პლენუმის შემადგენლობა:

გიორგი პაპუაშვილი – სხდომის თავმჯდომარე;

კონსტანტინე ვარძელაშვილი - წევრი;

ქეთევან ერემაძე – წევრი, მომხსენებელი მოსამართლე;

მაია კოპალეიშვილი – წევრი;

ზაზა თავაძე – წევრი;

ოთარ სიჭინავა – წევრი;

ლალი ფაფიაშვილი – წევრი;

თამაზ ცაბუტაშვილი – წევრი.

სხდომის მდივანი: დარეჯან ჩალიგავა.

საქმის დასახელება: საქართველოს მოქალაქე გიორგი უგულავა საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ.

დავის საგანი: ა) საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 159-ე მუხლის კონსტიტუციურობა საქართველოს კონსტიტუციის 29-ე მუხლის პირველ და მე-2 პუნქტებთან მიმართებით; ბ) საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 160-ე მუხლის პირველი ნაწილის მეორე წინადადების კონსტიტუციურობა საქართველოს კონსტიტუციის 42-ე მუხლის პირველ და მე-3 პუნქტებთან მიმართებით.

საქმის განხილვის მონაწილენი: მოსარჩელე – გიორგი უგულავა, მოსარჩელის წარმომადგენლები – ბექა ბასილაია და თინათინ სირაძე; საქართველოს პარლამენტის წარმომადგენლები - თამარ მესხია და ბაჩანა სურმავა. ექსპერტები - მამუკა ჟღენტი, მამუკა აბულაძე და იან მიკალეფი. მოწმე - ირაკლი აბესაძე.

I
აღწერილობითი ნაწილი

1. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2014 წლის 11 თებერვალს კონსტიტუციური სარჩელით (რეგისტრაციის №574) მიმართა საქართველოს მოქალაქე გიორგი უგულავამ.

2. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს პლენუმმა, საკონსტიტუციო სასამართლოს თავმჯდომარის წინადადების საფუძველზე, გადაწყვიტა, რომ საქმემ თავისი შინაარსით შეიძლება წარმოშვას საქართველოს კონსტიტუციის განმარტების ან/და გამოყენების იშვიათი ან/და განსაკუთრებით მნიშვნელოვანი სამართლებრივი პრობლემა და 2014 წლის 18 თებერვლის №3/1/574 საოქმო ჩანაწერით №574 კონსტიტუციური სარჩელი მიიღო პლენუმზე განსახილველად. კონსტიტუციური სარჩელის არსებითად განსახილველად მიღების საკითხის გადასაწყვეტად, საკონსტიტუციო სასამართლოს პლენუმის განმწესრიგებელი სხდომა, ზეპირი მოსმენით, გაიმართა 2014 წლის 25 თებერვალს. საკონსტიტუციო სასამართლოს პლენუმმა 2014 წლის 27 თებერვალს №3/2/574 საოქმო ჩანაწერით №574 კონსტიტუციური სარჩელი მიიღო არსებითად განსახილველად. საქმის არსებითი განხილვის სხდომა გაიმართა 2014 წლის 10 და 11 აპრილს.

3. კონსტიტუციურ სარჩელში საკონსტიტუციო სასამართლოსადმი მიმართვის სამართლებრივ საფუძვლად მითითებულია: საქართველოს კონსტიტუციის 89-ე მუხლის პირველი პუნქტის „ვ“ ქვეპუნქტი; „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის მე-19 მუხლის პირველი პუნქტის „ე“ ქვეპუნქტი, 25-ე მუხლის მე-5 პუნქტი და 39-ე მუხლის პირველი პუნქტის „ა“ ქვეპუნქტი; „საკონსტიტუციო სამართალწარმოების შესახებ“ საქართველოს კანონის პირველი მუხლის მე-2 პუნქტი, მე-15 და მე-16 მუხლები.

4. მოსარჩელე ითხოვს საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 159-ე მუხლის და ამავე კოდექსის 160-ე მუხლის პირველი ნაწილის მე-2 წინადადების არაკონსტიტუციურად ცნობას.

5. საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 159-ე მუხლის თანახმად, „ბრალდებულის თანამდებობიდან (სამუშაოდან) გადაყენება შეიძლება, თუ არსებობს დასაბუთებული ვარაუდი, რომ ამ თანამდებობაზე (სამუშაოზე) დარჩენით იგი ხელს შეუშლის გამოძიებას, დანაშაულის შედეგად მიყენებული ზიანის ანაზღაურებას ან განაგრძობს დანაშაულებრივ საქმიანობას“. ამავე კოდექსის 160-ე მუხლის პირველი ნაწილის თანახმად, ბრალდებულის თანამდებობიდან (სამუშაოდან) გადაყენების შესახებ გადაწყვეტილების მიღების შემდეგ, გამოძიების ადგილის მიხედვით, პროკურორი წერილობითი შუამდგომლობით მიმართავს სასამართლოს, რომელსაც საკმარისი საფუძვლის არსებობისას გამოაქვს განჩინება ამ ღონისძიების გამოყენების შესახებ. სასამართლო უფლებამოსილია, შუამდგომლობა განიხილოს ზეპირი მოსმენის გარეშე.

6. კონსტიტუციურ სარჩელში მითითებულია, რომ მოსარჩელე გიორგი უგულავა 2010 წელს 4 წლის ვადით აირჩიეს საქართველოს დედაქალაქის - თბილისის მერად. 2013 წლის 18 დეკემბრიდან მოსარჩელის მიმართ მიმდინარეობს სისხლისსამართლებრივი დევნა. 2013 წლის 21 დეკემბერს საქართველოს მთავარმა პროკურატურამ მიმართა თბილისის საქალაქო სასამართლოს შუამდგომლობით, საქმეზე შემაჯამებელი გადაწყვეტილების მიღებამდე, გიორგი უგულავას თანამდებობიდან გადაყენების მოთხოვნით. მოსარჩელის მითითებით, განსახილველი საკითხების მიმართ საზოგადოების უდიდესი ინტერესის არსებობის გამო, მან დღის განმავლობაში არაერთხელ განაცხადა მისი სურვილისა და მზადყოფნის შესახებ, ზეპირი მოსმენის ფარგლებში განხილულიყო თანამდებობიდან დროებით გადაყენების შესახებ შუამდგომლობა, რა დროსაც ის შეძლებდა ბრალდების მხარის შუამდგომლობის უსაფუძვლობის წარმოჩენას. სასამართლომ არ გაითვალისწინა აღნიშნული გარემოებები, ზეპირი მოსმენის გარეშე განიხილა ბრალდების მხარის შუამდგომლობა და 2013 წლის 22 დეკემბერს მიიღო განჩინება, საქმეზე შემაჯამებელი გადაწყვეტილების მიღებამდე, ბრალდებულ გიორგი უგულავას თანამდებობიდან გადაყენების შესახებ.

7. მოსარჩელე ითხოვს საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 159-ე მუხლის არაკონსტიტუციურად ცნობას საქართველოს კონსტიტუციის 29-ე მუხლის პირველ და მე-2 პუნქტებთან მიმართებით. მას არაკონსტიტუციურად მიაჩნია აღნიშნული ნორმის ის ნორმატიული შინაარსი, რომელიც ითვალისწინებს ადგილობრივი თვითმმართველობის საყოველთაო, თანასწორი და პირდაპირი საარჩევნო უფლების საფუძველზე, ფარული კენჭისყრით არჩეული პირების თანამდებობიდან (სამუშაოდან) გადაყენებას.

8. საქართველოს კონსტიტუციის 29-ე მუხლის პირველი და მე-2 პუნქტების თანახმად, „1. საქართველოს ყოველ მოქალაქეს უფლება აქვს დაიკავოს ნებისმიერი სახელმწიფო თანამდებობა, თუ იგი აკმაყოფილებს კანონმდებლობით დადგენილ მოთხოვნებს. 2.სახელმწიფო სამსახურის პირობები განისაზღვრება კანონით“.

9. მოსარჩელის მტკიცებით, საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 159-ე მუხლის ის ნორმატიული შინაარსი, რომელიც იძლევა ქალაქ თბილისის არჩეული მერის თანამდებობიდან გადაყენების შესაძლებლობას, ლახავს მის კონსტიტუციით დაცულ უფლებას, შეუფერხებლად განახორციელოს მისთვის ქალაქ თბილისის ამომრჩევლების მიერ საყოველთაო, თანასწორი და პირდაპირი საარჩევნო უფლების საფუძველზე, 4 წლის ვადით მინიჭებული უფლებამოსილებები, ასევე დაცული იქნეს დაკავებული თანამდებობიდან უსაფუძლო, დაუსაბუთებელი და თვითნებური გათავისუფლებისგან. გარდა ამისა, მოსარჩელის წარმომადგენელთა განმარტებით, მნიშვნელოვანია ის ინტერესი, რომელიც მოსარჩელეს, როგორც ადგილობრივი თვითმმართველობის არჩეულ თანამდებობის პირს ამომრჩევლების მიერ მისთვის მინიჭებული თანამდებობრივი უფლებამოსილებების შესაბამისი ვადის განმავლობაში შეუფერხებლად განხორციელებისადმი აქვს. აღნიშნულის გათვალისწინებით, განსახილველ შემთხვევაში, კონკრეტული პირის კერძო ინტერესის გარდა, სახეზეა შესაბამისი თვითმმართველი ერთეულის ამომრჩეველთა ინტერესი, ადგილობრივი მნიშვნელობის საქმეები განახორციელონ მათ მიერ პირდაპირი წესით არჩეული წარმომადგენლის მეშვეობით.

10. საქმის არსებითი განხილვის სხდომაზე მოსარჩელემ ხაზი გაუსვა იმას, რომ საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსი ითვალისწინებს ბრალდებულის თანამდებობიდან (სამუშაოდან) გადაყენების შესაძლებლობას შესაბამის საქმეზე სასამართლოს შემაჯამებელი გადაწყვეტილების მიღებამდე, რაც ხანგრძლივ ვადებთან არის დაკავშირებული. ამასთან, ქალაქ თბილისის მერის, როგორც არჩეული თანამდებობის პირის უფლებამოსილების ვადა კანონით პირდაპირ არის განსაზღვრული, რაც იმას ნიშნავს, რომ მის მიმართ დროებითი ღონისძიების სახით თანამდებობიდან გადაყენების გამოყენების შემთხვევაში, არსებული ფაქტობრივი რეალობის გათვალისწინებით, პრაქტიკულად, ხდება მისი თანამდებობიდან გადაყენება პირდაპირი მნიშვნელობით, რადგან სასამართლოში საქმის განხილვის დასრულების დროისათვის შესაბამისი ვადის გასვლის შედეგად შეუძლებელი იქნება დაკავებულ თანამდებობაზე მისი აღდგენა. ამასთანავე, მოსარჩელე მიუთითებს, რომ უფლებამოსილების დარჩენილი ვადის პირობებში, გამამართლებელი განაჩენის გამოტანის შემთხვევაშიც კი, არ არსებობს მისი თანამდებობაზე აღდგენის პროცედურის მომწესრიგებელი საკანონმდებლო ნორმები.

11. ამასთანავე, მოსარჩელე მხარის განმარტებით, ბრალდებულის თანამდებობიდან გადაყენების შესახებ შუამდგომლობის განხილვის დროს არ მოწმდება ბრალდების საფუძვლიანობა და, შესაბამისად, შეუძლებელია საქმის განხილვის აღნიშნულ ეტაპზე თანამდებობიდან გადაყენების აუცილებლობა სათანადოდ იყოს დასაბუთებული. ამდენად, სადავო ნორმის მოქმედების შედეგად, შესაძლებელია, პირის მიერ დანაშაულის ჩადენის მხოლოდ ვარაუდი დაედოს საფუძვლად ისეთი მაღალი ლეგიტიმაციის მქონე პირის თანამდებობიდან გადაყენებას, როგორიც პირდაპირი წესით არჩეული ქალაქის მერია. შესაბამისად, მოსარჩელე მხარეს მიაჩნია, რომ სასამართლოს მიერ საბოლოო გადაწყვეტილების მიღებამდე დაუშვებელი უნდა იყოს ადგილობრივი ხელისუფლების არჩევითი წარმომადგენლის შეზღუდვა, თავისუფლად განახორციელოს საკუთარი ფუნქციები.

12. სხდომაზე მოსარჩელე მხარის წარმომადგენლები მიუთითებდნენ, რომ სადავო ნორმით გათვალისწინებული პირის თანამდებობიდან გადაყენება არ არის ნაკლებად მზღუდავი ღონისძიება სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსით გათვალისწინებულ აღკვეთის ღონისძიების სახეებთან შედარებით (მაგ., გირაო, პირადი თავდებობა და ა. შ.), რადგან თანამდებობიდან გადაყენების დროს იზღუდება პირის შრომითი, თავისუფალი განვითარებისა და სხვა უფლებები. რაც შეეხება აღკვეთის ღონისძიების სახით პატიმრობის გამოყენებას, მოსარჩელე მხარე ყურადღებას ამახვილებს იმაზე, რომ ბრალდებულს უფლება აქვს, გამოძიების მიმდინარეობისა და სასამართლო განხილვის ეტაპებზე მოითხოვოს პატიმრობის უფრო მსუბუქი აღკვეთის ღონისძიებით შეცვლა ან გაუქმება. ამდენად, კანონმდებლობა უშვებს პატიმრობის უფრო ნაკლებად მზღუდავი აღკვეთის ღონისძიებით შეცვლის ან მისი საერთოდ გაუქმების შესაძლებლობას, თუნდაც პატიმრობის შეფარდებიდან ერთ კვირაში. ხოლო თანამდებობიდან გადაყენებულ ბრალდებულს ასეთი შესაძლებლობა არ აქვს.

13. გარდა ამისა, მოსარჩელემ აღნიშნა, რომ პატიმრობის მაქსიმალური ვადა არის 9 თვე. თანამდებობიდან გადაყენება კი საქმეზე შემაჯამებელი გადაწყვეტილების მიღებამდე მოქმედებს, რომლის მიღების ვადებიც მოქმედი საპროცესო კანონმდებლობით განსაზღვრული არ არის. ამასთან, პატიმრობის შეფარდება მოსარჩელის შემთხვევაში ავტომატურად არ გამოიწვევდა მისი თანამდებობრივი უფლებამოსილების შეჩერებას, ვინაიდან „საჯარო სამსახურის შესახებ“ საქართველოს კანონის შესაბამისი ნორმები მოსარჩელესთან მიმართებაში არ მოქმედებს, ხოლო კანონმდებლობაში არ არსებობს სხვა ნორმა, რომელიც მერისათვის პატიმრობის შეფარდებისას მისი უფლებამოსილების შეჩერება-არშეჩერების საკითხს მოაწესრიგებდა. შესაბამისად, მოსარჩელე მხარის აზრით, ბრალდებულის თანამდებობიდან გადაყენება შესაძლოა უფრო მძიმე შეზღუდვადაც განიხილებოდეს, ვიდრე პატიმრობა.

14. საქმის არსებითი განხილვის სხდომაზე მოსარჩელე მხარემ აღნიშნა, რომ, ზოგადად, ბრალდებულის თანამდებობიდან გადაყენება შესაბამისი საფუძვლების არსებობისას მისთვის მისაღებია, თუმცა მოცემულ შემთხვევაში, ქალაქის მერის თანამდებობიდან გადაყენების შესახებ გადაწყვეტილებას სასამართლო ერთპიროვნულად არ უნდა იღებდეს. მოსარჩელე აღნიშნავს, რომ დემოკრატიულ სახელმწიფოთა განვითარების კვალდაკვალ ადგილობრივი თვითმმართველობის ორგანოები ხელისუფლების დამოუკიდებელ შტოდ განიხილებიან. შესაბამისად, ვინაიდან ქალაქის მერის ლეგიტიმაციის წყაროს კონკრეტული ქალაქის მცხოვრებლები წარმოადგენენ, ხოლო მისი საქმიანობა გამიჯნულია ცენტრალური ხელისუფლებისგან, მისი თანამდებობიდან გადაყენების შესახებ გადაწყვეტილების მიღებაში ადგილობრივი თვითმმართველობის წარმომადგენლობითი ორგანოც უნდა იღებდეს მონაწილეობას.

15. მოსარჩელე მიუთითებს, რომ ქალაქის მერის უფლებამოსილება და საქმიანობა განისაზღვრება ორგანული კანონით, რომელიც „ნორმატიული აქტების შესახებ“ საქართველოს კანონის მიხედვით, საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსთან შედარებით, იერარქიულად უფრო მაღლა მდგომი კანონია. შესაბამისად, კონსტიტუციის საწინააღმდეგოდ უნდა ჩაითვალოს ორგანული კანონის საფუძველზე არჩეული თანამდებობის პირის სადავო ნორმის საფუძველზე თანამდებობიდან გადაყენების შესაძლებლობის არსებობა.

16. მოსარჩელე მხარე აღნიშნავს, რომ მისთვის გაუგებარია, რატომ არ უნდა ჰქონდეს ქალაქის მერს უფლების დაცვის ისეთი საშუალებები, როგორიც, მაგალითისთვის, პარლამენტის წევრს გააჩნია, იმ პირობებში, როდესაც ორივე სუბიექტის ლეგიტიმაციის წყაროს ამომრჩეველი წარმოადგენს. შესაბამისად, იმ გარემოებების გათვალისწინებით, რომ ქალაქის მერს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის ნორმით ეზღუდება უფლებამოსილება, ამ გადაწყვეტილებას ერთპიროვნულად იღებს სასამართლო და გადაწყვეტილების მიღების პროცესში ჩართული არ არიან ადგილობრივი თვითმმართველობის ინსტიტუტები - სადავო ნორმა არაკონსტიტუციურია და ეწინააღმდეგება საქართველოს კონსტიტუციის 29-ე მუხლს.

17. მოსარჩელის არგუმენტაციით, საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 159-ე მუხლი ასევე ეწინააღმდეგება განჭვრეტადობის პრინციპს. ნორმა, სათაურიდან გამომდინარე, აწესრიგებს მხოლოდ ბრალდებულის თანამდებობიდან (სამუშაოდან) გადაყენების გამოყენების საფუძველს და არ ითვალისწინებს იმ ბრალდებულთა კატეგორიებს, რომელთა მიმართაც შესაძლებელია აღნიშნული საპროცესო მოქმედების გამოყენება. საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 159-ე მუხლი ნათლად არ განსაზღვრავს იმ პირთა წრეს, რომელთა მიმართაც შესაძლებელია აღნიშნული უფლებაშემზღუდველი ნორმის გამოყენება. ამავე დროს, სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 160-ე მუხლის მე-3 ნაწილის თანახმად, „სასამართლოს განჩინება ბრალდებულის თანამდებობიდან (სამუშაოდან) გადაყენების შესახებ სავალდებულოა შესაბამისი დაწესებულების, საწარმოს ან ორგანიზაციის ხელმძღვანელისათვის. იგი ვალდებულია, სასამართლოს განჩინება შემოსვლისთანავე, დაუყოვნებლივ აღასრულოს და ეს შეატყობინოს სასამართლოს“. შესაბამისად, მოსარჩელის აზრით, თანამდებობიდან გადაყენება შესაძლებელია გამოყენებულ იქნეს მხოლოდ იმ საწარმოს (დაწესებულების) თანამშრომლის მიმართ, რომელსაც ჰყავს ხელმძღვანელი, ვინაიდან სწორედ ხელმძღვანელს აკისრებს კანონმდებელი ბრალდებულის თანამდებობიდან გადაყენების შესახებ განჩინების აღსრულებას. მისი აზრით, კანონის სხვაგვარი ინტერპრეტაცია შეუძლებელია, ვინაიდან ასეთ შემთხვევაში, თანამდებობიდან გადაყენებულ პირს დაეკისრება საკუთარი თავის თანამდებობიდან გადაყენების შესახებ განჩინების აღსრულება.

18. მოსარჩელე ასევე მიუთითებს, რომ სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 162-ე მუხლის თანახმად, ცალკეულ თანამდებობის პირთა თანამდებობიდან გადაყენების (თანამდებობრივი უფლებამოსილების განხორციელებისგან ჩამოცილების) საკითხი წყდება სპეციალური კანონმდებლობით. აღნიშნული ნორმა ადგენს, რომ საქართველოს პარლამენტის წევრის, აფხაზეთისა და აჭარის ავტონომიური რესპუბლიკების უმაღლესი წარმომადგენლობითი ორგანოების დეპუტატების, საქართველოს სახალხო დამცველის, მოსამართლის, გენერალური აუდიტორის თანამდებობიდან გადაყენების საკითხი წყდება საქართველოს კანონმდებლობით დადგენილი წესით. ამასთანავე, სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 162-ე მუხლი არ შეიცავს იმ პირთა ამომწურავ ჩამონათვალს, რომელთა თანამდებობიდან გადაყენების საკითხი სპეციალური კანონმდებლობით წესრიგდება. მაგალითად, აღნიშნული ნორმა არ მოიაზრებს საქართველოს ეროვნული ბანკის საბჭოს წევრებს. მოსარჩელის მტკიცებით, სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 162-ე მუხლის სტრუქტურული განთავსება უშუალოდ იმ ნორმებთან ერთად, რომლებიც ბრალდებულის თანამდებობიდან გადაყენების საფუძველს, განჩინების მიღებისა და აღსრულების წესს ადგენს, წარმოადგენს საერთო სასამართლოების მიერ სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 159-ე მუხლის იმგვარი განმარტების საფუძველს, თითქოს, მასზე დაყრდნობით, შესაძლებელია ნებისმიერი ბრალდებულის თანამდებობიდან დროებით გადაყენება, გარდა 162-ე მუხლში ჩამოთვლილი პირებისა. მოსარჩელის შემთხვევაში სწორედ ამგვარად განმარტა სასამართლომ სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 159-ე მუხლის ფარგლები.

