თქვენ არ ეცნობით კონსტიტუციური სარჩელის/წარდგინების სრულ ვერსიას. სრული ვერსიის სანახავად, გთხოვთ, ვერტიკალური მენიუდან ჩამოტვირთოთ მიმაგრებული დოკუმენტი

1. სადავო ნორმატიული აქტ(ებ)ი

ა. საქართველოს კანონი „საქართველოს მოქალაქეების საქართველოდან გასვლისა და საქართველოში შემოსვლის წესების შესახებ“

ბ. საქართველოს შინაგან საქმეთა მინისტრის 2020 წლის 21 დეკემბრის N176 ბრძანება „ევროკავშირის წევრ/შენგენის ზონის ქვეყანაში გამგზავრების მსურველი საქართველოს მოქალაქის მიერ სახელმწიფო საზღვრის გადაკვეთისა და საზღვრის გადაკვეთაზე უარის შესახებ გადაწყვეტილების გასაჩივრების წესის დამტკიცების შესახებ“ („ევროკავშირის წევრ/შენგენის ზონის ქვეყანაში გამგზავრების მსურველი საქართველოს მოქალაქის მიერ სახელმწიფო საზღვრის გადაკვეთისა და საზღვრის გადაკვეთაზე უარის შესახებ გადაწყვეტილების გასაჩივრების წესი“

2. სასარჩელო მოთხოვნა

3. საკონსტიტუციო სასამართლოსათვის მიმართვის სამართლებრივი საფუძვლები

საქართველოს კონსტიტუციის მე-60 მუხლის მეოთხე პუნქტის ,,ა” ქვეპუნქტი; ,,საკონსტიტუციო

სასამართლოს შესახებ” საქართველოს ორგანული კანონის მე-19 მუხლის პირველი პუნქტის ,,ე”

ქვეპუნქტი, 31-ე მუხლის პირველი და მეორე პუნქტები, 311 - ე მ უხლი, 39-ე მუხლის პირველი

პუნქტის ,,ა” ქვეპუნქტი.

4. განმარტებები სადავო ნორმ(ებ)ის არსებითად განსახილველად მიღებასთან დაკავშირებით

სადავო ნორმებით აღმასრულებელს ენიჭება დისკრეციული უფლებამოსილება უარი უთხრას საქართველოს მოქალაქეს საქართველოს საზღვრის გადაკვეთაზე, მაშინ როდესაც იგი მიემგზავრება ევროკავშირის/შენგენის წევრ ქვეყანაში და ამისთვის მას ვიზა არ სჭირდება. სადავო ნორმებით დადგენილი რეგულირება დისკრეციას ანიჭებს აღმასრულებელ ხელისუფლებას მისი ნებართვის გარეშე საქართველოს მოქალაქემ არ დატოვოს საქართველოს ტერიტორია.

უვიზო მიმოსვლისთვის საკმარისია მხოლოდ ბიომეტრიული პასპორტის ფლობა, ხოლო სადავო ნორმებით სახელმწიფომ შექმნა ბიუროკრატიული დაბრკოლება და ბარიერი საქართველოს მოქალაქისთვის, მისი წინასწარი ნებართვის გარეშე არ დატოვოს საქართველოს ტერიტორია. ამასთან, აღმასრულებელ ხელისუფლებას მიენიჭა უფლებამოსილება თავად დაადგინოს მიმოსვლის თავისუფლების შეზღუდვის წესები და პირობები, რაც ეწინააღმდეგება საქართველოს კონსტტუციის მე-14 მუხლის მე-2 პუნქტით გათვალისწინებულ ფორმალურ მოთხოვნებს.

სადავო ნორმების აღმასრულებელი წინასწარ, მიმღები ევროკავშირის/შენგენის წევრი ქვეყნის გადაწყვეტილების გარეშე, იღებს გადაწყვეტილებას საქართველოს მოქალაქის არ გაშვების შესახებ. საქართველოს მესაზღვრეს არ აქვს უფლება განსაზღვროს საქართველოს მოქალაქე მისაღებია თუ არა ევროკავშირის/შენგენის წევრი ქვეყნისთვის - აღნიშნული გადაწყვეტილება უნდა მიიღოს თავად ევროკავშირის/შენგენის წევრმა ქვეყანამ ინდივიდუალურად. საქართველოს მოქალაქის დაკავება ქვეყანაში და ქვეყნის საზღვრის გადაკვეთის აკრძალვა მესაზღვრის დისკრეციული უფლებამოსილების ფარგლებში უხეშად არღვევს მოქალაქის ქვეყნის საზღვრების დატოვების კონსტიტუციურ უფლებას და ამასთანავე, აჩენს კორუფციულ რისკებს. მოქალაქე დატოვებს თუ არა თავის ქვეყანას - აღნიშნული არ არის საქართველოს მესაზღვრის გადასაწყვეტი საკითხი - თუ მას ხელთ არ აქვს საქართველოს სასამართლოს გადაწყვეტილება პირის პასუხისგებაში მიცემის ან ქვეყნის დატოვების აკრძალვის შესახებ. ასეთი დოკუმენტების არსებობისას კი საქართველოს მესაზღვრე თავად არ იღებს გადაწყვეტილებას, არამედ საქართველოს სასამართლოს მიერ მიღებული გადაწყვეტილების აღსრულებას ახდენს - ამდენად, იგი დაცლილია მესაზღვრის მიხედულებისამებრ მოქმედებისგან.

ამასთან, სადავო ნორმებში ჩამოთვლილი დოკუმენტების შემოწმებას მესაზღვრე არა ყველა შემთხვევაში, არამედ თავისი შეხედულებისამებრ წყვეტს - ამდენად, შესაძლოა საქართველოს მოქალაქემ ამ დოკუმენტების შემოწმების გარეშე დატოვოს საზღვრები, ხოლო სხვა მოქალაქემ გაიაროს სადავო ნორმაში მითითებული ბუნდოვანი შემოწმება და შეუზღუდონ საქართველოს საზღვრის დატოვება. ამგვარი რეგულირება ცალსახად ეწინააღმდეგება საქართველოს კონსტიტუციის მე-14 მუხლის მე-2 პუნქტით გათვალისწინებულ მიზნებს და მას არ აქვს ლეგიტიმური საფუძველი.

სადავო ნორმები არ ითვალისწინებს არცერთი ოფიციალური დოკუმენტის არსებობას, რომელიც საქართველოს კონსტიტუციის მე-14 მუხლის მე-2 პუნქტით დადგენილი ლეგიტიმური მიზნის შესაბამისია და ამასთანავე, მინდობილი არ იქნებოდა საქართველოს მესაზღვრის დისკრეციულ უფლებამოსილებას.

სადავო ნომრები არ ითვალისწინებს არცერთი იმ ლეგიტიმური მიზნის მიღწევას, რაც საქართველოს კონსტიტუციის მე-14 მუხლის მე-2 პუნქტით არის გათვალისწინებული. ამასთან, საქართველოს არც რომელიმე საერთაშორისო ხელშეკრულება ავალდებულებს სადავო ნორმებით დადგენილი შეზღუდვების შემუშავებას. ამასთან, სადავო ნორმებით გათვალისწინებული შეზღუდვა არც იმ მიზნებს ემსახურება, რაც განმარტებით ბარათში არის მითითებული - ამდენად, სადავო ნორმა არის თვითმიზნური.

საქართველოს მესაზღვრის მიერ საქართველოს მოქალაქისთვის ქვეყნის დატოვების შეზღუდვა, რომელსაც უვიზო მიმოსვლის პირობებში განსაზღვრული ვადით უფლება აქვს ესტუმროს შენგენის/ევროკავშირის წევრ სახელმწიფოს, იმ საფუძვლებით, რაც სადავო ნორმებში არის მითითებული ეწინააღმდეგება საქართველოს კონსტიტუციის მე-14 მუხლის პირველი და მე-2 პუნქტებით დადგენილ უფლებას - საქართველოს მოქალაქე თავისუფლად გავიდეს ქვეყნიდან.

საკონსტიტუციო სარჩელში მითითებული სადავო ნორმები ზღუდავენ გადაადგილების თავისუფლებას, რადგან საქართველოს მესაზღვრის მიერ იმ წინაპირობების საფუძველზე, რომელიც სადავო ნორმებშია მითითებული საქართველოს ტერიტორიის დატოვების აკრძალვა ეწინააღმდეგება საქართველოს კონსტიტუციის მე-14 მუხლის პირველ და მე-2 პუნქტებს. გარდა, ამისა საქართველოს მესაზღვრისთვის მინიჭებული დისკრეციული უფლებამოსილება ტერიტორიის დატოვების აკრძალვასთან დაკავშირებით განუჭვრეტელს ხდის თავად ამ უფლებით სარგებლობის შინაარს და ტოვებს მისი ბოროტად გამოყენების რისკებს.

იმ ქვეყნებში, სადაც უვიზო მიმოსვლაა და საქართველოს მოქალაქეს მხოლოდ ბიომეტრიული პასპორტის წარდგენის ვალდებულება აქვს, საქართველოს ხელისუფლებამ მესაზღვრეს მისცა დისკრეციული უფლებამოსილება, გადაეწყვიტა საქართველოს მოქალაქის მიერ საზღვრის დატოვების საკითხი. აღნიშნული მნიშვნელოვნად ზღუდავს საქართველოს მოქალაქის გადაადგილების თავისუფლებას, ვინაიდან უცხო ქვეყნის მიერ მისაღებ გადაწყვეტილებას დისკრეციული უფლებამოსილების ფარგლებში იღებს საქართველოს მესაზღვრე. საქართველოს მესაზღვრის გადაწყვეტილება უნდა ეფუძნებოდეს არა მის შეხედულებას, არამედ ისეთ სახელმწიფო დოკუმენტს, როგორიცაა სასამართლოს გადაწყვეტილება.

