თქვენ არ ეცნობით კონსტიტუციური სარჩელის/წარდგინების სრულ ვერსიას. სრული ვერსიის სანახავად, გთხოვთ, ვერტიკალური მენიუდან ჩამოტვირთოთ მიმაგრებული დოკუმენტი

1. სადავო ნორმატიული აქტ(ებ)ი

ა. საქართველოს კანონი „საჯარო სამსახურის შესახებ“

2. სასარჩელო მოთხოვნა

3. საკონსტიტუციო სასამართლოსათვის მიმართვის სამართლებრივი საფუძვლები

საქართველოს კონსტიტუციის კონსტიტუციის 31-ე მუხლის პირველი პუნქტი და მე-60 მუხლის მე-4 პუნქტის „ა“ ქვეპუნქტი. „საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის მე-19 მუხლის პირველი პუნქტის „ე“ ქვეპუნქტი, 31-ე მუხლი, 31¹ - ე მუხლი და 39-ე მუხლის პირველი პუნქტის „ა“ ქვეპუნქტი

4. განმარტებები სადავო ნორმ(ებ)ის არსებითად განსახილველად მიღებასთან დაკავშირებით

მოცემული კონსტიტუციური სარჩელი დასაშვებია, რადგან იგი აკმაყოფილებს „საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგნული კანონის 31³ მუხლით გათვალისწინებულ დასაშვებობის მოთხოვნებს:

ა) იგი ფორმით და შინაარსით შეესაბამება 31¹ მუხლით დადგენილ მოთხოვნებს

ბ) შეტანილია უფლებამოსილი პირის მიერ - საკონსტიტუციო სასამართლოში ნორმატიული აქტის ან მისი ცალკეული ნორმების კონსტიტუციურობის თაობაზე კონსტიტუციური სარჩელის შეტანის უფლება აქვთ საქართველოს მოქალაქეებს, სხვა ფიზიკურ პირებს და იურიდიულ პირებს, თუ მათ მიაჩნიათ, რომ დარღვეულია ან შესაძლებელია დაირღვეს საქართველოს კონსტიტუციის მეორე თავით აღიარებული მათი უფლებები და თავისუფლებანი.

მოსარჩელე წარმოადგენს არასამთავრობო სექტორში მომუშავე პირს, რომელიც 8 წლის განმავლობაში მოღვაწეობს ადამიანის უფლებების დაცვის მიმართულებით. მას სურს საჯარო სექტორში მუშაობის დაწყება, მისი განსაკუთრებული ინტერესის სფერო კი სახალხო დამცველის აპარატში დასაქმებაა. იმისათვის, რომ საჯარო სამსახურში მოსარჩელის კანდიდატურა განხილულ იქნას, ის უნდა აკმაყოფილებდეს „საჯარო სამსახურის შესახებ“ საქართველოს კანონის შესაბამის მოთხოვნებს. მარინე კაპანაძე აკმაყოფილებს საჯარო მოხელისათვის დადგენილ ძირითად მოთხოვნებს, კერძოდ არის საქართველოს მოქალაქე, არის სრულწლოვანი, ფლობს სახელმწიფო ენას და აქვს უმაღლესი განათლება. თუმცა კანონი ადგენს კიდევ ერთ დამატებით მოთხოვნას, კერძოდ, „საჯარო სამსახურის შესახებ“ საქართველოს კანონის 27-ე მუხლის მე-2 პუნქტის „გ“ ქვეპუნქტი მოსარჩელე მხარეს ავალდებულებს ნარკოლოგიური ცნობის წარდგენას, წინააღმდეგ შემთხვევაში კი ის საჯარო მოხელედ არ მიიღება. ამდენად, სადავო ნორმით მოსარჩელეს განჭვრეტად მომავალში შესაძლოა დაერღვეს საქართველოს კონსტიტუციის მე-12, მე-15 და 25-ე მუხლებით გარანტირებული უფლებები.

გ) სარჩელში მითითებული სადავო საკითხი არის საკონსტიტუციო სასამართლოს განსჯადი

დ) სარჩელში მითითებული სადავო საკითხი არ არის გადაწყვეტილი საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ;

ე) სარჩელში მითითებული სადავო საკითხი არის გადაწყვეტილი საქართველოს კონსტიტუციით;

ვ) კანონით არ არის დადგენილი სასარჩელო ხანდაზმულობის ვადა აღნიშნული ტიპის დავისათვის და შესაბამისად, არც მისი არასაპატიო მიზეზით გაშვების საკითხი დგება დღის წესრიგში;

ზ)არ არსებობს სადავო აქტზე მაღლა მდგომი სხვა კანონი, რომლის კონსტიტუციურობასთან დაკავშირებით მსჯელობა იქნებოდა საჭირო.

5. მოთხოვნის არსი და დასაბუთება

სადავო ნორმის შინაარსი

„საჯარო სამსახურის შესახებ“ საქართველოს კანონის 27-ე მუხლი განსაზღვრავს იმ ძირითად მოთხოვნებს, რომლებსაც უნდა აკმაყოფილებდეს პირი საჯარო სამსახურში თანამდებობის დასაკავებლად. მათ შორის, აღნიშნული ნორმის მე-2 ნაწილის „გ“ ქვეპუნქტის თანახმად, პირი მოხელედ არ მიიღება, თუ „მან სამსახურში მიღებისას არ წარმოადგინა საქართველოს კანონმდებლობით დადგენილი ფორმის ნარკოლოგიური შემოწმების ცნობა ან წარმოდგენილი ნარკოლოგიური შემოწმების ცნობა ადასტურებს მის მიერ ნარკოტიკული საშუალების მოხმარების ფაქტს.“ შესაბამისად, საქართველოს კანონმდებლობა პირს, იმისათვის რომ დაიკავოს საჯარო სამსახურის თანამდებობა, ერთი მხრივ ავალდებულებს წარმოადგინოს ცნობა ნარკოლოგიური შემოწმების შესახებ, ხოლო მეორე მხრივ, თუ მან ნამდვილად მოიხმარა ნებისმიერისახის და სიმძიმის ნარკოტიკული საშუალება, მას უკრძალავს საჯარო თანამდებობის დაკავებას.

მიგვაჩნია, რომ სადავო ნორმა განსახილველია საქართველოს კონსტიტუციის მე-12 მუხლთან, მე-15 მუხლის პირველ პუქტთან და 25-ე მუხლის პირველ პუნქტთან მიმართებით.

I. სადავო ნორმების კონსტიტუციურობა საქართველოს კონსტიტუციის 25-ე მუხლის 1-ლ პუნქტთან მიმართებით

(1) კონსტიტუციის 25-ე მუხლით დაცული სფერო

საჯარო თანამდებობის დაკავების უფლება დაცულია საქართველოს კონსტიტუციის 25-ე მუხლით, რომელიც ადგენს ყოველი მოქალაქის უფლებას ჰქონდეს წვდომა საჯარო თანამდებობაზე. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს კი არაერთხელ განუმარტავს, რომ საჯარო სამსახური ესაა პროფესიული საქმიანობა სახელმწიფო და ადგილობრივი თვითმმართველობის ორგანოებში, სხვა საჯარო ფუნქციის განხორციელების მიზნით ჩამოყალიბებულ ინსტიტუციებში.[1] რაც შეეხება, „საჯარო სამსახურში საქმიანობის უფლებას, ის თავისი არსით შრომითი ურთიერთობის სპეციფიკური გამოხატულებაა, რომელიც უზრუნველყოფს საქართველოს მოქალაქის შესაძლებლობას, უშუალოდ, სხვადასხვა ფორმითა თუ გამოვლინებით, მიიღოს მონაწილეობა სახელმწიფო მმართველობის პროცესში“.[2] ამასთან აღსანიშნავია, რომ მოცემული კონსტიტუციური დებულება „განამტკიცებს საჯარო თანამდებობის დაკავებისა და საქმიანობის შეუფერხებლად განხორციელების გარანტიას და იცავს საჯარო სამსახურში დასაქმებულ პირთა უფლებებს.“[3]

დამატებით, გასათვალისწინებელია, რომ საქართველოს კონსტიტუციის 25-ე მუხლის 1-ლი პუნქტის თანახმად საჯარო სამსახურის პირობები განისაზღვრება კანონით. აღნიშნული გულისხმობს, რომ საჯარო მოსამსახურეთა სტატუსი, თანამდებობის დაკავების წესი, მოხელეთა უფლება-მოვალეობები, წახალისებისა და დისციპლინური პასუხიმსგებლობის საფუძვლები უნდა განისაზღვროს კანონით.[4] მაშასადამე, თვით საქართველოს კონსტიტუციის აღნიშნული მუხლი სახელმწიფო თანამდებობის დაკავებას კანონით დადგენილი მოთხოვნების დაკმაყოფილებას უკავშირებს, რაც იმას ნიშნავს, რომ საქართველოს კონსტიტუციით, დაუშვებელია კანონით დამატებითი მოთხოვნების გათვალისწინება.[5] შესაბამისად, კანონით დადგენილი მოთხოვნები, არ უნდა ქმნიდეს თანამდებობის დაკავების მსურველი პირისათვის გაუამრთლებელ დაბრკოლებას, არამედ სახელმწიფო ვალდებულია „დაადგინოს სახელმწიფო თანამდებობაზე საქმიანობის გონივრული პირობები და გაუმართლებლად არ შეზღუდოს მოქალაქის უფლება, მონაწილეობა მიიღოს სახელმწიფო მართვაში, განახორციელოს საჯარო მნიშვნელობის ფუნქცია“.[6]

ამ კუთხით, მნიშვნელოვანია იმის აღნიშვნა, რომ სკონსტიტუციო სასამართლოს პრაქტიკიდან გამომდინარე, 25-ე მუხლით დაცული სფერო მოიცავს სახელმწიფოს მხრიდან პირის საჯარო სამსახურში თანამდებობაზე დანიშვნისათვის გონივრული მოთხოვნების დადგენის ვალდებულებას.

აქედან გამომდინარე, საქართველოს კონსტიტუცია იცავს ნებისმიერი პირის უფლებას, დაიკავოს საჯარო თანამდებობა, ხოლო, მეორე მხრივ, სახელმწიფოს ავალდებულებს დაადგინოს საჯარო სამსახურის მსურველი პირებისათვის ისეთი მოთხოვნები, რომლებიც მათ გაუმართლებლად არ შეუზღუდავს საჯარო თანამდებობის დაკავების უფლებას.

(2) სადავო ნორმის შინაარსი და უფლების შეზღუდვა

მიუხედავად იმისა, რომ საქართველოს კონსტიტუცია ადგენს პირისათვის საჯარო თანამდებობის დაკავების უფლების დაცვის გარანტიას, “საჯარო სამსახურის შესახებ” საქართველოს კანონში გვხვდება მოწესრიგება, რომელიც გაუმართლებლად ზღუდავს მოქალაქეების უფლებას დაიკავონ საჯარო თანამდებობა.

სადავო ნორმა პირს, ერთი მხრივ, ავალდებულებს წარმოადგინოს ნარკოლოგიური ცნობა, რაც რიგ პრობლემებთანაა დაკავშირებული, ხოლო, მეორე მხრივ, თუ მას დაუდასტურდა ნებისმიერი სახის და სიმძიმის ნარკოტიკული საშუალების მოხმარების ფაქტი (მიუხედავად იმისა მრავალჯერადი იყო თუ ერთჯერადი), უკრძალავს საჯარო თანამდებობის დაკავების უფლებას. აქედან გამომდინარე, კონსტიტუციის მისწრაფება, რომ „უზრუნველყოს მოქალაქეთა თანაბარი დაშვება სახელმწიფო სამსახურში გონივრული და კონსტიტუციური მოთხოვნების შესაბამისად, დარღვეულია.“[7]

დამატებით, საჯარო თანამდებობის დაკავების კანდიდატს არ ეძლევა შესაძლებლობა კონსტიტუციით გათვალისწინებული უფლების რეალიზაციისა მაშინაც კი, როდესაც ის აკმაყოფილებს კანონით გათვალისწინებულ სხვა ყველა მოთხოვნას და მისი გამოცდილებისა და უნარ-ჩვევების გათვალისწინებით შესაფერისია სასურველი საჯარო თანამდებობისათვის.

აქედან გამომდინარე, სადავო ნორმები აშკარად უზღუდავს საჯარო თანამდებობის დაკავების მსურველ პირებს კონსტიტუციის 25-ე მუხლით გათვალისწინებულ უფლებას იმის გათვალისწინებით, რომ ის ადგენს ისეთ მოთხოვნას, რომელიც ბლანკეტურად უზღუდავს ნებისმიერი პირს თანამდებობის დაკავების უფლებას მისი დარღვევის შემთხვევაში.

(3) თანაზომიერების ტესტი

მიუხედავად იმისა, რომ საქართველოს კონსტიტუციის 25-ე მუხლით გარანტირებულია სახელმწიფო თანამდებობის დაკავების უფლება, საგულისხმოა, რომ საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს განმარტებით აღნიშნული უფლება არ მიეკუთვნება აბსოლუტურად დაცულ უფლებათა კატეგორიას. როგორც უკვე აღინიშნა, საქართველოს კონსტიტუციის 25-ე მუხლის პირველი პუნქტის თანახმად, პირი უნდა აკმაყოფილებდეს კანონმდებლობით დადგენილ მოთხოვნებს. აქედან გამომდინარე, საქართველოს კონსტიტუცია ითვალისწინებს მისი საკანონმდებლო წესით შეზღუდვის შესაძლებლობას საზოგადოებაში არსებული ლეგიტიმური მიზნების მისაღწევად. კერძოდ, შესაძლებელია კანონმდებლობა ადგენდეს სპეციალურ მოთხოვნებს თანამდებობის დასაკავებლად. ეს შეზღუდვა შეიძლება უკავშრდებოდეს ასაკს, პროფესიულ გამოცდილებას, განათლებას, ფიზიკურ მომზადებას და ა.შ. თუმცა სახელმწიფო თანამდებობის დაკავების უფლების შეზღუდვისას კანონმდებელი ვალდებულია დაიცვას გონივრული ბალანსი შეზღუდვის გამოყენებულ საშუალებასა და ლეგიტიმურ მიზანს შორის.[8]

მიუხედავად ამისა, საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს განმარტებით, სამართლებრივი სახელმწიფოს პრინციპი „სახელმწიფო ხელისუფლების, მათ შორის საკანონმდებლო ხელისუფლების, მოქმედებას მკაცრ კონსტიტუციურ-სამართლებრივ ჩარჩოებში აქცევს“[9]. შესაბამისად, ნებისმიერი მოთხოვნისა და პირობის დადგენა თანამდებობის დაკავების კანდიდატებისათვის კანონის საფუძველზე ვერ იქნება გამართლებული და ის უნდა აკმაყოფილებდეს თანაზომიერების პრინციპის მოთხოვნებს. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს განმარტებით, „პირის დისტანცირება საჯარო მმართველობის პროცესიდან უნდა მოხდეს შესაბამისი ლეგიტიმური საჯარო მიზნის არსებობისას. ამასთან, კანონმდებლის მიერ დადგენილი შეზღუდვა უნდა ემსახურებოდეს ღირებულ ლეგიტიმურ მიზანს და უნდა იყოს მიზნის მიღწევის გამოსადეგი, აუცილებელი და პროპორციული საშუალება“[10]

(3.1) ლეგიტიმური მიზანი

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს არაერთხელ აღუნიშნავს, რომ „ლეგიტიმური მიზნის არარსებობის პირობებში ადამიანის უფლებაში ნებისმიერი ჩარევა თვითნებურ ხასიათს ატარებს და უფლების შეზღუდვა საფუძველშივე გაუმართლებელი, არაკონსტიტუციურია“[11]. შესაბამისად, უპირველესად უნდა დადგინდეს სახელმწიფო თანამდებობის დაკავებისა და განხორციელების უფლების შეზღუდვის ლეგიტიმური მიზანი.

„საჯარო სამსახურის შესახებ“ საქართველოს კანონის პირველი მუხლის თანახმად, აღნიშნული კანონის მიზანია, „უზრუნველყოს კარიერულ წინსვლაზე, დამსახურებაზე, კეთილსინდისიერებაზე, პოლიტიკურ ნეიტრალიტეტზე, მიუკერძოებლობასა და ანგარიშვალდებულებაზე დაფუძნებული, სტაბილური, საქართველოს ერთიანი საჯარო სამსახურის ჩამოყალიბებისა და ფუნქციონირების სამართლებრივი საფუძვლების შექმნა.“[12]

აქედან გამომდინარე, საჯარო სამსახურის შესახებ კანონში განთავსებული ნებისმიერი ნორმა სწორედ ზემოთ ჩამოთვლილ მიზნებს უნდა ემსახურებოდეს და ასევე, უნდა ქმნიდეს იმის გარანტიას, რომ საჯარო მოხელე მიიღებს მიუკერძოებელ და კანონიერ გადაწყვეტილებას.[13]

შესაბამისად, მოცემული სადავო ნორმების მიღებით, კანონმდებლის ლეგიტიმური მიზანი, რომელიც შეიძლება გამოიკვეთოს, ეს არის საჯარო თანამდებობის პირების ეფექტური და შეუფერხებელი საქმიანობის უზრუნველყოფა, რომელსაც კანონმდებლის აზრით, ხელი შეეშლება იმ შემთხვევაში, თუ პირს დაუდასტურდება ნარკოტიკული საშუალების მოხმარება.

(3.2) გამოსადეგობა

მიუხედავად ამისა, გაუგებარია რა კავშირი შეიძლება არსებობდეს პირის მიერ ნარკოტიკული საშუალების გამოყენებასა (განსაკუთრებით მაშინ, როდესაც მასში მოიაზრება როგორც მსუბუქი, ისე მძიმე სახის ნარკოტიკული ნივთიერებები) და მისი გადაწყვეტილების მიუკერძოებლობას თუ კანონიერებას შორის. პირის პირადი ცხოვრება და მისი გადაწყვეტილება იმის შესახებ მოიხმარს თუ არა ის ნარკოტიკულ საშუალებას (იქნება ეს გართობის თუ სამკურნალო მიზნით) მას ხელს ვერ შეუშლის მიუკერძოებელი და კანონიერი გადაწყვეტილების მიღებაში, როდესაც ის აკმაყოფილებს კანონით დადგენილ ყველა სხვა ძირითად თუ საკვალიფიციკაციო მოთხოვნას. შესაბამისად, ვერ შეუშლის ხელს საჯარო თანამდებობის პირების ეფექტური და შეუფერხებელი საქმიანობის უზრუნველყოფას.

გასათვალისწინებელია, რომ საკონსტიტუციო სასამართლოს თავად აქვს განმარტებული, რომ „შესრულებული სამუშაოს ხარისხი, პირველ რიგში, უკავშირდება მოხელის განათლებას, მის პიროვნულ მახასიათებლებს, ნაკისრი მოვალეობისადმი კეთილსინდისიერ და პასუხისმგებლიან დამოკიდებულებას, კარიერული ზრდის მოტივაციას და ა.შ.“[14] დამატებით, აღნიშნულ საკითხთან დაკავშირებით სასამართლო განმარტავს, რომ „უნდა შეფასდეს, რამდენად სამართლიანია სადავო ნორმის საფუძველზე დადგენილი სახელმწიფო თანამდებობის დაკავების პირობა და რამდენად უზრუნველყოფს ყველაზე შესაფერისი პირის მიერ თანამდებობის დაკავებას, რაც, თავის მხრივ, წარმოადგენს საჯარო სამსახურის ეფექტიანი ფუნქციონირების წინაპირობას.“[15]

მეტიც, საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლომ საქმეზე „საქართველოს სახალხო დამცველი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“ დაადგინა, რომ ისეთი ნარკოტიკული ნივთიერებების მოხმარება, შეძენა, შენახვა და დამზადება, რომელთა მოხმარებაც არ იწვევს სწრაფ შეჩვევას, აბსტინენციის მდგომარეობის ჩამოყალიბებას ან/და რომელთა ზემოქმედების ქვეშ პირი არ ხდება აგრესიული და დანაშაულის ჩადენისკენ მიდრეკილი - საზოგადოებრივ უსაფრთხოებას არ უქმნის საფრთხეს.[16] კონკრეტულად, სასამართლომ ადმინისტრაციულსამართლებრივი პასუხისმგებლობის დაკისრება არ მიიჩნია ლეგიტიმური მიზნის (საზოგადოებრივი უსაფრთხოების) მიღწევის გამოსადეგ საშუალებად.

