სასამართლოს მეგობრის მოსაზრება: ავტორი- ელენე ჩხეიძე, ნინო დარახველიძე, თინათინ კიკვიძე, სანდრო რამიშვილი, ეთერი ღონღაძე, გიორგი ლომიძე, გიორგი თავართქილაძე, თამარ კულულაშვილი, ნუცა ბახტაძე
| დოკუმენტის ტიპი | amicus curiae |
| ნომერი | ac702 |
| თარიღი | 13 სექტემბერი 2016 |
თქვენ არ ეცნობით დოკუმენტის სრულ ვერსიას. სრული ვერსიის სანახავად, გთხოვთ, ვერტიკალური მენიუდან ჩამოტვირთოთ ტექსტური დოკუმენტი
საქმის დასახელება, რომელთან დაკავშირებითაც არის შეტანილი სასამართლოს მეგობრის მოსაზრება
|
„საქართველოს მოქალაქეები - კონსტანტინე ლაბარტყავა, მალხაზ ნოზაძე და ირაკლი გიგოლაშვილი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ", კონსტიტუციური სარჩელი №702 |
"სასამართლოს მეგობრის მოსაზრება
|
სასამართლოს მეგობრის პოზიცია მომზადებულია საკონსტიტუციო სამართლის კლინიკის მიერ. კვლევაზე მუშაობდნენ სტუდენტები: თინათინ კიკვიძე, ნუცა ბახტაძე, ელენე ჩხეიძე, ნინო დარახველიძე, ანი დოლიძე, გიორგი თავართქილაძე, თავისუფალი უნივერსიტეტი ხელმძღვანელი: გიორგი ბურჯანაძე სასამართლო მეგობრის მოსაზრება შესავალი სასჯელის ინდივიდუალიზაციის პრინციპი; სასჯელის მიზნები სისხლის სამართალში; სასჯელის ლეგიტიმური მიზნები და პროპორციულობა კონსტიტუციის მე-18 მუხლთან მიმართებით; სამართლიანი სასამართლოს უფლება; ამერიკის შეერთებული შტატების პრაქტიკა;
I შესავალისაქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს სარჩელით მიმართეს საქართველოს მოქალაქეებმა კონსტანტინე ლაბარტყავამ, მალხაზ ნოზაძემ და ირაკლი გიგოლაშვილმა. მოსარჩელეები ითხოვენ „ნარკოტიკული დანაშაულის წინააღმდეგ ბრძოლის შესახებ“ საქართველოს კანონის იმ ნორმების არაკონსტიტუციურად ცნობას, რომელიც ითვალისწინებს ნარკოტიკული საშუალების მომხმარებლისთვის 3 წლით, ხოლო ნარკოტიკული საქმიანობის ხელშემწყობის ან ამგვარი საშუალების გავრცელების ხელშემწყობი პირისთვის 5 წლის ვადით, დამატებითი სანქციის სახით, გარკვეული უფლებების ავტომატურად ჩამორთმევას. მოსარჩელეები ასევე სადავოდ ხდიან „საჯარო სამსახურის შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-17 მუხლის „ა“ ქვეპუნქტს, რომელიც ადგენს, რომ საჯარო სამსახურში არ მიიღება პირი, თუ იგი ნასამართლევია განზრახ ჩადენილი დანაშაულისათვის და მოხსნილი არა აქვს ნასამართლობა. სარჩელში აღნიშნულია, რომ სადავო ნორმები მოსარჩელეებს ართმევს მნიშვნელოვანი კონსტიტუციური და სამოქალაქო უფლებების გამოყენების შესაძლებლობას, მათ შორის სატრანსპორტო საშუალების მართვის; საექიმო ან/და ფარმაცევტული საქმიანობის, აგრეთვე აფთიაქის დაფუძნების, ხელმძღვანელობისა და წარმომადგენლობის; საადვოკატო საქმიანობის; პედაგოგიური და საგანმანათლებლო დაწესებულებაში საქმიანობის; სახელმწიფო და ადგილობრივი თვითმმართველობის სახაზინო (საბიუჯეტო) დაწესებულებებში – საჯარო ხელისუფლების ორგანოებში საქმიანობის; პასიური საარჩევნო ხმისა და იარაღის დამზადების, შეძენის, შენახვისა და ტარების უფლებებს. მოსარჩელებს მიაჩნიათ, რომ სადავოდ გახდილი ნორმები აწესებს აბსოლუტურად განსაზღვულ სანქციას, რითაც ირღვევა სასჯელის ინდივიდუალიზაციის პრინციპი, ისევე როგორც სამართლიანი სასამართლოს უფლება. ზემოთ აღნიშნულიდან გამომდინარე, კონსტიტუციური სარჩელის ავტორები მიიჩნევენ, რომ სადავო ნორმები ეწინააღმდეგება საქართველოს კონსტიტუციის მე-14 და მე-16 მუხლებს, მე-17 მუხლის პირველ და მე-2 პუნქტებს, 28-ე მუხლის პირველ და მე-2 პუნქტებს, აგრეთვე 29-ე მუხლის პირველ და 30-ე მუხლის პირველ პუნქტებს. მოსარჩელეთა აღნიშნული აგუმენტების გათვალისწინებით, წინამდებარე სასამართლოს მეგობრის მოსაზრებაში მოყვანილია: ა. მოსაზრება სასჯელის ინდივიდუალიზაციის პრინციპთან დაკავშირებით; ბ. მოსაზრება სისხლის სამართალში სასჯელის მიზნებთან დაავშირებით; გ. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოსა და ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს პრაქტიკის ანალიზი სამართლიანი სასამართლოს უფლებასთან დაკავშირებით; დ. ამერიკის შეერთებული შტატების პრაქტიკა; II სასჯელის ინდივიდუალიზაციის პრინციპისასჯელის მიზანი არის ის საბოლოო შედეგი, რომლის მიღწევისკენაც ისწრაფვის სახელმწიფო თავის მიერ დადგენილი იძულებით ღონისძიებათა გამოყენების მეშვეობით. სასჯელის მიზნები საქართველოს კანონმდებლობით არის დაკონკრეტებული. სისხლის სამართლის კოდექსის 39-ე მუხლის თანახმად, სასჯელის მიზანია სამართლიანობის აღდგენა, ახალი დანაშაულის თავიდან აცილება და დამნაშავის რესოციალიზაცია. ამჟამად ადრე არსებული „სამაგიეროს მიზღვის თეორია“ სისხლის სამართლის მეცნიერებაში სრულიად უარყოფილია და ძირითადად სასჯელის მიზნები იყოფა ორ ჯგუფად: უტილიტარულ და არაუტილიტარულ მიზნებად. სასჯელის მიზნის უტილიტარული გაგება გულისხმობს სასარგებლო ეფექტის მიღებას, კერძოდ, დამნაშავის ან სხვათა მხრიდან მომავალში დანაშაულებრივი ქმედების ჩადენის შეზღუდვასა და შემცირებას. ხოლო სასჯელის არაუტილიტარული მიზნები მოიცავენ მართლმსაჯულებისა და სამართლიანობის პრინციპის აღიარებას, რაც ამერიკელი მეცნიერის რ. ფრეისის აზრით, თვით სასჯელის მიზანია.[1] სამართლიანობის ცნება სასჯელის სხვა მიზნებისაგან განყენებულად არ არის. იგი თავისი არსით სასჯელის სხვა მიზნების განხორციელებასაც ემსახურება. თუმცა სამართლიანობის ცნება უფრო ფართოა და მასში ბევრად სხვა რამ არის ჩადებული. სასჯელის სამართლიანობაში უნდა ვიგულისხმოთ სასჯელის შეფარდების სამართლებრივი გადაწყვეტა, საზოგადოებისათვის მაქსიმალური სარგებლის მოტანა და შესაძლებლობის ფარგლებში სადამსჯელო ღონისძიებათა ეკონომიური გამოყენება. სასჯელის ინდივიდუალიზაციის პროცესში სამართლიანი სასჯელის უზრუნველსაყოფად გადამწყვეტი მნიშვნელობა ენიჭება სასჯელის სწორად შერჩევის პრინციპს, რაც სამართლიანობის პრინციპის ცხოვრებაში გატარების უმნიშვნელოვანესი გარანტიაა. საქართველოს სისხლის სამართლის კანონმდებლობით, სასჯელის ერთ-ერთ და უდავოდ უმთავრეს მიზნად აღიარებულია დამნაშავის რესოციალიზაცია.[2] პროფესორი გურამ ნაჭყებია სასჯელის მიზნად რესოციალიზაციის საკითხის განხილვისას, ხაზს უსვამს სასჯელის ინდივიდუალიზაციის პრინციპის ცხოვრებაში გატარების რეალურ მნიშვნელობას.[3] იგი თვლის, რომ დამნაშავის აღზრდის პრობლემის გადაწყვეტისას, უდიდესი მნიშვნელობა ენიჭება პასუხისმგებლობის ინდივიდუალიზაციის პრინციპს, ვინაიდან მის გარეშე ვერ განხორციელდება ბრალეულთა პიროვნულ თავისებურებათა გათვალისწინება. ამ მიზნის მიღწევის გარეშე კი სისხლის სამართლის სასჯელს აზრი ეკარგება და იგი სამაგიეროს მიზღვის სახესხვაობად გადაიქცევა. სასჯელის ინდივიდუალიზაციის პრინციპის მთავარი არსი მდგომარეობს იმაში, რომ თითოეული პრაქტიკულად განხორციელებული დანაშაული და მისი ჩამდენი პირები გამოირჩევიან ინდივიდუალობით, რაც კანონმდებელს აიძულებს სასჯელთა დიფერენცირებას მიმართოს. წარმოუდგენელია სამართლიანი სასჯელის დანიშვნა, თუ სისხლის სამართლის კანონი ყოველი კონკრეტული შემთხვევისათვის მოსამართლეს საშუალებას არ მისცემს თავისი შეხედულებისამებრ განსაზღვროს სასჯელი.