თქვენ არ ეცნობით კონსტიტუციური სარჩელის/წარდგინების სრულ ვერსიას. სრული ვერსიის სანახავად, გთხოვთ, ვერტიკალური მენიუდან ჩამოტვირთოთ მიმაგრებული დოკუმენტი

1. სადავო ნორმატიული აქტ(ებ)ი

ა. “ერთიანი ეროვნული გამოცდების ჩატარების დებულებისა და სახელმწიფო სასწავლო გრანტის განაწილების წესის დამტკიცების შესახებ“ საქართველოს განათლებისა და მეცნიერების მინისტრის 2011 წლის 18 თებერვალის №19/ნ ბრძანებით დამტკიცებული , დანართი 1 ‘ერთიანი ეროვნული გამოცდების ჩატარების დებულება“

2. სასარჩელო მოთხოვნა

3. საკონსტიტუციო სასამართლოსათვის მიმართვის სამართლებრივი საფუძვლები

საქართველოს კონსტიტუციის 31-ე მუხლის პირველი პუნქტი; საქართველოს კონსტიტუციის მე-60 მუხლის მე-4 პუნქტის "ა" ქვეპუნქტი; "საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ" საქართველოს ორგანული კანონის მე-19 მუხლის პირველი პუნქტის "ე" ქვეპუნქტი; "საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ" საქართველოს ორგანული კანონის 39-ე მუხლის პირველი პუნქტის "ა" ქვეპუნქტი; „საქართველოსსაკონსტიტუციოსასამართლოსშესახებ" საქართველოს ორგანული კანონის 31-ე და 31 პრიმა მუხლები.

4. განმარტებები სადავო ნორმ(ებ)ის არსებითად განსახილველად მიღებასთან დაკავშირებით

უპირველეს ყოვლისა უნდა აღინიშნოს, რომ „უმაღლესი განათლების შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-3 მუხლის მე-2 პუნქტის „ბ“ ქვეპუნქტის შესაბამისად, სახელმწიფო უზრუნველყოფს უმაღლესი განათლების მიღების შესაძლებლობას მთელი სიცოცხლის განმავლობაში. ეს საკმაოდ მნიშვნელოვანი გარემოებაა, რომელიც განაპირობებს იმას, რომ ნებისმიერ პირს მთელი სიცოცხლის განმავლობაში უზრუნველყოფილი აქვს განათლების და მათ შორის, უმაღლესი განათლების მიღების კონსტიტუციური უფლება, რაც ნებისმიერ პირს აქცევს ამ უფლების მუდმივ სუბიექტად.

გარდა ამისა, მხედველობაში მისაღები ის გარემოება, რომ მოსარჩელეები წარმოვადგენთ უმაღლესი საგანმანათლებლო დაწესებულების ბაკალავრიატის სტუდენტებს, რომლებიც სწავლის გაგრძელებას ვაპირებთ სამაგისტრო საფეხურზე და შესაბამისად, უშუალოდ ვართ დაინტერესებული ერთიანი ეროვნული გამოცდების სისტემის გამართული, კონსტიტუციური ფუნქციონირებით და შესაბამისად, სადავო ნორმა პირდაპირ ზეგავლენას ახდენს ჩვენი კონსტიტუციური უფლების სრულყოფილად რეალიზაციაზე, ამიტომ, მოცემულ კონსტიტუციურ-სამართლებრივ დავაში წარმოვადგენთ უფლებამოსილ სუბიექტებს.

სადავო ნორმა წარმოადგენს ნორმატიულ აქტს, რომელიც განსაზღვრავს ერთიანი ეროვნული გამოცდების ჩატარების წესს და გვიქმნის საკმაოდ რეალურ საფრთხეს, გარკვეული ობიექტური მიზეზი არსებობის შემთხვევაში (ისეთის, როგორიცაა, მაგალითად, ეპიდემიის დროს მიმოსვლის თავისუფლების შეზღუდვა ან სხვა მსგავსი მნიშვნელობის შემთხვევები), შეგვეზღუდოს ერთიან ეროვნულ გამოცდებში მონაწილეობის უფლება.

ყოველივე ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, მიგვაჩნია, რომ:

1. კონსტიტუციური სარჩელი ფორმით და შინაარსით შეესაბამება „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს კანონით გათვალისწინებულ მოთხოვნებს;

2. შეტანილია უფლებამოსილი სუბიექტების მიერ;

3. სარჩელში მითითებული საკითხი არის საკონსტიტუციო სასამართლოს განსჯადი;

4. სარჩელში მითითებული საკითხი არ არის გადაწყვეტილი საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ;

5. სარჩელში მითითებული საკითხი რეგულირდება საქართველოს კონსტიტუციის 27-ე მუხლით.

5. მოთხოვნის არსი და დასაბუთება

ფაქტების აღწერა

მიგვაჩნია, რომ საქართველოს განათლებისა და მეცნიერების მინისტრის 2011 წლის 18 თებერვლის №19/ნ ბრძანებით დამტკიცებული (დანართი №1) ერთიანი ეროვნული გამოცდების ჩატარების დებულების (შემდგომში დებულება) მე-20 მუხლის მე-5 პუნქტი ეწინააღმდეგება საქართველოს კონსტიტუციის 27-ე მუხლის პირველ პუნქტს და მე-2 პუნქტის მე-3 წინადადებას.

კერძოდ, დებულების მე-20 მუხლის მე-5 პუნქტის თანახმად, „ტესტირებაზე გამოუცხადებლობა აბიტურიენტს ართმევს უფლებას მოითხოვოს დამატებითი ტესტირების ჩატარება, მიუხედავად იმისა ტესტირებაზე გამოუცხადებლობა ობიექტური მიზეზით იყო გამოწვეული თუ არა.“ ამგვარად, სადავო ნორმა მიუთითებს გამოუცხადებლობის ობიექტურ მიზეზზე, მაშასადამე, ობიექტურ სინამდვილეზე რომელიც, განსხვავებით სუბიექტური მიზეზისაგან, შეიძლება ბოლომდე არ იყოს დამოკიდებული აბიტურიენტზე.

მიუხედავად იმისა, რომ ობიექტურობის ცნებას სუბიექტურის საპირისპირო მნიშვნელობა გააჩნია, თავისთავად, ეს აბსოლუტურად არ გამორიცხავს, რომ ობიექტური სინამდვილე, რომლის გამოც აბიტურიენტმა ვერ შეძლო ტესტირებაზე გამოცხადება, გარკვეულწილად, თვითონ აბიტურიენტის არაპირდაპირი სუბიექტური მიზეზით იყოს განპირობებული. მაგალითად, როდესაც აბიტურიენტს, საგამოცდო პერიოდში (იმის გათვალისწინებით, თუ მან იცის ტესტირების ჩატარების თარიღი და დრო), შეეძლო უფრო მეტი წინდახედულობა გამოეჩინა და თავი შეეკავებინა გარკვეული მოქმედებისგან, რომელმაც მომავალში, შესაძლოა, თუნდაც თეორიულად, წარმოქმნას გარკვეული ობიექტური მიზეზი, რომელიც გამორიცხავს ტესტირებაზე მის დასწრებას.

თუმცა, სადავო ნორმით გათვალისწინებული ობიექტური მიზეზი, შესაძლებელია გამოწვეული იქნეს ისეთი ხელშემშლელი ფაქტორით - ერთგვარი დაუძლეველი ძალით, რომელიც გამორიცხავს, მათ შორის, აბიტურიენტის არაპირდაპირ სუბიექტურ მიზეზებს.