19. მოსარჩელე მიიჩნევს, რომ საკონსტიტუციო სასამართლომ სადავო ნორმა უნდა შეაფასოს კონსტიტუციით დადგენილი სამართლებრივი წესრიგის ფარგლებში და კონსტიტუციის ფუძემდებლური პრინციპების გათვალისწინებით. ამასთან, მიუთითებს საქართველოს კონსტიტუციის იმ დებულებებზე, რომლებითაც გათვალისწინებულია დემოკრატიული სახელმწიფოსა და ხელისუფლების დანაწილების პრინციპები.

20. კონსტიტუციურ სარჩელში მითითებულია, რომ თბილისის საქალაქო სასამართლოს 2013 წლის 22 დეკემბრის განჩინებით, საქმეზე შემაჯამებელი გადაწყვეტილების მიღებამდე, ქალაქ თბილისის მერის გიორგი უგულავას თანამდებობიდან გადაყენების შესახებ განჩინების „აღსრულების ორგანიზების უზრუნველყოფა“ დაევალა მთავარი პროკურატურის დეპარტამენტის პროკურორს. მოსარჩელის აზრით, სადავო ნორმის განმარტების შედეგად, სასამართლოს ეძლევა უფლებამოსილება, აღმასრულებელ ხელისუფლებაში შემავალ პროკურატურის ორგანოებს დააკისროს სასამართლოს განჩინების აღსრულება, რაც ეწინააღმდეგება ხელისუფლების დანაწილების კონსტიტუციურ პრინციპს.

21. ამასთან ერთად, საქმის არსებითი განხილვის სხდომაზე, მოსარჩელე მხარემ აღნიშნა, რომ მოცემულ შემთხვევაში, ერთი მხრივ, აუცილებელია ფართოდ განიმარტოს კონსტიტუციის მე-5 მუხლი, რომლის მიხედვითაც სახელმწიფო ხელისუფლება ხორციელდება ხელისუფლების დანაწილების პრინციპზე დაყრდნობით, ხოლო, მეორე მხრივ, 101¹ მუხლის პირველი პუნქტის მე-2 წინადადება, რომლის მიხედვითაც ადგილობრივი თვითმმართველობის აღმასრულებელი ორგანოები და მერი ანგარიშვალდებული უნდა იყვნენ ადგილობრივი თვითმმართველობის წარმომადგენლობითი ორგანოების წინაშე. მოსარჩელის შემთხვევაში ქალაქის მერის არჩევა განხორციელდა ხელისუფლების დანაწილების პრინციპზე დაყრდნობით, ხოლო მისი თანამდებობიდან გადაყენება მოხდა ამ პრინციპის საწინააღმდეგოდ, ვინაიდან ამ საკითხზე გადაწყვეტილება სასამართლომ ერთპიროვნულად მიიღო, გადაწყვეტილების აღსრულება კი აღმასრულებელ ორგანოს - პროკურატურას დაავალა.

22. მოსარჩელე ასევე ითხოვს საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 160-ე მუხლის პირველი ნაწილის მეორე წინადადების არაკონსტიტუციურად ცნობას საქართველოს კონსტიტუციის 42-ე მუხლის პირველ და მე-3 პუნქტებთან მიმართებით.

23. საქართველოს კონსტიტუციის 42-ე მუხლის პირველი პუნქტის თანახმად, „ყოველ ადამიანს უფლება აქვს თავის უფლებათა და თავისუფლებათა დასაცავად მიმართოს სასამართლოს“.

24. მოსარჩელის არგუმენტაციით, საქართველოს კონსტიტუციის 42-ე მუხლის პირველი პუნქტით განმტკიცებული უფლება სამართლიან სასამართლოზე გულისხმობს არა მხოლოდ სასამართლოსადმი მიმართვის შესაძლებლობას, არამედ უზრუნველყოფს ადამიანის სრულყოფილ სამართლებრივ დაცვას. ამასთან, იმისათვის, რომ შედგეს კონკრეტული დავის სამართლიანი განხილვა და მიღებულ იქნეს ობიექტური გადაწყვეტილება, ეს უფლება მოიცავს შესაძლებლობათა შემდეგ მინიმუმს: პირის უფლებას, მიმართოს სასამართლოს, მოითხოვოს საქმის სამართლიანი საჯარო მოსმენა, გამოთქვას თავისი მოსაზრებები და დაიცვას თავი პირადად ან დამცველის მეშვეობით.

25. მოსარჩელე მიუთითებს, რომ საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 160-ე მუხლის პირველი ნაწილის მეორე წინადადება, რომელიც ითვალისწინებს ბრალდებულის თანამდებობიდან (სამუშაოდან) გადაყენების შესახებ შუამდგომლობის ზეპირი მოსმენის გარეშე განხილვის შესაძლებლობას, ბრალდებულთან მიმართებით უფლებაშემზღუდველი ნორმაა. აღნიშნული ნორმის როგორც სიტყვასიტყვითი, ისე სხვა ნორმებთან კონტექსტში განმარტება მხოლოდ იმგვარი ინტერპრეტაციის საშუალებას იძლევა, რომ მის საბოლოო მიზანს წარმოადგენს მოსამართლისთვის დისკრეციული უფლებამოსილების მინიჭება - ზეპირი მოსმენის გარეშე ან მხარეთა მონაწილეობით, ზეპირი მოსმენით განიხილოს შუამდგომლობა თანამდებობიდან გადაყენების შესახებ. მოსარჩელის მტკიცებით, ბრალდებულის თანამდებობიდან გადაყენების შესახებ შუამდგომლობას სასამართლოები, დადგენილი პრაქტიკის მიხედვით, ზეპირი მოსმენის გარეშე განიხილავენ. მოსარჩელე აღნიშნავს, რომ სადავო ნორმა არ მიუთითებს უფლების შეზღუდვის კანონიერ მიზანზე და, შესაბამისად, ვერ იქნება დაცული თანაზომიერება დასახულ მიზანსა და დაწესებულ შეზღუდვას შორის.

26. მოსარჩელის მითითებით, სადავო ნორმა არღვევს მის უფლებას შეჯიბრებით მართლმსაჯულებაზე, რომელიც დაცულია საქართველოს კონსტიტუციის 85-ე მუხლის მე-3 პუნქტით. კონსტიტუციის დასახელებული ნორმის თანახმად, „სამართალწარმოება ხორციელდება მხარეთა თანასწორობისა და შეჯიბრებითობის საფუძველზე“.

27. საქართველოს კონსტიტუციის 42-ე მუხლის მე-3 პუნქტის თანახმად, „დაცვის უფლება გარანტირებულია“.

28. მოსარჩელე აღნიშნავს, რომ დაცვის უფლება გულისხმობს საკუთარი თავის დასაცავად პოზიციის პირადად გამოხატვას და დამცველით უზრუნველყოფის შესაძლებლობას. პირის მიერ დაცვის უფლების და საჯარო მოსმენის უფლების განხორციელების გარეშე შეუძლებელია შესაბამის პროცედურასა და შედეგებზე ეფექტური გავლენის მოხდენა. აქედან გამომდინარე, მოსარჩელე მიიჩნევს, რომ სადავო ნორმა ასევე არღვევს მისი დაცვის უფლებას.

29. მოსარჩელე მიუთითებს, რომ მოცემულ შემთხვევაში სადავო ნორმა ზოგადი ხასიათისაა და არ ითვალისწინებს მისი გამოყენების შესაძლებლობას მხოლოდ იმ გარემოებების არსებობისას, როდესაც დასაშვები იქნებოდა, ბრალდებულის დასწრების გარეშე, მის მიმართ მიმდინარე უფლებაშემზღუდველი საპროცესო ღონისძიების გამოყენების შესახებ საქმის წარმოება ზეპირი მოსმენის გარეშე.

30. მოსარჩელე საკუთარი არგუმენტაციის გასამყარებლად იშველიებს საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოსა და ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს პრაქტიკას.

31. მოპასუხე მხარე არ დაეთანხმა სასარჩელო მოთხოვნას და ყურადღება გაამახვილა იმ გარემოებაზე, რომ საქართველოს კონსტიტუციის 29-ე მუხლით გათვალისწინებული ძირითადი უფლება არ არის აბსოლუტური. თანამდებობრივი უფლებამოსილების შეწყვეტა დაკავშირებულია კანონმდებლობით გათვალისწინებულ მრავალ ფაქტორთან. სახელმწიფოს უფლება აქვს, დაადგინოს თანამდებობრივი უფლებამოსილების განხორციელების ზღვარი და ამ მეთოდით ჩაერიოს მოქალაქის ფუნდამენტურ უფლებაში. ეს გამართლებულია მაშინ, თუ ასეთი ჩარევა გათვალისწინებულია, ერთი მხრივ, კონსტიტუციითა და კანონებით და, მეორე მხრივ, სახელმწიფოს იძულებითი მოქმედებით, შეუწყვიტოს მოქალაქეს თანამდებობრივი უფლებამოსილება, თუ მან კანონი დაარღვია.

32. მოპასუხის განმარტებით, სადავო ნორმით გათვალისწინებული პირის თანამდებობიდან გადაყენება არის ნაკლებად მზღუდავი საპროცესო მოქმედება სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 199-ე მუხლით გათვალისწინებულ აღკვეთის ღონისძიებებთან შედარებით, ვინაიდან მისი გამოყენება ხდება მხოლოდ ამ უკანასკნელის მიერ თანამდებობაზე ყოფნისას განხორციელებულ ქმედებებთან დაკავშირებით. ამ შემთხვევაში სადავო ნორმის მიზანს წარმოადგენს დანაშაულის გამოძიება, დანაშაულის შედეგად მიყენებული ზიანის ანაზღაურება და დანაშაულებრივი ქმედების აღკვეთა. ამასთან, ღონისძიების ეს ზომა არ წარმოადგენს პასუხისმგებლობის სახეს, ვინაიდან ის დროებითია და გამოიტანება საქმეზე შემაჯამებელი გადაწყვეტილების მიღებამდე.

33. მოპასუხე მხარის წარმომადგენლები მიუთითებენ, რომ სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსში არსებულ აღკვეთის ღონისძიებებთან შედარებით, სადავო ნორმით გათვალისწინებული ღონისძიება ყველაზე გონივრული და თანაზომიერი საშუალებაა დასახული ლეგიტიმური მიზნების მისაღწევად. მოპასუხის განმარტებით, პირისთვის აღკვეთის ღონისძიების სახით პატიმრობის შეფარდება გაცილებით უფრო მკაცრი საშუალებაა, ვინაიდან ამ შემთხვევაში, არა მარტო ბრალდებულის ჩამოცილება ხდება კონკრეტული თანამდებობიდან, არამედ მისი თავისუფლების შეზღუდვაც. ამასთან ერთად, მოპასუხე მხარემ აღნიშნა, რომ ამ შემთხვევაში, მოსარჩელე კვლავ რჩება ქალაქ თბილისის მერად, თუმცა მას უფლებამოსილება აქვს შეჩერებული საქმეზე შემაჯამებელი გადაწყვეტილების მიღებამდე. რაც შეეხება აღკვეთის ღონისძიების სხვა სახეებს, როგორიც არის გირაო ან თავდებობა, ამ საშუალებების გამოყენებით ვერ მიიღწევა ის ლეგიტიმური მიზნები, რომლებიც დასახულია სადავო ნორმით. მაგალითისთვის, გირაოშეფარდებულ პირს კვლავ რჩება წვდომა იმ მტკიცებულებებთან, რომლებიც შესაძლოა მნიშვნელოვანი იყოს გამოძიებისთვის.

34. გარდა ამისა, მოპასუხე მხარის განმარტებით, ქალაქის მერი არ უნდა სარგებლობდეს უფლების დაცვის ისეთი საშუალებებით, როგორითაც სარგებლობს პარლამენტის წევრი. საკრებულოს წევრისა და მერის იმუნიტეტი კონსტიტუციით განსაზღვრული არ არის და, შესაბამისად, ნათელია კანონმდებლის ნება, აღნიშნული პირები არ იყვნენ მოაზრებულნი იმ პირთა თანასწორად, რომელთა იმუნიტეტის საკითხი კონსტიტუციით არის გარანტირებული.

35. საქმის არსებითი განხილვის სხდომაზე მოპასუხე მხარის წარმომადგენელმა აღნიშნა, რომ ვინაიდან ბრალდებულის თანამდებობიდან გადაყენება არ არის აღკვეთის ღონისძიება, რომელიც განსაზღვრულია სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 199-ე მუხლით, ამავე კოდექსის 206-ე მუხლით გათვალისწინებული აღკვეთის ღონისძიების შეცვლის წესები პირის მიმართ არ უნდა გამოიყენებოდეს. შესაბამისად, ერთადერთი შემთხვევა, როდესაც პირი შეიძლება აღდგენილ იქნეს თანამდებობაზე, არის მის მიმართ გამამართლებელი განაჩენის გამოტანა. ასეთ შემთხვევაში, თუ პირის უფლებამოსილების ვადა ამოწურული არ არის, რომელიმე ორგანოს მიერ პირის თანამდებობაზე აღდგენის ცალკე აქტის გამოცემა საჭირო აღარ არის, ვინაიდან ის ავტომატურად აღდგება თანამდებობაზე.

36. მოპასუხე მხარე ასევე არ ეთანხმება სასარჩელო მოთხოვნას იმ ნაწილში, რომელიც შეეხება სსსკ-ის 160-ე მუხლის პირველი ნაწილის მეორე წინადადების არაკონსტიტუციურობას საქართველოს კონსტიტუციის 42-ე მუხლის პირველ და მე-3 პუნქტებთან მიმართებით. მოპასუხის განმარტებით, სასამართლოს დისკრეცია, ჩაატაროს თუ არა კონკრეტული შუამდგომლობის განსახილველად ზეპირი მოსმენა, განპირობებულია იმ გარემოებით, რომ სასამართლოს შესაძლოა უკვე გამოკვლეული ჰქონდეს ფაქტობრივი გარემოებები სხვა შუამდგომლობის განხილვის დროს და ხელმეორედ გამორკვევის პროცედურა ხელს შეუშლის მართლმსაჯულების ეფექტურ და დროულ განხორციელებას. ამასთან ერთად, მოპასუხე მხარე აღნიშნავს, რომ ბრალდებული აღჭურვილია უფლებით, სასამართლოს წარუდგინოს თავისი მოსაზრებები, მტკიცებულებები და ისარგებლოს საქმის ზეპირი განხილვის უფლებით იმ შემთხვევაში, როდესაც ის აღნიშნულ განჩინებას გაასაჩივრებს.

37. საქმეზე ექსპერტის სახით მოწვეული საერთაშორისო სამართლის სპეციალისტის მამუკა ჟღენტის განმარტებით, სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 159–ე მუხლით გათვალისწინებული პირისთვის თანამდებობრივი უფლებამოსილების შეჩერება, თავისი შინაარსით, უტოლდება მის გადაყენებას. მისი აზრით, არჩევითი პირის თანამდებობიდან ჩამოცილების შესახებ გადაწყვეტილების მიღებაში ადგილობრივი თითმმართველობის ორგანოები აქტიურად უნდა იყვნენ ჩართული. ამასთანავე, ევროპული სტანდარტების მიხედვით, როდესაც საუბარია არჩეულ თანამდებობის პირზე, თანამდებობიდან გადაყენებასა და პატიმრობას შორის უფრო მკაცრ ღონისძიებად თანამდებობიდან გადაყენება მიიჩნევა.

38. საქმეზე ექსპერტის სახით მოწვეულმა მამუკა აბულაძემ, რომელიც არის საქართველოს ადგილობრივი თვითმმართველობის ეროვნული ასოციაციის პრეზიდენტი და ევროკავშირის აღმოსავლეთ პარტნიორობის ადგილობრივი თვითმმართველობის კონფერენციის თანათავმჯდომარე, განაცხადა, რომ, როდესაც პირდაპირი წესით არჩეული ქალაქის მერის თანამდებობიდან გადაყენებაზეა საუბარი, ამისთვის პროცედურები ბევრად მკაფიო და დამაჯერებელი უნდა იყოს, ვიდრე ეს სადავო ნორმით არის გათვალისწინებული. მან აღნიშნა, რომ პირდაპირი წესით არჩეული მერის თანამდებობიდან გადაყენება შეიძლება განხორციელდეს მხოლოდ იმ შემთხვევაში, თუ მერს ბრალი დაუმტკიცდება.

39. საქმეზე ექსპერტის სახით მოწვეულმა იან მიკალეფმა, რომელსაც ეკავა ევროპის საბჭოს ადგილობრივი და რეგიონალური ხელისუფლების კონგრესის ადგილობრივი თვითმმართველობის პალატის პრეზიდენტის პოსტი და წარმოადგენდა ევროპის საბჭოს კონგრესის მონიტორინგის კომიტეტის თანამომხსენებელს საქართველოში, აღნიშნა, რომ არჩეული პირის მიმართ თანამდებობიდან გადაყენება არავითარ შემთხვევაში არ უნდა იქნეს გამოყენებული, თუ ეს არ არის მკაფიოდ დაკონკრეტებული კანონით. მისი განმარტებით, ევროპის არც ერთ ქვეყენაში არ არსებობს კანონმდებლობა, რომელიც სასამართლოს აძლევს უფლებას, არჩეული პირი გადააყენოს თანამდებობიდან მხოლოდ იმ მიზეზით, რომ მას აქვს წარდგენილი ბრალი. ევროპული სტანდარტების მიხედვით, პირი, რომელიც არჩეულია თანამდებობაზე, წარმოადგენს ერის სუვერენიტეტის გამოხატულებას და მისი თანამდებობიდან გადაყენება დაიშვება მხოლოდ საგამონაკლისო შემთხვევაში. ამგვარად, პოლიტიკური უფლებამოსილების ბედი, რომელიც თანამდებობაზე არჩეულ პირს გააჩნია, იმ ხალხის გადასაწყვეტია, რომლებმაც ის აირჩიეს. ამასთანავე, ექსპერტმა აღნიშნა, რომ სასამართლოს აქვს სხვა საშუალებების გამოყენების შესაძლებლობა, რომლებითაც მიაღწევს დასახულ ლეგიტიმურ მიზნებს. მაგალითისთვის, სასამართლომ შესაძლოა ბრძანოს დაწესებულებიდან გარკვეული დოკუმენტაციის ამოღება და მისი სასამართლოსთვის გადაცემა იმ შემთხვევისთვის, რომ ბრალდებულმა მისი განადგურება არ გადაწყვიტოს. ასევე შესაძლებელია, რომ სასამართლომ ბრალდებულს მოწმეებთან კომუნიკაცია აუკრძალოს, თუ დადასტურდება ეჭვი, რომ პირმა შესაძლოა მათზე ზეწოლა მოახდინოს.

40. როგორც საქმეზე მოწვეულმა მოწმემ, ქალაქ თბილისის მერის მოადგილის მოვალეობის შემსრულებელმა ირაკლი აბესაძემ აღნიშნა, მოცემულ შემთხვევაში, ქალაქ თბილისის მერიაში შეიქმნა გარკვეული პრობლემები სასამართლო განჩინების აღსრულების კუთხით. მისი აზრით, სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 159–ე მუხლში არ უნდა მოიაზრებოდეს ქალაქ თბილისის მერი. სადავო ნორმის სპეციფიკიდან გამომდინარე, შეუძლებელია ქალაქ თბილისის მერის თანამდებობიდან გადაყენება მის ხელმძღვანელს დაევალოს, ვინაიდან თბილისის მერს ზემდგომი პირი არ ჰყავს. მოწმემ აღნიშნა, რომ სადავო ნორმა არ არის თვითაღსრულებადი და სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 160–ე მუხლის მე–2 ნაწილის მიხედვით, პირის თანამდებობიდან გადაყენების აღსრულება იმ დაწესებულების ხელმძღვანელს უნდა დაევალოს, რომელშიც ბრალდებული საქმიანობს. იქიდან გამომდინარე, რომ მოქმედი კანონმდებლობის ფარგლებში ქალაქის მერს არ ჰყავს ხელმძღვანელი, მოწმე მიიჩნევს, რომ სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 159–ე მუხლი ეხება იმ თანამდებობის პირებს, რომელთა განწესება ხდება „საჯარო სამსახურის შესახებ“ საქართველოს კანონითა და საქართველოს ორგანული კანონის „საქართველოს შრომის კოდექსის“ შესაბამისად იმ პირობებში, როდესაც თანამდებობაზე მყოფ პირს ჰყავს ზემდგომი ორგანო, რომელიც უფლებამოსილია, აღასრულოს სასამართლოს განჩინება.

II
სამოტივაციო ნაწილი

1. მოცემული დავის ფარგლებში საკონსტიტუციო სასამართლომ უნდა გადაწყვიტოს საკითხი, კონსტიტუციურია თუ არა საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის ნორმები, რომლებიც ითვალისწინებს ბრალდებულის თანამდებობიდან გადაყენების საპროცესო მოქმედების გავრცელებას ადგილობრივი თვითმმართველობის საყოველთაო, თანასწორი და პირდაპირი საარჩევნო უფლების საფუძველზე, ფარული კენჭისყრით არჩეულ თანამდებობის პირებზე, ამასთან, როდესაც გადაწყვეტილებას ამ საკითხზე იღებს სასამართლო, რომელიც აღჭურვილია დისკრეციით, საკითხი განიხილოს ზეპირი მოსმენის გარეშე.