მიუხედავად იმისა, რომ მოცემულ შემთხვევაში განვიხილავთ არა საზოგადოებრივ უსაფრთხოებას, არამედ საჯარო სამსახურში ეფექტური საქმიანობის უზრუნველყოფას, მივიჩნევთ, რომ მნიშვნელოვანია სასამართლოს აღნიშნული განმარტება ანალოგიით გამოვიყენოთ. კერძოდ, თუ სასამართლომ მიიჩნია, რომ მსგავსი ნარკოტიკული საშუალებების მოხმარება საფრთხეს არ უქმნის საზოგადოებრივ უსაფრთხოებას, მაშინ ალოგიკურია იმის დაშვება, რომ ის საჯარო სამსახურის ეფექტურ საქმიანობას შეუშლის ხელს. ამრიგად, სასამართლოს გადაწყვეტილება ხაზს უსვამს, რომ სადავო ნორმის მოწესრიგება არ წარმოადგენს სავარაუდო ლეგიტიმური მიზნის გამოსადეგ საშუალებას.

მოცემულ შემთხვევაში, წარმოუდგენელია დადასტურებული ფაქტი იმის შესახებ, პირი მოიხმარს თუ არა ნარკოტიკულ საშუალებებს ხაზს უსვამდეს მის პროფესიულ თუ კვალიფიციურ უნარ-ჩვევებს ან ეჭვქვეშ აყენებდეს მის მიუკერძოებლობას. დამატებით, არ არსებობს სათანადო ინფორმაცია, სარწმუნო კვლევები, რომელიც დამაჯერებლად მიუთითებს კავშირზე ნარკოლოგიური ნივთიერებების მოხმარებასა და საქმიანობის განხორციელების ეფექტურობის ხარისხს შორის (ან/და რომელიც მიუთითებდა ნარკოტიკული საშუალების მომხმარებელი პირების მიკერძოებულობაზე). შესაბამისად, მოცემულ შემთხვევაში, არ დგინდება ლოგიკური კავშირი „საჯარო სამსახურის შესახებ“ საქართველოს კანონის 27-ე მუხლის მე-2 ნაწილის „გ“ ქვეპუნქტით დადგენილ მოთხოვნასა და სადავო ნორმის სავარაუდო ლეგიტიმურ მიზანს შორის.

ამასთანავე გასათვალისწინებელია ნარკო ტესტების არაეფექტურობა, ვინაიდან ის პროცედურა, რომელსაც ყველაზე ხშირად გამოიყენებენ ნარკო ტესტის ჩასატარებლად- ბიოლოგიური მასალის (შარდის) ლაბორატორიული (ქიმიურ-ტოქსიკოლოგიური) გამოკვლევა ადგენს მხოლოდ ბოლო რამდენიმე თვის განმავლობაში ნარკოტიკის შესაძლო მოხმარების ფაქტს. აღნიშნული ასევე დამოკიდებულია სხვადასხვა ფაქტორებზე, კერძოდ ნარკოტიკის ხასიათზე, მოხმარებულ დოზაზე და სხვა.[17] შესაბამისად, რომც არსებობდეს კავშირი პირის მიერ განხორციელებული საქმიანობის ეფექტურობასა და ნარკოტიკული საშუალების მოხმარების ფაქტს შორის, მსგავსი მოწესრიგება ვერ იქნებოდა გამოსადეგი ლეგიტიმური მიზნის მისაღწევად, ვინაიდან საჯარო თანამდებობის დაკავების მსურველს შეუძლია ნარკოლოგიური შემოწმების ჩატარებამდე გარკვეული დროით ადრე შეწყვიტოს მოხმარება, რათა ცნობით არ დადასტურდეს ნარკოტიკული ნივთიერების მიღების ფაქტი. მსგავსი მოწესრიგების არაეფექტურობის გათვალისწინებითაც აშკარაა, რომ არსებული სადავო ნორმა ვერ უზრუნველყოფს საჯარო თანამდებობის პირების საქმიანობის ეფექტურ და შეუფერხებელ განხორციელებას.

დამატებით, კითხვის ნიშნის ქვეშ დგება, რამდენად არის შესაძლებელი სადავო ნორმით განსაზღვრულმა მოთხოვნებმა შეუწყოს ხელი საზოგადოებაში ნარკოდანაშაულების პრევენციას და შეიძლება თუ არა გამართლებული იქნას მსგავსი ჩანაწერის არსებობა ამ საფუძვლით.

ამ კუთხით, საჭიროდ მივიჩნევთ სისტემურად განვიხილოთ „ნარკოტიკული დანაშაულის წინააღმდეგ ბრძოლის შესახებ“ საქართველოს კანონის დებულებები და მისი მოქმედების სფერო. აღნიშნული კანონის თანახმად, ნარკოტიკულ დანაშაულად მიიჩნევა „საქართველოს სისხლის სამართლის კოდექსის XXXIII თავით გათვალისწინებული დანაშაული“[18]

ამის საწინააღმდეგოდ, „საჯარო სამსახურის შესახებ“ საქართველოს კანონში არსებული სადავო ჩანაწერი პირს საჯარო თანამდებობის დაკავების უფლებას უზღუდავს ბლანკეტურად ნებისმიერი ნარკოტიკული საშუალების მიღების დადასტურების შემთხვევაში და ადგენს თუ როგორი ცხოვრების წესის მქონე პიროვნებები შეიძლება გახდნენ საჯარო მოხელეები, მათი კვალიფიციური თუ პროფესიული უნარ-ჩვევების უგულებელყოფით.

(3.3) აუცილებლობა

მიუხედავად იმისა, რომ სადავო ნორმა არ არის გამოსადეგი ლეგიტიმური მიზნის მისაღწევად, საჭიროდ მივიჩნევთ განვიხილოთ შეზღუდვის აუცილებლობა.

საკონსტიტუციო სასამართლოს განმარტებით „გამოსადეგობასთან ერთად, მზღუდავი ღონისძიება უნდა წარმოადგენდეს ლეგიტიმური მიზნის მიღწევის აუცილებელ საშუალებას. კერძოდ, არ უნდა არსებობდეს ამავე ლეგიტიმური მიზნის ნაკლებად მზღუდავი საშუალებით მიღწევის გონივრული შესაძლებლობა.“[19]

აქედან გამომდინარე, მნიშვნელოვანია გავარკვიოთ რამდენად წარმოადგენს სადავო ნორმებით გათვალისწინებული მოთხოვნა - კერძოდ, ნარკოლოგიური შემოწმების დავალდებულება და ნარკოლოგიური ნივთიერების მოხმარების დადასტურების შემთხვევაში თანამდებობის დაკავების აკრძალვა ყველაზე ნაკლებად მზღუდავ საშუალებას.

აღნიშნულის დასადგენად, პირველ რიგში, მნიშვნელოვანია ყურადღება გავამახვილოთ „საჯარო თანამდებობის შესახებ“ საქართველოს კანონში უკვე არსებულ მოთხოვნებზე, რომელთა შესრულებასაც ავალდებულებს კანონმდებელი თანამდებობის დაკავების მსურველ პირებს, რათა მათი კანდიდატურა განხილულ იქნას. ხაზგასასმელია, რომ საკონსტიტუციო სასამართლოს განმარტებით, „სადავო ნორმით დადგენილი უფლების შეზღუდვის სიმძიმე მნიშვნელოვნად არის დამოკიდებული იმაზე, თუ რა კატეგორიის ადამიანებს, რა კრიტერიუმეზე დაყრდნობით და რა ინტენსივობით ერთმევათ საჯარო სამსახურში საქმიანობის განხორციელების შესაძლებლობა. შესაბამისად, სადავო ნორმის კონსტიტუციურობის სწორად შეფასებისთვის აუცილებელია, დადგინდეს, უფლების შეზღუდვის მოცულობა და განისაზღვროს პირთა წრე, რომელსაც ეკრძალება სახელმწიფო თანამდებობის დაკავება.“[20] აღნიშნულის გათვალისწინებით, მოცემულ შემთხვევაში, მიგვაჩნია, რომ სადავო ნორმით უფლების შეზღუდვის აუცილებლობის დასადგენად, მნიშვნელოვანია შევაფასოთ შეზღუდვის ინტენსივობა და პირთა წრე, რომელთაც ერთმევათ საჯარო თანამდებობის დაკავების უფლება.

მოხელისათვის კანონით დადგენილი სხვა ძირითადი, სპეციალური და დამატებითი მოთხოვნები

„საჯარო სამსახურის შესახებ“ საქართველოს კანონის 27-ე და 28-ე მუხლები ადგენს იმ ძირითად, სპეციალურ და დამატებით საკვალიფიკაციო მოთხოვნებს, რომლებსაც უნდა აკმაყოფილდეს პირი, რათა მან დაიკავოს საჯარო თანამდებობა.

მაგალითად, 27-ე მუხლის მე-2 ნაწილის „ა“ ქვეპუნქტის თანახმად, პირი არ მიიღება მოხელედ, თუ იგი ნასამართლევია განზრახი დანაშაულისათვის. მოცემულ ნორმაში, თავისთავად მოიაზრება სისხლის სამართლის კოდექსის XXXIII თავით განსაზღვრული ნარკოტიკული დანაშაულებისათვის ნასამართლევი პირიც, რომელსაც სწორედ 27-ე მუხლის მე-2 ნაწილის „ა“ ქვეპუნქტით შეიძლება ეთქვას უარი საჯარო თანამდებობის დაკავებაზე და, შესაბამისად, არ დგება საჭიროება კანონმდებელმა ჩამოართვას თანდამდებობის დაკავების უფლება მაშინაც კი, როდესაც მას არ აქვს ჩადენილი სისხლის სამართლებრივი დანაშაული და მხოლოდ მისი პირადი მოხმარების გამო შეუზღუდოს თანამდებობის დაკავების უფლება.

დამატებით, საჯარო სამსახურის შესახებ 27-ე მუხლი განსაზღვრავს შემთხვევებს, როდესაც პირს სასამართლოს გადაწყვეტილების საფუძველზე აქვს საჯარო სამსახურში შესაბამისი თანამდებობის დაკავების უფლება ჩამორთმეული ან ის საჯარო სამსახურიდან დისციპლინური გადაცდომისათვის გათავისუფლდა, რის საფუძველზეც დამსაქმებელს შეუძლია განსაზღვროს პირის მიკერძოებულობისა და მის მიერ მიღებული გადაწყვეტილებების სანდოობის საკითხი. ხოლო თუ ამ მოთხოვნებსაც აკმაყოფილებს საჯარო თანამდებობის დაკავების კანდიდატი, გაურკვეველია მხოლოდ და მხოლოდ ნარკოტიკული საშუალების პირადი მოხმარების ფაქტი რატომ უნდა გახდეს მისი თანამდებობაზე არმიღების საფუძველი.

ამასთან, „საჯარო სამსახურის შესახებ“ საქართველოს კანონის 28-ე მუხლით დგინდება „მოხელის თანამდებობების თითოეული იერარქიული რანგისათვის შესაბამისი სპეციალური მოთხოვნები, რომლებითაც განისაზღვრება ამ რანგისათვის აუცილებელი განათლების დონე და გამოცდილება.“[21] ხოლო, მოხელისათვის დაწესებულ სპეციალურ მოთხოვნებს ადგენს „პროფესიული საჯარო მოხელის თანამდებობების თითოეული იერარქიული რანგისათვის აუცილებელი სპეციალური მოთხოვნების განსაზღვრის შესახებ“ საქართველოს მთავრობის N218 დადგენილება.

აღნიშნული დადგენილება, საჯარო მოხელის თითოეული რანგისათვის აუცილებელ სპეციალურ მოთხოვნად ადგენს შესაბამის დარგში მუშაობის გამოცდილებას განსაზღვრული წლით (მხოლოდ მეოთხე რანგისთვის, რომელიც საჯარო თანამდებობის ყველაზე დაბალ საფეხურს წარმოედგენს, არ მოითხოვება სამუშაო გამოცდილება)[22] შესაბამისად, როდესაც დამსაქმებელს აქვს შესაძლებლობა პირის გამოცდილებიდან გამომდინარე დაადგინოს მისი მიუკერძოებლობისა და გადაწყვეტილების კანონიერებისა თუ სანდოობის საკითხი, „საჯარო სამსახურის შესახებ“ საქართველოს კანონის 27-ე მუხლის მე-2 ნაწილის „გ“ ქვეპუნქტით დადგენილი მოთხოვნების შეუსრულებლობა, რომლებიც მისი სანდოობისა და პროფესიული/საკვალიფიკაციო უნარ-ჩვევების ეჭქვეშ დაყენების საფუძველს არ იძლევა, არ უნდა ხდებოდეს მისი თანამდებობაზე არმიღების სავალდებულო საფუძველი, განსაკუთრებით თუ გავითვალისწინებთ იმას, რომ ნარკოტიკის მოხმარებასა და ადამიანის მიერ საკუთარი უფლებამოსილების ადეკვატურად შესრულებას შორის არანაირი ლოგიკური კავშირი ან დაზუსტება არ არსებობს.

აქედან გამომდინარე, საქართველოს კანონმდებლობაში ისედაც მოიძებნება შესაბამისი ნორმები და მოთხოვნები, რომლებიც უზრუნველყოფს ეფექტურ და შეუფერხებელ საქმიანობას საჯარო თანამდებობებზე და დამატებით პირისთვის დაბრკოლების შექმნა - ნარკოლოგიური შემოწმების დავალდებულების სახით არ არის აუცილებელი საშუალება ლეგიტიმური მიზნის მისაღწევად.

ხაზგასასმელია ის გარემოებაც, რომ საჯარო თანამდებობის კანდიდატებზე მეტად მკაცრი მოთხოვნები არის დადგენილი სადავო მოწესრიგებით, ვიდრე, ეს გათვალისწინებულია ქვეყნის ისეთი მნიშვნელოვანი პირებისათვის, როგორებიც პოლიტიკური სუბიექტები არიან. კერძოდ, „საქართველოს საარჩევნო კოდექსის“ თანახმად, ნარკოლოგიური შემოწმების შედეგი გავლენას არ იქონიებს როგორც პარტიული სიის რეგისტრაციის, ისე პარლამენტის წევრად არჩევის შემთხვევაში უფლებამოსილების ცნობის საკითხზე“[23]

ის გარემოება, რომ პოლიტიკური სუბიექტებისათვის დადგენილი მოთხოვნები და ფუნქცია-მოვალეობები გაწერილია ქვეყნის უმაღლეს საკანონმდებლო აქტში - კონსტიტუციაში, კიდევ ერთხელ უსვამს ხაზს იმ ფაქტს, რომ ისინი ქვეყნისთვის ბევრად მნიშვნელოვან ფუნქციებს ასრულებენ, ვიდრე საჯარო თანამდებობის პირები. მიუხედავად ამისა, საქართველოს კანონმდებელმა მიიჩნია, რომ პირის არჩევნებში მონაწილეობის პასიური უფლების შეზღუდვის საფუძველი ვერ იქნებოდა მის მიერ ნარკოტიკული საშუალების გამოყენების დადასტურებული ფაქტი. შესაბამისად, გაურკვეველია, კანონმდებლობა რატომ უდგენს საჯარო თანამდებობის კანდიდატებს მეტად მკაცრ მოთხოვნებს, მაშინ, როდესაც მსგავსი მოთხოვნა არ არის გათვალისწინებული ქვეყნის პოლიტიკური სუბიექტებისთვის. აღნიშნულ საკითხს უფრო დაწვრილებით კი, ქვემოთ განვიხილავთ.

ამრიგად, სადავო ნორმა საჯარო თანამდებობის პირებს იმაზე მკაცრ მოთხოვნებს უწესებს, ვიდრე არის აუცილებელი მისი ფუნქცია-მოვალეოებებიდან გამომდინარე. აღნიშნული, ხაზს უსვამს იმას, რომ ის არ წარმოადგენს უფლების ყველაზე ნაკლებად მზღუდავ საშუალებას.

ნარკოლოგიური შემოწმების ჩატარების ღირსებისშემლახველი პროცედურა

ასევე, მნიშვნელოვანია გავამახვილოთ ყურადღება ნარკოლოგიური შემოწმების ჩატარების ღირსებისშემლახველ პროცედურაზე, რომელიც თავისი ხასიათითა და ინტენსივობიდან გამომოდინარე არ წარმოადგენს ყველაზე ნაკლებად მზღუდავ საშუალებას.

აღსანიშნავია, რომ საქართველოს კანონმდებლობის მიხედვით, აღნიშნული ტესტი ბიოლოგიური მასალის, შარდის გამოკვლევის შედეგად ტარდება. ხოლო მოცემულ პროცედურას უნდა ესწრებოდეს სხვა გარეშე პირი ან უნდა მიმდინარეობდეს ვიდეოკონტროლი, რაც ადამიანის ღირსების შემლახველ ფაქტს წარმოადგენს. აქედან გამომდინარე, ნარკოლოგიური შემოწმების ჩატარების პროცედურა პირს ავალდებულებს მისი ღირსებისათვის შემლახველი ისეთი გარემოებაც კი აიტანოს, როგორიცაა ბიოლოგიური მასალის გაცემის პროცედურის დროს გარეშე პირის დასწრება.

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლო განმარტავს, რომ „ადამიანის ღირსების დაცვა არის ის, რაც უპირობოდ ეკუთვნის ყველა ადამიანს. ღირსებაში იგულისხმება სოციალური მოთხოვნა სახელმწიფოს მხრიდან ადამიანის რესპექტირებაზე... ადამიანის ღირსების პატივისცემა გულისხმობს ყოველი ადამიანის პიროვნულ აღიარებას, რომლის ჩამორთმევა და შეზღუდვა დაუშვებელია. სახელმწიფოსათვის ადამიანი არის უმთავრესი მიზანი, პატივისცემის ობიექტი, მთავარი ფასეულობა და არა მიზნის მიღწევის საშუალება...“[24]

დამატებით, საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს არაერთხელ აქვს აღნიშნული, რომ „ადამიანის ღირსება და პიროვნული თავისუფლება...მის ძირითად უფლებებში, მათ ადეკვატურ დაცვასა და სრულად განხორციელებაში გამოიხატება. ამიტომ ამ უფლებებში სახელმწიფოს არათანაზომიერი, გადამეტებული ჩარევა ხელყოფს ადამიანის ღირსებასაც.“[25]

აღნიშნულიდან გამომდინარე, აშკარაა, რომ ის მეთოდი, რომლითაც ტარდება ნარკოლოგიური ტესტირება წარმოადგენს ერთ-ერთი ძირითადი კონსტიტუციური პრინციპის, ადამიანის ღირსების დაცვის დარღვევას, თავისი ხასიათიდან გამომდინარე (ვიდეოდაკვირვება, ან უშუალოდ გარეშე პირის დაკვირვება). დაკვირვება). აღსანიშნავია, რომ განხილული მეთოდი ცალკე აღებული უკვე არის სადავოდ გამხდარი საკონსტიტუციო სასამართლოში და სახალხო დამცველი დაობს იმ ნორმათა არაკონსტიტუციურობაზე, რომელიც ნარკოტესტირების პროცედურას ადგენს. სახალხო დამცველი იზიარებს იმ მოსაზრებას, რომ აღნიშნული პროცედურით ირღვევა საქართველოს კონსტიტუციის მე-9 მუხლით გარანტირებული ღირსების უფლება.

რაც შეეხება საერთაშორისო მიდგომას აღნიშნულ საკითხთან, კერძოდ, ნარკოლოგიური ტესტირების ჩატარების მეთოდთან დაკავშირებით. საერთაშორისო მასშტაბით ძირითადად გამოიყენება ისეთი მეთოდები, როგორიც არის ადამიანის თმა ან ნერწყვი. მხოლოდ იშვიათ შემთხვევებში ვხვდებით ბიოლოგიური მასალის (შარდის) გამოყენებას ნარკოლოგიური ტესტისათვის.