ამდენად, როდესაც აბიტურიენტის გამოცხადება ვერ ხდება უშუალოდ ტესტირების დათქმულ დროს, თუმცა, დაუძლეველი ძალით გამოწვეული ხელშემშლელი ობიექტური მიზეზის თავისებურების გათვალისწინებით, აბიტურიენტი გამოცხადებას შეძლებს უახლოეს დროში, მისთვის დამატებითი ტესტირების ჩატარების მოთხოვნის უფლების აბსოლუტური აკრძალვა, ჩვენი აზრით, არათანაზომიერად ზღუდავს ერთიან ეროვნულ გამოცდებში მისი მონაწილეობის შესაძლებლობას.

„უმაღლესი განათლების შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-2 მუხლის „ფ“ ქვეპუნქტის თანახმად, ერთიანი ეროვნული გამოცდა წარმოადგენს პროცედურას, რომელიც ადგენს აბიტურიენტის მზაობას უმაღლესი საგანმანათლებლო პროგრამის ასათვისებლად.“ გარდა ამისა, იგივე კანონის 54-ე მუხლის პირველი პუნქტის შესაბამისად, ერთიანი ეროვნული გამოცდების შედეგების გათვალისწინებით შეფასებისა და გამოცდების ეროვნული ცენტრი ადგენს სახელმწიფო სასწავლო გრანტის მინიჭების დოკუმენტს. ხოლო, სახელმწიფო სასწავლო გრანტი გაიცემა საქართველოს განათლებისა და მეცნიერების მინისტრის 2011 წლის 18 თებერვლის №19/ნ ბრძანებით დამტკიცებული (დანართი №2) სახელმწიფო სასწავლო გრანტის განაწილების წესის მე-3 მუხლის პირველი პუნქტით დადგენილი წესით, რომლის თანახმად, აკადემიურ პროგრამაზე გრანტს მოიპოვებენ დებულების მე-6 მუხლის მე-2 პუნქტით გათვალისწინებულ სავალდებულო საგნებში[1] მიღებული აბსოლუტური ქულის მიხედვით უმაღლესიდან უმდაბლესისკენ.

ამრიგად, შეიძლება ითქვას, რომ აბიტურიენტი ერთიან ეროვნულ გამოცდაში მონაწილეობის მეშვეობით რეალიზებას უკეთებს საქართველოს კონსტიტუციის 27-ე მუხლით უზრუნველყოფილ ორ მნიშვნელოვან უფლებას. ერთი მხრივ, კანონმდებლობის შესაბამისად, ერთიანი ეროვნული გამოცდა ადგენს აბიტურიენტის მზაობას მის მიერ არჩეული უმაღლესი საგანმანათლებლო პროგრამის ასათვისებლად. მაშასადამე, გამოცდა წარმოადგენს აბიტურიენტის საქართველოს კონსტიტუციის 27-ე მუხლის პირველი პუნქტით გარანტირებული, განათლების მიღებისა და მისი ფორმის არჩევის უფლების რეალიზების საკანონმდებლო პირობას. მეორე მხრივ, როგორც უკვე აღინიშნა, ერთიანი ეროვნული გამოცდის შედეგების მიხედვით ხდება სახელმწიფო სასწავლო გრანტის განაწილება და შესაბამისად, საქართველოს კონსტიტუციის 27-ე მუხლის მე-2 პუნქტის მე-3 წინადადებით გათვალისწინებული გარანტიის წინაპირობა, რომლის თანახმად, მოქალაქეებს უფლება აქვთ კანონით დადგენილი წესით სახელმწიფოს დაფინანსებით მიიღონ პროფესიული და უმაღლეს განათლება.

როდესაც აბიტურიენტი, მისგან დამოუკიდებელი და დაუძლეველი მიზეზით (როგორიც შეიძლება იყოს, ე.წ. ფორსმაჟორული სიტუაციები) ვერ იღებს მონაწილეობას ერთიანი ეროვნული გამოცდის კონკრეტულ ეტაპზე და არ ეძლევა შესაძლებლობა, ერთიანი ეროვნული გამოცდებისათვის განკუთვნილი ვადების მნიშვნელოვანი დარღვევის გარეშე, მოითხოვოს დამატებითი ტესტირების გავლა, მას შესაბამისი სასწავლო წლის განმავლობაში შესაძლებლობა ერთმევა მოახდინოს უმაღლესი განათლების მიღების კონსტიტუციური უფლების რეალიზაცია.

ყოველივე ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, შეგვიძლია დავასკვნათ, რომ სადავო ნორმას გააჩნია პირდაპირი მიმართება საქართველოს კონსტიტუციის 27-ე მუხლის პირველი პუნქტით და მე-2 პუნქტის მე-3 წინადადებით გათვალისწინებულ უფლებებთან და იწვევს მათში ჩარევას.

უმაღლესი განათლების მიღების უფლება

საქართველოს კონსტიტუციის 27-ე მუხლის პირველი პუნქტის შესაბამისად, „ყველას აქვს განათლების მიღებისა და მისი ფორმის არჩევის უფლება.“ ამდენად, კონსტიტუციური ნორმა უზრუნველყოფს განათლების მიღებისა და მისი მიღების ფორმის შერჩევის უფლებას.

ნიშანდობლივია, რომ საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლომ, ერთ-ერთ განხილულ საქმეში, მართალია გაკვრით, თუმცა მაინც ახსენა, ცოდნის დონის ამაღლების კავშირი საქართველოს კონსტიტუციის თავდაპირველი რედაქციის მე-16 მუხლით (ახალი რედაქციის მე-12 მუხლით) დაცულ სიკეთესთან, რომელიც, თავის მხრივ, ადმიანის პიროვნების თავისუფალი განვითარების უფლებას უზრუნველყოფს.[2] შეიძლება ითქვას, რომ ზოგადად განათლების მიღების მეშვეობით ცოდნის შეძენა და მისი გაღრმავება (ცოდნის დონის ამაღლება), მიზნად ყოველთვის ისახავს ადამიანის პიროვნების თავისუფალ განვითარებას.

შეიძლება ითქვას, რომ ამაზე მიუთითებს „უმაღლესი განათლების შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-3 მუხლის პირველი პუნქტის „გ“ ქვეპუნქტი, რომელიც ე. წ. სახელმწიფოს მიერ რეგულირებული უმაღლესი განათლების ერთ-ერთ მთავარ მიზნად, სწორედ, ადამიანისპიროვნული პოტენციალის რეალიზებას,შემოქმედებითი უნარ-ჩვევების განვითარებას და თანამედროვე მოთხოვნების შესატყვისი კომპეტენციის მქონე პირების მომზადებას განსაზღვრავს. უნდა ითქვას, რომ ნებისმიერი ეს მიზანი სრულად ექცევა ადამიანის თავისუფალი განვითარების კონსტიტუციურ კონცეფციაში. ეს გარემოება კარგად მეტყველებს განათლების მიღების უფლების რეალიზაციის მნიშვნელობაზეც.

ამდენად, განათლების მიღების უფლება, წარმოადგენს კონსტიტუციის მე-12 მუხლით გათვალისწინებული უფლების რეალიზების ერთგვარ ინსტრუმენტსაც. მიგვაჩნია, რომ სწორედ ამიტომ, საქართველოს კონსტიტუციის 27-ე მუხლი დამოუკიდებლად არ გამოყოფს განათლების მიღების ინდივიდუალური უფლების რეალიზაციის კონსტიტუციურ-სამართლებრივ მიზნებს და მისი პირველი პუნქტი მხოლოდ იმას მიუთითებს, რომ „ყველას აქვს განათლების მიღებისა და მისი ფორმის არჩევის უფლება.“

აღსანიშნავია, რომ სიტყვა „განათლება“ ნიშნავს სწავლის, ცოდნის მიღებას.[3] მაშასადამე, განათლება, როგორც ასეთი, მხოლოდ ცოდნის მიღების პროცესში რეალიზდება, რომელსაც, აუცილებლად, გარკვეული სისტემურობა (ერთგვარი სისტემის მიხედვით წარმართვა) და ამ სისტემის გარეგნული გამოხატულება - ფორმა უნდა გააჩნდეს.