2. მოსარჩელე ბრალდებულის თანამდებობიდან გადაყენების ღონისძიების განმსაზღვრელი ნორმის (სსსკ-ის 159-ე მუხლი) არაკონსტიტუციურად ცნობას ითხოვს საქართველოს კონსტიტუციის 29-ე მუხლის პირველ და მე-2 პუნქტებთან მიმართებით, ხოლო სასამართლოს მიერ აღნიშნული საკითხის ზეპირი მოსმენის გარეშე განხილვის შესაძლებლობის დამდგენი ნორმის (სსსკ-ის 160-ე მუხლის პირველი ნაწილის მე-2 წინადადება) არაკონსტიტუციურად ცნობას - საქართველოს კონსტიტუციის 42-ე მუხლის პირველ და მე-3 პუნქტებთან მიმართებით.

საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 159-ე მუხლის კონსტიტუციურობის საკითხი საქართველოს კონსტიტუციის 29-ე მუხლის პირველ და მე-2 პუნქტებთან მიმართებით

3. საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 159-ე მუხლის თანახმად, „ბრალდებულის თანამდებობიდან (სამუშაოდან) გადაყენება შეიძლება, თუ არსებობს დასაბუთებული ვარაუდი, რომ ამ თანამდებობაზე (სამუშაოზე) დარჩენით იგი ხელს შეუშლის გამოძიებას, დანაშაულის შედეგად მიყენებული ზიანის ანაზღაურებას ან განაგრძობს დანაშაულებრივ საქმიანობას“. ამ ნორმის საფუძველზე, ქ. თბილისის მერი გადაყენებულ იქნა თანამდებობიდან შემაჯამებელი გადაწყვეტილების მიღებამდე, რის გამოც, მოსარჩელე ითხოვს სსსკ-ის 159-ე მუხლის არაკონსტიტუციურად ცნობას საქართველოს კონსტიტუციის 29-ე მუხლის პირველ და მე-2 პუნქტებთან მიმართებით. თუმცა, დავის ძირითადი არსიდან გამომდინარე, როგორც აღინიშნა, საკონსტიტუციო სასამართლომ უნდა შეაფასოს სსსკ-ის 159-ე მუხლის იმ ნორმატიული შინაარსის კონსტიტუციურობა, რომელიც ითვალისწინებს ბრალდებულის თანამდებობიდან გადაყენების საპროცესო მოქმედების გავრცელებას ადგილობრივი თვითმმართველობის საყოველთაო, თანასწორი და პირდაპირი საარჩევნო უფლების საფუძველზე, ფარული კენჭისყრით არჩეულ თანამდებობის პირებზე.

4. სადავო ნორმის კონსტიტუციურობის შეფასებისთვის, საკონსტიტუციო სასამართლომ უნდა გააანალიზოს როგორც საქართველოს კონსტიტუციის შესაბამისი დებულებების შინაარსი და ფარგლები, ისე სადავო ნორმის არსი.

5. ვინაიდან დავა შეეხება სპეციფიკურ საკითხს – საყოველთაო, პირდაპირი და თანასწორი საარჩევნო უფლების საფუძველზე, ფარული კენჭისყრით არჩეული ქ.თბილისის მერის თანამდებობიდან გადაყენებას, საკონსტიტუციო სასამართლო ვალდებულია, მხედველობაში მიიღოს ადგილობრივი თვითმმართველობის ჩამოყალიბება-განვითარებისთვის საქართველოს კონსტიტუციით შექმნილი გარანტიები. ასეთი კონტექსტის გათვალისწინების გარეშე შეუძლებელი იქნება დავის სწორად გადაწყვეტა.

6. საკითხი ფუნდამენტური კონსტიტუციური პრინციპებიდან იღებს სათავეს, რადგან რეალური ადგილობრივი თვითმმართველობის უზრუნველყოფა დემოკრატიული და სამართლებრივი სახელმწიფოს უმნიშვნელოვანეს საფუძველს წარმოადგენს.

7. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს დამკვიდრებული პრაქტიკის მიხედვით, სასამართლო უშუალოდ კონსტიტუციის პრინციპებთან სადავო ნორმის შესაბამისობაზე არ მსჯელობს, მაგრამ სავალდებულოდ მიიჩნევს, ყოველ კონკრეტულ შემთხვევაში გამოიყენოს მათი რესურსი კონსტიტუციის სწორი განმარტებისა და ადამიანის უფლებების ადეკვატური დაცვისათვის. ამაზე სასამართლომ არაერთგზის მიუთითა საკუთარ გადაწყვეტილებებში. კერძოდ: „კონკრეტული დავების გადაწყვეტისას საკონსტიტუციო სასამართლო ვალდებულია, როგორც კონსტიტუციის შესაბამისი დებულება, ისე სადავო ნორმა გააანალიზოს და შეაფასოს კონსტიტუციის ძირითადი პრინციპების კონტექსტში, რათა ეს ნორმები განმარტების შედეგად არ დასცილდნენ მთლიანად კონსტიტუციაში გათვალისწინებულ ღირებულებათა წესრიგს. მხოლოდ ასე მიიღწევა კონსტიტუციის ნორმის სრული განმარტება, რაც, თავის მხრივ, ხელს უწყობს კონკრეტული სადავო ნორმის კონსტიტუციურობის სწორ შეფასებას“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2007 წლის 26 დეკემბრის №1/3/407 გადაწყვეტილება საქმეზე “საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაცია და საქართველოს მოქალაქე _ ეკატერინე ლომთათიძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ”, II, 1). ხოლო 2007 წლის 26 ოქტომბრის №2/2-389 გადაწყვეტილებაში აღნიშნულია: „საკონსტიტუციო სასამართლო სადავო ნორმების კონსტიტუციურობის შემოწმებისას არ არის შეზღუდული მხოლოდ კონსტიტუციის კონკრეტული ნორმებით. მართალია, კონსტიტუციური პრინციპები არ აყალიბებს ძირითად უფლებებს, მაგრამ გასაჩივრებული ნორმატიული აქტი ასევე ექვემდებარება გადამოწმებას კონსტიტუციის ფუძემდებლურ პრინციპებთან მიმართებით, კონსტიტუციის ცალკეულ ნორმებთან კავშირში და, ამ თვალსაზრისით, მსჯელობა უნდა წარიმართოს ერთიან კონტექსტში. საკონსტიტუციო სასამართლომ უნდა დაადგინოს, რამდენად თავსდება გასაჩივრებული აქტი იმ კონსტიტუციურსამართლებრივ წესრიგში, რომელსაც კონსტიტუცია ადგენს“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2006 წლის 26 ოქტომბრის №2/2-389 გადაწყვეტილება საქმეზე “საქართველოს მოქალაქე მაია ნათაძე და სხვები საქართველოს პარლამენტისა და საქართველოს პრეზიდენტის წინააღმდეგ”, II, 3).

8. ამ თვალსაზრისით, საკონსტიტუციო სასამართლო განსაკუთრებით ხშირად უთითებს დემოკრატიული და სამართლებრივი სახელმწიფოს პრინციპებზე, მათ მნიშვნელობაზე: „დემოკრატიული და სამართლებრივი სახელმწიფოს პრინციპები უმნიშვნელოვანესია კონსტიტუციურ პრინციპებს შორის. ... ამ პრინციპებს ეყრდნობა მთლიანად კონსტიტუციური წყობა. ამასთან, ისინი ავალდებულებენ ხელისუფლებას, შეიზღუდოს კონსტიტუციური წყობით, რაც გულისხმობს იმას, რომ ხელისუფლების არც ერთ შტოს არა აქვს უფლება, იმოქმედოს მხოლოდ მიზანშეწონილობის, პოლიტიკური აუცილებლობის ან სხვა მოტივაციის საფუძველზე. ხელისუფლება უნდა ეყრდნობოდეს კონსტიტუციას, კანონს და მთლიანად სამართალს. მხოლოდ ასე იქმნება სამართლიანი მართლწესრიგი, რომლის გარეშეც ვერ შედგება დემოკრატიული და სამართლებრივი სახელმწიფო“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2007 წლის 26 დეკემბრის №1/3/407 გადაწყვეტილება საქმეზე “საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაცია და საქართველოს მოქალაქე _ ეკატერინე ლომთათიძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ”, II, 2).

9. დემოკრატია, უშუალო გაგებით, გულისხმობს რა ხალხის მმართველობას, შესაბამისად, ის, თავისთავად, გულისხმობს მოქალაქეთა უფლებას, მიიღონ მონაწილეობა ხელისუფლების როგორც ფორმირებაში, ისე განხორციელებაში. საქართველოს კონსტიტუციის მე-5 მუხლი განამტკიცებს სახალხო სუვერენიტეტის იდეას. კერძოდ: “საქართველოში სახელმწიფო ხელისუფლების წყაროა ხალხი... ხალხი თავის ძალაუფლებას ახორციელებს რეფერენდუმის, უშუალო დემოკრატიის სხვა ფორმებისა და თავისი წარმომადგენლების მეშვეობით”. დემოკრატია, პირველ რიგში, სწორედ სახალხო სუვერენიტეტის რეალიზებით ვლინდება, რადგან ხალხის მონაწილეობა ხელისუფლების განხორციელებაში არის დემოკრატიის ძირითადი არსი, საფუძველი და მიზანი.

10. მაშასადამე, მოქალაქეთა უფლება, მონაწილეობა მიიღონ სახელმწიფო საქმეების წარმართვაში, წარმოადგენს ფუნდამენტურ დემოკრატიულ პრინციპს. ამიტომ სახალხო სუვერენიტეტის იდეა ემსახურება რა ხალხის ხელისუფლების განხორციელებაში მონაწილეობის უზრუნველყოფას და, შედეგად, პირდაპირი, უშუალო დემოკრატიის რეალიზაციას, ის ყველა დონეზე უნდა განხორციელდეს. ბუნებრივია, ეს გულისხმობს მოქალაქეთა ადგილობრივ ხელისუფლებაზე ამ გზით ხელმისაწვდომობასაც. ადამიანებს უნდა ჰქონდეთ გარანტირებული შესაძლებლობა, უშუალოდ ან მათი წარმომადგენლების მეშვეობით გადაწყვიტონ საკუთარი პრობლემები, დაიცვან საკუთარი ინტერესები, უზრუნველყონ უფლებების რეალიზაცია. ამ თვალსაზრისით, ხელისუფლების განხორციელებაში პირდაპირი, უშუალო მონაწილეობა, მათ შორის, ადგილობრივ დონეზეა ეფექტური. ამიტომ ხელისუფლების ადგილობრივი ორგანოები და მათზე მოქალაქეთა რეალური წვდომა დემოკრატიული სახელმწიფოს ფუნდამენტია.

11. შესაბამისად, ადგილობრივი თვითმმართველობის ინსტიტუციური გაძლიერება და დაცვა არის შეუცვლელი წვლილი დემოკრატიის განვითარებაში. ამ თვალსაზრისით მნიშვნელოვანია ადგილობრივი თვითმმართველობის შესახებ ევროპული ქარტიის (სტრასბურგი, 15.10.1985., რატიფიცირებულია საქართველოს პარლამენტის 2004 წლის 26 ოქტომბრის N515-IIს დადგენილებით) მოთხოვნების გათვალისწინება, რომელთაგან ერთ-ერთ აუცილებელ კომპონენტს წარმოადგენს ადგილობრივი თვითმმართველობის ორგანოთა დამოუკიდებლობის ადეკვატური ხარისხის უზრუნველყოფა, ამისთვის მათი ეფექტური და საკმარისი გარანტიებით აღჭურვა.

12. საყოველთაო, პირდაპირი და თანასწორი არჩევნები, რომლის შედეგად, ერთი მხრივ, მოქალაქეები თავად შეიძლება იყვნენ არჩეული და ამ გზით უშუალოდ განახორციელონ მმართველობა, ხოლო, მეორე მხრივ, აირჩიონ თავიანთი წარმომადგენლები და გადასცენ მათ საკუთარი ხელისუფლების განხორციელების მანდატი, შედეგად, საკუთარ რჩეულთა მეშვეობით განახორციელონ ხელისუფლება, წარმოადგენს აუცილებელ გარანტიას მოქალაქეებისთვის, შექმნან და განავითარონ დემოკრატია საკუთარ ქვეყანაში. სწორედ არჩევნები არის ადამიანებისთვის ინსტრუმენტი ხელისუფლების განხორციელებაზე ხელმისაწვდომობისთვის. არჩევნებს “მოქმედებაში მოჰყავს დემოკრატია” (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2010 წლის 27 დეკემბრის №1/1/493 გადაწყვეტილება საქმეზე “მოქალაქეთა პოლიტიკური გაერთიანებები: “ახალი მემარჯვენეები” და “საქართველოს კონსერვატიული პარტია” საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ”, II, 8).

13. ადგილობრივი მნიშვნელობის საქმეების გადაწყვეტისთვისაც მოქალაქეებთან დაახლოებული მმართველობა, პირველ რიგში, მიიღწევა ლეგიტიმაციის უშუალოდ ხალხისგან მიღებით. სწორედ ხელისუფლების ასეთი ლეგიტიმაცია თავისთავად მოითხოვს მეტ დამოუკიდებლობას, რათა გარანტირებული იყოს ამომრჩეველთა მიერ დელეგირებული ხელისუფლების შეუფერხებლად განხორციელების შესაძლებლობა. ხალხის მიერ არჩეული ხელისუფლების წარმომადგენლები არა მხოლოდ საკუთარ უფლებას განახორციელებენ, არამედ, პირველ რიგში, ხალხის მანდატის მატარებლები არიან, მათი სახელით მოქმედებენ და საკუთარი სამსახურებრივი უფლებამოსილება ამომრჩეველთა ინტერესებისთვის უნდა გამოიყენონ. ეს ფუნქცია მათ დემოკრატიული სახელმწიფოსგან აქვთ დაკისრებული. სწორედ დემოკრატიის მოთხოვნაა, რომ არ მოხდეს ხალხის ნების იგნორირება, მათ მიერ მინიჭებული მანდატი არ იქნეს დაძლეული.

14. შესაბამისად, ხალხის მიერ არჩეული პირების თანამდებობრივი უფლებამოსილების შეჩერება/შეწყვეტა, იმავდროულად, გულისხმობს ხალხის მანდატის შეჩერება/შეწყვეტას და წარმოადგენს თვითმმართველობის ავტონომიაში ყველაზე უხეშ ჩარევას. ამიტომ ეს უნდა ხდებოდეს მხოლოდ მკვეთრად გამოხატული და ძალიან მნიშვნელოვანი ლეგიტიმური მიზნებისთვის, რომელთა დაუცველობა, პირველ რიგში, თავად ამომრჩევლის ინტერესებს შეუქცევადად არღვევს, ამასთან, უკიდურეს შემთხვევებში, როდესაც ეს არის ერთადერთი და აუცილებელი გზა, იმავდროულად, ზედმიწევნით განჭვრეტადი, გასაგები, მკაცრად რეგლამენტირებული პროცედურით, რომელიც ეფუძნება ინტერესების სამართლიან ბალანსს.

15. საქართველოს კონსტიტუციის მე-2 მუხლის მე-4 პუნქტით ზოგადად საფუძველი ჩაეყარა ადგილობრივ თვითმმართველობას – მოქალაქეების შესაძლებლობას, ადგილებზე მიიღონ ხელისუფლების განხორციელებაში მონაწილეობა. კონსტიტუციით ასევე გაიწერა ინსტიტუციური გარანტიები, რომელთა რეალიზაცია სახელმწიფო ხელისუფლების შესაბამისი კონსტიტუციური ვალდებულებებით შეზღუდვას გულისხმობს. კერძოდ: საქართველოს კონსტიტუციის 101¹ მუხლის მეორე პუნქტით განისაზღვრა ადგილობრივი თვითმმართველობის ლეგიტიმაციის საკითხი – თვითმმართველი ერთეულის ტერიტორიაზე რეგისტრირებული საქართველოს მოქალაქეები საკრებულოს ირჩევენ პირდაპირი, საყოველთაო, თანასწორი საარჩევნო უფლების საფუძველზე, ფარული კენჭისყრით. ასეთი მაღალი ლეგიტიმურობის პირობებში კონსტიტუციამ შესაბამისი და ადეკვატური კომპეტენციის, ავტონომიის მაღალი ხარისხის და დამოუკიდებლობის უზრუნველსაყოფად დაადგინა კონსტიტუციური მოთხოვნები. კერძოდ, 101¹ მუხლის პირველი პუნქტით სახელმწიფო შეიბოჭა ვალდებულებით, ადგილობრივი თვითმმართველობის წარმომადგენლობითი და აღმასრულებელი ორგანოების შექმნისა და საქმიანობის წესი განისაზღვროს ორგანული კანონით. ამავე პუნქტში ჩაიდო ადგილობრივი თვითმმართველობის დამოუკიდებლობისთვის მნიშვნელოვანი გარანტია – ადგილობრივი თვითმმართველობის აღმასრულებელი ორგანოები ანგარიშვალდებული არიან მხოლოდ ადგილობრივი თვითმმართველობის წარმომადგენლობითი ორგანოს წინაშე. ეს ნორმა, გარდა იმისა, რომ ზოგადად ადგილობრივი თვითმმართველობის ანგარიშვალდებულებას ადგენს, იმავდროულად, უზრუნველყოფს ადგილობრივი თვითმმართველობის დამოუკიდებლობას ცენტრალური ხელისუფლებისაგან. იგივე მიზანს ემსახურება საქართველოს კონსტიტუციის 101² მუხლის დებულებებიც. აღსანიშნავია, რომ თვითმმართველი ერთეულის წარმომადგენლობითი ორგანოები – საკრებულოები აღიჭურვნენ უფლებით, სარჩელით მიმართონ საკონსტიტუციო სასამართლოს და მოითხოვონ ნორმატიული აქტის არაკონსტიტუციურად ცნობა კონსტიტუციის 7¹ თავთან მიმართებით, რაც მნიშვნელოვნად წინგადადგმული ნაბიჯია ადგილობრივი თვითმმართველობის ორგანოების სახელმწიფო ხელისუფლებისაგან დამოუკიდებლობის უზრუნველყოფის თვალსაზრისით და მიუთითებს კონსტიტუციის სულისკვეთებაზე, მეტი დამოუკიდებლობის ინსტიტუციური გარანტიით აღჭურვოს ადგილობრივი თვითმმართველობა.

16. იმავდროულად, საქართველოს კონსტიტუცია, მთელი რიგი სხვა თანამდებობის პირებისგან განსხვავებით, არ შეიცავს ადგილობრივი თვითმმართველობის არჩევითი თანამდებობის პირების იმუნიტეტის, მათი ხელშეუხებლობისა თუ პასუხისგებაში მიცემის გაწერილ წესსა და პროცედურას. თუმცა ეს თავისთავად არ ნიშნავს იმას, რომ მათი თანამდებობრივი უფლებამოსილების განხორციელებაში სახელმწიფოს მხრიდან ნებისმიერი ჩარევა დასაშვები და გამართლებულია ან, რომ ადგილობრივი თვითმმართველობის არჩევითი თანამდებობის პირები სხვა საჯარო მოხელეების იდენტური კონსტიტუციური დაცვის გარანტიებით სარგებლობენ. “ამა თუ იმ სახელმწიფო თანამდებობის მიმართ მოქმედი უფლების დაცვის კონსტიტუციური სტანდარტები შეიძლება გამომდინარეობდეს მისი კონსტიტუციური სტატუსიდან. ამასთან, მაღალი კონსტიტუციური სტანდარტის აუცილებლობა შეიძლება განსახორციელებელი საქმიანობის თავისებურებას უკავშირდებოდეს. განსაზღვრული ტიპის სახელმწიფო თანამდებობები, თავიანთი შინაარსით და დანიშნულებით განსაკუთრებულ კონსტიტუციურ დაცვას საჭიროებს. ამგვარი გარანტიების არარსებობის შემთხვევაში ზოგიერთი სახელმწიფო სამსახურის კონსტიტუციურ-სამართლებრივი გარანტიები ფიქტიურ ხასიათს მიიღებდა” (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2014 წლის 11 აპრილის №1/2/569 გადაწყვეტილება საქმეზე “საქართველოს მოქალაქეები - დავით კანდელაკი, ნატალია დვალი, ზურაბ დავითაშვილი, ემზარ გოგუაძე, გიორგი მელაძე და მამუკა ფაჩუაშვილი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ”, II, 27).

17. მოცემულ შემთხვევაშიც, ადგილობრივ თვითმმართველ ერთეულში არჩევითი თანამდებობის პირების სამსახურებრივი უფლებამოსილების შეუფერხებლად განხორციელება, მათი დამოუკიდებლობისა და ხელშეუხებლობის საკითხები, კონსტიტუციით დადგენილი წესრიგის ფარგლებში - ადგილობრივი თვითმმართველობის კონსტიტუციით გათვალისწინებული ინსტიტუციური გარანტიების, ამასთან, რაც მთავარია, დემოკრატიის, სახალხო სუვერენიტეტისა და ხელისუფლების დანაწილების პრინციპების რეალიზაციისთვის, თვისობრივად განსხვავებულ დაცვას მოითხოვს, ვინაიდან, ამ შემთხვევაში, კონსტიტუციის 29-ე მუხლით დაცული პირის კერძო ინტერესის პარალელურად, მნიშვნელოვან ღირებულებას წარმოადგენს ამომრჩეველთა ინტერესებისა და მათ მიერ დელეგირებული ხელისუფლების უსაფუძვლო, თვითნებური შეზღუდვისგან დაცვა.