[4] საკმაოდ საინტერესოა გ. ვიდალის შეხედულება დანაშაულისა და დამნაშავის პასუხისმგებლობის პროპორციულობის შესახებ, სადაც კარგად ჩანს, თუ რაოდენ დიდი მნიშვნელობა აქვს კანონმდებელთან ერთად მოსამართლის როლს სასჯელის ინდივიდუალიზაციის სფეროში. ეს აზრი გადმოცემულია მის ნაშრომში: „დანაშაულისა და სასჯელის პროპორციის დასადგენად კანონმდებელმა უნდა დაიწყოს დანაშაულთა კლასიფიკაციით და მათი ურთიერთსიმძიმის დადგენით და იხელმძღვანელოს სოციალური აუცილებლობის და სამართლიანობის საწყისებით. სასჯელისა და დამნაშავის პასუხისმგებლობის პროპორციის დადგენისას საქმეში კანონმდებელმა,რომელსაც არ შეუძლია წინასწარ იცოდეს დამნაშავის ხასიათი და პიროვნება, უნდა გადასცეს ეს კომპეტენცია მოსამართლეს, რომელსაც შეუძლია ყოველ ცალკეულ შემთვევაში, კონკრეტულად შეაფასოს სასჯელის დანიშვნის საფუძვლები. მაშასადამე, აუცილებელია, რომ კანონმდებელმა ნება დართოს მოსამართლეს შეცვალოს სასჯელი ცალკეული დანაშაულისათვის. ამ მიზნით არის დაწესებული სასჯელის მინიმუმი და მაქსიმუმი, რომლის ფარგლებშიც მოსამართლეს შეუძლია შეუფარდოს სასჯელი მოცემული კონკრეტული შემთხვევის თავისებურების შესაბამისად“.[5] ამერიკის შეერთებული შტატების ფედერალური სასამართლოს მოსამართლეები თითოეული სამართალდამრღვევისათვის სასჯელის დანიშვნისას ითვალისწინებენ შემდეგ გარემოებებს, რომლებიც, რა თქმა უნდა, ყოველი კონკრეტული დანაშაულისათვის განსხვავებული შეიძლება იყოს, და ამ გარემოებათა გათვალისწინებით გამოაქვთ გადაწყვეტილება სასჯელის შეფარდების შესახებ.[6] ეს გარემოებებია: 1. აქვს თუ არა პირს დანაშაული ჩადენილი პირველად ცხოვრებაში. 2. იყო თუ არა დამნაშავე დანაშაულის ამსრულებელი, თუ ის მხოლოდ ეხმარებოდა ამსრულებელს დანაშაულის ჩადენაში. 3. ხომ არ ჩაიდინა დამნაშავემ დანაშაული ძლიერი ფსიქოლოგიური სტრესის ზემოქმედების ქვეშ. 4. რა გარემოებებში ჩაიდინა დანაშაული დამნაშავემ (იყო თუ არა ის მსხვერპლის მიმართ განსაკუთრებით სასტიკი, ). 5. დამნაშავე ნანობს მის მიერ ჩადენილ დანაშაულს თუ არა. ეს ჩამონათვალი არ არის ამომწურავი და შეიძლება ყოველი კონკრეტული დანაშაულისათვის სასჯელის დანიშვნის კრიტერიუმები იყოს ბევრად ფართო. დასკვნის სახით შეიძლება ითქვას, რომ სასჯელის მიზნების მისაღწევად აუცილებელია სასჯელის ინდივიდუალიზაციის პრინციპის დაცვა სასჯელის შეფარდებისას. სასჯელის ზომის განსაზღვრისას განსაკუთრებული ყურადღება უნდა მიექცეს დამნაშავის პერსონალურ ბრალს, სამართლებრივი სიკეთის დაზიანების ხარისხს, პირის გამოსწორების შესაძლებლობას და ამავე დროს საზოგადოების სოციალური დაცვის აუცილებლობას. სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 259-ე მუხლის მე-4 ნაწილის მიხედვით, „განაჩენი სამართლიანია, თუ დანიშნული სასჯელი შეესაბამება მსჯავრდებულის პიროვნებას და მის მიერ ჩადენილი დანაშაულის სიმძიმეს“. სასჯელის ინდივიდუალიზაცია გულისხმობს მოსამართლის მიერ დანაშაულის ჩამდენი პირის მიმართ სისხლის სამართლის კანონის, საქმეზე არსებული ყველა გარემოების ზედმიწევნით შესწავლისა და თავისი შინაგანი რწმენით განმტკიცებული კონკრეტული სასჯელის ღონისძების განსაზღვრას. მოსამართლემ სასჯელის დანიშნისას უნდა გაითვალისწინოს პიროვნების სუბიექტური მახასიათებლები. სასამართლომ არ უნდა განიხილოს დამნაშავე, როგორც აბსტრაქტული დანაშაულის სუბიექტი, რომელიც ყველა ფორმალური პირობის გათალისწინებით პასუხს აგებს სისხლისსამართლებრივი წესით, არამედ როგორც ცოცხალი ადამიანი თავისი ინდივიდუალური ნიშნებით. III სასჯელის მიზნები სისხლის სამართალშისაკონსტიტუციო სასამართლო საქმეში „საქართველოს მოქალაქე ბექა წიქარიშვილი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“ აღნიშნავს რომ: „ამა თუ იმ დანაშაულისთვის გათვალისწინებული სასჯელი უნდა იყოს ქმედებით გამოწვევად საფრთხეებთან გონივრულ პროპორციაში, ხოლო, მეორე მხრივ, უნდა იყოს შესაძლებლობა, ყოველ კონკრეტულ შემთხვევაში სასჯელის დაკისრება მოხდეს დანაშაულის ინდივიდუალური გარემოებების გათვალისწინებით.“[7] საკონსტიტუციო სასამართლოს გადაწყვეტილებიდან შეიძლება დავასკვნათ რომ თუ სასჯელი არის აშკარად არაპროპორციული საქმე გვაქვს კონსტიტუციური უფლებებისა და თავისუფლებების აშკარა დარღვევასთან, რაც ყოვლად დაუშვებელია. ნებისმიერი სასჯელი უნდა იყოს მიზანზე ორიენტირებული და მიმართული რესოციალიზაციისკენ, მიუხედავად იმისა, რომ შეიძლება მაგალითად თავისუფლების აღკვეთით ვერ აღმოფხვრა ან შეამცირო დანაშაული ან ვერ გამოასწორო დამნაშავე, სასჯელს მაინც უნდა გააჩნდეს მიზანი და ის უნდა იყოს დანიშნული პროპორციულად. წინააღმდეგ შემთხვევაში „ნებისმიერი უსაფუძვლო, მიზანზე არაორიენტირებული ან არაპროპორციული სასჯელი თავად გადაიქცევა მიზნად, რაც დაუშვებელია და გაუმართლებელი დემოკრატიულ და სამართლებრივ სახელმწიფოში“.[8] ერთ-ერთი დამატებითი სასჯელი არის ქონების ჩამორთმევა, რომელიც ყველაზე ხშირად ყოფილა დავის საგანი საკონსტიტუციო სასამართლოში. 1997 წლის 21 ივლისის საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს გადაწყვეტილებაში ნაქვამია რომ: „კონსტიტუციის საწინააღმდეგო შეიძლება იყოს მისი შინაარსი, უფრო ზუსტად, კონფისკაციის გავრცელების ფარგლები ანუ რამდენად კონსტიტუციურია კონფისკაციის გავრცელება მსჯავრდებულის მთელ ქონებაზე და არა მხოლოდ დანაშაულის საგანსა და იარაღზე“.[9] ადამიანს, რომელიც ჩაიდენს დანაშაულს, დამატებითი სასჯელის სახით არა მარტო ჩამოართმევენ მის საკუთრებაში არსებულ ქონებას, არამედ იმ ქონებასაც რომელსაც ის ფლობს. ასეთ შემთხვევაში ზარალდება ის ადამიანი ვისი საკუთრებაც დამნაშვის მფლობელობის ქვეშ არის. „ქონების კონფისკაცია თავისი შედეგებით არ შეესაბამება სასჯელის ინდივიდუალობის ძირითად პრინციპს, რადგანაც იგი ჩვეულებრივ მიმართულია არა მხოლოდ დამნაშავის, არამედ მისი უდანაშაულო ოჯახის წინააღმდეგ.“ [10] საქმეში „საქართველოს მოქალაქე ბექა წიქარიშვილი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“ სასამართლო ადგენს რომ სასჯელის პროპორციულობაში მოსამართლის მიერ ინდივიდუალური გადაწყვეტილების მიღების შესაძლებლობა უმნიშვნელოვანესი საკითხია. საკონსტიტუციო სასამართლო აღნიშნავს, რომ - „კანონი უნდა იძლეოდეს შესაძლებლობას, მოსამართლემ სასჯელის დაკისრებისას გაითვალისწინოს კონკრეტული საქმის გარემოებები, ქმედებით გამოწვეული ზიანი, დამნაშავის ბრალეულობის ხარისხი და სხვა, რათა ფაქტობრივად გამოირიცხოს ყოველ ინდივიდუალურ შემთხვევაში ყველა რელევანტური ფაქტორის/გარემოების გაუთვალისწინებლად არაპროპორციული სასჯელის შეფარდება. მაშასადამე, ერთი მხრივ, ზოგადად, ამა თუ იმ დანაშულისთვის გათვალისწინებული სასჯელი უნდა იყოს ქმედებით გამოწვევად საფრთხეებთან გონივრულ პროპორციაში, ხოლო, მეორე მხრივ, უნდა იყოს შესაძლებლობა, ყოველ კონკრეტულ შემთხვევაში სასჯელის დაკისრება მოხდეს დანაშაულის ინდივიდუალური გარემობების გათვალისწინებით“.