ამიტომ, მიგვაჩნია, რომ საქართველოს კონსტიტუციის 27-ე მუხლის პირველი პუნქტი უზრუნველყოფს სწორედ განათლების მიღების ფორმის არჩევის უფლებას, ვინაიდან განათლების მიღების პროცესი შესაბამისი სისტემისა და მისი გარეგნული გამოხატულების - ფორმის გარეშე, წარმოუდგენელია. ამასთან საქართველოს კონსტიტუციის 27-ე მუხლის პირველი პუნქტი არ აკონკრეტებს თუ განათლების მიღების როგორ ფორმებს გულისხმობს კონსტიტუცია, რაც გვაფიქრებინებს, რომ კონსტიტუციით ზოგადად დაცულია განათლების მიღების ნებისმიერი ფორმა (როგორც სახელმწიფოს მიერ რეგულირებული - ფორმალური განათლება, ისე ე. წ. არაფორმალური განათლება), რომლის მიზანიცაა ადამიანის თავისუფალი განვითარებისათვის ხელშეწყობა.

ზემოაღნიშნულის თვალსაზრისით, გასათვალისწინებელია, რომ შესაბამისი კანონმდებლობა იცნობს როგორც არაფორმალური განათლების ცნებას, ისე სახელმწიფოს მიერ მისი აღიარების მექანიზმს. ასე, მაგალითად, „პროფესიული განათლების შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-3 მუხლის „ბ“ ქვეპუნქტი განსაზღვრავს არაფორმალური განათლების ცნებას, რომელიც წარმოადგენს მთელი სიცოცხლის განმავლობაში სწავლის სისტემის ნაწილს, რომელიც გულისხმობს ფორმალური განათლების მიღმა „ცოდნისა და გაცნობიერების“, „უნარის“ ან/და „პასუხისმგებლობისა და ავტონომიურობის“ შეძენას; რაც შეეხება ფორმალურ განათლებას, იგივე მუხლის „ხ“ ქვეპუნქტის შესაბამისად, იგი წარმოადგენს, მთელი სიცოცხლის განმავლობაში სწავლის სისტემის ნაწილს, რომელიც გულისხმობს „ცოდნისა და გაცნობიერების“, „უნარების“ ან/და „პასუხისმგებლობისა და ავტონომიურობის“ შეძენას და აღნიშნულის სახელმწიფოს მიერ აღიარებული სერტიფიკატით, უმაღლეს ან პროფესიული განათლების დამადასტურებელი სახელმწიფოს დოკუმენტით - დიპლომით ან ზოგადი განათლების დამადასტურებელი სახელმწიფო დოკუმენტით დადასტურებას.

სწორედ სახელმწიფოს მიერ რეგულირებული, ფორმალური განათლების მიღების უფლებას აწესრიგებს საქართველოს კონსტიტუციის 27-ე მუხლის მე-2 პუნქტი და ამავე დროს, განსაზღვრავს სახელმწიფოს კონსტიტუციურ ვალდებულებებს განათლების მიღების უფლების ამ ფორმით რეალიზაციის სფეროში. კერძოდ, 27-ე მუხლის მე-2 პუნქტის შესაბამისად, სკოლამდელი აღზრდა და განათლება უზრუნველყოფილია კანონით დადგენილი წესით. დაწყებითი და საბაზო განათლება სავალდებულოა. ზოგად განათლებას კანონით დადგენილი წესით სრულად აფინანსებს სახელმწიფო. მოქალაქეებს უფლება აქვთ კანონით დადგენილი წესით სახელმწიფოს დაფინანსებით მიიღონ პროფესიული და უმაღლესი განათლება.

„ზოგადი განათლების შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-2 მუხლის „მ“ ქვეპუნქტის შესაბამისად, ზოგადი განათლება წარმოადგენს განათლებას, რომლის მიზანია საქართველოს მოქალაქის აღზრდა და ზოგადი განათლების შემდგომი პროფესიული და საზოგადოებრივი ცხოვრებისათვის მომზადება. ზოგადი განათლების საფეხურებს კი, თავის მხრივ, წარმოადგენენ, დაწყებითი,საბაზო და საშუალო განათლება.[4]როგორც საქართველოს კონსტიტუციის 27-ე მუხლის მე-2 პუნქტშია აღნიშნული, დაწყებითი და საბაზო განათლება სავალდებულოა. ამასთან, კონსტიტუციის იგივე ნორმით განსაზღვრულია, რომ ზოგად განათლებას კანონით დადგენილი წესით სრულად აფინანსებს სახელმწიფო. ამრიგად, საქართველოს კონსტიტუციით დადგენილია სახელმწიფოს ვალდებულება, უზრუნველყოს და სრულად დააფინანსოს ზოგადი განათლების მიღების შესაბამისი (დაწყებითი, საბაზო და საშუალო) საფეხური.

საქართველოს კონსტიტუციის 27-ე მუხლის მე-2 პუნქტის ბოლოს კი აღნიშნულია, რომ მოქალაქეებს უფლება აქვთ კანონით დადგენილი წესით სახელმწიფოს დაფინანსებით მიიღონ პროფესიული და უმაღლესი განათლება. მაშასადამე, ეს კონსტიტუციური ნორმა განამტკიცებს მოქალაქის უფლებას სახელმწიფო დაფინანსებით მიიღოს პროფესიული და უმაღლესი განათლება. მაშასადამე, აქ იგულისხმება მხოლოდ მოქალაქის უფლება, უშუალოდ სახელმწიფოს დაფინანსებით მიიღოს პროფესიული და უმაღლესი განათლება.

„უმაღლესი განათლების შესახებ“ საქართველოს კანონის შესაბამისად, უმაღლესი განათლების სახელმწიფო დაფინანსება ხორციელდება სახელმწიფო სასწავლო გრანტით და სახელმწიფო სასწავლო სამაგისტრო გრანტით, რომელიც წარმოადგენს სახელწმიფოს მიერ საქართველოს კანონმდებლობით დადგენილი წესით სტუდენტისათვის გადაცემულ თანხას და რომელიც განკუთვნილია, ერთი მხრივ, ბაკალავრიატის, ხოლო, მეორე მხრივ, მაგისტრატურის პროგრამების დასაფინანსებლად.[5]

ნიშანდობლივია ის გარემოება, რომ სახელმწიფო სასწავლო გრანტი მოიპოვება აბსოლუტური ქულით/ქულებით რანჟირებით, რომელიც, თავის მხრივ, წარმოადგენს საქართველოს კანონმდებლობით დადგენილი წესით შეფასებისა და გამოცდების ეროვნული ცენტრის მიერ დამტკიცებული, აბიტურიენტის/სტუდენტის ან მაგისტრანტობის კანდიდატის მიერ ერთიანი ეროვნული (საერთო სამაგისტრო) გამოცდების შედეგად მოპოვებული აბსოლუტური ქულის/ქულების მიხედვით დადგენილ ჩამონათვალს, საიდანაც ირკვევა, რომელმა აბიტურიენტმა/სტუდენტმა ან მაგისტრანტობის კანდიდატმა მოიპოვა სახელმწიფო დაფინანსება, ანუ სახელმწიფო სასაწავლო (სამაგისტრო) გრანტი.[6]

ამასთან, მხედველობაშია მისაღები ის გარემოება, რომ კანონმდებლობის თანახმად, ერთიანი ეროვნული ან საერთო სამაგისტრო გამოცდა წარმოადგენს პროცედურას, რომელიც ადგენს აბიტურიენტის მზაობას უმაღლესი საგანმანათლებლო პროგრამის ან მაგისტრატურის საგანმანათლებლო პროგრამის ასათვისებლად.[7] ამდენად, შეიძლება ითქვას, რომ ერთიანი ეროვნული გამოცდების მიზანს წარმოადგენს აბიტურიენტის ან მაგისტრანტობის კანდიდატის მზაობის დადგენა, ხოლო, სახელმწიფო გრანტი კი, მოიპოვება ამ გამოცდის შედეგების აბსოლუტური ქულის/ქულების მიხედვით რანჟირების საფუძველზე. ამგვარად, ერთიანი ეროვნული ან საერთო სამაგისტრო გამოცდის დროს კომპეტენციის მინიმალური ზღვარის გადალახვა და შესაბამისი მზაობის დადასტურება, ჯერ კიდევ არ წარმოადგენს სრული ან, თუნდაც ნაწილობრივი სახელმწიფო დაფინანსების მიღების საფუძველს.

