კონსტიტუციური სარჩელი შედგენილია უფლებამოსილი სუბიექტის მიერ, კერძოდ, მოსარჩელეს წარმოადგენს ფიზიკური პირი - გიორგი უგულავა, რომლის უფლებებიც უშუალოდ დაირღვა სადავო ნორმების მოქმედებით. კერძოდ, სადავო ნორმების გამოყენების შედეგად გიორგი უგულავას მიმართ მის წინააღმდეგ მიმდინარე სისხლისსამართლებრივი დევნის ფარგლებში იძულების ღონისძიების სახით გამოყენებული იქნა თანამდებობიდან (სამუშაოდან) გადაყენება. კონსტიტუციური სარჩელით მოთხოვნილია საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის იმ ნორმების არაკონსტიტუციურად ცნობა, რომელთა რეგულირების საგნის გათვალისწინებით, არსებობს უშუალო მიმართება სადავო ნორმებსა და საქართველოს კონსტიტუციის მეორე თავით აღიარებულ  ადამიანის ძირითად უფლებებსა და თავისუფლებებს შორის. კერძოდ, ერთ შემთხვევაში საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 159-ე მუხლი ითვალისწინებს იძულებითი ღონისძიების ისეთ სახეს, როგორიცაა ბრალდებულის თანამდებობიდან (სამუშაოდან) გადაყენება, რაც განხილულ უნდა იქნეს საქართველოს კონსტიტუციის 28-ე მუხლის პირველ პუნქტთან, 29-ე მუხლის პირველ და მე-2 პუნქტებთან და 30-ე მუხლის პირველ პუნქტთან მიმართებაში, რადგან პირდაპირ შემხებლობაშია აღნიშნული კონსტიტუციური ნორმებით დაცულ პირის უფლებებთან არჩეულ იქნეს განსაზღვრულ თანამდებობაზე, შესაბამისი ვადის განმავლობაში განახორციელოს მისთვის არჩევნების გზით მინიჭებული თანამდებობრივი უფლებამოსილებები და დაცული იყოს აღნიშნული უფლებამოსილებების განხორციელებისას ამ უფლებების ხელყოფისაგან. მეორე შემთხვევაში, საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 160-ე მუხლის პირველი ნაწილის მეორე წინადადება, რომელიც ითვალისწინებს სასამართლოს მიერ ზემოაღნიშნული ღონისძიების გამოყენების შესახებ შუამდგომლობის ზეპირი მოსმენის გარეშე განხილვის შესაძლებლობას, არეგულირებს საქართველოს კონსტიტუციის 42-ე მუხლით აღიარებულ სამართლიანი სასამართლოს უფლებასთან დაკავშირებულ ურთიერთობებს და განხილულ უნდა იქნეს როგორც აღნიშნული მუხლის პირველ და მესამე პუნქტებთან მიმართებით, ასევე საქართველოს კონსტიტუციის 39-ე მუხლთან მიმართებით, საიდანაც გამომდინარეობს საქმის ღია (საქვეყნო, საჯარო) მოსმენაზე (განხილვაზე) საყოველთაოდ აღიარებული უფლება.  ცალსახაა, რომ

საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის ზემოაღნიშნული ნორმების კონსტიტუციურობის საკითხის განხილვა საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს განსჯადია. ამასთან, საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს არ უმსჯელია საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის სადავო ნორმების კონსტიტუციურობის საკითხთან დაკავშირებით. კონსტიტუციური სარჩელი შედგენილია საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ დამტკიცებული სასარჩელო სააპლიკაციო ფორმის მიხედვით, ხელმოწერილია მოსარჩელის მიერ და სრულად შეესაბამება „საკონსტიტუციო სამართალწარმოების შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-16 მუხლით დადგენილ მოთხოვნებს. სარჩელის აღძვრისას არ დარღვეულა მისი შეტანის კანონით დადგენილი ვადა. ყოველივე ზემოაღნიშნულის გათვალისწინებით, არ არსებობს წინამდებარე კონსტიტუციური სარჩელის განსახილველად მიღებაზე უარის თქმის „საკონსტიტუციო სამართალწარმოების შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-18 მუხლით განსაზღვრული არცერთი საფუძველი.

საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 159–ე მუხლი ითვალისწინებს იძულებითი ღონისძიების ისეთ სახეს, როგორიცაა ბრალდებულის თანამდებობიდან (სამუშაოდან) გადაყენება, თუ არსებობს დასაბუთებული ვარაუდი, რომ ამ თანამდებობაზე (სამუშაოზე) დარჩენით ბრალდებული ხელს შეუშლის გამოძიებას, დანაშაულის შედეგად მიყენებული ზიანის ანაზღაურებას ან განაგრძობს დანაშაულებრივ საქმიანობას. მიგვაჩნია, რომ აღნიშნული ნორმის ის ნორმატიული შინაარსი, რომელიც შეეხება ქალაქ თბილისის მერის თანამდებობიდან (სამუშაოდან) გადაყენებას, წინააღმდეგობაში მოდის საქართველოს კონსტიტუციის 28-ე მუხლის პირველ პუნქტთან, 29-ე მუხლის პირველ და მე-2 პუნქტებთან და 30-ე მუხლის პირველ პუნქტთან.

 

საქართველოს კონსტიტუციის 28-ე მუხლის პირველი პუნქტის მიხედვით, „საქართველოს ყოველ მოქალაქეს 18 წლის ასაკიდან აქვს რეფერენდუმში, სახელმწიფო და თვითმმართველოს ორგანოების არჩევნებში მონაწილეობის უფლება. უზრუნველყოფილია ამომრჩეველთა ნების თავისუფალი გამოვლინება“. საკონსტიტუციო სასამართლოს გადაწყვეტილებებით დამკვიდრებული პრაქტიკის თანახმად, საქართველოს კონსტიტუციის 28-ე მუხლის პირველი პუნქტი იცავს როგორც აქტიურ საარჩევნო უფლებას, ისე პასიურ საარჩევნო უფლებას. ეს უკანასკნელი კი გულისხმობს პირის უფლებას არჩევნების გზით არჩეულ იქნეს ამა თუ იმ თანამდებობაზე. აღნიშნული უფლებით დაცული სფერო თავისთავად მოიცავს პირის უფლებას არჩეული იქნეს თანამდებობაზე განსაზღვრული ვადით. ქალაქ თბილისის მერის შემთხვევაში, საქართველოს ორგანული კანონის საქართველოს საარჩევნო კოდექსის 126-ე 13 პრიმა მუხლის მე-2 ნაწილის თანახმად, ეს ვადა შეადგენს 4 წელს.

 

საქართველოს კონსტიტუციის 28-ე მუხლით გათვალისწინებული პირის ძირითადი უფლება არჩეულ იქნეს თანამდებობაზე ასევე დაცულია საქართველოს კონსტიტუციის 29-ე მუხლის პირველი და მეორე პუნქტებით, რადგან ქალაქ თბილისის მერის თანამდებობის დაკავება ხდება სწორედ საყოველთაო, თანასწორი და პირდაპირი საარჩევნო უფლების საფუძველზე, ფარული კენჭისყრით, თბილისის ამომრჩევლების მიერ. კერძოდ, საქართველოს კონსტიტუციის 29-ე მუხლის პირველი პუნქტის თანახმად, საქართველოს ყოველ მოქალაქეს უფლება აქვს დაიკავოს ნებისმიერი სახელმწიფო თანამდებობა, თუ იგი აკმაყოფილებს კანონმდებლობით დადგენილ მოთხოვნებს. ამავე მუხლის მეორე პუნქტის თანახმად კი -  სახელმწიფო სამსახურის პირობები განისაზღვრება კანონით.

 

მოსარჩელე გიორგი უგულავა გახლავთ ქალაქ თბილისის მერი, რომელიც ოთხი წლის ვადით იქნა არჩეული ქალაქ თბილისის ამომრჩეველთა მიერ. გიორგი უგულავა აქტიურადაა ჩართული  ქვეყანაში მიმდინარე პოლიტიკურ პროცესებში და არის პოლიტიკური გაერთიანება „ერთიანი ნაციონალური მოძრაობის“ ერთ-ერთი ლიდერი. 2012 წლის ოქტომბრის საპარლამენტო არჩევნების შემდეგ ახალი ხელისუფლების მიერ დაწყებული და მიმდინარე პოლიტიკურად მოტივირებული რეპრესიული სისხლისსამართლებრივი პოლიტიკის მიზანს წარმოადგენს „ერთიანი ნაციონალური მოძრაობის“ წევრთა დევნა, მათი გადაბირება და საბოლოო ჯამში პოლიტიკური ოპოზიციის განადგურება. ამ პოლიტიკის ნათელი მაგალითია ძალადობრივი მეთოდებით თუ შანტაჟის გზით ადგილობრივი თვითმმართველობის ორგანოების ხელში ჩაგდება და „ერთიანი ნაციონალური მოძრაობის“ ლიდერთა მიმართ მიმდინარე სასამართლო პროცესები. აღსანიშნავია, რომ ამ ქმედებების პოლიტიკურ მოტივიაციასა და მიკერძოებულობაზე კრიტიკული შეფასებები გამოითქვა მრავალი საერთაშორისო ორგანიზაციის მიერ.

ბატონი გიორგი უგულავას წინააღმდეგ წარმოებული კამპანიის ნაწილია მის მიმართ მიმდინარე სისხლისსამართლებრივი დევნა. კერძოდ, 2013 წლის 20 თებერვალს საქართველოს ფინანსთა სამინისტროს საგამოძიებო სამსახურის საგამოძიებო დეპარტამენტის მიერ დაიწყო გამოძიება სისხლის სამართლის საქმეზე ქალაქ თბილისის მერიის კუთვნილი თანხების მართლსაწინააღმდეგო მითვისება-გაფლანგვის ფაქტზე. მიუხედავად იმისა, რომ გამოძიება უკვე ერთი წელია მიმდინარეობს, გიორგი უგულავას მიმართ დადგენილება ბრალდებულად ცნობის შესახებ გამოტანილ იქნა 2013 წლის 18 დეკემბერს. გარდა იმისა, რომ მთლიანად სისხლის სამართლის საქმე შეთითხნილ გარემოებებს ემყარება, რის დადასტურებასაც, სამართლიანი სასამართლოს პირობებში თავისუფლად შევძლებთ, გიორგი უგულავას ბრალდებულად ცნობა ემსახურება ქალაქ თბილისის ადგილობრივი თვითმმართველობის ძალადობრივად ხელში ჩაგდებას. ქალაქ თბილისის საკრებულოში უმრავლესობის ხელში ჩაგდების შემდეგ, მოახლოებული არჩევნების გამო, საქართველოს პოლიტიკური ხელისუფლების დღის წესრიგში დადგა ქალაქ თბილისის მერის ვადამდელი ჩამოცილების საკითხი.