აქედან გამომდინარე, თავად ნარკოლოგიური შემოწმების პროცედურა, წარმოადგენს პირისათვის ღირსებისშემლახველ პროცედურას, რომლის ჩატარებასაც სადავო ნორმები ავალდებულებს იმათ, ვისაც სურს საჯარო თანამდებობის დაკავება და სადავო ნორმები სწორედ მათი შინაარსიდან გამომდინარე ვერ ჩაითვლება ნაკლებადმზღუდავ საშუალებად.

სადავო ნორმის ბლანკეტურობის პრობლემა

(ა) სადავო ნორმით გათვალისწინებული შეზღუდვა ვრცელდება ყველა რანგის საჯარო მოხელეზე

სადავო ნორმა ვერ აკმაყოფილებს აუცილებლობის შეფასებისთვის არსებით კრიტერიუმს - ინდივიდუალური მიდგომის შესაძლებლობას, მისი ბლანკეტურობის გამო. სადავო ნორმა ნორკოლოგიური შემოწმების ჩატარებას ავალდებულებს საჯარო თანამდებობის დაკავების მსურველ ყველა კანდიდატს განურჩევლად იმისა, თუ რა სახის თანამდებობის დაკავება სურთ მათ.

აღსანიშნავია, რომ საჯარო თანამდებობის პირებს შორის განსაზღვრული არის იერარქიული რანგები, რომელთა საქმიანობის და ფუნქცია-მოვალეობების გათვალისწინებით დადგენილია შესაბამისი აუცილებელი მოთხოვნები. საქართველოს მთავრობის N218 დადგენილებით, „პროფესიული საჯარო მოხელის თანამდებობების თითოეული იერარქიული რანგისათვის აუცილებელი სპეციალური მოთხოვნების განსაზღვრის შესახებ“ განსაზღვრული არის საჯარო თანამდებობის ოთხი რანგი, რომელთაგან მეოთხე რანგი ყველაზე დაბალ იერარქიულ დონეზეა, შესაბამისად, მისი ფუნქციებიდან გამომდინარე მის მიმართ დადგენილია ნაკლები მოთხოვნები.[26]

მიუხედავად ამისა, სადავო ნორმა არ ითვალისწინებს იმას, თუ საჯარო სამსახურის რომელი რანგისთვის წარადგენს პირი კანდიდატურას და რამდენად არის მისი საქმიანობა დაკავშირებული საზოგადოებრივ ინტერესებთან. შესაბამისად, სადავოდ გამხდარი ნორმა ნარკოლოგიური ცნობის წარუდგენლობის შემთხვევაში, უარს ეუბნება საჯარო თანამდებობის დაკავებაზე ყველაზე დაბალი იერარქიული რანგის - მეოთხე რანგის საჯარო მოხელეთა თანამდებობების კანდიდატებსაც, რომელთა მიმართაც საზოგადოებრივი ინტერესი ვერ იქნება იმდენად მაღალი (სწორედ მათი თანამდებობის ფუნქცია-მოვალეოებებიდან გამომდინარეც), რომ გამართლებული იყოს ისეთი პირადი ინფორმაციის მიღება, როგორიც არის ნარკოლოგიური ცნობა. შესაბამისად, სადავო ნორმის ბლანკეტურობიდან გამომდინარე, ის ვერც ჩარევის ნაკლებადმზღუდავ საშუალებად ჩაითვლება.

გარდა ამისა, მაშინ, როდესაც „საჯარო სამსახურის შესახებ“ 27-ე და 28-ე მუხლები ადგენენ იმ დამატებით და სპეციალურ მოთხოვნებს, რომელთაც უნდა აკმაყოფილებდეს საჯარო თანამდებობის დაკავების მსურველი პირი იმისათვის, რომ განიხილონ მისი კანდიდატურა. ასეთი მოწესრიგება იქნებოდა სრულად საკმარისი იმისათვის, რომ ლეგიტიმური მიზანი ყოფილიყო მიღწეული. შესაბამისად, სადავო ნორმებით გათვალისწინებული მოწესრიგება არ წარმოადგენს ნაკლებადმზღუდავ საშუალებას და ის ეწინააღმდეგება საქართველოს კონსტიტუციის 25-ე მუხლს.

(ბ) სადავო ნორმით გათვალისწინებული შეზღუდვა ვრცელდება ნებისმიერი ნარკოტიკული ნივთიერების გამოყენების შემთხვევაში

სადავო ნორმა ვერ აკმაყოფილებს აუცილებლობის შეფასებისთვის არსებით კრიტერიუმს - ინდივიდუალური მიდგომის შესაძლებლობას, მისი ბლანკეტურობის გამო. ვინაიდან, სადავო ნორმა ეხება ყველა ნარკოტიკულ საშუალებას, რომლებიც ერთმანეთისგან განსხვავდებიან გამოწვევადი საფრთხეების არსით, მასშტაბით, საშიშროების ხარისხით.[27]

მსგავსი ბლანკეტური მიდგომა კი ვერ ჩაითვლება გონივრულად, პირველ რიგში, იმის გათვალისწინებით, რომ ყველა ნარკოტიკულ საშუალებას არ აქვს იგივე ეფექტი ადამიანის ფსიქიკაზე, გონივრულ შესაძლებლობებზე და ერთნაირად არ იწვევს მასზე დამოკიდებულებას. მაგალითად, ექსპერტის დასკვნის თანახმად, „მარიხუანა, სხვა ნარკოტიკებისგან განსხვავებით, არ იწვევს ფიზიკურ დამოკიდებულებას.... მარიხუანა ასევე შედარებადია ლეგალურად დაშვებული ნივთიერებების (სიგარეტი, ალკოჰოლი) მოხმარებით გამოწვეულ საფრთხესთან. ამავე ექსპერტის (დ. ანდღულაძე) განმარტებით, ალკოჰოლის მავნედ მოხმარების შემთხვევაში არანაკლები ფსიქო-ფიზიკური და სამართლებრივი სირთულეები იქმნება.“[28]

სწორედ ამის გათვალსწინებით, სადავო ნორმის ბლანკეტურად გავრცელება ყველა ნარკოტიკულ საშუალებაზე პრობლემურია სწორედ მათი განსხვავებული ნიშან-თვისებებისა და ზეგავლენის გამო.

მეორე მხრივ, ნორმის ბლანკეტურობის არაგონივრულობაზე ხაზს უსვამს საქართველოში ნარკოპოლიტიკის შემსუბუქების ტენდენცია, რაზეც მეტყველებს საკონსტიტუციო სასამართლოს ბოლოდროინდელი პრაქტიკა. აქედან გამომდინარე, მნიშვნელოვნად მივიჩნევთ განვიხილოთ საქართველოში ბოლო წლების განმავლობაში ნარკოპოლიტიკასთან დაკავშირებული ცვლილებები და საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ გაკეთებული მნიშვნელოვანი განმარტებები.

საქართველოში ნარკოპოლიტიკის განვითარებამ შედარებით ლიბერალური გეზი 2015 წელს მიღებული გადაწყვეტილებით აიღო. სწორედ აღნიშნული პერიოდიდან სრულად შეიცვალა კანაფის/მარიხუანის მოხმარების თაობაზე მანამდე არსებული კანონმდებლობა, ისევე, როგორც სხვა ნარკოტიკული საშუალებით მომხმარებლის მიმართ არსებული სანქციების მოცულებები.

ნარკოპოლიტიკის სფეროში ნაკლებად მკაცრი საკანონმდებლო რეგულაციების ჩამოყალიბებას საკონსტიტუციო სასამართლოს რამდენიმე გადაწყვეტილება უდევს საფუძვლად. სწორედ საკონსტიტუციო სასამართლოს მიენდო ნარკოპოლიტიკის კუთხით ცვლილებების განხორციელების საკითხი.

შესაბამისად, საქართველოში არსებული ნარკოპოლიტიკის შეფასებისთვის ქვემოთ განხილული იქნება საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ მიღებული გადაწყვეტილებები მოცემულ საკითხთან დაკავშვირებით.

საქართველოს სისხლის სამართლის კოდექსში განხორციელებული ცვლილებები

ბექა წიქარიშვილი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ ნარკოპოლიტიკის ლიბერალიზაციისკენ მიმართული საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ მიღებული ერთ-ერთი პირველი ფუძემდებლური გადაწყვეტილებაა.

მოცემული გადაწყვეტილების თანახმად, არაკონსტიტუციურად იქნა ცნობილი სისხლის სამართლის კოდექსის 260-ე მუხლის მეორე ნაწილის სიტყვების ,,ისჯება თავისუფლების აღკვეთით ვადით შვიდიდან თოთხმეტ წლამდე“ ის ნორმატიული შინაარსი, რომელიც ითვალისწინებს სისხლის სამართლებრივი პასუხისმგებლობის დაკისრებას „ნარკოტიკული საშუალებების, ფსიქოტროპული ნივთიერებების, პრეკურსორებისა და ნარკოლოგიური დახმარების შესახებ“ საქართველოს კანონის დანართი N2-ის 92-ე ჰორიზონტალურ გრაფაში განსაზღვრული, მოსარჩელის მიერ სადავოდ გამხდარი ოდენობით (70 გრამამდე), ნარკოტიკული საშუალება - გამომშრალი მარიხუანის, პირადი მოხმარების მიზნებისთვის შეძენის და შენახვის გამო.[29]

გარდა ამისა, ასევე მნიშვნელოვან ცვლილებას წარმოადგენდა ბოლნისის რაიონული სასამართლოს კონსტიტუციურ წარდგინებაზე სასამართლოს განჩინება, რომლის თანახმად 100 გრამამდე ნედლი მარიხუანის პირადი მოხმარების მიზნით შეძენა შენახვა, აღარ წარმოადგენს სისხლისსამართლებირვი პასუხისმგებლობის დაკისრების საფუძველს. აღნიშნული ცვლილება ქართულ კანონმდებლობაში ნარკოპოლიტიკის შერბილების კუთხით წინ გადადგმული კიდევ ერთი ნაბიჯია.

აღსანიშნვია, რომ 2018 წლის 16 დეკემბერს საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ მიღებულ გადაწყვეტილებამდე საქმეზე „ნოე კორსავა და გიორგი გამგებელი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, საქართველოს სისხლის სამართლის კოდექსის 260-ე მუხლის მესამე ნაწილის მიხედვით სისხლისსამართლებრივ პასუხისმგებლობას, კერძოდ, ხუთიდან რვა წლამდე თავისუფლების აღკვეთას ითვალისწინებდა გამოყენების შესაძლელობას მოსახმარად გამოუსადეგარი ოდენობით ნარკოტიკული საშუალების უკანონო შეძენა-შენახვაც. თუმცა 2018 წელს მიღებული გადაწყვეტილებით, კიდევ ერთი ცვლილება შევიდა სისხლის სამართლის კოდექსის 260-ე მუხლთან მიმართებით, რის შედეგადაც გამოსაყანებლად გამოუსადეგარი რაოდენობით ნარკოტიკული საშუალების შეძენა/ შენახვა აღარ წარმოადგენს ქმედებას, რომლის ჩადენის შემთხვევაშიც პირს სისხლისსამართლებრივი პასუხისმგბელობა დაეკისრება.[30]

საქართველოს მოქალაქე ლაშაბახუტაშვილი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ წარმოადგენს კიდევ ერთ-ერთ მნიშვნელოვან გადაწყვეტილებას, რომლის საფუძველზეც სისხლის სამართლის კოდექსის 260-ე მუხლში ცვლილებები შევიდა.

კერძოდ, ძალადაკარგულად იქნა ცნობილი საქართველოს სისხლის სამართლის კოდექსის 260-ე მუხლის მე-3 ნაწილის ის ნორმატიული შინაარსი, რომელიც ითვალისწინებს სისხლისსამართლებრივი სასჯელის სახით თავისუფლების აღკვეთის გამოყენების შესაძლებლობას „ნარკოტიკული საშუალებების, ფსიქოტროპული ნივთიერებების, პრეკურსორებისა და ნარკოლოგიური დახმარების შესახებ“ საქართველოს კანონის დანართი №2-ის 33-ე ჰორიზონტალურ გრაფაში განსაზღვრული, მოსარჩელის მიერ სარჩელით სადავოდ გამხდარი ოდენობით (0,00009 გრამი) ნარკოტიკული საშუალება – დეზომორფინის დამზადების, შეძენისა და შენახვისთვის.

მოცემული ცვლილებით დეზომორფინის, როგორც ნარკოტიკული საშუალების ნებისმიერი რაოდენობით შეძენა/ შენახვისთვის სასჯელი ბლანკეტურად ერთი და იგივე ზომით აღარ არის გაწერილი და მეტიც, 0,00009 გრამი დეზომორფინის დამზადება, შეძენა და შენახვა აღარ იწვევს სისხლისსამართლებრივ პასუხისმეგბლობას.[31]

ნარკოპოლიტიკის შერბილების კუთხით გადადგმული კიდევ ერთი წინგადადგმული ნაბიჯი იყო საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ მიღებული გადაწყვეტილება საქმეზე „ჯამბულ გვიანიძე, დავით ხომერიკი და ლაშა გაგიშვილი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ, რომელიც სისხლის სამართლის კოდექსის 265-ე მუხლის ცალკეული ნაწილების კონსტიტუციურობის შემოწმებას მიემართებოდა.

სისხლის სამართლის კოდექსის 265-ე მუხლი თანაბრად მიემართებოდა ნებისმიერი ნარკოტიკული საშუალების შემცველი მცენარის უკანონო დათესვას, მოყვანასა ან კულტივირებას და ითვალისწინებდა აღნიშნული დანაშაულისთვის სისხლისსამართლებრივ პასუხისმგებლობას.

საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ მიღებული გადაწყვეტილების საფუძველზე განხორციელებული ცვლილებების შედეგად ნარკოტიკული საშუალება კანაფის(მცენარე) პირადი მოხამრების მიზნებისთვის უკანონოდ დათესვის ან მოყვანისთვის გაუქმდა სასჯელის სახით თავისუფლების აღკვეთის გამოყენება და შესაბამისად, არაკონსტიტუციურად იქნა ცნობილი სისხლის სამართლის კოდექსის 265-ე მუხლის ის შინაარსი, რომელიც პირადი მოხმარების მიზნებისთვის განკუთვნილი რაოდენობობისთვის კანაფის დათესვის ან მოყვანისთვის თავისუფლების აღკვეთას ითვალისწინებდა.

აღნიშნული გადაწყვეტილების საფუძველზე ასევე გაუქმდა თავისუფლების აღკვეთის სახით სასჯელის გათვალისწინება პირადი მოხმარების მიზნებისთვის შესაბამისი ოდენობით კანაფის კულტივირება/ შეძენა შენახვისთვის.

ნარკოპოლიტიკის ლიბერალიზაციის კუთხით ბოლო პერიოდში საკონსტიტუციო სასამართლოს მიღებულ კიდევ ერთ მნიშნელოვან გადაწყვეტილებას წარმოადგენს „გივი შანიძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ.“

აღნიშნული გადაწყვეტილების საფუძველზე ძალადაკარგულად იქნა ცნობილი საქართველოს სისხლის სამართლის კოდექსის 273-ე მუხლის სიტყვების „ექიმის დანიშნულების გარეშე უკანონოდ მოხმარება“ ის ნორმატიული შინაარსი, რომელიც ითვალისწინებს სისხლისსამართლებრივ პასუხისმგებლობას „ნარკოტიკული საშუალებების, ფსიქოტროპული ნივთიერებების, პრეკურსორებისა და ნარკოლოგიური დახმარების შესახებ“ საქართველოს კანონის დანართი №2-ის 92-ე ჰორიზონტალურ გრაფაში განსაზღვრული ნარკოტიკული საშუალება მარიხუანის მოხმარებისთვის.

სწორედ მოცემულ მუხლთან მიმართებით განხორციელდა ცვლილება საკონსტიტუციო სასამართლოს გადაწყვეტილებით საქმეზე „ საქართველოს სახალხო დამცველი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“. აღნიშნული გადაწყვეტილება წარმოადგენს კიდევ ერთ მტკიცებულებას, რომ საქართველოში ნარკოპოლიტიკა ლიბერალური კუთხით ვითარდება. თუ საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ გამოტანილ სხვა გადაწყვეტილებებში საუბარი მხოლოდ მარიხუანის და კანაფის პირადი მოხმარების მიზნებისთვის გამოყენების ლეგალიზაციაზეა, აღნიშნული გადაწყვეტილების საფუძველზე გაუქმდა სისხლის სამართლებრივი პასუხისმგებლობა ისეთი ნარკოტიკული საშუალების, მისი ანალოგის ან პრეკურსორის მოხმარებისა და ერთი მოხმარებისათვის საჭირო ოდენობით დამზადების, შეძენისა და შენახვისათვის, რომელთა მოხმარება არ იწვევს სწრაფ შეჩვევას ან/და აგრესიულ ქცევას.“[32] აღნიშნულის გათვალისწინების ცვლილება შევიდა სისხლის სამართლის კოდექსის 273-ე მუხლში, რომელიც სწორედ დასახელებული დანაშაულისთვის ითვალისწინებდა თავისუფლების აღკვეთას.[33]

საქართველოს ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსში განხორციელებული ცვლილებები

ცნობილია, რომ საქართველოში ნარკოტიკების მომწესრიგებელი ნორმატიული ბაზა არაერთი კანონისა და კანონქვემდებარე აქტისგან შედგება. გარდა სისხლის სამართლის კოდექსისა, რომელიც ყველაზე სრულყოფილად აწესრიგებს ნარკოდანაშაულებთან დაკავშირებულ შემთხვევებს, ყურადღების მიღმა არ უნდა დაგვრჩეს საქართველოს ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსი.

აღნიშნულ კოდექსში ნარკოპოლიტიკის შერბილების მიმართულებით ბოლო წლებში საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ გამოტანილი რამდენიმე გადაწყვეტილების საფუძველზე მნიშვნელოვანი ცვლილებები განხორციელდა.

საკონსტუციო სასამართლომ გადაწყვეტილებით საქმეზე „ზურაბ ჯაფარიძე და ვახტანგ მეგრელიშვილი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“ არაკონსტიტუციურად ცნო ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსის 45-ე მუხლის პირველი ნაწილის სიტყვების „ან/და ექიმის დანიშნულების გარეშე მოხმარების“ ის ნორმატიული შინაარსი, რომელიც ითვალისწინებს პასუხისმგებლობას „ნარკოტიკული საშუალებების, ფსიქოტროპული ნივთიერებების, პრეკურსორებისა და ნარკოლოგიური დახმარების შესახებ“ საქართველოს კანონის დანართი №2-ის 92-ე ჰორიზონტალურ გრაფაში განსაზღვრული ნარკოტიკული საშუალება მარიხუანის მოხმარებისთვის.[34]

ასევე, სწორედ მოცემულ მუხლთან მიმართებით განხორციელდა ცვლილება საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ მიღებული გადაწყვეტილებით საქმეზე „სახალხო დამცველი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ.“

აღნიშნული გადაწყვეტილების საფუძველზე არაკონსტიციურად იქნა ცნობილი საქართველოს ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსის 45-ე მუხლის სიტყვების „...ან, გამონაკლის შემთხვევაში, თუ საქმის გარემოებებისა და დამრღვევის პიროვნების გათვალისწინებით ამ ზომის გამოყენება არასაკმარისად იქნება მიჩნეული, – ადმინისტრაციულ პატიმრობას 15 დღემდე ვადით“ (2017 წლის 28 ივლისამდე მოქმედი რედაქცია) ის ნორმატიული შინაარსი, რომელიც ითვალისწინებს სანქციის სახით ადმინისტრაციული პატიმრობის გამოყენების შესაძლებლობას ისეთი ნარკოტიკული საშუალების მოხმარებისა და ერთი მოხმარებისათვის საჭირო ოდენობით შეძენისა და შენახვისათვის, რომელთა მოხმარება არ იწვევს სწრაფ შეჩვევას ან/და აგრესიულ ქცევას. [35]

განხორციელებული ცვლილების შედეგად, მარიხუანასთან დაკავშვრებული საკითხების დამოუკიდებლად მოწესრიგების მიზნით, ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსს დაემატა 45¹ მუხლი. აღნიშნული მუხლით გაუქმდა მარიხუანის მცირე ოდენობით მოხმარების თაობაზე ამავე კოდექსის 45-ე მუხლის პირველი ნაწილით დადგენილი- ცვლილებამდე არსებული რეგულაცია, რომელიც მარიახუანის/კანაფის მოხმარებისთვის პატიმრობას ითვალისწინებდა. ახალი დებულების პირველი ნაწილით ადმინისტრაციულ პასუხისმგებლობას დაექვემდებარა მცენარე კანაფის ან მარიხუანის მცირე ოდენობით უკანონო შეძენა, შენახვა, გადაზიდვა ან/და გადაგზავნა. მოცემული სამართალდარღვევისთვის პასუხისგებაში მიცემული პირის მიერ განმეორებითი ქმედების ჩადენისთვის განისაზღვრა სისხლისსამართლებრივი პასუხისმგებლობა.[36]

საკანონმდებლო ცვლილებით, მცენარე კანაფის ან მარიხუანის მოხმარება აიკრძალა ნებისმიერი დანიშნულების შენობა-ნაგებობაში, გარდა ფიზიკური პირის საცხოვრებელი ადგილისა და ამ ქმედების ჩადენისთვის დადგინდა ჯარიმა 500-დან 1000 ლარამდე ოდენობით, განმეორების შემთხვევაში კი – 1000 ლარიდან 150 ლარამდე სანქცია.[37]

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს პრაქტიკაში 2015 წლიდან ნარკოპოლიტიკის კუთხით გატარებული შედარებით ლიბერალური ტენდეცია შეინიშნება. მოცემული წლიდან საქართველოს ადმინისტაციულ და სისხლის სამართლის კანონმდებლობაში განხორციელდა ფუნდამენტური ცვლილებები.