[11] საკონსტიტუციო სასამართლო ამ შემთხვევაში დიდ როლს ანიჭებს მოსამართლეს, რადგან ეს იძლევა იმის შესაძლებლობას, რომ სასჯელი ადეკვატურად იყოს დანიშნული. სასჯელის ინდივიდუალიზაციის საკითხი მეტად მნიშვნელოვანია, აქედან გამომდინარე როდესაც მოსამართლე გამოიკვლევს თითოეული დამნაშავის დანაშაულის პირობებს, კონკრეტულად შეძლებს შეუფარდოს მას სასჯელი და არა ზოგადად ისეთი სასჯელი რაც არის ზოგადი და ვრცელდება ყველაზე. 2016 წლის 15 აპრილს კანადის უზენაესმა სასამართლომ მიიღო გადაწყვეტილება ნარკოტიკული საშუალებების გასაღებისთვის სანქციის სახით განსაზღვრული აუცილებელი მინიმუმის გაუქმების შესახებ. სასამართლომ აღიარა, რომ აუცილებელი მინიმუმი დაწესებულია ნარკომოვაჭრეების მიერ განმეორებითი დანაშაულის ჩადენის შემთხვევებისთვის, თუმცა როდესაც პირი ფლობს მცირე რაოდენობით ნარკოტიკულ საშუალებას მეუღლის ან მეგობრისთვის გასაზიარებლად, მისთვის ერთწლიანი მინიმალური სასჯელის დაწესება იქნება უხეშად არაპროპორციული და არალეგიტიმური სასჯელის მიზნებიდან გამომდინარე. სასამართლოს განცხადებით ასეთ შემთხვევებში აუცილებელი მინიმუმის დაწესება ჩაითვლება სასტიკ და უჩვეულო სასჯელად, რაც ეწინააღმდეგება კანადის კონსტიტუციის მე-12 მუხლს. „ერთი მხრივ კანონმდებელმა უნდა შეძლოს სამართალშემფარდებელი აღჭურვოს საკმარისი შესაძლებლობებით, ყოველ კონკრეტულ შემთხვევაში, პირს შეუფარდოს თანაზომიერი სასჯელი ყველა ინდივიდუალური გარემოების გათვალისწინებით, ხოლო, მეორე მხრივ, თავად მოსამართლე უნდა იყოს მზად, ყველა რელევნატური საფუძვლისა და წინა პირობის სკრუპულოზური გამოკვლევის გზით, შეუფარდოს პირს ისეთი იძულების ღონისძიება, რომელიც ხელს შეუწყობს სასჯელის მიზნების რეალიზაციას.“[12]
IV სასჯელის ლეგიტიმური მიზნები და პროპორციულობა კონსტიტუციის მე-18 მუხლთან მიმართებითსაქართველოს ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსის 45-ე მუხლის მიხედვით სანქცია დაეკისრება მას ვინც ნარკოტიკული საშუალების გასაღების მიზნის გარეშე, მცირე ოდენობით უკანონოდ შეძინა ან ინახავს ანდა ნარკოტიკული საშუალებას ექიმის დანიშნულების გარეშე მოიხმარს. იმისათვის რომ ეს მუხლი პრაქტიკაში აღსრულდეს ამავე მუხლის შენიშვნის მეორე ნაწილი ადგენს: „პოლიციელი საქართველოს შინაგან საქმეთა მინისტრის მიერ საამისოდ უფლებამოსილ პირს გამოკვლევის მიზნით წარუდგენს იმ პირს, რომლის მიმართაც არსებობს საფუძვლიანი ეჭვი, რომ მან ნარკოტიკული საშუალება ექიმის დანიშნულების გარეშე მოიხმარა.“ [13] პოლიციის შესახებ საქართველოს კანონის მე-17 მუხლის მეორე ნაწილის „დ“ ქვეპუნქტის მიხედვით პოლიციელი უფლებამოსილია „თუ არსებობს საკმარისი საფუძველი ვარაუდისთვის, რომ პირმა ნარკოტიკული ნივთიერება მოიხმარა, ნარკოტიკების სავარაუდო მომხმარებელი გამოკვლევის მიზნით წარადგენს საამისოდ უფლებამოსილ პირთან.[14] ტერმინები „საფუძვლიანი ეჭვი“ და „საკმარისი საფუძველი ვარაუდისათვის“ ზუსტ განმარტებას ვერსად ვხვდებით, შესაბამისად აღნიშნული სტანდარტები რომლებიც პირის წარდგენას შეიძლება დაედოს საფუძვალად ბუნდოვანია. ჩვენი აზრით ზემოთ აღნიშნული ორი სადავო ნორმა სამართალდამცავ ორგანოს წარმომადგენელს საშუალებას აძლევს დროებით აღუკვეთოს თავისუფლება ნებისმიერ პირს, ნებისმიერი აბსტრაქტული საფრთხეზე მითითების შემთხვევაში. სადავო ნორმების მიხედვით „საფუძლიანი ეჭვი“ ან „საკმარისი საფუძველი ვარაუდისათვის“ პირის თავისუფლების შესაზღუდად საკმარისი აღმოჩნდეს მხოლოდ სამართალდამცავი ორგანოს წარმომადგენლის წმინდად სუბიექტური, სტერეოტიპული ხედვა. ნარკოტიკული საშუალების ან/და ფსიქოტროპული ნივთიერების მოხმარების ფაქტის დადგენის მიზნით პირის გამოსაკვლევად წარდგენის ინსტრუქციის დამტკიცების თაობაზე ბრძანების მე-4 მუხლის მე-3 ნაწილის მიხედვით „თუ პირი უარს აცხადებს საექსპერტო დაწესებულებაში ნებაყოფლობით გადაყვანაზე, მოსამსახურე უფლებამოსილია, გამოიყენოს ადმინისტრაციული დაკავების ღონისძიება და იძულებით წარადგინოს პირი გამოსაკვლევად.“ გამომდინარე აქედან თუ პირი უარს აცხადებს ექსპერტიზის ჩატარებაზე პოლიციელი უფლებამოსილია მოახდინოს პირის ადმინისტრაციული დაკავება გათვალსწინებული ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსის 244-246-ე მუხლით გათვალსიწინებული ადმინისტრაციული დაკავებას. აქვე საჭიროდ მიგვაჩნია სასამართლომ განმარტოს წარმოადგენს თუ არა სადავო ნორმით გათვალისწინებული თავისუფლების შეზღუდვა ( როდესაც პირი თავის ნების საფუძველზე მიყვება სამართალდამცავ ორგანოს წარმომადგენელს, წარდგენა) დაკავებას, ან თავისუფლების შეზღუდვის ისეთ ფორმას, რომელიც საქართველოს კონსტიტუციის მე-18 მუხლის მე-2 და მე-3 პუნქტებით არის გათვალისწინებული და უნდა იწვევდეს თუ არა ის მე-18 მუხლის მე-5 პუნქტით და 42-ე მუხლის მე-3 პუნქტით დადგენილი გარანტიების ამოქმედებას. ჩვენი აზრით უდავოა ის გარემოება, რომ წარდგენის უფლებამოსილება ადამიანის ფიზიკურ თავისუფლებაში ჩარევას წარმოადგენს. თუ დავდაპირველად პირი დათანხმდება მოკვლევის ორგანოში წარდგენაზე და გზაში უარს განაცხადებს საექსპერტო დაწესებულებაში გამოსაკვლევად გადაყვანაზე მოხდება მისი ადმინისტრაციული წესით დაკავება. იმ შემთხვევაში თუ პირი ნებაყოფლობით მიჰყვება პოლიციელს შესაბამის ორგანოში, გამოდის, რომ ეს კანონმდებლობის შესაბამისად, ეს არ ითვლება ადმინისტრაციულ დაკავებად. ამრიგად ასეთ ვითარებაში პირის მიმართ არ მოქმედებს ის სტანდარტები, რომლებიც დაცული უნდა იყოს ადმინისტრაციული დაკავების შემთხვევაში. მე-18 მუხლის მიზენებისათვის ადამიანის თავისუფლება გულისხმობს „მის ფიზიკურ თავისუფლებას, მის უფლებას თავისუფლად გადაადგილდეს ფიზიკურად, თავისი ნების შესაბამისად, იმყოფებოდეს ან არ იმყოფებოდეს რომელიმე ადგილზე. ადამიანის თავისუფლება არის მისი გადაადგილების თავისუფლება ვიწრო გაგებით.“ [15] შესაბამისად პირი რომელზეც პოლიციელი იეჭვებს რომ ნარკოტიკების მომხარებელია გარდაუვლად შეეზღუდება თავისუფლება, პირი ვერ განაცხადებს უარს ნარკოტესტირებაზე. გამომდიანრე აქედან გასაჩივრებული ნორმების საფუძველზე იზღუდება საქართველოს კონსტიტუციის მე-18 მუხლით დაცული სიკეთე. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს აზრით უდავოა, რომ ადამიანის „პირადი თავისუფლების, მისი ხელშეუხებლობის, საკუთარი ნების შესაბამისად მოქმედების თავისუფლება არ არის აბსოლუტური ხასიათის, შეუზღუდავი უფლება. თუმცა, ის აბსოლუტურად არის დაცული უკანონო, უსაფუძვლო და თვითნებური შეზღუდვისგან. პირადი თავისუფლების უფლების მნიშვნელობიდან გამომდინარე, მისი შეზღუდვა მხოლოდ სასამართლოს თანხმობის, მისი გადაწყვეტილების საფუძველზეა დასაშვები.“[16] როგორც ზევით ჩანს საკონსტიტუციო სასამართლოს იმდენად მნიშვნელოვნად მიაჩნია მე-18 მუხლით დაცული სიკეთე რომ მათი აზრით ყველა დაკავებას თან უნდა ახლდეს სასამართლო კონტროლი Post factum მაინც. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს პრაქტიკის მიხედვით[17] „თავისუფლების აღკვეთა თვითნებურია, თუკი მას წინ არ უძღვის დანაშაულის ჩადენა და დაკავების განმახორციელებელ უფლებამოსილ პირს არ წარმოეშობა გონივრული ეჭვი პირის მიერ დანაშაულის ჩადენასთან დაკავშირებით“ მოსარჩეელები თავიანთ სასარჩელო მოთხოვნაში მოჰყავთ ის სტატისტიკური ინფორმაცია რომელიც ადასტურებს იმას რომ ხშირს შემთხვევაში შესამოწმებლად გადაყვანილ პირთა დიდ ნაწილს არ დაუდგინდა ნარკოტიკული საშუალების მოხმარება. სამართალდამცავი ორგანოს წარმომადგენლები პირის წარდგენას საფუძვლად არ უდევს გონივრული ეჭვი, არამედ ისინი თვითნებურად სტერეოტიპული შეხედულებების საფუძელზე ახდენენ პირთა წარდგენას საექპსერტო დაწესებულებებში. მეტიც საქმეზე „საქართველოს სახალხო დამცველი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“ საკონსტიტუციო სასამართლომ აღნიშნა, რომ „ადამიანის თავისუფლება იმდენად წონადი ძირითადი უფლებაა, რომ მასში ჩარევა სახელმწიფო ხელისუფლების მხრიდან უნდა განიხილებოდეს, როგორც ultima ratio“ [18] ჩვენი აზრით აუცილებელია პარალელი გაევლოს თვითნებობასა და 2003 წლის 29 იანვრის გადაწყვეტილებას შორის. ამ გადაწყვეტილებაში საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლომ დაადგინა რომ საქართველოს კონსტიტუცია არ აღიარებს პირის დაკავების შესაძლებლობას „სხვა მონაცემების“ საფუძველზე. „სხვა მონაცემები“ შესაძლებელია დაედოს საფუძვლად ეჭვს და არა პირის თავისუფლების შეზღუდვას. სადავო ნორმების არსებობის შემთხვევაში, პირის დაკავება ემყარება სწორედ „სხვა მონაცემებს“ და არა საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსით ან ადმინისტრაციული სამართალდარღვევათა კოდექსით გათვალისწინებულ საფუძვლებს.[19] ვინაიდან და რადგანაც პირის დაკავება სასამართლო კონტროლის გარეშე ხდება კიდევ უფრო მაღლა იწევს პოლიციელების მხრიდან თვითნებობის ალბათობა.[20] „პირის თავისუფლებაში ჩარევა ვერ მოხდება იმგვარი ეჭვის საფუძველზე, რომელიც ემყარება მხოლოდ სუბიექტურ განწყობას. ამგვარი მიდგომა იქნებოდა მწვანე შუქი თვითნებობისათვის.“[21] გამოდის დღეს კანონდმებლობა მწვანე შუქს უნთებს თვითნებობას და ხდება მე-18 მუხლით დაცულ სიკეთეში ჩარევა. ჩენ შემდგომ მიზანს წარმოადგენს შევაფასოთ რამდენად ლეგიტიმური მიზნების მიღწევას ემსახურება გასაჩივრებული ნორმები და არის თუ არა შეზღუდვა მიზნის მიღწევის პროპორციული და აუცლებელი. რა არის ის ლეგიტიმური მიზანი რომლის მიღწევასაც სახელმწიფო მე-18 მუხლში ჩარევით ცდილობას? ამ კითხვაზე პასუხი „ნარკოტიკული საშუალებების, ფსიქოტროპული ნივთიერებების, პრეკურსორებისა და ნარკოლოგიური დახმარების შესახებ“ საქართველოს კანონის პირველი მუხლის პირველი ნაწილში უნდა ვეძებოთ რომლის მიხედვითაც „კანონის მიზანია ფიზიკურ პირთა ჯანმრთელობის დაცვა, სახელმწიფო და საზოგადოებრივი უსაფრთხოების უზრუნველყოფა და საქართველოს საერთაშორისო ხელშეკრულებებით გათვალისწინებულ მოთხოვნათა შესრულება. შესაბამისად საზეა ორი ურთიერსაპირისპირო ინტერესი ერთისმხივ ადამიანის თავისუფლება რომელიც კონსტიტუციის მე-18 მუხლით არის დაცული და მეორესმხირვ სახელმწიფოს ინტერესი იზრუნოს პირთა ჯანმრთელობის დაცვასა და სახელმწიფო საზოგადოებრივი უსაფრთხოების დაცვაზე. „თანამედროვე სახელმწიფოს სტაბილურობის ერთ-ერთ უმნიშვნელოვანეს პირობას წარმოადგენს კერძო და საჯარო ინტერესებს შორის პრიორიტეტების სწორად და სამართლიანად განსაზღვრა, ხელისუფლებისა და ადამიანის ურთიერთობის გონივრულად დაბალანსებული სისტემის შექმნა. ეს, პირველ რიგში, გამოხატულებას პოვებს ყოველი კონკრეტული უფლების შინაარსისა და ფარგლების ადეკვატურ საკანონმდებლო განსაზღვრაში.”[22] გასაჩივრებული ნორმების შემთხვევაში ეს ბალანსი დარღვეულია. სამართლებრივი სახელმწიფოს პრინციპის გამოყენების პრაქტიკული შედეგია თანაზომიერების პრინციპის, საფუძველზე ნორმის კონსტიტუციურობის შეფასების სტანდარტის შემოღება კონსტიტუციურ მართლმსაჯულებაში. 2006 წლის 15 დეკემბრის #1/3/393,397 გადაწყვეტილებაში საქმეზე საქართველოს მოქალაქეები: ონისე მებონია და ვახტანგ მასურაშვილი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ, საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლომ აღნიშნა: `თანაზომიერების პრინციპი სამართლებრივი სახელმწიფოს იდეიდან მომდინარეობს და მისი ძირითადი დატვირთვა არის ადამიანის უფლებების შეზღუდვისას სახელმწიფოსთვის ფარგლების განსაზღვრა. ის უზრუნველყოფს თავისუფლებისა და მისი შეზღუდვის ერთგვარ გაწონასწორებულ, თანაზომიერ დამოკიდებულებას და კრძალავს ადამიანის უფლებების იმაზე მეტად შეზღუდვას, რაც აუცილებელია დემოკრატიულ საზოგადოებაში. თანაზომიერების პრინციპი ადამიანის უფლებათა შეზღუდვის მართლზომიერების შეფასების კონსტიტუციური კრიტერიუმია. ზუსტად ამიტომ მას კონსტიტუციური კონტროლისთვის არსებითი მნიშვნელობა აქვს”. უფლების შემზღუდველი ნორმის კონსტიტუციურობის შეფასებისას გადამწყვეტი მნიშვნელობა აქვს უფლების შეზღუდვის ლეგიტიმური მიზნის არსებობას. `სადავო აქტების შეფასებისას, პირველ რიგში, უნდა გაირკვეს ის მიზანი, რომელიც ამოძრავებდა კანონმდებელს მათი მიღებისას... თანაზომიერების პრინციპის გამოყენებით შეიძლება შეფასდეს კანონმდებლის მხოლოდ ლეგიტიმური მიზნის მიღწევის საშუალებათა კონსტიტუციურობა[23] კონსტიტუციური უფლების შეზღუდვისთვის ლეგიტიმური და საფუძველი, პირველ რიგში, თავად ამ უფლების მარეგლამენტირებელ კონსტიტუციის ნორმაშია მოცემული საკონსტიტუციო სასამართლოს ძირითადი მიდგომაც ეფუძნება უფლების შეზღუდვის გამართლებას მხოლოდ იმ ლეგიტიმური მიზნებით, რომლებიც გათვალისწინებულია კონკრეტული უფლების მარეგლამენტირებელ კონსტიტუციის ნორმაში.[24] ვინადიდან მე-18 მუხლში, 21-ე მუხლში არ იკითხება შეზრუდვის საფუძვლები აუცილებელია ამ უფლებაში ჩარევის კონსტიტუციურობა შეფასდეს მის მარეგულირებელ სპეციალურ ნორმებთან მიმართებით. ჩვენს შემთხვევაში სადავო ნორმები როგორც ზემოთ აღვნიშნეთ უშვებენ თვითნებობის, სასამართლო კონტროლის გარეშე პირის დაკავებას. პირველ რიგში კიტხვის ნიშნის ქვეშ უნდა დადგეს სადავო ნორმებით დასახული ლეგიტიმური მიზნები: „ფიზიკურ პირთა ჯანმრთელობის დაცვა“ და „სახელმწიფო და საზოგადოებრივი უსაფრთხოების უზრუნველყოფა“. რამდენად ლეგიტიმურია ფიზიკურ პირთა ჯანმრთელობის დაცვა ისეთ შემთხვევაში როცა თავად ეს პირი უარს აცხადებს ჯანმთელობის დაცვაზე და საფრთეს არ უქმნის გარშემო მყოფთ. ლეგიტიმური მიზნების არსებობისა და მათი დაცვის რეალური საჭიროების შემთხვევაში, კონკრეტული უფლების შეზღუდვის კონსტიტუციით გათვალისწინებული შესაძლებლობა უნდა იქნეს გამოყენებული, ოღონდ, რა თქმა უნდა, ისევ კონსტიტუციით დადგენილი წესითა და ფარგლებში. ამ თვალსაზრისით, სწორი და ეფექტური გზის ძიებისას კანონმდებელმა, პირველ რიგში, უნდა დააკმაყოფილოს ის მოთხოვნა რომ მის მიერ შერჩეული რეგულაციით ლეგიტიმური მიზნის იღწევა შესაძლებელი იყოს, ანუ ის (რეგულაცია) რეალურად უნდა იყოს ორიენტირებული ლეგიტიმური მიზნის დაცვასა და უზრუნველყოფაზე.