ყოველივე ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, შეიძლება დავასკვნათ, რომ ერთიანი ეროვნული (საერთო სამაგისტრო) გამოცდა წარმოადგენს ფორმალური უმაღლესი განათლების მიღების უფლების მოპოვების ფინალურ ეტაპს, რომლის შედეგების მიხედვით, ასევე განისაზღვრება სახელმწიფო დაფინანსების საკითხიც. ამიტომ, ერთიან ეროვნულ (საერთო სამაგისტრო) გამოცდას უფრო ფართო მნიშვნელობა გააჩნია, ვიდრე, მხოლოდ სახელმწიფო დაფინანსების მიღებაა და მას პირდაპირი მიმართება აქვს საქართველოს კონსტიტუციის 27-ე მუხლის როგორც პირველ პუნქტთან (ფორმალური უმაღლესი განათლების მიღების უფლების თვალსაზრისით), ისე მე-2 პუნქტის ბოლო წინადადებასთან, რომელიც განსაზღვრავს უმაღლესი განათლების სახელწმიფო დაფინანსებით მიღების უფლებას.

ფორმალური უმაღლესი განათლების მიღების უფლების სახელმწიფო რეგულირება

როგორც უკვე აღინიშნა, ერთიანი ეროვნული ან საერთო სამაგისტრო გამოცდა წარმოადგენს პროცედურას, რომელიც ადგენს აბიტურიენტის მზაობას უმაღლესი საგანმანათლებლო პროგრამის ან მაგისტრატურის საგანმანათლებლო პროგრამის ასათვისებლად.[8] მაშასადამე, სახელმწიფო, მის მიერ დადგენილი წესით, ამოწმებს აბიტურიენტის მზაობას. შესაბამისად, ამ რეგულაციის მიზანს წარმოადგენს ფორმალური უმაღლესი განათლების მიღების უფლების რეალიზაციის დაკავშირება აბიტურიენტის სათანადო მზაობასთან.

ამ პირობის დანიშნულების ანალიზის თვალსაზრისით, მხედველობაშია მისაღები ის, რომ უმაღლესი განათლების მიღება შეუძლებელია სათანადო საგანმანათლებლო დონის მქონე სტუდენტის გარეშე. ფორმალური უმაღლესი განათლების ფარგლებში, საგანმანათლებლო დაწესებულება ამზადებს პიროვნებას ისეთი პროფესიული მოღვაწეობისათვის, რომელიც სამეცნიერო ცოდნისა და მეცნიერული მეთოდების გამოყენებას მოითხოვს.[9] შესაბამისად, უმაღლესი განათლების მიღების მიზანი ვერ იქნება მიღწეული თუ სტუდენტი არ არის მზად აითვისოს სამეცნიერო ცოდნა და შეძლოს მეცნიერული მეთოდების გამოყენება. ამიტომ, შეიძლება ითქვას, რომ არსებობს პირდაპირი კავშირი სტუდენტის შესაბამის მზაობასა და ფორმალური უმაღლესი განათლების მიღების კონსტიტუციური უფლების რეალიზაციას შორის. ამგვარი მზაობის არარსებობა გამორიცხავს უმაღლესი საგანმანათლებლო პროგრამის დაძლევას.

ამ თვალსაზრისით მხედველობაშია მისაღები, „ზოგადი განათლების შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-2 მუხლის „მ“ ქვეპუნქტი, რომლის შესაბამისად, ზოგადი განათლების მიზანია საქართველოს მოქალაქის აღზრდა და ზოგადი განათლების შემდგომი პროფესიული და საზოგადოებრივი ცხოვრებისათვის მომზადება. ამასთან, „უმაღლესი განათლების შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-2 მუხლის „ა“ ქვეპუნქტი აბიტურიენტად განიხილავს მხოლოდ სრული ზოგადი განათლების მქონე პირს, რომელსაც აქვს საქართველოში გაცემული სრული ზოგადი განათლების დამადასტურებელი დოკუმენტი ან მასთან გათანაბრებული დოკუმენტი და რომელიც სწავლის გაგრძელებას აპირებს უმაღლეს საგანმანათლებლო დაწესებულებაში.

მხედველობაშია მისაღები ის, რომ საქართველოს კონსტიტუციის 27-ე მუხლის მე-2 პუნქტის შესაბამისად, ზოგად განათლებას, მაშასადამე, უმაღლესი განათლების მისაღებად შესაბამისი პირის მომზადებას, სრულად უზრუნველყოფს და აფინანსებს სახელმწიფო. ანუ, სახელმწიფო, როგორც ფინანსურად ისე ადმინისტრაციულად, სრულად უზრუნველყოფს პირის ზოგად განათლებას, ხოლო რაც შეეხება სრული ზოგადი განათლების მქონე აბიტურიენტის მზაობას დაძლიოს უმაღლესი საგანმანათლებლო პროგრამა, როგორც უკვე აღინიშნა, ამის შემოწმება ხდება ერთიანი ეროვნული (საერთო სამაგისტრო) გამოცდით.

ამიტომ, ფორმალური უმაღლესი განათლება არ უნდა განვიხილოთ იზოლირებულად და განათლების სხვა საფეხურებისაგან მოწყვეტილად. იმისათვის, რომ პირი გახდეს აბიტურიენტი, მას უნდა გააჩნდეს სრული ზოგადი განათლების დამადასტურებელი დოკუმენტი, რომელიც მიუთითებს, რომ იგი „ცოდნითა და გაცნობიერებით“, „უნარით“, „პასუხისმგებლობითა და ავტონომიურობით“[10] შეესაბამება ეროვნული კვალიფიკაციის ჩარჩოს მოთხოვნებს და გააჩნია მინიმალური კვალიფიკაცია. ხოლო, ის თუ რამდენად მზადაა აბიტურიენტი უმაღლესი საგანმანათლებლო პროგრამის დასაძლევად, ამის დადგენა ხდება ერთიანი ეროვნული (საერთო სამაგისტრო) გამოცდით.

ამდენად, სრული ზოგადი განათლების არსებობა ჯერ კიდევ არ მოწმობს, რომ აბიტურიენტი შეესაბამება უმაღლესი განათლების მისაღებად საჭირო მოთხოვნებს. ნიშანდობლივია, რომ თითქმის ყველა ქვეყანაში ხდება სრული ზოგადი განათლების მქონე აბიტურიენტის მზაობის დამატებითი შემოწმება, რომელსაც, თავის მხრივ, სხვადასხვა ინტენსივობა გააჩნია - დაწყებული სრული ზოგადი განათლების მიღების დროს, აბიტურიენტის მიერ დაგროვებული და მისი აკადემიური მოსწრების დამადასტურებელი ქულების გათვალისწინებით, დამთავრებული, შემოწმების ისეთი ინტენსიური ფორმით, როგორიცაა ერთიანი ეროვნული გამოცდები.