მიღებული გადაწყვეტილებების საფუძველზე კანაფის/ მარიხუანის პირადი მოხმარების მიზნით განსაზღვრული რაოდენობის შეძენა/შენახვისა და ასევე კულტივირება, მოყვანა, დათესვისთვის გაუქმდა, როგორც სისხლისამართლებრივი პასუხისმგებლობა, ასევე ადმინისტრაციული სახდელის სახით თავისუფლების აღკვეთის გამოყენება. გარდა ამისა, დასახელებული ნარკოტიკული საშუალებების მოხმარება ექიმის დანიშნულების გარეშე აღარ წარმოადგენს სისხლის სამართლის კოდექსით გათვალისწინებულ დანაშაულს. ასევე, მათი მოხმარების საფუძვლით გაუქმდა ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსით გათვალისწინებული პასუხისმგებლობა

საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ მიღებულ გადაწყვეტილებებში გამოიყოფა მეორე ტენდეცია. აღნიშნულის საფუძველზე ცვლილებები განხორციელდა არამხოლოდ კანაფის/ მარიხუანის მოხმარების კუთხით, არამედ გაუქმდა სისხლისსამართლებრივი პასუხისსმგბელობა გამოუსადეგარი რაოდენობით ნარკოტიკული საშუალების შეძენა/ შენახვისთვის. ასევე აღნიშნული გარემოების არსებობისას გაუქმდა ადმინისტრაციული პასუხისგმებლობაც, რომელსაც საქართველოს ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსის 45-ე მუხლი ითვალისწინებდა.

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ ნარკოპოლიტიკის ლიბერალიზაციის კუთხით მიღებული ყველაზე მნიშვნელოვანი გადაწყვეტილება იყო ,,სახალხო დამცველი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, რომლის საფუძვლეზეც გაუქმდა, როგორც ადმინისტრაციული, ისე სისხლისამართლებრივი პასუხისმგებლობა ისეთი ნარკოტიკული საშუალების, მისი ანალოგის ან პრეკურსორის მოხმარებისა და ერთი მოხმარებისათვის საჭირო ოდენობით დამზადების, შეძენისა და შენახვისათვის, რომელთა მოხმარება არ იწვევს სწრაფ შეჩვევას ან/და აგრესიულ ქცევას.“ შესაბამისად, გაფართოვდა იმ ნარკოტიკულ საშუალებებთა ჩამონათვალი, რომელთა მოხმარებისთისაც პასუხისმგებლობის ფორმები შემსუბუქდა. აღნიშნული გადაწყეტილება კიდევ ერთხელ მოწმობს იმას, რომ საქართველოს კანონმდებლობა ნარკოტიკებთან დაკავშირებულ დანაშაულებთან მიმართებით არსებული სასჯელის შერბილებისკებაა მიმართული, რაც ამ კუთხით საქართველოს სამართლებრივ სისტემაში არსებულ ლიბერალურ პოლიტიკას უსვამს ხაზს.

თუმცა, მიუხედავად იმისა, რომ საკონსტიტუციო სასამართლოს გადაწყვეტილებებით ნარკოპოლიტიკა აშკარად შემსუბუქდა, „საჯარო სამსახურის შესახებ“ საქართველოს კანონის 27-ე მუხლის მე-2 ნაწილის „გ“ ქვეპუნქტით იმ პირებსაც ეკრძალებათ საჯარო სამსახურში სამსახურის დაწყება, ვინც მოიხმარა ისეთი ნარკოტიკული საშუალებები, რომლებიც დეკრიმინალიზებულია და რომლის მოხმარება არ იწვევს პროფესიული უნარ-ჩვევების დაქვეითებას და არც საფრთხეს წარმოადგენს წესრიგისა და უსაფრთხოებისთვის.

დამატებით, საყურადღებოა, რომ ნარკოტიკული დანაშაულის ჩამდენი პირის თანამდებობაზე არმისაღებად არაერთი სხვა ჩანაწერი არსებობს საქართველოს კანონმდებლობაში, მათ შორის „საჯარო სამსახურის შესახებ“ საქართველოს კანონის 27-ე მუხლის მეორე ნაწილის „ა“ ქვეპუნტი, რომელიც პირის მოხელედ არმიღების საფუძვლად სწორედ განზრახი დანაშაულისათვის ნასამართლეობას განსაზღვრავს (რომელშიც მოიაზრებიან ნარკოტიკული დანაშაულების ჩამდენი პირებიც). ასევე, „ნარკოტიკული დანაშაულის წინააღმდეგ ბრძოლის შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-3 მუხლის 1-ლი ნაწილის „ე“ ქვეპუნქტი სასამართლოს გამამტყუნებელი განაჩენის საფუძველზე ნარკოტიკული საშუალების მომხმარებელს 3 წლით საჯარო სამსახურში საქმიანობის უფლების ჩამორთმევას გულისხმობს[38].

აქედან გამომდინარე, საქართველოს კანონმდებლობა ისედაც იძლევა საშუალებას ნარკოტიკული დანაშაულების ჩამდენ პირს გარკვეული პერიოდის განმავლობაში ჩამოერთვას საჯარო თანამდებობის დაკავების უფლება, ხოლო სადავო ნორმა მხოლოდ და მხოლოდ აღნიშნული შეზღუდვის ბლანკეტურად ყველა ნივთიერებაზე გავრცელების, პირის თანამდებობის დაკავებისათვის გაუმართლებლად უარის თქმის საფუძველს იძლევა.

აქედან გამომდინარე სადავო ნორმით დამდგარი შედეგი არ არის აუცილებელი ბლანკეტურობის გამო.

(გ) პრობლემურია ნარკოლოგიური შემოწმებისა და შესაბამისი ცნობის აღების წესი

გარდა ამისა, ბლანკეტურობისა და აუცილებლობის მოთხოვნის დარღვევის პრობლემაზე მიანიშნებს ნარკოლოგიური შემოწმებისა და შესაბამისი ცნობის აღების წესი და დამსაქმებლის გაფართოებული უფლებმოსილება. კერძოდ, პრობლემურია ის გაფართოებული უფლებამოსილება, რომელსაც სადავოდ გამხდარი ნორმა და საქართველოს შრომის, ჯანმრთელობისა და სოციალური დაცვის მინისტრის ბრძანებით დამტკიცებულებული „სახელმწიფო მოსამსახურეებისა და საჯარო მოსამსახურეების ნარკოლოგიური შემოწმებისა და შესაბამისი ცნობის გაცემის წესი და პირობები“ ანიჭებს დამსაქმებელს საჯარო თანამდებობის კანდიდატების შერჩევისას.

„სახელმწიფო მოსამსახურეებისა და საჯარო მოსამსახურეების ნარკოლოგიური შემოწმებისა და შესაბამისი ცნობის გაცემის წესის და პირობების“ თანახმად, „ბიოლოგიური მასალის (შარდის) ლაბორატორიული (ქიმიურ-ტოქსიკოლოგიური) გამოკვლევა ტარდება არანაკლებ 5 ნარკოტიკულ საშუალებაზე (ამფეტამინი, მეთადონი, მორფინი (ოპიუმის ჯგუფი), ბუპრენორფინი, ტეტრაჰიდროკანაბინოლი (მარიხუანა). გარდა ამისა, დამსაქმებელი უფლებამოსილია, გამოსაკვლევ პირს დამატებით განუსაზღვროს სხვა ნარკოტიკული საშუალება, რომელზეც, ასევე, უნდა ჩატარდეს ლაბორატორიული (ქიმიურ-ტოქსიკოლოგიური) გამოკვლევა.“[39]

აქედან გამომდინარე, საქართველოს შრომის, ჯანმრთელობისა და სოციალური დაცვის მინისტრის ბრძანებით დადგენილი წესებით ნარკოლოგიური შემოწმებისათვის განსაზღვრული ნარკოტიკული საშუალებების მხოლოდ მინიმალური ოდენობა არის განსაზღვრული და ჩამონათვალი ღიაა. აღსანიშნავია, რომ მოცემულ ოდენობაში შედის მარიხუანაც, რომელიც საკონსტიტუციო სასამართლომ მიიჩნია რომ მისი პირადი მოხმარება არ არის იმდენად საფრთხის შემცველი, რომ მისთვის სისხლის სამართლებრივი პასუხისმგებლობაც კი იქნას დაკისრებული. მიუხედავად ამისა, სადავო ნორმა და ნორკოლოგიური შემოწმებისა და შესაბამისი ცნობის გაცემის წესები მიიჩნევს, რომ მსგავსი ნარკოტიკული ნივთიერების პირადი მოხმარებაც კი საკმარის საფუძველს უნდა წარმოადგენდეს პირის საჯარო თანამდებობაზე დაკავების უარის თქმისათვის.

მეტიც, დამსაქმებელს საკუთარი სურვილის შესაბამისად შეუძლია მოითხოვოს, პირს დამატებით ჩაუტარდეს ნებისმიერ ნარკოტიკულ ნივთიერებაზე ლაბორატორიული გამოკვლევა, რაც მას პირის/კანდიდატის უფლებაში ჩარევის ფართო უფლებამოსილებას ანიჭებს.

აქედან გამომდინარე, სადავო ნორმა მისი ბლანკეტური ხასიათიდან გამომდინარე არ წარმოადგენს ჩარევის ნაკლებადმზღუდავ საშუალებას და ის ეწინააღმდეგება საქართველოს კონსტიტუციის 25-ე მუხლს.

შესაბამისად, სადავო ნორმებით გათვალისწინებული შეზღუდვა ვერც აუცილებლობის პრინციპს ვერ აკმაყოფილებს.

(3.4) პროპორციულობა

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს განმარტებით, „უფლების შეზღუდვისას კანონმდებელმა საჭიროა დაადგინოს სამართლიანი ბალანსი შეზღუდულ და დაცულ ინტერესებს შორის“[40], რათა დადგინდეს რამდენად გადაწონის უფლების შეზღუდვით გამოწვეულ ნეგატიურ ეფექტს ლეგიტიმური მიზნის დაცვის ინტერესი.

ხაზგასასმელია საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს განმარტება, რომლის მიხედვითაც „აუცილებელია, უფლებაშემზღუდველი ღონისძიების შემუშავებისას სახელმწიფომ დაადგინოს სამართლიანი ბალანსი იმგვარად, რომ დაცული სიკეთე და მისი დაცვის ინტერესი აღემატებოდეს შეზღუდული უფლების დაცვის ინტერესს.“[41] დამატებით, საკონსტიტუციო სასამართლო აღნიშნავს, რომ „დგება არსებულ ინტერესთა შორის სწორი და გონივრული, კონსტიტუციის მოთხოვნების შესაბამისად საკითხის დაბალანსების აუცილებლობა.“ [42]

მოცემულ შემთხვევაში, სახეზეა ერთი მხრივ, ინტერესი იმისა, რომ საჯარო მოხელეებმა ეფექტურად შეასრულონ მათი საქმიანობა, ხოლო, მეორე მხრივ, არსებობს კანდიდატების ინტერესი დაიკავონ საჯარო თანამდებობა მიუხედავად იმისა, წარსულში მოიხმარეს თუ არა ნარკოტიკული საშუალება. აქედან გამომდინარე, მნიშვნელოვნად მიგვაჩნია განვიხილოთ, სადავო ნორმა რამდენად უზრუნველყოფს არსებულ ინტერესებს შორის ბალანსის შენარჩუნებას.

როგორც უკვე არაერთხელ აღვნიშნეთ, ბუნდოვანია, თუ რა ლოგიკური კავშირი შეიძლება არსებობდეს საჯარო საქმიანობის ეფექტურ განხორციელებასა და კანდიდატის მიერ ნარკოტიკული საშუალების მოხმარებას შორის. მითუმეტეს საგულისხმოა ის გარემოება, რომ საჯარო თანამდებობაზე პირთა დანიშვნა ხშირ შემთხვევაში ხდება კონკურსის საფუძველზე.შესაბამისად, „თანამდებობაზე დასანიშნი პირების შერჩევასა და დანიშვნაზე უფლებამოსილ პირს შეუძლია, განსაზღვროს საკვალიფიკაციო მოთხოვნები და ყოველ ინდივიდუალურ შემთხვევაში რელევანტური გარემოებების გათვალისწინებით მიიღოს გადაწყვეტილება, ვაკანტურ თანამდებობაზე განსახორციელებელი ფუნქციების მიზნებისთვის რომელი ინტერესია უფრო ღირებული.“[43]

სწორედ ამის გათვალისწინებით, საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლომ #2/1/572 საქმეში „საქართველოს სახალხო დამცველი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“ არაკონსტიტუციურად მიიჩნია ჩანაწერი, რომელიც პირს საჯარო თანამდებობის დაკავების შესაძლებლობას ართმევდა მხოლოდ და მხოლოდ იმ საფუძვლით, რომ ის გამოძიების ქვეშაა. კერძოდ, სასამართლომ მიიჩნია, რომ გასაჩივრებული ნორმა „არ ტოვებს თავისუფალი მოქმედების ფარგლებს. დაპირისპირებულ ინტერესებს შორის იგი უპირობო უპირატესობას ანიჭებს საჯარო სამსახურის სტაბილურობას. სადავო ნორმა ზოგად შეზღუდვას ადგენს და კრძალავს გამოძიების ქვეშ მყოფი ნებისმიერი პირის ნებისმიერ საჯარო სამსახურში მიღებას.“

მოცემულ შემთხვევაშიც, მნიშვნელოვანია ვიხელმძღვანელოთ საკონსტიტუციო სასამართლოს ანალოგიური მიდგომით. სადავო ნორმა ზოგად შეზღუდვას ადგენს და უკრძალავს ნებისმიერი ნარკოლიგიური საშუალების მომხმარებელ პირს ნებისმიერი საჯარო სამსახურის დაკავებას, იმის მიუხედავად, სხვა კანდიდატებზე მეტად აკმაყოფილებს თუ არა ვაკანტურ თანამდებობაზე დასანიშნად არსებულ ყველა საკვალიფიკაციო მოთხოვნას (რისი შემოწმებაც, შესაძლებელია კონკურსის საფუძველზე). შესაბამისად, სადავო ნორმა ცალსახა უპირატესობას ანიჭებს დაცულ ინტერესებს, მიუხედავად უფლების შეზღუდვით გამოწვეული ნეგატიურ ეფექტისა.

აქედან გამომდინარე, „საჯარო სამსახურის შესახებ“ საქართველოს კანონის 27-ე მუხლის მე-2 ნაწილის „გ“ ქვეპუნქტით პირის უფლებაში ჩარევა არ პასუხობს პროპორციულობის მოთხოვნას და ეწინააღმდეგება საქართველოს კონსტიტუციის 25-ე მუხლს.

IΙ. სადავო ნორმების კონსტიტუციურობა საქართველოს კონსტიტუციის მე-15 მუხლის 1-ლ პუნქტთან მიმართებით

(1) კონსტიტუციის მე-15 მუხლით დაცული სფერო

პირადი ცხოვრების ხელშეუხებლობის უფლება განსაზღვრულია საქართველოს კონსტიტუციის მე-15 მუხლით. საკონსტიტუციო სასამართლოს მიხედვით, „ზოგადად, პირადი ცხოვრება გულისხმობს ინდივიდის ცხოვრებისა და განვითარების კერძო სფეროს. უფლება პირად ცხოვრებაზე კი, ერთი მხრივ, ნიშნავს ინდივიდის შესაძლებლობას, პირადად, საკუთარი შეხედულებისამებრ, დამოუკიდებლად შექმნას და განავითაროს თავისი კერძო ცხოვრება, ხოლო, მეორე მხრივ, იყოს დაცული და უზრუნველყოფილი მის კერძო სფეროში სახელმწიფოს, ისევე როგორც ნებისმიერი სხვა პირების ჩარევისგან. შესაბამისად, პირადი ცხოვრების ხელშეუხებლობის უფლება უზრუნველყოფს პიროვნების თავისუფალ განვითარებას, რადგან საშუალებას აძლევს მას, კერძო სფეროში საზოგადოების ჩარევისა და ყურადღებისაგან თავისუფალ პირობებში მოახდინოს ინფორმაციის, მოსაზრებებისა და შთაბეჭდილებების გაცვლა-გაზიარება”[44]. „პირადი ცხოვრებით დაცულია პირების კერძო სფერო (სივრცე) აქ იგულისხმება როგორც კონკრეტული ტერიტორია, ადგილი (მაგალითად საცხოვრებელი სახლი, პირადი ავტომანქანა ან სხვა პირადი მფლობელობა), ისე განსაზღვრულ პირთა წრე, ვისთანაც პირს სურს კომუნიკაცია, ვისაც ის ირჩევს კონკრეტული ურთიერთობისათვის, ასევე საკითხები, რომელთა ანონიმურობა და ხელშეუხებლობა ან პირთა მხოლოდ კონკრეტულ წრეში განსაჯაროებაც სურს პირს. კერძო, პირად სივრცეს (სფეროს) ადამიანი თავად ქმნის და აქვს გონივრული მოლოდინი იმისა, რომ მის მიერ შერჩეულ, სასურველ ან მისთვის საჭირო საკითხებზე კომუნიკაცია მიუწვდომელი, ანონიმური, ხელშეუხებელი დარჩება ყველა იმ პირისათვის, რომელიც მან საკუთარი პირადი სივრცის მიღმა დატოვა.“[45]

აღსანიშნავია, რომ „პირადი ცხოვრების ფართო და მრავალმხრივი შინაარსიდან გამომდინარე, შეუძლებელია მისი ზუსტი და ამომწურავი განმარტება.“[46] ტერმინის ზუსტი განმარტება რეალურად არცერთ სამართლებრივ აქტში გვაქვს მოცემული, ხოლო საკონსტიტუციო სასამართლოს განმარტების მიხედვით, „პირადი ცხოვრება“ მოიცავს ყველა იმ კომპონენტსაც, რაც პირდაპირ არ არის მოხსენიებული ნორმაში, ხოლო საზოგადოების განვითარების საფუძველზე ჩნდება ახალი ინსტიტუტები, რომლებიც მიზნობრივად და შინაარსობრივად შეიძლება დაკავშირებულები იყვნენ პირად ცხოვრებასთან.[47] შესაბამისად, კანონი ვერ მოგვცემს მოცემული უფლებით დაცული სიკეთეების სრულყოფილ ჩამონათვალს.

