თქვენ არ ეცნობით კონსტიტუციური სარჩელის/წარდგინების სრულ ვერსიას. სრული ვერსიის სანახავად, გთხოვთ, ვერტიკალური მენიუდან ჩამოტვირთოთ მიმაგრებული დოკუმენტი

1. სადავო ნორმატიული აქტ(ებ)ი

ა. საქართველოს კანონი „საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსი“

2. სასარჩელო მოთხოვნა

3. საკონსტიტუციო სასამართლოსათვის მიმართვის სამართლებრივი საფუძვლები

„საქართველოს კონსტიტუციის“ მე-60 მუხლის მე-4 პუნქტის „ა“ .

საქართველოს ორგანული კანონის „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ მე-19 მუხლის 1-ლი პუნქტის „ე)“ ქვეპუნქტი; 27³ მუხლის 1-ლი პუნქტის „ა“, „ბ“ და „გ“ ქვეპუნქტები; 39-ე მუხლის პირველი პუნქტის ,,ა” ქვეპუნქტი, 31-ე და 31¹ მუხლები.

4. განმარტებები სადავო ნორმ(ებ)ის არსებითად განსახილველად მიღებასთან დაკავშირებით

1. სარჩელი ფორმით და შინაარსით შეესაბამება „საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 31¹ მუხლის მოთხოვნებს;

2. სარჩელი შეტანილია უფლებამოსილი პირის მიერ:

,,საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ” საქართველოს ორგანული კანონის 39-ე მუხლის პირველი პუნქტის ,,ა” ქვეპუნქტის შესაბამისად, საკონსტიტუციო სასამართლოში ნორმატიული აქტის ან მისი ცალკეული ნორმების კონსტიტუციურობის თაობაზე კონსტიტუციური სარჩელის შეტანის უფლება აქვთ საქართველოს მოქალაქეებს თუ მათ მიაჩნიათ, რომ დარღვეულია ან შესაძლებელია უშუალოდ დაირღვეს საქართველოს კონსტიტუციის მეორე თავით აღიარებული მათი უფლებანი და თავისუფლებანი.

საკონსტიტუციო სარჩელი შეტანილია უფლებამოსილი სუბიექტის ნიაზ ჩხვიმიანის მიერ. კონსტიტუციური სარჩელის არსი შემდეგში მდგომარეობს.

ნიაზ ვაგნერის ძე ჩხვიმიანი (დაბადებული 13.01.1981 წელს, დაბადების ადგილი გულრიფშის რაიონი სოფელი ლათა, მცხ. ქ. თბილისი, ქ/ფონიჭალა დასახლება, ნიადაგმცოდნეობის ინსტიტუტის შენობა) ეჭვმიტანილის სახით დაკავებული იქნა ქ. თბილისის შს მთავარი სამმართველოს მიერ 2005 წელს 26 ივლისს 21:40 საათზე, სისხლის სამართლის საქმეზე #2104220.

თბილისის საქალაქო სასამართლოს სისხლის სამართლის საქმეთა კოლეგიის 2005 წლის 29 ივლისის მოსამართლის ბრძანებით ბრალდებულ ნიაზ ჩხვიმიანს (დაბადებული 13.01.1981 წელს) აღკვეთის ღონისძიების სახით შეედარდა დაპატიმრება სამი თვით, პატიმრობის ვადის ათვლა დაეწყო ფაქტობრივი დაკავების დღიდან 2005 წლის 26 ივლისიდან.

თბილისის საოლქო სასამართლოს საგამოძიებო კოლეგიამ ბრალდებულ ნიაზ ჩხვიმიანის მიმართ გამოყენებული აღკვეთის ღონისძიების პატიმრობის ვადები გაგრძელებული იქნა ორი თვით ხუთ თვემდე, ანუ 2005 წლის 26 დეკემბრამდე.

2005 წლის 23 დეკემბერს სისხლის სამართლის საქმე #2104220 ნიაზ ჩხვიმიანის მიმართ განსახილველად გადაეცა გარდაბნის რაიონულ სასამართლოს.

2006 წლის 17 თებერვლის განმწესრიგებელ სხდომაზე გარდაბნის რაიონული სასამართლოს მიერ ბრალდებულ ნიაზ ჩხვიმიანის მიმართ გამოყენებული აღკვეთის ღონისძიება - პატიმრობა დარჩა უცვლელად.

2006 წლის 18 დეკემბერს ნიაზ ჩხვიმიანის მიმართ გარდაბნის რაიონული სასამართლოს მიერ გამოტანილი იქნა გამამტყუნებელი განაჩენი.

სასჯელის საბოლოო სახედ და ზომად განესაზღვრა უვადოდ თავისუფლების აღკვეთა. ნიაზ ჩხვიმიანს სასჯელის მოხდის დასაწყისად განესაზღვრა 2005 წლის 26 ივლისი.

დადასტურებული სისხლის სამართლის საქმის მასალებით ნიაზ ჩხვიმიანის წინასწარი პატიმრობის საერთო ვადამ შეადგინა 16 თვე და 22 დღე (არასრული 17 თვე).

ბრალდებულ ნიაზ ჩხვიმიანის მიმართ წარმოებულ სისხლის სამართლოს საქმეზე აღკვეთი ღონისძიების სახით პატიმრობის გამოყენებისას სასამართლომ იხელნძღვანელა სადავო, არაკონსტიტუციური ნორმებით, კერძოდ საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 680⁴ მუხლის მე-8 ნაწილით, რომლის თანახმად: „საქალაქო სასამართლოს მიერ სისხლის სამართლის საქმის განხილვისას განსასჯელის პატიმრობის ვადა განაჩენის ან სხვა შემაჯამებელი გადაწყვეტილების გამოტანამდე საქმის სასამართლოსათვის გადაცემის შემდეგ არ უნდა აღემატებოდეს 12 თვეს, განსაკუთრებულ შემთხვევაში საქმის განმხილველი სასამართლოს წარდგინებით, ეს ვადა შეიძლება გააგრძელოს საქართველოს უზენაესი სასამართლოს თავმჯდომარემ კიდევ 6 თვემდე. განსასჯელის პატიმრობის ვადის შემდგომი გაგრძელება დაუშვებელია“ და 680⁶ მუხლით, რომლის თანახმად: „2006 წლის 1 იანვრამდე სასამართლოს მიერ პატიმრობის როგორც აღკვეთის ღონისძიების, გამოყენების შესახებ გაცემული ბრძანება ძალაშია მასში მითითებული საპატიმრო ვადის ამოწურვამდე.“ (25.03.2005 წლის რედაქცია).

ამ სადავო არაკონსტიტუციური ნორმების გამოყენებამ განაპირობა საქართველოს კონსტიტუციის მე-18 მუხლის მე-6 პუნქტით განსაზღვრული 9 თვის ნაცვლად, არასრული 17 თვით ნიაზ ჩხვიმიანის წინასწარი პატიმრობა.

წარმოდგენილი მტკიცებულებების გათვალისწინებით, ნიზა ჩხვიმიანის მიმართ უვადო თავისუფლების აღკვეთა ფორმალურად გამამტყუნებელი განაჩენის დადგენამდე 17 თვით ადრე დაიწყო და დღემდე გრძელდება, მხედველობაში გვაქვს წინასწარი პატიმრობის 17 თვე, რომელიც დამოუკიდებლად აღებული წარმოადგენს კონსტიტუციით დადგენილი მაქსიმალური ზღვარის - 9 თვიანი წინასწარი პატიმრობის ვადის დარღვევას.