პოლიტიკური დევნის ნათელი მაგალითია ის ფორმა, რაც პროკურატურამ აირჩია პოლიტიკური მიზნის სისრულეში მოსაყვანად. 2013 წლის 21 დეკემბერს თბილისის საქალაქო სასამართლოს შუამდგომლობით მიმართა საქართველოს მთავარი პროკურატურის პროკურორმა მალხაზ კაპანაძემ და მოითხოვა გიორგი უგულავას მიმართ აღკვეთის ღონისძიების სახით პატიმრობის გამოყენება. სასამართლომ პროკურატურის შუამდგომლობა განიხილა ზეპირი მოსმენით. იმის გათვალისწინებით, რომ დაცვის მხარეს მიეცა შესაძლებლობა წარმოეჩინა ბრალდების მხარის პოზიციის სრული უსუსურობა, სასამართლომ პროკურატურის შუამდგომლობა არ დააკმაყოფილა.

აღკვეთის ღონისძიების გამოყენების შესახებ შუამდგომლობის წარდგენის პარალელურად, საქართველოს მთავარმა პროკურატურამ, იმავე 21 დეკემბრის 11:55 საათზე, თბილისის საქალაქო სასამართლოს მიმართა მეორე შუამდგომლობით გიორგი უგულავას თანამდებობიდან გადაყენების მოთხოვნით საქმეზე შემაჯამებელი გადაწყვეტილების მიღებამდე. მიუხედავად იმისა, რომ განსახილველი საკითხების მიმართ საზოგადოების უდიდესი ინტერესი არსებობდა და ბატონმა გიორგი უგულავამ დღის განმავლობაში არაერთხელ განაცხადა მისი სურვილისა და მზადყოფნის შესახებ ზეპირი მოსმენის ფარგლებში განხილულიყო თანამდებობიდან დროებით გადაყენების შესახებ შუამდგომლობა, სადაც ასევე შეძლებდა ბრალდების მხარის შუამდგომლობის უსაფუძვლობის წარმოჩენას, სასამართლომ არ გაითვალისწინა აღნიშნული გარემოებები და 22 დეკემბრის პირველივე საათებში ბატონი გიორგი უგულავას ადვოკატებს ეცნობათ ზეპირი მოსმენის გარეშე მიღებული გადაწყვეტილების თაობაზე, რომლითაც იგი გადაყენებული იქნა თანამდებობიდან.

 

საქართველოს კონსტიტუციის 28-ე მუხლის პირველი პუნქტით, 29-ე მუხლის პირველი და მე-2 პუნქტებით და 30-ე მუხლის პირველი პუნქტით დაცული უფლებები მოიცავს არა მხოლოდ პირის შესაძლებლობას არჩეულ იქნეს თანამდებობაზე, არამედ ასევე ამ შესაძლებლობის რეალიზებას და მის სამართლებრივ შედეგს, ანუ პირის უფლებას განახორციელოს არჩევნების გზით მისთვის მინიჭებული თანამდებობრივი უფლებამოსილებანი იმ ვადის განმავლობაში, რა ვადითაც ამომრჩეველმა არჩეულ თანამდებობის პირს კანონით გათვალისწინებული უფლებამოსილებების განხორციელება მიანდო და ამ მოვალეობათა განხორციელებისას დაცული იყოს მისი უფლებების ხელყოფისაგან.

 

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს გადაწყვეტილებების შესაბამისად, საქართველოს კონსტიტუციის 29-ე მუხლის დაცვის ქვეშ ექცევა არა მხოლოდ სახელმწიფოს მხრიდან პირის საჯარო სამსახურში თანამდებობაზე დანიშვნისათვის გონივრული, არადისკრიმინაციული რეგულაციების დადგენის ვალდებულება, არამედ საჯარო მოსამსახურეების უფლება, დაცული იყვნენ სამსახურიდან დაუსაბუთებელი გათავისუფლებისაგან. საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ დადგენილი პრაქტიკის მიხედვით, პირის უფლება დაიკავოს სახელმწიფო თანამდებობა არჩევნების გზით და დაცული იქნეს უსაფუძლო, უსამართლო და თვითნებური გათავისუფლებისაგან, დაცულია როგორც საქართველოს კონსტიტუციის 29-ე მუხლით, ისე საქართველოს კონსტიტუციის 28-ე და 30-ე მუხლებითაც (იხ., მაგალითად, საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2004 წლის 9 ივლისის # 2/3/250-269 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს კონსერვატიული (მონარქისტული) პარტიის თავმჯდომარე თემურ ჟორჟოლიანი და იგორ გიორგაძის ამომრჩეველთა საინიციატივო ჯგუფი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, პ. 3; საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 1998 წლის 3 ნოემბრის # 2/80-9 გადაწყვეტილება საქმეზე „ავთანდილ ჭაჭუა საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“,  პ. 3).

 

საქართველოს კონსტიტუციის 30-ე მუხლის პირველი პუნქტით დაცულია შრომის თავისუფლება. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლომ არაერთხელ იმსჯელა აღნიშნული კონსტიტუციური უფლების მნიშვნელობასა და მის ფარგლებზე. საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ დადგენილი პრაქტიკიდან  ერთმნიშვნელოვნად გამომდინარეობს პრინციპი, რომლის მიხედვით  საქართველოს კონსტიტუციის 30-ე მუხლის პირველი პუნქტით „დაცულია არა მხოლოდ უფლება აირჩიო სამუშაო, არამედ ასევე უფლება განახორციელო, შეინარჩუნო და დათმო ეს სამუშაო, დაცული იყო უმუშევრობისაგან და ისეთი რეგულირებისაგან, რომელიც პირდაპირ ითვალისწინებს ან იძლევა სამსახურიდან უსაფუძვლო, თვითნებური და უსამართლო გათავისუფლების საშუალებას“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2007 წლის 26 ოქტომბრის N2/2/389 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქე მაია ნათაძე და სხვები საქართველოს პარლამენტისა და საქართველოს პრეზიდენტის წინააღმდეგ“, პ. 19).

ნათელია, რომ საქართველოს კონსტიტუციის ზემოთხსენებული დებულებები ერთმნიშვნელოვნად იცავენ მოსარჩელის უფლებას განახორციელოს მისთვის მინიჭებული უფლებამოსილებანი, რომელიც მას თბილისის ამომრჩევლებმა საყოველთაო, თანასწორი და პირდაპირი საარჩევნო უფლების საფუძველზე, ფარული კენჭისყრის გზით 4 წლის ვადით მიანიჭეს.

 

საკონსტიტუციო სასამართლოს განმარტებით, „სწორი სამართლებრივი ინტერპრეტაცია მოითხოვს ნორმის არსის და მიზნის დადგენას. ამ ფაქტორებზე დაყრდნობით უნდა განისაზღვროს მისი შინაარსი“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2012 წლის 29 თებერვლის #2/1/484 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაცია და საქართველოს მოქალაქე თამარ ხიდაშელი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, პ. 7).

ბრალდებულის თანამდებობიდან (სამუშაოდან) გადაყენების ინსტიტუტის მომწესრიგებელი ნორმები, მათი სამართლებრივი ბუნების, შინაარსისა და ფუნქციური დანიშნულების გათვალისწინებით, განეკუთვნება უფლებაშემზღუდველ ნორმებს. საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 161-ე მუხლის პირველი ნაწილის მიხედვით, მოსამართლეს უფლება აქვს გამოიტანოს განჩინება ბრალდებულის თანამდებობიდან (სამუშაოდან) გადაყენების შესახებ საქმეზე შემაჯამებელი გადაწყვეტილების მიღებამდე. ბუნებრივია, საქმეზე შემაჯამებელი გადაწყვეტილების მიღება საკმაოდ ხანგრძლივ ვადებს უკავშირდება, რა დროსაც პირი მოკლებულია შესაძლებლობას განახორციელოს მისთვის კანონით დაკისრებული მოვალეობანი და საბოლოო ჯამში იზღუდება მისი კონსტიტუციური უფლებები. ამიტომ თანამდებობიდან (სამუშაოდან) გადაყენების საკითხის მომწესრიგებელი ნორმები განსაკუთრებით უნდა პასუხობდნენ „ნორმის განსაზღვრულობისა და განჭვრეტადობის“ კონსტიტუციურ სტანდარტებს. პირის შრომითი და სხვა კონსტიტუციური უფლებების შეზღუდვა შესაძლებელია მოხდეს მხოლოდ მკაფიოდ განსაზღვრული ნორმის საფუძველზე. შესაბამისი ნორმები უნდა ითვალისწინებდნენ როგორც უფლების შეზღუდვის საფუძვლებს და ამავდროულად უნდა ითვალისწინებდნენ პირის მიერ უფლებათა დაცვის ეფექტურ საშუალებებს.

საკონსტიტუციო სასამართლოს განმარტებით, „კონსტიტუციური დავის ფარგლებში, საკონსტიტუციო სასამართლომ ... უნდა შეაფასოს, ნორმის განსაზღვრულობა არის კი იმ ხარისხის, რომ მისი გამოყენების საფუძველზე, ცალსახად გამოირიცხოს კონსტიტუციური უფლების დარღვევის თუნდაც ერთეული შემთხვევა. . .  გადამწყვეტი მნიშვნელობა აქვს შემდეგ გარემოებას: ნორმა, მისი შინაარსის, მისივე ტექსტის ადეკვატურად, სწორად წაკითხვისას და, შესაბამისად, გამოყენებისას, იწვევს თუ არა კონსტიტუციური უფლების დარღვევის საფრთხეს“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2007 წლის 26 დეკემბრის №1/3/407 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაცია და საქართველოს მოქალაქე - ეკატერინე ლომთათიძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, პ. 11).

საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ დადგენილი პრაქტიკის თანახმად, „განსაზღვრულობის პრინციპი წარმოადგენს უფლებაშემზღუდველი ნორმის განჭვრეტადობის სტანდარტს. უფლებაში ჩარევის ფაქტის დასადგენად საკმარისია, სასამართლო მივიდეს იმ დასკვნამდე, რომ ნორმის კეთილსინდისიერი განმარტების პირობებში, მისი რომელიმე ინტერპრეტაცია უფლების შეზღუდვას იწვევს“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2012 წლის 29 თებერვლის #2/1/484 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაცია და საქართველოს მოქალაქე თამარ ხიდაშელი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, პ. 8).