18. საქართველოს კონსტიტუციის 29-ე მუხლის პირველი პუნქტის თანახმად, „საქართველოს ყოველ მოქალაქეს უფლება აქვს დაიკავოს ნებისმიერი სახელმწიფო თანამდებობა, თუ იგი აკმაყოფილებს კანონმდებლობით დადგენილ მოთხოვნებს“. ხოლო მე-2 პუნქტის თანახმად, “სახელმწიფო სამსახურის პირობები განისაზღვრება კანონით”. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს განმარტებით, “კონსტიტუციის ეს ნორმები განამტკიცებს საქართველოს მოქალაქის უფლებას, დაიკავოს როგორც არჩევითი, ასევე დანიშვნითი თანამდებობა და ადგენს სახელმწიფო სამსახურის განხორციელების კონსტიტუციურ საფუძვლებს. ამასთან, კონსტიტუციის აღნიშნული დებულება მოიცავს არა მხოლოდ კონკრეტული თანამდებობის დაკავების, არამედ ამ თანამდებობრივი უფლებამოსილების შეუფერხებლად განხორციელებისა და თანამდებობიდან უსაფუძვლოდ გათავისუფლებისაგან დაცვის გარანტიებს” (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2014 წლის 11 აპრილის №1/2/569 გადაწყვეტილება საქმეზე “საქართველოს მოქალაქეები - დავით კანდელაკი, ნატალია დვალი, ზურაბ დავითაშვილი, ემზარ გოგუაძე, გიორგი მელაძე და მამუკა ფაჩუაშვილი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ”, II, 1). ამდენად, კონსტიტუციის 29-ე მუხლი სახელმწიფოს ავალდებულებს, დაადგინოს სახელმწიფო თანამდებობაზე საქმიანობის გონივრული პირობები და გაუმართლებლად არ შეზღუდოს მოქალაქის უფლება, მონაწილეობა მიიღოს სახელმწიფო მართვაში, განახორციელოს საჯარო მნიშვნელობის ფუნქცია. “...სახელმწიფო თანამდებობის დაკავების უფლების დაცვით, საქართველოს კონსტიტუცია ესწრაფვის, ერთი მხრივ, უზრუნველყოს მოქალაქეთა თანაბარი დაშვება სახელმწიფო სამსახურში გონივრული და კონსტიტუციური მოთხოვნების შესაბამისად, ხოლო, მეორე მხრივ, დაიცვას სახელმწიფო მოსამსახურე მის საქმიანობაში გაუმართლებელი ჩარევისგან, რათა მან შეძლოს კონსტიტუციითა და კანონით მასზე დაკისრებული მოვალეობების ჯეროვნად შესრულება“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2014 წლის 11 აპრილის №1/2/569 გადაწყვეტილება საქმეზე “საქართველოს მოქალაქეები - დავით კანდელაკი, ნატალია დვალი, ზურაბ დავითაშვილი, ემზარ გოგუაძე, გიორგი მელაძე და მამუკა ფაჩუაშვილი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ”, II, 7).

19. მაშასადამე, საქართველოს კონსტიტუციის 29-ე მუხლი იცავს მოქალაქის უფლებას, ჰქონდეს თავისუფალი წვდომა სახელმწიფო სამსახურზე, ამასთან, გულისხმობს საჯარო სამსახურში დასაქმებული პირის თანამდებობასთან დაკავშირებულ კონსტიტუციურ გარანტიებს - არ იქნეს დაუსაბუთებლად გათავისუფლებული სამსახურიდან, იყოს დაცული ყოველგვარი გარე ჩარევისგან.

20. ამ მიზნებისთვის, საქართველოს კონსტიტუციის 29-ე მუხლის მე-2 პუნქტის ფარგლებში, კანონი, რომელიც განსაზღვრავს სახელმწიფო სამსახურის პირობებს, უნდა შეესაბამებოდეს კონსტიტუციურ სტანდარტებს. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს განმარტებით, სამართლებრივი სახელმწიფოს პრინციპი „სახელმწიფო ხელისუფლების, მათ შორის საკანონმდებლო ხელისუფლების, მოქმედებას მკაცრ კონსტიტუციურ-სამართლებრივ ჩარჩოებში აქცევს“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2007 წლის 26 ოქტომბრის N№2/2-389 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქე მაია ნათაძე და სხვები საქართველოს პარლამენტისა და საქართველოს პრეზიდენტის წინააღმდეგ“, II-18). საკანონმდებლო ხელისუფლების კონსტიტუციურ-სამართლებრივი შეზღუდვა გულისხმობს, რომ ნებისმიერი საკანონმდებლო აქტი უნდა შეესაბამებოდეს კონსტიტუციის მოთხოვნებს, როგორც ფორმალურ-სამართლებრივი კუთხით, ისე მატერიალურ-სამართლებრივი შინაარსით. მოცემულ შემთხვევაში, კანონი, რომელიც უშვებს ქ.თბილისის მერის თანამდებობიდან გადაყენების შესაძლებლობას, ფორმალური და მატერიალური შინაარსით უნდა შეესაბამებოდეს საქართველოს კონსტიტუციის 29-ე მუხლის მოთხოვნებს.

21. უფლებაში ჩარევის კონსტიტუციურობის შეფასებისთვის, პირველ რიგში, უნდა გავაანალიზოთ დაპირისპირებული ინტერესები - როგორც სადავო ნორმით გათვალისწინებული ლეგიტიმური მიზანი, ისე - ამ მიზნების საპირწონე ინტერესები, რომელთა შეზღუდვაც ხდება სადავო რეგულაციით.

22. სადავო ნორმა იწვევს მოსარჩელის 29-ე მუხლით გარანტირებულ უფლებაში ჩარევას, კერძოდ, ზღუდავს მის უფლებას, შეუფერხებლად განახორციელოს მისთვის ქ.თბილისის ამომრჩევლების მიერ საყოველთაო, თანასწორი, პირდაპირი საარჩევნო უფლების საფუძველზე 4 წლის ვადით მინიჭებული უფლებამოსილებები. თუმცა მოცემულ შემთხვევაში, კონსტიტუციით დაცული სიკეთე შემოიფარგლება არა მხოლოდ მოსარჩელის კერძო ინტერესით, არამედ ასევე უკავშირდება ისეთ მნიშვნელოვან საჯარო ინტერესს, როგორიცაა ამომრჩეველთა ნების რეალიზება. საქართველოს კონსტიტუციის 29-ე მუხლით გარანტირებულ მოსარჩელის უფლებას დაცულობის ხარისხს მატებს ის გარემოება, რომ მოსარჩელე, როგორც არჩეული თანამდებობის პირი, საკუთარ უფლებამოსილებას ამომრჩეველთა ნების საფუძველზე ახორციელებს. დაუშვებელია შესაბამისი თვითმმართველი ერთეულის ამომრჩეველთა ინტერესის უგულებელყოფა, ადგილობრივი მნიშვნელობის საქმეები განახორციელონ მათ მიერ პირდაპირი წესით არჩეული წარმომადგენლის მეშვეობით.

23. იმავდროულად, მართალია, ხალხისგან სახელისუფლებო მანდატის მიღება, ასეთი მაღალი ლეგიტიმაცია, უდავოდ, ზედმიწევნით ფრთხილ მიდგომას მოითხოვს და მომეტებულად ზრდის ამომრჩეველთა ნების განხორციელების პროცესში ჩარევის ლეგიტიმურობის შემოწმების აუცილებლობას, თუმცა არც ერთი თანამდებობა, მათ შორის, არც უშუალოდ ხალხის მიერ არჩევითი თანამდებობა, თავისთავად, ვერ იქნება თანამდებობრივი უფლებამოსილების განხორციელებაში ჩაურევლობის, შეუზღუდაობის აბსოლუტური გარანტია. თანამდებობის ლეგიტიმაციის წყაროს, კონსტიტუციური სტატუსის, კომპეტენციისა და პასუხისმგებლობის მოცულობის მიხედვით, თანამდებობის პირთა დამოუკიდებლობისა და ხელშეუხებლობის გარანტიები განსხვავებულია, რაც ნიშნავს, რომ ამაზე დამოკიდებულებით განსხვავებული უნდა იყოს უფლებაში ჩარევის წინაპირობები და პროცედურა. მაგრამ ყველაზე მაღალი ლეგიტიმაციის თანამდებობის პირის უფლებამოსილებაც შეიძლება ჩარევას დაექვემდებაროს, თუ რეალური და ობიექტურად ხელშესახებია საფრთხეები, რომლებიც გარდაუვლად დადგება პირის თანამდებობაზე დარჩენის შემთხვევაში.

24. შესაბამისად, უნდა გავაანალიზოთ, რა არის სადავო ნორმის შემოღების ლეგიტიმური მიზანი და წარმოადგენს თუ არა ის იმ წონად ინტერესს, რომლის გამოც უფლებაში ჩარევა, თანაზომიერების პრინციპის დაცვის პირობებში, დასაშვებია.

25. სადავო ნორმის ლეგიტიმური მიზნები თავად ნორმიდანვე იკითხება. ესენია: გამოძიების ეფექტურად წარმართვის უზრუნველყოფა, გამოძიებისთვის, დანაშაულის შედეგად მიყენებული ზიანის ანაზღაურებისთვის ხელშეშლისა და ბრალდებული პირის მიერ ახალი დანაშაულის ჩადენის თავიდან აცილება.

26. ეჭვგარეშეა, რომ დანაშაულთან ეფექტური ბრძოლა და მართლმსაჯულების ჯეროვანი განხორციელების ხელშეწყობა სახელმწიფოს ერთ-ერთი ძირითადი ამოცანაა. სისხლის სამართლის საქმეთა გამოძიების შეუფერხებელი განხორციელება, დანაშაულის შედეგად მიყენებული ზიანის ანაზღაურების უზრუნველყოფა და დანაშაულებრივი საქმიანობის აღკვეთა უმნიშვნელოვანესი საჯარო ინტერესებია. ამიტომ, ცხადია, ზემოდასახელებული მიზნები წარმოადგენს კონსტიტუციით გათვალისწინებულ ლეგიტიმურ მიზნებს, რომელთა მისაღწევადაც დასაშვებია, შეიზღუდოს სახელმწიფო თანამდებობის განხორციელების უფლება.

27. აღსანიშნავია, რომ დასახელებული ლეგიტიმური მიზნები თანაბრად მოქმედებს ყველა თანამდებობის პირთან (როგორც არჩევით, ასევე დანიშვნით თანამდებობებზე მყოფ პირებთან) მიმართებით. მართალია, განსაკუთრებული ლეგიტიმაციით სარგებლობენ ის პირები, ვინც დემოკრატიული წესით ხალხის მიერ არიან არჩეული, თუმცა, ამავდროულად, თვითონ დემოკრატიული სისტემის ინტერესშია, შემდგომში უზრუნველყოფილ იქნეს ხალხის მიერ არჩევნების გზით გადაცემული უფლებამოსილების კანონსაწინააღმდეგო გამოყენებისგან დაცვა.

28. წინამდებარე დავის ფარგლებში, საკონსტიტუციო სასამართლომ უნდა შეაფასოს, სადავო ნორმით დაცულია თუ არა თანაზომიერი ბალანსი ზემოაღნიშნულ დაპირისპირებულ კონსტიტუციურ ინტერესებს შორის. „...ღირებულებათა კონფლიქტის სირთულე ... იმაში მდგომარეობს, რომ ერთმანეთს უპირისპირდება კანონიერი ინტერესები... ამ დილემიდან გამოსავალი დემოკრატიულ საზოგადოებაში ერთადერთია – სამართლიანი ბალანსის მიღწევა. მაშინ როდესაც ინტერესების დაპირისპირება აუცდენელია, წარმოიშობა მათი ჰარმონიზაციის, სამართლიანი დაბალანსების აუცილებლობა“ (საკონსტიტუციო სასამართლოს 2011 წლის 22 დეკემბრის №1/1/477 გადაწყვეტილება საქმეზე “საქართველოს სახალხო დამცველი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ”, II, 45).

29. სახელმწიფოს პასუხისმგებლობის ტვირთი და, იმავდროულად, დემოკრატიულობის ხარისხი სწორედ იმის მიხედვით გაიზომება, რამდენად შეძლებს ის შეპირისპირებული ინტერესების სამართლიან დაბალანსებას. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლომ არაერთ გადაწყვეტილებაში აღნიშნა, რომ სახელმწიფომ უფლებების დაცვისა და უზრუნველყოფისას უნდა შეძლოს კერძო და საჯარო ინტერესების გონივრული დაბალანსება, მხოლოდ ასეა შესაძლებელი როგორც უფლებით სარგებლობის, ისე კონკრეტული საჯარო მიზნების მიღწევა. დემოკრატიულ საზოგადოებაშიAარ შეიძლება არსებობდეს მიზანი, ინტერესი, რომლის მიღწევის საპირწონე ამა თუ იმ უფლების დარღვევაა. არც ერთი ინტერესის მიღწევა არ შეიძლება მეორე ინტერესის ხელყოფის ხარჯზე. “სამართლებრივ სახელმწიფოში კანონზომიერია იმის მოლოდინი, რომ კერძო და საჯარო ინტერესების ურთიერთმიმართება სამართლიანი იქნება” (საკონსტიტუციო სასამართლოს 2007 წლის 2 ივლისის N№1/2/384 გადაწყვეტილება საქმეზე “საქართველოს მოქალაქეები – დავით ჯიმშელეიშვილი, ტარიელ გვეტაძე და ნელი დალალიშვილი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ”, II, 19). ამასთან, ადამიანის უფლებები შეიძლება შეიზღუდოს მხოლოდ იმდენად, რამდენადაც ეს აუცილებელია დემოკრატიულ საზოგადოებაში. როდის, როგორ და რა ინტენსივობით შეუძლია სახელმწიფოს, ჩაერიოს ადამიანის თავისუფლებაში ისე, რომ ეს ჩაითვალოს აუცილებელ ჩარევად დემოკრატიულ საზოგადოებაში, ამისთვის სამართლებრივ საფუძველს და შეფასების მასშტაბს კონსტიტუცია იძლევა, პირველ რიგში, ძირითადი კონსტიტუციური პრინციპები და თავად უფლებების მარეგლამენტირებელი კონსტიტუციური ნორმები. სწორედ აქ არის მოცემული კერძო და საჯარო ინტერესების თანაფარდობის განსაზღვრის დასაშვები ფარგლები.

30. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს დამკვიდრებული პრაქტიკის მიხედვით: „სადავო ნორმა უნდა შეესაბამებოდეს თანაზომიერებისა და განსაზღვრულობის პრინციპებს, რომლებიც პირდაპირ კავშირშია სამართლებრივი სახელმწიფოს პრინციპთან. სწორედ თანაზომიერების პრინციპი ადგენს მატერიალურ მასშტაბებს კანონმდებლისათვის ძირითადი უფლებების შეზღუდვისას. თუ ნორმა ამ პრინციპებს არ შეესაბამება, ის დაუშვებს თვითნებობის შესაძლებლობას. სახელმწიფოს თვითნებობა ადამიანის თავისუფლების სფეროში კი ავტომატურად ნიშნავს ადამიანის ღირსების, როგორც კონსტიტუციური წესრიგის უმაღლესი პრინციპის, სამართლებრივი სახელმწიფოსა და სხვა კონსტიტუციური პრინციპების დარღვევას და ადამიანის ... ძირითადი უფლების არაკონსტიტუციურ ხელყოფას” (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2009 წლის 6 აპრილის №2/1/415 გადაწყვეტილება საქმეზე “საქართველოს სახალო დამცველი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ”, II, 13). “თანაზომიერების პრინციპის მოთხოვნაა, რომ უფლების მზღუდავი საკანონმდებლო რეგულირება უნდა წარმოადგენდეს ღირებული საჯარო (ლეგიტიმური) მიზნის მიღწევის გამოსადეგ და აუცილებელ საშუალებას. ამავე დროს, უფლების შეზღუდვის ინტენსივობა მისაღწევი საჯარო მიზნის პროპორციული, მისი თანაზომიერი უნდა იყოს. დაუშვებელია, ლეგიტიმური მიზნის მიღწევა განხორციელდეს ადამიანის უფლების მომეტებული შეზღუდვის ხარჯზე” (საკონსტიტუციო სასამართლოს 2012 წლის 26 ივნისის №3/1/512 გადაწყვეტილება საქმეზე “დანიის მოქალაქე ჰეიკე ქრონქვისტი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ”, II, 65). ამასთან, “რაც უფრო მეტად ერევა ხელისუფლება ადამიანის თავისუფლებაში, მით მაღალია მოთხოვნები ჩარევის გამართლებისათვის” (საკონსტიტუციო სასამართლოს 2007 წლის 2 ივლისის N№1/2/384 გადაწყვეტილება საქმეზე “საქართველოს მოქალაქეები – დავით ჯიმშელეიშვილი, ტარიელ გვეტაძე და ნელი დალალიშვილი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ”, II, 19).

31. მოსარჩელის აზრით, სსსკ-ის 159-ე მუხლის ის ნორმატიული შინაარსი, რომელიც ითვალისწინებს ბრალდებული მერის თანამდებობიდან გადაყენების შესაძლებლობას (შემაჯამებელი გადაწყვეტილების მიღებამდე), არაკონსტიტუციურია, ვინაიდან: ნორმა იწვევს მოსარჩელის უფლებაში ინტენსიურ, ზედმეტად მკაცრი ფორმის, ლეგიტიმური მიზნების მიღწევისთვის არააუცილებელ, არაპროპორციულ ჩარევას. ამასთან, იგი არ პასუხობს კანონის განჭვრეტადობის მოთხოვნებს, რაც, მთლიანობაში, ბრალდებული პირის თანამდებობიდან გადაყენების არსებულ პროცედურას აქცევს კონსტიტუციურ-სამართლებრივი წესრიგის საწინააღმდეგოდ.

32. ნიშანდობლივია, რომ მოსარჩელე სადავო ნორმის ლეგიტიმური მიზნების მიღწევის აუცილებლობას კითხვის ნიშნის ქვეშ არ აყენებს, შესაბამისად, ზოგადად, ბრალდებულის თანამდებობიდან გადაყენება შესაბამისი საფუძვლების არსებობისას მისთვის მისაღებია, ისევე როგორც სასამართლოს მონაწილეობა ამ პროცესში. მაგრამ, მისი აზრით, მერის თანამდებობიდან გადაყენების არსებული რეგულაცია არ შეიცავს საკმარის გარანტიებს, რომლებიც გამორიცხავდა არჩევითი მერის საქართველოს კონსტიტუციის 29-ე მუხლით გარანტირებულ უფლებაში არაპროპორციულ ჩარევას, მისი უფლების დარღვევას. კერძოდ, მოსარჩელის სიტყვებით: ,,თავისთავად ბრალდებულის თანამდებობიდან გადაყენების ინსტიტუტი რასაკვირველია არ არის არაკონსტიტუციური... საფუძვლები არის საკმარისი იმისთვის, რომ პირი იქნეს გადაყენებული თანამდებობიდან, თუმცა გადაყენების პროცედურა მთლიანობაში არის არაკონსტიტუციური“.

33. მოპასუხე სადავო ნორმის კონსტიტუციურობას ასაბუთებს ორ მთავარ არგუმენტზე დაყრდნობით. კერძოდ, მისი მტკიცებით: ნორმა კონსტიტუციურია, ვინაიდან იწვევს მერის უფლების დროებით შეზღუდვას და არა მისი თანამდებობიდან საბოლოოდ გადაყენებას. ამასთან, ბრალდებულის თანამდებობიდან გადაყენება უფლებაში უფრო მსუბუქ, ნაკლებად ინტენსიურ ჩარევას წარმოადგენს, ვიდრე პატიმრობა, როგორც აღკვეთის ღონისძიება, რის გამოც, მოპასუხის აზრით, მისი არსებობა აუცილებელია, ვინაიდან თანამდებობიდან გადაყენების ბერკეტის არარსებობის პირობებში, მოსამართლე იძულებული იქნება გამოიყენოს პატიმრობა. იმავდროულად, მოპასუხის აზრით, თანამდებობიდან გადაყენების ალტერნატიულ ღონისძიებად მხოლოდ პატიმრობის მოაზრება შეიძლება, რადგან სხვა აღკვეთის ღონისძიებები თანამდებობიდან ბრალდებულის გადაყენების ლეგიტიმური მიზნების მიღწევის ვარგის საშუალებას არ წარმოადგენს. მაშასადამე, მოპასუხის მტკიცებით, წარმოადგენს რა ბრალდებულის თანამდებობიდან გადაყენება, პატიმრობასთან შედარებით, უფრო ნაკლებად ინტენსიურ ჩარევას უფლებაში, ეს გარემოება, ამ ღონისძიების დროებით ხასიათთან ერთად, მიუთითებს მის კონსტიტუციურობაზე.

34. მოცემულ შემთხვევაში უფლების შეზღუდვის თანაზომიერების შეფასებისთვის გადამწყვეტი მნიშვნელობა აქვს უფლებაში ჩარევის ინტენსივობას. სსსკ-ის 161-ე მუხლის პირველი ნაწილის თანახმად, “მოსამართლეს უფლება აქვს, გამოიტანოს განჩინება საქმეზე შემაჯამებელი გადაწყვეტილების მიღებამდე ბრალდებულის თანამდებობიდან (სამუშაოდან) გადაყენების შესახებ”. მაშასადამე, ეს ნორმა შეიცავს ზოგად მითითებას, თუ რა ხანგრძლივობით შეიძლება ამ ღონისძიების გამოყენება – ბრალდებულის თანამდებობიდან გადაყენება ხდება საქმეზე შემაჯამებელი გადაწყვეტილების გამოტანამდე. მოპასუხე სწორედ ამ გარემოებაზე მიუთითებს, რომ ხდება მერის არა თანამდებობიდან გადაყენება საერთოდ, არამედ ეს ღონისძიება ვადით არის შემოფარგლული, რაც ამცირებს უფლებაში ჩარევის ინტენსივობას, იწვევს უფლებაში ნაკლებად მზღუდავ ჩარევას.

35. საკონსტიტუციო სასამართლო აღნიშნავს, რომ საქმეზე შემაჯამებელი გადაწყვეტილების მიღება შესაძლოა ობიექტურად დიდ დროს მოითხოვდეს. იმის გასარკვევად, თუ რა ვადით შეიძლება პირი გადაყენებული იქნეს თანამდებობიდან, აუცილებელია განისაზღვროს საქმეზე შემაჯამებელი გადაწყვეტილების გამოტანის საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსით დადგენილი ვადები.