არაკონსტიტუციურად ცნობის თაობაზე წარმოდგენილი ნორმატიული აქტის მოქმედების პერიოდის მიხედვით, მოქმედი საქართველოს კონსტიტუციის მე-18 მუხლის მე-6 პუნქტით, წინასწარი პატიმრობის 9-თვიანი ზღვრული ვადის განსაზღვრა არაორაზროვნად მიუთითებს ამ ნორმის მიზანსა და სულისკვეთებაზე, არ დაუშვას პატიმრობა განუსაზღვრელი ვადით, მიუხედავად მართლმსაჯულების ინტერესებიდან მომდინარე საჭიროებებისა. ამ ლეგიტიმური მიზნის ფარგლებში შეიძლება გამართლებული იყოს დროში შეზღუდული პატიმრობა, თუმცა იგი ვერ გაამართლებს პატიმრობას ნებისმიერი ვადით. ამავე დროს, პატიმრობის კონსტიტუციის მე-18 მუხლის მე-6 პუნქტით გათვალისწინებულ ზღვრულ ვადაზე უფრო ხანგრძლივი ვადით გამოყენება ასევე განაპირობებს კონსტიტუციის ამავე მუხლის პირველი პუნქტის დარღვევასაც. შესაბამისად, არაკონსტიტუციური იქნება კანონი, რომელიც პატიმრობის გამოყენების შესაძლებლობას ადგენს განუსაზღვრელი ვადით. სადავო ნორმიდან გამომდინარე, პატიმრობა შეიძლება გამოყენებული იქნეს იმ დათქმით, რომ თითოეულ სისხლისსამართლის საქმეზე იგი 9 თვეს არ გადააჭარბებს. აღნიშნული სადავო ნორმა იძლეოდა შესაძლებლობას, რომლიდან გამომდინარეც, ბრალდებული პირი შეიძლება 9 თვეზე მეტი ვადით ყოფილიყო პატიმრობაში, რაც შესაბამისობაში არ იყო საქართველოს კონსტიტუციის მოთხოვნებთან.

5. მოთხოვნის არსი და დასაბუთება

არაკონსტიტუციურად ცნობის თაობაზე წარმოდგენილი ნორმატიული აქტის მოქმედების პერიოდის მიხედვით, მოქმედი საქართველოს კონსტიტუციის მე-18 მუხლის მე-6 პუნქტით, წინასწარი პატიმრობის 9-თვიანი ზღვრული ვადის განსაზღვრა არაორაზროვნად მიუთითებს ამ ნორმის მიზანსა და სულისკვეთებაზე, არ დაუშვას პატიმრობა განუსაზღვრელი ვადით, მიუხედავად მართლმსაჯულების ინტერესებიდან მომდინარე საჭიროებებისა. ამ ლეგიტიმური მიზნის ფარგლებში შეიძლება გამართლებული იყოს დროში შეზღუდული პატიმრობა, თუმცა იგი ვერ გაამართლებს პატიმრობას ნებისმიერი ვადით. ამავე დროს, პატიმრობის კონსტიტუციის მე-18 მუხლის მე-6 პუნქტით გათვალისწინებულ ზღვრულ ვადაზე უფრო ხანგრძლივი ვადით გამოყენება ასევე განაპირობებს კონსტიტუციის ამავე მუხლის პირველი პუნქტის დარღვევასაც. შესაბამისად, არაკონსტიტუციური იქნება კანონი, რომელიც პატიმრობის გამოყენების შესაძლებლობას ადგენს 9 თვეზე მეტი ვადით. სადავო ნორმიდან გამომდინარე, პატიმრობა შეიძლება გამოყენებული იქნეს იმ დათქმით, რომ თითოეულ სისხლისსამართლის საქმეზე იგი 9 თვეს არ გადააჭარბებს.

კონსტიტუციური სარჩელით მოთხოვნილი ნორმატიული აქტის არაკონსტიტუციურად ცნობის დეტალური დასაბუთების წარმოდგენამდე, მნიშვნელოვნად მიგვაჩნია თქვენი ყურადღება შევაჩეროთ ევროსასამართლო პრაქტიკასა და რეკომენდაციებზე, რომელიც უკავშირდება პირის თავისუფლების ფუნდამენტურ უფლებას და ამ საკითხის მიმართ სახელმწიფოს მიერ მიღებული გადაწყვეტილებების დასაბუთების მაღალ სტანდარტს. მართალია ამ საკითხს პირდაპირი შემხებლობა არ აქვს კონსტიტუციური სარჩელის მოთხოვნასთან, თუმცა ჩვენთვის ეს საკითხი საგულისხმოა იმ თვალსაზრისით, თუ რამდემად განსაკუთრებულ მნიშვნელობას ანიჭებს ევროსასამართლო ადამიანის მიმართ საპატიმრო ღონისძიების გამოყენების დასაბუთების მაღალ სტანდარტს თუნდაც კონსტიტუციით გარანტირებულ ვადის დაცვით, არათუ უდანაშაულო პირის მიმართ (უდანაშაულობის პრეზუმპციის გათვალისწინებით) ასეთი ღონისძიების გამოყენებას კონსტიტუციის ნორმის დარღვევით.

ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს პრაქტიკა ადამიანის უფლებათა ევროპულმა სასამართლომ მრავალჯერ განაცხადა, რომ კონვენციის მე-3 მუხლი დემოკრატიული საზოგადოების ერთ-ერთ ყველაზე ფუძემდებლურ ფასეულობას ასახავს. ყველაზე რთულ ვითარებაშიც კი, როგორიც არის, მაგალითად, ტერორიზმისა და ორგანიზებული დანაშაულის წინააღმდეგ ბრძოლა, კონვენცია აბსოლუტურად კრძალავს წამებას, არაადამიანურ თუ ღირსების დამამცირებელ მოპყრობასა თუ დასჯას, მიუხედავად დაზარალებულის ქცევისა (იხ. მაგალითად, ლაბიტა იტალიის წინააღმდეგ ((Labita v. Italy), განცხადი no. 26772/95, ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს დიდი პალატის 2000 წლის 6 აპრილის გადაწყვეტილება, პუნქტი 119). კონვენციის მე-3 მუხლი არ შეიცავს გამონაკლისების ჩამონათვალს და მისგან გადახვევა დაუშვებელია ომის ან ერის არსებობისთვის საშიში სხვა საგანგებო მდგომარეობის დროსაც კი (იხ., მაგალითად, სელმუნი საფრანგეთის წინააღმდეგ ((Selmouni v. France), განაცხადი no. 25803/94, ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს 1999 წლის 28 ივლისის გადაწყვეტილება, პუნქტი 95).

კონსტიტუციით გათვალისწინებული ბრალდებულის წინასწარი პატიმრობა არ წარმოადგენს სასჯელს. პატიმრობის ეს ფორმა არ არის გამიზნული იმისათვის, რომ სახელმწიფომ პასუხი მოსთხოვოს ბრალდებულს სავარაუდოდ ჩადენილი ქმედებისათვის, მოახდინოს მის მიმართ შესაძლოდ გამოსაყენებელი სასჯელის მოხდის წინასწარი აღსრულება და ა.შ. კონსტიტუციის მე-40 მუხლის პირველი პუნქტი ნათლად მიუთითებს, რომ „ადამიანი უდანაშაულოდ ითვლება, ვიდრე მისი დამნაშავეობა არ დამტკიცდება კანონით დადგენილი წესით და კანონიერ ძალაში შესული სასამართლოს გამამტყუნებელი განაჩენით“. მე-18 მუხლით გათვალისწინებული პატიმრობა წარმოადგენს არა შესაძლო დანაშაულის ჩადენის შედეგად მისჯილ სასჯელს, არამედ ისეთი ადამიანის მიმართ გამოყენებული ღონისძიებაა, რომლის უდანაშაულობის პრეზუმფცია არსებობს.

„კონსტიტუციის თანახმად, სასამართლო, ერთი მხრივ, მოქმედებს როგორც ადამიანის ფიზიკური თავისუფლების დაცვის გარანტი, ხოლო, მეორე მხრივ, მისი შეზღუდვის უფლებამოსილებით აღჭურვილი ლეგიტიმური ორგანო“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2013 წლის 11 აპრილის №1/2/503,513 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქეები – ლევან იზორია და დავით-მიხეილი შუბლაძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-2 ).