როგორც უკვე აღვნიშნეთ, ფორმალური უმაღლესი განათლების რეალიზაცია ვერ განხორციელდება თუ სტუდენტი არ არის მზად, აითვისოს სამეცნიერო ცოდნა და შეძლოს მეცნიერული მეთოდების გამოყენება. ამასთან, შეზღუდულია უმაღლესი საგანმანათლებლო სისტემის რესურსიც და ის ვერ იტვირთებს ზოგადი განათლების საფეხურის ფუნქციას, რომ არაფერი ვთქვათ იმ საზოგადოებრივ რესურსზე, რომელიც უმაღლესი განათლების სახელმწიფო დაფინანსებაში გამოიხატება.

ამასთან, მხედველობაშია მისაღები ფორმალური უმაღლესი განათლების არსი და მისი მიზნები. კერძოდ, „უმაღლესი განათლების შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-2 მუხლის „ჰ¹⁵“ ქვეპუნქტის შესაბამისად, ფორმალური უმაღლესი განათლება წარმოადგენს სრული ზოგადი განათლების შემდგომ განათლებას, რომელიც უზრუნველყოფს ეროვნული კვალიფიკაციების ჩარჩოთი გათვალისწინებული დონეების შესაბამისი სწავლის შედეგის მიღწევას და დასტურდება კვალიფიკაციის დამადასტურებელი შესაბამისი დოკუმენტით.

გარდა ამისა, „უმაღლესი განათლების შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-3 მუხლის პირველი პუნქტი განსაზღვრავს, საქართველოში უმაღლესი განათლების ძირითად მიზნებს, რომლებსაც წარმოადგენენ: (ა) ქართული და მსოფლიო კულტურის ღირებულებების ჩამოყალიბებისათვის ხელშეწყობა, დემოკრატიისა და ჰუმანიზმის იდეალებზე ორიენტაცია, რომლებიც აუცილებელია სამოქალაქო საზოგადოების არსებობისა და განვითარებისათვის; (ბ) პიროვნების ინტერესებისა და შესაძლებლობების შესატყვისი უმაღლესი განათლების მიღების, კვალიფიკაციის ამაღლებისა და გადამზადების მოთხოვნილებათა დაკმაყოფილება; (გ) პიროვნული პოტენციალის რეალიზება, შემოქმედებითი უნარ-ჩვევების განვითარება, თანამედროვე მოთხოვნების შესატყვისი კომპეტენციის მქონე პირების მომზადება, შიდა და საგარეო შრომის ბაზარზე უმაღლესი განათლების მქონე პირთა კონკურენტუნარიანობის უზრუნველყოფა, სტუდენტთა და ფართო საზოგადოების მოთხოვნათა შესაბამისი მაღალი ხარისხის უმაღლესი განათლების შეთავაზება დაინტერესებული პირებისათვის; (დ) სახელმწიფოს განვითარებისა და საკუთრივ უმაღლესი განათლების სისტემის სიცოცხლისუნარიანობის უზრუნველსაყოფად ახალი სამეცნიერო პერსონალის მომზადება და გადამზადება, სამეცნიერო კვლევის პირობების შექმნა, უზრუნველყოფა და განვითარება; (ე) უმაღლესი საგანმანათლებლო დაწესებულებების სტუდენტთა და აკადემიური პერსონალის მობილობის წახალისება.

ამდენად, სახელმწიფოს მიერ რეგულირებულ ფორმალურ განათლებას, როგორც საზოგადოებრივ რესურსს, გარდა სუბიექტური უფლების რეალიზაციის მექანიზმის ფუნქციისა, ასევე გააჩნია მნიშვნელოვანი საჯაო ინტერესი, რომელიც, მათ შორის, საზოგადოებისა და ამგვარად, სახელმწიფოს განვითარების სიცოცხლისუნარიანობის უზრუნველყოფაში გამოიხატება. სწორედ ამიტომ, სახელმწიფო აბიტურიენტის მზაობის შემოწმებით, ერთი მხრივ, კონსოლიდაციას უკეთებს საგანმანათლებო სისტემის რესურს იმისთვის, რომ იგი უფრო მეტად კონცენტრირდეს უმაღლესი განათლების მიღების მზაობის მქონე აბიტურიენტზე, ხოლო, მეორე მხრივ, მზაობის თვალსაზრისით, საუკეთესო შედეგის მქონე სტუდენტებს უფინანსებს უმაღლეს განათლებას საზოგადოების, მაშასადამე, გადასახადის გადამხდელთა ფულით.

ისიც უნდა აღინიშნოს, რომ ფორმალური უმაღლესი განათლების მიღების სუბიექტური უფლების განხორციელებაც, ხომ სტუდენტის მიერ საკუთარი პიროვნული, პროფესიული, სამეცნიერო თუ შემოქმედებითი პოტენციალის რეალიზაციის მეშვეობით, სწორედ უმაღლესი განათლების ზემოაღნიშნული მიზნების ფარგლებში თავის დამკვიდრებას ემსახურება.

ამიტომ, მიგვაჩნია, რომ ფორმალურ უმაღლეს განათლებასთან მიმართებით, სახელმწიფოს ფუნქციას, მათ შორის, ფორმალური უმაღლესი განათლების მიზნებთან პირის სუბიექტური შესაძლებლობების შესაბამისობაში მოყვანა წარმოადგენს. სწორედ, ამიტომ სახელმწიფო, ერთი მხრივ, კანონით დადგენილი წესით, სრულად აფინანსებს უმაღლესი განათლებისათვის მოსამზადებელ, ზოგადი განათლების საფეხურს, ხოლო, მეორე მხრივ, ახდენს უმაღლესი საგანმანათლებლო სისტემისა და სახელწმიფოს შეზღუდული რესურსების კონსოლიდაციას და მათ კონცენტრაციას უშუალოდ უმაღლესი განათლების მისაღებად მოსამზადებელი საფეხურის წარმატებით დამთავრებულ აბიტურიენტებზე. მხოლოდ, ასე შეიძლება სათანადო ხარისხის ფორმალური უმაღლესი განათლების უზრუნველყოფა და შესაბამისი კერძო და საჯარო ინტერესების დაკმაყოფილება.

ამასთან, მხედველობაშია მისაღები ისიც, რომ ამ პერსპექტივიდან კერძო და საჯარო ინტერესები, რომლებიც უმაღლესი განათლების მიზნების მიღწევაში გამოიხატება არა თუ არ ეწინააღმდეგებიან, არამედ, გარკვეულწილად განაპირობებენ კიდევაც ერთმანეთს.

ამდენად, ყოველივე ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, საქართველოს კონსტიტუციის 27-ე მუხლის პირველი და მე-2 პუნქტების შესაბამისად, სახელმწიფო, ერთი მხრივ, უზრუნველყოფს ფორმალური უმაღლესი განათლების მიღების ფორმის არჩევის, როგორც საზოგადოებრივი და კონსტიტუციური სიკეთით სარგებლობის უფლებას, ხოლო, მეორე მხრივ, ამავე უფლების სათანადოდ რეალიზაციის მიზნით, გარკვეულ პირობებს და რეგულირებას უქვემდებარებს მას. ვინაიდან, მხოლოდ ამ რეგულირების პირობების ეფექტური რეალიზაციით მიიღწევა ფორმალური უმაღლესი განათლების შესაბამისი მიზნები.

ამასთან ერთად, როგორც უკვე აღინიშნა, ფორმალური განათლების მიღება წარმოადგენს უმნიშვნელოვანეს საზოგადოებრივ და კონსტიტუციურ სიკეთეს, მათ შორის, ღირებულ სახელმწიფო რესურსს, რომელზე წვდომაც საქართველოს ნებისმიერი მოქალაქის კონსტიტუციით გარანტირებული უფლებაა, იმ პირობით თუ იგი აკმაყოფილებს კანონმდებლობით დადგენილ მოთხოვნებს. შესაბამისად, სახელმწიფოს რეგულირება და რეგულირებით გათვალისწინებული ნებისმიერი პირობა, უნდა ემსახურებოდეს ამ კონსტიტუციური უფლების ეფექტურ რეალიზებას.

