულიდან გამომდინარე, საკონსტიტუციო სასამართლო მიიჩნევს, რომ „საკონსტიტუციო სამართალწარმოების შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-13 მუხლის მე-2 პუნქტის საფუძველზე, N559 კონსტიტუციურ სარჩელზე საქმის წარმოება უნდა შეწყდეს.

III
სარეზოლუციო ნაწილი

„საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 43-ე მუხლის მე-2, მე-7 და მე-8 პუნქტების, „საკონსტიტუციო სამართალწარმოების შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-13 მუხლის მე-2 პუნქტისა და საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს რეგლამენტის 39-ე მუხლის პირველი პუნქტის საფუძველზე,

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლო
ადგენს:

1. შეწყდეს საქმე №559 კონსტიტუციურ სარჩელზე (შპს „გამომცემლობა ინტელექტი“, შპს „გამომცემლობა არტანუჯი“, შპს „გამომცემლობა დიოგენე“, შპს „ლოგოს პრესი“, შპს „ბაკურ სულაკაურის გამომცემლობა“, შპს „საგამომცემლო სახლი ტრიასი“ და საქართველოს მოქალაქე ირინა რუხაძე საქართველოს განათლებისა და მეცნიერების მინისტრის წინააღმდეგ).

2. განჩინება საბოლოოა და გასაჩივრებას ან გადასინჯვას არ ექვემდებარება.

3. განჩინების ასლი გაეგზავნოს მხარეებს.

კოლეგიის წევრები:

კონსტანტინე ვარძელაშვილი

ქეთევან ერემაძე

მაია კოპალეიშვილი

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს წევრის
მაია კოპალეიშვილის
განსხვავებული აზრი

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს პირველი კოლეგიის 2014 წლის 24 ივნისის №1/3/559 განჩინებაზე

გამოვხატავ რა ჩემი კოლეგებისადმი – საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს პირველი კოლეგიის წევრებისადმი პატივისცემას, ამავე დროს, „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ” საქართველოს ორგანული კანონის 47-ე მუხლის და “საკონსტიტუციო სამართალწარმოების შესახებ” საქართველოს კანონის მე-7 მუხლის შესაბამისად, გამოვთქვამ განსხვავებულ აზრს საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს პირველი კოლეგიის 2014 წლის 24 ივნისის №1/3/559 განჩინებაზე.

1. წინამდებარე განსხვავებული აზრი ეთმობა იმის დასაბუთებას, რომ არსებობს №559 კონსტიტუციური სარჩელის არსებითად განსახილველად მიღების საფუძველი.

2. №559 კონსტიტუციურ სარჩელში მოსარჩელე მხარე სადავოდ ხდის „ზოგადსაგანმანათლებლო დაწესებულების სახელმძღვანელოს გრიფის მინიჭების წესისა და საფასურის დამტკიცების შესახებ“ საქართველოს განათლებისა და მეცნიერების მინისტრის 2011 წლის 25 თებერვლის N30/ნ ბრძანების N1 დანართის მე–6 მუხლის პირველი პუნქტის „თ.ა“ და „თ.ბ“ ქვეპუნქტების, ასევე მე–10 მუხლის „ბ“ ქვეპუნქტისა და მე–11 მუხლის მე–2 პუნქტის „ბ“ და „გ“ ქვეპუნქტების კონსტიტუციურობას საქართველოს კონსტიტუციის 21–ე მუხლის პირველ და მე–2 პუნქტებთან და ასევე 23–ე მუხლის პირველი პუნქტის მე–2 წინადადებასთან მიმართებით.

3. საქართველოს განათლებისა და მეცნიერების მინისტრის 2013 წლის 6 სექტემბრის №129/ნ ბრძანებით სადავო ნორმებში განხორციელდა ცვლილება, რომლის თანახმადაც, გრიფის მინიჭების ადმინისტრირებას სსიპ - განათლების ხარისხის განვითარების ეროვნული ცენტრის ნაცვლად ახორციელებს განათლებისა და მეცნიერების სამინისტრო, შესაბამისად, ტერმინი „ცენტრი“ ჩანაცვლდა ტერმინით „სამინისტრო“. ამასთანავე, სიტყვები „შემთანხმებელი კომისია“ ჩანაცვლდა სიტყვებით „ გრიფირების კომისია“.

4. „საკონსტიტუციო სამართალწარმოების შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-13 მუხლის მე-2 პუნქტის თანახმად, საქმის განხილვის მომენტისათვის სადავო აქტის გაუქმება ან ძალადაკარგულად ცნობა, გარდა ამავე მუხლის მე-6 პუნქტით გათვალისწინებული შემთხვევებისა, იწვევს საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოში საქმის შეწყვეტას.

5. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს დამკვიდრებული პრაქტიკის მიხედვით, სადავო ნორმაში განხორციელებული ნებისმიერი ცვლილება, სადავო ნორმის რედაქციული ცვლილების ჩათვლით, განიხილება სადავო ნორმის ძალადაკარგულად გამოცხადებად, რაც იწვევს სასამართლოში საქმის შეწყვეტას (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2010 წლის 28 ივნისის №1/1/474 განჩინება „საქართველოს სახალხო დამცველი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“; საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2013 წლის 27 დეკემბრის №2/1/530 განჩინება „საქართველოს მოქალაქეები - ვლადიმერ სანიკიძე და მაია ხუციშვილი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“).

6. მივიჩნევ, რომ „საკონსტიტუციო სამართალწარმოების შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-13 მუხლის მე-2 პუნქტი უნდა განიმარტოს მისი მიზანმიმართულების და მოსარჩელის მიერ სადავოდ ქცეული სამართლებრივი ნორმის ნორმატიული შინაარსის გათვალისწინებით. კერძოდ, „საკონსტიტუციო სამართალწარმოების შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-13 მუხლის მე-2 პუნქტის მიზანია, მოსარჩელის მიერ სადავოდ გამხდარი მოქმედი სამართლებრივი ნორმების საქართველოს კონსტიტუციასთან შესაბამისობის შემოწმებისას, უზრუნველყოს საკონსტიტუციო სამართალწარმოების ეფექტიანობა და ეკონომიურობა. ძალადაკარგულ ან გაუქმებულ ნორმაზე მსჯელობა, კანონით განსაზღვრული გამონაკლისის გარდა, არ ემსახურება საკონსტიტუციო სამართალწარმოების მიზნებს. ამგვარად, ხსენებულ ნორმაში ტერმინები „ძალადაკარგულად გამოცხადება ან გაუქმება“ უნდა განიმარტოს იმის გათვალისწინებით, თუ რა ნორმატიული შინაარსის გამომხატველია სადავო ნორმა მასში განხორციელებული ცვლილების შემდეგ.

7. საკონსტიტუციო სამართალწარმოების მიზნებისთვის, სადავო აქტი ძალადაკარგული ან გაუქმებულია მაშინ, როდესაც ის აღარ არსებობს იმ ნორმატიული შინაარსით, რა შინაარსითაც მოსარჩელე ხდის სადავოდ მის კონსტიტუციურობას. ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, სადავო ნორმაში განხორციელებული ყველა სახის ცვლილება ავტომატურად არ უნდა იწვევდეს სასამართლოში საქმის შეწყვეტას და თითოეული საქმის შეფასება უნდა მოხდეს ინდივიდუალურად, იმის გათვალისწინებით, უფლებამოსილი სუბიექტის მიერ შეცვლილი თუ რედაქტირებული სადავო ნორმა ინარჩუნებს თუ არა იმავე ნორმატიულ შინაარსს. თუ გადავხედავთ საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს პრაქტიკას, ის არ გამორიცხავს ასეთ შესაძლებლობას. მართალია, სასამართლოს ამის მითითება არსებითი განხილვის კონტექსტში დასჭირდა, მაგრამ დასაშვებობის ეტაპზე სადავო ნორმის შინაარსის განჭვრეტა უცხო პროცედურა არ არის. კერძოდ, საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლომ აღნიშნა: “საკონსტიტუციო სასამართლო არსებითად განსახილველად მიღებული ნორმების კონსტიტუციურობის შეფასებისას, მსჯელობს ზოგადად კონკრეტული საკითხის ნორმატიულ შინაარსზე და, შესაბამისად, იღებს გადაწყვეტილებას გასაჩივრებული დებულებით განპირობებული სავარაუდო პრობლემის ნორმატიული შინაარსის კონსტიტუციასთან შესაბამისობის თაობაზე” (2013 წლის 4 აპრილის #1/2/534 საოქმო ჩანაწერი საქმეზე “საქართველოს მოქალაქეები - ტრისტან მამაგულაშვილი და ფირუზ ვანიევი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ”,II-22).

8. ვერ გავიზიარებ კოლეგების მოსაზრებას იმის თაობაზე, რომ სადავო ნორმამ მოსარჩელეთა მიმართ შეწყვიტა მოქმედება. ვერც იმ მოსაზრებას გავიზიარებ, რომ სამართლებრივ ნორმაში შეტანილი ყოველგვარი ცვლილება (მაგალითად, რედაქციული ცვლილება) მის ძალადაკარგულობას იწვევს. სამართლებრივი თვალსაზრისით, ძალადაკარგულია აქტი, როდესაც მისი შემდგომში არსებობის ინტერესი არ არსებობს ან მისი სამართლებრივი შინაარსი ან ფაქტობრივი შემადგენლობა შეიცვალა იმგვარად, რომ ის უკვე შეცვლამდე არსებული სახით სახეზე არ გვაქვს (ძალადაკარგულია). ნორმაში რედაქციული ცვლილების შეტანა კი ჯერ კიდევ არ მიუთითებს მის ძალადაკარგულობაზე.