კონსტიტუციის ამ მუხლით გარანტირებული უფლება ერთ-ერთი იუსტიციური უფლებაა. იგი იცავს ადამიანის თავისუფლებას და გარანტირებულია არა მარტო მატერიალური სამართლის ნორმით, არამედ კონსტიტუციურ რანგში აყვანილი პროცესუალური ნორმებით, რაც ხაზს უსვამს მის განსაკუთრებულ ადგილს ძირითად უფლებათა სისტემაში (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2009 წლის 6 აპრილის № 2/1/415 გადაწყვეტილება საქმეზე საქართველოს სახალხო დამცველი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ.). იგი იმავდროულად წარმოადგენს ევროსაბჭოს ფარგლებში ადამიანის უფლებათა ევროპული კონვენციის მე-5 მუხლით გარანტირებული უფლების („თავისუფლებისა და ხელშეუხებლობის უფლება”) ანალოგს. საქართველო, როგორც ევროსაბჭოს წევრი ქვეყანა, თავისი კანონმდებლობის ინტერპრეტაციას, უპირველეს ყოვლისა, ახდენს ადამიანის უფლებათა ევროპული კონვენციისა და ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს პრეცედენტული სამართლის შესაბამისად. ნაციონალური სისხლის სამართლის ევროსაბჭოს სამართლის შესაბამისად ინტერპრეტაციის მეთოდი ახსნა-განმარტების ერთ-ერთი ხერხია, რომელიც საქართველოშიც გამოიყენება. სწორედ ამიტომ, იგი გამოყენებულ უნდა იქნეს საქართველოს კონსტიტუციის ამ და სხვა მუხლების ახსნა-განმარტებისათვის, როგორც ნორმის ინტერპრეტაციის ევროპული სტანდარტი.

საქართველოს კონსტიტუციის მე-18 მუხლი წარმოადგენს სპეციალურ ნორმას კანონის საფუძველზე დაკავებული თუ სხვაგვარად თავისუფლებაშეზღუდული პირებისათვის. ამ ნორმის ადამიანის უფლებათა ევროპული კონვენციის მე-5 მუხლის მე-3 აბზაცი, ინტერპრეტაციის შედეგად მოიცავს ორ განსხვავებულ სიტუაციას: (1) პირის უფლებები უშუალოდ დაკავების ან დაპატიმრების შემდეგ და (2) პირის უფლებები სასამართლოში საქმის არსებით განხილვამდე (გამოძიების პატიმრობის დროს). სტრასბურგის სასამართლო ორივე ამ სიტუაციას ცალ-ცალკე ამოწმებს (ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს 2006 წლის 3 ოქტომბრის გადაწყვეტილება საქმეზე McKay v. UK, განაცხადი 543/03, 32-ე, 41-ე პუნქტები. ასევე: NJW 60 (2007), 3699).

ამ ნორმის ამოსავალი პუნქტია ისტორიულად პირველი ძირითადი პროცესუალური უფლება habeas corpus. უკვე 1679 წელს ინგლისური Habeas Corpus Act გარანტიას იძლეოდა, რომ დაპატიმრება უნდა მომხდარიყო მოსამართლის მიერ და დანაშაულის ჩადენაში ეჭვმიტანილი დაკავებული პირი სამი დღის განმავლობაში უნდა წარედგინათ მოსამართლესთან.

საქართველოს კონსტიტუციის მე-18 მუხლის მე-2-მე-6 პუნქტები იცავს ადამიანს თავისუფლების თვითნებური აღკვეთისა და არაგონივრულად გრძელ გამოძიების პატიმრობაში ყოფნისაგან. ამ მიზნით, კონსტიტუციის აღნიშნული ნორმები იძლევა ოთხ უფლებას:

(1) დაკავებულის თუ სხვაგვარად თავისუფლებაშეზღუდული პირის სასამართლოს წინაშე განსჯადობის მიხედვით წარდგენის უფლებას (არა უგვიანეს 48 საათისა);

(2) ბრალდებულის წინასწარ პატიმრობაში ადეკვატურ ვადაში (არა უმეტეს 9 თვისა) ყოფნის მატერიალურ უფლებას, რომელიც მიზნად ისახავს ამ ვადის არაგონივრულად გაჭიანურების თავიდან აცილებას;

(3) ამ ვადის სამსახურებრივად სავალდებულო შემოწმების პროცედურულ უფლებას და,

(4) შესაძლებლობის შემთხვევაში, პატიმრობიდან გათავისუფლების უფლებას.

სადავო ნორმები შესაძლებლობას აძლევდა სახელმწიფოს თვითნებურად მოეხდინა პირის თავისუფლებაში ჩარევა და მისი დაპატიმრება, რაც განახორციელა კიდეც ნიაზ ჩხვიმიანის მიმართ. კონსტიტუციით დადგენილი წინასწარი პატიმრობის 9 თვიანი ლიმიტისათვის გვერდის ავლით. კანონის ამგვარი გამოყენება ქმნიდა პატიმრობის პრაქტიკულად შეუზღუდავი ვადით თვითნებური გაგრძელების შესაძლებლობას, ეს კი აჩენდა რეალურ საფრთხეს, რომ ბრალდებული 9 თვეზე გაცილებით მეტი ვადით შეიძლება ყოფილიყო პატიმრობაში, ისე რომ მის წინააღმდეგ გამამტყუნებელი განაჩენი არ ყოფილიყო დამდგარი, რაც წინააღმდეგობაში მოდიოდა საქართველოს კონსტიტუციის მე-18 მუხლისა და ევროპული კონვენციის მე-5 მუხლის მიზნებთან. აღნიშნულმა ხელჰყო არა მხოლოდ კონკრეტული ბრალდებულის ნიაზ ჩხვიამიანის ფუნდამენტური უფლებები, არამედ შექმნა საშიში პრეცედენტი, რომელმაც თავის მხრივ ჩამოაყალიბა კონსტიტუციის იგნორირების მანკიერი პრაქტიკა.

აღმკვეთი ღონისძიების საკითხს ეხება ეუთოს დემოკრატიული ინსტიტუტებისა და ადამიანის უფლებათა ბიუროს (OSCE/ODIHR) 2014 წლის ბოლოს გამოქვეყნებული ანგარიში, სადაც ხაზგასმულია რომ არავის უნდა წაერთვას თავისუფლების უფლება თვითნებურად, ან ჯეროვანი დასაბუთების გარეშე. ამასთან, ბრალდებულის მიმართ გამოყენებული უნდა იქნას რაც შეიძლება ნაკლებად შემზღუდავი ზომები და პატიმრობის შეფარდების შემთხვევაში, რაც შეიძლება მოკლე ვადა. წინასწარი პატიმრობის ხშირი და არაჯეროვანი გამოყენების პრობლემაზე მიუთითა ასევე ევროსაბჭოს საპარლამენტო ასამბლეამ და შეშფოთება გამოთქვა წინასწარი პატიმრობის ხანგრძლივობასთან და მისი გამოყენების სიხშირის თაობაზე.

პატიმრობის არაპროპორციული ხანგრძლივობის ან განუსაზღვრელი ვადით პატიმრობის შემთხვევაში ბრალდებულის მდგომარეობა არსებით და გაუმართლებელ შეზღუდვებს განიცდის, რასაც ადგილი ჰქონდა ნიაზ ჩხვიმიანის შემთხვევაშიც.

სწორედ სახელმწიფოს მიერ პირის თავისუფლების თვითნებური და გაუმართლებელი ჩარევის, უდანაშაულობის კონსტიტუციურ-სამართლებრივი პრეზუმპციისა და ადამიანის სხვა ძირითადი უფლებების გაუმართლებელი ხელყოფისაგან დაცვის მიზნით, საქართველოს კონსტიტუციის მე-18 მუხლის მე-6 პუნქტმა გაითვალისწინა პატიმრობის მაქსიმალური ვადა 9 თვე, ყოველგვარი გამონაკლისის და დათქმის გარეშე.