ამდენად, არსებობს ,,საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ” საქართველოს ორგანული კანონის 39-ე მუხლით გათვალისწინებული წინაპირობები. მოსარჩელეები არიან უფლებამოსილი სუბიექტები, იდავონ სადავო ნორმის კონსტიტუციურობასთან დაკავშირებით. სარჩელი შეესაბამება „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 31¹ მუხლით დადგენილ მოთხოვნებს და არ არსებობს ამავე კანონის 31³ მუხლით გათვალისწინებული სარჩელის განსახილველად მიღებაზე უარის თქმის საფუძვლები:

კონსტიტუციური სარჩელი წარმოდგენილია კანონით დაგენილი ფორმით; შემოტანილია უფლებამოსული სუბიექტის მიერ, რასაც ადასტურებს ზემოაღნიშნული მსჯელობა; მასში მითთებული საკითხი არის საკონსტიტუციო სასამართლოს განსჯადი საკონსტიტუციო სასამართოს შესახებ კანონის მე-19 მუხლის პირველი პუნქტის ,,ე’’ ქვეპუნქტის შესაბამსიად; სადავო საკითხები სადავო ნორმებთან მიმართებით არ არის გადაწყვეტილი საკონსტიტუციო სასამართოს მიერ; სადავო საკითხს შეეხება კონსტიტუციის 24-ე მუხლის პირველ წინადადებას და სადავო ნორმებზე მსჯელობა შესაძლებელია ნორმატიული აქტების იერარქიაში მასზე მაღლა მდგომი სხვა ნორმატიული აქტის კონსტიტუციურობაზე მსჯელობის გარეშე; აღნიშნული სარჩელის ტიპზე კანონმდებლობით ვადა არ არის დადგენილი.

5. მოთხოვნის არსი და დასაბუთება

ქვეყნის დატოვებისა და გადაადგილების თავისუფლების შეზღუდვა არის ადამიანის თავისუფლების ფუნდამენტური შეზღუდვა, რომელიც სადავო ნორმების მიხედვით ხდება ძალიან სწრაფად და მკაცრი სახით. საქართველოს კონსტიტუციის მე-14 მუხლის პირველი პუნქტის თანახმად, ყველას, ვინც კანონიერად იმყოფება საქართველოში, აქვს ქვეყნის მთელ ტერიტორიაზე თავისუფალი მიმოსვლის, საცხოვრებელი ადგილის თავისუფლად არჩევისა და საქართველოდან თავისუფლად გასვლის უფლება. ამავე მუხლის მე-2 პუნქტის მიხედვით, ამ უფლებათა შეზღუდვა დასაშვებია მხოლოდ კანონის შესაბამისად, დემოკრატიულ საზოგადოებაში აუცილებელი სახელმწიფო ან საზოგადოებრივი უსაფრთხოების უზრუნველყოფის, ჯანმრთელობის დაცვის ან მართლმსაჯულების განხორციელების მიზნით.

მოსარჩელეს მიაჩნია, რომ სადავო ნორმებით გათვალისწინებული შეზღუდვა ეწინააღმდეგება საქართველოს კონსტიტუციის მე-14 მუხლს, რადგან: (1) შეზღუდვა არ არის გათვალისწინებული კანონით; (2) შეზღუდვა არის ბუნდოვანი და განუჭვრეტელი; (3) დადგენილი შეზღუდვა არ ემსახურება საქართველოს კონსტიტუციის მე-14 მუხლის მე-2 პუნქტით გათვალისწინებულ ლეგიტიმურ მიზნებს; (4) სადავო ნორმის განმარტებით ბარათში ჩაწერილი მიზნები არ მიიღწევა სადავო ნორმით - გამოყენებული საშულება აცდენილია დასახული მიზნის მიღწევას; (5) ევროკავშირის/შენგენის ქვეყანაში საქართველოს მოქალაქეს შეუშვებენ თუ არა კონკრეტული საბუთებით - მიმღები სახელმწიფოს გადასაწყვეტია და არა საქართველოს მიერ მისაღები გადაწყვეტილება. ის რაც, მიმღები სახელმწიფოს ოფიციალური პირების მიერ გადასაწყვეტი საკითხია - ვერ გადაწყდება საქართველოს სახელმწიფოს მიერ.

539/2001 რეგულაცია (https://eur-lex.europa.eu/legal-content/EN/TXT/?uri=CELEX%3A02001R0539-20170611 ) ადგენს მესამე ქვეყნებისთვის უვიზო მიმოსვლის საკითხს. რეგულაცია ცალსახად მიუთითებს, რომ საქართველომ გადაინაცვალა სავალდებულო ვიზის ქვეყნებიდან (Annex I) უვიზო ქვეყნების კატეგორიაში (Annex II). რეგულაციაში გაკეთებული მითითება კი აშკარად ნათლად ითითებს, რომ საქართველოს შემთხვევაში უვიზოდ გადაადგილებული პირი მხოლოდ შეზღუდული ბიომეტრიული პასპორტით, რომელიც გაცემულია საქართველოს მიერ ICAO-ს (International Civil Aviation Organization) სტანდარტების დაცვით.

ევროკავშირთან უვიზო მიმოსვლის პირობებში საქართველოს მოქალაქეებს მხოლოდ მოკლევადიანი ვიზიტით შეეძლებათ ევროკავშირის/შენგენის წევრ ქვეყნებში მოგზაურობას - რაც გულისხმობს 90 დღეს ნებისმიერი 180 დღის განმავლობაში (539/2001 რეგულაციის პირველი მუხლის მე-2 პუნქტი). ევროკავშირის/შენგენის ქვეყნების ტერიტორიაზე ვიზიტი შესაძლებელია მრავალჯერ - რაც ჯამში 90 დღეს არ უნდა აღემატებოდეს.

„ევროკავშირის/შენგენის ტერიტორიაზე შესასვლელად საქართველოს მოქალაქე: არ უნდა იყოს იმ პირთა სიაში, რომლებიც საფრთხეს უქმნიან საზოგადოებრივ წესრიგსა და ჯანმრთელობას ან შიდა უსაფრთხოებას; ნასამართლევია ევროკავშირის/შენგენის წევრ ნებისმიერ ქვეყანაში სისხლის სამართლის ისეთი დანაშაულისთვის, რომელიც ითვალისწინებს თავისუფლების აღკვეთას 1 წელზე მეტი ვადით; არსებობს დანაშაულებრივ საქმიანობაში მისი მონაწილეობის ან ასეთი განზრახვის შესახებ უტყუარი მტკიცებულებები; არსებობს გადაწყვეტილება ევროკავშირის/შენგენის ქვეყნიდან მისი გაძევების შესახებ; არის იმ პირთა სიაში, რომელთაც აკრძალული აქვთ ევროკავშირის/შენგენის ტერიტორიაზე შესვლა (შენგენის ერთიანი სისტემა).[1]

(1 ) შეზღუდვა არ არის გათვალისწინებული კანონით

საქართველოს კონსტიტუციის მე-14 მუხლისმუხლის მე-2 პუნქტის მიხედვით, საქართველოდან თავისუფლად გასვლის უფლების შეზღუდვა დასაშვებია მხოლოდ კანონის შესაბამისად.

საქართველოს კანონის „საქართველოს მოქალაქეების საქართველოდან გასვლისა და საქართველოში შემოსვლის წესების შესახებ“ მე-10 მუხლის მე-3 პუნქტის მიხედვით, საქართველოს იმ მოქალაქის მიერ საქართველოს სახელმწიფო საზღვრის გადაკვეთის პირობებსა და წესს, რომელიც ევროკავშირის წევრ/შენგენის ზონის ქვეყანაში მიემგზავრება, ადგენს საქართველოს შინაგან საქმეთა მინისტრი. საქართველოს შინაგან საქმეთა მინისტრი ადგენს აგრეთვე ამ მუხლის მე-2 პუნქტში აღნიშნული უარის ზემდგომ ადმინისტრაციულ ორგანოში/ზემდგომ თანამდებობის პირთან გასაჩივრებისა და საჩივრის განხილვის ვადებსა და წესს. სადავო მუხლი ეწინააღმდეგება საქართველოს კონსტიტუციის მე-14 მუხლის მე-2 პუნქტით გათვალისწინებულ ფორმალურ მოთხოვნებს, ვინაიდან ფუნდამენტური საკითხების მოწესრიგების დელეგირება ხდება შსს-ზე. ამასთან, სახელმწიფო საზღვრის კვეთასთან დაკავშირებით პარლამენტს სრულად აქვს გადანდობილი პირობებისა და წესების დადგენა, იმგვარად, რომ მას არ განუსაზღვრავს კონკრეტული სფერო და უფლებამოსილების არეალი.