ამგვარ მიდგომას, იზიარებს ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოც, რომელმაც საქმეში Costello-Roberts v. the United Kingdom აღნიშნა, რომ „პირადი ცხოვრების“ ცნება საკმაოდ ფართო და განუსაზღვრელია და არ არსებობს მისი კომპონენტების ამომწურავი ჩამონათვალი. ამასთან, ევროსასამართლომ საქმეში Pretty v United Kingdom დააზუსტა, რომ „პირადი ცხოვრების ცნება ფართო ცნებაა და არ ექვემდებარება ამომწურავად განმარტებას. ის მოიცავს ადამიანის ფიზიკურ და ფსიქოლოგიურ ხელშეუხებლობას... ხანდახან ის მოიცავს ინდივიდის ფიზიკური და სოციალური იდენტობის ასპექტებს...”[48]

მიუხედავად იმისა, რომ არ არის განსაზღვრული ამომწურავი ჩამონათვალი პირადი ცხოვრების უფლებით დაცული სიკეთეებისა, კონსტიტუციის მე-15 მუხლი მოიცავს სახელმწიფოს პოზიტიურ ვალდებულებას, უზრუნველყოს და დაიცვას პირის პირადი სივრცე, შექმნას ისეთი გარემო რომლის ფარგლებშიც სუბიექტს წინაღობების გარეშე შეეძლება აღნიშნული უფლებით სრულყოფილად სარგებლობა. ნეგატიური ვალდებულების ასპექტში კი სახელმწიფო არ უნდა ჩაერიოს პირის პირად სივრცეში.[49] გარდა ამისა, „....სახელმწიფოს აქვს ნეგატიური ვალდებულება, არ ჩაერიოს კონსტიტუციის მე-20 მუხლით დაცული უფლებებით სარგებლობაში და, შესაბამისად, უზრუნველყოს პიროვნების დაცვა, მის პირად ცხოვრებაში სახელმწიფო ხელისუფლების ორგანოების ან თანამდებობის პირების მხრიდან თვითნებური ჩარევისაგან.“[50]

(2) სადავო ნორმის შინაარსი და უფლების შეზღუდვა

„საჯარო სამსახურის შესახებ“ კანონის 27-ე მუხლის მე-2 ნაწილის „გ“ ქვეპუნქტის მიხედვით, პირი მოხელედ არ მიიღება თუ „მან სამსახურში მიღებისას არ წარმოადგინა საქართველოს კანონმდებლობით დადგენილი ფორმის ნარკოლოგიური შემოწმების ცნობა ან წარმოდგენილი ნარკოლოგიური შემოწმების ცნობა ადასტურებს მის მიერ ნარკოტიკული საშუალების მოხმარების ფაქტს;“

აღნიშნული ნორმა ავალდებულებს საჯარო თანამდებობის დაკავებით დაინტერესებულ პირს, რომ წარადგინოს სპეციალური ცნობა, რომელშიც ასახული იქნება მოიხმარს თუ არა პირი ნარკოტიკულ საშუალებებს. აღნიშნული მოთხოვნა ეწინააღმდეგება კონსტიტუციის მე-15 მუხლით დაცულ პირადი ცხოვრების ხელშეუხებლობას.

როგორც ზემოთ მოყვანილ მსჯელობაში აღვნიშნეთ „პირადი ცხოვრების“ ცნება მოიცავს კერძო სფეროს, რომლის ფარგლებშიც პირს ენიჭება ავტონომია თავის სურვილისამებრ განახორციელოს გარკვეული ქმედებებები, დაამყაროს კომუნიკაცია ხალხთან და ა.შ. ხოლო, სახელმწიფოს აკისრია ნეგატიური ვალდებულება არ ჩაერიოს პირთა პირად ცხოვრებაში, მათ სივრცეში და უზრუნველყოს ამ უკანასკნელთა დაცვა ნებისმიერი სახის ხელყოფისგან.

მოცემულ შემთხვევაში სადავო ნორმით სახელმწიფო ავალდებულებს პირს გასცეს/გაამხილოს პირად ცხოვრებას მიკუთვნებული ინფორმაცია- მოიხმარს თუ არა იგი ნარკოტიკულ საშუალებას. ადამიანის ამგვარი იძულება/მისი დავალდებულება, გაუმხილოს მესამე პირებს საკუთარი პირადი ცხოვრების გარკვეული ასპექტი, წარმოადგენს სწორედ კონსტიტუციის მე-15 მუხლით დაცული პირადი ცხოვრების პატივისცემის უფლების შეზღუდვას. ხოლო ის, რომ თავად ნარკოტიკული საშუალების მოხმარება არის პირადი ცხოვრების შემადგენელი ნაწილი, საკონსტიტუციო სასამართლოს უკვე აქვს არაერთხელ ნათქვამი. საკონსტიტუციო სასამართლომ განაცხადა, რომ „მარიხუანის ექიმის დანიშნულების გარეშე მოხმარება, ძირითადად, ხორციელდება დასვენებისა და გართობის მიზნით....სასამართლო მიიჩნევს, რომ პირის უფლება, თავად შეარჩიოს მისთვის სასურველი განტვირთვის სახე და განახორციელოს შესაბამისი აქტივობა, მათ შორის, მოიხმაროს მარიხუანა, წარმოადგენს პიროვნების პირადი ავტონომიით დაცულ სფეროს.“[51] შესაბამისად, ინფორმაცია იმის შესახებ თუ პირი თავისუფალ დროს რითი ერთობა, პირადი ცხოვრების ნაწილია და აღნიშნული ინფორმაციის შესახებ ცნობის წარდგენა ლახავს საქართველოს კონსტიტუციით გარანტირებულ პირადი ცხოვრების ხელშეუხებლობის უფლებას.

დამატებით, საყურადღებოა, რომ ევროპულმა სასამართლომ გადაწყვეტილებაში Peters V. The Netherlands მიიჩნია, რომ პატიმრებისთვის იძულებითი ნარკოტიკული შემოწმების მიზნით შარდის ანალიზის გაკეთება შედის ევროპული კონვენციის მერვე მუხლით - პირადი ცხოვრების ხელშეუხებლობით დაცული სამართლებრივი სიკეთეების ფარგლებში. შესაბამისად, ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს პრაქტიკაც მიუთითებს იმაზე, რომ პირისთვის ნარკოლოგიური შემოწმების ჩატარების დავალდებულება და შემდეგ ცნობის წარდგენის დავალდებულება წარმოადგენს პირად ცხოვრებაში ჩარევას.

(3) თანაზომიერების ტესტი

მიუხედავად იმისა, რომ საქართველოს კონსტიტუცია იცავს პირის პირადი ცხოვრების ხელშეუხებლობას, აღსანიშნავია, რომ მოცემული უფლება არ არის აბსოლუტური. კერძოდ, კონსტიტუციის მე-15 მუხლის 1-ლ პუნქტში ჩამოთვლილია ის ლეგიტიმური მიზნები, რომელთა არსებობის შემთხვევაში შესაძლებელია აღნიშნული უფლების შეზღუდვა.

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლომ საქმეზე „საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაცია” და საქართველოს მოქალაქე თამარ ხიდაშელი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“ მიღებულ გადაწყვეტილებაში განაცხადა, რომ პირადი ცხოვრების ხელშეუხებლობის უფლება არ იყო აბსოლუტური. იგი შეიძლებოდა შეიზღუდულიყო დემოკრატიულ სახელმწიფოში აუცილებელი, კონსტიტუციით გათვალისწინებული ლეგიტიმური მიზნების მისაღწევად, მაგრამ უფლების შეზღუდვას უნდა დაეკმაყოფილებინა გარკვეული პირობები. კერძოდ, უფლებაში ნებისმიერი ჩარევა უნდა ემსახურებოდეს კონსტიტუციურ მიზნებს“[52]

(3.1) ლეგიტიმური მიზანი

საქართველოს კონსტიტუციის მე-15 მუხლის 1-ლი პუნქტის თანახმად, „ადამიანის პირადი და ოჯახური ცხოვრება ხელშეუხებელია. ამ უფლების შეზღუდვა დასაშვებია მხოლოდ კანონის შესაბამისად, დემოკრატიულ საზოგადოებაში აუცილებელი სახელმწიფო ან საზოგადოებრივი უსაფრთხოების უზრუნველყოფის ან სხვათა უფლებების დაცვის მიზნით.“

აქედან გამომდინარე, პირის პირადი ცხოვრების ხელშეუხებლობის შეზღუდვა აუცილებლად უნდა ემსახურებოდეს ზემოთ აღნიშნულ ლეგიტიმურ მიზნებს.

როგორც უკვე აღვნიშნეთ, სადავო ნორმების მთავარ ლეგიტიმურ მიზანს შეიძლება წარმოადგენდეს საჯარო თანამდებობის პირების ეფექტური და შეუფერხებელი საქმიანობის უზრუნველყოფა, რომელსაც, კანონმდებლის აზრით საფრთხე ემუქრება იმ შემთხვევაში, თუ საჯარო თანამდებობის დაკავების მსურველი პირი მოიხმარს ნებისმიერ ნარკოტიკულ საშუალებას.

თუმცა, აღსანიშნავია, რომ საქართველოს კონსტიტუციის მე-15 მუხლით დაცული პირადი ხელშეუხებლობის უფლება შეიძლება მხოლოდ კონკრეტული, კონსტიტუციაში ჩამოთვლილი ლეგიტიმური მიზნების მისაღწევად იქნას შეზღუდული. კერძოდ, მე-15 მუხლის მე-2 პუნქტის თანახმად, „ამ უფლების შეზღუდვა დასაშვებია მხოლოდ კანონის შესაბამისად, დემოკრატიულ საზოგადოებაში აუცილებელი სახელმწიფო ან საზოგადოებრივი უსაფრთხოების უზრუნველყოფის ან სხვათა უფლებების დაცვის მიზნით.“ აქედან გამომდინარე, მოცემულ შემთხვევაში, საჯარო თანამდებობის კანდიდატებისათვის პირადი ცხოვრების ხელშეუხებლობა გამართლებული უნდა იყოს სწორედ ზემოთ ჩამოთვლილი ლეგიტიმური მიზნებით. ამ ჩამონათვალში კი საჯარო თანამდებობის პირების ეფექტური და შეუფერხებელი საქმიანობის უზრუნველყოფა არ შედის.

რაც შეეხება საკუთრივ მე-15 მუხლში მითითებულ საფუძვლებს, ერთადერთი ლეგიტიმური მიზანი, რომელიც შედარებით რელევანტურია ამ შემთხვევაში, საზოგადოებრივი უსაფრთხოების დაცვაა.

საჯარო მოხელის მიერ მიღებული გადაწყვეტილება (განსაკუთრებით, მაშინ როდესაც მათში მოიაზრება მეოთხე რანგის მოხელეც) საზოგადოებრივ უსაფრთხოებას ვერ შეუქმნის მყისიერ საფრთხეს. მითუმეტეს ხაზგასასმელია ის ფაქტი, რომ ნარკოლოგიური შემოწმების საფუძველზე დგინდება პირმა წარსულში მოიხმარა თუ არა ნარკოლოგიური საშუალებები, ხოლო გაუგებარია საზოგადოებრივ უსაფრთხეობას რა საფრთხე შეიძლება შეუქმნას პირმა, რომელმაც ადრე, თუნდაც ერთხელ მოიხმარა ნარკოტიკული ნივთიერება.

აღნიშნულს ხაზს უსვამს ამერიკის შეერთებული შტატების უზენაესი სასამართლოს მიერ დამკვიდრებული პრაქტიკა და განმარტებები მოცემულ საკითხთან დაკავშირებით. აშშ-ს უზენაეს სასამართლოს, მკაცრად აქვს განსაზღვრული საქმიანობის ის სფეროები, რომელთა არაეფექტურად შესრულება რისკის ქვეშ აყენებს საზოგადოებრივ უსაფრთხოებას. მასვე ეკუთვნის ე.წ. ბალანსირების ტესტი, რომელიც ადგენს, თუ რა შემთხვევებშია დასაშვები სახელმწიფოს მხრიდან დასაქმებულთათვის ნარკოლოგიური ტესტის ჩატარების მოთხოვნა. უფრო კონკრეტულად, საქმეში, National Treasury Employees Union v. Von Raab, 109 S.Ct. 1384 (1989), and Skinner v. Railway Labor Executives’ Association, 109 S.Ct. 1402 (1989), სასამართლომ ბალანსირების ტესტი გამოიყენა და აღნიშნა, რომ ნარკო ტესტის ჩატარება წინასწარი საფუძვლის არსებობის გარეშე მხოლოდ სამ შემთხვევაშია შესაძლებელი, კერძოდ, მაშინ, (1) როდესაც საბაჟოზე დასაქმებულ ოფიცრებს ეხებათ საქმე, (2) როდესაც შეიარაღებულ ოფიცრების დასაქმებას ეხება საქმე და (3) როდესაც მატარებლის მემანქანეებს ეხება საქმე.

დამატებით, აშშ-ს უზენაეს სასამართლოს საქმეში Chandler v. Miller მოუწია მსჯელობა იმის შესახებ, თუ რამდენად იყო კონსტიტუციასთან შესაბამისობაში საჯარო მოხელეებისთვის ნარკოლოგიური შემოწმების ჩატარების დავალდებულება. სასამართლომ დაადგინა, რომ საჯარო მოხელეების საქმიანობა არ არის „უსაფრთხოების თვალსაზრისით იმდენად სენსიტიური“ (candidates for public office are not “safety sensitive”), რომ მათთვის ნარკოლოგიური შემოწმების ჩატარება კონსტიტუციურად ჩაითვალოს.კერძოდ, სასამართლომ აღნიშნა, რომ სახელმწიფომ არ წარადგინა მტკიცებულებები იმის შესახებ, თუ რატომ არის ნარკოლოგიური შემოწმების ჩატარება მნიშვნელოვანი საჯარო მოხელეებისათის (the state showed no special need), მაშინ, როდესაც ისინი არ ასრულებენ მაღალი რისკის შემცველ და სენსიტიურ საქმიანობას.[53]

აღსანიშნავია, რომ ამერიკისაგან განსხვავებით საქართველოს შემთხვევაში სამუშაოთა კოკრეტული ჩამონათვალისა თუ ხასიათის მიუხედავად, მაინც არის აუცილებელი ნარკოლოგიური ტესტის წარდგენა, რაც ხშირ შემთხვევაში შეიძლება საერთოდ არ იყოს რელევანტური და არ უკავშირდებოდეს სამუშაოს ხასიათს. მოცემულ შემთხვევაშიც, საჯარო მოხელეების საქმიანობის ხასიათი არ იძლევა საფუძველს იმისა, რომ შესაძლებელია რაიმე საფრთხე შეექმნას საზოგადოებრივ უსაფრთხოებას. გასათვალისწინებელია ისიც, რომ აშშ-ს შემთხვევაში საქმე ეხებოდა უკვე დასაქმებული პირების ნარკოლოგიურ შემოწმებას, ჩვენს შემთხვევაში კი სადავო ნორმა საჯარო თანამდებობაზე დანიშვნამდე ადგენს შემზღუდველ კრიტერიუმს.

დამატებით, ხაზგასასმელია, რომ სადავო ნორმით პირის პირად ცხოვრებაში ჩარევა ვერ იქნება გამართლებული სხვათა უფლებების დაცვით. სხვათა უფლებებში, თავისთავად მოიაზრება პირთა კონსტიტუციური უფლებები. შესაბამისად, იმისათვის, რომ გამართლებული იყოს პირის პირადი ხელშეუხებლობის უფლების შეზღუდვა სხვათა უფლებებით, მნიშვნელოვანია იზღუდებოდეს პირთა კონსტიტუციით დაცული უფლებები. მოცემულ შემთხვევაში, ვინაიდან სხვა ინდივიდთა ინტერესი საჯარო სამსახურის ეფექტური საქმიანობა შეიძლება იყოს, მსგავსს უფლებას არ იცავს საქართველოს კონსტიტუციის არც ერთი დებულება. შესაბამისად, შეუძლებელია შეზღუდვის ლეგიტიმურ მიზნად მივიჩნიოთ სხვათა უფლებების დაცვა.

აქედან გამომდინარე, ერთადერთი ლეგიტიმური მიზანი, რომელიც შეიძლება გამოიკვეთოს არის საზოგადოებრივი უსაფრთხოების დაცვა (მიუხედავად იმისა, რომ ამ შემთხვევაშიც ასეთი ლეგიტიმური მიზნის არსებობა ბუნდოვანი და ალოგიკურია)

(3.2) გამოსადეგობა

გარდა ლეგიტიმური მიზნის არსებობისა, მნიშვნელოვანია საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლომ განიხილოს სადავო ნორმით გათვალისწინებული შეზღუდვის გამოსადეგობის ნაწილი. კერძოდ, „თანაზომიერების პრინციპი მოითხოვს, რომ უფლების შემზღუდველი ნორმით გათვალისწინებული ღონისძიება წარმოადგენდეს ლეგიტიმური საჯარო მიზნის მიღწევის გამოსადეგ საშუალებას“[54]

როგორც უკვე განვიხილეთ, სადავო ნორმები პირს ავალდებულებს საჯარო სამსახურის თანამდებობის დასაკავებლად წარმოადგინოს ნარკოლოგიური ცნობა, წინააღმდეგ შემთხვევაში კი, მის კანდიდატურას არც განიხილავენ.

ნარკოტიკული საშუალებების მოხმარების ფაქტი, როგორც უკვე არაერთხელ იქნა აღნიშნული, არ შეიძლება მეტყველებდეს ან რაიმე მინიშნებას იძლეოდეს პირის პროფესიული უნარ-ჩვევების შესახებ. მეტიც, იმის გათვალისწინებით, რომ არსებობს კანონით დადგენილი სხვა არაერთი მოთხოვნა, რომლის საფუძველზეც დამსაქმებელს შეუძლია გამოიკვლიოს პირის სამუშაოს ადეკვატურობა, თავისუფალ დროს გართობის მიზნით მართლზომიერად განხორციელებული ქმედებები არ შეიძლება გახდეს პირის საჯარო თანამდებობის დაკავებაზე უარის თქმის საფუძველი, იმ შემთხვევაში თუ აკმაყოფილებს სხვა კანონით გათვალისწინებულ მოთხოვნას. დამატებით, გაურკვეველია თუ რატომ არის მნიშვნელოვანი პირის მიერ ცნობის წარდგენა, თუკი მას ჯერ სამსახურეობრივი მოვალეობების შესრულება არც დაუწყია და დამსაქმებელი ვერ განსაზღვრავს, რამდენად უშლის ხელს კანდიდატს თავისი ე.წ „ცხოვრების წესი“ აღნიშნული ვალდებულებების შესრულებაში.[55] ეს ყოველივე კი თავისთავად საჯარო დამსაქმებლის მიერ პირადი ცხოვრების ფარგლების უხეშ დარღვევას წარმოადგენს და არ არსებობს გამართლება იმისა თუ რატომ უნდა იცოდეს საჯარო სექტორის დამსაქმებელმა პირის ცხოვრების წესი და რუტინა[56] სამსახურის ფარგლებს მიღმა.

ყოველივე აქედან გამომდინარე, საჯარო სამსახურის შესახებ საქართველოს კანონის 27-ე მუხლის მე-2 ნაწილის „გ“ ქვეპუნქტით დადგენილი შეზღუდვა არ არის ლეგიტიმური მიზნის მიღწევის გამოსადეგი საშუალება, ვინაიდან ის საერთოდ არ არის დაკავშირებული საზოგადოებრივ უსაფრთხოებასთან და არ ქმნის იმის გარანტიას, რომ ნარკოლოგიური შემოწმების შესახებ ცნობის წარდგენით ის აუცილებელად უზრუნველყოფს ეფექტურ და შეუფერხებელ საქმიანობას.

ამრიგად, სადავო ნორმა არ არის გამოსადეგი და ეწინააღმდეგება კონსტიტუციის მე-15 მუხლს.

(3.3) აუცილებლობა

მიუხედავად იმისა, რომ აღნიშნული მოწესრიგება არ წარმოადგენს გამოსადეგ საშუალებას, საჭიროდ მივიჩნევთ განვიხილოთ თანაზომიერების ტესტის დანარჩენი ნაწილებიც.