[25] ჩვენ შემთხვევაში მარიხუანას მომხარებელი, მითუმეტეს მაშინ როცა ის აღარ იმყოფება ნარკოტიკული თრობის ქვეშ არ წარმოადგენს საფრთხეს საზოგადოებისათვის. რამდენიმე კვირით ადრე მარიხუანის მოხმარებისათვის პირი შეიძლება მოხვდეს საქეპერტო დაწესებულებაში და დაედოს ადმინისტრაციული სახდელი. ანუ დაისაჯოს მაშინ როცა აღარ არსებობს საფრთხე. უფლების შემზღუდავი ღონისძიება მიზნის მიღწევის ვარგისი, მისაღები საშუალება უნდა იყოს. უნდა არსებობდეს უშუალო და რეალური კავშირი მიზანსა და მისი მიღწევის საშუალებას შორის.“ საშუალების აუცილებლობას ობიექტური გარემოებები იწვევს და მას სხვა ალტერნატივა არ გააჩნია. საშუალებისადმი ასეთი ინტერესთა დაბალანსება დემოკრატიულ საზოგადოებაში მიდგომა გამორიცხავს შეზღუდვის ხელოვნურობას. აუცილებლობით გამოწვეული შეზღუდვა აუცილებელი საშუალების გამოყენებით გამართლდება. მხოლოდ ასეთი შეზღუდვა შეიძლება პასუხობდეს პრაქტიკული გონიერების მოთხოვნებს და სუბიექტის მზაობას, უფლების შეზღუდვა მიიჩნიოს როგორც გარდაუვალი აუცილებლობა“.[26] ჩვენ შემთხვევაში დაკავება, მაშასადამე თავისუფლების შეზღუდვა ნამდვილად არ წარმოადგენს აუცილებელ და პროპორციულ საშუალებას. მაშინ როცა პირის შემოწმებაზე წარდგენა ხდება მას შემდეგ რაც ის უკვე გამოსულია ნარტკოტიკული თრობისგან და აღარ არასებობს საფრთხე, რომლის გამოწვევაც მას შეეძლო, გაუმართლებელია მის თავისუფლებაში ჩარევა სასამართლოს ნებართვის გარეშე. სასამართლოს გარეშე უფლებაში ჩარევას ადგილი უნდა ჰქონდეს მაშინ, როდესაც არსებობს მყისიერი საფრთხე რაიმე სიკეთის წინააღმდეგ, მოცემულ შემთხვევაში კი ამგვარი საფრთხე რ არსებობს. შესაბამისად დაკავება და წარდგენა არ ემსახურება კანონის მიერ დადგენილ მიზანს, „სახელმწიფოსა და საზოგადოების ინტერესების დაცვა“-ს. ამასთან აუცილებლობის არ არსებობის გამო, სასამართლოსთვის გზის ავლით პირის დაკავება ჩარევის პროპორციულობაზეც ახდენს არყოფით გავლენას. დღეს ბაზარზე ხელმისაწვდომია ტესტერები რომლებიც ნერწყვის გამოყენებით ადგენენ მოიხმარა თუ არა პირმა ნარკოტიკული საშუალება. ერთ ერთ პირველ უპირატესობას წარმოადგენს მომხარებლის დაუყონებლივ იდენტიფიცრების შესაძლებლობა, მაშინ როცა ის რეალურად საფრთხეს წარმოადგენს. (მაგალითად არაფხიზელ მდგომარეობაშ მართავს ავტომობილს) ნერწყვის ტესტერებს შეუძლიათ პირის როგორც ნარკოტიკული საშუალების მოხმარებლის იდენტიფიცირება რამდენიმე წამში ნარკოტიკების მიღებიდან რამდენიმე წუთში. მაშინ როცა შარდის ანალიზის შემთხვევაში პირს მოხმარება უდგინდება მხოლოდ 4 საათის შემდეგ.[27] ხშირს შემთხვევაში 4 საათის შემდეგ პირი აღარ იმყოფება ნარკოტიკული თრობის ქვეშ. ნერწყვის ტესტერების გამოყენება ფართოდ რამდენიმე წელია ფართოდ გამოიყენება სხვადასხვა ქვეყნებში. ავსტრალიის ერთ ერთ რეგიონის, ვიქტორიის პოლიციის დეპარტამენტის თანამშრომელბი უფლებამოსილები არიან გააჩერონ ნებისმიერი ავტომობილი ნებისმიერ დროს, შეამოწმონს მძღოლების ნერყწვში აკრძალაული ნაროკოტიკული საშუალებების კვალი (მათ შორის THC-ს შემცველ ნივთიერებებზე. ავსტრალიის კანონმდებლობის მიხედვით შემოწმების პროცედურა შემდეგში მდგომარეობს: პოლიციის თანამშრომელი ავტოსატრანსპორტო საშუალების მძღოლს აწვდის ტესტერს. მძღოლი რამდენიმე წამით ადებს ტესტერს ენას. მოიხმარა თუ არა პირმა ნარკოტიკული საშუალება დგინდება დაახლოებით 5 წუთში, ადგილზე. მძღოლები რომელბსაც დაუდგინდებათ ნარკოტიკული საშუალების მოხმარება ვალდებულნი არიან გაიარონ კიდევ ერთი შემოწმება. თუ კიდევ ერთხელ დაუდასტურდება პირს ნარკოტიკული საშუალების მოხმარება შედეგები გადაიგზავნება ლაბორტორიაში. სწორედ ლაბორატორიის დასკვნის საფუძველზე ეკისრება პირს პასუხისმგებლობა.[28] ბოლო ათწლეულის განმავლობაში საგრძნობი განვითარება განიცადა. ნერწყვის გამოყენებით ნარკოტიკული საშუალების აღმოჩენის საშუალებები გახდა სისხლისა და შარდის ანალიზის კარგი ალტერნატივა და საკმაოდ მნშვნელოვანი ადგილი დაიმკვიდრა კლინიკურ და სასამართლო ტოქსიკოლოგიაში.[29] რა თქმა უნდა ჯერ კვლევებით არ არის დადასტურებული რომ ნერწყვის ტესტერებს შეუძლიათ სრულად ჩაანაცვლონ შარდის, სისხლის ან თმის ექპერტიზები თუმცა პრაქტიკაში უკვე აქტიურად გამოიყენება როგორც პრეექპერტიზის საშუალება. ბევრ ქვეყნაში კომპანიები და დაწესებულებები ნერწყვის ტესტერებს იყენებენ თავიანთი თანამშრომლების შესამოწმებლად, ავტოსატრანსპორტო საშულაების მძროლების გადასამოწმებლად... ყველა ერთხმად აღიარებს და ხაზს უსვამს იმ უპირატესობას რომელიც ნერწყვის ტესტერების გამოყენბას თან სდევს: ეს არის ადამიანის უფლებებში ნაკლები ინტერვენცია, რაც ასე პრობლემურია საქართველოში. ნერწყვის ტესტერები არის იაფი და მარტივი მოსახმარებლად. ამავდროულად უსაფრთხო, ნაკლებად ინტენსიურად იჭრება ადამიანის უფლებებში სწრაფი და ზუსტთან მიახლოვებული. მაგალითად პოლიცილებს რომ ასეთი ტესტერები ჰქონდეთ ნარკოტიკული საშვალების მოხმარებიდან 2-3 დღის განმავლობაში შესაძლებელი იქნებოდა იმის აღმოჩენა მოიხმარა თუ არა პირმა ნარკოტიკული საშვალება. აქვე გვინდა აღვნიშნოთ ჩვენი ერთგვაროვანი პოზიცია რომ მარიხუანის მოხმარებისათვის საერთოდ არ უნდა იყოს დაწესებული არანაირი სანქცია. განვითარებული სამყარო სწორედ ამ გზით მიდის. თუმცა მარიხუანის სრულ დეკრიმინალიზაციამდე ნერწყვის ტესტერების შეძენის შემთხვევაში სახელმწიფო დაზოგავდა როგორც ფინანსურ რესურს, ნაკლებად ჩაერეოდა კონსტიტუციის მე-18 მუხლით დაცულ სიკეთეში. როგორც ზემოთ მოყვანილ მსჯელობაშია ნათქვამი სახელმწიფოს მიერ გასაჩვრებული ნორმების საფუძველზე ფიზიკურ პირთა ჯანმრთელობის დაცვა, სახელმწიფო და საზოგადოებრივი უსაფრთხოების უზრუნველყოფა არ წარმოადგენს აუცილებელ და პროპორციულ საშუალებას მიზნის მისაღწევად. V სამართლიანი სასამართლოს უფლებასამართლიანი სასამართლოს უფლება წარმოადგენს უმნიშვნელოვანეს მექანიზმს, რომელიც აწესრიგებს ინდივიდსა და სახელმწიფოს, ასევე კერძო პირებს შორის არსებულ სადავო ურთიერთობებს, უზრუნველყოფს კონსტიტუციური უფლებების ეფექტურ რეალიზაციას და უფლებებში გაუმართლებელი ჩარევისაგან დაცვას“.[30] ის ინტრუმენტული უფლებაა, რომელიც, ერთი მხრივ, წარმოადგენს სხვა უფლებებისა და ინტერესების დაცვის საშუალებას, ხოლო, მეორე მხრივ, ხელისუფლების შტოებს შორის შეკავებისა და გაწონასწორების არქიტექტურის უმნიშვნელოვანეს ნაწილს.[31] ხელისუფლების დანაწილების პრინციპში უმნიშვნელოვანეს როლს ასრულებს სასამართლო ხელისუფლება. საქართველოს კონსტიტუციის 82-ე მუხლი სასამართლოს აღიარებს როგორც დამოუკიდებელ და ხელისუფლების სხვა შტოებისგან განცალკევებულ სტრუქტურას. საქართველოს კონსტიტუციის მე-5 და 82-ე მუხლები ადგენენ რომ სასამართლო ხელისუფლება დამოუკიდებელია და მას ახორციელებენ მხოლოდ სასამართლოები ხელისუფლების დანაწილების პრინციპზე დაყრდნობით. კონსტიტუციის 42-ე მუხლის პირველი ნაწილის მიხედვით ყოველ ადამიანს უფლება აქვს თავის უფლებათა და თავისუფლებათა დასაცავად მიმართოს სასამართლოს. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ დამკვიდრებული პრაქტიკის მიხედვით, ეს ნორმა გულისხმობს არა მხოლოდ სასამართლოსათვის მიმართვის შესაძლებლობის არსებობას, არამედ საქმის მიუკერძოებლად და ობიექტურად გადაწყვეტის გარანტიას. საკონსტიტუციო სასამართლოს სამართლიანი სასამართლოს უფლება განმარტებული აქვს კონსტიტუციურ-სამართლებრივ ჭრილშიც და ზოგადად, სასამართლო ხელისუფლების შტოსთან მიმართებითაც: „კანონის უზენაესობის პრინციპის ფარგლებში საჯარო ხელისუფლების კანონის საფუძველზე და მის შესაბამისად განხორციელების უზრუნველყოფა არარეალური იქნებოდა მიუკერძოებელი და დამოუკიდებელი სასამართლოს ხელმისაწვდომობის გარეშე. აზრს კარგავს სამართლებრივი წესებით ხელისუფლების შეზღუდვა, თუ არ არსებობს ამ წესების შემქმნელი და აღმასრულებელი ხელისუფლებისგან დამოუკიდებელი და მიუკერძოებელი მესამე ინსტანცია, რომელიც ქმედებების ამ წესებთან შესაბამისობას დაადგენდა.[32] სასამართლოს მიუკრძოებლობის ერთ-ერთი განმსაზღვრელი სწორედ ხელისუფლების შტოების შეკავებისა და გაწონასწორების მექანიზმის ეფექტიანი ფუნქციონირებაა. საკონსტიტუციო სასამართლო სამართლიანი სასამართლოს უფლებას განიხილავს როგორც სამართლის უზენაესობის კატეგორიიდან და ხელისუფლების დანაწილების პრინციპიდან მომდინარე გარანტიას, რომელიც მნიშვნელოვანია სასამართლო ხელისუფლების ჯეროვნად განსახორციელებლად.[33] საკონსტიტუციო სასამართლო აღნიშნავს, რომ ხელისუფლების სამი შტოს კომპეტენცია ისე უნდა იყოს რეგლამენტირებული კონსტიტუციით, რომ ხელისუფლების არც ერთ შტოს არ შეეძლოს ხელისუფლების მეორე შტოს ფუნქციების მითვისება. [34] ხელისუფლების დანაწილების პრინციპს სამართლიანი სასამართლოს უფლებას მიაკუთვნებს ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოც. თავის გადაწყვეტილებაში ერიკ ნინ ჰანსენი დანიის წინააღმდეგ (Ninn-Hansen v. Denmark) სასამართლო განმარტავს, რომ ადამიანის უფლებათა ევროპული კონვენციის მე-6 მუხლი მოითხოვს დამოუკიდებლობას არა მხოლოდ აღმასრულებელი ხელისუფლებისა და მხარეებისგან, არამედ ასევე კანონმდებლისაგან.[35] ხელისუფლების დანაწილების პრინციპი განსაკუთრებით გასათვალისწინებელია სასამართლოს მიერ სისხლისსამართლებრივი სასჯელის შეფარდების პროცესში. აღნიშნული პრიცნციპი გულისმობს, რომ კანონმდებელი აკონტროლებს სასჯელის შემფარდებელ ორგანოს და სასამართლოს უფლება აქვს სასჯელი დაადგინოს მხოლოდ კანონით განსაზღვრულ ფარგლებში. ხელისუფლების დანაწილების დოქტრინის მიხედვით მოსამართლის შესაძლებლობა გამოიყენოს დისკრეციული უფლებამოსილება არის სასამართლოს დამოუკიდებლობის ერთ-ერთი ასპექტი. სწორედ დისკრეციული უფლებამოსილება აძლევს საშუალებას მოსამართლეს ყოველ ინდივიდუალურ შემთხვევაში დაადგინოს სასჯელის შესაბამისი ზომა. საკანონმდებლო ხელისუფლების ფუნქციაა დაადგინოს სავარაუდო სასჯელის ფარგლები, რათა მოასამართლეს განესაზღვროს დისკრეციული უფლებამოსილების გამოყენების სივრცე. კანონმდებლის მიერ აბსოლუტურად განსაზღვრული სასჯელის დაწესება შინაარსს დაუკარგავს სასამართლოს დისკრეციულ უფლებამოსილებას და მოსამართლეს მხოლოდ ფორმალურ სასჯელშემფარდებლად აქცევს. პრეცედენტული სამართლის სისტემა სასჯელის ფარგლების განსაზღვრისას კიდევ უფრო მაღალ სტანდარტებს აწესებს. საერთო სამართლის ქვეყნების მიდგომით ეგრეთ წოდებული აუცილებელი მინიმუმის დაწესებაც კი სასამართლოს დამოუკიდებლობაში ჩარევად აღიქმება. ავსტრალიის უზენაესი სასამართლო 2013 წლის 11 ოქტომბრის გადაწყვეტილებაში Magaming v The Queen აცხადებს, რომ “აუცილებელი მინიმუმის დაწესებას დისკრეცია მოსამართლიდან პროკურორის ხელში გადააქვს. პროკურორი ბრალდებას წარადგენს სასამართლოში და ბრალის დამტკიცების შემთხვევაში ბრალდებულს შეეფარდება უკვე განსაზღვრული სასჯელი. იმის გათვალისწინებით, რომ პროკურორი აღმასრულებელი ხელისუფლების ნაწილია, სასამართლო ხელისუფლებას ფაქტობრივად არანაირი როლი აღარ რჩება სასჯელის შეფარდების პროცესში, რითაც შეკავებისა და გაწონასწორების დემოკრატიული მექანიზმი უგულებელყოფილია, რაც თავის მხრივ ასუსტებს ხელისუფლების დანაწილების პრინციპს. პარლამენტს არ შეუძლია რომელიმე სხვა აღმასრულებელ ორგანოს გადასცეს სასჯელის ზომის განსაზღვის დისკრეცია.”[36] გაერთიანებული ერების ორგანიზაციის დანაშაულის საწინააღმდეგო და სამართალდამრღვევთა მიმართ მოპყრობის შესახებ მეშვიდე კონგრესმა 1986 წლის 26 აგვისტოს - 6 სექტემბერს შეიმუშავა სასამართლოს დამოუკიდებლობის შესახებ ძირითადი პრინციპები, რომლის მეორე მუხლში წერია, რომ სასამართლომ მის წინაშე წარდგენილი საქმეები უნდა გადაწყვიტოს მიუკერძოებლად, ფაქტებზე დაყრდნობით და კანონის შესაბამისად, ნებისმიერი მხრიდან და ნებისმიერი მიზნით ყოველგვარი შეზღუდვის, შეუსაბამო ზეგავლენის, იძულების, ძალდატანების, დაშინების ან პირდაპირი თუ არაპირდაპირი ჩარევის გარეშე.[37] საქართველოს კონსტიტუციის 42-ე მუხლით გათვალისწინებული სასამართლოსთვის მიმართვის უფლება მოიცავს სასამართლოს მიერ საქმის დამოუკიდებლად და მიუკერძოებლად გადაწყვეტის უფლებას. სასამართლოს დამოუკიდებლობა მიიღწევა მოსამართლისათვის მის კომპეტენციაში მყოფი საკითხის გადასაწყვეტად ექსკლუზიური უფლებამოსილების მინიჭებით. მოსამართლის დისკრეციულ უფლებამოსილებაში ჩაურევლობა ხელისუფლების დანაწილების პრინციპის ერთ-ერთი ფუნდამენტური მოთხოვნაა. VI ამერიკის შეერთებული შტატების უზენაესი სასამართლოს პრაქტიკაამერიკის შეერთებულ შტატებში ისევე როგორც მსოფლიოს სხვა მრავალ ქვეყანაში ყოფილ პატიმრებს აქვთ გარკვეული შეზღუდვები სასჯელაღსრულების დაწესებულების დატოვების შემდგომ. ამერიკის შეერთებული შტატების იურისტთა ასოციაციამ მოიძია 45000 ნორმა, რომელიც ზეგავლენას ახდენს პატიმართა ცხოვრების შემდგომ ეტაპზე ანუ მათ ცხოვრებაზე სასჯელაღსრულების დაწესებულების დატოვების შემდგომ. ზემოაღნიშნული ნორმები ითვალისწინებენ გარკვეულ აკრძალვებს იმ პირების მიმართ, რომლებმაც ცოტა ხნის წინ დატოვეს სასჯელაღსრულების დაწესებულება. მაგალითად, ციხიდან გათავისუფლებულ პირს არ აქვს უფლება იყოს ნაფიცი მსაჯული, აგრეთვე ყოფილ პატიმრებს ამერიკის შტატთა უმრავლესობაში ეზღუდებათ არჩევნებზე ხმის მიცემის უფლება. ზოგიერთ შტატში არსებობს ისეთი ნორმებიც კი, რომლებიც უწესებს ყოფილ პატიმრებს განსაზღვრულ საცხოვრებელ ადგილს, ან იმას თუ როგორი სამუშაოს არჩევა შეუძლიათ მათ. ეს კი რა თქმა უნდა, უმცირებს სამსახურის პოვნის შანსს ყოფილ პატიმარს. [38] ცხადია, ზემოხსენებული აკრძალვები ვრცელდება იმ პატიმრებზეც, რომლებიც ციხეში მოხვდნენ ნარკოტიკული დანაშაულისთვის. ამერიკის შეერთებული შტატების სტატისტიკური მონაცემებით ნარკოტიკული დანაშაულებისთვის ერთხელ მსჯავრდებულთა უმრავლესობა კვლავ უბრუნდება ციხეს. ექსპერტთა მოსაზრებით ამ გარემოების ერთ-ერთი გამომწვევი მიზეზი სწორედ ზემოხსენებული ამკრძალავი