“საკონსტიტუციო სასამართლოს პრაქტიკით უკვე დადგენილია გარკვეული პირობები, რომელთა არსებობისას დაუშვებელია უფლებამოსილების დელეგირება. „პარლამენტის მიერ უფლებამოსილების დელეგირებამ შეიძლება კონსტიტუციის დარღვევა გამოიწვიოს იმ შემთხვევებში, როდესაც მას საქართველოს კონსტიტუცია პირდაპირ კრძალავს ... ან/და, როდესაც დადგინდება, რომ გარკვეული უფლებამოსილების დელეგირებით საქართველოს პარლამენტი თავისი კონსტიტუციური უფლებამოსილების განხორციელებაზე ამბობს უარს... შესაბამისად, ამა თუ იმ საკითხის მოწესრიგების დელეგირების მიმართ საქართველოს კონსტიტუციით დადგენილი მოთხოვნები არ არის ერთნაირი. გარკვეული კატეგორიის/შინაარსის საკითხების მოწესრიგების დელეგირების მიმართ მოთხოვნები განსაკუთრებით მკაცრია, რასაც თავად მოსაწესრიგებელი საკითხის არსი განაპირობებს.”[2]

პირველი, აღსანიშნავია, საქართველოს კონსტიტუციის მე-14 მუხლის მე-2 პუნქტი ცალსახად მიუთითებს, რომ მიმოსვლის თავისუფლების შეზღუდვა დასაშვებია „მხოლოდ კანონის შესაბამისად“. კონსტიტუცია ამგვარ ჩანაწერს იყენებს, როგორც პარლამენტის, ასევე აღმასრულებელი ხელისუფლების შესაზღუდად. კონსტიტუცია პარლამენტს ცალსახად განუსაზღვრავს თუ რომელ შემთხვევაში არის ვალდებული თავად მოაწესრიგოს საკითხი, ამასთან, აღმასრულებელი ხელისუფლებისთვის წარმოადგენს შეკავებისა და შეზღუდვის საფუძველს - თუ რა შემთხვევაში არ შეიძლება მან იტვირთოს კანონმდებლის როლი. კონსტიტუციის ამგვარი მოწყობა განპირობებულია რამდენიმე მიზეზით - პირველი, თავად საკითხის მნიშვნელობიდან გამომდინარე მხოლოდ პარლამენტს ენიჭება მისი მოწესრიგების ვალდებულება; მეორე, ცალსახად განსაზღვრავს აღმასრულებელი ხელისუფლებისთვის იმ სფეროებს, სადაც მისი ფუნქცია მხოლოდ პარლამენტის მიერ შემუშავებული წესების აღსრულებაა; მესამე, კონსტიტუცია საკითხის მნიშვნელობიდან გამომდინარე ფორმალური მოთხოვნის ვალდებულებით იცავს ადამიანის მიმოსვლის თავისუფლებას - ქვეყნის დატოვების უფლებას. ლინგვისტური თვალსაზრისით კონსტიტუცია მიუთითებს სიტყვა „მხოლოდ“ იმ შემთხვევაში, როდესაც ცალსახად საჭიროა კონკრეტული სახელმწიფო დოკუმენტის არსებობა, როგორც უფლების შეზღუდვის საფუძველი. მაგალითად, საქართველოს კონსტიტუციის მე-13 მუხლის მე-2 პუნქტი მიუთითებს, რომ თავისუფლების აღკვეთის ან თავისუფლების სხვაგვარი შეზღუდვის შეფარდება დასაშვებია მხოლოდ სასამართლოს გადაწყვეტილებით. ამდენად, კონსტიტუცია ხაზგასმით სიტყვა „მხოლოდ“-ს იყენებს იმ სახელმწიფო დოკუმენტებთან მიმართებით, რომელიც ფორმალური თვალსაზრისით აუცილებელია დაედოს ადამიანის უფლების შეზღუდვას. საკონსტიტუციო სასამართლომ თანმიმდევრულად უნდა შეასრულოს კონსტიტუციით გათვალისწინებული აღნიშული ფორმალური მოთხოვნები, წინააღმდეგ შემთხვევაში დაირღვევა კონსტიტუციით დადგენილი სახელმწიფო შტოებს შორის გაწონასწორებისა და ბალანსის წესრიგი.

კანონმდებელმა ცხადად უნდა შემოუსაზღვროს აღმასრულებელს ის არეალი, რომლის შესახებაც მას წესების მიღება შეეძლებოდა. სადავო ნორმის მიხედვით ეს არეალი ფართო და განუსაზღვრელია, რაც საჭიროებს პარლამენტის მიერ დაკონკრეტებას. შსს-სთვის ამ რაოდენობით კანონშემოქმედების გადანდობა მოაწესრიგოს ქვეყნის დატოვების საკითხები უხეშად არღვევს საქართველოს კონსტიტუციით გათვალისწინებულ ფორმალური მოთხოვნის გარანტიას საკითხი მოწესრიგდეს კანონით. „ევროკავშირის წევრ/შენგენის ზონის ქვეყანაში გამგზავრების მსურველი საქართველოს მოქალაქის მიერ სახელმწიფო საზღვრის გადაკვეთისა და საზღვრის გადაკვეთაზე უარის შესახებ გადაწყვეტილების გასაჩივრების წესის დამტკიცების შესახებ“ 2020 წლის 21 დეკემბრის N176 საქართველოს შინაგან საქმეთა მინისტრის ბრძანებით დამტკიცებული „ევროკავშირის წევრ/შენგენის ზონის ქვეყანაში გამგზავრების მსურველი საქართველოს მოქალაქის მიერ სახელმწიფო საზღვრის გადაკვეთისა და საზღვრის გადაკვეთაზე უარის შესახებ გადაწყვეტილების გასაჩივრების წესის“ მე-3 მუხლის მე-3, მე-4 და მე-5 პუნქტები, მე-4 მუხლის პირველი პუნქტის „ბ“, „გ“, „დ“, „ე“ ქვეპუნქტები, მე-4 მუხლის მე-2 პუნქტი ადგენს მოქალაქის ქვეყნიდან თავისუფლად გასვლის შეზღუდვის ისეთ წინაპირობებს, რომელიც კანონით არ არის გათვალისწინებული და ამდენად, არ აკმაყოფილებს ფორმალურ მოთხოვნას. საქართველოდან გასვლის უფლება ფუნდამენტური მნიშვნელობის საკითხია და საქართველოს კონსტიტუციის მე-14 მუხლის მე-2 პუნქტიც ცალსახად მიუთითებს, რომ მისი შეზღუდვა მხოლოდ კანონით არის დასაშვები. ამდენად, კანონქვემდებარე აქტში მხოლოდ ის შეიძლება ეწეროს, რაც საქართველოს კანონით პირდაპირ არის დადგენილი - ყველა დამატებით დადგენილი შეზღუდვა კი არღვევს კონსტიტუციით გათვალისწინებულ ფორმალურ მოთხოვნას.

(2) შეზღუდვა არის ბუნდოვანი და განუჭვრეტელი

სადავო ნორმის თანახმად, სახელმწიფო საზღვრის კონტროლის განხორციელების უფლებამოსილების მქონე პირს მინიჭებული აქვს დისკრეცია, რომელიც ბუნდოვანს ხდის საქართველოს მოქალაქისთვის - დატოვებს თუ არა საქართველოს საზღვრებს. სადავო ნორმები არ იძლევა არც ისეთი დოკუმენტების ჩამონათვალს, რომელიც განჭვრეტადს გახდის მის მიერ საზღვრის დატოვების საკითხს და ამასთან, ბუნდოვანია მესაზღვრის როლი გადაწყვეტილების მიღების პროცესში - რატომ და რა ფარგლებით აქვს სადავო ნორმის საფუძველზე დისკრეცია მინიჭებული გადაწყვიტოს საქართველოს მოქალაქის შესვლა შენგენის/ევროკავშირის ქვეყნების ტერიტორიაზე.

მესაზღვრე შესაძლოა იყოს აღმსრულებელი იმ გადაწყვეტილების, რაც მაგალითად, სასამართლომ მიიღო კონკრეტულ მოქალაქესთან მიმართებით. ქვეყნის დატოვებასთან დაკავშირებული კანონმდებლობა არ უნდა იყოს ბუნდოვანი და განუჭვერტელი ნორმებით დადგენილი - რაც ცალსახად იძლევა უფლებამოსილების ბოროტად გამოყენების შესაძლებლობას და ქვეყნის დატოვების კონკრეტული მესაზღვრის შეხედულებისამებრ გადაწყვეტას.

საქართველოს კანონის „საქართველოს მოქალაქეების საქართველოდან გასვლისა და საქართველოში შემოსვლის წესების შესახებ“ მე-10 მუხლის მე-2 პუნქტის „ა“ ბუნდოვანია თუ რა იგულისხმება სახელმწიფოს საზღვრის კონტროლის განხორციელების უფლებამოსილების მქონე ორგანოსათვის იმ ფაქტის ცოდნაში, რომ საქართველოს მოქალაქეს ეკრძალება ევროკავშირის წევრ/შენგენის ზონის რომელიმე ქვეყანაში შესვლა. კანონი არ აკონკრეტებს თუ რომელი ოფიციალური წყაროებიდან უნდა იყოს მოწოდებული ასეთი ინფორმაცია, რომ იგი გამოყენებულ იქნას თავისუფალი გადაადგილების შესაზღუდად. კანონი ზუსტად და ცხადად უნდა მიუთითებდეს რომელი უწყებებისგან და რომელი დოკუმენტებით უნდა იხელმძღვანელოს სასაზღვროს კონტროლის განმახორციელებელმა ორგანომ, რათა სიტყვები „ფაქტი ცნობილია“ არ იყოს აბსტრაქტული, განუჭვრეტადი და საფუძვლად არ დაედოს უფლებამოსილების ბოროტად გამოყენებას.