36. აღსანიშნავია, რომ 1998 წლის საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსისგან განსხვავებით, მოქმედ საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსში შემაჯამებელი გადაწყვეტილების დეფინიცია ცალსახად განსაზღვრული არ არის. თუმცა, მეორე მხრივ, შემაჯამებელი გადაწყვეტილებების სხვადასხვა სახეზე უთითებს მოქმედი სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის რიგი მუხლები. მაგალითად, 57-ე მუხლის “გ” ქვეპუნქტის მიხედვით: “დაზარალებულს უფლება აქვს უფასოდ მიიღოს სისხლისსამართლებრივი დევნის ან/და გამოძიების შეწყვეტის შესახებ დადგენილების (განჩინების), განაჩენის, სხვა შემაჯამებელი სასამართლო გადაწყვეტილების ასლი”. ცხადია, რომ აღნიშნული ნორმა შემაჯამებელ გადაწყვეტილებად განიხილავს როგორც სისხლისსამართლებრივი დევნის ან/და გამოძიების შეწყვეტის შესახებ დადგენილებას (განჩინებას), განაჩენს, ასევე მიუთითებს სხვა სასამართლო აქტებზე, რომლებიც შეიძლება წარმოადგენდნენ შემაჯამებელ გადაწყვეტილებებს. აქედან გამომდინარე, აშკარაა, რომ საპროცესო კოდექსის მიზნებისთვის შემაჯამებელ გადაწყვეტილებად შესაძლოა, განაჩენის გარდა, განხილული იქნეს საქმესთან დაკავშირებით გამოცემული სხვა აქტებიც. მოცემული საქმის გადაწყვეტის პროცესში საკონსტიტუციო სასამართლო არ დგას საჭიროების წინაშე, ამომწურავად განმარტოს, თუ რომელი სამართლებრივი აქტი შეიძლება მოიაზრებოდეს საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 161-ე მუხლში მოხსენიებული ტერმინით ,,შემაჯამებელი გადაწყვეტილება”. თუმცა ცალსახა და არაორაზროვანია, რომ ამ ტერმინით, სხვა საპროცესო აქტებთან ერთად, მოაზრებული უნდა იქნეს ისეთი საპროცესო აქტი, როგორიცაა განაჩენი.

37. მხედველობაშია მისაღები, რომ, თუ რიგი შემაჯამებელი გადაწყვეტილების გამოტანისთვის ვადა შესაძლოა განსაზღვრებადი იყოს, განაჩენის შემთხვევაში, ეს ასე არ არის. სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსი საქმის არსებითად განხილვის და განაჩენის გამოტანის კონკრეტულ, განსაზღვრულ ვადას არ ადგენს. კანონმდებელმა აღნიშნული საკითხი ნაწილობრივ მოაწესრიგა და გარკვეული ვადით შეზღუდა სასამართლოში ბრალდებულის პირველი წარდგენის, წინასასამართლო და საქმის არსებითი განხილვის სხდომებს შორის ხანგრძლივობა. უფრო მეტიც, სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 169-ე მუხლის მე-8 ნაწილი ადგენს, რომ დანაშაულის ერთი შემთხვევის გამო წინასასამართლო სხდომის დაწყებამდე პირი ბრალდებულად შეიძლება იქნეს ცნობილი არა უმეტეს 9 თვისა, თუმცა აღნიშნული ნორმა ზღუდავს მხოლოდ წინასასამართლო სხდომის დაწყების ვადას და არ არეგულირებს საქმის არსებით განხილვასთან დაკავშირებულ საკითხებს. წინასასამართლო სხდომის დასრულებიდან 14 დღის განმავლობაში (დასაშვებია აღნიშნული ვადის გაგრძელება კანონით დადგენილ შემთხვევებში) კი იწყება საქმის არსებითი განხილვა, რომლის მაქსიმალური ხანგრძლივობაც კანონმდებლობით განსაზღვრული არ არის. ანალოგიური ვითარებაა აგრეთვე განაჩენის დადგენის ვადასთან დაკავშირებით. შესაბამისად, საქმის სირთულიდან, შესაფასებელი მტკიცებულებების სიმრავლიდან ან რაიმე სხვა ობიექტური გარემოებებიდან გამომდინარე, საქმის არსებითი განხილვა საბოლოო განაჩენის გამოტანამდე, შესაძლებელია გაგრძელდეს წლების განმავლობაში. შედეგად, მერის თანამდებობიდან გადაყენება შეიძლება მოხდეს ხანგრძლივი, განუსაზღვრელი ვადით, მათ შორის, უფლებამოსილების ვადის ამოწურვამდეც.

38. მერის უფლებამოსილება შემოფარგლულია რა კონკრეტული ვადით, რაც უფრო ხანგრძლივი იქნება მისი თანამდებობიდან გადაყენება, მით უფრო ინტენსიური იქნება უფლებაში ჩარევა, ვინაიდან ის შეუქცევად ხასიათს ატარებს - გაცდენილი ვადის აღდგენა ობიექტურად შეუძლებელი იქნება. ბუნებრივია, ასეთ დროს უფლებაში ჩარევის არაპროპორციულობა კიდევ უფრო აშკარაა, თუ შემაჯამებელი გადაწყვეტილების მიღება მოხდება მერის უფლებამოსილების ვადის ამოწურვის შემდეგ, ვინაიდან ამ შემთხვევაში არა მხოლოდ გაცდენილი ვადის აღდგენაა შეუძლებელი, არამედ თანამდებობაზე აღდგენის ობიექტური შესაძლებლობაც არ არსებობს - მისი თანამდებობაზე ყოფნის ვადა მკაცრადაა განსაზღვრული. არჩევნების პერიოდულობის დაცვა უმნიშვნელოვანეს ლეგიტიმურ მიზნებს ემსახურება და მოქალაქეთა უფლება პერიოდულ არჩევნებზე ვერ დადგება კითხვის ნიშნის ქვეშ. შესაბამისად, ასეთ შემთხვევებში სსსკ-ის 159-ე მუხლით გათვალისწინებული ღონისძიების გამოყენება გამოიწვევს არა მერის თანამდებობრივი უფლებამოსილების განხორციელებაში დროებით ჩარევას, არამედ ფაქტობრივად თანამდებობიდან საბოლოოდ გადაყენებას.

39. ყურადსაღებია ის გარემოებაც, რომ კანონმდებლობა არ ითვალისწინებს ამ საპროცესო მოქმედების გაუქმების შესაძლებლობას იმ შემთხვევაში, თუ აღარ იარსებებს სსსკ-ის 159-ე მუხლში მოცემული საფუძველი პირის თანამდებობიდან გადაყენებისათვის. სსსკ არ ითვალისწინებს აღნიშნული ღონისძიების გამოყენების პერიოდულ კონტროლს, როდესაც სამართალწარმოების სხვადასხვა სტადიებზე პროცესის მწარმოებელ ორგანოს საკუთარი ინიციატივით ან მხარეთა შუამდგომლობის საფუძველზე ექნება ამ ღონისძიების შეცვლის ან გაუქმების საკითხის განხილვის შესაძლებლობა. შესაბამისად, სასამართლოს მიერ ბრალდებულის თანამდებობიდან გადაყენების საპროცესო მოქმედების გამოყენების თაობაზე განჩინების გამოტანიდან შემაჯამებელ გადაწყვეტილებამდე არ არსებობს აღნიშნული საპროცესო მოქმედების გამოყენების აუცილებლობის გადამოწმების არც საფუძვლები და არც მექანიზმი. რაც ნიშნავს, რომ მისი გამოყენება მოხდება შემაჯამებელი გადაწყვეტილების გამოტანამდე იმ შემთხვევაშიც, როდესაც შესაძლოა, რეალურად აღარ არსებობდეს ამის საჭიროება. შესაბამისად, უფლების შეზღუდვა გაგრძელდება იმ პირობებშიც, როდესაც აღარ იარსებებს იმ ლეგიტიმური მიზნების დაცვის საჭიროება, რომელთა მიღწევასაც ამ ღონისძიების გამოყენება ემსახურებოდა.

40. სსსკ-ის 161-ე მუხლის მე-2 ნაწილის თანახმად, “სასამართლოს განჩინება ბრალდებულის თანამდებობიდან (სამუშაოდან) გადაყენების ან გადაყენებაზე უარის თქმის შესახებ შეიძლება გასაჩივრდეს ამ კოდექსის 207-ე მუხლით გათვალისწინებული წესით”. მართალია, 207-ე მუხლი ეხება აღკვეთის ღონისძიების გამოყენების, შეცვლის ან გაუქმების შესახებ განჩინების გასაჩივრების წესს, მაგრამ, ბუნებრივია, ის გამოყენებულ იქნება 159-ე-161-ე მუხლებით გათვალისწინებული ღონისძიების მიზნებისთვის და მათ ფარგლებში. ვინაიდან ეს მუხლები ეხება მხოლოდ თანამდებობიდან გადაყენების ღონისძიების გამოყენების შესაძლებლობასა და წესს, შესაბამისად, 207-ე მუხლიც გამოიყენება მხოლოდ თანამდებობიდან გადაყენების ან გადაყენებაზე უარის თქმის შესახებ განჩინების გასაჩივრების კონტექსტში. მაშასადამე, ვინაიდან არ არსებობს ამ ღონისძიების შეცვლის ან გაუქმების მოთხოვნის სამართლებრივი შესაძლებლობა, 207-ე მუხლით გათვალისწინებული გასაჩივრების წესი ვერ გახდება თანამდებობიდან (სამუშაოდან) გადაყენების შესახებ მიღებული განჩინების პერიოდული გადასინჯვის, მისი შეცვლის ან გაუქმების მოთხოვნის საფუძველი. ნიშანდობლივია, რომ საქმის არსებითი განხილვის სხდომაზე მოპასუხე მხარემაც აღნიშნა: “მოქმედი სისხლის სამართლის საპროცესო კანონმდებლობა სახელდებით არ მიუთითებს სადავოდ გამხდარი საპროცესო მოქმედების შეცვლის პროცედურებზე”. მაშასადამე, არის რა რეალური ალბათობა უფლებაში ჩარევა გაგრძელდეს სათანადო საფუძვლისა და საჭიროების გარეშე, შესაბამისად, არსებობს საფრთხე, რისკი უფლების გაუმართლებელი, დაუსაბუთებელი შეზღუდვისა, რაც იმთავითვე ეწინააღმდეგება თანაზომიერების პრინციპს და არაკონსტიტუციურად აქცევს პირის უფლების შეზღუდვის გამოყენებულ საშუალებას.

41. იმავდროულად, მოპასუხის მტკიცებით, სსსკ-ის 159-ე მუხლით გათვალისწინებული ბრალდებულის თანამდებობიდან გადაყენების საპროცესო მოქმედება წარმოადგენს აღკვეთის ღონისძიების – პატიმრობის, პირის უფლების ნაკლებად მზღუდველ ალტერნატივას და ამიტომ იგი კონსტიტუციურად უნდა იქნეს მიჩნეული.

42. საკონსტიტუციო სასამართლო ვერ გაიზიარებს მოპასუხის აღნიშნულ მოსაზრებას. აღკვეთის ღონისძიების – პატიმრობისგან განსხვავებით, ბრალდებულის თანამდებობიდან გადაყენება (სსსკ-ის 159-ე მუხლი) მოთავსებულია “სხვა საპროცესო მოქმედებების” თავში, ის არ არის აღკვეთის ღონისძიებების ჩამონათვალში და, შესაბამისად, არ არის აღკვეთის ღონისძიება. სასამართლო არ არის შეზღუდული, გამოიყენოს ეს ღონისძიებები ერთდროულად ან ცალ-ცალკე. იმავდროულად, ნაწილობრივ განსხვავებულია ამ ღონისძიებათა გამოყენების მიზნები და საფუძვლები. თუმცა როგორც ბრალდებულის თანამდებობიდან გადაყენება, ისე პატიმრობა, წარმოადგენს სისხლის სამართლის საპროცესო იძულების ღონისძიებებს და მათი ძირითადი დანიშნულებაა სისხლის სამართლის პროცესის ჯეროვანი მიმდინარეობის უზრუნველყოფა და არსებული საფრთხეების პრევენცია. შესაბამისად, ორივე დასახელებული ღონისძიება, რიგ შემთხვევებში, (როდესაც მათი გამოყენების ლეგიტიმური მიზნები იდენტურია) შეიძლება განხილულ იქნეს, როგორც მსგავსი ლეგიტიმური მიზნების მიღწევის ალტერნატიული საშუალებები. ამ მხრივ, შესაძლებელია, პირის თანამდებობიდან გადაყენების ღონისძიება მართლაც შეფასდეს, როგორც პატიმრობაზე ნაკლებად მზღუდველი საშუალება, თუმცა მხოლოდ ეს გარემოება მას ვერ აქცევს კონსტიტუციასთან შესაბამისად. აღნიშნული ღონისძიების მატერიალური შინაარსი, მისი გამოყენების ვადა და პროცედურები, ნებისმიერ შემთხვევაში, უნდა აკმაყოფილებდეს იმ კონსტიტუციურ-სამართლებრივ სტანდარტებს, რომლებიც განსაზღვრავენ ადამიანის უფლების შეზღუდვის დასაშვებ ფარგლებს.

43. ყოველივე ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, სსსკ-ის 159-ე მუხლის ის ნორმატიული შინაარსი, რომელიც ითვალისწინებს არჩეული მერის თანამდებობიდან გადაყენებას შემაჯამებელი გადაწყვეტილების მიღებამდე, იწვევს მერის 29-ე მუხლით გარანტირებულ კონსტიტუციურ უფლებაში გაუმართლებელ ინტენსიურ ჩარევას. კერძოდ, სადავო ნორმით, უფლებით სარგებლობის ვადით შეზღუდვა შესაძლოა ფაქტობრივად გაუთანაბრდეს თანამდებობიდან გადაყენებას, ვინაიდან შემაჯამებელი გადაწყვეტილების მიღება არ არის შეზღუდული დროით, ამასთან, არ არსებობს ამ ღონისძიების გაუქმების შესაბამისი ბერკეტები მისი გამოყენებისთვის რელევანტური საფუძვლების გაბათილების შემთხვევაში, რაც ნიშნავს, რომ ეს ღონისძიება შეიძლება გამოყენებული იქნეს იმისგან დამოუკიდებლად, კვლავ არსებობს თუ არა მისი გამოყენების აუცილებლობა. 159-ე მუხლით გათვალისწინებული ღონისძიებით ასეთი შედეგების გამოწვევა კი, თავად მოპასუხის მოსაზრებითაც, უფლებაში არაპროპორციულ ჩარევას გამოიწვევდა.

44. მაშასადამე, მერის თანამდებობიდან გადაყენების სადავო ნორმით გათვალისწინებული წესი ვერ მიიჩნევა უფლების ყველაზე ნაკლებად მზღუდავ და პროპორციულ საშუალებად. ის შეიცავს მერის თანამდებობრივი უფლებამოსილების განხორციელების უფლების დარღვევის და, შესაბამისად, მისი ამომრჩევლების მანდატის, მათი ნების უგულებელყოფის რისკებს.

45. როგორც უკვე აღვნიშნეთ, მოსარჩელე ასევე მიიჩნევს, რომ სადავო ნორმა ვერ პასუხობს “კანონის ხარისხის” მოთხოვნებს. კერძოდ, მოსარჩელის აზრით, ის არაგანჭვრეტადია შემდეგი გარემოებების გამო: ნორმა განსაზღვრავს ბრალდებულის თანამდებობიდან (სამუშაოდან) დროებით გადაყენების საფუძვლებს ისე, რომ არ უთითებს თანამდებობის პირთა კატეგორიებს, რომელთა მიმართაც შესაძლებელია ამგვარი შეზღუდვის გამოყენება. შედეგად, სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის სხვა ნორმების კონტექსტში მისი განხილვის შემთხვევაში, საერთოდ გაუგებარი ხდება სადავო ნორმის გამოყენების წესი, კერძოდ, ის, თუ როგორ უნდა მოხდეს სასამართლოს განჩინების აღსრულება იმ შემთხვევაში, როდესაც სასამართლო მიიღებს გადაწყვეტილებას დაწესებულების ხელმძღვანელის თანამდებობიდან გადაყენების შესახებ. მისი სიტყვებით: „ნებისმიერი აქტის სამართლებრივი მოწესრიგება არის ერთიანი სისტემა და ამ შემთხვევაში სადავო ნორმა იზოლირებულად არ უნდა განვიხილოთ. უნდა განვიხილოთ შესაბამის ნორმებთან ერთიან კონტექსტში და ამ პროცედურის შედეგად მივდივართ იმ შედეგებამდე, რომ შეუძლებელი ხდება სასამართლოს გადაწყვეტილების აღსრულება კანონით გათვალისწინებული წესის შესაბამისად... სახელმწიფოს მიერ სისხლის სამართლის მართლმსაჯულების განხორციელება კანონის უზენაესობის პრინციპის ფართო გააზრების საფუძველზე უნდა ხდებოდეს, ხოლო ამის შესაძლებლობას არსებული პროცედურული ნორმები უნდა იძლეოდნენ“.

46. როგორც თბილისის საქალაქო, ისე სააპელაციო სასამართლომ, სსსკ-ის 159-ე და 162-ე მუხლების ერთობლივი განმარტების გზით, დაადგინეს სადავო ნორმის ქ.თბილისის მერზე გავრცელების შესაძლებლობა. სასამართლოს გადაწყვეტილებათა კანონიერების შემოწმება სცილდება საკონსტიტუციო სასამართლოს უფლებამოსილების ფარგლებს, ამიტომაც საკონსტიტუციო სასამართლომ მოსარჩელის მიერ სადავოდ გამხდარი ნორმა ასეთი შინაარსით მიიღო არსებითად განსახილველად, შეაფასა მისი კონსტიტუციურობა და დაადგინა მისი შეუსაბამობა საქართველოს კონსტიტუციის 29-ე მუხლთან მიმართებით.

47. საკონსტიტუციო სასამართლო ამავე დროს აღნიშნავს, რომ სასამართლო გადაწყვეტილების აღსრულებასთან დაკავშირებით, კანონმდებლობა ხარვეზიანია და ამ თვალსაზრისით იგი არ შეიცავს საკმარისად ცხად, მკაფიო მითითებებს.

48. სსსკ-ის 160-ე მუხლის მე-2 ნაწილის თანახმად: “ბრალდებულის თანამდებობიდან (სამუშაოდან) გადაყენების შესახებ სასამართლოს განჩინებაში უნდა აღინიშნოს თანამდებობიდან (სამუშაოდან) გადასაყენებელი პირის ვინაობა, მისი თანამდებობა (სამუშაო ადგილი), თანამდებობიდან (სამუშაოდან) გადაყენების საფუძველი, ბრალდებულის თანამდებობიდან (სამუშაოდან) გადაყენების მოთხოვნა, რომელიც დაწესებულების, საწარმოს ან ორგანიზაციის ხელმძღვანელს ეგზავნება”. ხოლო ამავე მუხლის მე-3 ნაწილის თანახმად: “სასამართლოს განჩინება ბრალდებულის თანამდებობიდან (სამუშაოდან) გადაყენების შესახებ სავალდებულოა შესაბამისი დაწესებულების, საწარმოს ან ორგანიზაციის ხელმძღვანელისთვის. იგი ვალდებულია, სასამართლოს განჩინება შემოსვლისთანავე, დაუყოვნებლივ აღასრულოს და ეს შეატყობინოს სასამართლოს”.

49. დასახელებული ნორმების მიხედვით, კანონით გათვალისწინებული საკმარისი საფუძვლის არსებობის შემთხვევაში, სასამართლოს გამოაქვს განჩინება აღნიშნული ღონისძიების გამოყენების შესახებ, რომელიც ,,დაწესებულების, საწარმოს ან ორგანიზაციის ხელმძღვანელს ეგზავნება”, რომელიც ვალდებულია სასამართლოს განჩინება შემოსვლისთანავე, დაუყოვნებლივ აღასრულოს და ეს შეატყობინოს სასამართლოს. ცალსახაა, რომ აქ ივარაუდება იმ დაწესებულების, საწარმოს ან ორგანიზაციის ხელმძღვანელი, სადაც დასაქმებულია ბრალდებული, რომლის თანამდებობიდან გადაყენებაც მოხდა. “საქართველოს დედაქალაქის _ თბილისის შესახებ” საქართველოს კანონის 22-ე მუხლის პირველი პუნქტის თანახმად, ქალაქ თბილისის მერი არის ქალაქ თბილისის უმაღლესი თანამდებობის პირი და მთავრობის ხელმძღვანელი. ცხადია, შეუძლებელია იმ თანამდებობის პირის იდენტიფიცირება, რომელიც კანონის აღნიშნული ნორმის მიზნებისათვის განხილული იქნებოდა იმ დაწესებულების ხელმძღვანელად, სადაც დასაქმებულია ქალაქ თბილისის მერი. ამდენად, საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 159-ე მუხლით გათვალისწინებული ღონისძიების ქალაქ თბილისის მერთან მიმართებით გამოყენებისას, ბუნდოვანია ამავე კოდექსის 160-ე მუხლის მე-2 და მე-3 ნაწილების მოთხოვნათა შესრულების შესაძლებლობა.