ამავე დროს, „კონსტიტუციასთან შეფასებადია სადავო ნორმის კეთილსინდისიერი განმარტების შედეგად განსაზღვრული ყველა შესაძლო შინაარსი და თუ რომელიმე მათგანი არ შეესაბამება კონსტიტუციის მოთხოვნებს, ნორმა არაკონსტიტუციურია. კანონი მის კეთილსინდისიერ აღმსრულებელს არ უნდა აძლევდეს ადამიანის უფლებების დარღვევის ლეგალურ საშუალებას" (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2012 წლის 29 თებერვლის #2/1/484 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაცია და საქართველოს მოქალაქე თამარ ხიდაშელი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, პ. 13).

ნორმის განჭვრეტადობის სტანდარტი მხოლოდ მოთხოვნას კი არ წარმოადგენს, არამედ მის დაუცველობას საკონსტიტუციო სასამართლო შესაბამის სამართლებრივ შედეგს უკავშირებს. როგორც სასამართლომ ერთ-ერთ გადაწყვეტილებაში მიუთითა "თუ ნორმა იძლევა გონივრულ საფუძველს მისი კონსტიტუციის საწინააღმდეგო შინაარსით წაკითხვისთვის, ის განჭვრეტადობის მოთხოვნებს ვერ პასუხობს და არაკონსტიტუციურად უნდა იქნეს ცნობილი" (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2010 წლის 27 დეკემბრის #1/1/493 გადაწყვეტილება საქმეზე „მოქალაქეთა პოლიტიკური გაერთიანებები „ახალი მემარჯვენეები“ და „საქართველოს კონსერვატიული პარტია“ საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, პ. 17).

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ დამკვიდრებული პრაქტიკის შესაბამისად, ნორმის სრულყოფილი განმარტებისათვის იგი უნდა განიმარტოს როგორც სიტყვასიტყვითი მნიშვნელობით, ისევე სხვა ნორმებთან კონტექსტში, მისი მიზნისა და შინაარსის გათვალისწინებით. ნორმის კონსტიტუციურობის შეფასებისას მისი გონივრული განმარტება მოითხოვს, რომ "... სადავო ნორმა არ [უნდა] იქნეს განხილული სხვა, მასთან კავშირში მყოფი ნორმებისგან იზოლირებულად, რადგანაც ამგვარმა მიდგომამ საკონსტიტუციო სასამართლო შეიძლება მიიყვანოს მცდარ დასკვნებამდე... (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2007 წლის 26 ოქტომბრის #2/2/389 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქე მაია ნათაძე და სხვები საქართველოს პარლამენტისა და საქართველოს პრეზიდენტის წინააღმდეგ“, პ. 6).

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს პრაქტიკა ცალსახად მეტყველებს კანონმდებლის მიერ კანონის განსაზღვრულობისა და  განჭვრეტადობის ფუძემდებლური პრინციპების დაცვის აუცილებლობის თაობაზე. ერთ–ერთ გადაწყვეტილებაში საკონსტიტუციო სასამართლომ მიუთითა, რომ „ზოგადად, კონკრეტული კონსტიტუციური უფლების შინაარსის კონსტიტუციით დასაშვებ ფარგლებში განსაზღვრისთვის კანონმდებელი ვალდებულია, მიიღოს ზუსტი, მკაფიო, არაორაზროვანი, განჭვრეტადი კანონმდებლობა (ნორმები), რომელიც პასუხობს კანონის განსაზღვრულობის მოთხოვნას. ეს გარემოება ერთ-ერთი გადამწყვეტი კრიტერიუმია ნორმის კონსტიტუციურობის შეფასებისას. კანონმდებლის ასეთი ვალდებულება კი სამართლებრივი სახელმწიფოს პრინციპიდან მომდინარეობს." ამასთან, საკონსტიტუციო სასამართლომ ნათლად განმარტა, რომ "კანონად" შეიძლება ჩაითვალოს საკანონმდებლო საქმიანობის მხოლოდ ის პროდუქტი, რომელიც პასუხობს კანონის ხარისხის მოთხოვნებს. ეს უკანასკნელი კი გულისხმობს კანონის შესაბამისობას სამართლის უზენაესობისა და სამართლებრივი უსაფრთხოების პრინციპებთან“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2007 წლის 26 დეკემბრის #1/3/407 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაცია და საქართველოს მოქალაქე ეკატერინე ლომთათიძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, პ. 11).

საკონსტიტუციო სასამართლოს გადაწყვეტილებიდან მომდინარეობს სავალდებულო მოთხოვნა, რომ "ნორმა უნდა იყოს ნათელი და განსაზღვრულობის მოთხოვნებთან შესაბამისი. . . საკონსტიტუციო სასამართლომ, კონსტიტუციის სხვადასხვა ნორმებთან სადავო ნორმების შესაბამისობის ანალიზისას უნდა დაადგინოს, ხომ არ გამოუწვევია უფლების დარღვევა ნორმის განუსაზღვრელობას" (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2007 წლის 26 ოქტომბრის N2/2/389 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქე მაია ნათაძე და სხვები საქართველოს პარლამენტისა და საქართველოს პრეზიდენტის წინააღმდეგ“, პ. 6).

საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 159-ე მუხლი ცალსახად ეწინააღმდეგება ნორმის განსაზღვრულობისა და განჭვრეტადობის პრინციპს. მუხლის სათაურიდან გამომდინარე ის აწესრიგებს მხოლოდ აღნიშნული საპროცესო მოქმედების გამოყენების საფუძველს და არა იმ ბრალდებულთა კატეგორიებს, რომელთა მიმართაც შესაძლებელია გამოყენებული იქნეს თანამდებობიდან (სამუშაოდან) გადაყენება. შესაბამისად, ნორმაში მითითება ხდება ზოგადად ბრალდებულზე და იმ გარემოებებზე, რა დროსაც შესაძლებელია პირი გადაყენებული იქნეს თანამდებობიდან. კერძოდ:

„მუხლი 159. ბრალდებულის თანამდებობიდან (სამუშაოდან) გადაყენების საფუძველი

ბრალდებულის თანამდებობიდან (სამუშაოდან) გადაყენება შეიძლება, თუ არსებობს დასაბუთებული ვარაუდი, რომ ამ თანამდებობაზე (სამუშაოზე) დარჩენით იგი ხელს შეუშლის გამოძიებას, დანაშაულის შედეგად მიყენებული ზიანის ანაზრაურებას ან განაგრძობს დანაშაულებრივ საქმიანობას“.

ამავე დროს, საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსში არსებული 162-ე მუხლი აცხადებს, რომ ცალკეული თანამდებობის პირთა თანამებობიდან გადაყენების (თანამდებობრივი უფლებამოსილების განხორციელებისგან ჩამოცილების) საკითხი წყდება სპეციალური კანონმდებლობით. კერძოდ, აღნიშნული მუხლის პირველი ნაწილის მიხედვით „საქართველოს პარლამენტის წევრის, აფხაზეთისა და აჭარის ავტონომიური რესპუბლიკების უმაღლესი წარმომადგენლობითი ორგანოების დეპუტატების, საქართველოს სახალხო დამცველის, მოსამართლის, გენერალური აუდიტორის თანამდებობიდან გადაყენების (თანამდებობრივი უფლებამოსილების განხორციელებისაგან ჩამოცილების) საკითხი წყდება საქართველოს კანონმდებლობით დადგენილი წესით.“

აღსანიშნავია, რომ საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 162-ე მუხლი, ერთი მხრივ, არ შეიცავს იმ პირთა ამომწურავ ჩამონათვალს, რომელთა თანამდებობიდან გადაყენების საკითხი სპეციალური კანონმდებლობით წესრიგდება. ასე მაგალითად, აღნიშნულ ნორმაში ვერ ვხვდებით საქართველოს ეროვნული ბანკის საბჭოს წევრებს. მეორე მხრივ, რაც განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია, საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 162-ე მუხლში მითითებული ცალკეული თანამდებობის პირების მიმართ კანონმდებლობა ითვალისწინებს იმპიჩმენტის წესს. იმპიჩმენტი კი თანამდებობიდან გადაყენებას წარმოადგენს და არა თანამდებობიდან (სამსახურიდან) დროებით ჩამოცილებას. ამასთან, 162-ე მუხლში მითითებული ცალკეული თანამდებობის პირთა მიმართ, რომლებზეც იმპიჩმენტი არ ვრცელდება, კანონმდებლობა ასევე პირდაპირ ითვალისწინებს მათი უფლებამოსილების შეჩერებას. საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 162-ე მუხლის სტრუქტურული განთავსება უშუალოდ იმ ნორმებთან ერთად, რომლებიც ბრალდებულის თანამდებობიდან (სამუშაოდან) გადაყენების საფუძველს, განჩინების მიღებისა და აღსრულების წესს, ასევე თანამდებობიდან გადაყენების ვადას აწესებენ, წარმოადგენს სასამართლოების მიერ 159-ე მუხლის იმგვარი განმარტების საფუძველს, თითქოს აღნიშნული მუხლის საფუძველზე შესაძლებელია ნებისმიერი ბრალდებულის თანამდებობიდან დროებით გადაყენება, გარდა იმ პირებისა, რომლებიც ჩამოთვლილია კოდექსის 162-ე მუხლში.  მოსარჩელის შემთხვევაში სწორედ ამგვარად განმარტა სასამართლომ საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 159-ე მუხლის გამოყენების ფარგლები. კერძოდ, თბილისის სააპელაციო სასამართლომ ძალაში დატოვა თბილისის საქალაქო სასამართლოს განჩინება ქალაქ თბილისის მერის გიორგი უგულავას თანამდებობიდან გადაყენების შესახებ და თავის მხრივ 2013 წლის 26 დეკემბრის # 1გ/791-13 განჩინებაში მიუთითა, რომ: „სასამართლო უფლებამოსილია იმსჯელოს ბრალდებულის სტატუსის მქონე ქალაქის მერის თანამდებობიდან გადაყენების საკითხზე, რადგან ქალაქის მერი არ წარმოადგენს კანონით გათვალისწინებულ სპეციალურ სუბიექტს, რომელზედაც არ ვრცელდება ზემოთ მითითებული ნორმები. პირის თანამდებობიდან გადაყენების მარეგულირებელ ნორმებში გამოყოფილია გარკვეული თანამდებობის პირები და მათ შორის კონკრეტულად არ არის მითითებული არჩევითი პირის (ქალაქის მერის) შემთხვევაზე, ვინაიდან კანონმდებელმა მისი ცალკე გამოყოფა არ მიიჩნია სპეციალური რეგულაციის საფუძვლად.“

ამავე დროს, ის საკითხი, თუ ვის მიმართ შეიძლება იქნეს გამოყენებული თანამდებობიდან (სამუშაოდან) დროებით გადაყენება საქმეზე შემაჯამებელი გადაწყვეტილების გამოტანამდე, შესაძლებელია განმარტებულ იქნეს საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 160-ე მუხლის მეორე და მესამე ნაწილებიდან გამომდინარე. აღნიშნული ნორმები, ერთი მხრივ, განსაზღვრავენ იმ მონაცემებს, რომლებიც აუცილებლად უნდა აისახოს პირის თანამდებობიდან (სამუშაოდან) გადაყენების შესახებ სასამართლოს განჩინებაში და, მეორე მხრივ, ნათლად მიუთითებენ აღნიშნული განჩინების აღმსრულებელ პირზე. კერძოდ:

 „2. ბრალდებულის თანამდებობიდან (სამუშაოდან) გადაყენების შესახებ სასამართლოს განჩინებაში უნდა აღინიშნოს თანამდებობიდან (სამუშაოდან) გადასაყენებელი პირის ვინაობა, მისი თანამდებობა (სამუშაო ადგილი), თანამდებობიდან (სამუშაოდან) გადაყენების საფუძველი, ბრალდებულის თანამდებობიდან (სამუშაოდან) გადაყენების მოთხოვნა, რომელიც დაწესებულების, საწარმოს ან ორგანიზაციის ხელმძღვანელს ეგზავნება.