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს არ უმსჯელია ამ კონსტიტუციურ სარჩელში წარმოდგენილ სადავო ნორმების კონსტიტუციურობაზე, თუმცა საქართველოს კონსტიტუციის მე-18 მუხლის მე-6 პუნქტთან მიმართებაში საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს პლენუმმა 2015 წლის 15 სექტემბრის #3/2/646 გადაწყვეტილებით ცალსახად განმარტა: „საქართველოს კონსტიტუციის მე-18 მუხლის მე-6 პუნქტში მითითებული წინასწარი პატიმრობის შინაარსი. დაპატიმრება წარმოადგენს ადამიანის უფლებებსა და თავისუფლებებში ერთ-ერთ ყველაზე მკაცრ (ინტენსიურ) ჩარევას, ზოგადად სისხლის სამართლებრივი დევნა, განსაკუთრებით, თუ აღკვეთის ღონისძიების სახით პატიმრობაა გამოყენებული, ბრალდებულისათვის მძიმე ტვირთს წარმოადგენს. მას უპირისპირდება სახელმწიფო, რომლის ხელთ არსებული მნიშვნელოვანი რესურსი მიმართულია პირის მიერ დანაშაულის ჩადენის დასამტკიცებლად. ბრალდებულის პატიმრობაში ყოფნა ამარტივებს მის მიმართ სისხლის სამართლებრივი დევნის წარმოებას, შესაბამისად, შესაძლოა დევნის განმახორციელებელ ორგანოებს პირის პატიმრობის მიმართ გარკვეული ინტერესიც ჰქონდეთ. ამავე დროს, სისხლის სამართლებერივი დევნის პროცესში ვერ გამოირიცხება, როგორც უფლების ბოროტად გამოყენების, ასევე შეცდომის შედეგად პირის დაუსაბუთებელი დაპატიმრების ალბათობა. სწორედ ამიტომ საქართველოს კონსტიტუცია მკაფიო პროცესუალურ გარანტიებს აწესებს, რომელთა დაცვაც სავალდებულოა სახელმწიფოს მიერ ადამიანის თავისუფლების შეზღუდვისას. პროცესუალური გარანტიების კონსტიტუციურ რანგში აყვანა სახელმწიფოს აქცევს მკაცრ ჩარჩოში ადამიანის თავისუფლების მზღუდავი საკანონმდებლო ნორმების დადგენისას და გამოყენებისას. (პუნქტი 4).

5. საქართველოს კონსტიტუციის მე-18 მუხლის მე-6 პუნქტში მითითებული „წინასწარი პატიმრობის“ შინაარსის განსაზღვრისათვის, პირველ რიგში, უნდა აღინიშნოს, რომ კონსტიტუციურ ტერმინებს აქვთ ავტონომიური სამართლებრივი მნიშვნელობა (საქართველოს საკონსტიუციო სასამართლოს 2014 წლის 8 ოქტომბრის №2/4/532,533 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქეები – ირაკლი ქემოკლიძე და დავით ხარაძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“ II-63; საქართველოს საკონსტიუციო სასამართლოს 2014 წლის 8 ოქტომბრის №2/4/532,533 განჩინება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქეები – დავით კანდელაკი, ნატალია დვალი, ზურაბ დავითაშვილი, ემზარ გოგუაძე, გიორგი მელაძე და მამუკა ფაჩუაშვილი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-3; საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2015 წლის 31 ივლისის №2/2/579 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქე მაია რობაქიძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-19) და მათი შინაარსი არ განისაზღვრება ქვემდგომ ნორმატიულ აქტებში გამოყენებული განმარტებებით. კონსტიტუცია თავადვე განსაზღვრავს მასში რეგლამენტირებული უფლების შინაარსსა და მოცულობას. კონსტიტუციური უფლებების შინაარსზე, ისევე როგორც კონსტიტუციური უფლების აღსაწერად გამოყენებულ ტერმინთა მნიშვნელობაზე, ზეგავლენას ვერ მოახდენს ის, თუ როგორ ხდება კანონმდებლობით მათი რეგლამენტაცია. საკონსტიტუციო სასამართლოსათვის კანონი შესაფასებელ მოცემულობას წარმოადგენს და არა კონსტიტუციური სტანდარტების განმსაზღვრელ ინსტრუმენტს. კონსტიტუციური ტერმინის განმარტებისას, სასამართლომ შეიძლება იხელმძღვანელოს უფლების არსით, რომელთან მიმართებაშიც არის გამოყენებული ესა თუ ის ტერმინი, კონსტიტუციური ნორმ(ებ)ის სტრუქტურით, კონსტიტუციის სხვა ნორმებში მოცემული მსგავსი ტერმინების შინაარსის ანალიზით და სხვა.

6. კონსტიტუციური ნორმების (მისი შინაარსის), ტერმინების განმარტებისას ასევე მხედველობაში მიიღება საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს პრაქტიკა. ამ მხრივ აღსანიშნავია საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2003 წლის 29 იანვრის №2/3/182,185,191 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქეები ფირუზ ბერიაშვილი, რევაზ ჯიმშერიშვილი და საქართველოს სახალხო დამცველი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ”. დასახელებულ საქმეში სასამართლომ აღნიშნა, რომ „საქართველოს კონსტიტუციის მე-18 მუხლის მე-6 პუნქტი წყვეტს მხოლოდ ეჭვმიტანილისა და ბრალდებულის დაკავებისა და წინასწარი პატიმრობის ვადებს, იგი არ შეიცავს განსასჯელის პატიმრობის ვადას მისთვის სასასამართლოს მიერ კონკრეტული დანაშაულისთვის სასჯელის შეფარდებამდე“. აღნიშნული განმარტების საფუძველზე, საკონსტიტუციო სასამართლომ კონსტიტუციურად მიიჩნია 2003 წელს მოქმედი სისხლისსამართლის საპროცესო კოდექსის 162-ე მუხლის მე-8 და მე-9 ნაწილები, რომელთა თანახმადაც, განსასჯელის (სასამართლო) პატიმრობის ვადა განისაზღვრებოდა 12 თვით და შესაძლებელი იყო ამ ვადის დამატებით 6 თვით გაგრძელება.

7. საკონსტიტუციო სასამართლო გამოხატავს პატივისცემას ხსენებული გადაწყვეტილების მიმღები სასამართლო შემადგენლობის მიმართ, ამასთან, ადასტურებს, რომ ეს გადაწყვეტილება იყო უდავოდ პროგრესული კონსტიტუციური მართლმსაჯულებისა და სამართლის განვითარების პროცესში. თუმცა, იმავდროულად, მიიჩნევს, რომ არსებობს შესაძლებლობა და საჭიროება საქართველოს კონსტიტუციის მე-18 მუხლის მე-6 პუნქტის განსხვავებული, ადამიანის უფლებების სასარგებლო განმარტებისთვის.

8. უნდა აღინიშნოს, რომ მითითებულ გადაწყვეტილებაში არ არის მოყვანილი არგუმენტები იმასთან დაკავშირებით, თუ რატომ წარმოადგენდნენ სისხლისსამართლის საპროცესო კოდექსით განსაზღვრული „ბრალდებული“ და „განსასჯელი“ სხვადასხვა უფლებრივი სტატუსის მქონე სუბიექტებს საქართველოს კონსტიტუციის მე-18 მუხლის მე-6 პუნქტის მიზნებისათვის. სასამართლოს გადაწყვეტილებაში არ გვხვდება მსჯელობა იმასთან დაკავშირებით, თუ კონსტიტუციური ტერმინი „ბრალდებული“ რატომ არ აერთიანებს ზემოთ დასახელებული გადაწყვეტილების მიღების მომენტისთვის მოქმედ სისხლისსამართლის საპროცესო კოდექსში გამოყენებულ ტერმინებს „ბრალდებული“ და „განსასჯელი“. რა კრიტერიუმებს დაეყრდნო სასამართლო, როდესაც მიიჩნია, რომ კონსტიტუციის მიზნებისათვის პირი ბრალდებულად ითვლება არა მის დამნაშავედ ცნობამდე, არამედ რომელიმე სხვა ეტაპამდე, ხოლო ამის შემდეგ იგი განსასჯელს წარმოადგენს, რომლის პროცესუალურ სტატუსსა და უფლებებს კონსტიტუცია არ განსაზღვრავს. აშკარაა, რომ 2003 წლის გადაწყვეტილებაში, კონსტიტუციური ტერმინის განმარტებისას, საკონსტიტუციო სასამართლო არსებითად დაეყრდნო იმ დროისათვის სისხლისსამართლის საპროცესო კოდექსით გათვალისწინებულ რეალობას ამავე საკითხზე. მას შემდეგ საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლომ არაერთ საქმეზე დაადგინა, რომ კონსტიტუციური უფლების და ტერმინების მნიშვნელობა, მათი შინაარსის განმარტება უნდა მოხდეს შესაბამისი საკანონმდებლო დეფინიციებისგან დამოუკიდებლად, მათგან იზოლირებულად. მოცემული დავის ფარგლებშიც, ის ვერ შეიბოჭება 2003 წელს საკანონმდებლო დეფინიციებზე დაფუძნებული უფლების განმარტებით და, თუ არსებობს რესურსი კონსტიტუციური ნორმის უფლების სასარგებლო განმარტებისთვის, საკონსტიტუციო სასამართლოს კონსტიტუციური ვალდებულებაა, სწორედ ასე მოიქცეს.