საქართველოს კანონის „საქართველოს მოქალაქეების საქართველოდან გასვლისა და საქართველოში შემოსვლის წესების შესახებ“ მე-10 მუხლის მე-2 პუნქტის „ბ.ე“ ქვეპუნქტი ითხოვს მოგზაურობის ფინანსური უზრუნველყოფის საშუალებას ან მოგზაურობის ფინანსური უზრუნველყოფის დამადასტურებელ დოკუმენტს. აღნიშნული ჩანაწერია ბუნდოვანია იმდენად, რამდენადაც არ არის ცხადი მესაღვრე რას ჩათვლის მოგზაურისთვის საკმარის ფინანსურ უზრუნველყოფად. სადავო ნორმის საფუძველზე მესაზღვრეს არ აქვს ობიექტური კრიტერიუმები თუ რა მოცულობით ფინანსური შესაძლებლობა ჭირდება საქართველოს მოქალაქეს საქართველოს საზღვრების დასატოვებლად. ამდენად, სადავო ნორმის ბუნდოვანება იძლევა მესაზღვრისთვის გაუმართლებლად დიდი დისკრეციის მინიჭებას. ამასთან, სქართველოს მოქალაქისთვის განუსაზღვრელია რა ოდენობით ფინანსურ საშუალებას ჩათვლის საქართველოში მესაზღვრე საკმარისად, რომ მან შეძლოს ქვეყნის თავისუფლად დატოვება.

„ევროკავშირის წევრ/შენგენის ზონის ქვეყანაში გამგზავრების მსურველი საქართველოს მოქალაქის მიერ სახელმწიფო საზღვრის გადაკვეთისა და საზღვრის გადაკვეთაზე უარის შესახებ გადაწყვეტილების გასაჩივრების წესის დამტკიცების შესახებ“ 2020 წლის 21 დეკემბრის N176 საქართველოს შინაგან საქმეთა მინისტრის ბრძანებით დამტკიცებული „ევროკავშირის წევრ/შენგენის ზონის ქვეყანაში გამგზავრების მსურველი საქართველოს მოქალაქის მიერ სახელმწიფო საზღვრის გადაკვეთისა და საზღვრის გადაკვეთაზე უარის შესახებ გადაწყვეტილების გასაჩივრების წესის“ მე-2 მუხლის მე-3 პუნქტის „ბ.დ“ ქვეპუნქტი და მე-3 მუხლი არის განუჭვრეტადი, როგორც საქართველოში მესაზღვრისთვის, ასევე, საქართველოს მოქალაქისთვის. პირველი, გაურკვეველია N176 ბრძანება რა მოთხოვნებს აწესებს ჯანმრთელობის სამოგზაურო დაზღვევისთვის, რომ საქართველოში მესაზღვრემ დამაკმაყოფილებლად ჩათვალოს. N176 ბრძანება მხოლოდ მიუთითებს რეგულაციებზე, მაგრამ გაუგებარია კონკრეტულად რასთან დაკავშირებით და უშუალოდ რომელ რეგულაციებს გულისხმობს. ნორმიდან მხოლოდ ის იკვეთება, რომ დაუდგენელი მოთხოვნები უნდა შესრულდეს დოკუმენტის მოქმედების ვადასა და სადაზღვევო თანხის ოდენობასთან დაკავშირებით. აღნიშული ბუნდოვანი ნორმა განუსაზღვრელ დისკრეციას ანიჭებს გადაწყვეტილების მიმღებს.

საქართველოს შინაგან საქმეთა მინისტრის N176 ბრძანების მე-4 მუხლის პირველი პუნქტის თანახმად, საქართველოს მოქალაქის მიერ საქართველოდან გასვლის უფლების შეზღუდვის საფუძვლების დეტალური შესწავლის საჭიროება არსებობს, ინფორმაცია, რომელიც მიუთითებს პირის მიერ საქართველოს საზღვრის გადაკვეთის დამაბრკოლებელ გარემოებაზე. სადავო ნორმა ითვალისწინებს იმ გარემოებებს, რომლის არსებობის შემთხვევაშიც ამოქმედდება საქართველოდან გასვლის უფლების შეზღუდვის საფუძვლების დეტალური შესწავლა. თავად ის გარემოებები, რომელიც დეტალური შესწავლის საჭიროებას წარმოშობს უნდა იყოს ცხადი და განჭვრეტადი იმისთვის, რომ არ მოხდეს საქართველოს მოქალაქეების მიმართ შერჩევითი მოპყრობა. მოცემულ შემთხვევაში დაუდგენელია რა იგულისხმება ინფორმაციაში, რომელიც მიუთითებს პირის მიერ საქართველოს საზღვრის გადაკვეთის დამაბრკოლებელ გარემოებაზე. ამასთან, საქართველოს შინაგან საქმეთა მინისტრის N176 ბრძანების მე-4 მუხლის მე-2 პუნქტი ადგენს, რომ საქართველოდან დროებითი გასვლის უფლების შეზღუდვის რომელიმე საფუძველის არსებობისას დეპარტამენტის მოსამსახურე მხედველობაში იღებს: ა) პირის ევროკავშირის წევრ/შენგენის ზონის ქვეყანაში მგზავრობის/მოგზაურობის ისტორიას; ბ) მგზავრობის მიზანი, მათ შორის, როგორიცაა, მივლინება, გადაუდებელი სამედიცინო საჭიროებას; გ)ინფორმაცია, რომელიც მიუთითებს პირის მიერ საქართველოს საზღვრის გადაკვეთის ხელშემწყობ გარემოებას. აღნიშნული ჩამონათვალის სიცხადე მნიშვნემლოვანია იმდენად, რამდენადაც მასზეა დამოკიდებული რა გადაწყვეტილება მიიღება მოქალაქის მიერ საქართველოს საზღვრის დატოვებაზე. პირველი, დაუდგენელია რა მოწმდება და რა მიიღება მხედველობაში პირის ევროკავშირის წევრ/შენგენის ზონის ქვეყანაში მგზავრობის/მოგზაურობის ისტორიის შემოწმებისას. მეორე, გაუგებარია მგზავრის მიზნების შეფასება რის მიხედვით ხორციელდება და რაიმე პრიორიტეტის მინიჭება ხდება თუ არა რომელიმე მიზანზე. მესამე, დაუდგენელია რა მოიაზრება ინფორმაციაში, რომელიც მიუთითებს პირის მიერ საქართველოს საზღვრის გადაკვეთის ხელშემწყობ გარემოებას - აღნიშნული აბსტრაქტული საფუძველი განუსაზღვრელ დისკრეციას ანიჭებს საქართველოში მესაზღვრეს. ამასთან, დაუდგენელია რა წყაროებით უნდა ფლობდეს მესაზღვრე ინფორმაციას, რომელიც ხელს შეუწყობს საქართველოს მოქალაქის მიერ ქვეყნის თავისუფლად დატოვებას. ამგვარი ჩანაწერი არა მხოლოდ უფლებამოსილების ბოროტად გამოყენების შესაძლებლობას ახდენს, ასევე აჩენს კორუფციის მაღალ რისკებს და მოქალაქების მიმართ შერჩევითი მოპყრობის შესაძლებლობას ქმნის.

(3) დადგენილი შეზღუდვა არ ემსახურება საქართველოს კონსტიტუციის მე-14 მუხლის მე-2 პუნქტით გათვალისწინებულ ლეგიტიმურ მიზნებს

საქართველოს კონსტიტუციის მე-14 მუხლისმუხლის მე-2 პუნქტის მიხედვით, საქართველოდან თავისუფლად გასვლის უფლების შეზღუდვა დასაშვებია მხოლოდ შემდეგი ლეგიტიმური მიზნების საფუძველზე: დემოკრატიულ საზოგადოებაში აუცილებელი სახელმწიფო ან საზოგადოებრივი უსაფრთხოების უზრუნველყოფის, ჯანმრთელობის დაცვის ან მართლმსაჯულების განხორციელების მიზნით.

ამდენად, სახელმწიფოს მიერ დაწესებული შეზღუდვა უნდა ემსახურებოდეს რომელიმე სამ ლეგიტიმური მიზნის მიღწევას: (1) საზოგადოებრივი უსაფრთხოების უზრუნველყოფის; (2) ჯანმრთელობის დაცვის; (3) მართლმსაჯულების განხორციელებას. ევროკავშირის/შენგენის სივრცის ქვეყნებში მოქალაქეთა გადინების შემცირების მიზანი კონსტიტუციის მიზნებისთვის არ არის ლეგიტიმური, ვინაიდან საქართველოს კონსტიტუცის მე-14 მუხლის მე-2 პუნქტში ამომწურავად მოცემული ჩამონათვალიდან არცერთ ლეგიტიმურ მიზანს არ შეესაბამება თავისი შინაარსით.

მოსარჩელეს მიაჩნია, რომ სადავო ნორმებით გათვალისწინებული შეზღუდვები არ შეესაბამება ჩამოთვლილიდან არცერთ ლეგიტიმურ მიზანს. ისეთი დოკუმენტების მოთხოვნა, როგორიცაა სამგზავრო ბილეთი, სასტუმროს ჯავშანი, სამედიცინო დაზღვევა, მოგზაურობის ფინანსური საშუალების დადასტურება კავშირში არ არის (1) საზოგადოებრივი უსაფრთხოების უზრუნველყოფის; (2) ჯანმრთელობის დაცვის; (3) მართლმსაჯულების განხორციელებასთან.