9. მივიჩნევ, რომ რედაქციულმა ცვლილებამ სასამართლოში საქმის შეწყვეტა მხოლოდ იმ შემთხვევაში უნდა გამოიწვიოს, თუ დადგინდება, რომ სადავო აქტში შეტანილი ცვლილებების შედეგად გაუქმებულია სადავო ნორმა იმ ნორმატიული შინაარსით, რა შინაარსითად კონსტიტუციური სარჩელით იყო სადავოდ გამხდარი.

10. სხვა შემთხვევაში, როდესაც მკაფიოა, რომ შეტანილი ცვლილების შედეგად სადავო აქტის ნორმატიული შინაარსი არსებითად არ შეცვლილა და მოსარჩელეზე ცვლილებაშეტანილი ნორმის მოქმედების ეფექტი იგივეა, რაც სადავო ნორმაში ცვლილების შეტანამდე იყო, სადავო ნორმაში მხოლოდ ცვლილების არსებობის საბაბით არ უნდა შეიქმნას დაბრკოლება იმისათვის, რომ სასამართლომ იმსჯელოს ამ სადავო ნორმის კონსტიტუციურობაზე.

11. განსახილველ შემთხვევაში სადავო ნორმებში შეტანილი ცვლილებების შედეგად შეიცვალა ის უფლებამოსილი სუბიექტი, რომელიც ახორციელებს გრიფის მინიჭების ადმინისტრირებას (სსიპ - განათლების ხარისხის განვითარების ეროვნული ცენტრი ჩანაცვლდა საქართველოს განათლების და მეცნიერების სამინისტროთი). ამასთანავე, შეიცვალა იმ კომისიის დასახელება, რომელიც საგნობრივი ჯგუფების დასკვნების შეფასებას ახდენს. სხვა მხრივ, გრიფის მინიჭების წესი იდენტურია და იმეორებს იმ ნორმატიულ შინაარსს, რა შინაარსითაც მოსარჩელე მხარე ნორმის კონსტიტუციურობის პრობლემას ხედავს და ითხოვს მის არაკონსტიტუციურად გამოცხადებას.

12. კლასიკური გაგებით, სამართლებრივი ნორმის ძალადაკარგულად გამოცხადება მიმართულია მომავალში მოქმედებასთან (ex nunc). ეს არ გამორიცხავს იმ გარემოებას, რომ სამართლებრივ ნორმაში შეტანილი სამართლებრივი ან ფაქტობრივი ცვლილების შედეგად, ის კვლავ ზემოქმედებდეს წარსულ დროში და იქიდან მოყოლებული გრძელდებოდეს მიმდინარე დროში. ეს იმ შემთხვევაში ხდება, როდესაც მასში განხორციელებული ცვლილების შემდეგ, ნორმის შინაარსს გააჩნია წარსულზე ზემოქმედების შესაძლებლობა (ex tunc). კერძოდ, ითვალისწინებს კონკრეტული მიზნის მისაღწევად ადრე წარმოშობილი ვალდებულების შესრულებას. ძალადაკარგული იმ შემთხვევაში იქნებოდა სადავო ნორმა, თუ ის შეიცვლებოდა იმგვარად, რომ ნორმას ადრესატის მიმართ იგივე ზემოქმედების რესურსი არ დარჩებოდა. დაუშვებელია, სამართლებრივი ნორმა მივიჩნიოთ ძალადაკარგულად, როდესაც მასში შეტანილი ცვლილების მიუხედავად, ის იმავე მატერიალურ-ნორმატიული შინაარსით აგრძელებს მოქმედებას.