3. სასამართლოს განჩინება ბრალდებულის თანამდებობიდან (სამუშაოდან) გადაყენების შესახებ სავალდებულოა შესაბამისი დაწესებულების, საწარმოს ან ორგანიზაციის ხელმძღვანელისათვის. იგი ვალდებულია სასამართლოს განჩინება შემოსვლისთანავე, დაუყოვნებლივ აღასრულოს და ეს შეატყობინოს სასამართლოს.“

საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის ზემოთმოყვანილი დებულებები ნათლად მიუთითებენ, რომ თანამდებობიდან (სამუშაოდან) გადაყენება შესაძლებელია გამოყენებული იქნეს მხოლოდ იმ საწარმოს (დაწესებულების, ორგანიზაციის) თანამშრომლის მიმართ, რომელსაც ჰყავს ხელმძღვანელი, ვინაიდან სწორედ ხელმძღვანელს აკისრებს კანონმდებელი ბრალდებულის თანამდებობიდან გადაყენების შესახებ განჩინების აღსრულებას. კანონის სხვაგვარი ინტერპრეტაცია შეუძლებელია, ვინაიდან სხვაგვარი განმარტების შემთხვევაში, თანამდებობიდან გადაყენებულ პირს დაეკისრება საკუთარი თავის თანამდებობიდან გადაყენების შესახებ განჩინების აღსრულება, რაც არათუ ალოგიკურია, არამედ ასევე ეწინააღმდეგება საქართველოს კანონმდებლობას, რომელიც თანამდებობის პირის მიერ საკუთარი თავის თანამდებობაზე დანიშვნისა და გათავისუფლების შესაძლებლობას არ იცნობს.

ქალაქ თბილისის მერს ხელმძღვანელი არ ჰყავს. იგი ანგარიშვალდებულია მხოლოდ ამომრჩეველთა წინაშე. შესაბამისად, ქალაქ თბილისის მერის თანამდებობიდან დროებით გადაყენება საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 159-ე მუხლის საფუძველზე დაუშვებელია.

ზემოაღნიშნული გარემოებებიდან ცხადია, რომ საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 159-ე მუხლი ეწინააღმდეგება სამართლებრივი განსაზღვრულობისა და განჭვრეტადობის პრინციპს. კერძოდ, კანონი ნათლად არ განსაზღვრავს იმ პირთა წრეს, რომელთა მიმართაც შესაძლებელია აღნიშნული უფლებაშემზღუდველი ნორმის გამოყენება. ამავე დროს, გაუგებარია თუ როგორ უნდა მოხდეს სასამართლოს განჩინების აღსრულება იმ შემთხვევაში, როდესაც სასამართლო მიიღებს განჩინებას დაწესებულების ხელმძღვანელის თანამდებობიდან გადაყენების შესახებ. მოცემულ შემთხვევაში, საკითხი შეეხება ქალაქ თბილისის არჩეულ მერს, რომელსაც ხელმძღვანელი არ ჰყავს.

საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 159-ე მუხლის განმარტება, რა დროსაც მისი მოქმედება ვრცელდება ნებისმიერ ბრალდებულზე, გარდა კოდექსის 162-ე მუხლში მითითებული პირებისა, ამავდროულად იწვევს ნორმის კონსტიტუციასთან წინააღმდეგობას იმის გამოც, რომ ის სცილდება კონსტიტუციურ პრინციპებს და კონსტიტუციით დადგენილ ღირებულებათა წესრიგს.

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლომ კონსტიტუციური კონტროლის ფარგლებთან დაკავშირებით დაადგინა, რომ "საკონსტიტუციო სასამართლო, სადავო ნორმების კონსტიტუციურობის შემოწმებისას, არ არის შეზღუდული მხოლოდ კონსტიტუციის კონკრეტული ნორმებით. მართალია, კონსტიტუციური პრინციპები არ აყალიბებს ძირითად უფლებებს, მაგრამ გასაჩივრებული ნორმატული აქტი ასევე ექვემდებარება გადამოწმებას კონსტიტუციის ფუძემდებლურ პრინციპებთან მიმართებით, კონსტიტუციის ცალკეულ ნორმებთან კავშირში და ამ თვალსაზრისით, მსჯელობა უნდა წარიმართოს ერთიან კონტექსტში. საკონსტიტუციო სასამართლომ უნდა დაადგინოს, რამდენად თავსდება გასაჩივრებული აქტი იმ კონსტიტუციურ–სამართლებრივ წესრიგში, რომელსაც კონსტიტუცია ადგენს" (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2007 წლის 26 ოქტომბრის N2/2/389 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქე მაია ნათაძე და სხვები საქართველოს პარლამენტისა და საქართველოს პრეზიდენტის წინააღმდეგ“, პ. 3).

იმავე საკითხთან მიმართებით, საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლომ თავისი პოზიცია კიდევ ერთხელ გამოხატა და მიუთითა, რომ "კონკრეტული დავების გადაწყვეტისას, საკონსტიტუციო სასამართლო ვალდებულია როგორც კონსტიტუციის შესაბამისი დებულება, ისე სადავო ნორმა  გააანალიზოს და შეაფასოს კონსტიტუციის ძირითადი პრინციპების კონტექსტში, რათა ეს ნორმები, განმარტების შედეგად, არ დაცილდნენ მთლიანად კონსტიტუციაში  გათვალისწინებულ ღირებულებათა წესრიგს. მხოლოდ ასე მიიღწევა კონსტიტუციის ნორმის სრული განმარტება, რაც, თავის მხრივ, ხელს უწყობს კონკრეტული სადავო ნორმის კონსტიტუციურობის სწორ შეფასებას" (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2007 წლის 26 დეკემბრის №1/3/407 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაცია და საქართველოს მოქალაქე - ეკატერინე ლომთათიძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, პ. I).

საქართველოს კონსტიტუციის მიერ დადგენილი კონსტიტუციურ-სამართლებრივი წესრიგი ნათლად ჩანს იმ ფუძემდებლური პრინციპებიდან, რომელსაც კონსტიტუცია შეიცავს. კერძოდ, საქართველოს სახელმწიფოს პოლიტიკური წყობილების ფორმა არის დემოკრატიული რესპუბლიკა (პირველი მუხლის მე-2 პუნქტი); თვითმმართველ ერთეულში რეგისტრირებული საქართველოს მოქალაქეები ადგილობრივი მნიშვნელობის საქმეებს აწესრიგებენ ადგილობრივი თვითმმართველობის მეშვეობით (მე-2 მუხლის მე-4 პუნქტი); სახელმწიფო ხელისუფლების წყაროა ხალხი, რომელიც ძალაუფლებას ახორციელებს რეფერენდუმის, უშუალო დემოკრატიის სხვა ფორმებისა და თავისი წარმომადგენლების მეშვეობით; არავის არა აქვს უფლება მიითვისოს ან უკანონოდ მოიპოვოს ხელისუფლება; სახელმწიფო ხელისუფლება ხორციელდება სახელმწიფო ხელისუფლების დანაწილების პრინციპზე დაყრდნობით (მე-5 მუხლი).

საქართველოს კონსტიტუციის მე-5 მუხლის პირველი პუნქტის მიხედვით საქართველოში სახელმწიფო ხელისუფლების წყაროა ხალხი. სახელმწიფო ხელისუფლება ხორციელდება კონსტიტუციით დადგენილ ფარგლებში. საქართველოს კონსტიტუციის 81-ე მე-4 პრიმა მუხლის თანახმად პროკურატურის უფლებამოსილება და საქმიანობის წესი განისაზღვრება კანონით. "პროკურატურის შესახებ" საქართველოს კანონის მე-3 მუხლში ამომწურავად არის ჩამოთვლილი პროკურატურის ამოცანები და საქმიანების სფერო. აღნიშნული მუხლის მე-2 პუნქტის თანახმად, აკრძალულია პროკურატურისათვის ისეთი მოვალეობის დაკისრება, რომელიც გათვალისწინებული არ არის საქართველოს კონსტიტუციით, ამ კანონით და სხვა საკანონმდებლო აქტებით.

სადავო ნორმის არაკონსტიტუციურობა იმ გარემოებიდანაც ჩანს, რომ მისი განმარტების შედეგად სასამართლოს ეძლევა უფლებამოსილება დააკისროს აღმასრულებელ ხელისუფლებაში შემავალ პროკურატურის ორგანოებს სასამართლოს განჩინების აღსრულება. კერძოდ, თბილისის საქალაქო სასამართლოს 2013 წლის 22 დეკემბრის #10ა/6915 განჩინებით საქმეზე შემაჯამებელი გადაწყვეტილების მიღებამდე ქალაქ თბილისის მერის გიორგი უგულავას თანამდებობიდან გადაყენების შესახებ განჩინების „აღსრულების ორგანიზების უზრუნველყოფა“ დაევალა მთავარი პროკურატურის დეპარტამენტის პროკურორს.

შესაბამისად, სადავო ნორმები არღვევს  საქართველოს კონსტიტუციის მე-5 მუხლის მესამე პუნქტს, რომლის მიხედვით არავის არა აქვს უფლება მიითვისოს ან უკანონოდ მოიპოვოს ხელისუფლება.