საქართველოს კონსტიტუცია უფლების მარეგლამენტირებელ არაერთ მუხლში ამომწურავად უთითებს ლეგიტიმური მიზნების ჩამონათვალს, რომლითაც შეზღუდულია კანონმდებელი. ლეგიტიმური მიზნების ამომწურავი ჩამონათვალი ემსახურება მნიშვნელოვან ინტერესს, რომ ადამიანის უფლებებში ჩარევა არ მოხდეს იმაზე დიდი მოცულობით, ვიდრე შემოსაზღვრულია ლეგიტიმური მიზნებით. ამდენად, ლეგიტიმური მიზნები ბოჭავს კანონმდებელს კონსტიტუციური უფლების შეზღუდვა დაუშვას მაშინ, როდესაც ეს კონსტიტუციით პირდაპირ არის გათვალისწინებული იმ ლეგიტიმური მიზნის მისაღწევად, რომელიც ამ უფლების შეზღუდვისთვის კონსტიტუციამ გაითვალისწინა. ამდენად, საკონსტიტუციო სასამართლომ ყოველი სადავო ნორმის შემთხვევაში უნდა შეამოწმოს რამდენად ემსახურება იგი საქართველოს კონსტიტუციის მე-14 მუხლის მე-2 პუნქტით გათვალისწინებული 3 ლეგიტიმური მიზნიდან რომელიმეს.

(4) სადავო ნორმის განმარტებით ბარათში ჩაწერილი მიზნები არ მიიღწევა სადავო ნორმით - გამოყენებული საშულება აცდენილია დასახული მიზნის მიღწევას

გადაადგილების თავისუფლება ადამიანის თავისუფალი განვითარების ნაწილად მიიჩნევა.[3] ამდენად, მისი შეზღუდვაც ყოველ კონკრეტულ შემთხვევაში მკაცრ შემოწმებას ექვემდებარება.

საქართველო ვერ მიიღებს გადაწყვეტილებას ევროკავშირის სახელმწიფოს ნაცვლად თავისი მოქალაქის ევროკავშირის ქვეყანაში შეშვებასთან დაკავშირებით - ამდენად, ყველა ის საფუძველი, რაც ევროკავშირის ქვეყნის ინდივიდუალური გადასაწყვეტია საქართველოს მიერ თავის საზღვარზე შეზღუდვად დაწესება უნდა შემოწმდეს მკაცრად - რამდენად შეესაბამება იგი საქართველოს კონსტიტუციაში ჩამოთვლილ ლეგიტიმურ მიზნებს. ადამიანის უფლება დატოვოს თავისი ქვეყანა ავტომატურად არ ნიშნავს, რომ მას მიიღებს უცხო სახელმწიფო - ამდენად, უცხო ქვეყნის გადასაწყვეტ საკითხებს ვერ გადაწყვეტს საქართველოს მესაზღვრე. ყველა ისეთი რეგულირება, რომელიც ითვალისწინებს უცხო ქვეყნის სახელმწიფოს მიერ გადასაწყვეტი საკითხის საქართველოს მესაზღვრის მიერ საქართველოს ტერიტორიაზე გადაწყვეტას - არღვევს საქართველოს მოქალაქის უფლებას დატოვოს თავისი ქვეყანა.

უცხო ქვეყნის მიერ მისაღები გადაწყვეტილება მათ მიერ განსაზღვრული დისკრეციის ფარგლებში არ უნდა მოქმედებდეს საქართველოს მოქალაქის მიერ თავისი ქვეყნის დატოვების უფლებაზე - ორივე გადაწყვეტილება ერთმანეთისგან დამოუკიდებელი სუვერენული სახელმწიფოების მიერ მიიღება. ვინაიდან მოქალაქის მიერ თავისი ქვეყნის დატოვება ავტომატურად არ ნიშნავს უცხო ქვეყნის მიერ მის მიღებას - ამდენად, ქვეყნის დატოვების უფლება თავისი შინაარსით განსხვავებულია უცხო ქვეყნის მიერ სხვა ქვეყნის მოქალაქის მიღების საკითხებისგან. მოსარჩელის მიზანია სასამართლოს დაანახოს ის კონსტიტუციური გარანტიები, რომელიც უზრუნველყოფს საქართველოს მოქალაქის უფლებას დატოვოს საქართველოს საზღვრები. ამასთან, მნიშვნელოვანია ხაზი გაესვას, რომ საქართველოს საზღვრების დატოვების უფლებრივი გარანტიები არ უტოლდება/არ შემოიფარგლება იმ შეზღუდვებით, რომელსაც საქართველოს მოქალაქე შეიძლება უცხო ქვეყანაში დაექვემდებაროს. უცხო ქვეყნის მიერ დაწესებული შეზღუდვები თუ დისკრეციული უფლებამოსილება არ არის საქართველოს მოქალაქის კონსტიტუციური გარანტიების დაქვეითების საფუძველი.

სადავო ნორმების განმარტებით ბარათში მითითებულია, რომ მიღებული ღონისძიებები ემსახურება უვიზო მიმოსვლის მიმართ „შეჩერების მექანიზმის“ შესაძლო გამოყენების წინააღმდეგ გადადგმულ ნაბიჯს. კანონპროექტში აღნიშნულია, რომ ბოლო პერიოდში ქართველ თავშესაფრის მაძიებელთა რაოდენობისა და ქართველთა მიერ ჩადენილი დანაშაულის გამო, იმატა კრიტიკამ ევროკავშირის ცალკეული ქვეყნების მხრიდან.[4]

„კანონპროექტის მიღების მიზანია, შეიქმნას დამატებით პრევენციული მექანიზმი, რათა შემცირდეს საქართველოს იმ მოქალაქეთა ევროკავშირის/შენგენის სივრცის ქვეყნებში გადინება, რომლებიც არაკეთილსინდისიერად გამოიყენებენ უვიზოდ მოგზაურობის შესაძლებლობას“.[5]

პირველი, მოსარჩელეს მიაჩნია, რომ კანონპროექტში დასახელებული მიზანი არ არის გათვალისწინებული საქართველოს კონსტიტუციის მე-14 მუხლის მე-2 პუნქტით ჩამოთვლილი ლეგიტიმური მიზნებით. მეორე, მოსარჩელეს მიაჩნია, რომ საქართველოს პარლამენტის მიერ შემუშავებული საშუალებით არ მიიღწევა დასახული მიზანი - ამდენად, იგი არ არის გამოსადეგი საშუალება.

საქართველო მესაზღვრე წინასწარ, სადავო ნორმაში ჩამოთვლილი დოკუმენტების საშუალებით ვერ განსაზღვრავს საქართველოს მოქალაქე არაკეთილსინდისიერად გამოიყენებს თუ არა უვიზოდ მომისვლის შესაძლებლობას. უვიზოდ მიმოსვლის საკითხი ევროკავშირის მიერ შესაბამისი გადაწყვეტილების მიღებაზე იყოს დამოკიდებული. ამდენად, ევროკავშირის შესაბამისი ქვეყნები არიან ის კომპეტენტური სახელმწიფოები, ვისაც შეუძლიათ გადაწყვეტილების მიღება იმის განსაზღვრა - მათ მიერ მინიჭებულ სიკეთეს უვიზო მიმოსვლის სახით, ვინ იყენებს არაკეთილსინდისიერად. უფრო მეტიც, საზღვარზე ევროკავშირის სახელმწიფოები ზოგიერთ შემთხვევაში არ ამოწმებენ დოკუმენტებს ბიომეტრიული პასპორტის გარდა - ეს მათი დისკრეციაა და ქვეყანაში საქართველოს მოქალაქის დაშვებაც ამ დისკრეციის ფარგლებში წყდება. საქართველოს მესაზღვრის გადაწყვეტილება კი შესაძლოა წინააღმდეგობაში მოდიოდის ევროკავშირის შესაბამისი წევრი სახელმწიფოს გადაწყვეტილებასთან და საქართველოს მოქალაქეს წინასწარ - საქართველოშივე შეეზღუდოს ქვეყნის ფარგლების დატოვება. ამგვარი რეგულირებით არათუ მიიღწევა რაიმე სიკეთე, არამედ იზღუდება საქართველოდან თავისუფალი გასვლის უფლება.

საქართველოდან თავშესაფრის მაძიებელთა რიცხვის შემცირება შეუძლებელია მოხდეს სადავო ნორმების საფუძველზე, ვინაიდან დაწესებული შეზღუდვები უშუალოდ ამ მიზნის მიღწევას არ ემსახურება და გამოუსადეგარ საშუალებას წარმოადგენს.

უვიზო მიმოსვლის შეჩერების მექანიზმი რეგულირდება 1289/2013 რეგულაციით. 2020 წლის 10 ივლისს „ვიზის შეჩერების თაობაზე“ მესამე ანგარიში მოამზადა ევროკომისიამ.[6] მოსარჩელეს მიაჩნია, რომ საქართველომ უნდა შეასრულოს ყველა ნაკისრი ვალდებულება და მიიღოს შესაბამისი ზომები, მათ შორის ორგანიზებულ დანაშაულთან ბრძოლის, გამგზავრების მსურველთა ინფორმირებულობა და სხვა. თუმცა, სახელმწიფოს მიერ შემუშავებული ღონისძიებები წინააღმდეგობაში არ უნდა მოდიოდეს საქართველოს კონსტიტუციასთან - დასახული მიზნები და საერთაშორისო ვალდებულებები სახელმწიფომ უნდა შეასრულოს იმ ღონისძიებებით, რომლებიც თანხვედრაში იქნება საქართველოს კონსტიტუციურ სტანდარტებთან.