50. მკაფიო პასუხი ზემოაღნიშნულ საკითხთან დაკავშირებით, არ იკითხება თბილისის საქალაქო სასამართლოს სისხლის სამართლის საქმეთა კოლეგიის მოსამართლის 2013 წლის 22 დეკემბრის №10/ა/6915 განჩინებაში, რომლის საფუძველზეც მოხდა მოსარჩელის თანამდებობიდან გადაყენება. გამოსაყენებლი ნორმებიდან სასამართლოსთვის ცხადი იყო, რომ მის განჩინებას სჭირდებოდა აღსრულება და შესაბამისი აღმასრულებელი სუბიექტები, რის გამოც მან მერიას მოსთხოვა აღსრულების ინფორმაციის დაუყოვნებლივი შეტყობინება, ხოლო პროკურატურას დაავალა აღსრულების ორგანიზება. ანუ აღსრულების სუბიექტთა ძიება, გამოსაყენებელი ნორმების არსიდან და მიზანმიმართულებიდან გამომდინარე, სასამართლოს კანონისმიერი ვალდებულება იყო. თუმცა ფაქტობრივად განჩინება ეხებოდა რა სწორედ იმ პირის თანამდებობიდან გადაყენებას, რომელსაც კანონის მიხედვით ევალებოდა სასამართლოს შესაბამისი განჩინების აღსრულება, მოსარჩელეს ლოგიკურად გაუჩნდა კითხვები, პრაქტიკულად რა უნდა გაეკეთებინა მას განჩინების ჯეროვანი აღსრულებისთვის, რომელზე პასუხიც სასამართლოს დასახელებულ განჩინებაში არ არის. აღნიშნულ საკითხს მეტი სიცხადე ვერც თბილისის სააპელაციო სასამართლოს საგამოძიებო კოლეგიის მოსამართლის 2013 წლის 26 დეკემბრის №1გ/791-13 განჩინებამ შემატა, რომელშიც სასამართლომ მიუთითა, რომ “სასამართლოს გადაწყვეტილება ძალაში შესვლიდან, შესასრულებლად სავალდებულოა, როგორც ბრალდებულისათვის ასევე სხვა ნებისმიერი პირისათვის”.

51. ბუნებრივია, ეჭვგარეშეა, რომ სასამართლოს ეს განჩინებები, მსგავსად სასამართლოს ნებისმიერი სხვა გადაწყვეტილებისა, შესასრულებლად სავალდებულოა. ასევე უდავოა, რომ მერი თანამდებობდან გადაყენებულად ითვლება საქმეზე შემაჯამებელი გადაწყვეტილების მიღებამდე. თუმცა მოსარჩელის კითხვები უკავშირდებოდა სწორედ იმას, თუ როგორი უნდა იყოს აღსრულების პროცედურა – ვინ, როდის და რა წესით უნდა იმოქმედოს იმისათვის, რომ თავიდან იქნეს აცილებული განჩინების არაჯეროვანი აღსრულების ნეგატიური სამართლებრივი შედეგები. ამ კითხვაზე მკაფიო და არაორაზროვანი პასუხი არც კანონმდებლობაშია მოცემული და არც სასამართლოს ზემოაღნიშნულ განჩინებებში.

52. აუცილებლად უნდა აღინიშნოს, რომ დასახელებული საკითხების კანონმდებლობით მოწესრიგება არ არის მხოლოდ კანონმდებლის დისკრეციის, მიხედულების ან მიზანშეწონილობის საკითხი. ბუნებრივია, რომ საყოველთაო და პირდაპირი წესით არჩეული პირების თანამდებობიდან გადაყენების ინსტიტუციური მოწესრიგება მთლიანობაში უნდა იყოს მკაფიო, გასაგები და ეფუძნებოდეს მკაცრად და დეტალურად რეგლამენტირებულ პროცედურებს.

53. თუმცა გადაწყვეტილების აღსრულებასთან დაკავშირებული კანონმდებლობის ასეთი ნაკლოვანებები, თავისთავად, არ განაპირობებს თავად მოსარჩელის კონსტიტუციური უფლების დარღვევას. სასამართლოს მიერ შესაბამისი განჩინების გამოცხადების მომენტიდან, მოსარჩელე, როგორც ბრალდებული, თანამდებობიდან გადაყენებულად ითვლება და, ამდენად, არ გააჩნია უფლებამოსილება, სასამართლოს განჩინების აღსრულების მიზნით, გამოსცეს რაიმე სახის აქტი. მისთვის სიცხადის საკმარისი ხარისხით არის მიწოდებული შესასრულებლად სავალდებულო ინფორმაცია, რომ იგი სასამართლო განჩინების საფუძველზე, გადაყენებულია თანამდებობიდან. ამდენად, მიუხედავად იმისა, რომ შესაძლოა არსებობდეს გარკვეული ბუნდოვანება სასამართლოს განჩინების აღსრულებასთან დაკავშირებით, მას არ აქვს შემხებლობა თავად მოსარჩელის კონსტიტუციურ უფლებასთან. როგორც უკვე აღვნიშნეთ, კონსტიტუციის 29-ე მუხლით გარანტირებული უფლების დარღვევას ამ შემთხვევაში იწვევს ის, რომ თანამდებობიდან გადაყენების საპროცესო მოქმედების არსებული წესიAმოსარჩელის უფლებაში გაუმართლებელ ჩარევას იწვევს, რამდენადაც ის ლეგიტიმური მიზნის მიღწევის არაპროპორციულ საშუალებას წარმოადგენს.

საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 160-ე მუხლის პირველი ნაწილის მე-2 წინადადების კონსტიტუციურობის საკითხი საქართველოს კონსტიტუციის 42-ე მუხლის პირველ და მე-3 პუნქტებთან მიმართებით

54. საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 160-ე მუხლის პირველი ნაწილის თანახმად, ბრალდებულის თანამდებობიდან (სამუშაოდან) გადაყენების შესახებ გადაწყვეტილების მიღების შემდეგ, გამოძიების ადგილის მიხედვით, პროკურორი წერილობითი შუამდგომლობით მიმართავს სასამართლოს, რომელსაც საკმარისი საფუძვლის არსებობისას გამოაქვს განჩინება ამ ღონისძიების გამოყენების შესახებ. სასამართლო უფლებამოსილია, შუამდგომლობა განიხილოს ზეპირი მოსმენის გარეშე. სწორედ აღნიშნული გადაწყვეტილების ზეპირი მოსმენის გარეშე მიღების შესაძლებლობას მიიჩნევს მოსარჩელე არაკონსტიტუციურად.

55. საკონსტიტუციო სასამართლომ უნდა დაადგინოს, სადავო ნორმით გათვალისწინებული რეგულაცია იწვევს თუ არა სამართლიანი სასამართლოს ფუნდამენტური უფლების დარღვევას. მოსარჩელის აზრით, სსსკ-ის 160-ე მუხლის პირველი ნაწილის მე-2 წინადადება არღვევს სამართლიანი სასამართლოს უფლების ისეთ უფლებრივ კომპონენტებს, როგორებიცაა: 1)საქმის ზეპირი/საჯარო განხილვა; 2)პროცესის შეჯიბრებითობა; 3)დაცვის უფლება. შესაბამისად, მოსარჩელის აზრით, სადავო ნორმა ეწინააღმდეგება საქართველოს კონსტიტუციის 42-ე მუხლის პირველ და მე-3 პუნქტებს.

56. საქართველოს კონსტიტუციის 42-ე მუხლის პირველი პუნქტის თანახმად, ,,ყოველ ადამიანს უფლება აქვს თავის უფლებათა და თავისუფლებათა დასაცავად მიმართოს სასამართლოს”. აღნიშნულ ნორმას დემოკრატიული და სამართლებრივი სახელმწიფოს ფუნქციონირებისათვის ფუძემდებლური მნიშვნელობა აქვს. ის ადამიანის უფლებათა დაცვის ერთ-ერთი უმნიშვნელოვანესი კონსტიტუციური გარანტიაა. მის ასეთ ღირებულებაზე არაერთხელ მიუთითა საკონსტიტუციო სასამართლომ. კერძოდ: „სასამართლოს ხელმისაწვდომობის უფლება ინდივიდის უფლებების და თავისუფლებების დაცვის, სამართლებრივი სახელმწიფოსა და ხელისუფლების დანაწილების პრინციპების უზრუნველყოფის უმნიშვნელოვანესი კონსტიტუციური გარანტიაა. ის ინსტრუმენტული უფლებაა, რომელიც, ერთი მხრივ, წარმოადგენს სხვა უფლებებისა და ინტერესების დაცვის საშუალებას, ხოლო, მეორე მხრივ, ხელისუფლების შტოებს შორის შეკავებისა და გაწონასწორების არქიტექტურის უმნიშვნელოვანეს ნაწილს” (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2009 წლის 10 ნოემბრის გადაწყვეტილება №1/3/421,422 საქმეზე „საქართველოს მოქალაქეები – გიორგი ყიფიანი და ავთანდილ უნგიაძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ”, II, 1). სასამართლომ აგრეთვე აღნიშნა, რომ „სამართლიანი სასამართლოს უფლება ... უზრუნველყოფს კონსტიტუციური უფლებების ეფექტურ რეალიზაციას და უფლებებში გაუმართლებელი ჩარევისაგან დაცვას” (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2008 წლის 19 დეკემბრის გადაწყვეტილება №1/1/403,427 საქმეზე „კანადის მოქალაქე ჰუსეინ ალი და საქართველოს მოქალაქე ელენე კირაკოსიანი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ”, II, 1).

57. ვინაიდან სამართლებრივი სახელმწიფოს ძირითადი ფუნქციაა ადამიანის უფლებებისა და თავისუფლებების სათანადო რეალიზაციის უზრუნველყოფა, სამართლიანი სასამართლოს უფლება, როგორც სამართლებრივი სახელმწიფოს პრინციპის განხორციელების ერთგვარი საზომი, გულისხმობს ყველა იმ სიკეთის სასამართლოში დაცვის შესაძლებლობას, რომელიც თავისი არსით უფლებას წარმოადგენს. “ამა თუ იმ უფლებით სრულად სარგებლობის უზრუნველყოფის უმნიშვნელოვანესი გარანტია ზუსტად მისი სასამართლოში დაცვის შესაძლებლობაა. თუკი არ იქნება უფლების დარღვევის თავიდან აცილების ან დარღვეული უფლების აღდგენის შესაძლებლობა, სამართლებრივი ბერკეტი, თავად უფლებით სარგებლობა დადგება კითხვის ნიშნის ქვეშ“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2010 წლის 28 ივნისის გადაწყვეტილება №1/466 საქმეზე „საქართველოს სახალხო დამცველი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II, 14).

58. საკონსტიტუციო სასამართლომ არაერთგზის აღნიშნა, იმისათვის, რომ სამართლიანი სასამართლოს უფლებამ უზრუნველყოს ადამიანის სრულყოფილი სამართლიანი დაცვა, ის უნდა მოიცავდეს შესაძლებლობათა შემდეგ მინიმუმს: „პირის უფლებას, მიმართოს სასამართლოს, მოითხოვოს მისი საქმის სამართლიანი საჯარო მოსმენა, გამოთქვას თავისი მოსაზრებები და დაიცვას თავი პირადად ან დამცველის მეშვეობით, სასამართლო განხილვა მოხდეს გონივრულ, შემჭიდროებულ ვადებში და საქმე განიხილოს დამოუკიდებელმა, მიუკერძოებელმა სასამართლომ” (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2006 წლის 15 დეკემბრის გადაწყვეტილება №1/3/393,397 საქმეზე „საქართველოს მოქალაქეები ონისე მებონია და ვახტანგ მასურაშვილი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ”, II, 1).

59. მაშასადამე, სამართლიანი სასამართლოს უფლება არაერთი უფლებრივი კომპონენტისგან შედგება, რომელთა ერთობლიობამაც უნდა უზრუნველყოს, ერთი მხრივ, ადამიანების რეალური შესაძლებლობა, სრულყოფილად და ადეკვატურად დაიცვან, აღიდგინონ საკუთარი უფლებები, ხოლო, მეორე მხრივ, სახელმწიფოს მიერ ადამიანის უფლება-თავისუფლებებში ჩარევისას, დაიცვას ადამიანი სახელმწიფოს თვითნებობისაგან. შესაბამისად, სამართლიანი სასამართლოს უფლების თითოეული უფლებრივი კომპონენტის, როგორც ფორმალური, ისე მატერიალური შინაარსით საკმარისი პროცედურული უზრუნველყოფა სახელმწიფოს კონსტიტუციური ვალდებულებაა. სამართლიანი სასამართლოს უფლების კანონმდებლობით გათვალისწინებული გარანტიები უნდა უჩენდნენ ადამიანებს იმის განცდას, რომ ისინი შეძლებენ საკუთარი უფლებების/კანონიერი ინტერესების სასამართლოში დაცვას, ამასთან, უნდა იწვევდნენ სასამართლოს სამართლიანობის აღქმადობას საზოგადების მხრიდან. გამჭვირვალე, სრულყოფილი, ადეკვატური და საკმარისი პროცედურები უზრუნველყოფს სასამართლოს გადაწყვეტილებათა ლეგიტიმურობას, მათ საზოგადოებრივ აღიარებას, რაც ძალზე მნიშვნელოვანია სასამართლოსადმი და, საბოლოო ჯამში, მთლიანად ხელისუფლებისადმი საზოგადოების ნდობის ამაღლებისა და განმტკიცებისათვის.

60. საქმის განხილვა ზეპირი მოსმენით სამართლიანი სასამართლოს უფლების უმნიშვნელოვანესი უფლებრივი კომპონენტია. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს დადგენილი პრაქტიკის შესაბამისად: „პირის შესაძლებლობა, მის უფლებასთან დაკავშირებული საქმე განხილულ იქნეს საჯარო მოსმენით და ჰქონდეს საკუთარი მოსაზრებების წარდგენის შესაძლებლობა... დაცულია სამართლიანი სასამართლოს უფლებით. შესაბამისად, ნებისმიერი რეგულაცია, რომელიც ახდენს პირის აღნიშნული შესაძლებლობების შეზღუდვას, წარმოადგენს ჩარევას სამართლიანი სასამართლოს უფლებაში“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2014 წლის 27 თებერვლის №2/2/558 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქე ილია ჭანტურაია საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II, 5).

61. საქმის ზეპირი მოსმენა ითვალისწინებს რა მხარეთა უშუალო მონაწილეობას საქმის განხილვაში, რაც ნიშნავს მათ შესაძლებლობას, წარადგინონ მტკიცებულებები, გამოთქვან მოსაზრებები, დაიცვან თავი პირადად ან დამცველის მეშვეობით, სწორედ ამ გზით, წარმოადგენს მნიშვნელოვან გარანტიას პროცესის შეჯიბრებითობის, დაცვის უფლებით ადეკვატურად სარგებლობისთვის, ამასთან, საბოლოო ჯამში, უზრუნველყოფს მხარეთა შესაძლებლობას, უკეთ დაიცვან საკუთარი ინტერესები, გავლენა მოახდინონ საქმის გადაწყვეტაზე, ხელი შეუწყონ სწორი და სამართლიანი გადაწყვეტილების მიღებას. „საქმის ზეპირი განხილვა, ერთი მხრივ, ხელს უწყობს მხარეებს უკეთ დაასაბუთონ საკუთარი კანონიერი მოთხოვნები, ხოლო, მეორე მხრივ, ეხმარება მოსამართლეს საქმის ყოველმხრივი გამოკვლევის საფუძველზე გამოიტანოს ობიექტური, სამართლიანი და დასაბუთებული გადაწყვეტილება“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2014 წლის 27 თებერვლის №2/2/558 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქე ილია ჭანტურაია საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II, 35).

62. სამართლიანი განხილვა ძნელად მიიღწევა ფაქტების საიდუმლო, ცალმხრივი გამოკვლევით. ზეპირი მოსმენა ხელს უწყობს სასამართლოს ყოველმხრივ ინფორმირებას ფაქტობრივი გარემოებების ირგვლივ. ამასთან, დაცვის მხარესთან უშუალო ურთიერთობა უფრო მოსახერხებელია თავად სასამართლოსთვისაც, რადგან მას აქვს შესაძლებლობა, პასუხი მიიღოს ყველა კითხვაზე და ამით ნათელი მოჰფინოს საქმის ბუნდოვან გარემოებებს. ამიტომ, საქმის ზეპირი მოსმენის უფლება, ცხადია, მნიშვნელოვანი ბერკეტია სამართლიანი სამართალწარმოებით სარგებლობისთვის და, შესაბამისად, უფლების უკეთ დაცვისთვის. “მხარის მიერ საკუთარი მოსაზრებების წარდგენის უფლება ხელს უწყობს გადაწყვეტილების დასაბუთებულობას, აძლიერებს მომავალში მხარის გასაჩივრების უფლების რეალიზაციის შესაძლებლობას და ამცირებს გასაჩივრებისათვის კანონით დადგენილი საფუძვლების დაუსაბუთებლობის ან/და უკანონობის არსებობას/არსებობის ალბათობას“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2014 წლის 27 თებერვლის №2/2/558 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქე ილია ჭანტურაია საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II, 41).

63. გარდა ამისა, საქმის საჯარო, ზეპირი მოსმენა გამორიცხავს რა „საიდუმლო მართლმსაჯულებას”, როდესაც კანონზომიერია ეჭვები როგორც მატერიალური, ისე საპროცესო ნორმების არასწორი, თვითნებური გამოყენებისა, აფერმკრთალებს როგორც ცდუნებას სახელმწიფოს მიერ უფლებამოსილების ბოროტად გამოყენებისა, ისე ეჭვებს ასეთი თვითნებობისა. შესაბამისად, საქმის ზეპირი მოსმენა აძლიერებს როგორც მხარეთა, ისე საზოგადოების ნდობას მართლმსაჯულებისადმი, საბოლოო ჯამში კი, განაპირობებს სასამართლოს გადაწყვეტილებათა მეტ გამჭვირვალობას და ლეგიტიმურობას, ამცირებს შეცდომის დაშვების ალბათობას.

64. მიუხედავად სამართლიანი სასამართლოს უფლების უდავოდ დიდი მნიშვნელობისა, ის არ არის აბსოლუტური უფლება. „სასამართლოსადმი მიმართვის უფლება ვერ იქნება გაგებული აბსოლუტური სახით, პროცესუალურ-სამართლებრივი წესრიგის გარეშე, რაც უფლების დაცვის მნიშვნელოვან გარანტიას წარმოადგენს” (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2003 წლის 30 აპრილის გადაწყვეტილება №1/3/161 საქმეზე „საქართველოს მოქალაქეები ოლღა სუმბათაშვილი და იგორ ხაპროვი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“). საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს არაერთხელ აღუნიშნავს საკუთარ გადაწყვეტილებებში, რომ სასამართლოსადმი მიმართვის უფლება „შეიძლება შეიზღუდოს გარკვეული პირობებით, რაც გამართლებული იქნება დემოკრატიულ საზოგადოებაში ლეგიტიმური საჯარო ინტერესით“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2010 წლის 28 ივნისის გადაწყვეტილება №1/466 საქმეზე „საქართველოს სახალხო დამცველი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II, 15). „შეზღუდვები უნდა ემსახურებოდეს კანონიერ მიზანს და დაცული უნდა იყოს გონივრული თანაზომიერება დაწესებულ შეზღუდვასა და დასახულ მიზანს შორის... ამ პირობების დაცვა აუცილებელია, რადგან შეზღუდვები არ უნდა ამცირებდეს პირისათვის ნებადართულ ხელმისაწვდომობას იმ ზღვრამდე, რომ თავად უფლების არსი შეილახოს“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2006 წლის 15 დეკემბრის გადაწყვეტილება №1/3/393,397 საქმეზე “საქართველოს მოქალაქეები - ონისე მებონია და ვახტანგ მასურაშვილი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ”, II, 1)“.

65. სამართლიანი სასამართლოს უფლება შეიძლება შეიზღუდოს, მათ შორის, საქმის ზეპირი მოსმენის გარეშე განხილვის გზითაც, მაგრამ ამ შემთხვევაშიც მხოლოდ იმ სავალდებულო პირობის დაცვით, რომ ამგვარი შეზღუდვა ემსახურება ლეგიტიმურ მიზანს და დაცულია თანაზომიერი ბალანსი კერძო და საჯარო ინტერესებს შორის. მიუხედავად იმისა, რომ საქმის ზეპირი განხილვა, როგორც უკვე აღვნიშნეთ, სამართლიანი სასამართლოს უფლების მნიშვნელოვანი უფლებრივი კომპონენტია, ზეპირი მოსმენის გარეშე საკითხის განხილვა/გადაწყვეტა თავისთავად და ყოველთვის არ ნიშნავს სამართლიანი სასამართლოს უფლების დარღვევას, რაზეც საკონსტიტუციო სასამართლომ მიუთითა საკუთარ გადაწყვეტილებებში.

66. სამართლიანი სასამართლოს უფლებით სარგებლობა არ წარმოადგენს თვითმიზანს, ის არის მხოლოდ შესაძლებლობა სხვა უფლებების დაცვისა. შესაბამისად, მისი უფლებრივი კომპონენტებიც იმ შემთხვევაში და იმ მოცულობით უნდა გამოიყენებოდეს, რაც ობიექტურად აუცილებელია კონკრეტული უფლების დაცვისთვის/დარღვევის თავიდან აცილებისთვის. მაშასადამე, თითოეული უფლებრივი კომპონენტით სარგებლობა, საბოლოო ჯამში, ემსახურება რა სამართლიანი სასამართლოს უფლებით ეფექტურად სარგებლობას და, შესაბამისად, კონკრეტული უფლებების დაცვას, ამ უფლებრივი კომპონენტების გამოყენებაც არ უნდა იყოს თვითმიზანი. მათი უზრუნველყოფა საჭიროა მაშინ, როდესაც ამას ობიექტურად შეუძლია, გავლენა მოახდინოს სასამართლოს გადაწყვეტილებაზე.