13. სამართლებრივი ნორმის ძალაში ყოფნა დაკავშირებულია ამ ნორმის სამართლებრივ ზემოქმედებასთან. კონკრეტულ შემთხვევაში, ნორმაში შეტანილი ცვლილების მიუხედავად, სადავო ნორმას არ დაუკარგავს თავისი ზემოქმედების ძალა. ბუნებრივია, შესაბამის ორგანოს აქვს შესაძლებლობა, განსაზღვრული სამართლებრივი საშუალებები (გაუქმება, ძალადაკარგულად გამოცხადება) გამოიყენოს და ამით ნორმის შესაძლო ნეგატიური ზემოქმედება თავიდან აიცილოს, მაგრამ ეს არ მიიღწევა იმგვარი რედაქციული ცვლილებით, რამაც ამ კონკრეტულ შემთხვევაში იჩინა თავი. მატერიალური გაგებით, სადავო ნორმა ძალაშია როგორც ნორმის ადრესატის მიმართ, ასევე მისი გამომცემი ორგანოს მიმართ. ზოგადად, ძალადაკარგულობა შემოფარგვლადია ნორმის ნორმატიული შინაარსის შემადგენლობის მიხედვით. აქტი ძალადაკარგულია, თუ ის იმავე ნორმატიული შინაარსით ძალაში აღარ რჩება.

14. სამართლებრივი აქტის ძალადაკარგულობაზე მსჯელობისას ასევე უნდა გავითვალისწინოთ, შეიცვალა თუ არა ცვლილებაშეტანილ ნორმაში ის სპეციალური მოწესრიგება, რომელიც ცვლილებამდე არსებული ნორმის ნორმატიული შინაარსიდან გამომდინარეობდა. როგორც აღინიშნა, ცვლილების შედეგად მატერიალური შინაარსი არ შეცვლილა, ამ ნორმის ზემოქმედება სახეზეა და, შესაბამისად, ნორმა მატერიალურსამართლებრივად ძალაშია. იმავდროულად, გასათვალისწინებელია და ინტერესს იწვევს არა ის, რომ აქტი, რომელშიც ცვლილება შევიდა არის აღმჭურველი თუ ზიანის მიმყენებელი, არამედ ის, რომ შეტანილი ცვლილების მიუხედავად, აქტი იმავე ზემოქმედებას იწვევს. ამასთანავე, გასათვალისწინებელია, რომ არ იცვლება აქტის გამომცემი ორგანო.

15. ამასთან, ვიზიარებ კოლეგების მოსაზრებას რომ სადავო ნორმის ახალ რედაქციაზე მსჯელობა უნდა მოხდეს სასარჩელო მოთხოვნის საფუძველზე და ფარგლებში. თუმცა აღნიშნულთან მიმართებით გასათვალისწინებელია, რომ კონკრეტულ საქმეზე დავის საგანი მატერიალურ-სამართლებრივი და ფაქტობრივი შინაარსის მიხედვით არ შეცვლილა და როგორც ზემოთ აღინიშნა, ის ისევ იმავე სამართლებრივი შინაარსით ზემოქმედებს მოსარჩელეზე.

16. ვერ გავიზიარებ კოლეგების მიერ განჩინებაში შემოთავაზებულ ინტერპრეტაციას (2014 წლის 24 ივნისის #1/3/559 განჩინება, II-7) საკონსტიტუციო სასამართლოს უფლებამოსილების შესაძლო გაფართოებასთან დაკავშირებით. არ მიმაჩნია, რომ ამ კონკრეტულ საქმესთან მიმართებით განჩინებაში აღნიშნული ინტერპრეტაციით დანახული საფრთხის წინაშე იდგეს სასამართლო, ანუ მთელი კანონმდებლობის გაანალიზება მოუწიოს კონკრეტული ქცევის წესის რომელიმე სამართლებრივ აქტში აღმოსაჩენად. ამასთან, გასათვალისწინებელია საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს სამართალწარმოების პრაქტიკა. საკონსტიტუციო სასამართლომ აღნიშნა: “მაშასადამე, სასამართლო წყვეტს პრობლემას და თუ ის სხვა ნორმებშიც მეორდება, ამ ნორმებს სასამართლოს გადაწყვეტილების შედეგად ეცლება ნორმატიული შინაარსი. შესაბამისად, კანონმდებლობაში იდენტური შინაარსის და პრობლემის გამომწვევი ნორმის (ნორმების) შენარჩუნების შემთხვევაში, ის გადაწყვეტილების უგულებელმყოფელ და დამძლევ ნორმად ჩაითვლება (2013 წლის 11 ივნისის №1/3/534 გადაწყვეტილება საქმეზე “საქართველოს მოქალაქე ტრისტან მამაგულაშვილი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ”, II-34).

17. ყოველივე ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, მივიჩნევ, რომ სადავო ნორმაში ისეთი ცვლილების შეტანა, რომელიც მის ნორმატიულ შინაარსს და მოსარჩელეზე ზემოქმედების ეფექტს არ ცვლის, რაც მოცემული საქმის ფარგლებში აშკარაა, სასამართლოში საქმის შეწყვეტის საფუძველს არ უნდა ქმნიდეს.

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს წევრი

მაია კოპალეიშვილი

24.06.2014წ.