16. საქართველოს კონსტიტუციის მე-18 მუხლი და კონსტიტუციის არც რომელიმე სხვა ნორმა არ გამოყოფს ერთმანეთისგან ბრალდებულისა და განსასჯელის ცნებებს. უფრო მეტიც, კონსტიტუცია საერთოდ არ იცნობს ტერმინ „განსასჯელს“ და ნებისმიერ პირს, რომლის მიმართაც სისხლისსამართლებრივი დევნა ხორციელდება, დამნაშავედ ცნობამდე ბრალდებულად მოიხსენიებს. მაგალითად, კონსტიტუციის მე-40 მუხლის მე-3 პუნქტის მიხედვით, „ყოველგვარი ეჭვი, რომელიც ვერ დადასტურდება კანონით დადგენილი წესით, უნდა გადაწყდეს ბრალდებულის სასარგებლოდ“. კონსტიტუციის 42-ე მუხლის მე-6 პუნქტის მიხედვით კი, „ბრალდებულს უფლება აქვს მოითხოვოს თავისი მოწმეების ისეთსავე პირობებში გამოძახება და დაკითხვა, როგორც აქვთ ბრალდების მოწმეებს“. აღნიშნულიდან გამომდინარე, აშკარაა საქართველოს კონსტიტუციის ნება, რომ ნებისმიერი პირი, რომლის მიმართაც სისხლისსამართლებრივი დევნა ხორციელდება, დამნაშავედ ცნობამდე ბრალდებულის სტატუსის ქვეშ მოაქციოს. აშკარაა, რომ კონსტიტუციის მე-40 მუხლის მე-3 პუნქტითა და 42-ე მუხლის მე-6 პუნქტით დაცული უფლება ერთნაირად აქტუალურია სისხლისსამართლებრივი დევნის ნებისმიერ ეტაპზე. იმ შემთხვევაში, თუ ბრალდებულის სტატუსს მხოლოდ სისხლისსამართლებრივი დევნის გარკვეულ, პირველად სტადიას დავუკავშირებდით (ხოლო შემდგომ ეტაპზე პირს განსასჯელად ან რაიმე მსგავსი ცნების ქვეშ მოვიაზრებდით), არა მხოლოდ გაუგებარი იქნებოდა ის, თუ რატომ აღჭურა კონსტიტუციამ ამგვარი უფლებით ბრალდებული მხოლოდ პირველად (გამოძიების) ეტაპზე, არამედ ბრალდებულის კონსტიტუციით გარანტირებულ იმ უფლებებს დავავიწროვებთ, რომლითაც ის სისხლისსამართლის საქმის არსებითი განხილვის დროსაც სარგებლობს. ასევე, აშკარაა, რომ კონსტიტუციის მე-40 მუხლის მე-3 პუნქტი საუბროს იმ ეჭვის ბრალდებულის სასარგებლოდ გადაწყვეტაზე, რომელიც, მათ შორის, განაჩენის მიღების დროს არსებობს, რაც კიდევ ერთხელ უსვამს ხაზს იმ გარემოებას, რომ კონსტიტუცია სისხლისსამართლებრივი დევნის ქვეშ მყოფ პირს დამნაშავედ ცნობამდე ან გამართლებამდე ბრალდებულად მოიხსენიებს.

17. საქართველოს კონსტიტუციის ზემოაღნიშნული მუხლები მიუთითებს, რომ 2003 წელს მოქმედი სისხლისსამართლის საპროცესო კოდექსით განსაზღვრული „ბრალდებულიც“ და „განსასჯელიც“ კონსტიტუციის მე-18 მუხლის მიზნებისათვის ექცევა კონსტიტუციურ ტერმინ „ბრალდებულის“ ქვეშ. ამასთან, მხოლოდ ის გარემოება რომ 2003 წელს მოქმედი სსსკ-ის თანახმად ბრალდებულის და განსასჯელის სტატუსი სისხლისსამართლებრივი დევნის სხვადასხვა სტადიებს უკავშირდებოდა, ვერ ჩაითვლება საკმარის საფუძვლად იმისთვის, რომ კონსტიტუციის მე-18 მუხლის მე-6 პუნქტით გათვალისწინებული ტერმინი „ბრალდებული“ ვიწროდ იქნეს განმარტებული. სსსკ-ში მოცემული ტერმინები ვერ გახდება კონსტიტუციური ტერმინების განმარტების წყარო . . .

18. ცხადია, კონსტიტუციის მე-18 მუხლის მე-6 პუნქტის მიზანია, პირი, პირველი ინსტანციის სასამართლოს მიერ განაჩენის მიღებამდე, არ დაექვემდებაროს თავისუფლების განუსაზღვრელი დროით შეზღუდვას. „ბრალდებულისა“ და „განსასჯელის“ პატიმრობა პირის ფიზიკურ თავისუფლებაში ჩარევის ფორმით ერთმანეთისგან არ განსხვავდება. ორივე შემთხვევაში პირის თავისუფლება აღკვეთილია კონკრეტული სტანდარტის ვარაუდის საფუძველზე. თუმცა ისიც უნდა აღინიშნოს, რომ, რაც უფრო ხანგრძლივია თავისუფლების შეზღუდვა, მით უფრო ინტენსიურია უფლებაში ჩარევა. ამდენად, „განსასჯელის“ პატიმრობა შესაძლოა თავისუფლებაში ჩარევის უფრო ინტენსიურ ფორმას წარმოადგენდეს, ვინაიდან მისი თავისუფლების შეზღუდვა უფრო ხანგრძლივ პერიოდს უკავშირდება.

19. კონსტიტუციის მე-18 მუხლის მე-6 პუნქტით განსაზღვრული პატიმრობის 9-თვიანი ზღვრული ვადა, კონსტიტუციით გათვალისწინებულ სხვა პროცესუალურ გარანტიებთან ერთად, წარმოადგენს ფიზიკური თავისუფლების არაპროპორციულად შეზღუდვის საწინააღმდეგო გარანტიას. სასამართლოს მიერ პირის გონივრულ ეჭვს მიღმა სტანდარტით განაჩენის მიღებამდე, თავისუფლების შეზღუდვა ეფუძნება მხოლოდ ვარაუდს პირის ბრალეულობის თაობაზე. შესაბამისად, კონსტიტუციის მე-18 მუხლის მე-6 პუნქტმა გაითვალისწინა კონკრეტული პერიოდი, რომლის გასვლის შემდეგაც პირი აღარ შეიძლება იმყოფებოდეს პატიმრობაში მხოლოდ (დასაბუთებული) ვარაუდის საფუძველზე, რომ მან ჩაიდინა (ან შესაძლოა ჩაიდინოს) დანაშაული, ან შესაძლოა განახორციელოს სხვა კანონსაწინააღმდეგო ქმედება. კონსტიტუცია და მოქმედი სსსკ იმპერატიულად ადგენს, რომ პირის პატიმრობა უნდა დასრულდეს, როდესაც დაპატიმრების მომენტიდან გასულია 9 თვე, მიუხედავად იმისა, არის თუ არა პატიმრობაში ყოფნა აუცილებელი სისხლისსამართლებრივი დევნის ინტერესებიდან გამომდინარე.