67. სსსკ-ის 160-ე მუხლის პირველი ნაწილის სადავო დებულება ითვალისწინებს სასამართლოს უფლებამოსილებას, დისკრეციას, ბრალდებულის თანამდებობიდან გადაყენების თაობაზე შუამდგომლობა განიხილოს ზეპირი მოსმენის გარეშე. მაშასადამე, სადავო ნორმა სასამართლოს აღჭურავს უფლებამოსილებით, თავად გადაწყვიტოს, ასეთი საკითხი განიხილოს ზეპირი მოსმენით თუ ზეპირი მოსმენის გარეშე. მართალია, ნორმა არა თუ არ გამორიცხავს, არამედ პირდაპირ ითვალისწინებს მოსამართლის უფლებამოსილებას, ეს საკითხები განიხილოს ზეპირი მოსმენით, თუმცა, ვინაიდან ნორმა თანაბრად ითვალისწინებს ზეპირი მოსმენის გარეშე განხილვის შესაძლებლობასაც, ის იწვევს სამართლიანი სასამართლოს უფლებაში ჩარევას. შესაბამისად, უნდა შემოწმდეს გამოყენებული შეზღუდვის ლეგიტიმური მიზნები და დადგინდეს, თუ რამდენად თანაზომიერია კონსტიტუციის 42-ე მუხლით დაცულ უფლებაში ჩარევა.

68. მოპასუხემ სადავო ნორმის შემოღების ლეგიტიმურ მიზნად დაასახელა სწრაფი მართლმსაჯულების, საქმეთა განხილვის გაჭიანურების თავიდან აცილების, პროცესის ეკონომიურობის უზრუნველყოფა. მოპასუხის სიტყვებით: “მოსამართლე თავის საქმიანობაში დამოუკიდებელია. იგი ფაქტობრივ გარემოებებს აფასებს და გადაწყვეტილებებს იღებს მხოლოდ საქართველოს კონსტიტუციის, საერთაშორისო სამართლის საყოველთაოდ აღიარებული პრინციპებისა და ნორმების, სხვა კანონების შესაბამისად და თავისი შინაგანი რწმენის საფუძველზე. სწორედ ასეთი დამოუკიდებლობის გარანტიისა და მართლმსაჯულების გაუმართლებელი გაჭიანურებისა და არაეფექტურობისაგან დაცვის მიზნით ხდება მოსამართლისთვის აღნიშნული დისკრეციული უფლებამოსილების მინიჭება”.

69. ზოგადად, სწრაფი მართლმსაჯულება – საქმის განხილვა გონივრულ, შემჭიდროებულ ვადებში სამართლიანი სასამართლოს უფლებრივი კომპონენტია. ამასთან, პროცესის ეკონომიურობა და სასამართლოს ხელოვნური გადატვირთვის თავიდან აცილება უმნიშვნელოვანესია მართლმსაჯულების ხარისხის უზრუნველყოფისთვის. მაშასადამე, სამართლიანი სასამართლოს უფლება შეიძლება შეიზღუდოს ზემოაღნიშნული ლეგიტიმური მიზნებით. თუმცა ჩარევის თანაზომიერების შეფასებისთვის მხედველობაშია მისაღები როგორც ჩარევის ინტენსივობა, ისე იმ უფლებისა თუ სამართლებრივი ინტერესის მნიშვნელობა, რომლის დაცვის შესაძლებლობაც არის შეზღუდული.

70. მოცემულ შემთხვევაში დასაცავი სიკეთე არის საქართველოს კონსტიტუციის 29-ე მუხლით დაცული უფლებით შეუფერხებლად სარგებლობის შესაძლებლობა, მისი უსაფუძვლო და არათანაზომიერი შეზღუდვის თავიდან აცილება. სწორედ ამ სიკეთის ეფექტური დაცვისთვის სამართლიანი სასამართლოს უფლებით სრულყოფილად სარგებლობის ინტერესი უპირისპირდება სწრაფი მართლმსაჯულებისა და პროცესის ეკონომიურობის ლეგიტიმურ მიზნებს.

71. შეძლო თუ არა კანონმდებელმა დასახელებულ ინტერესებს შორის სამართლიანი ბალანსის დაცვა, ამის გარკვევისთვის სადავო ნორმა უნდა შევაფასოთ თანაზომიერების პრინციპზე დაყრდნობით.

72. ზეპირი მოსმენის გარეშე პროკურორის შუამდგომლობის განხილვა და პირის თანამდებობიდან დროებით გადაყენების თაობაზე გადაწყვეტილების მიღება, ისევე როგორც ზეპირი მოსმენის გარეშე ნებისმიერი სხვა საკითხის გადაწყვეტა, ნაკლებ დროს მოითხოვს და, როგორც წესი, წარმოადგენს ლეგიტიმური მიზნის – სწრაფი მართლმსაჯულების მიღწევის დასაშვებ, გამოსადეგ გზას. „ცხადია, პროცედურის სიმარტივე განაპირობებს მართლმსაჯულების სისწრაფესა და ეფექტურობას“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2014 წლის 27 თებერვლის №2/2/558 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქე ილია ჭანტურაია საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-30).

73. იმავდროულად, დასადგენია, აღნიშნული საკითხის ზეპირი მოსმენის გარეშე გადაწყვეტა არის თუ არა უფლების ყველაზე ნაკლებად მზღუდავი და პროპორციული საშუალება? ამ კითხვაზე სწორი პასუხის გაცემისთვის აუცილებელია სადავო ნორმით განსაზღვრული სამართალწარმოების შინაარსის გათვალისწინება.

74. უმთავრესი საკითხი, რომელიც მხედველობაში მიიღება ზეპირი მოსმენით საქმის განხილვის უფლების შეზღუდვისას, არის - როგორია კონკრეტული საკითხის განმხილველი სასამართლოს კომპეტენცია იმ მოცემულ შემთხვევაში, კერძოდ კი, თვისობრივად რა საკითხების შესწავლა/შეფასება/გამოკვლევა უწევს სასამართლოს. ამ თვალსაზრისით, გადამწყვეტია, სასამართლო იხილავს მხოლოდ სამართლებრივ საკითხებს, თუ, იმავდროულად, ახდენს ფაქტების (ფაქტობრივი გარემოებების) შეფასება/შესწავლასაც.

75. როდესაც სასამართლო, საკუთარი კომპეტენციის ფარგლებში, დგას ფაქტების დადგენის საჭიროების წინაშე, არსებობს მომეტებული ინტერესი, ჩატარდეს საქმის ზეპირი განხილვა, სადაც მხარეებს ექნებათ შესაძლებლობა, წარადგინონ მტკიცებულებები, ახალი ფაქტობრივი გარემოებები, გამოთქვან მოსაზრებები, გამოხატონ პოზიციები როგორც საკუთარი, ისე მოწინააღმდეგე მხარის მიერ წარმოდგენილ მტკიცებულებებზე, საქმესთან დაკავშირებულ გარემოებებზე შეჯიბრებითი პროცესის ფარგლებში და, საბოლოო ჯამში, დაარწმუნონ სასამართლო საკუთარი არგუმენტების სისწორეში, შედეგად, გავლენა მოახდინონ საკითხის გადაწყვეტაზე, ხელი შეუწყონ სწორი და სამართლიანი გადაწყვეტილების მიღებას, რაც ერთნაირად მნიშვნელოვანია როგორც კონკრეტული პირების უფლებების დაცვისთვის ან დარღვევის თავიდან აცილებისთვის, ისე ობიექტური და სამართლიანი მართლმსაჯულების განხორციელებისთვის. საკონსტიტუციო სასამართლომ საკითხის სწორედ ასეთი გადაწყვეტის აუცილებლობაზე მიუთითა ერთ-ერთ გადაწყვეტილებაში. კერძოდ: „ზეპირი განხილვის უფლების დაცვის სტანდარტი მნიშვნელოვნად არის დამოკიდებული სამართალწარმოების შინაარსზე. იმ შემთხვევაში, როდესაც საქმის განხილვა უკავშირდება ფორმალურ–სამართლებრივი საკითხების დადგენას, ნაკლებია ზეპირი მოსმენის გამართვის ინტერესი. ამ შემთხვევაში მოქმედებს პრინციპი „jura novit curia” („სასამართლომ იცის კანონი“) და მხარეების მიერ სამართლებრივ გარემოებებზე მითითებას მხოლოდ დამხმარე ფუნქცია აქვს. განსხვავებულია მიდგომა იმ შემთხვევაში, როდესაც სასამართლო წყვეტს როგორც ფორმალურ–სამართლებრივ საკითხებს, ასევე, აფასებს ფაქტობრივ გარემოებებს. ფაქტობრივი გარემოებების დადგენის შემთხვევაში განსაკუთრებით დიდი მნიშვნელობა ენიჭება ზეპირი მოსმენის ჩატარებასა და პირისთვის მოსაზრების წარდგენის შესაძლებლობის მინიჭებას“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2014 წლის 27 თებერვლის №2/2/558 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქე ილია ჭანტურაია საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II, 42).

76. როგორც წესი, ზეპირი მოსმენით საქმის განხილვის აუცილებლობა არსებობს პირველი ინსტანციის სასამართლოში, რადგან ძირითადად სწორედ ამ ეტაპზე ხდება ფაქტობრივი გარემოებების დადგენა. თუმცა გადამწყვეტი მნიშვნელობა აქვს არა იმას, თუ რომელი ინსტანციის სასამართლო იხილავს საქმეს, არამედ რა საკითხებს წყვეტს კონკრეტულ შემთხვევაში სასამართლო. თუ სააპელაციო სასამართლო უფლებამოსილია, განიხილოს არა მხოლოდ სამართლებრივი საკითხები, არამედ ფაქტობრივი გარემოებებიც ან, თუ ზედა ინსტანციის სასამართლო საქმეს იხილავს როგორც პირველი ინსტანციის სასამართლო, მაშინ ძალაში რჩება ზეპირი მოსმენით საქმის განხილვის აუცილებლობა. ისევე როგორც, თუ პირველი ინსტანციის სასამართლო წყვეტს მხოლოდ სამართლებრივი კვალიფიკაციის საკითხებს – ამა თუ იმ ადმინისტრაციული ორგანოს/თანამდებობის პირის მიერ კანონის გამოყენების სისწორეს, როცა არ არის საჭიროება ფაქტობრივი გარემოებების შეფასებისა და, შესაბამისად, მხარე მაღალი ალბათობით ვერ მოახდენს გავლენას საქმის განხილვა/გადაწყვეტაზე, არ არსებობს უპირობო აუცილებლობა საქმის ზეპირი მოსმენით განხილვისა. “ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლო მსჯავრდებულის დასწრებას სააპელაციო სტადიაზე ისე მნიშვნელოვნად არ მიიჩნევს, როგორც პირველი ინსტანციის განხილვისას. თუ სააპელაციო სასამართლო განიხილავს მხოლოდ სამართლებრივ საკითხებს, მოსმენა მსჯავრდებულის თანდასწრებით არ არის აუცილებელი. განსხვავებული შემთხვევაა, როცა სააპელაციო სასამართლო საქმის ფაქტობრივ გარემოებებსაც იხილავს. საკითხის შეფასებისას, აქვს თუ არა პირს დასწრების უფლება, ევროპული სასამართლო მხედველობაში იღებს იმ გარემოებას, რამდენად სჭირდება სააპელაციო სასამართლოს მისი დასწრება ფაქტების დასადგენად” (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2006 წლის 15 დეკემბრის გადაწყვეტილება №1/3/393,397 საქმეზე “საქართველოს მოქალაქეები - ონისე მებონია და ვახტანგ მასურაშვილი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ”).

77. ყოველივე ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, ზეპირი მოსმენით საქმის განხილვის აუცილებლობა არსებობს, როდესაც პირის მონაწილეობას პროცესში შეუძლია გავლენის მოხდენა საკითხის გადაწყვეტაზე. კერძოდ, როდესაც ხდება ფაქტობრივი გარემოებების შეფასება (ან თავიდან შეფასება), ამასთან, როდესაც პირს შეუძლია ახალი ფაქტების, გარემოებების წარდგენა, რომელთა შეფასება ჯერ არ მომხდარა და, როდესაც მისი უშუალო მონაწილეობა პროცესში ამა თუ იმ გარემოებიდან გამომდინარე (რომელიც ინდივიდუალურად შეფასებადია ყოველ კონკრეტულ შემთხვევაში), პოტენციურად ზრდის გადაწყვეტილებაზე გავლენის მოხდენის ალბათობას.

78. სსსკ-ის 159-ე მუხლზე დაყრდნობით პირის თანამდებობიდან გადაყენების საკითხის გადაწყვეტისას სასამართლომ დასაბუთებული ვარაუდის სტანდარტით უნდა შეაფასოს, არსებობს თუ არა ობიექტური საფუძველი ისეთი გარემოებების დადგომის მტკიცებისთვის, როგორიცაა: 1)ბრალდებულის მიერ თანამდებობაზე დარჩენით გამოძიებისთვის ხელის შეშლა; 2)დანაშაულის შედეგად მიყენებული ზიანის ანაზღაურებისთვის ხელის შეშლა ან 3)ბრალდებულის მიერ დანაშაულებრივი საქმიანობის გაგრძელება.

79. ნიშანდობლივია, რომ დასაბუთებული ვარაუდის სტანდარტით რაიმე გარემოებების შეფასება, თავისთავად, მოითხოვს მათი (გარემოებების) დადგენისთვის ფაქტების ან ინფორმაციის ერთობლიობის შეფასებას. სსსკ-ის მე-3 მუხლის მე-11 ნაწილი განმარტავს დასაბუთებული ვარაუდის ცნებას: „დასაბუთებული ვარაუდი – ფაქტების ან ინფორმაციის ერთობლიობა, რომელიც მოცემული სისხლის სამართლის საქმის გარემოებათა ერთობლიობით დააკმაყოფილებდა ობიექტურ პირს, რათა დაესკვნა პირის მიერ დანაშაულის შესაძლო ჩადენა, ამ კოდექსით პირდაპირ გათვალისწინებული საგამოძიებო მოქმედების ჩატარებისთვის ან/და აღკვეთის ღონისძიების გამოყენებისთვის გათვალისწინებული მტკიცებულებითი სტანდარტი“.

80. მაშასადამე, მოცემულ შემთხვევაში მოსამართლემ, ფაქტებსა და ინფორმაციაზე დაყრდნობით უნდა შეაფასოს, რამდენად დასაბუთებულია ვარაუდი იმისა, რომ თანამდებობაზე დარჩენით, ბრალდებული ხელს შეუშლის გამოძიებას, დანაშაულის შედეგად მიყენებული ზიანის ანაზღაურებას ან განაგრძობს დანაშაულებრივ საქმიანობას. ანუ სასამართლომ უნდა შეაფასოს იმ ფაქტებისა და ინფორმაციის ერთობლიობა, რომელიც ობიექტურ პირს მისცემდა დასკვნის გამოტანის შესაძლებლობას, რომ არსებობს ბრალდებულის თანამდებობიდან გადაყენების სადავო ნორმით გათვალისწინებული საფუძვლები. თავის მხრივ, ამ საფუძვლების არსებობის გარკვევაც, თავისი შინაარსით, მიუთითებს ფაქტობრივი გარემოებების შეფასების გარდაუვალობაზე. სწორედ კონკრეტული ფაქტობრივი გარემოებების ერთობლიობა შეიძლება მიუთითებდეს ბრალდებული თანამდებობაზე დარჩენით ხელს შეუშლის თუ არა გამოძიებას, დანაშაულის შედეგად მიყენებული ზიანის ანაზღაურებას ან გააგრძელებს თუ არა დანაშაულებრივ საქმიანობას.

81. მოსარჩელის მიერ წარმოდგენილი თანდართული მასალებით ირკვევა, რომ პროკურატურის მიერ შუამდგომლობაში მითითებულია მთელი რიგი ფაქტობრივი გარემოებები, რომელთა შეფასების საფუძველზეც, მოსამართლემ მიიღო გადაწყვეტილება მოსარჩელის თანამდებობიდან გადაყენების თაობაზე (შემაჯამებელ გადაწყვეტილებამდე). იგივეზე მიუთითებს თავად სასამართლოც. კერძოდ, თბილისის საქალაქო სასამართლოს სისხლის სამართლის საქმეთა კოლეგიის მოსამართლის 2013 წლის 22 დეკმებრის განჩინებაში №10ა/6915 აღნიშნულია: “ამდენად, არსებობს საკმარისი ფაქტობრივი და საპროცესო საფუძვლები იმისთვის, რომ საქმეზე შემაჯამაბელი გადაწყვეტილების მიღებამდე, ბრალდებული გიორგი უგულავა გადაყენებულ იქნეს თბილისის მერის თანამდებობიდან, რადგანაც დასაბუთებულია ვარაუდი, რომ დაკავებულ თანამდებობაზე დარჩენით ბრალდებული ხელს შეუშლის გამოძიებას და საქმეზე მტკიცებულებების მოპოვებას”.

82. მოპასუხის აზრით, დისკრეცია ზეპირი მოსმენის გარეშე საქმის განხილვისა უკავშირდება მხოლოდ იმ შემთხვევებს, როდესაც სასამართლოს არ უწევს ფაქტობრივი გარემოებების შეფასება ან თანამდებობიდან გადაყენების საკითხის გადას აწყვეტად საჭირო მტკიცებულებები უკვე შეფასებული აქვს ზეპირი მოსმენის ფარგლებში.

83. საკონსტიტუციო სასამართლო ვერ გაიზიარებს მოპასუხის მოსაზრებას, რომ, ვინაიდან ნორმა ადგენს მოსამართლის შესაძლებლობას, დისკრეციას, ეს თავისთავად ნიშნავს იმას, რომ მან ზეპირი მოსმენის გარეშე შეიძლება საქმე განიხილოს მხოლოდ იმ შემთხვევაში, როდესაც ეს კონსტიტუციური უფლების დარღვევის საფრთხეს არ გამოიწვევს, ანუ, როდესაც ის არ იქნება ფაქტობრივი გარემოებების ან ახალი, ისეთი მტკიცებულებების შეფასების საჭიროების წინაშე, რომლის განხილვაც იქამდე არ მომხდარა.

84. როგორც უკვე აღვნიშნეთ, სსსკ-ის 159-ე მუხლის ანალიზი იძლევა დასკვნის გამოტანის საფუძველს, რომ სასამართლო ამ ღონისძიების გამოყენების საკითხის გადაწყვეტისას სწორედ ფაქტობრივი გარემოებების შეფასების საჭიროების წინაშე დგას. თუ დავუშვებთ ალბათობას, რომ შესაძლოა სსსკ-ის 159-ე მუხლის გამოყენების ფარგლებში შეფასების საგანი ფორმალურ-იურიდიული საკითხებიც იყოს, ეს მაინც არ იძლევა იმის მტკიცების საფუძველს, რომ მოსამართლე მხოლოდ ასეთ შემთხვევაში (სამართლებრივი პროცედურების განხილვისას) ჩაატარებს სხდომას ზეპირი მოსმენის გარეშე, ვინაიდან არც სადავო ნორმა და არც ზოგადად კანონმდებლობის სისტემური განმარტება მოსამართლეს ასეთ ვალდებულებას არ უდგენს. გამოსაყენებელი ნორმები არ ბოჭავს მოსამართლეს საკანონმდებლო რეგულაციით, რომ ზეპირი მოსმენის გარეშე საკითხის გადაწყვეტის შესაძლებლობა სწორედ იურიდიული და არა ფაქტობრივი გარემოებების შეფასებისას გამოიყენოს. შესაბამისად, სადავო ნორმა არ გამორიცხავს მოსამართლის შესაძლებლობას, ფაქტობრივი გარემოებებიც ზეპირი მოსმენის გარეშე შეაფასოს და მის მიერ ნორმის ასეთი გამოყენება ვერ ჩაითვლება კანონსაწინააღმდეგოდ, ვინაიდან არ არსებობს ამის საკანონმდებლო საფუძველი. შესაბამისად, ასეთი გადაწყვეტილების ზემდგომ ინსტანციაში გასაჩივრებაც საკანონმდებლო საფუძველს მოკლებული და უშედეგო იქნება, ვინაიდან სააპელაციო სასამართლოსაც არ აქვს კანონში მისათითებელი ნორმა, რომლითაც ის დაასაბუთებდა პირველი ინსტანციის გადაწყვეტილების უკანონობას. მეტიც, მას თავადაც არ აქვს ფაქტობრივი საკითხების ზეპირი მოსმენით განხილვის კანონისმიერი ვალდებულება, რასაც მოწმობს სსსკ-ის 207-ე მუხლის მე-5 ნაწილი. სწორედ ამაზე მიუთითებს გიორგი უგულავას საქმეზე გამოტანილი განჩინებებიც. ერთი მხრივ, მოსამართლე აღნიშნავს, რომ ხდება ფაქტობრივი გარემოებების შეფასება, მეორე მხრივ, სააპელაციო სასამართლო არ მსჯელობს, თუ როდის შეიძლება საკითხი გადაწყვიტოს ზეპირი მოსმენის გარეშე, ან პირიქით. კერძოდ, სააპელაციო სასამართლოს 2013 წლის 26 დეკემბრის განჩინებაში №1გ/791-13 ვკითხულობთ: “სააპელაციო სასამართლოს საგამოძიებო კოლეგია ... ყურადღებას მიაქცევს იმ გარემოებაზე, რომ ბრალდებულის თანამდებობიდან გადაყენების შუამდგომლობის განხილვისას სასამართლოს დისკრეციაა შუამდგომლობას განიხილავს ზეპირი მოსმენის გარეშე თუ მხარეთა მონაწილეობით ზეპირი მოსმენით. აღნიშნული მხოლოდ მოსამართლის გადასაწყვეტია და მისი მიზანშეწონილობის საკითხს წარდგენილი მასალების საფუძველზე წყვეტს სასამართლო საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 160-ე მუხლის პირველის ნაწილის შესაბამისად, რა დროსაც სასამართლო შეზღუდულია ვადებში და საკითხი უმოკლეს ვადაში კანონით დადგენილი წესით განხილვას საჭიროებს”. შეიძლება ითქვას, რომ სააპელაციო სასამართლო 160-ე მუხლით გათვალისწინებული დისკრეციის ფარგლებში ზეპირი მოსმენის გარეშე გადაწყვეტილების მიღების გამართლებისთვის ერთადერთ გარემოებად მიუთითებს უმოკლეს ვადებში საკითხის გადაწყვეტის საჭიროებას. მართალია, სასამართლო იმასაც აღნიშნავს, რომ ზეპირი მოსმენის გარეშე განხილვის მიზანშეწონილობის საკითხს სასამართლო წარდგენილი მასალების საფუძველზე წყვეტს, თუმცა არ არის მცირედი მინიშნებაც კრიტერიუმზე, რომელიც სასამართლოს წარდგენილი მასალების საფუძველზე მიაღებინებს გადაწყვეტილებას, საქმე განიხილოს ზეპირი მოსმენით თუ ზეპირი მოსმენის გარეშე.