ასე, მაგალითად, საქართველოს განათლებისა და მეცნიერების მინისტრის 2011 წლის 18 დეკემბრის №19/ნ ბრძანებით დამტკიცებული ერთიანი ეროვნული გამოცდების ჩატარების დებულების მე-3 მუხლის შესაბამისად, ერთიანი ეროვნული გამოცდის ჩატარების მიზანს წარმოადგენს, (ა) საგანმანათლებლო პროგრამაზე აბიტურიენტის ჩარიცხვის პროცესის ობიექტურობისა და გამჭვირვალობის უზრუნველყოფა; და (ბ) საგანმანათლებლო პროგრამაზე სწავლის გაგრძელების მსურველთა უნარებისა და შესაძლებლობების გამოვლენა. შესაბამისად, ნებისმიერი შეზღუდვა თუ რეგულაციით გათვალისწინებული პირობა, რომელსაც ექვემდებარება ერთიან ეროვნულ გამოცდაში მონაწილეობის მსურველი პირი, უნდა ემსახურებოდეს ზემოაღნიშნულ ლეგიტიმურ მიზნებს. ანუ, სხვა სიტყვებით რომ ვთქვათ, უნდა იყოს ამ მიზნების მიღწევის თანაზომიერი საშუალება. რაც იმას გულისხმობს, რომ რეგულირებით გათვალისწინებული პირობა, უპირველეს ყოვლისა, უნდა წარმოადგენდეს ლეგიტიმური მიზნის მიღწევის ღირებულ,გამოსადეგ საშუალებას.

გარდა ამისა, როგორც საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლომ აღნიშნა, „თანაზომიერების პრინციპის მოთხოვნათა დასაკმაყოფილებლად, გამოსადეგობასთან ერთად, სადავო ნორმით შერჩეული ღონისძიება უნდა წარმოადგენდეს უფლების შეზღუდვის მხოლოდ აუცილებელ(მაშასადამე, ყველაზე ნაკლებად მზღუდავ) საშუალებას.“[11]

შესაბამისად, გასაჩივრებული ნორმით გათვალისწინებული შეზღუდვაც, უნდა შეფასდეს სწორედ ზემოაღნიშნული ტესტის გამოყენებით, მისი დასახელებულ ლეგიტიმურ მიზნებთან შესაბამისობის თვალსაზრისით. კერძოდ, რამდენად შეესაბამება იგი, ერთი მხრივ, საგანმანათლებლო პროგრამაზე აბიტურიენტის ჩარიცხვის პროცესის ობიექტურობისა და გამჭვირვალობის უზრუნველყოფას, ხოლო, მეორე მხრივ, საგანმანათლებლო პროგრამაზე სწავლის გაგრძელების მსურველთა უნარებისა და შესაძლებლობების გამოვლენას. ამიტომ, თუ დადგინდება, რომ საერთო ეროვნული გამოცდის ჩატარების პროცედურის მომწესრიგებელი სადავო ნორმით გათვალისწინებული შეზღუდვა არ არის ზემოაღნიშნული ლეგიტიმური მიზნების თანაზომიერი და წარმოადგენს უსამართლო შეზღუდვას, აბიტურიენტს ერთი წლით ერთმევა, არა მხოლოდ სახელმწიფო დაფინანსებით, არამედ, ზოგადად უმაღლესი განათლების მიღების უფლება, რაც, თავის მხრივ, უფლებაში კიდევ უფრო ინტენსიური ჩარევაა, ვინაიდან ეწინააღმდეგება კონსტიტუციის 27-ე მუხლის პირველი პუნქტს.

სადავო ნორმის არაკონსტიტუციურობის დასაბუთება

საქართველოს განათლებისა და მეცნიერების მინისტრის 2011 წლის 18 დეკემბრის №19/ნ ბრძანებით დამტკიცებული ერთიანი ეროვნული გამოცდების ჩატარების დებულების მე-20 მუხლის სადავო მე-5 პუნქტის თანახმად, „ტესტირებაზე გამოუცხადებლობა აბიტურიენტს ართმევს უფლებას მოითხოვოს დამატებითი ტესტირების ჩატარება, მიუხედავად იმისა ტესტირებაზე გამოუცხადებლობა ობიექტური მიზეზით იყო გამოწვეული თუ არა.“

უნდა აღინიშნოს, რომ ერთიანი ეროვნული გამოცდა ტარდება საგამოცდო პროგრამით, რომელიც, დებულების მე-2 მუხლის „გ“ ქვეპუნქტის შესაბამისად, წარმოადგენს საკითხთა ჩამონათვალს, რომლის საფუძველზე იქმნება ტესტური დავალებები და რომელიც არ სცილდება ეროვნულ სასაწავლო გეგმას.

იმავე მუხლის „ს“ ქვეპუნქტის თანახმად კი, ტესტი განმარტებულია, როგორც საგამოცდო საგნების მიხედვით, ერთიანი ეროვნული საგამოცდო პროგრამის შესაბამისად ცენტრის მიერ შედგენილი ტესტური დავალებები და პასუხების ფურცელი, რომელიც, თავის მხრივ, კონფიდენციალურია ცენტრის ოფიციალურ ვებგვერდზე გამოქვეყნებამდე.

დებულების მე-7 მუხლის პირველი პუნქტის შესაბამისად, ერთიანი ეროვნული გამოცდები ტარდება წერილობით ან/და ელექტრონული ფორმით, ტესტირების გზით, რომელიც ელექტრონული ფორმით ტარდება სპეციალური კომპიუტერული პროგრამის გამოყენებით. ამავე მუხლის მე-2 პუნქტით განსაზღვრულია ერთიანი ეროვნული გამოცდის მინიმალური კომპეტენციის ზღვარი შესაბამისი საგნების მიხედვით.

გარდა ამისა, იგივე მუხლის მე-5 პუნქტის თანახმად, აბიტურიენტს ამ მუხლით დადგენილი მინიმალური კომპეტენციის ზღვარი გადალახულად ჩაეთვლება, თუ მის მიერ მიღებული ქულა ამავე მუხლით შესაბამისი საგნისთვის განსაზღვრული პროცენტული მაჩვენებლის შესაბამის ქულაზე მეტი აღმოჩნდება. ხოლო, მე-6 პუნქტი კი ადგენს, რომ აბიტურიენტი რანჟირების დოკუმენტში გათვალისწინებული იქნება, მხოლოდ იმ შემთხვევაში, თუ ის გადალახავს მინიმალური კომპეტენციის ზღვარს ყველა იმ საგანში, რომელიც სავალდებულოა შესაბამის საგანმანათლებლო პროგრამაზე ჩასარიცხად. შესაბამისად, აბიტურიენტის მონაწილეობა თითოეულ ტესტირებაში გადამწყვეტია მისი რანჟირების დოკუმენტში მოსახვედრად, მაშასადამე, უმაღლეს საგანმანათლებლო დაწესებულებაში მოსახვედრად.

მხედველობაშია მისაღები ის, რომ სადავო ნორმით გათვალისწინებული შეზღუდვა ვრცელდება კონკრეტულ ტესტირებაზე გამოუცხადებლობის შემთხვევაზე, მიუხედავად იმისა, გამოუცხადებლობა გამოწვეული იყო თუ არა ობიექტური მიზეზით. ამგვარად, თუ აბიტურიენტი, მისგან დამოუკიდებელი მიზეზით მოკლებულია შესაძლებლობას კონკრეტული დროის მონაკვეთში გამოცხადდეს ტესტირებაზე, თუმცა, მას შესაძლებლობა აქვს იმავე, ან მომდევნო უახლოეს დღეებში გაიაროს ტესტირება, ისე, რომ ამით არ დაზიანდეს საგამოცდო პროცესი, იგი 1 წლით კარგავს უმაღლესი განათლების მიღების შესაძლებლობას, გამოუცხადებლობის მიზეზის ბუნების მიუხედავად (მაგალითად, ისეთი ფორსმაჟორული სიტუაციის დროს, როგორსაც ადგილი ჰქონდა ე.წ. კორონავირუსის ეპიდემიის დროს, როდესაც, გარკვეული ვადით კარანტინი გამოცხადდა როგორც რიგ მუნიციპალიტეტებში, ისე კონკრეტულ სოფლებში).