20. არაგონივრულია იმის დაშვება, რომ „წინასწარ პატიმრობას“ კონსტიტუცია უკავშირებს პერიოდს სისხლისსამართლის საქმის სასამართლოში გადაგზავნის ეტაპამდე. ამაზე არც კონსტიტუციის მე-18 მუხლი და არც რომელიმე სხვა ნორმა არ მიუთითებს. პირის დაპატიმრების შესახებ გადაწყვეტილებას სასამართლო იღებს და მის კონტროლს ექვემდებარება პატიმრობის საჭიროების განსაზღვრა წინასწარი პატიმრობის მთელი პერიოდისათვის. შესაბამისად, არასწორია მსჯელობა, რომ „წინასწარი პატიმრობა“ სრულდება მაშინ, როდესაც საქმე სასამართლოს გადაეცემა, ვინაიდან ამ მომენტიდან საქმე სასამართლოს კონტროლს ექვემდებარება. აღნიშნულ დასკვნას ეჭვქვეშ ვერ დააყენებს კონსტიტუციის მე-18 მუხლის მე-6 პუნქტში ტერმინ „წინასწარის“ გამოყენება. სიტყვა „წინასწარი“ მიუთითებს პატიმრობის დროებით ხასიათზე, განასხვავებს მას პატიმრობისგან, რომელიც პირს სასჯელის ან სახდელის სახით შეიძლება დაეკისროს. ამასთან, უნდა აღინიშნოს, რომ სასამართლო ბრალდებულის დაპატიმრებასთან დაკავშირებით გადაწყვეტილებას იღებს მაშინ, როდესაც საფრთხე ადგება მართლმსაჯულების განხორციელებას (მოწმეზე ზეწოლა, მტკიცებულებების განადგურება, ბრალდებულის მიმალვა) ან ახალი დანაშაულის თავიდან აცილებისთვის არის აუცილებელი. აღნიშნული საფთხ(ეებ)ის არსებობამ შესაძლოა განაპირობოს ბრალდებულის დაპატიმრება იმდენად, რამდენადაც ეს აუცილებელი შეიძლება იყოს სისხლისსამართლებრივი დევნის ინტერესებიდან გამომდინარე. თუმცა აღნიშნული საფრთხე (საფრთხეები) შესაძლოა განაგრძობდეს არსებობას როგორც გამოძიების ეტაპზე, ასევე სასამართლოს მიერ საქმის არსებითი განხილვის პერიოდში. ასევე საყურადღებოა, რომ აღკვეთის ღონისძიების სახით პატიმრობის გამოყენების აუცილებლობა შეიძლება გამოძიების დასრულების შემდეგ წარმოიშვას, მას შემდეგ, რაც საქმე არსებითად განსახილველად სასამართლოს გადაეცემა. სწორედ ამიტომ, აღკვეთის ღონისძიების სახით ბრალდებულის მიმართ პატიმრობა შეიძლება გამოყენებულ იქნეს დამოუკიდებლად იმისა, თუ რა ეტაპზე იმყოფება სისხლისსამართლებრივი დევნა. კონსტიტუციის მიზნებისთვის ასეთი პატიმრობა წინასწარ პატიმრობას წარმოადგენს. ამდენად, წინასწარი პატიმრობა (განაჩენამდე პატიმრობა) წარმოადგენს ბრალდებულის თავისუფლების დროებით შეზღუდვას, რომელიც განპირობებულია არა სისხლისსამართლებრივი დევნის რომელიმე ეტაპით, არამედ ბრალდებულის მხრიდან მომდინარე საფრთხით. თუმცა იმის გათვალისწინებით, რომ წინასწარ პატიმრობაში მყოფი პირის მიმართ ჯერ არ არსებობს სასამართლოს განაჩენი, მისი ბრალეულობა და მისგან მომდინარე საფრთხე შესაძლოა მხოლოდ (დასაბუთებული) ვარაუდის საფუძველზე იყოს დადასტურებული, კონსტიტუციამ წინასწარი პატიმრობის ვადა მკაცრად შემოფარგლა.

21. საქართველოს კონსტიტუციის მე-18 მუხლის მე-6 პუნქტით დადგენილი პროცესუალური გარანტია პირს იცავს არა მხოლოდ ბრალდების მხარის თვითნებობის შედეგად დაუსაბუთებელი პატიმრობისაგან, არამედ იგი ასევე უზრუნველყოფს მოსამართლის შეცდომის, მის მიერ გარემოებების არასწორად შეფასების, საქმის განხილვის გაჭიანურების შედეგად პირის განუსაზღვრელი ვადით წინასწარ პატიმრობაში ყოფნის გამორიცხვას. შესაბამისად, წინასწარი პატიმრობის ვადის შეზღუდვის საჭიროება არსებობს იმ პირობებშიც, როდესაც სისხლისსამართლის საქმეს მოსამართლე არსებითად განიხილავს.

23. საქართველოს კონსტიტუციის მე-18 მუხლის მიზნებისათვის პატიმრობა არის ტერმინი, რომელიც ზოგადად გულისხმობს პირის საპატიმროში (ან სხვა შესაბამის დაწესებულებაში) მოთავსებას. იგი შეიძლება თავის თავში მოიცავდეს როგორც აღკვეთის ღონისძიების, ასევე სასჯელის სახით ფიზიკური თავისუფლების უფლების შეზღუდვას. აღსანიშნავია ისიც, რომ ტერმინ პატიმრობის ამ შინაარსით გამოყენება გვხვდება ადამიანის უფლებათა შესახებ საერთაშორისო დოკუმენტებშიც. მაგალითად, ადამიანის უფლებათა ევროპული კონვენციის მე-5 მუხლი ტერმინ პატიმრობას იყენებს როგორც სასამართლოს განაჩენის საფუძველზე სასჯელის სახით თავისუფლების აღკვეთის (მე-5 მუხლის პირველი პუნტის „ა“ ქვეპუნქტი), ასევე სასამართლოს განაჩენამდე პირის თავისუფლების შეზღუდვის (მე-5 მუხლის პირველი პუნტის „გ“ ქვეპუნქტი) აღსაწერად. ამდენად, „წინასწარი პატიმრობა“ წარმოადგენს კონსტიტუციურ ტერმინს, რომელიც ითვალისწინებს ბრალდებულის თავისუფლების დროებით შეზღუდვას, რომლის ხანგრძლივობის მაქსიმალური ზღვარი 9-თვიანი ვადით არის განსაზღვრული და რომლის გამოყენებაც ბრალდებულის („ბრალდებულის“, „განსასჯელის“) მიმართ მიმდინარე სისხლისსამართლებრივ საქმესთან დაკაშირებით სასამართლოს გადაწყვეტილების მიღებამდეა აუცილებელი. კონსტიტუცია გამორიცხავს პირისთვის ბრალის წარდგენიდან დამნაშავედ ცნობამდე რომელიმე პერიოდის კონსტიტუციური გარანტიების მიღმა დატოვებას. დაუშვებელია, ადამიანის თავისუფლების შეზღუდვა საქმის წარმოების/განხილვის რომელიმე ეტაპზე დარჩეს კონსტიტუციით დაცვის მიღმა. ცხადია, ეს განუზომლად გაზრდის სახელმწიფოს თვითნებობის/ძალაუფლების ბოროტად გამოყენების რისკს.