85. როგორც აღვნიშნეთ, მოპასუხის აზრით, სადავო ნორმა ზეპირი მოსმენის გარეშე სხდომის ჩატარების შესაძლებლობას ასევე იძლევა იმ შემთხვევაში, თუ სასამართლომ საკითხი უნდა გადაწყვიტოს ზეპირი მოსმენის ფარგლებში უკვე შეფასებულ მტკიცებულებებზე დაყრდნობით, ანუ, როდესაც სასამართლო ახალი ფაქტობრივი გარემოებების შეფასების საჭიროების წინაშე არ დგას. წინააღმდეგ შემთხვევაში, სადავო ნორმიდან გამომდინარეობს ვალდებულება საკითხის ზეპირი მოსმენით განხილვისა. სწორედ ამიტომ, მოპასუხის განმარტებით, მოცემულ შემთხვევაშიც, ვინაიდან სასამართლოს უკვე შეფასებული ჰქონდა ფაქტობრივი გარემოებები ზეპირი მოსმენის ფარგლებში აღკვეთის ღონისძიების სახით პატიმრობის შეფარდების გადაწყვეტისას, აღარ იყო საჭიროება ზეპირი მოსმენით თანამდებობიდან გადაყენების საკითხის განხილვისა, ვინაიდან ამ საკითხის შეფასება იგივე მტკიცებულებებზე დაყრდნობით უნდა მომხდარიყო.

86. სადავო ნორმა, მოსარჩელის შემთხვევისგან განსხვავებით, შეიძლება გამოყენებულ იქნეს აღკვეთის ღონისძიებების შეფარდების საჭიროებისგან დამოუკიდებლადაც, რაც ნიშნავს, რომ მოსამართლეს, მხოლოდ თანამდებობიდან გადაყენების თაობაზე შუამდგომლობის გადასაწყვეტად, პირველად მოუწევს კონკრეტული ფაქტობრივი გარემოებების შეფასება. შესაბამისად, ასეთ დროს გარდაუვლად დადგება აუცილებლობა საკითხის ზეპირი მოსმენით განხილვა-გადაწყვეტისა.

87. გარდა ამისა, იმ შემთხვევაშიც კი, როდესაც სსსკ-ის 159-ე მუხლით გათვალისწინებული საპროცესო მოქმედების გამოყენება ხდება რომელიმე აღკვეთის ღონისძიების გამოყენების პარალელურად ან შემდეგ, ის გარემოება, რომ აღკვეთის ღონისძიების შეფარდების საკითხის გადაწყვეტა ხდება მხოლოდ ზეპირი მოსმენით, თავისთავად ვერ განაპირობებს და ვერ უზრუნველყოფს ყველა იმ ფაქტობრივი გარემოების ზეპირი მოსმენის ფარგლებში განხილვას, რაც საფუძვლად უნდა დაედოს შემდგომში 159-ე მუხლით გათვალისწინებული საფუძვლების შესწავლა-შეფასებას. განსხვავებულია რა აღკვეთის ღონისძიებებისა და 159-ე მუხლით გათვალისწინებული საპროცესო მოქმედების ბუნება, მიზნები და, შესაბამისად, გამოყენების საფუძვლები, შესაძლოა, ბრალდების მხარემ თანამდებობიდან გადაყენების საკითხის მოთხოვნა სხვა, ახალი, დამატებითი მტკიცებულებებით გაამყაროს, რაც, თავისთავად, მოითხოვს ბრალდებულის სათანადო შესაძლებლობას, მონაწილეობა მიიღოს ახალი ფაქტობრივი გარემოებების შეფასებაში. იმავდროულად, იმ შემთხვევაშიც კი, თუკი ბრალმდებელი ერთსა და იმავე მტკიცებულებებს აფუძნებს შუამდგომლობებს აღკვეთის ღონისძიების გამოყენებისა და 159-ე მუხლზე დაყრდნობით პირის თანამდებობიდან გადაყენების თაობაზე, არ უნდა გამოირიცხოს, რომ ბრალდებული შეძლებს ახალი ფაქტობრივი გარემოებების წარდგენას ბრალდების იგივე მტკიცებულებებთან დაკავშირებით, რაც ზეპირი მოსმენის ფარგლებში სასამართლოს მიერ შეფასებული იყო აღკვეთის ღონისძიების შეფარდების საკითხის გადაწყვეტისას.

88. ამასთან, აღსანიშნავია, რომ კანონით არ არსებობს ვალდებულება ბრალდებულისათვის შეტყობინებისა, რომ ბრალმდებელმა მიმართა სასამართლოს სსსკ-ის 159-ე მუხლის გამოყენების შუამდგომლობით. რაც ნიშნავს, რომ ბრალდებულს მტკიცებულებების წერილობით წარდგენის შესაძლებლობაც არა აქვს, არა თუ საქმის ზეპირად განხილვაში მონაწილეობისა.

89. მაშასადამე, სსსკ-ის 159-ე მუხლით გათვალისწინებული საპროცესო მოქმედების გამოყენების საკითხის გადაწყვეტა ეფუძნება ფაქტობრივი გარემოებების შესწავლას/დადგენას. 160-ე მუხლის პირველი ნაწილის სადავო დებულება კი, არა თუ ვერ გამორიცხავს, არამედ პირდაპირ და უშუალოდ ითვალისწინებს ალბათობას, მოსამართლემ ფაქტობრივი გარემოებები შეაფასოს ზეპირი მოსმენის გარეშე. ამასთან, როგორც უკვე აღვნიშნეთ, საფუძველს მოკლებულია მოპასუხის მტკიცება, რომ ასეთი დისკრეციის ფარგლებში, მოსამართლე ზეპირი მოსმენის გარეშე საკითხს განიხილავს მხოლოდ იმ შემთხვევაში, თუ მან განჩინება უნდა მიიღოს იგივე მტკიცებულებებზე დაყრდნობით, რაც ზეპირი მოსმენის ფარგლებში უკვე შეაფასა აღკვეთის ღონისძიების შეფარდების საკითხის გადაწყვეტისას. ყველაზე მთავარი ამ თვალსაზრისით არის ის, რომ არც სადავო ნორმიდან და არც დანარჩენი კანონმდებლობიდან არ იკითხება მოსამართლის ვალდებულება, სადავო ნორმით გათვალისწინებული შესაძლებლობა საკითხის ზეპირი მოსმენის გარეშე განხილვისა გამოიყენოს მხოლოდ იმ შემთხვევაში, როდესაც მას უწევს ფორმალურ-სამართლებრივი საკითხის შეფასება ან გადაწყვეტილების მიღება უკვე განხილული მტკიცებულებების საფუძველზე. გარდა ამისა, იგივე მტკიცებულებებზე დაყრდნობით საკითხის გადაწყვეტის შემთხვევაშიც არ უნდა გამოირიცხოს, რომ ბრალდებული შეძლებს ახალი ფაქტობრივი გარემოებების წარდგენას და, შედეგად, გადაწყვეტილებაზე გავლენის მოხდენას.

90. როგორც უკვე აღინიშნა, ზოგადად, სწრაფი მართლმსაჯულება და საქმეთა განხილვის გაჭიანურების თავიდან აცილება, პროცესის ეკონომიურობა, ისევე, როგორც არდაშვება სასამართლოს ხელოვნური გადატვირთვისა, რაც, საბოლოო ჯამში, ნეგატიურ გავლენას ახდენს მართლმსაჯულების ხარისხზე, უმნიშვნელოვანესი ლეგიტიმური მიზნებია, ვინაიდან თითოეული მათგანის დაცვა ასევე სამართლიანი სასამართლოს უფლებით ეფექტურად სარგებლობას ემსახურება. თუმცა ამ ინტერესების დაცვის აუცილებლობა ვერ გაამართლებს ზეპირი მოსმენის გარეშე საქმეთა განხილვას, თუ ამის შედეგი იქნება კონკრეტული პირების უფლებების დარღვევა, უფლებების დაცვის შეუძლებლობა. სწრაფი და ეფექტური მართლმსაჯულების ლეგიტიმური მიზნების დაცვა ალოგიკურია, თუ ამის შედეგი ისევ სამართლიანი სასამართლოს უფლებით სრულყოფილად სარგებლობის შეუძლებლობაა. ყოველივე ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, სადავო ნორმა იწვევს უფლებაში არაპროპორციულ ჩარევას და, შედეგად, საქართველოს კონსტიტუციის 42-ე მუხლის პირველი პუნქტით გარანტირებული სამართლიანი სასამართლოს უფლების დარღვევას.

91. სადავო ნორმის კონსტიტუციურობას ვერც სასამართლოს ასეთი განჩინების გასაჩივრების საკანონმდებლო შესაძლებლობა უზრუნველყოფს. ზოგადად, პირველი ინსტანციის სასამართლოს ნებისმიერი გადაწყვეტილების ზედა ინსტანციაში გასაჩივრების მექანიზმი ემსახურება პირველ ინსტანციაში დაშვებული შეცდომების, კანონის არასწორად გამოყენების გამოსწორებას და ამ გზით უფლების დარღვევის საფრთხის თავიდან აცილებას. რაც, თავისთავად, არ ნიშნავს პირველ ინსტანციაში უფლების დარღვევის კანონით გათვალისწინებული შესაძლებლობის დაშვებას და, მით უფრო, გამართლებას. მოცემულ შემთხვევაში, თანამდებობიდან გადაყენების თაობაზე სასამართლოს განჩინების გასაჩივრების შესაძლებლობა ვერც გამორიცხავს და ვერც გაამართლებს პირველ ინსტანციაში უფლების დარღვევის კანონით გათვალისწინებულ ალბათობას. მით უფრო, რომ როგორც უკვე აღინიშნა, ასეთ შემთხვევებში არც სააპელაციო სასამართლოა კანონით შებოჭილი, საქმის ფაქტობრივი გარემოებები განიხილოს ზეპირი მოსმენით.

92. მოსარჩელე ასევე ითხოვს სსსკ-ის 160-ე მუხლის პირველი ნაწილის მე-2 წინადადების არაკონსტიტუციურად ცნობას საქართველოს კონსტიტუციის 42-ე მუხლის მე-3 პუნქტთან მიმართებით, რომლის თანახმადაც: “დაცვის უფლება გარანტირებულია”.

93. მოსარჩელის აზრით, ვინაიდან პირის თანამდებობიდან გადაყენების საკითხის განილვა/გადაწყვეტა, სადავო ნორმაზე დაყრდნობით, შესაძლებელია ზეპირი მოსმენის გარეშე, შესაბამისად, ბრალდებულს არა აქვს შესაძლებლობა, დაიცვას თავი პირადად ან დამცველის მეშვეობით. საკითხის გადაწყვეტა ხდება ისე, რომ პირს არ აქვს როგორც საკუთარი პოზიციის დაფიქსირების, ისე ამ პოზიციის დაცვის, შესაბამისად, სასამართლოს გადაწყვეტილებაზე გავლენის მოხდენის და საკუთარი უფლების უსაფუძვლოდ შეზღუდვის, დარღვევის თავიდან აცილების შესაძლებლობა. ყოველივე ეს კი, საბოლოო ჯამში, იწვევს არა მხოლოდ სამართლიანი სასამართლოს უფლების და დაცვის უფლების დარღვევას, არამედ იმ უფლების დარღვევასაც, რომლის დასაცავად კანონმდებელი მას არ აღჭურავს შესაბამისი და საკმარისი, ეფექტური სამართლებრივი ბერკეტებით.

94. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს პრაქტიკის თანახმად, „დაცვის უფლების არსი იმაში მდგომარეობს, რომ პირს, რომლის მიმართაც გარკვეული პროცესუალური ზომები ტარდება, უნდა გააჩნდეს შესაბამის პროცედურასა და მის შედეგზე ეფექტური ზეგავლენის მოხდენის შესაძლებლობა“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2013 წლის 11 აპრილისN№1/2/503,513 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქეები - ლევან იზორია და დავით-მიხეილი შუბლაძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-55). “საქართველოს კონსტიტუციის 42-ე მუხლის მე-3 პუნქტის თანახმად, პირს უნდა ჰქონდეს საკუთარი თავის დასაცავად პოზიციის პირადად გამოხატვის ან/და დამცველით უზრუნველყოფის უფლება, რისი მიღწევაც, უმეტეს შემთხვევაში, პრაქტიკულად შეუძლებელია, როდესაც საქმე განიხილება ზეპირი მოსმენის გარეშე. ამასთან, აუცილებლად გასათვალისწინებელია შემდეგი გარემოება: დაცვით უზრუნველყოფა გულისხმობს არა მხოლოდ ფიზიკურად დამცველის ყოლას, არამედ დაცვისთვის ადეკვატურად მომზადების შესაძლებლობასაც. ამიტომ კანონმდებლობა უნდა ითვალისწინებდეს მინიმალურ, ამასთან გონივრულ, საკმარის დროს იმისათვის, რომ პირს ჰქონდეს შესაძლებლობა, დაიცვას თავი პირადად ან დამცველის მეშვეობით” (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2006 წლის 15 დეკემბრის გადაწყვეტილება №1/3/393,397 საქმეზე „საქართველოს მოქალაქეები ონისე მებონია და ვახტანგ მასურაშვილი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ”, II). ამავე საქმეზე საკონსტიტუციო სასამართლომ მიუთითა ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს პოზიციაზე: “კონვენცია მოწოდებულია უზრუნველყოს არა თეორიული ან ილუზორული უფლებები, არამედ მათი პრაქტიკული და ეფექტური განხორციელება. ეს განსაკუთრებით სამართლიანია დაცვის უფლებასთან მიმართებით, “რომელსაც განსაკუთრებული ადგილი უკავია დემოკრატიულ საზოგადოებაში, ისევე როგორც თავად უფლებას სამართლიან სასამართლოზე, რომლიდანაც ის გამომდინარეობს” (1980 წლის 13 მაისის გადაწყვეტილება საქმეზე “არტიკო იტალიის წინააღმდეგ”, 33-ე პუნქტი)” (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2006 წლის 15 დეკემბრის გადაწყვეტილება №1/3/393,397 საქმეზე „საქართველოს მოქალაქეები ონისე მებონია და ვახტანგ მასურაშვილი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ”).

95. წინამდებარე საქმეზე საკონსტიტუციო სასამართლომ უკვე დაადგინა, რომ ბრალდებულის თანამდებობიდან გადაყენების საკითხის გადაწყვეტა მოითხოვს საქმის ზეპირ განხილვას, რადგან: ერთი მხრივ, ხდება პირის მიმართ ერთგვარი იძულებითი ღონისძიების გამოყენება/შეფარდება, რაც იწვევს მის 29-ე მუხლით დაცულ უფლებაში ინტენსიურ ჩარევას. მეორე მხრივ კი, ამ ღონისძიების გამოყენების საკითხის გადაწყვეტისთვის სასამართლო უნდა დაეყრდნოს ფაქტობრივი გარემოებების კვლევას, შესწავლას. ყოველივე ეს კი მოითხოვს პირის აღჭურვას შესაბამისი და ადეკვატური, ეფექტური, საკმარისი სამართლებრივი შესაძლებლობებით, გავლენა მოახდინოს ასეთი გადაწყვეტილების მიღებაზე, რაც ვერ მიიღწევა საქმის ზეპირი მოსმენის გარეშე განხილვისას. სწორედ დაცვის უფლებით სარგებლობა არის უმნიშვნელოვანესი სამართლებრივი ბერკეტი, რაც საქმის ზეპირი მოსმენით განხილვას კიდევ უფრო ეფექტურს ხდის უფლების დაცვის უზრუნველყოფის თვალსაზრისით. ბუნებრივია, ცალკეულ შემთხვევაში, დაცვის უფლებით სარგებლობა შესაძლებელია საქმის ზეპირი მოსმენის გარეშე განხილვის დროსაც. ანუ საქმის ზეპირი მოსმენის გარეშე განხილვა თავისთავად და ყოველთვის არ გულისხმობს პირის დაცვის უფლების დარღვევასაც. მაგრამ, როდესაც საქმის ზეპირი მოსმენით განხილვა აუცილებელია უფლების სრულყოფილი დაცვისთვის, ზეპირი მოსმენის გარეშე საქმის განხილვა არღვევს არა მხოლოდ საქართველოს კონსტიტუციის 42-ე მუხლის პირველ პუნქტს, არამედ მე-3 პუნქტით გარანტირებულ დაცვის უფლებასაც, როგორც სამართლიანი სასამართლოს უფლების უმნიშვნელოვანეს უფლებრივ კომპონენტს. რადგან ასეთ შემთხვევაში, როგორც უკვე აღვნიშნეთ, ზეპირი მოსმენის გარეშე საქმის განხილვა უფლების დარღვევას იწვევს სწორედ იმის გამო, რომ პირს საერთოდ არ აქვს მტკიცებულებების წარდგენის, საკუთარი პოზიციის პირადად ან დამცველის მეშვეობით დაფიქსირების, დაცვის შესაძლებლობა.

96. ყოველივე ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, სსსკ-ის 160-ე მუხლის პირველი ნაწილის მე-2 წინადადება ეწინააღმდეგება საქართველოს კონსტიტუციის 42-ე მუხლის მე-3 პუნქტს.

III
სარეზოლუციო ნაწილი

ხელმძღვანელობს რა საქართველოს კონსტიტუციის 89-ე მუხლის პირველი პუნქტის „ვ“ ქვეპუნქტითა და მე-2 პუნქტით, „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის მე-19 მუხლის პირველი პუნქტის „ე“ ქვეპუნქტით, 21² მუხლის პირველი პუნქტით, 23-ე მუხლის პირველი პუნქტით, 25-ე მუხლის პირველი, მე-2 და მე-3 პუნქტებით, 27-ე მუხლის მე-5 პუნქტით, 39-ე მუხლის პირველი პუნქტის „ა“”ქვეპუნქტით, 43-ე მუხლის მე-2, მე-4, მე-7 და მე-8 პუნქტებით, 44-ე მუხლის პირველი და მე-2 პუნქტებით, „საკონსტიტუციო სამართალწარმოების შესახებ“ საქართველოს კანონის 24-ე მუხლის მე-2 პუნქტით, 30-ე, 31-ე, 32-ე და 33-ე მუხლებით,

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლო
ადგენს:

1. კონსტიტუციური სარჩელი №574 (საქართველოს მოქალაქე გიორგი უგულავა საქართველოს პარლამეტის წინააღმდეგ) დაკმაყოფილდეს.

2. ცნობილ იქნეს არაკონსტიტუციურად: ა)საქართველოს კონსტიტუციის 29-ე მუხლის პირველ და მეორე პუნქტებთან მიმართებით საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 159-ე მუხლის ის ნორმატიული შინაარსი, რომელიც ითვალისწინებს ადგილობრივი თვითმმართველობის საყოველთაო, თანასწორი და პირდაპირი საარჩევნო უფლების საფუძველზე, ფარული კენჭისყრით არჩეული პირების თანამდებობიდან (სამუშაოდან) გადაყენებას; ბ)საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 160-ე მუხლის პირველი ნაწილის მეორე წინადადება საქართველოს კონსტიტუციის 42-ე მუხლის პირველ და მე-3 პუნქტებთან მიმართებით.

3. საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 159-ე მუხლის ის ნორმატიული შინაარსი, რომელიც ითვალისწინებს ადგილობრივი თვითმმართველობის საყოველთაო, თანასწორი და პირდაპირი საარჩევნო უფლების საფუძველზე, ფარული კენჭისყრით არჩეული პირების თანამდებობიდან (სამუშაოდან) გადაყენებას, ასევე საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 160-ე მუხლის პირველი ნაწილის მეორე წინადადება იურიდიულად ძალადაკარგულად იქნეს ცნობილი ამ გადაწყვეტილების გამოქვეყნების მომენტიდან.

4. გადაწყვეტილება ძალაშია საკონსტიტუციო სასამართლოს სხდომაზე მისი საჯაროდ გამოცხადების მომენტიდან.

5. გადაწყვეტილება საბოლოოა და გასაჩივრებას ან გადასინჯვას არ ექვემდებარება.

6. გადაწყვეტილების ასლი გაეგზავნოს მხარეებს, საქართველოს პრეზიდენტს, საქართველოს მთავრობას და საქართველოს უზენაეს სასამართლოს.

7. გადაწყვეტილება „საქართველოს საკანონმდებლო მაცნეში“ გამოქვეყნდეს 15 დღის ვადაში.

პლენუმის წევრები:

გიორგი პაპუაშვილი

კონსტანტინე ვარძელაშვილი

ქეთევან ერემაძე

მაია კოპალეიშვილი

ზაზა თავაძე

ოთარ სიჭინავა

ლალი ფაფიაშვილი

თამაზ ცაბუტაშვილი