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს განმარტებით, „გამოსადეგობასთან ერთად, მზღუდავი ღონისძიება უნდა წარმოადგენდეს ლეგიტიმური მიზნის მიღწევის აუცილებელ საშუალებას. კერძოდ, არ უნდა არსებობდეს ამავე ლეგიტიმური მიზნის ნაკლებად მზღუდავი საშუალებით მიღწევის გონივრული შესაძლებლობა.“[57]

მოცემულ შემთხვევაში, როგორც უკვე განვიხილეთ, სადავო ნორმით დადგენილი მოწესრიგება ვერ იქნება ნაკლებადმზღუდავი სწორედ მისი პროცედურების ინტენსივობისა და ღირსებისშემლახველი ხასიათიდან გამომდინარე.

ასევე, სადავო ნორმა ვერ აკმაყოფილებს აუცილებლობის შეფასებისთვის არსებით კრიტერიუმს - ინდივიდუალური მიდგომის შესაძლებლობას, მისი ბლანკეტურობის გამო. ვინაიდან, ერთი მხრივ, სადავო ნორმა ეხება ყველა ნარკოტიკულ საშუალებას, რომლებიც ერთმანეთისგან განსხვავდებიან გამოწვევადი საფრთხეების არსით, მასშტაბით, საშიშროების ხარისხით.[58] ხოლო, მეორე მხრივ, სადავო ნორმა ნორკოლოგიური შემოწმების ჩატარებას ავალდებულებს საჯარო თანამდებობის დაკავების ყველა კანდიდატს განურჩევლად იმისა, თუ რა სახის თანამდებობის დაკავება სურთ მათ.

კერძოდ, სადავოდ გამხდარი ნორმა ვრცელდება ნებისმიერი რანგის საჯარო მოხელეზე. მათ შორის, ის ნარკოლოგიური ცნობის წარდგენას ავალდებულებას ყველაზე დაბალი იერარქიული რანგის - მეოთხე რანგის საჯარო მოხელეთა თანამდებობების კანდიდატებსაც, რომელთა მიმართაც საზოგადოებრივი ინტერესი ვერ იქნება იმდენად მაღალი (სწორედ მათი თანამდებობის რანგიდან გამომდინარეც), რომ გამართლებული იყოს ისეთი პირადი ინფორმაციის მიღება, როგორიც არის ნარკოლოგიური ცნობა. შესაბამისად, სადავო ნორმის ბლანკეტურობიდან გამომდინარე, ის ვერც ჩარევის ნაკლებადმზღუდავ საშუალებად ჩაითვლება.

გარდა ამისა, მაშინ, როდესაც „საჯარო სამსახურის შესახებ“ 27-ე და 28-ე მუხლები ადგენენ იმ დამატებით და სპეციალურ მოთხოვნებს, რომელთაც უნდა აკმაყოფილებდეს საჯარო თანამდებობის დაკავების მსურველი პირი იმისათვის, რომ განიხილონ მისი კანდიდატურა, ასეთი მოწესრიგება იქნებოდა სრულად საკმარისი იმისათვის, რომ ლეგიტიმური მიზანი ყოფილიყო მიღწეული.

დამატებით, საგულისხმოა ამერიკის უზენაესი სასამართლოს პრაქტიკაც ამ საკითხთან დაკავშირებით. სასამართლომ გადაწყვეტილებაში სახელად Allen v. City of Marietta განაცხადა, რომ პირის შარდის ანალიზის მოთხოვნა სპეციალური საფუძვლის გარეშე, მხოლოდ მაშინ არის დასაშვები თუკი პირთა მიერ ნარკოტიკული საშუალებების მოხმარება რელევანტურ კავშირშია მათ მიერ სამსახურეობრივი მოვალეობების შესრულებასთან და უარყოფითი ეფექტი გააჩნია ამ უკანასკნელზე.[59] ამერიკის სასამართლო პრაქტიკა მიუთითებს იმ ფაქტზე, რომ დამსაქმებელს მხოლოდ მაშინ შეუძლია მოითხოვოს დამსაქმებლისგან ნარკოლოგიური შემოწმების ცნობა (შარდის ტესტი), როდესაც არსებობს ე.წ „დასაბუთებული ვარაუდი“ (reasonable suspicion) იმისა, რომ პირის მიერ ნარკოტიკული საშუალებების მოხმარება ვნებს მის სამსახურეობრივი მოვალეობების შესრულებას, სხვა შემთხვევებში სუბიექტის პირად ცხოვრებაში ამგვარი შეჭრა გაუმართლებელია.[60]

აღნიშნულ საკითხთან დაკავშირებით, აღსანიშნავია შრომის საერთაშორისო ორგანიზაციის (International Labour Organization) რეკომენდაციები, რომლის მიხედვით ნარკოლოგიური შემოწმება მხოლოდ მაშინ უნდა ჩატარდეს, როდესაც დადგება დასაქმებული პირის მიერ ნარკოტიკული საშუალებების მოხმარების არსებითი პრობლემა და ფაქტი.[61] ILO-ს თანახმად, თუ დასაქმებული პირები დათანხმდებიან ნარკოლოგიური ტესტის ჩატარებაზე, ამ შემთხვევაში საჭიროა მაქსიმალურ დონეზე იყოს დაცული კონფიდენციალურობა, უნდა არსებობდეს წინასწარ გაწერილი წესები, რომლითაც განსაზღვრული იქნება ტესტის დადებითობის შემთხვევაში ყველა შემდგომი საფეხური (შემდგომი პრევენცია, იდენტიფიკაცია, რეაბლიტაცია, მკურნალობა და ა.შ) და ასევე საჭიროა მოიცავდეს უშუალოდ სუბიექტებთან ან მათ წარმომადგენლებთან კონსულტაციას.[62]

ამის საწინააღმდეგოდ კი, სადავო ნორმა პირს ყოველგვარი ვარაუდის გარეშე, ნებისმიერი შემთხვევაში ავალდებულებს ნარკოლოგიური შემოწმების ჩატარებასა და ცნობის წარდგენას.

შესაბამისად, სადავო ნორმებით გათვალისწინებული მოწესრიგება არ წარმოადგენს ნაკლებადმზღუდავ საშუალებას და ის ეწინააღმდეგება საქართველოს კონსტიტუციის მე-15 მუხლს.

(3.4) პროპორციულობა

მნიშვნელოვნად მივიჩნევთ, ასევე განვიხილოთ სადავო ნორმების პროპორციულობის საკითხიც. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს განმარტებით, „უფლების შეზღუდვისას კანონმდებელმა საჭიროა დაადგინოს სამართლიანი ბალანსი შეზღუდულ და დაცულ ინტერესებს შორის“[63] და დადგინდეს რამდენად გადაწონის უფლების შეზღუდვით გამოწვეულ ნეგატიურ ეფექტს, ლეგიტიმური მიზნის დაცვის ინტერესი.

ხაზგასასმელია საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს განმარტება, რომლის მიხედვითაც „აუცილებელია, უფლებაშემზღუდველი ღონისძიების შემუშავებისას სახელმწიფომ დაადგინოს სამართლიანი ბალანსი იმგვარად, რომ დაცული სიკეთე და მისი დაცვის ინტერესი აღემატებოდეს შეზღუდული უფლების დაცვის ინტერესს.“[64] დამატებით, საკონსტიტუციო სასამართლო აღნიშნავს, რომ „დგება არსებულ ინტერესთა შორის სწორი და გონივრული, კონსტიტუციის მოთხოვნების შესაბამისად საკითხის დაბალანსების აუცილებლობა.“ [65]

მოცემულ შემთხვევაში, სახეზეა, ერთი მხრივ, ინტერესი იმისა, რომ დაცული იყოს საზოგადოებრივი უსაფრთხოება, ხოლო, მეორე მხრივ, არსებობს კანდიდატების ინტერესი დაცული იყოს მათი პირადი ცხოვრება. აქედან გამომდინარე, მნიშვნელოვნად მიგვაჩნია განვიხილოთ, სადავო ნორმა რამდენად უზრუნველყოფს არსებულ ინტერესებს შორის ბალანსის შენარჩუნებას.

როგორც უკვე არაერთხელ აღვნიშნეთ, ბუნდოვანია თუ რა ლოგიკური კავშირი შეიძლება არსებობდეს კანდიდატის მიერ ნარკოტიკული საშუალების მოხმარებასა და საზოგადოებრივ უსაფრთხოებას შორის. მითუმეტეს, საგულისხმოა ის გარემოება, რომ საჯარო თანამდებობაზე პირთა დანიშვნა ხშირ შემთხვევაში ხდება კონკურსის საფუძველზე. ამდენად, შესაბამის უფლებამოსილ პირს სხვადასხვა გარემოებაზე დაკვირვებით შეუძლია დაადგინოს კანდიდატის კვალიფიციური თუ სხვა პირობების გათვალისწინებით რამდენად შესაბამისია ის საჯარო თანამდებობისათვის. ამასთანავე, მსგავსი პროცედურის საფუძველზე შესაძლებელია იმის განსაზღვრა, პირი პოტენციურად მაინც უქმნის თუ არა საფრთხეს საზოგადოებრივ უსაფრთხოებას.

მიუხედავად ამისა, სადავო ნორმა ზოგად შეზღუდვას ადგენს და ავალდებულებს ნებისმიერ პირს, ნებისმიერი საჯარო სამსახურის დაკავებისათვის წარადგინოს ნარკოლოგიური შემოწმება. ხოლო, წარუდგენლობის შემთხვევაში, იმის მიუხედავად, სხვა კანდიდატებზე მეტად აკმაყოფილებს თუ არა ვაკანტურ თანამდებობაზე დასანიშნად არსებულ ყველა საკვალიფიკაციო მოთხოვნას (რისი შემოწმებაც, შესაძლებელია კონკურსის საფუძველზე), მას ეკრძალება თანამდებობის დაკავების უფლება. შესაბამისად, სადავო ნორმა ცალსახა უპირატესობას ანიჭებს დაცულ ინტერესებს, მიუხედავად უფლების შეზღუდვით გამოწვეული ნეგატიური ეფექტისა.

აქედან გამომდინარე, „საჯარო სამსახურის შესახებ“ საქართველოს კანონის 27-ე მუხლის მე-2 ნაწილის „გ“ ქვეპუნქტით პირის უფლებაში ჩარევა არ პასუხობს პროპორციულის მოთხოვნას და ეწინააღმდეგება საქართველოს კონსტიტუციის მე-15 მუხლის პირველ პუნქტს.

I. სადავო ნორმების კონსტიტუციურობა საქართველოს კონსტიტუციის მე-12 მუხლთან მიმართებით

(1) კონსტიტუციის მე-12 მუხლით დაცული სფერო

კონსტიტუციის მე-12 მუხლის მიხედვით, „ყველას აქვს საკუთარი პიროვნების თავისუფალი განვითარების უფლება.“ საკონსტიტუციო სასამართლოს თანახმად, „აღნიშნული უფლება იცავს პიროვნების ავტონომიურობას, პირის თავისუფლებას, თავისი შეხედულებისამებრ განკარგოს საკუთარი შინაგანი სამყარო, მისი პირადი გონებრივი და ფიზიკური სფერო, სხვებისგან ჩაურევლად, პირადი გადაწყვეტილებით დაამყაროს და განავითაროს ურთიერთობა სხვა პირებთან და გარესამყაროსთან. საქართველოს კონსტიტუციის მე-12 მუხლით დაცულია პირის უფლება, აკონტროლოს საკუთარი თავის წარმოჩენა საზოგადოების თვალში და პიროვნული განვითარებისა და რეალიზაციისათვის აუცილებელი მოქმედებების განხორციელების თავისუფლება. პიროვნების ავტონომიურობის, მისი თავისუფალი და სრულყოფილი განვითარებისათვის განსაკუთრებული მნიშვნელობა ენიჭება როგორც გარე სამყაროსთან ურთიერთობის დამოუკიდებლად განსაზღვრის თავისუფლებას, ასევე ინდივიდის ფიზიკურ და სოციალურ იდენტობას, ინტიმური ცხოვრების ხელშეუვალობას. „პიროვნების თავისუფალი განვითარების უფლების ზუსტი და ამომწურავი განმარტება პრაქტიკულად შეუძლებელია. იგი შედგება არაერთი უფლებრივი კომპონენტისგან, რომლებიც კონსტიტუციის სხვადასხვა ნორმებით არის დაცული.“[66]

„მითითებული კონსტიტუციური ნორმა თავისი არსით წარმოადგენს ადამიანის უფლებათა და თავისუფლებათა განხორციელების ფუნდამენტურ გარანტიას, უზრუნველყოფს რა ადამიანის პირადი ცხოვრების უმნიშვნელოვანესი და უზოგადესი ასპექტის, პიროვნების თავისუფალი განვითარების, ჩამოყალიბების, მისი ცხოვრების ინდივიდუალური წარმართვის თავისუფლებას სამართლიანი სახელმწიფოს ფარგლებში.“ [67]

ნარკოტიკული საშუალებების მოხმარებასთან დაკავშირებით, საკონსტიტუციო სასამართლომ ერთ-ერთ საქმეში განაცხადა, რომ „პიროვნების თავისუფალი განვითარების უფლება ნებას რთავს ადამიანს, სახელმწიფოს ჩარევის გარეშე, გადაწყვიტოს, თუ რომელი ტიპის გასართობი თუ რეკრეაციული აქტივობით დაკავდება იგი. ეჭვგარეშეა, რომ ადამიანის გასართობი აქტივობები მიეკუთვნება მისი პირადი ავტონომიის სფეროს. შესაბამისად, პიროვნების ზემოქმედება საკუთარ თავზე და ამგვარად გართობის ან სიამოვნების მიღება თავისთავად ხვდება მისი თავისუფალი განვითარების სფეროში. საკონსტიტუციო სასამართლო მიიჩნევს, რომ პირის უფლება, თავად შეარჩიოს მისთვის სასურველი განტვირთვის სახე და განახორციელოს შესაბამისი აქტივობა, მათ შორის, მოიხმაროს მარიხუანა წარმოადგენს პიროვნების პირადი ავტონომიით დაცულ სფეროს“[68]

აქედან გამომდინარე, საჯარო თანამდებობის კანდიდტის არჩევანი იმის შესახებ, მოიხმარს თუ არა ის მარიხუანას, დაცული არის საქართველოს კონსტიტუციით დაცული თავისუფალი განვითარების უფლებით.

(2) სადავო ნორმის შინაარსი და უფლების შეზღუდვა

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს განმარტების მიხედვით „კონსტიტუციის მე-16 მუხლის (ამჟამინდელი მე-12) მიზანია, დაუცველი არ დარჩეს ცხოვრების ის სფეროები, რომლებიც პიროვნებასთან დაკავშირებული კონკრეტული უფლებებით არ არის მოცული.

მოცემულ შემთხვევაში საჯარო სამსახურის შესახებ საქართველოს კანონის 27-ე მუხლის მეორე ნაწილის ,,გ“ ქვეპუნქტი კრძალავს პირის მიერ საჯარო თანამდებობის დაკავებას იმ შემთხვევაში თუ მას დაუდასტურდება ნარკოტიკული საშუალების მოხმარების ფაქტი. მოცემული მუხლი ბლანკეტურად კრძალავს პირის მიერ საჯარო თანამდებობის დაკავებას ნარკოლოგიური ტესტის დროს ნარკოტიკული საშუალების ფაქტის დადასტურების შემთხვევაში, მიუხედავად იმისა, თუ რა სახის ნარკოტიკი აქვს პირს მოხმარებული- ისეთი, რომლის მოხმარებაც საქართველოს კანონმდებლობით სანქცირებულია, თუ დეკრიმინალიზებული.

ნარკოპოლიტიკის კუთხით საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ მიღებული გადაწყვეტილებების საფუძველზე დეკრიმინალიზებული იქნა პირადი მოხმარების მიზნით განსაზვრული რაოდენობის მარიხუანის/ კანაფის შენახვა/მოხმარება.

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლომ მის ერთ-ერთ გადაწყვეტილებაში უკვე განმარტა, რომ ,,მარიხუანის მოხმარება, ძირითადად, ხორციელდება დასვენების, განტვირთვის, გართობის მიზნით. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლომ თავისი ერთ-ერთი გადაწყვეტილებით უკვე დაადგინა, რომ დასახელებული მიზნებით მარიხუანის მოხმარება წარმოადგენს პიროვნების თავისუფალი განვითარების უფლებით დაცულ სფეროს. „პიროვნების თავისუფალი განვითარების უფლება ნებას რთავს ადამიანს, სახელმწიფოს ჩარევის გარეშე, გადაწყვიტოს, თუ რომელი ტიპის გასართობი თუ რეკრეაციული აქტივობით დაკავდება იგი. ეჭვგარეშეა, რომ ადამიანის გასართობი აქტივობები მიეკუთვნება მისი პირადი ავტონომიის სფეროს. შესაბამისად, პიროვნების ზემოქმედება საკუთარ თავზე და ამგვარად გართობის ან სიამოვნების მიღება თავისთავად ხვდება მისი თავისუფალი განვითარების სფეროში. საკონსტიტუციო სასამართლო მიიჩნევს, რომ პირის უფლება, თავად შეარჩიოს მისთვის სასურველი განტვირთვის სახე და განახორციელოს შესაბამისი აქტივობა, მათ შორის, მოიხმაროს მარიხუანა წარმოადგენს პიროვნების პირადი ავტონომიით დაცულ სფეროს“ [69].

საქართველოს საკონტიტუციო სამართლის პრაქტიკით, საქმეზე „გივი შანიძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“ დადგინდა, რომ მარიხუანის პირადი მოხმარების აკრძალვა, წარმოადგენს ჩარევას კონსტიტუციის დღევანდელი რედაქციის მე-12 მუხლით დაცულ თავისუფალი განვითარების უფლებაში. ხსენებულ საქმეში აკრძალვა გამოიხატებოდა იმაში, რომ მას მოჰყვებოდა ადმინისტრაციული სანქცია. მოცემულ შემთხვევაში კი, პირის მიერ ნარკოტიკული საშუალების გამოყენებას თანმდევ შედეგად მოჰყვება თანამდებობის დაკავების უფლების ჩამორთმევა. შესაბამისად, თუ პირს სურს, რომ დაიკავოს საჯარო თანამდებობა, მას ირიბად ეკრძალება დეკრიმინალიზებული ნარკოტიკული საშუალების პირადი მოხმარება, რაც საკონსტიტუციო სასამართლოს თანახმად, კონსტიტუციის მე-12 მუხლში ჩარევას წარმოადგენს.

აღნიშნული არგუმენტაციის გათვალისწინებით, სადავო ნორმა პირს უზღუდავს საქართველოს კონსტიტუციის მე-12 მუხლით დაცულ თავისუფალი განვითარების უფლებას.

(3) თანაზომიერების ტესტი

როგორც უკვე განვიხილეთ, სადავო მოწესრიგებით გათვალისწინებულ უფლებაში ჩარევა პრობლემურია მრავალი კუთხით და არ აკმაყოფილებს თანაზომიერების ტესტს.

კერძოდ, შეზღუდვის სავარაუდო ლეგიტიმურ მიზნების - საჯარო თანამდებობის პირების ეფექტური და შეუფერხებელი საქმიანობის უზრუნველყოფისა და საზოგადოებრივი უსაფრთხოების, მიღწევის შესაძლებლობას არ იძლევა. მეტიც, ნორმის ბლანკეტური ხასიათიდან, ნარკოლოგიური შემოწმების ღირსებაშემლახველი პროცედურებიდან და დაცული ინტერესების მიმართ აშკარა უპირატესობის მინიჭებიდან გამომდინარე, ის არ წარმოადგენს უფლების შეზღუდვის არც აუცილებელ და არც პროპორციულ საშუალებას.

აქედან გამომდინარე, საჯარო სამსახურის შესახებ საქართველოს კანონის 27-ე მუხლის მე-2 ნაწილის „გ“ ქვეპუნქტი ეწინააღმდეგება საქართველოს კონსტიტუციის მე-12 მუხლით დაცულ უფლებას.