24. ასევე, აშკარაა ინსტიტუციური მსგავსება საქართველოს კონსტიტუციითა და საერთაშორისო ნორმებით დაცულ სიკეთეს შორის. ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს, ისევე როგორც გაეროს ადამიანის უფლებათა კომიტეტის პრაქტიკა ცალსახად მიუთითებს, პირველი ინსტანციის სასამართლოს მიერ განაჩენის მიღებამდე პერიოდში გამოყენებული პატიმრობის შეზღუდვაზე. საქართველოს კონსტიტუციის მე-18 მუხლის მე-6 პუნქტის მსგავსად ადამიანის უფლებათა მარეგლამენტირებელი საერთაშორისო დოკუმენტები ერთმანეთისგან არ მიჯნავს პატიმრობას საქმის სასამართლოსთვის გადაცემამდე ან მას შემდეგ. სისხლისსამართლებრივი დევნის ორივე ეტაპზე პატიმრობა გამოყენებულია ისეთი პირის მიმართ, რომელთან მიმართებითაც უდანაშაულობის პრეზუმფცია არსებობს და, შესაბამისად, პატიმრობის ვადის შეზღუდვის მიზანი და საჭიროება ერთნაირია. მაგალითად, სამოქალაქო და პოლიტიკური უფლებების შესახებ საერთაშორისო პაქტის 35-ე ზოგადი კომენტარის 37-ე აბზაცის თანახმად, დაპატიმრებულ პირს აქვს გონივრულ ვადაში გასამართლების ან გათავისუფლების უფლება. ეს მოთხოვნა განსაკუთრებით ეხება წინასწარი პატიმრობის (pre-trial detention) პერიოდს, ანუ პატიმრობას (detention) დაკავების მომენტიდან პირველი ინსტანციის სასამართლოს გადაწყვეტილებამდე (General comment №o. 35 CCPR/C/GC/35). ამდენად, საერთაშორისო ნორმების მსგავსად, საქართველოს კონსტიტუციის თანახმად, „წინასწარი პატიმრობის“ ცნება მოიცავს პერიოდს პირის დაკავების ან დაპატიმრების მომენტიდან სასამართლოს პირველი ინსტანციის განაჩენამდე. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლო მიიჩნევს, რომ არ არსებობს არსებითი განსხვავება სასამართლოს გამამტყუნებელ/გამამართლებელ განაჩენამდე, საქმის განხილვის სხვადასხვა ეტაპზე გამოყენებულ პატიმრობას შორის. საქართველოს კონსტიტუციაში, სპეციალური მითითების გარეშე, არ არსებობს საფუძველი იმისთვის, რომ წინასწარი პატიმრობის ეტაპის დასრულება სისხლისსამართლის საქმის სასამართლოსთვის გადაცემის მომენტს დაუკავშირდეს. შესაბამისად, მე-18 მუხლის მე-6 პუნქტით დადგენილი 9-თვიანი ვადა წარმოადგენს ზღვარს, რომელიც ბრალდებულის მიმართ პირველი ინსტანციის სასამართლოს მიერ განაჩენის მიღებამდე გამოყენებულ პატიმრობას მიემართება. ამ ვადის ამოწურვის შემდეგ ბრალდებული უნდა გათავისუფლდეს, თუ სასამართლო მის მიმართ გამამტყუნებელ განაჩენს არ გამოიტანს. ამდენად, კონსტიტუციის მე-18 მუხლის მე-6 პუნქტის არასწორი განმარტების შედეგი იქნება დასკვნა, რომ პატიმრობა გულისხმობს თავისუფლების შეზღუდვას მხოლოდ სასამართლოს მიერ განაჩენის მიღებამდე პერიოდში, ხოლო წინასწარი პატიმრობა მხოლოდ საქმის განხილვის რომელიმე ეტაპამდე არსებულ პერიოდში გამოყენებულ პატიმრობას.

25. უნდა აღინიშნოს, რომ წინასწარი პატიმრობის ვადის ამა თუ იმ ქვეყნის კონსტიტუციით განსაზღვრა იშვიათ მოვლენას წარმოადგენს. ამავე დროს, კონსტიტუციის დონეზე, ხშირ შემთხვევაში, დაკავების ვადების მკაცრი რეგლამენტირებაც არ გვხდება. არის შემთხვევები, როდესაც ზოგიერთი ქვეყნის კონსტიტუცია ბრალდებულის სასამართლოში წარსადგენად კონკრეტულ ვადას განსაზღვრავს (ხშირად ეს ვადა 24 ან 48 საათს შეადგენს), თუმცა არ აწესებს წინასწარი პატიმრობის კონკრეტულ ვადას. როგორც ზემოთ აღინიშნა, ადამიანის თავისუფლების უფლების სათანადოდ დაცვის მიზნით, საქართველოს კონსტიტუციით ერთმნიშვნელოვნად განისაზღვრა როგორც დაკავების, ასევე წინასწარი პატიმრობის მაქსიმალური ვადები: დაკავებული პირი უნდა გათავისუფლდეს 72 საათის გასვლისთანავე იმ შემთხვევაში, თუ სასამართლო არ/ვერ მიიღებს მისი დაპატიმრების გადაწყვეტილებას. ხოლო ბრალდებული წინასწარი პატიმრობიდან უნდა გათავისუფლდეს 9 თვის გასვლისთანავე, თუ ამ პერიოდში სასამართლო ვერ მიიღებს გადაწყვეტილებას პირის ბრალეულობასთან დაკავშირებით.

26. ერთი მხრივ, ადამიანის საზოგადოებისგან იზოლირება შეიძლება აუცილებელი იყოს კონკრეტული ლეგიტიმური მიზნებისთვის, თუმცა, მეორე მხრივ, ამ ლეგიტიმურ მიზნებს უპირისპირდება რა ისეთი მნიშვნელოვანი სიკეთე, როგორიცაა ადამიანის თავისუფლება, კანონმდებელი ვერ გაამართლებს შეუზღუდავი ვადით პატიმრობას. კანონმდებლის კონსტიტუციური ვალდებულებაა ლეგიტიმური მიზნების დაცვა უზრუნველყოს თავისუფლების უფლების უსაფუძვლო, გადამეტებული შეზღუდვის რისკების გამორიცხვით. სახელმწიფოს მიერ ადამიანის დროებით იზოლირება, მისი საპატიმროში მოთავსება (დაკავებითა თუ დაპატიმრებით) შესაძლოა წარმოადგენდეს აუცილებლობას მართლმსაჯულების ინტერესებიდან გამომდინარე, თუმცა მიუხედავად ამისა, კონსტიტუციამ დაადგინა ზღვარი, რომელიც სახელმწიფომ არ უნდა გადალახოს იმ შემთხვევაშიც კი, როდესაც პატიმრობა ამგვარი აუცილებლობით არის განპირობებული. ერთ-ერთ ასეთ ზღვარს წარმოადგენს პროცესუალური გარანტიები, როგორიცაა დაკავებისა თუ დაპატიმრების კონსტიტუციით განსაზღვრული საერთო ვადები.

27. როგორც უკვე აღინიშნა, კონსტიტუციის მე-18 მუხლის პირველი პუნქტი განამტკიცებს ადამიანის ფიზიკური ხელშეუხებლობის, მისი პირადი თავისუფლების უფლებას, ის ფუნდამენტური უფლებების ერთ-ერთ ძირითად საყრდენს წარმოადგენს და, კონსტიტუციის თანახმად, საგანგებო დაცვას ექვემდებარება (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2013 წლის 11 აპრილის №1/2/503,513 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქეები – ლევან იზორია და დავით-მიხეილი შუბლაძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-2). ის, ერთი მხრივ, დეკლარაციული ხასიათისაა, თუმცა, მეორე მხრივ, ნებისმიერი ჩარევა, რომელიც ზღუდავს ფიზიკური თავისუფლების უფლების არსს, უნდა შემოწმდეს სწორედ აღნიშნულ პუნქტთან მიმართებით.

28. საქმეზე „საქართველოს სახალხო დამცველი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“ საკონსტიტუციო სასამართლომ აღნიშნა, რომ „ადამიანის თავისუფლება იმდენად წონადი ძირითადი უფლებაა, რომ მასში ჩარევა სახელმწიფო ხელისუფლების მხრიდან უნდა განიხილებოდეს როგორც ultima ratio“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2009 წლის 6 აპრილის №2/1/415 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს სახალხო დამცველი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ “, II-15). სწორედ ამიტომ, „საქართველოს კონსტიტუციამ სახელმწიფოს სამოქმედო არეალი მკაცრად შემოფარგლა, მისი ძალაუფლების საპირწონედ კი ინდივიდი ისეთი პროცესუალური უფლებებით აღჭურა, რომლებიც სახელმწიფოს მიერ თავისუფლების უფლებას გაუმართლებელი ან/და გადაჭარბებული ჩარევისაგან დაიცავს“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2013 წლის 11 აპრილის №1/2/503,513 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქეები – ლევან იზორია და დავით-მიხეილი შუბლაძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-4 ). „კონსტიტუციურ-სამართლებრივი შემოწმების სიმკაცრის ხარისხს ზრდის ის გარემოებაც, რომ ფიზიკური თავისუფლების შეზღუდვა და, განსაკუთრებით კი, მისი ყველაზე ინტენსიური ფორმა – თავისუფლების აღკვეთა აფერხებს და ზოგჯერ სრულიადაც გამორიცხავს ადამიანის მიერ სხვა უფლებებისა და თავისუფლებების რეალიზაციას“ ( საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2009 წლის 6 აპრილის №2/1/415 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს სახალხო დამცველი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ “, II-6).