ნორმის ამგვარი არაკონსტიტუციური განმარტების შედეგად, რაც კიდევ ერთხელ ვიმეორებთ, სადავო ნორმის სამართლებრივი განსაზღვრულობისა და განჭვრეტადობის პრინციპებთან მისი აშკარა შეუსაბამობითაა გამოწვეული, შინაარსი ეცლება საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 160-ე მუხლის მესამე ნაწილით გათვალისწინებულ დებულებას, რომელიც სასამართლოს განჩინების აღსრულებას აკისრებს იმ დაწესებულების ხელმძღვანელს, სადაც ბრალდებული მუშაობს. კონკრეტულ შემთხვევაში, ბატონი გიორგი უგულავას მიმართ საქალაქო სასამართლოს მიერ გამოტანილი განჩინების აღსრულების დავალება შესაძლებელი გახდა აღმასრულებელი ხელისუფლების მიერ კონსტიტუციის პრინციპების დარღვევით.

 

ბუნებრივია, რომ საქართველოს დედაქალაქის არჩეული მერის თანამდებობიდან გადაყენების საკითხი გარდა უშუალოდ ქალაქის მერის კონსტიტუციური უფლებების დაცვის საკითხისა აქტუალურს ხდის მთლიანად ქვეყანაში თვითმმართველობის ინსტიტუტის არსებობის და მისი სახელისუფლებო ძალადობრივი ჩარევისაგან დაცვის საკითხს. საკონსტიტუციო სასამართლოს შეფასებით „რაც უფრო მნიშვნელოვანია ინტერესი, რომლის დაცვა პირს სასამართლოს მეშვეობით სურს, მით უფრო მკაცრი იქნება კრიტერიუმები, რომლებიც სასამართლოსადმი მიმართვის შეზღუდვის კონსტიტუციურობის შესაფასებლად გამოიყენება“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2008 წლის 19 დეკემბრის №1/1/403,427 გადაწყვეტილება საქმეზე „კანადის მოქალაქე ჰუსეინ ალი და საქართველოს მოქალაქე ელენე კირაკოსიანი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, პ. 2).

 

ზემოაღნიშნული გარემოებების გათვალისწინებით, არაკონსტიტუციურად უნდა იქნეს ცნობილი საქართველოს კონსტიტუციის 28-ე მუხლის პირველ პუნქტთან, 29-ე მუხლის პირველ და მე-2 პუნქტებთან და 30-ე მუხლის პირველ პუნქტთან მიმართებით საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 159-ე მუხლის ის ნორმატიული შინაარსი, რომელიც შეეხება ქალაქ თბილისის მერის თანამდებობიდან (სამუშაოდან) გადაყენებას.

 

 

საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 160–ე მუხლის პირველი ნაწილი განსაზღვრავს ბრალდებულის თანამდებობიდან (სამუშაოდან) გადაყენების შესახებ გადაწყვეტილების მიღების წესს. აღნიშნული ნორმის შესაბამისად, ბრალდებულის თანამდებობიდან (სამუშაოდან) გადაყენების შესახებ გადაწყვეტილების მიღების შემდეგ პროკურორი წერილობითი შუამდგომლობით მიმართავს გამოძიების ადგილის მიხედვით სასამართლოს, რომელსაც საკმარისი საფუძვლის არსებობისას გამოაქვს განჩინება ამ ღონისძიების გამოყენების შესახებ. სასამართლო უფლებამოსილია შუამდგომლობა განიხილოს ზეპირი მოსმენის გარეშე. როგორც საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 160–ე მუხლის პირველი ნაწილის მეორე წინადადებიდან გამომდინარეობს, სასამართლო უფლებამოსილია პირის თანამდებობიდან (სამუშაოდან) გადაყენების შესახებ შუამდგომლობა განიხილოს ზეპირი მოსმენის გარეშე. მიგვაჩნია, რომ აღნიშნული ჩანაწერი ეწინააღმდეგება საქართველოს კონსტიტუციის 42-ე მუხლის პირველ და მე-3 პუნქტებს და 39-ე მუხლს.

 

საქართველოს კონსტიტუციის 42-ე მუხლით დაცულ სამართლიანი სასამართლოს უფლებას არა მხოლოდ ადამიანის უფლებების უშუალო დაცვის ფუნქცია გააჩნია, არამედ, საკონსტიტუციო სასამართლოს აზრით, უმნიშვნელოვანეს როლს თამაშობს ხელისუფლების დანაწილების პრინციპისა და აღმასრულებელი ხელისუფლების ქმედებების სამართლებრივ ჩარჩოში მოქცევის კუთხითაც. როგორც საკონსტიტუციო სასამართლოს გადაწყვეტილებაშია მითითებული „კანონის უზენაესობის პრინციპის ფარგლებში საჯარო ხელისუფლების კანონის საფუძველზე და მის შესაბამისად განხორციელების უზრუნველყოფა არარეალური იქნებოდა მიუკერძოებელი და დამოუკიდებელი სასამართლოს ხელმისაწვდომობის გარეშე. აზრს კარგავს სამართლებრივი წესებით ხელისუფლების შეზღუდვა, თუ არ არსებობს ამ წესების შემქმნელი და აღმასრულებელი ხელისუფლებისგან დამოუკიდებელი და მიუკერძოებელი მესამე ინსტანცია, რომელიც ქმედებების ამ წესებთან შესაბამისობას დაადგენდა.“ საკონსტიტუციო სასამართლომ ხაზი გაუსვა, რომ სამართლიანი სასამართლოს უფლება ხელისუფლების შტოებს შორის „შეკავებისა და გაწონასწორების არქიტექტორის უმნიშვნელოვანეს ფუნქციად განიხილება“. საკონსტიტუციო სასამართლოს შეფასებით სამართლიანი სასამართლოს უფლება განხილული უნდა იქნეს სასამართლო ხელისუფლების ეფექტურობის განმსაზღვრელ ერთ-ერთ ფაქტორად (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2009 წლის 10 ნოემბრის #1/3/421,422 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქეები - გიორგი ყიფიანი და ავთანდილ უნგიაძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, პ. I).

საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 160-ე მუხლის პირველი ნაწილის მეორე წინადადება უფლებაშემზღუდველ ნორმას წარმოადგენს ბრალდებულთან მიმართებით. აღნიშნული ნორმის როგორც სიტყვასიტყვითი განმარტება, ისე მისი განმარტება სხვა ნორმებთან კონტექსტში, მხოლოდ იმგვარი ინტერპრეტაციის საშუალებას იძლევა, რომ ნორმისთვის ამოსავალ დებულებას და საბოლოო მიზანს წარმოადგენს მოსამართლისთვის გარკვეული დისკრეციული უფლებამოსილების მინიჭება. საყურადღებოა, რომ როგორც საქმის განმხილველმა საქალაქო სასამართლომ, ისე თბილისის სააპელაციო სასამართლომ, სწორედ ამგვარი განმარტება მისცეს სადავო ნორმას. მაგალითად, თბილისის სააპელაციო სასამართლომ 2013 წლის 26 დეკემბრის #1გ/791-13 განჩინებაში მიუთითა, რომ „ბრალდებულის თანამდებობიდან გადაყენების შუამდგომლობის განხილვისას სასამართლოს დისკრეციაა შუამდგომლობას განიხილავს ზეპირი მოსმენის გარეშე თუ მხარეთა მონაწილეობით ზეპირი მოსმენით. აღნიშნული მხოლოდ მოსამართლის გადასაწყვეტია და მის მიზანშეწონილობის საკითხს წარდგენილი მასალების საფუძველზე წყვეტს სასამართლო საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 160-ე მუხლის პირველი ნაწილის შესაბამისად. . .“. ამავე დროს, ცხადია, რომ ნორმის ამგვარი განმარტება მხოლოდ ერთეულ შემთხვევებში კი არ ხდება, არამედ სისტემურ ხასიათს ატარებს. კერძოდ, სასამართლოს მიერ, დიდი საზოგადოებრივი ინტერესიდან გამომდინარე გაკეთდა განცხადება იმასთან დაკავშირებით, რომ ბრალდებულის თანამდებობიდან გადაყენების შესახებ შუამდგომლობას, დადგენილი პრაქტიკის მიხედვით, სასამართლოები განიხილავენ ზეპირი მოსმენის გარეშე.

სადავო ნორმა, პირდაპირ მითითებას საქართველოს კონსტიტუციითა და საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსით დადგენილ სისხლისსამართლებრივი სამართალწარმოების ფუძემდებლურ პრინციპებზე არ შეიცავს. ამასთან, სადავო ნორმის განმარტება შესაძლებელია და რეალურად სამართალშემფარდებლის მიერ მისი გამოყენება ხდება აღნიშნული ნორმებისაგან იზოლირებულად. შესაბამისად, სადავო ნორმის მიხედვით, მოსამართლის უფლებამოსილება პირის თანამდებობიდან გადაყენების შესახებ გადაწყვეტილება მიიღოს ზეპირი განხილვის გარეშე უშუალოდ წარმოადგენს დაცულ სიკეთეს – კანონის მიზანს, ისე რომ შეუძლებელია მისი განხილვა საქართველოს კონსტიტუციითა და კანონმდებლობით დაცული ძირითადი  უფლებების ჭრილში. სადავო ნორმიდან არ გამომდინარეობს, რომ მოსამართლის უფლებამოსილება შეზღუდულია ადამიანის უფლებებითა და თავისუფლებებით, რომლებიც საქართველოს კონსტიტუციის მე–7 მუხლის მიხედვით უშუალოდ მოქმედ სამართალს წარმოადგენს.

სისხლის სამართლის პროცესის მიზანს და დანიშნულებას მოსამართლისთვის შეუზღუდავი უფლებამოსილებების მინიჭება კი არ წარმოადგენს, არამედ მხარეთა თანასწორობის პირობებში სამართლიანი სასამართლოს მეშვეობით მართლმსაჯულების განხორციელება. „კონსტიტუციების სისხლის სამართლის პროცესზე უმთავრესი გავლენა „დაუშვებელი“-ს (“don’ts”) წყებაა, რომლებიც შეზღუდვებს აწესებენ, თუ როგორ უნდა წარიმართოს სისხლის სამართლის პროცესი” (Thomas C. Marks, J. Tim Reilly, Constitutional Criminal Procedure, Duxbury Press, 1979, p. 10). ამ შეზღუდვების ძირითადი ადრესატი კი სახელმწიფოა, რომელიც, როგორც აღვნიშნეთ, საქართველოს კონსტიტუციიის მე-7 მუხლის მიხედვით შეზღუდულია ადამიანის ძირითადი უფლებებით, როგორც უშუალოდ მოქმედი სამართლით.