(5) ევროკავშირის/შენგენის ქვეყანაში საქართველოს მოქალაქეს შეუშვებენ თუ არა კონკრეტული საბუთებით - მიმღები სახელმწიფოს გადასაწყვეტია და არა საქართველოს მიერ მისაღები გადაწყვეტილება. ის რაც, მიმღები სახელმწიფოს ოფიციალური პირების მიერ გადასაწყვეტი საკითხია - ვერ გადაწყდება საქართველოს სახელმწიფოს მიერ. განმარტებით ბარათში მითითებული მიზნის მიღწევა შესაძლებელია ნაკლებად მზღუდავი საშუალებით, ამდენად, დაწესებული შეზღუდვები არ არის აუცილებელი საშუალება.

უვიზოდ მგზავრობისთვის საჭირო საბუთია - მოქმედი ბიომეტრიული პასპორტი. ხოლო, ევროკავშირის/შენგენის წევრი ქვეყნის ტერიტორიაზე შესვლისას სასაზღვრო კონტროლის დროს - ევროკავშირის/შენგენის წევრი ქვეყნის ტერიტორიაზე შესვლისას სასაზღვრო სამსახურის წარმომადგენელი შეიძლება დაინტერესდეს, თუ რა არის თქვენი მგზავრობის კონკრეტული მიზანი (მაგ: საქმიანი ვიზიტი, ტურიზმი, მეგობრის ან ნათესავის მონახულება, სასწავლო კურსი 90 დღემდე ვადით). მგზავრობის მიზნის დასადასტურებლად სასაზღვრო სამსახურის წარმომადგენელს უფლება აქვს მოითხოვოს შემდეგი საბუთები: საქართველოში უკან დასაბრუნებელი ბილეთი, სასტუმროს ჯავშანი, სამოგზაურო დაზღვევა, მოგზაურობის ფინანსური უზრუნველყოფის დამადასტურებელი დოკუმენტი.

აღნიშნული დოკუმენტების წარდგენა საზღვარზე მესაზღვრისთვის ემსახურება მიმღები ქვეყნის სასაზღვრო კონტროლს, რომლის შედეგად მიიღება საბოლოო გადაწყვეტილება საქართველოს მოქალაქის შესაბამის ქვეყანაში შესვლის შესახებ. მაგალითად, მგზავრობის კონკრეტული მიზნის დასაბუთება და დოკუმენტების (დასაბრუნებელი სამგზავრო ბილეთი; სასტუმროს ჯავშანი; სამოგზაურო დაზღვევა; მოგზაურობის ფინანსური უზრუნველყოფის დადასტურება) წარდგენა ხორციელდება იმ სასაზღვრო სამსახურის წარმომადგენელთან, რომელ ქვეყანასაც უნდა ეწვიოს საქართველოს მოქალაქე. ამდენად, საქართველოს მოქალაქემ შენგენის/ევროკავშირის წვერი ქვეყნის საზღვრის წარმომადგენელი, რომელიც შესაბამისი კანონმდებლობით მოქმედებს საუკეთესოდ ამოწმებს და ადგენს შეუშვას თუ არა საქართველოს მოქალაქე შენგენის/ევროკავშირის წევრ ქვეყანაში. საქართველოს სასაზღვრო სამსახურის წარმომადგენლისთვის იმ უფლებამოსილების მინიჭება, რაც უცხო ქვეყნის ტერიტორიაზე შეშვების გადაწყვეტილებას სწავლობს - იმაზე მეტად ზღუდავს საქართველოს მოქალაქის უფლებას, ვიდრე ეს საჭიროა განმარტებით ბარათში მითითებული მიზნის მისაღწევად. საქართველოს მესაზღვრის ვალდებულებაა იმოქმედოს მხოლოდ იმ ფარგლებში, რომელიც საქართველოს მოქალაქის მიერ საქართველოს ტერიტორიის თავისუფალად გასვლის უფლებას გულისხმობს, იგი ვერ განსაზღვრავს უცხო ქვეყანაში შეშვების საკითხებს. ევროკავშირის/შენგენის წევრ სახელმწიფოებთან წარსადგენ დოკუმენტებთან დაკავშირებული საკითხები წესრიგდება შესაბამისი ქვეყნის კანონმდებლობით. მაგალითად, ფინანსური უზრუნველყოფისთვის საჭირო თანხა ევროკავშირის/შენგენის წევრი თითოეული ქვეყნის შიდა კანონმდებლობით განისაზღვრება.[7] ამდენად, საქართველოს სასაზღვრო სამსახურის წარმომადგენელის უფლებამოსილებაში არ შედის ევროკავშირის/შენგენის ქვეყნის კანონმდებლობის ცოდნა და მის საფუძველზე გადაწყვეტილების მიღება - საქართველოს მესაზღვრის კომპეტენციაში არ შედის სხვა ქვეყნის კანონმდებლობის აღსრულება თავისი შეხედულებისამებრ.

ადგილზე, მესაზღვრის მიერ უფლებამოსილების ბოროტად გამოყენების შესაძლებლობა - „ზოგადად, არსებობს ვარაუდი, რომ ამა თუ იმ საჯარო ფუნქციის განმახორციელებელი პირი კეთილსინდისიერად, კანონის მოთხოვნათა დაცვით შეასრულებს თავის ფუნქციას. ნორმატიული აქტების კონსტიტუციურობის შემოწმებისას საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლო მოცემულობად არ მიიღებს, რომ რომელიმე საჯარო ფუნქციის განმახორციელებელი სუბიექტი არაკეთილსინდისიერად იმოქმედებს და ბოროტად გამოიყენებს თავის უფლებამოსილებებს“ (პარ. II-28, 2/11/747 გადაწყვეტილება). თუმცა, იქვე საკონსტიტუციო სასამართლომ დაუშვა რომ საჯარო ფუნქციის განხორციელებისას არსებობს უფლების ბოროტად გამოყენების რისკებიც. „შესაბამისად, ასეთ შემთხვევაში აუცილებელია, არსებობდეს უფლების ბოროტად გამოყენების თავიდან აცილების მექანიზმები“ (პარ. II-28, 2/11/747 გადაწყვეტილება). უფლებამოსილების ბოროტად გამოყენებამ შეიძლება გამოიწვიოს საქართველოს მოქალაქის გადაადგლების თავისუფლების არაკონსტიტუციური შეზღუდვა. ამდენად, საჯარო უფლებამოსილება უნდა იყოს მკაცრად რეგლამენტირებული და არ უნდა ტოვებდეს მისი ბოროტად გამოყენების სივრცეს. მაგალითად, პასპორტს ვადა აქვს თუ არა გასული, ან პირი იძებნება თუ არა - ეს არის ობიექტურად დადგენადი ფაქტი, მკაფიოდ განჭვრეტადი და მესაზღვრის დისკრეციას არ არის მიკუთვნებული მოქალაქის მიერ ქვეყნიდან გასვლის შესაძლებლობა. მოსარჩელეს მიაჩნია, რომ საქართველოში მესაზღვრის მიერ გადაწყვეტილების მიღება სწორედ ამგვარ ობიექტურ და ფაქტობრივად დადგენად გარემოებაზე უნდა იყოს დამოკიდებული.

მაგალითად, სახელმწიფო ვერ განუსაზღვრავს თავის მოქალქეს რამდენი ხანი დარჩეს სხვა ქვეყანაში, არამედ უცხო ქვეყნები ადგენენ რამდენი ხანი შეუძლია ადამიანს დარჩეს მათ ტერიტორიაზე. უვიზო მიმოსვლის დადგენის შემთხვევაშიც ევროკავშირმა განსაზღვრა რამდენი ხანი შეეძლო საქართველოს მოქალაქეს გადასულიყო ევროკავშირის ქვეყნებში და ამასთან, დაადგინა ის მიზნები რა მიზნებითაც შეიძლებოდა წვეოდა საქართველოს მოქალაქე ევროკავშირის ქვეყანას ვიზის გარეშე. ამდენად, ვიზის გაცემა - რომელიც ნებას აძლევს მოქალაქეს შესულიყო სხვა ქვეყანაში არის თავად ამ ქვეყნის გადაწყვეტის პრეროგატივა და არა საქართველოს უფლებამოსილება. ზუსტად ამის მსგავსად, უვიზო მიმოსვლის პირობებში მიმღები ქვეყნის პრეროგატივაა საქართველოს მოქალაქის შესვლა არ შესვლის განსაზღვრა და ეს არ არის საქართველოს გადასაწყვეტი საკითხი. საქართველოს შეუძლია მოქალაქის გასვლის შეზღუდვა მხოლოდ ობიექტურად და მკაფიოდ განსაზღვრულ ისეთ შემთხვევებში, როგორიცაა ყალბი პასპორტი, ვადაგასული პასპორტის წარდგენა, პრობაციაში მყოფი, ბრალდებული, სასჯელმისჯილი ადამიანის გადაადგილების შეზღუდვა - ყველა აღნიშნული შემთხვევა არა მესაზღვრის დისკრეციას ეფუძნება, არამედ კონკრეტული სახელმწიფო დოკუმენტის აღსრულება ხორციელდება მესაზღვრის მიერ. აღნიშნული გარემოებები ასევე მიუთითებს იმაზე, რომ არსებობს ოფიციალური დოკუმენტი, რომელიც არა დისკრეციას, არამედ ობიექტური განსჯის შედეგად ადგენს პირის გასვლა არ გასვლის საკითხს.