თავისთავად, ეს წარმოადგენს უფლების საკმაოდ ინტენსიურ შეზღუდვას, მიუხედავად იმისა, რომ აბიტურიენტს, თუნდაც 1 წლის შემდეგ, მაინც აქვს ერთიან ეროვნულ გამოცდებში მონაწილეობის მიღების უფლება. უფლების შეზღუდვის ინტენსიურობას არ განაპირობებს მხოლოდ დროის ფაქტორი. ამ ერთწლიანი ინტერვალის განმავლობაში აბიტურიენტმა, რომელსაც სურვილი აქვს მომავალშიც მიიღოს მონაწილეობა ერთიან ეროვნულ გამოცდაში, არა მხოლოდ უნდა შეინარჩუნოს არსებული ცოდნა, რაც მნიშვნელოვანი ინტელექტუალური და, ხშირად, ფინანსური რესურსის მობილიზებასთან არის დაკავშირებული, არამედ, ასევე, გაიღრმავოს ცოდნა ეროვნული სასწავლო გეგმის ცვლილების შემთხვევაში, რისი დამატებითი შესაძლებლობაც ხშირად არ გააჩნიათ აბიტურიენტებს. ამდენად, სადავო ნორმით გათვალისწინებული შეზღუდვა, შესაძლებელია გაცილებით უფრო დიდი ზიანის მომტანი იყოს მოსარჩელეებისთვის, ვიდრე მხოლოდ უმაღლეს განათლების პროცესის დაწყების ერთი წლით გადავადება. უფრო მეტიც, აბიტურიენტ მამაკაცთა ნაწილს, შეიძლება მოუწიოს სავალდებულო სამხედრო სამსახური, რაც კიდევ უფრო გადაავადებს უმაღლესი განათლების უფლების რეალიზაციას. ამიტომ, უფლების ასეთი ინტენსივობით შეზღუდვის საპირწონე ღირებულებას, რეალურად მნიშვნელოვანი ლეგიტიმური მიზანი უნდა წარმოადგენდეს.

როგორც უკვე ითქვა, საქართველოს განათლებისა და მეცნიერების მინისტრის 2011 წლის 18 დეკემბრის №19/ნ ბრძანებით დამტკიცებული ერთიანი ეროვნული გამოცდების ჩატარების დებულების მე-3 მუხლის შესაბამისად, ერთიანი ეროვნული გამოცდის ჩატარების მიზანს, ერთი მხრივ, წარმოადგენს, საგანმანათლებლო პროგრამაზე სწავლის გაგრძელების მსურველთა უნარებისა და შესაძლებლობების გამოვლენა, ხოლო, მეორე მხრივ კი, საგანმანათლებლო პროგრამაზე აბიტურიენტის ჩარიცხვის პროცესის ობიექტურობისა და გამჭვირვალობის უზრუნველყოფა. შესაბამისად, სადავო ნორმით გათვალისწინებული შეზღუდვაც, უნდა ემსახურებოდეს ზემოაღნიშნული მიზნების უზრუნველყოფას.

მხედველობაშია მისაღები ის, რომ დასახელებული პირველი მიზნის მიღწევა, კერძოდ, საგანმანათლებლო პროგრამაზე სწავლის გაგრძელების მსურველთა უნარებისა და შესაძლებლობების გამოვლენა, ბუნებრივია ვერ მოხდება, თუ აბიტურიენტი უშუალოდ არ მიიღებს მონაწილეობას შესაბამის ტესტირებაში. მაგრამ, იმ შემთხვევაში, როდესაც გამოცდაზე გამოუცხადებლობა განპირობებულია, მაგალითად, ფორსმაჟორით, ანუ რაიმე დაუძლეველი ძალით, თუმცა აბიტურიენტს შეუძლია უახლოეს პერიოდში, ისე, რომ არ შეფერხდეს ერთიანი ეროვნული გამოცდების მთლიანი პროცესი, გამოცხადდეს დამატებით ტესტირებაზე, მაშინ, ამ უფლების შეზღუდვა მოითხოვს უფრო მნიშვნელოვან დასაბუთებას.

ამდენად, სადავო ნორმით გათვალისწინებული შეზღუდვის ძირითად მიზანს, წარმოადგენს საგანმანათლებლო პროგრამაზე სწავლის გაგრძელების მსურველთა უნარებისა და შესაძლებლობების გამოვლენის ეფექტური მექანიზმის შექმნა, რომელიც არ შეაფერხებს, როგორც საგამოცდო, ისე უმაღლეს საგანმანათლებლო დაწესებულებებში მიღებული სტუდენტების სწავლის პროცესს.

ეს პროცესი ბუნებრივია შეფერხდება, თუ პროცედურა ზუსტად არ ჩაჯდება იმ ვადებში, რომელიც აუცილებელია ერთიანი ეროვნული გამოცდების დროულად ჩატარებისა და უმაღლეს საგანმანათლებლო დაწესებულებაში სასწავლო პროცესის თავის დროზე დასაწყებად. ამიტომ, ამგვარი შეზღუდვა გამართლებულია, თუ პირის დამატებითი ტესტირების ჩატარება შეუძლებელია ისე, რომ არ შეფერხდეს მთლიანი პროცესი.

ამ მხრივ, მხედველობაშია მისაღები ის, რომ თვითონ დებულება ითვალისწინებს გამონაკლისებს. მაგალითად, საქართველოს განათლებისა და მეცნიერების მინისტრის 2011 წლის 18 დეკემბრის №19/ნ ბრძანებით დამტკიცებული ერთიანი ეროვნული გამოცდების ჩატარების დებულების მე-18 მუხლის მე-3 პუნქტი ითვალისწინებს, რომ ფორსმაჟორის არსებობის შემთხვევაში, ცენტრის დირექტორის ინდივიდუალური ადმინისტრაციულ-სამართლებრივი აქტით განისაზღვრება შესაბამის ან სხვა საგამოცდო ცენტრში ტესტირების ჩატარების ახალი თარიღი. ამგვარად, დებულება, გარკვეული პირობების არსებობის შემთხვევაში, თავად ითვალისწინებს არა მთლიანად ეროვნული გამოცდების, არამედ, შესაბამის ან სხვა საგამოცდო ცენტრში ტესტირების ჩატარების განსხვავებული თარიღის დანიშვნის შესაძლებლობას, თუმცა, მხოლოდ იმ შემთხვევაში, როდესაც ფორსმაჟორის არსებობის გამო, თვითონ საგამოცდო ცენტრია მოკლებული შესაძლებლობას დათქმულ დროს ჩაატაროს ტესტირება. ამგვარი გამონაკლისი არ დაიშვება, როდესაც იგივე ფორსმაჟორული პირობების გამო, უკვე აბიტურიენტია მოკლებული შესაძლებლობას დათქმულ დროს გამოცხადდეს ტესტირებაზე, მიუხედავად იმისა, თუ რამდენად დროულად შეიძლება ჩატარდეს დამატებითი ტესტირება.

უფრო მეტი თვალსაჩინოებისთვის, ამგვარ ფორსმაჟორულ სიტუაციას ადგილი ჰქონდა უახლოეს წარსულში, ე.წ. კორონავირუსის ეპიდემიის პიკის დროს, როდესაც გარკვეული ვადით საკარანტინო ღონისძიებები გამოიყენებოდა სახელმწიფოს სხვადასხვა ტერიტორიულ ერთეულში, ასევე, რიგ სოფლებში და დასახლებულ პუნქტებში. საკარანტინო ღონისძიებების დროს შეზღუდული იყო მიმოსვლის თავისუფლება, რაც, თავის მხრივ, გამორიცხავს, მათ შორის, საგამოცდო ცენტრამდე მისვლის შესაძლებლობას და ამდენად, ტესტირებაში მონაწილეობას.