ნორმებია, ვინაიდან, ციხიდან გამოსულ პირს არ ეძლევა საშუალება იცხოვროს ისე, როგორც ჩვეულებრივმა მოქალაქემ, აღიჭურვოს იგივე უფლება-მოვალეობებით, როგორც ყველა, ასეთი აკრძალვები არ აძლევს ადამიანს გასაქანს, რომ ცხოვრება თავიდან დაიწყოს, იმუშაოს, გახდეს საზოგადოების სრულფასოვანი წევრი, არამედ, პირიქით - უბიძგებს პირს კვლავ დაუბრუნდეს ძველ ცხოვრებას, ჩაიდინოს იგივე დანაშაული, რაც საბოლოოდ იგივე შედეგს გამოიწვევს. [39] ზემოთქმულის ყველაზე ნათელი მაგალითი არის გარკვეული შეზღუდვები ყოფილი პატიმრის სამუშაო ადგილთან დაკავშირებით. ამერიკის შეერთებული შტატების იურისტთა ასოციაციის ერთ-ერთი გამოკვლევის თანახმად, ის პატიმრები, რომლებიც ციხიდან გათავისუფლების შემდგომ არიან უმუშევრები სამჯერ უფრო ხშირად უბრუნდებიან ციხეს იმავე დანაშაულისთვის. ცხადია, რომ არა ამდენი ამკრძალავი ნორმა ყოფილი პატიმრის სამუშაო ადგილთან დაკავშირებით, უფრო მეტი პირი მოახერხებდა სამსახურის მოძიებას, ეს კი შეამცირებდა პირის დანაშაულებრივ ცხოვრებასთან დაბრუნების მაჩვენებელს. ამერიკაში ნარკოტიკული დანაშაულისთვის მსჯავრებული პირების ციხის შემდგომი ცხოვრება ძალიან რთულია, ვინაიდან ყოფილ პატიმრებს უწევთ უამრავი შეზღუდვის გათვალისწინება, რაც უფრო რთულს ხდის მათი რეაბილიტაციის პერიოდს. ისეთი ნორმები როგორიცაა: “Housing Opportunity Extension Act of 1996”[40]და “Quality Housing and Work Responsibility Act of 1998”[41] კრძალავს ყოფილი პატიმრების ცხოვრებას საერთო საცხოვრებლებში. ამ ნორმის მიზანი არის საზოგადოების დაცვა, მაგრამ პრაქტიკაში გამოვლინდა, რომ ამ ნორმას არ მივყავართ კარგ შედეგებამდე. როგორც უკვე ზემოთ აღინიშნა, ხშირ შემთხვევაში ამგვარი შეზღუდვებით შებოჭილი ყოფილი პატიმრები კვლად დანაშაულებრივ ცხოვრებას უბრუნდებიან. აგრეთვე აღსანიშნავია, რომ “The Higher Education Act of 1998” [42], აღნიშნული აქტი ზღუდავს სტუდენტებს, რომლებიც ნასამართლევნი არიან ნარკოტიკული დანაშაულისთვის. კერძოდ, სტუდენტებს არ აქვთ გრანტის მიღების ან სესხის აღების უფლება. აღნიშნულმა შეზღუდვამ გავლენა იქონია ამერიკის 200 000 სტუდენტზე, სტუდენტთა უმრავლესომამ ამ შეზღუდვის შემდგომ აღარ გააგრძელა სწავლა, რაც ცხადია, უარყოფითად აისახა არა მხოლოდ ერთ კონკრეტულ პირზე, არამედ მთელ საზოგადოებაზე. აღსანიშნავია აგრეთვე შეზღუდვა,რომელიც პირის არჩევნებზე ხმის მიცემის უფლებას უკავშირდება. კერძოდ, ამერიკის 11 შტატში სასჯელაღსრულების დაწესებულების დატოვების შემდგომ პირს არ აქვს არჩევნებზე ხმის მიცემის უფლება. აღნიშნულმა შეზღუდვამ ამერიკის შეერთებული შტატების წინა საპრეზიდენტო არჩევნებზე 6 მილიონი ადამიანი დატოვა ხმის მიცემის უფლების გარეშე. ზემოხსენებულ თემაზე საუბრისას აღსანიშნავია ამერიკის პოლიტიკური პირებისა და უბრალო მოქალაქეების დამოკიდებულება ყოფილი პატიმრების მიმართ ამგვარი შეზღუდვების გატარებისადმი, ანუ თვლიან თუ არა ისინი, რომ ამ ნორმებმა გაამართლა და ისინი მართლაც, იცავენ საზოგადოებას და არც თუ ისე ზღუდავენ ყოფილი პატიმრების უფლებებს. პირველ რიგში აღვნიშნავ, რომ 2014 წლის თებერვალში ამერიკის შეერთებული შტატების იუსტიციის მინისტრმა და მთავარმა პროკურორმა - ერიკ ჰოლდერმა[43] განაცხადა, რომ ყოფილი პატიმრებისთვის გარკვეული სამოქალაქო უფლებების ჩამორთმევა არის სრულიად გაუმართლებელი და უსარგებლო, აგრეთვე ამგვარი შეზღუდვები წინააღმდეგობაში მოდის ამერიკის შეერთებული შტატების დემოკრატიულ პრინციპებთან. აგრეთვე აღსანიშნავია, ამერიკის შეერთებული შტატების იურისტთა ასოციაციის ერთ-ერთი წევრის მატის ჰეკ უმცროსის განცხადება, რომლის მიხედვითაც: პრაქტიკა გვიმტკიცებს, რომ იმ ყოფილ პატიმრართა უმრავლესობა, რომლებმაც პატიმრობის შემდგომი შეზღუდვების გამო ვერ იპოვეს სამუშაო ან საცხოვრებელი ადგილი, ვერ მიიღეს უმაღლესი განათლება, კვლავ ჩადიან დანაშაულს. არსებობს მრავალი უარყოფითი მოსაზრება წინასწარ განსაზღვრული სასჯელების შესახებ. ერთ-ერთი უმთავრესი პრობლემა, რომელიც წამოიჭრება ამ საკითხთან დაკავშირებით, გახლავთ სასჯელის ინდივიდუალიზაციის პროცესის არ არსებობა, რადგან სასჯელის დანიშვნა ხდება ავტომატურად და ყველა დამნაშავე განხილულია ერთიდაიგივე სიტუაციაში. დამატებით ლიტერატურაში გამოყოფენ წინასწარ განსაზღვრული სასჯელების შესახებ სხვადასხვა პრობლემებს:[44] „1. წინასწარ განსაზღვრული სასჯელი არის კომპლექსური; 2. ყოველ წელიწადს წინასწარ განსაზღვრული სასჯელი განიცდიან მოდიფიცირებას, რაც მატებს მას ფარულობას; 3. წინასწარ განსაზღვრული სასჯელის დანიშვნის მიზანი გახლდათ თავდაპირველად საშიში დამნაშავეების სასჯელაღსრულების დაწესებულებაში „გამოკეტვა“, თუმცა რეალურად მთავარი არსი დაიკარგა და ერთნაირად გავრცელდა ყველა დონის დამნაშავეზე; 4.არ ხდება ინდივიდუალური მიდგომა თითოეული დამნაშავის მიმართ. 5. სახელმწიფო საკუთარი ბიუჯეტიდან ხარჯავს დიდ თანხას პატიმრებზე, როდესაც შეუძლია მათი გათავისუფლება დამატებითი სასჯელის დანიშვნის მოხსნით.“ 1980-იან წლებში ამერიკის შეერთებულ შტატებში იმატა ნარკოტიკების მომხმარებელთა და საშიში დამნაშავეების რიცხვმა. აშშ-ს რამდენიმე შტატმა იპოვა გამოსავალი წინასწარ განსაზღვრული სასჯელის დანიშნვასთან დაკავშირებით და შემოიღო ცნება - დამატებითი სასჯელის ინსტიტუტი.“კალიფორნიის შტატი ერთ-ერთია იმ შტატებს შორის, რომელმაც აამოქმედა წინასწარ განსაზღვრული სასჯელის ინსტიტუტი 1977 წელს.“[45] აშშ-ს უზენაეს სასამართლოს განმარტებული აქვს წინასწარ განსაზღვრული სასჯელის სახეები. „ჰ.კუნინგემი კალიფორნიის შტატის წინააღმდეგ“[46] საქმეში ნათლად არის წარმოჩენილი წინასწარ განსაზღვრული სასჯელის დანიშვნის წესში არსებული პრობლემები. როდესაც სასჯელის დანიშვნის საკითხი დგებოდა, მოსამართლეს იმ დროისთვის მოქმედი კანონმდებლობის მიხედვით, უნდა გაეკეთებინა არჩევანი სამი სახის დამატებით სასჯელს შორის, ესენია: „მინიმალური სასჯელი (6 წლით თ/ა), საშუალო სასჯელი (12 წლით თ/ა) და მაქსიმალური სასჯელი ( 16 წლით თ/ა). ამ საქმეში ბრალდებულს მიესაჯა 16 წლით თავისუფლების აღკვეთა.[47] კუნინგემმა გაასაჩივრა განაჩენი და საქმე განსახილველად გადაეცა ამერიკის შეერთებული შტატების უზენაეს სასამრთლოს. უზენაესმა სასამართლომ დაადგინა, რომ კუნინგემის წინააღმდეგ გამოტანილი წინასწარ განსაზღვრული სასჯელის დანიშვნის წესი არ იყო კონსტიტუციური. აღნიშნულის მთავარი მიზეზი იყო ის ფაქტი, რომ მსჯავრდებულის სასჯელის შეფარდების პროცესში არ მონაწილეობდნენ ნაფიცი მსაჯულები და გადაწყვეტილებას იღებდა მხოლოდ და მხოლოდ მოსამართლე. ანუ ნებისმიერი გარემოება, რომელიც უფრო მძიმე სასჯელის შეფარდების წინაპირობაა უნდა იყოს სასამართლოზე გამოკვლეული და ნაფიც მსაჯულთა მიერ გონივრულ ეჭვს მიღმა დადგენილი. რადგანც ამ საქმეში ყველა ფაქტი იყო მოსამართლის მიერ წარმოდგენილი და მოძიებული, უზენაესმა სასამართლომ მიიჩნია, რომ ნაფიც მსაჯულთა უფლებამოსილებები იყო დაკნინებული და მოსამართლემ გადაამეტა საკუთარ კომპეტენციას.