30. „სახელმწიფოს ერთ-ერთ ძირითად ფუნქციას საზოგადოების, მისი კონკრეტული წევრის უსაფრთხოების დაცვა წარმოადგენს. ამ მიზნის უზრუნველყოფას სახელმწიფო იძულების მექანიზმის, სახელმწიფო ინსტიტუტებისთვის კანონმდებლობით (მათ შორის, სისხლისსამართლებრივი ნორმებით) მინიჭებული უფლებამოსილების საფუძველზე ახდენს. სწორედ ამიტომ, კონსტიტუციის მე-18 მუხლი პროცესუალურ გარანტიებს იმ პირის მიმართ ადგენს, რომელსაც სახელმწიფო სისხლისსამართლებრივი დევნის, მართლწესრიგის უზრუნველყოფის, საზოგადოების ან/და მისი კონკრეტული წევრის დაცვის მიზნით უპირისპირდება“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2013 წლის 11 აპრილის №1/2/503,513 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქეები – ლევან იზორია და დავით-მიხეილი შუბლაძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-3 ).

31. ზოგადად, წინასწარი პატიმრობის მიზანია, მოახდინოს მართლმსაჯულების ხელშემშლელი გარემოებების აღმოფხვრა, რათა უზრუნველყოფილ იქნეს სისხლისსამართლის საქმის სამართლიანი განხილვა. ამავე დროს, როგორც უკვე აღინიშნა, პირის დაპატიმრება წარმოადგენს მის უფლებებში მაღალი ინტენსივობის ჩარევას. შესაბამისად, კონსტიტუცია თავადვე ავლებს ზღვარს, რომლის შემდგომაც მართლმსაჯულების პროცესის ხელშეშლის საფრთხის თავიდან აცილების მიზნით (საბაბით) პირის პატიმრობაში ყოფნა დაუშვებელია. კონსტიტუციის მე-18 მუხლის მიზნებისათვის იმ პირობებში, როდესაც პირი პატიმრობაში იმყოფება, სახელმწიფო ვალდებულია, 9 თვის განმავლობაში ან უზრუნველყოს სასამართლოს გამამტყუნებელი განაჩენის მიღება ან გაათავისუფლოს იგი. ამრიგად, კონსტიტუცია ერთგვარად საკმარისად აცხადებს 9-თვიან ვადას ბრალდებულის მიმართ განაჩენის დასაყენებლად.

42. საკონსტიტუციო სასამართლოს არაერთხელ აღუნიშნავს, რომ კონსტიტუციური უფლებების, მით უფრო თავისუფლების უფლების შეზღუდვა მხოლოდ მკაფიო, არაორაზროვანი ნორმების საფუძველზეა გამართლებული. მოცემულ შემთხვევაში სასამართლომ უნდა შეამოწმოს, შეიცავს თუ არა სადავო ნორმა ცხადად ფორმულირებულ მითითებებს ადამიანის ფიზიკური თავისუფლების უფლების შეზღუდვასთან დაკავშირებით . . . .

43. საქართველოს კონსტიტუციის მე-18 მუხლის მე-6 პუნქტით, წინასწარი პატიმრობის 9-თვიანი ზღვრული ვადის განსაზღვრა არაორაზროვნად მიუთითებს ამ ნორმის მიზანსა და სულისკვეთებაზე, არ დაუშვას პატიმრობა განუსაზღვრელი ვადით, მიუხედავად მართლმსაჯულების ინტერესებიდან მომდინარე საჭიროებებისა. ამ ლეგიტიმური მიზნის ფარგლებში შეიძლება გამართლებული იყოს დროში შეზღუდული პატიმრობა, თუმცა იგი ვერ გაამართლებს პატიმრობას ნებისმიერი ვადით. ამავე დროს, პატიმრობის კონსტიტუციის მე-18 მუხლის მე-6 პუნქტით გათვალისწინებულ ზღვრულ ვადაზე უფრო ხანგრძლივი ვადით გამოყენება ასევე განაპირობებს კონსტიტუციის ამავე მუხლის პირველი პუნქტის დარღვევასაც”.

საქართველოს ორგანული კანონის „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ 29-ე მუხლის მე-2 და მე-7 პუნქტების შესაბამისად:

„2. მოსარჩელეს უფლება აქვს, შეამციროს მოთხოვნის მოცულობა, უარი თქვას სასარჩელო მოთხოვნაზე. სასარჩელო მოთხოვნაზე უარის თქმა, აგრეთვე საქმის განხილვის მომენტისათვის სადავო აქტის გაუქმება ან ძალადაკარგულად ცნობა იწვევს საკონსტიტუციო სასამართლოში საქმის შეწყვეტას, გარდა ამ მუხლის მე-7 პუნქტით გათვალისწინებული შემთხვევებისა.

7. საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ საქმის არსებითად განსახილველად მიღების შემდეგ სადავო აქტის გაუქმებისას ან ძალადაკარგულად ცნობისას, თუ საქმე ეხება საქართველოს კონსტიტუციის მეორე თავით აღიარებულ ადამიანის უფლებებსა და თავისუფლებებს, საკონსტიტუციო სასამართლო უფლებამოსილია გააგრძელოს სამართალწარმოება და გადაწყვიტოს გაუქმებული ან ძალადაკარგულად ცნობილი სადავო აქტის საქართველოს კონსტიტუციასთან შესაბამისობის საკითხი იმ შემთხვევაში, თუ მისი გადაწყვეტა განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია კონსტიტუციური უფლებებისა და თავისუფლებების უზრუნველსაყოფად.“.

განსახილველი საკონსტიტუციო სარჩელით სადავო ნორმატიული აქტები მოქმედებაში არ არის, თუმცა სარჩელი ეხება საქართველოს კონსტიტუციის მეორე თავით აღიარებულ ადამიანის უფლებებსა და თავისუფლებებს და კონსტიტუციური უფლებებისა და თავისუფლებების უზრუნველსაყოფად მნიშვნელოვანია საკონსტიტუციო სასამართლომ გააგრძელოს სამართალწარმოება და გადაწყვიტოს გაუქმებული ან ძალადაკარგულად ცნობილი სადავო აქტის საქართველოს კონსტიტუციასთან შესაბამისობის საკითხი. ამავე სულისკვეთებას ასახავს საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს პლენუმის პოზიცია მისი 2015 წლის 15 სექტემბრის გადაწყვეტილების №3/2/646 მე-80 პუნქტში, რომელშიც აღნიშნავს: „საკონსტიტუციო სამართალწარმოების შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-13 მუხლის მე-2 პუნქტის გამოყენების პირობებს და საკონსტიტუციო სასამართლოში საქმის წარმოების შეწყვეტას სადავო აქტის გაუქმების ან ძალადაკარგულად გამოცხადების შემთხვევაში. ამავე მუხლის მე-6 პუნქტის თანახმად, „საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ საქმის არსებითად განსახილველად მიღების შემდეგ, სადავო აქტის გაუქმებისას ან ძალადაკარგულად ცნობისას, თუ საქმე ეხება საქართველოს კონსტიტუციის მეორე თავით აღიარებულ ადამიანის უფლებებსა და თავისუფლებებს, საკონსტიტუციო სასამართლო უფლებამოსილია, გააგრძელოს სამართალწარმოება და გადაწყვიტოს გაუქმებული ან ძალადაკარგულად ცნობილი სადავო აქტის საქართველოს კონსტიტუციასთან შესაბამისობის საკითხი იმ შემთხვევაში, თუ მისი გადაწყვეტა განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია კონსტიტუციური უფლებებისა და თავისუფლებების უზრუნველსაყოფად“.

6. კონსტიტუციური სარჩელით/წარდგინებით დაყენებული შუამდგომლობები

შუამდგომლობა სადავო ნორმის მოქმედების შეჩერების თაობაზე: არა

შუამდგომლობა პერსონალური მონაცემების დაფარვაზე: არა

შუამდგომლობა მოწმის/ექსპერტის/სპეციალისტის მოწვევაზე: არა

შუამდგომლობა/მოთხოვნა საქმის ზეპირი მოსმენის გარეშე განხილვის თაობაზე: არა

კანონმდებლობით გათვალისწინებული სხვა სახის შუამდგომლობა: კი