საქართველოს შინაგან საქმეთა მინისტრის N176 ბრძანების მე-4 მუხლი ადგენს ისეთი გარემოებების ჩამონათვალს, რომელთა არსებობის შემთხვევაშიც, მესაზღვრემ დეტალურად უნდა შეისწავლოს საქართველოს მოქალაქის მიერ საქართველოდან გასვლის უფლების შეზღუდვის საფუძვლები. ამდენად, საქართველოს მესაზღვრემ ზოგიერთ შემთხვევაში შესაძლოა არ შეამოწმოს საქართველოს შინაგან საქმეთა მინისტრის N176 ბრძანების მე-2 მუხლში ჩამოთვლილი დოკუმენტები, თუკი არ დაინახავს ამის საჭიროებს. აღნიშნულ საჭიროებებს კი განსაზღვრავს არა კანონი, არამედ საქართველოს შინაგან საქმეთა მინისტრის N176 ბრძანების მე-4 მუხლი - ამდენად, იგი ეწინააღმდეგება საქართველოს კონსტიტუციის მე-14 მუხლის მე-2 პუნქტით გათვალისწინებულ ფორმალურ მოთხოვნას.

საქართველოს შინაგან საქმეთა მინისტრის N176 ბრძანების მე-4 მუხლის პირველი პუნქტის „ბ“, „გ“, „დ“, „ე“ ქვეპუნქტებით გათვალისწინებული საჭიროებები არ შეესაბამება არცერთ იმ ლეგიტიმურ მიზანს, რომელიც ქვეყნის ტერიტორიის დატოვების შეზღუდვასთან დაკავშირებითაა გათვალისწინებული. ამგვარი ბუნდოვანი „საჭიროებები“ იძლევა შერჩევითი გადაწყვეტილებების მიღების შესაძლებლობას ფართო დისკრეციით.

ამდენად, სადავო ნორმები არაკონსტიტუციურია საქართველოს კონსტიტუციის მე-14 მუხლის პირველ და მე-2 პუნქტებთან.

საერთაშორისო პრაქტიკა

ადამიანის უფლებათა უნივერსალური დეკლარაციის მე-13 მუხლის თანახმად, ყველას აქვს ნებისმიერი ქვეყნის, მათ შორის თავისი ქვეყნის, დატოვებისა და თავის ქვეყანაში დაბრუნების უფლება.

ადამიანის უფლებათა ევროპული კონვენციის მე-4 ოქმის მე-2 მუხლის მე-2 პუნქტის თანახმად, ყველას აქვს უფლება თავისუფლად დატოვოს ნებისმიერი ქვეყანა, თავისი ქვეყნის ჩათვლით. ამავე მუხლის მე-3 პუნქტის მიხედვით, დაუშვებელია ამ უფლების განხორციელებაზე შეზღუდვის დაწესება, გარდა იმ შემთხვევისა, როდესაც იგი გათვალისწინებულია კანონით და აუცილებელია დემოკრატიულ საზოგადოებაში ეროვნული უსაფრთხოების ან საჯარო უსაფრთხოებისთვის, საჯარო წესრიგის, დანაშაულის პრევენციის, მორალისა და ჯანმრთელობის დასაცავად, სხვათა უფლებებისა და თავისუფლებების დასაცავად.

“სტამოსე ბულგარეთის წინააღმდეგ“ საქმეში აშშ-მ მომჩივანს დეპორტირება გაუკეთა ბულგარეთში. ბულგარეთმა 2 წლით აუკრძალა მოსარჩელეს მოგზაურობა და პასპორტიც ჩამოართვა. აღნიშნული გადაწყვეტილება მომჩივანმა გაასაჩივრა ბულგარეთის შიდა სასამართლოში და ამტკიცებდა, რომ ადმინისტრაციულმა ორგანომ ადმინისტრაციული უფლებამოსილება მის წინააღმდეგ გამოიყენა. შიდა სასამართლომ მიმჩივნის მოთხოვნა არ დააკმაყოფილა - მიიჩნია, რომ გადაწყვეტილება შეესაბამებოდა კანონის მიზანს, რომ დაებრკოლებინა ბულგარეთის იმ მოქალაქეების თავისუფალი გადაადგილება, ვინც უცხო ქვეყნის იმიგრაციის შესახებ კანონმდებლობა დაარღვია (“სტამოსე ბულგარეთის წინააღმდეგ“, პარ. 12). მომჩივანმა ევროპულ სასამართლოს მიმართა ევროპული კონვენციის მე-4 ოქმის მე-2 მუხლის დარღვევის თაობაზე, რომლის თანახმადაც, ყველა თავისუფალია დატოვოს ნებისმიერი, მათ შორის საკუთარი ქვეყანა. მომჩივანი მიიჩნევდა, რომ ბულგარეთის მიერ დაწესებული აკრძალვა გაუმართლებელი და არაპროპორციული იყო. სასამართლომ შეაფასა, „იყო თუ არა პროპორციული ზომა მომჩივნისთვის, ერთი კონკრეტული ქვეყნის იმიგრაციის კანონმდებლობის დარღვევის გამო, ნებისმიერ სხვა უცხო ქვეყანაში გამგზავრების ავტომატურად აკრძალვა“ (პარ. 33). „სასამართლო ამგვარ საერთო და ზოგადი ხასიათის ზომას ვერ მიიჩნევს პროპორციულად. ქვეყნის იმიგრაციის შესახებ კანონმდებლობის სერიოზული დარღვევის ჩვეულებრივი შედეგი იქნებოდა ამ ქვეყნიდან განსხილველი პირის გაძევება და მისთვის ამ ქვეყნის კანონმდებლობით ქვეყანაში ხელახლა შესვლის გარკვეული პერიოდით აკრძალვა. მართლაც, მომჩივნისთვის ეს შედეგები მოიტანა სტუდენტური ვიზის პირობების დარღვევამ - მას დეპორტაცია გაუკეთეს ამერიკის შეერთებული შტატებიდან. ბულგარეთის სახელმწიფომ, რომელიც მომჩივნის მიერ ამერიკის იმიგრაციის კანონმდებლობის დარღვევით უშუალოდ დაზარალებულად არ შეიძლება ჩაითვალოს, საკმაოდ დრაკონულ ზომას მიმართა, რადგან მომჩივანს ორი წლის განმავლობაში ნებისმიერ უცხო ქვეყანაში მოგზაურობა აუკრძალა“ (პარ. 34). „სხვადასხვა კონტექსტში სასამართლოს ადრე დადგენილი აქვს, რომ ამგვარი ზოგადი და, ფაქტობრივად ავტომატური აკრძალვები ვერ ჩაითვლება გამართლებულად მე-4 ოქმის მე-2 მუხლის მიზნებისთვის“ (იხ. რინერი, &127-128; ბარტიკი &48; გოჩევი &53, 57; ნალბანცკი &66-67) (სტამოსე ბულგარეთის წინააღმდეგ, პარ. 35).

„მიუხედავად იმისა, რომ სასამართლო შეიძლება მზად ყოფილიყო, გაეზიარებინა ის, რომ იმიგრაციის შესახებ სხვა ქვეყნის კანონმდებლობის დარღვევასთან დაკავშირებით პირისთვის მშობლიური ქვეყნის დატოვების აკრძალვის დაწესება გარკვეულ განსაკუთრებულ სიტუაციებში შეიძლება გამართლებულად ჩაითვალოს, იგი არ მიიჩნევს, რომ ამგვარი ზომის ავტომატურად, განსახილველი პირის ინდივიდუალური გარემოებების გაუთვალისწინებლად გამოყენება შეიძლება მიჩნეული იყოს, როგორც აუცილებელი დემოკრატიულ საზოგადოებაში“ (სტამოსე ბულგარეთის წინააღმდეგ, პარ. 36). ამდენად, ისეთ შემთხვევაშიც კი როდესაც პირი სხვა ქვეყნის იმიგრაციის კანონმდებლობას არღვევს, სასამართლო მხოლოდ შეზღუდულ შემთხვევებში მიიჩნევს მიზანშეწონილად პირის გადაადგილების შეზღუდვას - ასეთი შეზღუდული შემთხვევაში შეიძლება იყოს ადამიანის მიერ სისხლის სამართლის დანაშაულის ჩადენა.

ევროპის საბჭოს ადამიანის უფლებათა კომისრის გამოცემაში, რომელიც სხვადასხვა ავტორების მიერ არის მომზადებული, აღნიშნულია, რომ ქვეყნების ცდუნება, მათ მოქალაქეებს ქვეყნის დატოვება აუკრძალონ უცხო სახელმწიფოს მოსაწონად, ეწინააღმდეგება ადამიანის უფლებას დატოვოს თავისი ქვეყნის საზღვრები.[8]

CCPR -ის ადამიანის უფლებათა კომიტეტის 27-ე ზოგადი კომენტარი, გადაადგილების თავისუფლებაზე -

გადაადგილების თავისუფლება არის ადამიანის თავისუფალი განვითარების შეუცვლელი პირობა. კომიტეტს არაერთხელ აღუნიშნავს თავის პრაქტიკაში, რომ გადაადგილების თავისუფლება კავშირშია პაქტით გათვალისწინებულ სხვა უფლებებთან. მოქალაქე ყოველთვის კანონიერად იმყოფება იმ ქვეყნის ტერიტორიაზე, რომლის მოქალაქეც იგი არის. ხოლო, რამდენად კანონიერად იმყოფება ადამიანი იმ ქვეყნის ტერიტორიაზე, რომლის მოქალაქეც იგი არ არის - განისაზღვრება იმ ქვეყნის კანონმდებლობით, რომლის ტერიტორიაზეც იგი იმყოფება, ან აპირებს შესვლას. ამდენად, პირის შესვლის კანონიერება სხვა ქვეყანაში შეიძლება დაექვემდებაროს იმ ქვეყნის კანონმდებლობით გათვალისწინებულ შეზღუდვებს, რომელ ქვეყანაშიც შედის ადამიანი და ამავე ქვეყნის საერთაშორისო ვალდებულებებს. კომიტეტმა ასევე დაადგინა, რომ უცხოელი, რომელიც სახელმწიფოს ტერიტორიაზე უკანონოდ შევიდა, მაგრამ შემდგომ თავისი სტატუსის დარეგულირდა, იგი პაქტის მე-12 მუხლის მიზნებისათვის უნდა ჩაითვალოს სახელმწიფოს ტერიტორიაზე კანონიერად მყოფ პირად (communication No. 456/1991, Celepli v. Sweden, para. 9.2.).