იმედს გამოვთქვამთ, რომ გადაწყვეტილების მიღების პროცესში საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს გამოადგება სასამართლოს მეგობრის ზემოაღნიშნული მოსაზრება და სტუდენტების მიერ ჩატარებული კვლევა. [1] მზია ლეკვეიშვილი, „სასჯელის მიზნები და სასჯელის შეფარდების სისხლისსამართლებრივი და კრიმინოლოგიური ასპექტები“, მართლმსაჯულება და კანონი, #4,2014, 18,20. [2] სისხლის სამართლის კოდექსის 39-ე მუხლი. [3] გურამ ნაჭყებია, „სისხლის სამართლის ზოგადი ნაწილი“, (თბილისი, 2011), 100. [4] ირაკლი დვალიძე, „სასჯელი და დანაშაულის სხვა სისხლისსამართლებრივი შედეგები“(მერიდიანი, 2013), 72. [5] G.Vidal, Cours de droit criminal et de science peniterntiare, (1921), 172. [6] http://criminal.findlaw.com/criminal-procedure/factors-considered-in-determining-sentences.html [7]საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2015 წლის 24 ოქტომბრის #1/4/592 გადაწყვეტილება საქმეზე: „საქართველოს მოქალაქე ბექა წიქარიშვილი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, პ 38. [8]საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2015 წლის 24 ოქტომბრის #1/4/592 გადაწყვეტილება საქმეზე: „საქართველოს მოქალაქე ბექა წიქარიშვილი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, პ 39. [9] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 1997 წლის 21 ივლისის #1/51 გადაწყვეტილება. [10] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 1997 წლის 21 ივლისის #1/51 გადაწყვეტილება. [11] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2015 წლის 24 ოქტომბრის #1/4/592 გადაწყვეტილება საქმეზე: „საქართველოს მოქალაქე ბექა წიქარიშვილი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, პ 38. [12] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2015 წლის 24 ოქტომბრის #1/4/592 გადაწყვეტილება საქმეზე: „საქართველოს მოქალაქე ბექა წიქარიშვილი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, პ 45. [13] საქართველოს ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსი, მუხლი 45 [14] “ საკმარისი საფუძველი ვარაუდისათვის“ სტანდარტს აწესებს ნარკოტიკული საშუალების ან/და ფსიქოტროპული ნივთიერების მოხმარების ფაქტის დადგენის მიზნით პირის გამოსაკვლევად წარდგენის ინსტრუქციის დამტკიცების თაობაზე მესამე მუხლის მესამე ნაწილიც რომლის მიხედვითაც წარდგენის საფუძელს წარმოადგენს „საკმარისი საფუძველი ვარაუდისათვის“, რომ პირმა მოიხმარა ან იმყოფება ნარკოტიკული საშუალების ან/და ფსიქოტროპული ნივთიერების ზემოქმედების ქვეშ. [15] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2009 წლის 6 აპრილის #2/1/415 გადაწყვეტილება, II.პ.2; [16] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს პირველი კოლეგიის გადაწყვეტილება № 1/2/503,513
[17] ადამიანის უფლებები და საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს სამართალწარმოების პრაქტიკა 119-ე გვერდი [18] (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2009 წლის 6 აპრილის N2/1/415 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს სახალხო დამცველი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-15). [19] 2003 წლის 29 იანვრის #2/3/182,185,191 გადაწყვეტილებაც. [20] 2003 წლის 29 იანვრის #2/3/182,185,191 გადაწყვეტილება [21] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2009 წლის 6 აპრილის #2/1/415 გადაწყვეტილება, II.პ.21; [22] 2007 wlis 2 ivlisis #1/2/384 gadawyvetilebaSi saqmeze saqarTvelos moqalaqeebi _ daviT jimSeleiSvili, tariel gvetaZe da neli dalaliSvili saqarTvelos parlamentis winaaRmdeg [23] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2008 წლის 19 დეკემბრის გადაწყვეტილება #1/2/411 საქმეზე შპს `რუსენერგოსერვისი~, შპს `პატარა კახი~, სს `გორგოტა~, გივი აბალაკის ინდივიდუალური საწარმო `ფერმერი~ და შპს `ენერგია~ საქართველოს პარლამენ\\სა და საქართველოს ენერგეტიკის სამინისტროს წინააღმდეგ, II, 9. [24] ერემაძე 29 [25] ერემაძე. [26] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2008 წლის 19 დეკემბრის გადაწყვეტილება #1/2/411 საქმეზე შპს `რუსენერგოსერვისი~, შპს `პატარა კახი~, სს `გორგოტა~, გივი აბალაკის ინდივიდუალური საწარმო `ფერმერი~ და შპს `ენერგია~ საქართველოს პარლამენტისა და საქართველოს ენერგეტიკის სამინისტროს წინააღმდეგ. [27] http://forensicfluids.com/oral-v-urine/ chrome-extension://oemmndcbldboiebfnladdacbdfmadadm/https://public-health.uq.edu.au/filething/get/1900/ACE-P_briefing_Roadside_drugtest.pdf [29] Kintz P, Samyn N. Use of alternative specimens: drugs of abuse in saliva and doping agents in hair. Ther Drug Monit. 2002;24:239– მეორეულია აქედან Drug Testing in Oral Fluid Olaf H Drummer [30] ( საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2008 წლის 19 დეკემბრის N1/1/403,427 გადაწყვეტილება საქმეზე ,,კანადის მოქალაქე ჰუსეინ ალი და საქართველოს მოქალაქე ელენე კირაკოსიანი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ"II, პ 1.). [31] (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2009 წლის 10 ნოემბრის #1/2/421,422 გადაწყვეტილება „საქართველოს მოქალაქეები - გიორგი ყიფიანი და ავთანდილ უნგიაძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ II.1) [32] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2009 წლის 10 ნოემბრის #1/3/421,422 გადაწყვეტილება საქმეზე საქართველოს მოქალაქეები – გიორგი ყიფიანი და ავთანდილ უნგიაძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ, II.პ.1; [33] თეიმურაზ ტუღუში, გიორგი ბურჯანაზე, გიორგი მშვენიერაძე, გიორგი გოცირიძე, ვახუსტი მენაბდე, „ადამიანის უფლებები და საკონსტიტუციო სასამართლოს სამართალწარმოების პრაქტიკა“ (საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაცია, 2014) 629 [34] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 1998 წლის 3 ნოემბრის #2/80-9 გადაწყვეტილება საქმეზე ავთანდილ ჭაჭუა საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ. [35] ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს 1999 წლის 18 მაისის no28972/95 გადაწყვეტილება Ninn-Hansen v. Denmark; i §4 [36] ავსტრალიის უზენაესი სასამართლოს 2013 წლის 11 ოქტომბრის no S114/2013 გადაწყვეტილება საქმეზე: Magaming v The Queen [2013] HCA [37] ძირითადი პრინციპები სასამართლოს დამოუკიდებლობის შესახებ, სასამართლოს დამოუკიდებლობა, მუხლი 2 [40] www.congress.gov/104/plaws/publ120/plaw-104publ120.pdf. [41] Portal.hud.gov/hudportal/documents/huddoc?id=DOC_8927.pdf. [42] www.gov.ph/1994/05/18/republic-act-no-7722/ [43] www.Justice.gov/opa/speech/attorney-general-eric-holder-delivers-remarks-during-interfaith-service- and-community [44] Hayes S.,Profesor Petersilia,The end of determinate sentencing,January 24,2006,13; იხ.,<http://law.stanford.edu/wp-content/uploads/sites/default/files/child-page/266901/doc/slspublic/SHayes_06.pdf> [45] <https://en.wikipedia.org/wiki/Cunningham_v._California> [46] Cunningham v.California, გადაწყვეტილება (127 S.Ct. 856),ამერიკის შეერთებული შტატების უზენაესი სასამართლო ,2007. [47] Cunningham v.California, გადაწყვეტილება (127 S.Ct. 856),ამერიკის შეერთებული შტატების უზენაესი სასამართლო ,2007,პარაგრაფი 861. |