სადავო ნორმა მოსამართლის უფლებამოსილებას განიხილავს იმ მიზნებისაგან დამოუკიდებლად, რაც სასამართლოს, როგორც მართლმსაჯულების განმახორციელებელ ორგანოს აკისრია შეჯიბრებითობის და თანასწორობის პრინციპებზე დაფუძნებული სისხლის სამართლის პროცესის ფარგლებში. სისხლის სამართლის პროცესი კი უნდა ხორციელდებოდეს:

-           ადამიანის კონსტიტუციურ უფლებათა და თავისუფლებათა არამართლზომიერი შეზღუდვის დაუშვებლობის (სსსკ-ის მუხლი 6);

-           სამართლიანი პროცესის პრინციპის (სსსკ-ის მუხლი 8);

-           მხარეთა თანასწორობისა და შეჯიბრობითობის (სსსკ-ის მუხლი 9, საქართველოს კონსტიტუციის 85-ე მუხლის მე-3 პუნქტი – „სამართალწარმოება ხორციელდება მხარეთა თანასწორობისა და შეჯიბრებითობის საფუძველზე“);

-           სასამართლო სხდომის საჯაროობისა და ზეპირობის (სსსკ-ის მუხლი 10);

-           კანონიერების (სსსკ-ის მუხლი 12) პრინციპთა დაცვით.

აღნიშნული პრინციპები სამართლიანი სასამართლოს უფლებიდან გამომდინარეობს, რომელიც გარანტირებულია არა მხოლოდ საქართველოს კონსტიტუციით, არამედ ასევე “ადამიანის უფლებათა და ძირითად თავისუფლებათა დაცვის” კონვენციის მეექვსე მუხლით, რომლის პირველი პუნქტის თანახმად: “სამოქალაქო უფლებათა და მოვალეობათა განსაზღვრისას ან წარდგენილი ნებისმიერი სისხლისსამართლებრივი ბრალდების საფუძვლიანობის გამორკვევისას, ყველას აქვს გონივრულ ვადაში მისი საქმის სამართლიანი და საქვეყნო განხილვის უფლება კანონის საფუძველზე შექმნილი დამოუკიდებელი და მიუკერძოებელი სასამართლოს მიერ”.

როგორც საკონსტიტუციო სასამართლომ ერთხელ უკვე აღნიშნა „სასამართლოს ხელმისაწვდომობის უფლება ინდივიდის უფლებების და თავისუფლებების დაცვის, სამართლებრივი სახელმწიფოსა და ხელისუფლების დანაწილების პრინციპების უზრუნველყოფის უმნიშვნელოვანესი კონსტიტუციური გარანტიაა. ის ინსტრუმენტული უფლებაა, რომელიც ... წარმოადგენს სხვა უფლებებისა და ინტერესების დაცვის საშუალებას...“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2009 წლის 10 ნოემბრის №1/3/421,422 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქეები - გიორგი ყიფიანი და ავთანდილ უნგიაძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, პ. I).

სწორედ სამართლიანი სასამართლოს უფლებაზე ხელმისაწვდომობის გზით იქნებოდა შესაძლებელი მოსარჩელის ინტერესების დაცვა. თუმცა, სადავო ნორმა ლახავს საქართველოს კონსტიტუციით გათვალისწინებულ სამართლიანი სასამართლოს უფლებას და მისგან გამომდინარე სხვა უფლებებს.

საქართველოს კონსტიტუციის 42-ე მუხლის პირველი პუნქტის თანახმად, “ყოველ ადამიანს უფლება აქვს თავის უფლებათა და თავისუფლებათა დასაცავად მიმართოს სასამართლოს”. საკონსტიტუციო სასამართლომ შეფასება მისცა სამართლიანი სასამართლოს უმნიშნელოვანეს ფუნქციას და მიუთითა, რომ „ვინაიდან სამართლებრივი სახელმწიფოს პირველადი ფუნქციაა ადამიანის უფლება-თავისუფლებების სრული რეალიზაცია და ადეკვატური დაცვა, სამართლიანი სასამართლოს უფლება, როგორც სამართლებრივი სახელმწიფოს პრინციპის განხორციელების ერთგვარი საზომი, გულისხმობს ყველა იმ სიკეთის სასამართლოში დაცვის შესაძლებლობას, რომელიც თავისი არსით უფლებას წარმოადგენს. “... კონკრეტული ინტერესის უფლებად განსაზღვრის შედეგი არის სწორედ ის, რომ მისი ხელყოფის ან შესაძლო ხელყოფის შემთხვევაში, უფლების სუბიექტს შეუძლია მოითხოვოს ხელყოფის საფრთხისგან დაცვა ან მიყენებული ზიანის ანაზღაურება” (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2010 წლის 28 ივნისის #1/466 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს სახალხო დამცველი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, პ. 14).

სამართლიანი სასამართლოს უფლება გულისხმობს არა მხოლოდ სამართლიანი პროცედურების არსებობას, არამედ ამგვარი სამართლიანი პროცედურების სამართლიან გამოყენებას. სისხლის სამართლის პროცესი იმგვარად უნდა წარიმართოს, რომ ის სამართლიანად იქნეს აღქმული როგორც პროცესის მონაწილეთა მიერ, ისე საზოგადოების მხრიდანაც („გარეგნული სამართლიანობის“ პრინციპი, „appearance of justice“), რასაც ასევე სასამართლო პროცესის „სიმბოლურ ფუნქციას“ უწოდებენ.

სამართლებრივი მოთხოვნები, რომელიც სისხლის სამართლის პროცესის პოზიტიური აღქმისაკენ არის მიმართული სწორედ იმას ემსახურება, რომ საზოგადოებას გაუჩნდეს ნდობა მართლმსაჯულების მიმართ. ბუნებრივია, ეს ყოველივე შესაძლებელია მიღწეულ იქნეს მხოლოდ  ღია, საჯარო, გამჭვირვალე და მიუკერძოებელი მართლმსაჯულების პირობებში. ამ შემთხვევაში, „სამართლებრივი სტანდარტები ეყრდნობა მიკერძოების უბრალო დასაშვებობას, ვიდრე ფაქტობრივი მიკერძოების მტკიცებულებას“ (Wayne R. LaFave, et.al, Criminal Procedure, 5th ed. Thomson Reuter, 2009, p. 50).

საკონსტიტუციო სასამართლოს შეფასებით, საქართველოს კონსტიტუციის 42-ე მუხლის პირველი პუნქტი ადგენს უფლებას სამართლიან სასამართლოზე, რომლის შინაარსი და ფარგლები განსაზღვრულია თავად კონსტიტუციით და საერთაშორისოსამართლებრივი აქტებით. კერძოდ, ეს უფლება არა მხოლოდ სასამართლოსადმი მიმართვის (სარჩელის შეტანის) შესაძლებლობას გულისხმობს, არამედ უზრუნველყოფს ადამიანის სრულყოფილ სამართლებრივ დაცვას. . . ამასთან, იმისათვის რომ შედგეს კონკრეტული დავის სამართლიანი განხილვა და მიღებულ იქნეს ობიექტური გადაწყვეტილება, ეს უფლება მოიცავს შესაძლებლობათა შემდეგ მინიმუმს: პირის უფლებას, მიმართოს სასამართლოს, მოითხოვოს მისი საქმის სამართლიანი საჯარო მოსმენა, გამოთქვას თავისი მოსაზრებები და დაიცვას თავი პირადად ან დამცველის მეშვეობით, სასამართლო განხილვა მოხდეს გონივრულ, შემჭიდროებულ ვადებში და საქმე განიხილოს დამოუკიდებელმა, მიუკერძოებელმა სასამართლომ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2006 წლის 15 დეკემბრის N1/3/393,397 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქეები - ვახტანგ მასურაშვილი და ონისე მებონია საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, პ. I). „სამართლიანი სასამართლოს უფლება ... უზრუნველყოფს კონსტიტუციური უფლებების ეფექტურ რეალიზაციას და უფლებებში გაუმართლებელი ჩარევისაგან დაცვას” (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2008 წლის 19 დეკემბრის გადაწყვეტილება №1/1/403,427 საქმეზე „კანადის მოქალაქე ჰუსეინ ალი და საქართველოს მოქალაქე ელენე კირაკოსიანი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, პ. I).

საკონსტიტუციო სასამართლომ აღნიშნა, რომ მართალია სამართლიანი სასამართლოს უფლება არ არის აბსოლუტური, ის შეიძლება შეიზღუდოს, მაგრამ უფლების შეზღუდვა უნდა ემსახურებოდეს მხოლოდ დემოკრატიულ საზოგადოებაში არსებულ ლეგიტიმურ საჯარო მიზანს (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2009 წლის 10 ნოემბრის №1/3/421,422 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქეები - გიორგი ყიფიანი და ავთანდილ უნგიაძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, პ. 2). მოცემულ შემთხვევაში, სადავო ნორმა არ მიუთითებს არც უფლების შეზღუდვის კანონიერ მიზანზე და შესაბამისად ასევე ვერ იქნება დაცული თანაზომიერება დასახულ მიზანსა და დაწესებულ შეზღუდვას შორის.

საქმეზე „შპს „უნისერვისი“ საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“ საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლომ აღნიშნა, რომ ევროპის საბჭოს ადამიანის უფლებათა და ძირითად თავისუფლებათა დაცვის 1950 წლის კონვენცია სრულ უფლებას აძლევს მხარეებს საკონსტიტუციო სასამართლოს წინაშე თავიანთი არგუმენტები ევროპული კონვენციის ნორმებით გაამყარონ. აღნიშნული ვრცელდება აგრეთვე ადამიანის უფლებათა ევროპული კომისიისა და ევროპული სასამართლოს პრეცედენტულ სამართალზე, რომლითაც დაზუსტებულია ევროპული კონვენციით გათვალისწინებული უფლებების შინაარსი და მოცულობა (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2004 წლის 21 დეკემბრის #2/6/264 გადაწყვეტილება საქმეზე „შპს „უნისერვისი“ საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, პ. 4).