IV. საქართველოს საარჩევნო კოდექსში შესული ცვლილებები

აღსანიშნავია, რომ მოცემული სადავო მოწესრიგება არსებობს მიუხედავად იმისა, რომ საქართველოს პარლამენტმა საქართველოს საარჩევნო კოდექსში ნარკოლოგიურ შემოწმებასთან დაკავშირებით შეიტანა ცვლილებები და ისეთი მნიშვნელოვანი პირებისთვისაც კი, როგორებიც არიან პოლიტიკური სუბიექტები, განსაზღვრა შედარებით მსუბუქი მოთხოვნები.

საქართველოს საარჩევნო კოდექსის 117-ე მუხლის მე-4 ნაწილის „ვ“ ქვეპუნქტის თანახმად, საქართველოს პარლამენტის წევრობის კანდიდატი საარჩევნო რეგისტრაციაში არ გატარდება იმ შემთხვევაში, თუ კანდიდატმა არ გაიარა ნარკოლოგიური შემოწმება.

ხაზგასასმელია, რომ აღნიშნული მუხლის ძალადაკარგული რედაქცია საარჩევნო რეგისტრაციაში არ გატარების საფუძვლად მიიჩნევდა ნარკოლოგიური შემოწმების შედეგად პირის მიერ ნარკოტიკული ნივთიერების მოხმარების დადასტურებას. თუმცა, კანონმდებელმა გააუქმა მოცემული ჩანაწერი, ხოლო დღევანდელი რედაქციით, „შემოწმების შედეგი გავლენას არ იქონიებს როგორც პარტიული სიის რეგისტრაციის, ისე პარლამენტის წევრად არჩევის შემთხვევაში უფლებამოსილების ცნობის საკითხზე.“ [70]

აქედან გამომდინარე, საქართველოს კანონმდებელმა მიიჩნია, რომ პირის არჩევნებში მონაწილეობის პასიური უფლების შეზღუდვის საფუძველი ვერ იქნებოდა მის მიერ ნარკოტიკული საშუალების გამოყენების დადასტურებული ფაქტი. მსგავსი ცვლილების საფუძველზე მითუმეტეს ნათელი ხდება, რომ კანონმდებლის მიერ აპრიორი იმის განსაზღვა, რომ პირი რომელიც მოიხმარს ნარკოტიკულ საშუალებებს ვერ იქნება შესაფერისი საჯარო თანამდებობისათვის და ვერ შეასრულებს მის ვალდებულებებს, დაუშვებელია. დამატებით, აპრიორი იმის განსაზღვრა, რომ ასეთი ადამიანი ვერ ისარგებლებს საზოგადოების ნდობით არის მიუღებული, როდესაც კანონმდებელმა მნიშვნელოვან პირებზე - პოლიტიკურ სუბიექტებზე მსგავსი ფაქტის დადასტურების შემთხვევაში მათი სანდოობის ეჭვქვეშ დაყენება მიიჩნია უსაფუძვლოდ და მსგავსი ჩანაწერი ძალადაკარგულად გამოაცხადა.

სწორედ, აღნიშნული მოწესრიგების საფუძველზე, მიგვაჩნია, რომ გაუგებარია რატომ უნდა არსებობდეს ერთმანეთისაგან რადიკალურად განსხვავებული მოწესრიგება და რატომ უწესებს კანონმდებელი პირს საჯარო თანამდებობის დასაკავებლად იმაზე მეტ მოთხოვნას, ვიდრე დადგენილია ქვეყნისათვის მეტად მნიშვნელოვანი სუბიექტებისათვის - საქართველოს პარლამენტის წევრობის კანდიდატებისათვის. ასეთი მოწესრიგება, დამატებით გვაძლევს იმაზე ფიქრის საფუძველს, რომ სადავო ნორმა არ ემსახურება არანაირ მიზანს და წარმოადგენს კანდიდატებისათვის დამატებით დაბრკოლებას საჯარო თანამდებობის დასაკავებლად.

ნარკოლოგიური ცნობის წარდგენის ვალდებულება საქართველოს პარლამენტის წევრობის კანდიდატებისათვის:

მართალია საქართველოს პარლამენტის წევრობის კანდიდატების შემთხვევაში ნარკოლოგიური ცნობის შემოწმების შედეგი გავლენას არ იქონიებს მისი უფლებამოსილების ცნობის საკითხზე, თუმცა, კანონმდებლობა მას ნარკოლოგიური ცნობის წარმოდგენას მაინც ავალდებულებს. კერძოდ, 117-ე მუხლის მე-4 ნაწილის „ვ“ ქვეპუნქტის თანახმად, საქართველოს პარლამენტის წევრობის კანდიდატი საარჩევნო რეგისტრაციაში არ გატარდება იმ შემთხვევაში, თუ კანდიდატმა არ გაიარა ნარკოლოგიური შემოწმება.

თუმცა, როგორც უკვე განვიხილეთ, მიგვაჩნია, რომ სადავო ნორმა, საჯარო თანამდებობის დაკავების მსურველი კანდიდატების შემთხვევაში, პრობლემურია ნარკოლოგიური შემოწმების წარმოადგენის ვალდებულების გამოც, რომელსაც „საჯარო სამსახურის შესახებ“ კანონი უწესებს. კერძოდ, მივიჩნევთ, რომ არაკონსტიტუციურია არა მარტო ნარკოლოგიური შემოწმების შედეგების ზეგავლენა პირის კანდიდატურის განხილვაზე, არამედ მთლიანად ნარკოლოგიური ცნობის წარმოდგენის პროცედურა.

საქართველოს საარჩევნო კოდექსი საქართველოს პარლამენტის წევრობის კანდიდატებს მაინც უტოვებს ვალდებულებას წარმოადგინონ ნარკოლოგიური ცნობა. თუმცა, მსგავსი მოწესრიგების არსებობა საჯარო თანამდებობის დაკავების შემთხვევაში არ არის მიზანშეწონილი სწორედ საზოგადოების მხრიდან განსხვავებული ინტერესის არსებობის გამო აღნიშნული სუბიექტების მიმართ.

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს განმარტებით, „არჩევნები უზრუნველყოფს დემოკრატიული სახელმწიფოს პრინციპის პრაქტიკულ რეალიზაციასა და მოქალაქეთა მონაწილეობას სახელმწიფო ხელისუფლების განხორციელებაში. სამართლიანი საარჩევნო პროცესი ხელს უწყობს თანამედროვე, პლურალისტური საზოგადოების ჩამოყალიბებას და ქმნის დემოკრატიული საზოგადოებრივი წესწყობილების ფუნდამენტს. დემოკრატიული საზოგადოებრივი წესწყობილება ეფუძნება თითოეული მოქალაქის თავისუფალი თვითგამორკვევისა და ღირსების პატივისცემის იდეას. თანამედროვე სახელმწიფოში ხალხის სახელით მოქმედი სახელმწიფო ორგანოების ლეგიტიმაცია უშუალოდ ხალხის ნებიდან უნდა მომდინარეობდეს. არჩევნები არის ის მექანიზმი, რომელიც სახალხო სუვერენიტეტის რეალიზაციის შესაძლებლობას ქმნის. სწორედ კონსტიტუციური სტანდარტების შესაბამისი, თავისუფალი, საყოველთაო და თანასწორი არჩევნები წარმოადგენს დემოკრატიული სისტემის საყრდენს“[71] გარდა ამისა, საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლომ განმარტა, რომ მნიშვნელოვანია ხალხს ჰქონდეს შესაძლებლობა, აირჩიოს მისთვის სასურველი პირი.[72]

აქედან გამომდინარე, პოლიტიკური სუბიექტების მიმართ და ასარჩევი პირების მიმართ არსებობს საზოგადოების მხრიდან განსაკუთრებული ინტერესი, რაც მათი საარჩევნო უფლებით არის განპირობებული და მათ ამომწურავი ინფორმაციის მიწოდების საფუძველზე უნდა მიეცეთ არჩევანის გაკეთების შესაძლებლობა, რათა მათი ინტერესები შეუსაბამონ ასარჩევ პირთა ინტერესებს და ასე გააკეთონ არჩევანი. სწორედ ამიტომ, საქართველოს საარჩევნო კოდექსის 117-ე მუხლის მე-4 ნაწილის „ვ“ ქვეპუნქტის საფუძველზე საქართველოს პარლამენტის წევრობის კანდიდატის ნარკოლოგიური ცნობის წარმოდგენა და შედეგების საჯაროდ ხელმისაწვდომობა შეიძლება გამართლდეს ამომრჩევლის ინტერესით. მიუხედავად ამისა, მსგავს შემთხვევაშიც კი, პოლიტიკურ სუბიექტის პირადი ცხოვრების ხელშეუხებლობის გაუმართლებელი შეზღუდვა იქნებოდა დაუშვებელი და ასეთი მოწესრიგებაც მოითხოვს გარკვეულ სიფრთხილეს, მიუხედავად საზოგადოების მხრიდან არსებული ინტერესისა.

გარდა ამისა, აღსანიშნავია ის გარემოებაც, რომ პოლიტიკური სუბიექტების შემთხვევაში, ნარკოლოგიური შემოწმების ცნობის საჯარო გამოქვეყნების შემდეგ, თავად ხალხი იღებს გადაწყვეტილებას იმის შესახებ, არის თუ არა მისთვის სასურველი ესა თუ ის კანდიდატი. შესაბამისად, კანდიდატის არჩევასთან დაკავშირებული პროცედურები სრულად ემყარება დემოკრატიულ პრინციპებს და დამოკიდებულია უმრავლესობის არჩევანზე.

განსხვავებით მსგავსი მოწესრიგებისაგან, საჯარო თანამდებობის კანდიდატების შემთხვევაში გვაქვს უფრო მძიმე ბერკეტი - მათი კანდიდატურა საერთოდ არ განიხილება და რომც შეეძლოთ ნარკოლოგიური ცნობით ნარკოლოტიკული საშუალების მოხმარების დადასტურების შემთხვევაში თანამდებობისათვის დასანიშნად შესარჩევ ეტაპზე გადასვლა, მათ მაინც ვერ ექნებათ იმის გარანტია, რომ მიღებულ გადაწყვეტილებაზე არ იმოქმედებს აღნიშნული ცნობა. მითუმეტეს, თუ გავითვალისწინებთ იმას, რომ, განსხვავებით პოლიტიკური სუბიექტების არჩევის პროცესისაგან, საჯარო თანამდებობაზე დანიშვნის საკითხი დამოკიდებული არის ცალკეული პირების გადაწყვეტილებაზე და არ ემყარება დემოკრატიულ პროცესებს.

გარდა ამისა, ნარკოლოგიური ცნობის წარდგენა ვერ გამართლდება საჯარო თანამდებობის კანდიდატებისათვის. მოცემულ შემთხვევაში, მნიშვნელოვანია საზოგადოებას ჰქონდეს მოლოდინი იმისა, რომ საჯარო მოხელე მიიღებს მიუკერძოებელ და კანონიერ გადაწყვეტილებას, რაზეც არავითარ შემთხვევაში არ შეიძლება მეტყველებდეს ნორკოლოგიური ცნობის შედეგები.

შესაბამისად, მიგვაჩნია, რომ მიუხედავად იმისა, რომ ნარკოლოგიური ცნობის წარდგენის ვალდებულებას საქართველოს საარჩევნო კოდექსი განუსაზღვრავს პარლამენტის წევრობის კანდიდატებს, მსგავსი ჩანაწერი არ არის გამართლებული საჯარო თანამდებობის დაკავების მსურველი პირებისათვის.

V. საერთაშორისო მიდგომები ნარკოლოგიურ შემოწმებასთან დაკავშირებით

გარდა ამისა, მნიშვნელოვნად მივიჩნევთ განვიხილოთ ნარკოლოგიურ შემოწმებასთან დაკავშირებული, ერთი მხრივ, ამერიკის, ხოლო მეორე მხრივ ევროპის ქვეყნების მიდგომა აღნიშნულთან მიმართებით და მათი სასამართლო პრაქტიკა.

ამერიკის შეერთებული შტატების პრაქტიკა

აღსანიშნავია, რომ სხვადასხვა შტატებს სხვადასხვა მიდგომა აქვთ ამ საკითხთან მიმართებით, იქიდან გამომდინარე, რომ შტატების მიხედვით განსხვავდება ნარკოპოლიტიკაც. აღსანიშნავია, რომ საქართველოსაგან განსხვავებით, მაშინ როდესაც სახელმწიფო სამსახურში დასაქმების მიზნით ტარდება ნარკოლოგიური ტესტი, ამ შემთხვევაში სახელმწიფო შეზღუდულია კონსტიტუციით დადგენილი მიხედულების ზღვარით (constitutional considerations). სასამართლოთა განმარტების მიხედვით, იმ შემთხვეებშიც კი, როდესაც ამერიკის კონსტიტუციის მეოთხე შესწორებით აკრძალული არ არის ნარკო ტესტის ჩატარება, უნდა არსებობდეს მჭიდრო კავშირი დასასაქმებული პირის მიერ ნარკოტიკული საშუალების მოხმარებასა და სამუშაოს ხასიათს შორის. დამსაქმებელს შეიძლება დასაქმებული პირის სასარგებლოდ კომპენსაციის გადახდაც კი მოუწიოს იმ შემთხვევაში, თუკი მის მიერ მოთხოვნილი ნარკო ტესტი რაიმე კონკრეტული მნიშნველობისა და აუცილებლობის მატარებელი არ იქნება სამუშაოს ხასიათიდან გამომდინარე.[73]

შედარებითი ანალიზისათვის კარგი მაგალითია ნიუ-იორკის შტატი. მიუხედავად იმისა, რომ ნიუ იორკში მარიხუანას დეკრიმინალიზაცია უახლოეს წარსულში, კერძოდ 31 მარტს მოხდა, საქართველოსთან შედარებით მკაცრი ნარკოპოლიტიკის პირობებშიც კი არ ჰქონია მსგავსი მიდგომა სამსახურეობრივ მიზნებთან დაკავშირებული ნარკო ტესტების მიმართ. მაშინ როდესაც, საქართველოში რამოდენიმე წელია ნარკოტიკების მიმართ პოლიტიკა შემსუბუქდა და კანონმდებლობაში მაინც არის ისეთი ნორმები, რომლებიც მიუხედავად სამუშაოს ხასიათისა და თანამდებობისა, ერთნაირად ითხოვს ყველა ტიპის საჯარო სამსახურში დასაქმების მსურველი პირებისაგან ნარკოლოგიური ტესტის პასუხის წარდგენას. უფრო კონკრეტულად, ნიუ იორკში არათუ დაშვებული, არამედ კანონმდებლობით აკრძალულია დასაქმებამდე ნარკო ტესტირება ისეთ ნარკოტიკულ საშუალებებზე, როგორიცაა მარიხუანა[74], თუმცა გამონაკლისის სახით ნარკო ტესტის ჩატარება დასაშვებია იმ შემთხვევებში, როდესაც აღნიშნულის საჭიროება გამომდინარეობს კონკრეტულად შესასრულებელი სამუშაოს ხასიათიდან.[75] აღსანიშნავია, რომ ეს ნორმა ნიუ-იორკში ჯერ კიდევ მაშინ არსებობდა, სანამ შტატის პოლიტიკა სიმსუბუქისაკენ შეიცვლებოდა ისეთ ნარკოტიკებთან მიმართებით, როგორიც არის მარიხუანა.

რაც შეეხება კალიფორნიას. ამ მხრივ აღსანიშნავია, 2021 წლის მარტში შემუშავებული კანონპროექტი, რომლის მიხედვითაც იკრძალება პოტენციური დასაქმებულებისათვის დასაქმებამდელი ნარკოტიკული ტესტის პასუხის მოთხოვნა ისეთ ნარკოტიკულ საშუალებებზე, როგორიც არის მარიხუანა.[76]

ევროპის ქვეყნების მიდგომა

რაც შეეხება ევროპულ მიდგომას აღნიშნულ საკითხთან მიმართებით. იქიდან გამომდინარე, რომ ნარკოტიკების კონტროლის მიმართ არსებული საერთაშორისო ნორმატიული მოწესრიგება არ არის ყოვლისმომცველი, განსხვავებულ მიდგომებს ვხვდებით აღნიშნულთან დაკავშირებით სხვადასხვა ქვეყნის ფარგლებში.[77]

მაგალითად, მართალია, ნარკოპოლიტიკის მხრივ ბრიტანეთი საქართველოსთან შედარებით სიმკაცრით გამოირჩევა (მარიხუანას პირადი მიზნებისთვის მომხარება ლეგალიზებული არ არის), თუმცა სამსახურეობრივი მიზნებით ნარკო ტესტების ჩატარებასთან მიმართებით მეტად დელიკატურ მიდგომას ვხვდებით. კერძოდ, მიუხედავად იმისა, რომ კანონით დაშვებულია დასაქმებულთა ან პოტენციურ დასაქმებულთათვის ნარკო ტესტის ჩატარება, აღნიშნული უნდა ჩატარდეს იმ შემთხვევაში, სუბიექტის თანხმობის საფუძველზე და პრინციპის დონეზე თუკი გათვალისწინებული იქნება ის გარემოება, თუ როგორ გავლენას მოახდენს ნარკოტიკების მოხმარება პირის მიერ შესასრულებელი სამუშაოს ხარისხზე და რამდენად არსებობს დასაბუთებული ვარაუდი იმისა, რომ შესაძლებელია ეს კონკრეტული პირი ნარკოტიკულ საშუალებებს მოიხმარდეს. აღსანიშნავია, რომ 2014 წლის შემდეგ დიდ ბრიტანეთში ნარკო ტესტები ძირითადად იმ შემთხვებში ტარდება, როდესაც სამუშაოს ტიპი მოითხოვს აღნიშნულს. ბრიტანეთისაგან განსხვავებით, საქართველოში მსგავს მოწესრიგებას არ ვხვდებით, რადგან კანონით ცალსახად არის ყველა იმ პირისათვის, რომელსაც საჯარო თანამდებობის დაკავების მსურველია, ნარკოტიკული ტესტის პასუხის წარდგენის მოთხოვნას, რაც ოპტიმალური აბსტრაჰირების პრინციპს არღვევს და ზედმეტად ფართო მოქმედებით ხასიათდება. უფრო კონკრეტულად, აღნიშნული ტესტის წარდგენის ვალდებულება ენიჭება ისეთ პირებსაც, რომელთა სამსახურეობრივი მოვალეობის შესრულებასთან არ არის აღნიშნული ტესტის პასუხი დაკავშირებული.

რაც შეეხება ევროპის სხვა ქვეყნებს, სადაც ნარკოტიკულ საშუალებებთან მიმართებით საქართველოს მსგავსი პოლიტიკა გატარდა ბოლო ათწლეულის განმავლობაში. უფრო კონკრეტულად, იტალიის შემთხვევაში საქართველოსაგან განსხვავებით, კანონის დონეზეა მოწესრიგებული იმ სამუშაო ადგილთა ნუსხა, რომლის შემთხვევაშიც შეიძლება პოტენციურ დასაქმებულ პირს მოეთხოვოს ნარკოლოგიური ტესტის პასუხის წარდგენა (აღნიშნული სამუშაო ადგილები ძირითადად გამოირჩევა მაღალი რისკითა და განსაკუთრებული ყურადღების საჭიროებით).[78] ამ მხრივ სახელმწიფო შეზღუდულია საჭიროებაზე მეტად შეზღუდოს დასასაქმებელ პირთა უფლებები და მოსთხოვოს ისეთი ინფორმაციის გამჟღავნება, რომელიც მათი პირადი უფლებით დაცული სფეროს ნაწილს წარმოადგენს.

ბელგიის შემთხვევაში, კანონით არ არის ნარკოლოგიური ტესტის ჩატარების სავალდებულოობა გაწერილი საჯარო სამსახურის დაკავების მსურველთათვის. პრაქტიკაში კი დამსაქმებელი შესასრულებელი სამუშაოს ხასიათთან ერთად გონივრული ეჭვის პრინციპს ეყრდნობა და დასასაქმებელ პირებს მხოლოდ იმ შემთხვევაში სთხოვს ტესტის ჩატარებას, თუკი არსებობს გონივრული ვარაუდი, რომ ისინი ნარკოტიკების მომხმარებლები არიან და აღნიშნული ფაქტი ხელს შეუშლის მათი მხრიდან სამუშაოს სრულყოფილად შესრულებას.