ამდენად, იმ შემთხვევაში, როდესაც ფორსმაჟორული გარემოების (მაგალითად, საკარანტინო ღონისძიებების) გამო აბიტურიენტი ვერ ცხადდება ტესტირებაზე, მაგრამ, თუ მას შესაძლებლობა მიეცემა უახლოეს მომავალში გაიაროს ტესტირება ისე, რომ არ შეფერხდეს ერთიანი ეროვნული გამოცდების მთლიანი პროცესი, მაშინ დამატებითი ტესტირების უფლების ასეთი ბლანკეტური შეზღუდვა, განსაკუთრებით იმ პირობებში, როდესაც ტესტირების განსხვავებულ დროს ჩატარების შესაძლებლობას ისედაც ითვალისწინებს კანონმდებლობა, არ მიგვაჩნია გამართლებულად. ამდენად, შეიძლება ითქვას, რომ სადავო ნორმით გათვალისწინებული შეზღუდვა, მართალია ლეგიტიმური მიზნის, კერძოდ კი, გამართული და შეუფერხებელი საგამოცდო პროცესის უზრუნველყოფის გამოსადეგი საშუალებაა, თუმცა, იგი არ წარმოადგენს უფლების ყველაზე ნაკლებად მზღუდავ საშუალებას, რადგან, საგამოცდო პროცედურის მომწესრიგებელი კანონმდებლობა ისეც შეიცავს, კონკრეტულ საგამოცდო ცენტრში ტესტირების ჩატარების ახალი თარიღის განსაზღვრის შესაძლებლობას, ოღონდ როდესაც თვითონ ცენტრი ვერ ატარებს ტესტირებას. ანუ, იმის თქმა გვინდა, რომ ტექნიკურად ამის შესაძლებლობა გათვალისწინებულია შესაბამისი დებულებით.

უნდა ითქვას, რომ საგანმანათლებლო პროგრამაზე სწავლის გაგრძელების მსურველთა უნარებისა და შესაძლებლობების გამოვლენა შეუძლებელია, ერთიანი ეროვნული გამოცდების ობიექტური, მაშასადამე, სამართლიანი და გამჭვირვალე პროცესის უზრუნველყოფის გარეშე. იმ პირობებში, თუ აბიტურიენტს მიეცემა შესაძლებლობა დამატებით გაიაროს უკვე ჩატარებული ტესტირება, შესაძლებელია არსებობდეს საფრთხე, რომ აბიტურიენტისთვის წინასწარ გახდება ცნობილი გასავლელი ტესტირების თაობაზე არსებული მნიშვნელოვანი ინფორმაცია, რაც, დაარღვევს პროცესის ობიექტურობას.

ამ მხრივ, გასათვალისწინებელია, რომ დებულების მე-18 მუხლის მე-2 პუნქტის შესაბამისად, ტესტირება თითოეულ საგანში ტარდება ერთ ან რამდენიმე სესიად. მაშასადამე, კანონმდებლობა ითვალისწინებს საგამოცდო პროცესის ობიექტურობისა და სამართლიანობის მოთხოვნების დაცვით, ერთი და იმავე საგანში ტესტირების რამდენიმე სესიად ჩატარების შესაძლებლობას.

გარდა ზემოაღნიშნულისა, კვლავ გვსურს, გავაკეთოთ მითითება დებულების უკვე დასახელებული მე-18 მუხლის მე-3 პუნქტზე, რომელიც ფორსმაჟორის არსებობის შემთხვევაში, ითვალისწინებს შესაბამის ან სხვა საგამოცდო ცენტრში ტესტირების ჩატარების ახალი თარიღის დანიშვნის შესაძლებლობას, ბუნებრივია ისე, რომ არ მოხდეს პროცესის ობიექტურობის დისკრედიტაცია.

ამდენად, ყოველივე ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, მიგვაჩნია, რომ საქართველოს განათლებისა და მეცნიერების მინისტრის 2011 წლის 18 დეკემბრის №19/ნ ბრძანებით დამტკიცებული ერთიანი ეროვნული გამოცდების ჩატარების დებულების მე-20 მუხლის მე-5 პუნქტით გათვალისწინებული ბლანკეტური შეზღუდვა, მართალია წარმოადგენს როგორც აბიტურიენტის უნარებისა და შესაძლებლობების გამოვლენის პროცესის შეუფერხებლად და ობიექტურად ჩატარების გამოსადეგ საშუალებას, თუმცა, რიგ შემთხვევაში ვერ ჩაითვლება უფლების ყველაზე ნაკლებად მზღუდავ და, შესაბამისად, აუცილებელ ღონისძიებად.რის გამოც, იმაზე მეტად ზღუდავს პირის ფორმალური უმაღლესი განათლების მიღების კონსტიტუციურ უფლებას, ვიდრე ამის გარდაუვალი და უკიდურესი აუცილებლობა არსებობს.

ამიტომ, ვთვლით, რომ სადავო ნორმა ეწინააღმდეგება საქართველოს კონსტიტუციის 27-ე მუხლის პირველ პუნქტს (კერძოდ, ფორმალური უმაღლესი განათლების მიღების უფლებას), რის გამოც არაკონსტიტუციურად და ძალადაკარგულად უნდა იქნეს ცნობილი.

[1]საქართველოს განათლებისა და მეცნიერების მინისტრის 2011 წლის 18 თებერვლის №19/ნ ბრძანებით დამტკიცებული (დანართი №1) ერთიანი ეროვნული გამოცდების ჩატარების დებულების მე-6 მუხლის მე-2 პუნქტით განსაზღვრულია აკადემიურ პროგრამაზე ჩარიცხვისთვის სავალდებულოდ ჩასაბარებელი საგნების ჩამონათვალი;

[2]საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2007 წლის 4 აპრილის №1/2/414 განჩინება. სამოტივაციო ნაწილის პირველი პუნქტი;

[3]http://ena.ge/explanatory-online ;

[4]„ზოგადი განათლების შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-2 მუხლის „ო“ ქვეპუნქტი;

[5]„უმაღლესი განათლების შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-2 მუხლის „ჰ¹⁰“ და „ჰ³²“ ქვეპუნქტები;

[6]იქვე, „ჰ“ და „ჰ²⁸“ ქვეპუნქტები;

[7]იქვე, „დ“ და „ჰ²⁴“ ქვეპუნქტები;

[8]იქვე, „დ“ და „ჰ²⁴“ ქვეპუნქტები;

[9]„უმაღლესი განათლების შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-3 მუხლის მე-3 პუნქტის „ა“ ქვეპუნქტი.

[10]„განათლების ხარისხის განვითარების შესახებ“ საქართველოს კანონის 24² მუხლის პირველი პუნქტის შესაბამისად;

[11]საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2018 წლის 7 დეკემბრის №2/8/765 გადაწყვეტილება, II. პ. 52;

6. კონსტიტუციური სარჩელით/წარდგინებით დაყენებული შუამდგომლობები

შუამდგომლობა სადავო ნორმის მოქმედების შეჩერების თაობაზე: არა

შუამდგომლობა პერსონალური მონაცემების დაფარვაზე: არა

შუამდგომლობა მოწმის/ექსპერტის/სპეციალისტის მოწვევაზე: არა

შუამდგომლობა/მოთხოვნა საქმის ზეპირი მოსმენის გარეშე განხილვის თაობაზე: არა

კანონმდებლობით გათვალისწინებული სხვა სახის შუამდგომლობა: არა