„სახელმწიფოს ტერიტორიის დატოვება, რაც პაქტის მე-12 მუხლის მე-2 პუნქტით არის გათვალისწინებული არ შეიძლება იყოს დამოკიდებული რომელიმე კონკრეტულ მიზანზე ან დროის იმ პერიოდზე, რომელსაც ადამიანის ირჩევს თავისი ქვეყნის გარეთ გასატარებლად“ (CCPR, para. 8). ამდენად, პაქტის მე-12 მუხლის მე-2 პუნქტით დაცულია, როგორც საზღვარგარეთ მოგზაურობა, ასევე გამგზავრება ემიგრაციის მიზნებისთვის. ამასთან, გამგზავრების ადგილი შერჩევა არის ადამიანის უფლების ნაწილი. ამასთან, მე-12 მუხლის მე-2 პუნქტის დაცული სფერო არ არის შემოსაზღვრული მხოლოდ იმ ადამიანებით, რომლებიც უცხო ქვეყანაში კანონიერად იმყოფებიან, არამედ იმ უცხო პირებსაც მოიცავს, რომლებიც სამართლებრივი საფუძვლით გააძევეს ქვეყნიდან - ასეთ პირებს აქვთ უფლება აირჩიონ ის სახელმწიფო, სადაც გაძევების შემდგომ ჩავლენ (See general comment No. 15, para. 9, in HRI/GEN/1/Rev. 3, 15 August 1997, p. 21).

პაქტის მე-12 მუხლის მე-2 პუნქტით სარგებლობისას, ვალდებულებები ეკისრება როგორც მიმღებ ქვეყანას, ასევე იმ სახელმწიფოს, რომლის მოქალაქეც ის არის. ვინაიდან, საერთაშორისო მოგზაურობა მოითხოვს კომენდაციას, მაგალითად, პასპორტის შემოწმებას, ამდენად, ქვეყნის დატოვების უფლება ასევე უნდა მოიცავდეს საჭირო სამოგზაურო დოკუმენტების მიღების უფლებასაც. სახელმწიფოს მიერ პასპორტის გაცემაზე ან მისი ვალიდურობის გახანგრძლივებაზე უარის თქმამ შესაძლოა დაარღვიოს ადამიანის უფლება დატოვოს ქვეყანა და იმოგზაუროს (see communication No. 57/1979, Vidal Martins v. Uruguay, para. 9). სახელმწიფოების პრაქტიკა ხშირად აჩვენებს, რომ სამართლებრივი წესები და ადმინისტრაციული პრაქტიკა უარყოფითად მოქმედებს ქვეყნიდან გასვლის უფლებას - ამდენად, კომიტეტი მნიშველოვნად მიიჩნევს, რომ სახელმწიფოებმა თავიანთ ანგარიშებში სრულად წარმოდგინონ ქვეყნის დატოვებასთან დაკავშირებული შეზღუდვები, რათა კომიტეტს შეეძლოს მათი შემოწმება პაქტის მე-12 მუხლის მე-3 პუნქტთან (CCPR -ის ადამიანის უფლებათა კომიტეტის 27-ე ზოგადი კომენტარი, პარ. 10).

სამოქალაქო და პოლიტიკურ უფლებათა შესახებ საერთაშორისო პაქტის მე-12 მუხლის მე-3 პუნქტის თანახმად, ყველას აქვს უფლება დატოვოს ნებისმიერი ქვეყანა, თავისი ქვეყნის ჩათვლით. აღნიშნული უფლების შეზღუდვა დაუშვებელია, გარდა ისეთი შემთხვევებისა რომელიც გათვალისწინებული კანონით და საჭიროა ეროვნული უსაფრთხოების, საჯარო წესრიგის, საზოგადოებრივი ჯანმრთელობისა და მორალის, ან სხვათა უფლებების დასაცავად და შესაბამისობაში ამავე კონვენციით გათვალისწინებულ სხვა უფლებებთან. ამდენად, დაწესებული შეზღუდვები გათვალისწინებული უნდა იქნას კანონით, ამ მიზნების დასაცავად საჭირო უნდა იყოს დემოკრატიული საზოგადოებისთვის და პაქტით გათვალისწინებულ სხვა უფლებებთან უნდა მოდიოდეს შესაბამისობაში. შეზღუდვები რომლებიც არ არის გათვალისწინებული კანონით ან შესაბამისობაში არ მოდის პაქტის მე-12 მუხლის მე-3 პუნქტით გათვალისწინებულ მოთხოვნებთან, მაშინ იგი არღვევს ამავე მუხლის პირველი და მე-2 პუნქტებით გათვალისწინებულ უფლებებს.

ადამიანის უფლებათა კომიტეტის აღნიშნავს: სახელმწიფოებმა უნდა გაითვალისწინონ, რომ პაქტის მე-12 მუხლის მე-3 პუნქტით გათვალისწინებული შეზღუდვებმა არ უნდა შელახონ უფლების ძირითადი არსი. უფლებასა და შეზღუდვას, ნორმასა და გამონაკლისს შორის ურთიერთობა არ უნდა შეიცვალოს - ერთმა მეორე არ უნდა შეცვალოს. კანონი, რომელიც ითვალისწინებს შეზღუდვას უნდა ითვალისწინებდეს ცხად კრიტერიუმს და არ უნდა ითვალისწინებდეს შეუზღუდავი დისკრეციის მინიჭებას მათთვის, ვისაც ამ კანონის აღსრულება ავალია (CCPR -ის ადამიანის უფლებათა კომიტეტის 27-ე ზოგადი კომენტარი, პარ. 13). კომიტეტი მიუთითებს, რომ შემზღუდველი ღონისძიება უნდა შეესაბამებოდეს პროპორციულობის პრინციპს: უნდა იყოს მიზნის მიღწევის გამოსადეგი საშუალება, უნდა იყოს ყველაზე ნაკლებად მზღუდავი საშუალება, და უნდა იყოს დაცული ინტერესთან შედარებით პროპორციული ღონისძიება (CCPR -ის ადამიანის უფლებათა კომიტეტის 27-ე ზოგადი კომენტარი, პარ. 14).

ადამიანის უფლებათა კომიტეტის აზრით, განსაკუთრებით შემაშფოთებელია სამართლებრივი და ბიუროკრატიული ბარიერები, რომლებიც არასაჭირო ზეგავლენას ახდენს თავისი ქვეყნის დატოვების უფლებას (CCPR -ის ადამიანის უფლებათა კომიტეტის 27-ე ზოგადი კომენტარი, პარ. 17). ამასთან, მნიშვნელოვანია, რომ ქვეყნის დატოვების უფლებასთან მიმართებით არ მოხდეს ადამიანის დისკრიმინაცია სხვადასხვა საფუძვლით, მათ შორის, რასა, კანის ფერი, სქესი, ენა, პოლიტიკური შეხედულება, ეროვნულობა, სოციალური წარმომადგენლობა, საკუთრების მიხედვით და სხვა (CCPR -ის ადამიანის უფლებათა კომიტეტის 27-ე ზოგადი კომენტარი, პარ. 18).

[1] https://mfa.gov.ge/visa-free-guide.aspx

[2] გადაწყვეტილება N1/7/1275, II-33

[3] https://www.peacepalacelibrary.nl/ebooks/files/GCIM_TP8.pdf

[4] https://info.parliament.ge/file/1/BillReviewContent/188825?

[5] https://info.parliament.ge/file/1/BillReviewContent/188825?

[6] https://ec.europa.eu/home-affairs/sites/homeaffairs/files/20200710_swd-2020-132-report_en.pdf

[7] https://mfa.gov.ge/visa-free-guide.aspx

[8] The right to leave a country, Issue Paper by the Council of Europe Commissioner for Human Rights, 2013, France, pg.8

6. კონსტიტუციური სარჩელით/წარდგინებით დაყენებული შუამდგომლობები

შუამდგომლობა სადავო ნორმის მოქმედების შეჩერების თაობაზე: არა

შუამდგომლობა პერსონალური მონაცემების დაფარვაზე: არა

შუამდგომლობა მოწმის/ექსპერტის/სპეციალისტის მოწვევაზე: არა

შუამდგომლობა/მოთხოვნა საქმის ზეპირი მოსმენის გარეშე განხილვის თაობაზე: არა

კანონმდებლობით გათვალისწინებული სხვა სახის შუამდგომლობა: არა