ცნობილია, რომ სამართლიანი სასამართლო განხილვის უფლების სტანდარტულ განსაზღვრებაში ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლო ორ ძირითად ელემენტს გამოყოფს: მხარეთა თანასწორუფლებიანობის პრინციპს და შეჯიბრებითი პროცესის უფლებას (შტეფან ტრექსელი, ადამიანის უფლებები სისხლის სამართლის პროცესში, თბილისი, 2009, გვ 107-108; ავტორი იქვე მიუთითებს სასამართლოს პრეცენდენტულ სამართალზე: ბელზიუკი (Belziuk) პოლონეთის წინააღმდეგ, § 37; ბრანდშტეტერი (Brandstetter) ავსტრიის წინააღმდეგ, § 66; ჯასპერი (Jasper) გაერთიანებული სამეფოს წინააღმდეგ, § 51; როუი (Rowe) და დევისი (Davis) გაერთიანებული სამეფოს წინააღმდეგ, § 60; IJL, GMR და AKP გაერთიანებული სამეფოს წინააღმდეგ, § 112; PG და JH გაერთიანებული სამეფოს წინააღმდეგ, § 69; GB საფრანგეთის წინააღმდეგ, § 56).

ევროპული სასამართლოს აზრით „სისხლის სამართლის საქმეში შეჯიბრებითი პროცესის უფლება გულისხმობს, რომ როგორც ბრალდებას, ისე დაცვას უნდა მიეცეს მეორე მხარის მიერ წარდგენილი მოსაზრებებისა და მტკიცებულებების გაცნობის და მათზე საკუთარი აზრის გამოთქმის შესაძლებლობა”. ეს პრინციპი მოქმედებს იმის მიუხედავად, მეორე მხარის მიერ წარდგენილი მასალები შეეხება ფაქტების დადგენას, სამართლებრივ არგუმენტს საქმის არსებით გარემოებებზე, თუ წარდგინებებს საპროცესო საკითხებზე (შტეფან ტრექსელი, დასახელებული ნაშრომი, გვ. 113 და ავტორის მიერ მითითებული პრეცენდენტული სამართალი: ლოჰანენი (Laukhanen) და მანინენი (Manninen) ფინეთის წინააღმდეგ, § 34; კამასინსკი (Kamasinski) ავსტრიის წინააღმდეგ, § 102; ბრანდშტეტერი (Brandstetter) ავსტრიის წინააღმდეგ, § 67; როუი (Rowe) და დევისი (Davis) გაერთიანებული სამეფოს წინააღმდეგ, § 60; ფიტი (Fitt) გაერთიანებული სამეფოს წინააღმდეგ, § 44; IJL, GMR და AKP გაერთიანებული სამეფოს წინააღმდეგ, § 112; გოჩი (Goc) თურქეთის წინააღმდეგ, § 34; მეფტა (Meftah) საფრანგეთის წინააღმდეგ, § 51; PG და JH გაერთიანებული სამეფოს წინააღმდეგ, § 67; JJ ნიდერლანდების წინააღმდეგ, § 43; ერნსტი (Ernst) და სხვები ბელგიის წინააღმდეგ, § 60; დურიც-კოსტი (Duricz-Costes) საფრანგეთის წინააღმდეგ, § 32; სკონდრიანოსი (Skondrianos) საბერძნეთის წინააღმდეგ, § 29; კამასინსკი (Kamasinski) ავსტრიის წინააღმდეგ, § 102).

აღსანიშნავია, რომ შეჯიბრებითი სამართალწარმოების უფლება დაცულია საქართველოს კონსტიტუციითაც, კერძოდ, საქართველოს კონსტიტუციის 85-ე მუხლის მე-3 პუნქტის თანახმად, „სამართალწარმოება ხორციელდება მხარეთა თანასწორობისა და შეჯიბრებითობის საფუძველზე“.

სადავო ნორმა არღვევს ასევე მოსარჩელის ისეთ ფუნდამენტურ უფლებას, როგორიცაა დაცვის უფლება. საქართველოს კონსტიტუციის 42–ე მუხლის მე–3 პუნქტის თანახმად "დაცვის უფლება გარანტირებულია." საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლომ მიუთითა დაცვის უფლების ორ კომპონენტზე – საკუთარი თავის დასაცავად პოზიციის პირადად გამოხატვა და დამცველით უზრუნველყოფის შესაძლებლობა. როგორც სასამართლოს გადაწყვეტილებაშია აღნიშნული "დაცვის უფლება სამართლიანი სასამართლოს შემადგენელი არსებითი ელემენტია და, ზოგადად, გულისხმობს პირის შესაძლებლობას, დაიცვას თავი პირადად ან მის მიერ არჩეული დამცველის მეშვეობით." (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2006 წლის 15 დეკემბრის N1/3/393,397 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქეები - ვახტანგ მასურაშვილი და ონისე მებონია საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, პ. 2).

საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის მე-9 მუხლის მიხედვით სისხლის სამართლის პროცესი ხორციელდება შეჯიბრობითობის საფუძველზე. დამცველის მონაწილეობა სისხლის სამართლის პროცესში ატარებს არა სიმბოლურ ხასიათს - ბრალდებულის უფლებას იყოლიოს დამცველი, დამცველის მეშვეობით საქმის განხილვაში მონაწილეობას.

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს განმარტებით „დაცვის უფლების არსი იმაში მდგომარეობს, რომ პირს, რომლის მიმართაც გარკვეული პროცესუალური ზომები ტარდება, უნდა გააჩნდეს შესაბამის პროცედურასა და მის შედეგებზე ეფექტური ზეგავლენის მოხდენის შესაძლებლობა“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2013 წლის 13 აპრილის #1/2/503,513 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქეები - ლევან იზორია და დავით მიხეილი შუბლაძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, პ. 55). პირის მიერ „პროცედურასა და მის შედეგებზე ეფექტური ზეგავლენის მოხდენა“ შესაძლებელია სწორედ სამართლიანი სასამართლოს პირობებში პირის მიერ დაცვის უფლების და საჯარო მოსმენის უფლების განხორცილების შემთხვევაში.

 

სადავო ნორმით ირღვევა მოსარჩელის უფლება საქმის ღია (საქვეყნო, საჯარო) მოსმენასა და განხილვაზე. საკონსტიტუციო სასამართლოს პლენუმის მიერ მიღებულ გადაწყვეტილებაში მითითებულია, რომ საქართველოს კონსტიტუცის 39-ე მუხლის მიზანია „უზრუნველყოს უფლებებისა და თავისუფლებების დაცვა იმ შემთხვევაში, თუ ეს პირდაპირ არ არის გათვალისწინებული კონსტიტუციით, მაგრამ გამომდინარეობს კონსტიტუციური პრინციპებიდან და ადამიანის უფლებების სფეროში სახელმწიფოს მიერ ნაკისრი საერთაშორისო ვალდებულებებიდან ... მოსარჩელეს შეუძლია… 39-ე მუხლზე აპელირება იმ შემთხვევაში, როდესაც უფლება არ არის მოცემული საქართველოს კონსტიტუციაში ან კონსტიტუციური უფლების ფარგლები არის უფრო ვიწრო, ვიდრე ეს საერთაშორისო ვალდებულებებით არის გათვალისწინებული’’ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს პლენუმის 2011 წლის 11 ივლისის #3/2/416 გადაწყვეტილება „საქართველოს სახალხო დამცველი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, პ. 66; საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2009 წლის 10 ივნისის #1/2/458 განჩინება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქეები - დავით სართანია და ალექსანდრე მაჭარაშვილი საქართველოს პარლამენტისა და საქართველოს იუსტიციის სამინისტროს წინააღმდეგ“, პ. 23).

აღსანიშნავია, რომ საქართველოს კონსტიტუციის 85-ე მუხლის პირველი პუნქტი, როგორც ძირითად წესს, ადგენს სასამართლოში საქმის განხილვას ღია სხდომაზე, კერძოდ, „სასამართლოში საქმე განიხილება ღია სხდომაზე. დახურულ სხდომაზე საქმის განხილვა დასაშვებია მხოლოდ კანონით გათვალისწინებულ შემთხვევებში“. გარდა ამისა, როგორც აღვნიშნეთ, აღნიშნული უფლება დაცულია ადამიანის უფლებათა და თავისუფლებათა ევროპული კონვენციით. შესაბამისად, სადავო ნორმით ირღვევა საქართველოს კონსტიტუციის 39-ე მუხლი და მისგან გამომდინარე საქართველოს კონსტიტუციის 85-ე მუხლის პირველი პუნქტითა და ადამიანის უფლებათა და თავისუფლებათა ევროპული კონვენციით დაცული უფლებები.

ცალსახაა, რომ სადავო ნორმა ეწინააღმდეგება საქართველოს კონსტიტუციას. აღნიშნული ნორმა წარმოადგენს არა დემოკრატიულ საზოგადოებაში სამართლიანი სასამართლოს პრინციპის გამოხატულებას, რომელიც ბრალდებულის უფლებათა დაცვის ეფექტურ საშუალებებს მიანიჭებდა ღია, საჯარო მიუკერძოებელი პროცესის ფარგლებში დაცვის უფლების რეალიზების გზით, არამედ „პარტიზანული მართლმსაჯულების“ განხორციელების საფუძველს, როდესაც სასამართლო დამოუკიდებლად, პროცესის მიზნებისა და პრინციპების გაუთვალისწინებლად, ბრალდებულისათვის შეტყობინებისა და მისი მონაწილეობის გარეშე იღებს გადაწყვეტილებებს.

საკონსტიტუციო სასამართლოს შეფასებით სწორედ საქართველოს კონსტიტუციის 39-ე მუხლიდან გამომდინარეობს ისეთი უმნიშვნელოვანისი ადამიანის ძირითადი უფლების დაცვის გარანტია, როგორიცაა საქმის ღია (საქვეყნო, საჯარო) მოსმენაზე (განხილვაზე) საყოველთაოდ აღიარებული უფლება, რომელიც სამართლიანი სასამართლოს უფლების ერთ-ერთი კომპონენტია და დაცულია ასევე ადამიანის უფლებათა და თავისუფლებათა ევროპული კონვენციის მე-6 მუხლით. მართალია, საკონსტიტუციო სასამართლომ იმსჯელა ევროპული კონვენციის შესაბამისი მუხლით გათვალისწინებულ უფლებაზე „სამოქალაქო უფლებამოვალეობათა განსაზღვრის“ ნაწილში, თუმცა, ევროპული კონვენციის აღნიშნული ნორმა თანაბრად შეეხება როგორც სამოქალაქო უფლებათა განსაზღვრის, ისე „ნებისმიერი სისხლისსამართლებრივი ბრალდების საფუძლიანობის გამორკვევის“ შემთხვევებს. კერძოდ, კონვენციის მიხედვით: „სამოქალაქო უფლებათა და მოვალეობათა განსაზღვრისას ან წარდგენილი ნებისმიერი სისხლისსამართლებრივი ბრალდების საფუძლიანობის გამორკვევისას ყველას აქვს გონივრულ ვადაში საქმის სამართლიანი და საქვეყნო განხილვის უფლება კანონის საფუძველზე შექმნილი დამოუკიდებელი და მიუკერძოებელი სასამართლოს მიერ“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2003 წლის 3 ივლისის #2/6/205,232 გადაწყვეტილება საქმეზე „მოქალაქეები ავთანდილ რიჟამაძე და ნელი მუმლაძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, პ. 4).