საინტერესოა ისიც, თუ როგორ ხდება აღნიშნული ნარკოლოგიური ტესტის ჩატარება. აღსანიშნავია, რომ საქართველოს კანონმდებლობის მიხედვით, აღნიშნული ტესტი ბიოლოგიური მასალის, შარდის გამოკვლევის შედეგად ტარდება. ხოლო აღნიშნულ პროცედურას უნდა ესწრებოდეს სხვა გარეშე პირი ან უნდა მიმდინარეობდეს ვიდეოკონტროლი, რაც ადამიანის ღირსების შემლახველ ფაქტს წარმოადგენს. „ადამიანის ღირსებია დაცვა არის ის, რაც უპირობოდ ეკუთვნის ყველა ადამიანს სახელმწიფოსაგან. ღირსებაში იგულისხმება სოციალური მოთხოვნა სახელმწიფოს მხრიდან ადამიანის რესპექტირებაზე... ადამიანის ღირსების პატივისცემა გულისხმობს ყოველი ადამიანის პიროვნულ აღიარებას, რომელიც ჩამორთმევა და შეზღუდვა დაუშვებელია. სახელმწიფოსათვის ადამიანი არის უმთავრესი მიზანი, პატივისცემის ობიექტი, მთავარი ფასეულობა და არა მიზნის მიღწევის საშუალებას...“ [79]

„ადამიანის ღირსება და პიროვნული თავისუფლება... მის ძირითად უფლებებში, მათ ადეკვატურ დაცვასა და სრულად განხორციელებაში გამოიხატება. ამიტომ ამ უფლებებში სახელმწიფოს არათანაზომიერი, გადამეტებული ჩარევა ხელყოფს ადამიანის ღირსებასაც“[80]

აღნიშნულიდან გამომდინარე, აშკარაა, რომ ის მეთოდი როგორაც ტარდება ნარკოლოგიური ტესტირება წარმოადგენს ერთ-ერთი ძირითადი კონსტიტუციური პრინციპის, ადამიანის ღირსების დარღვევას, თავისი ხასიათიდან გამომდინარე (ვიდეოდაკვირვება, ან უშუალოდ გარეშე პირის დაკვირვება).

რაც შეეხება საერთაშორისო მიდგომას აღნიშნულ საკითხთან, კერძოდ, ნარკოლოგიური ტესტირების ჩატარების მეთოდთან დაკავშირებით. საერთაშორისო მასშტაბით ძირითადად გამოიყენება ისეთი მეთოდები, როგორიც არის ადამიანის თმა ან ნერწყვი. ბოლო დროს, მხოლოდ იშვიათ შემთხვევებში ვხვდებით ბიოლოგიური მასალის (შარდის) გამოყენებას ნარკოლოგიური ტესტისათვის. ამდენად, საერთაშორისო პრაქტიკაში გამოიყენება ნარკოლოგიური შემოწმების მეტად ჰუმანური და ნაკლებად ღირსებაშემლახველი პროცედურები, ხოლო საქართველოში დამკვიდრებული პრაქტიკა ურინულ ტესტირებასთან დაკავშირებით კიდევ უფრო პრობლემურს ხდის სადავო ნორმით განსაზღვრულ მოწესრიგებას.

ყოველივე აქედან გამომდინარე, „საჯარო სამსახურის შესახებ“ საქართველოს კანონის 27-ე მუხლის მე-2 ნაწილის „გ“ ქვეპუნქტი ეწინააღმდეგება საქართველოს კონსტიტუციის მე-12 მუხლს, მე-15 მუხლის 1-ლ პუნქტს და 25-ე მუხლის 1-ლ პუნქტს.

[1] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2014 წლის 11 აპრილის N1/2/569 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქეები - დავით კანდელაკი, ნატალია დვალი, ზურაბ დავითაშვილი, ემზარ გოგუაძე, გიორგი მელაძე და მამუკა ფაჩუაშვილი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-3

[2] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2016 წლის 30 სექტემბრის N1/4/614,616 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქეები - გიგა ბარათაშვილი და კარინე შახპარონიანი საქართველოს თავდაცვის მინისტრის წინააღმდეგ“, II-2

[3] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2021 წლის 11 თებერვლის N1/1/1505,1515,1516,1529 გადაწყვეტილება საქმეზე „პაატა დიასამიძე, გიორგი ჩიტიძე, ედუარდ მარიკაშვილი და ლიკა საჯაია საქართველოს პარლამენტის და საქართველოს მთავრობის წინააღმდეგ“, II-66

[4] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2007 წლის 15 ივნისის N1/4/419 განჩინება საქმეზე „ბესიკ გვაჯავა საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ”, II-1

[5] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2004 წლის 9 ივლისის N2/3/250-269 გადაწყვეტილება საქმეზე “კონსერვატიული (მონარქისტული) პარტიის თავმჯდომარე თემურ ჟორჟოლიანი და იგორ გიორგაძის ამომრჩეველთა საინიციატივო ჯგუფი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ”, I-1

[6] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2014 წლის 23 მაისის N3/2/574 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქე გიორგი უგულავა საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-18

[7] იქვე 1, II-7

[8] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2015 წლის 28 ოქტომბრის N2/5/560 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქე ნოდარ მუმლაური საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-36.

[9] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2007 წლის 26 ოქტომბრის N2/2-389 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქე მაია ნათაძე და სხვები საქართველოს პარლამენტისა და საქართველოს პრეზიდენტის წინააღმდეგ“, II-18

[10] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2017 წლის 17 მაისის N3/3/600 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქე კახა კუკავა საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-44

[11] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2013 წლის 5 ნოემბრის N3/1/531 გადაწყვეტილება საქმეზე „ისრაელის მოქალაქეები - თამაზ ჯანაშვილი, ნანა ჯანაშვილი და ირმა ჯანაშვილი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ, II-15

[12] „საჯარო სამსახურის შესახებ“ საქართველოს კანონის 1-ლი მუხლი, ხელმისაწვდომია: https://matsne.gov.ge/document/view/3031098?publication=35 [უკანასკნელად ნანახია 06.06.2021]

[13] საქართველოს კანონის „საჯარო სამსახურის შესახებ“ კომენტარები, თბილისი, 2018, 123, ხელმისაწვდომია: https://bit.ly/3dYUs54 [უკანასკნელად ნანახია 06.06.2021]

[14] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2019 წლის 2 აგვისტოს N2/1/572 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს სახალხო დამცველი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდე გ“, II-19

[15] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2019 წლის 2 აგვისტოს N2/1/572 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს სახალხო დამცველი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-20

[16] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2019 წლის 2 აგვისტოს N1/6/770 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს სახალხო დამცველი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-40

[17] იხ. <https://americanaddictioncenters.org/how-long-drugs-system>, [უკანასკნელად ნანახია 06.06.2021]

[18] „ნარკოტიკული დანაშაულის წინააღმდეგ ბრძოლის შესახებ“ საქართველოს კანონის „ა“ ქვეპუნქტი, ხელმისაწვდომია: https://matsne.gov.ge/ka/document/view/22132?publication=13 [უკანასკნელად ნანახია 06.06.2021]

[19] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2014 წლის 8 ოქტომბრის N2/4/532,533 გადაწყვეტილება საქმეზე “საქართველოს მოქალაქეები – ირაკლი ქემოკლიძე და დავით ხარაძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ”, II-78

[20] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2015 წლის 31 ივლისის N2/1/572 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს სახალხო დამცველი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, ΙΙ-3

[21] „საჯარო სამსახურის შესახებ“ საქართველოს კანონის 28-ე მუხლის 1-ლი ნაწილი, ხელმისაწვდომია: https://matsne.gov.ge/document/view/3031098?publication=35 [უკანასკნელად ნანახია 06.06.2021]

[22] „პროფესიული საჯარო მოხელის თანამდებობების თითოეული იერარქიული რანგისათვის აუცილებელი სპეციალური მოთხოვნების განსაზღვრის შესახებ“ საქართველოს მთავრობის N218 დადგენილების მე-5 მუხლი, ხელმისაწვდომია: https://matsne.gov.ge/ka/document/view/3652566?publication=0#DOCUMENT:1; [უკანასკნელად ნანახია 06.06.2021]

[23] განმარტებითი ბარათი საქართველოს ორგანული კანონის პროექტზე „საქართველოს საარჩევნო კოდექსში“ ცვლილების შეტანის თაობაზე“, ხელმისაწვდომია: https://info.parliament.ge/file/1/BillReviewContent/187429 [უკანასკნელად ნანახია 06.06.2021]

[24] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2007 წლის 26 ოქტომბრის N2/2-389 გადაწყვეტილება საქმეზე “საქართველოს მოქალაქე მაია ნათაძე და სხვები საქართველოს პარლამენტისა და საქართველოს პრეზიდენტის წინააღმდეგ”, II-30.

[25] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2007 წლის 26 დეკემბრის N1/3/407 გადაწყვეტილება საქმეზე “საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაცია და საქართველოს მოქალაქე ეკატერინე ლომთათიძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ”, II-3

[26] საქართველოს მთავრობის N218 დადგენილება, „პროფესიული საჯარო მოხელის თანამდებობების თითოეული იერარქიული რანგისათვის აუცილებელი სპეციალური მოთხოვნების განსაზღვრის შესახებ“, <https://matsne.gov.ge/ka/document/view/3652566?publication=0>, [უკანასკნელად ნანახია 06.06.2021]

[27] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2017 წლის 14 ივლისის N1/9/701,722,725 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქეები ჯამბულ გვიანიძე, დავით ხომერიკი და ლაშა გაგიშვილი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-40.

[28] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2015 წლის 24 ოქტომბრის N1/4/592 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქე ბექა წიქარიშვილი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-79.

[29] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2015 წლის 24 ოქტომბრის N1/4/592 გადაწყვეტილება საქმეზე “ბექა წიქარიშვილი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, III-1-2

[30] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2020 4 ივნისის N1/19/1265,1318 განჩინება საქმეზე “ნოე კორსავა და გიორგი გამგებელი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“ , III-2;

[31] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2017 წლის 13 ივლისის N1/8/696 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქე ლაშა ბახუტაშვილი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, III-1

[32] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2017 წლის 30 ნოემბრის N1/13/732 გადაწყვეტილება საქმეზე „გივი შანიძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, III-1;

[33] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2019 წლის 2 აგვისტოს N1/6/770 გადაწყვეტილება საქმეზე ,,საქართველოს სახალხო დამცველი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, III-1;

[34] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2018 წლის 30 ივლისის N1/3/1282 გადაწყვეტილება საქმეზე „ზურაბ ჯაფარიძე და ვახტანგ მეგრელიშვილი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, III-1-2;

[35] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2019 წლის 2 აგვისტოს N1/6/770 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს სახალხო დამცველი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, III-1;

[36] ნარკოპოლიტიკა საქართველოში (შეჩერებული რეფორმა და ახალი ტენდეციები, ,,ადამიანის უფლებების სწავლებისა და მონიტორინგის ცენტრი (EMC), თბილისი, 2019 წ.

[37] ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსის 45¹-ე მუხლის მე-2 და მე-3 ნაწილები, https://matsne.gov.ge/ka/document/view/28216?publication=478 [უკანასკნელად ნანახია 06.06.2021]

[38] „ნარკოტიკული დანაშაულის წინააღმდეგ ბრძოლის შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-3 მუხლის 1-ლი ნაწილის „ე“ ქვეპუნქტი, ხელმისაწვდომია https://matsne.gov.ge/ka/document/view/22132?publication=13 [უკანასკნელად ნანახია 06.06.2021]

[39] „სახელმწიფო მოსამსახურეებისა და საჯარო მოსამსახურეების ნარკოლოგიური შემოწმებისა და შესაბამისი ცნობის გაცემის წესი და პირობები“, მუხლი 9

[40] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2017 წლის 17 ოქტომბრის N3/4/550 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქე ნოდარ დვალი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-43

[41] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2018 წლის 14 დეკემბრის N3/1/752 გადაწყვეტილება საქმეზე „ა(ა)იპ „მწვანე ალტერნატივა“ საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-28

[42] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2019 წლის 7 ივნისის N1/4/693,857 გადაწყვეტილება საქმეზე „ა(ა)იპ „მედიის განვითარების ფონდი“ და ა(ა)იპ „ინფორმაციის თავისუფლების განვითარების ინსტიტუტი“ საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, ΙΙ-37

[43] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2015 წლის 31 ივლისის N2/1/572 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს სახალხო დამცველი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-25

[44] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2007 წლის 26 დეკემბრის N1/3/407 გადაწყვეტილება საქმეზე ,,საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაცია და საქართველოს მოქალაქე ეკატერინე ლომთათიძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ”, II-4

[45] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2012 წლის 24 ოქტომბრის N1/2/519 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაცია და საქართველოს მოქალაქე თამარ ჩუგოშვილი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, ΙΙ-3

[46] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2007 წლის 26 დეკემბრის Ν1/3/407 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაცია და საქართველოს მოქალაქე - ეკატერინე ლომთათიძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-4

[47] გ. ტუღუში, გ. მშვენიერაძე, გ. ბურჯანაძე, გ. გოცირიძე, ადამიანის უფლებები და საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს სამართალწარმოების პრაქტიკა, გვ. 190

[48] ლომთათიძე ე; ხანთაძე ნ; ზედელაშვილი დ; პირადი თავისუფლება და ავტონომია, ადამიანის უფლებების ეროვნული ინსტიტუტი, 2018, გვ. 98

[49] პირადი და ოჯახური ცხოვრების ხელშეუხებლობის უფლება,(საქართველოს კანონმდებლობის ანალიზი, GDI, 2014 წ, გვ. 5

[50] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2007 წლის 26 დეკემბრის N1/3/407 გადაწყვეტილება საქმეზე ,,საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაცია და საქართველოს მოქალაქე ეკატერინე ლომთათიძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ”, II-4

[51] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2017 წლის 30 ნოემბრის N1/13/732 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქე გივი შანიძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-12

[52] გ. ტუღუში, გ. მშვენიერაძე, გ. ბურჯანაძე, გ. გოცირიძე, ადამიანის უფლებები და საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს სამართალწარმოების პრაქტიკა, 212

[53] Chandler v. Miller, 520 U.S. 305 (1997), იხ. https://supreme.justia.com/cases/federal/us/520/305/ [უკანასკნელად ნანახია 06.06.2021]

[54] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2018 წლის 11 მაისის N2/3/663 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქე თამარ თანდაშვილი საქართველოს მთავრობის წინააღმდეგ“, II-29

[55] Michelle Lynn O'Brien, "Webster v. Motarola: Employees Reclaiming the Right to Privacy: Random Drug Testing for Safety-Sensitive Employees Only," New England Law Review 30, no. 2 (Winter 1996): 547-578, გვ.553

[56] Marjorie Heins, "The Right to Be Let Alone - Drug Testing and the Fourth Amendment," Suffolk University Law Review 21, no. 1 (Spring 1987): 119-174, გვ. 135

[57] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2014 წლის 8 ოქტომბრის N2/4/532,533 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქეები – ირაკლი ქემოკლიძე და დავით ხარაძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-78

[58] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2017 წლის 14 ივლისის N1/9/701,722,725 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქეები ჯამბულ გვიანიძე, დავით ხომერიკი და ლაშა გაგიშვილი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-40.

[59] Steven E. Lake, "Unrestricted Private Employee Drug Testing Programs: An Invasion of the Worker's Right to Privacy," California Western Law Review 23, no. 1 (Fall 1986): 72-104, გვ.82

[60] იქვე გვ. 87

[61] Guiding principles on drug and alcohol testing in the workplace as adopted by the ILO Interregional Tripartite Experts Meeting on Drug and Alcohol Testing in the Workplace, 10-14 May 1993, Oslo (Hønefoss), Norway, 32

[62] https://www.ilo.org/global/publications/world-of-work-magazine/articles/WCMS_082253/lang--en/index.htm [უკანასკნელად ნანახია 06.06.2021]

[63] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2017 წლის 17 ოქტომბრის N3/4/550 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქე ნოდარ დვალი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-43

[64] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2018 წლის 14 დეკემბრის N3/1/752 გადაწყვეტილება საქმეზე „ა(ა)იპ „მწვანე ალტერნატივა“ საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-28

[65] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2019 წლის 7 ივნისის N1/4/693,857 გადაწყვეტილება საქმეზე „ა(ა)იპ „მედიის განვითარების ფონდი“ და ა(ა)იპ „ინფორმაციის თავისუფლების განვითარების ინსტიტუტი“ საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, ΙΙ-37

[66] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2014 წლის 8 ოქტომბრის N2/4/532,533 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქეები – ირაკლი ქემოკლიძე და დავით ხარაძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, ΙΙ-4

[67] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2017 წლის 9 თებერვლის N1/2/622 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქე ედიშერ გოგუაძე საქართველოს შინაგან საქმეთა მინისტრის წინააღმდეგ“, II-12

[68] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2017 წლის 30 ნოემბრის N1/13/732 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქე გივი შანიძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-12

[69] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2017 წლის 30 ნოემბრის N1/13/732 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქე გივი შანიძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-12.

[70] განმარტებითი ბარათი საქართველოს ორგანული კანონის პროექტზე „საქართველოს საარჩევნო კოდექსში“ ცვლილების შეტანის თაობაზე“, ხელმისაწვდომია: https://info.parliament.ge/file/1/BillReviewContent/187429 [უკანასკნელად ნანახია 06.06.2021]

[71] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2015 წლის 28 მაისის N1/3/547 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქეები უჩა ნანუაშვილი და მიხეილ შარაშიძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-2

[72] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2020 წლის 25 სექტემბრის N3/3/1526 გადაწყვეტილება საქმეზე „ა(ა)იპ მოქალაქეთა პოლიტიკური გაერთიანება „ახალი პოლიტიკური ცენტრი“, ჰერმან საბო, ზურაბ გირჩი ჯაფარიძე და ანა ჩიქოვანი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-3

[73] Governmental Employee Drug Testing - The Constitutional Issues | e-Li (tennessee.edu) [უკანასკნელად ნანახია 06.06.2021]

[74] https://www.drugtestlawadvisor.com/2020/05/new-york-city-human-rights-law-ban-on-pre-employment-marijuana-testing-takes-effect/ [უკანასკნელად ნანახია 06.06.2021]

[75] Pre-Employment Drug Testing Laws by State (paycor.com) [უკანასკნელად ნანახია 06.06.2021]

[76] California bill would ban most pre-employment drug tests for marijuana | KTLA [უკანასკნელად ნანახია 06.06.2021]

[77] გეგელია თ., დავითური გ., იმნაძე გ., მახარაძე გ., ჯიშკარიანი ბ., ნარკოტიკული დანაშაული, გამომცემლობა „იურისტების სამყარო“, თბილისი, 2020, 201.

[78] The workplace drug testing rules around Europe (cansfordlabs.co.uk) [უკანასკნელად ნანახია 06.06.2021]

[79] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2007 წლის 26 ოქტომბრის N2/2-389 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქე მაია ნათაძე და სხვები საქართველოს პარლამენტისა და საქართველოს პრეზიდენტის წინააღმდეგ“, II-30

[80] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2007 წლის 26 დეკემბრის N1/3/407 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაცია და საქართველოს მოქალაქე ეკატერინე ლომთათიძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-3

6. კონსტიტუციური სარჩელით/წარდგინებით დაყენებული შუამდგომლობები

შუამდგომლობა სადავო ნორმის მოქმედების შეჩერების თაობაზე: არა

შუამდგომლობა პერსონალური მონაცემების დაფარვაზე: არა

შუამდგომლობა მოწმის/ექსპერტის/სპეციალისტის მოწვევაზე: არა

შუამდგომლობა/მოთხოვნა საქმის ზეპირი მოსმენის გარეშე განხილვის თაობაზე: არა

კანონმდებლობით გათვალისწინებული სხვა სახის შუამდგომლობა: არა