საკონსტიტუციო სასამართლომ ზემოაღნიშნული გადაწყვეტილებით ერთმანეთისგან გამიჯნა პირველი ინსტანციის სასამართლო - როგორც, „ფაქტების დამდგენი სასამართლო“ და ზემდგომი ინსტანციის სასამართლო, რომელიც არკვევს სამართლის ნორმების დარღვევას ქვემდგომი სასამართლოს მიერ. პირველი ინსტანციის სასამართლოსთან მიმართებით საკონსტიტუციო სასამართლომ მიუთითა ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს გადაწყვეტილებაზე „ფრედინი შვედეთის წინააღმდეგ“ და მიიჩნია, რომ საჯარო სასამართლო განხილვაზე უფლება უპირველეს ყოვლისა ვრცელდება პირველი ინსტანციის სასამართლოში. აღსანიშნავია, რომ საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 160-ე მუხლის პირველი ნაწილიდან გამომდინარე ბრალდებულის თანამდებობიდან გადაყენების შესახებ გადაწყვეტილების მიღებისას მოსამართლე მსჯელობს როგორც სამართლებრივ, ისე ფაქტობრივ საკითხებზე.

საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 159-ე მუხლის თანახმად, „ბრალდებულის თანამდებობიდან (სამუშაოდან) გადაყენება შეიძლება, თუ არსებობს დასაბუთებული ვარაუდი, რომ ამ თანამდებობაზე (სამუშაოზე) დარჩენით იგი ხელს შეუშლის გამოძებას, დანაშაულის შედეგად მიყენებული ზიანის ააზღაურებას ან განაგრძობს დანაშაულებრივ საქმიანობას“. კოდექსის 160-ე მუხლის მიხედვით კი მოსამართლე „საკმარისი საფუძვლების არსებობისას“ უფლებამოსილია გამოიტანოს განჩინება პირის თანამდებობიდან გადაყენების შესახებ. ის გარემოება, რომ სასამართლო განიხილავს როგორც ფაქტობრივ, ისე სამართლებრივ საკითხებს ნათლად ჩანს ასევე თბილისის სააპელაციო სასამართლოს 2013 წლის 26 დეკემბრის # 1გ/791-13 განჩინებიდან, რომელშიც სააპელაციო სასამართლოს საგამოძიებო კოლეგიის მოსამართლემ გაიზიარა საქალაქო სასამართლოს მოსამართლის პოზიცია, რომ არსებობდა „საკმარისი ფაქტობრივი და საპროცესო საფუძვლები“ იმისათვის, რომ ქალაქ თბილისის მერი გადაყენებული ყოფილიყო დაკავებული თანამდებობიდან. 

სადავო ნორმა არღვევს სამართლიანი სასამართლოს უფლებიდან გამომდინარე ისეთ ფუნდამენტურ უფლებას, როგორიცაა მოსმენის უფლება, რაც დაცულია ასევე ადამიანის უფლებათა და თავისუფლებათა ევროპული კონვენციის მე-6 მუხლით. აღიარებული შეხედულების თანახმად, მოსმენის უფლება გულისხმობს იმას, რომ „დაუშვებელია ნებისმიერი გადაწყვეტილების მიღება, გარდა იმ შემთხვევისა, როცა ის მთლიანად და უპირობოდ პირის სასარგებლოდ არის გამოტანილი, თუ პირს მანამდე არ მიეცა განსახილველ საკითხზე საკუთარი პოზიციის წარმოდგენის შესაძლებლობა. ეს გარანტია ასევე მოიცავს სასამართლოს ვალდებულებას, მხედველობაში მიიღოს დაცვის წარდგინებები, რაც შეჯიბრებითი პროცესის ეფექტიანობის აუცილებელი პირობაა“ (შტეფან ტრექსელი, დასახელებული ნაშრომი, გვ. 112).

აღსანიშნავია, რომ საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლომ ერთხელ უკვე იმსჯელა სამართალწარმოებაში მოსამართლის მიერ საქმის ზეპირი მოსმენის გარეშე გადაწყვეტის საქართველოს კონსტიტუციასთან შესაბამისობის თაობაზე და დაადგინა, რომ "სასამართლოს ხელმისაწვდომობაზე უფლება საჭიროებს სახელმწიფოს მხრიდან რეგლამენტაციას, რომელიც შეიძლება განსხვავდებოდეს დროისა და ადგილის, საზოგადოებისა და პირის მოთხოვნილებებისა და რესურსების მიხედვით. ამასთან, inter alia, 1985 წლის 28 მაისის გადაწყვეტილებით, საქმეზე “აშინგდეინი გაერთიანებული სამეფოს წინააღმდეგ” ევროპულმა სასამართლომ განსაზღვრა უფლების შეზღუდვის ზოგადი ფარგლები: შეზღუდვები შეესაბამება მე-6 მუხლს იმ შემთხვევაში, თუ ა) ემსახურება კანონიერ მიზანს, ბ) დაცულია გონივრული თანაბარზომიერება დაწესებულ შეზღუდვასა და დასახულ მიზანს შორის (57-ე პუნქტი). ამ პირობების დაცვა აუცილებელია, რადგან შეზღუდვები არ უნდა ამცირებდეს პირისათვის ნებადართულ ხელმისაწვდომობას იმ ზღვრამდე, რომ თავად უფლების არსი შეილახოს" (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2006 წლის 15 დეკემბრის N1/3/393,397 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქეები - ვახტანგ მასურაშვილი და ონისე მებონია საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, პ. I).

სწორედ აღნიშნული გარემოებებიდან გამომდინარე საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლომ არაკონსტიტუციურად ცნო საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის ის ნორმა, რომლითაც პირის მიმართ პატიმრობის შეფარდების შესახებ გადაწყვეტილების გამოტანას შესაძლებელს ხდიდა ზეპირი მოსმენის გარეშე.

მოცემულ შემთხვევაში, სადავო ნორმა ზოგადი ხასიათისაა და არ ითვალისწინებს მისი გამოყენების შესაძლებლობას მხოლოდ იმ გარემოებების არსებობისას, როდესაც საკონსტიტუციო სასამართლოს გადაწყვეტილებიდან გამომდინარე შესაძლებელი იქნებოდა ბრალდებულის დასწრების გარეშე მის მიმართ მიმდინარე უფლებაშემზღუდველი საპროცესო ღონისძიების გამოყენების შესახებ საქმის წარმოება ზეპირი მოსმენის გარეშე. კერძოდ, საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლომ საქმეზე"ვახტანგ მასურაშვილი და ონისე მებონია საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ", ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს პრეცედენტებზე დაყრდნობით განსაზღვრა ის შემთხვევები, როდესაც შესაძლებელია საქმის განხილვა ზეპირი მოსმენის გარეშე. გადაწყვეტილების თანახმად, "საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს მიაჩნია, რომ სადავო ნორმით (საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 208-ე მუხლის მე-7 ნაწილი) გათვალისწინებული ზეპირი მოსმენის გარეშე თავისუფლების აღკვეთის შეფარდება ზღუდავს პირის შესაძლებლობას, დაესწროს პროცესს და გამოთქვას მოსაზრებები ამასთან დაკავშირებით, რაც სამართლიანი სასამართლოს უმნიშვნელოვანეს პირობას წარმოადგენს. ამასთან, აღსანიშნავია, რომ ზოგიერთ შემთხვევაში, უფლება საქმის ზეპირ მოსმენაზე შეიძლება შეიზღუდოს. კერძოდ: სისხლის სამართლის საქმის განხილვა განსასჯელის დაუსწრებლად შეიძლება ნებადართული იქნეს გამონაკლის შემთხვევებში, თუ ხელისუფლების ორგანოები მოქმედებდნენ სათანადოდ ოპერატიულად, მაგრამ ვერ შეძლეს გაეფრთხილებინათ პირი სასამართლო მოსმენის შესახებ (1985 წლის 12 თებერვლის გადაწყვეტილება საქმეზე “კოლოზა იტალიის წინააღმდეგ”). აგრეთვე განსასჯელის დაუსწრებლად სასამართლო განხილვა დაიშვება მართლმსაჯულების განხორციელების ინტერესებში ავადმყოფობის ზოგიერთ შემთხვევაში (ადამიანის უფლებათა ევროპული კომისიის 1978 წლის 8 ივლისის განჩინება საქმეზე “ენსლინი და სხვები გერმანიის ფედერაციული რესპუბლიკის წინააღმდეგ”). მხარეს შეუძლია, თავად თქვას უარი ამ უფლებაზე, მაგრამ მხოლოდ იმ შემთხვევაში, როცა უარის თქმა ეჭვს არ იწვევს და თან ახლავს მინიმალური გარანტიები აღნიშნული უფლების მნიშვნელობის გათვალისწინებით (1993 წლის 23 ნოემბერის გადაწყვეტილება “პუატრიმოლი საფრანგეთის წინააღმდეგ”). ამასთან, თუ განსასჯელი უარს ამბობს დასწრებაზე, მას უნდა ჰქონდეს უფლება იურიდიულ წარმომადგენლობაზე (იხ. 1994 წლის 22 სექტემბრის გადაწყვეტილება საქმეზე “პელადოა ნიდერლანდების წინააღმდეგ”, სადაც ევროპულმა სასამართლომ დაადგინა მე-6 მუხლის პირველი პუნქტის და მე-3 პუნქტის “გ” ქვეპუნქტის დარღვევები) (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2006 წლის 15 დეკემბრის #1/3/393,397 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქეები - ვახტანგ მასურაშვილი და ონისე მებონია საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, პ. 2).

 

ზემოაღნიშნული გარემოებების გათვალისწინებით, არაკონსტიტუციურად უნდა იქნეს ცნობილი საქართველოს კონსტიტუციის 42–ე მუხლის პირველ და მესამე პუნქტებთან და 39-ე მუხლთან (რომლის შესაბამისად დაცულია სამართლიანი სასამართლოს უფლების სფეროში შემავალი ისეთი მნიშნელოვანი უფლება, როგორიცაა უფლება საქმის ღია (საქვეყნო, საჯარო) განხილვაზე) მიმართებით საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 160-ე მუხლის პირველი ნაწილის მეორე წინადადება.