თქვენ არ ეცნობით კონსტიტუციური სარჩელის/წარდგინების სრულ ვერსიას. სრული ვერსიის სანახავად, გთხოვთ, ვერტიკალური მენიუდან ჩამოტვირთოთ მიმაგრებული დოკუმენტი

1. სადავო ნორმატიული აქტ(ებ)ი

ა. „საერთაშორისო დაცვის შესახებ“ საქართველოს კანონი

2. სასარჩელო მოთხოვნა

3. საკონსტიტუციო სასამართლოსათვის მიმართვის სამართლებრივი საფუძვლები

საქართველოს კონსტიტუციის მე-60 მუხლის მე-4 პუნქტის „ა“ ქვეპუნქტი, „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის მე-19 მუხლის პირველი პუნქტის „ე“ ქვეპუნქტი და 39-ე მუხლის პირველი პუნქტის „ბ“ ქვეპუნქტი.

4. განმარტებები სადავო ნორმ(ებ)ის არსებითად განსახილველად მიღებასთან დაკავშირებით

კონსტიტუციური სარჩელის დასაშვებობა:

მიგვაჩნია, რომ კონსტიტუციური სარჩელი:

ა) ფორმით და შინაარსით შეესაბამება „საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 31¹-ე მუხლით დადგენილ მოთხოვნებს;

ბ) შეტანილია უფლებამოსილი სუბიექტის - საქართველოს სახალხო დამცველის მიერ (საქართველოს კონსტიტუციის მე-60 მუხლის მე-4 პუნქტის „ა“ ქვეპუნქტის მიხედვით, საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლო სახალხო დამცველის სარჩელის საფუძველზე იხილავს ნორმატიული აქტის კონსტიტუციურობას კონსტიტუციის მეორე თავით აღიარებულ ადამიანის ძირითად უფლებებთან მიმართებით);

გ) სარჩელში მითითებული საკითხი არის საკონსტიტუციო სასამართლოს განსჯადი;

დ) სარჩელში მითითებული საკითხი არ არის გადაწყვეტილი საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ;

ე) სარჩელში მითითებული საკითხი რეგულირდება საქართველოს კონსტიტუციის მე-11 მუხლის პირველი პუნქტითა და მე-15 მუხლის პირველი პუნქტით;

ვ) კანონით არ არის დადგენილი სასარჩელო ხანდაზმულობის ვადა;

ზ) სადავო კანონქვემდებარე ნორმატიულ აქტის კონსტიტუციურობაზე სრულფასოვანი მსჯელობა შესაძლებელია ნორმატიული აქტების იერარქიაში მასზე მაღლა მდგომი იმ ნორმატიული აქტის კონსტიტუციურობაზე მსჯელობის გარეშე, რომელიც კონსტიტუციური სარჩელით გასაჩივრებული არ არის.

5. მოთხოვნის არსი და დასაბუთება

საქართველოს დატოვების აკრძალვის კონსტიტუციურობა თავშესაფრის შესახებ განცხადების განხილვისას

„საერთაშორისო დაცვის შესახებ“ საქართველოს კანონის სადავო ნორმებით დადგენილი წესის თანახმად, საერთაშორისო დაცვის შესახებ, უცხოელის ან მოქალაქეობის არმქონე პირის განცხადების განხილვის ერთ-ერთ წინაპირობას წარმოადგენს, განმცხადებლის საქართველოს ტერიტორიაზე ყოფნა, განცხადების წარდგენიდან საბოლოო გადაწყვეტილების კანონიერ ძალაში შესვლამდე. აღნიშნული პროცესი შეიძლება გაგრძელდეს ორ წლამდე და მოცემულ პერიოდში განმცხადებლის მიერ საქართველოს საზღვრის გადაკვეთა, თუნდაც მცირე ვადით, გამოიწვევს საერთაშორისო დაცვის შესახებ საქმის შეწყვეტას და მისი მოთხოვნის განხილვაზე უარს (გარდა იმ შემთხვევისა თუ საზღვრის გადაკვეთა უკავშირდება პირის „სასიცოცხლო ინტერესს“).

კონსტიტუციური სარჩელის თანახმად, თავშესაფრის მაძიებლის განცხადების განხილვისთვის ამგვარი პირობის დადგენა, არღვევს პირის თავშესაფრის მიღების უფლებას და არაკონსტიტუციურად უნდა იქნეს ცნობილი საქართველოს კონსტიტუციის 33-ე მუხლის მე-3 პუნქტთან მიმართებით.

სადავო ნორმებით დადგენილი წესი

„საერთაშორისო დაცვის შესახებ“ საქართველოს კანონის თანახმად, საერთაშორისო დაცვა გულისხმობს თავშესაფრის პროცედურის ხელმისაწვდომობის უზრუნველყოფას და ლტოლვილის, ჰუმანიტარული სტატუსის მქონე პირის ან დროებითი დაცვის ქვეშ მყოფი პირის უფლებების დაცვას კანონით დადგენილი წესით.

ამავე კანონის თანახმად, საერთაშორისო დაცვის მქონე პირი შეიძება იყოს ლტოლვილი, ჰუმანიტარული სტატუსის მქონე პირი ან დროებითი დაცვის ქვეშ მყოფი პირი.[1] შესაბამისად, საქართველოში არსებობს საერთაშორისო დაცვის შემდეგი ფორმები:[2]

ა) ლტოლვილის სტატუსი - ლტოლვილის სტატუსი ენიჭება უცხოელს ან მოქალაქეობის არმქონე პირს, რომელიც იმყოფება წარმოშობის ქვეყნის გარეთ, აქვს საფუძვლიანი შიში, რომ იგი შეიძლება გახდეს დევნის მსხვერპლი რასის, რელიგიის, ეროვნების, გარკვეული სოციალური ჯგუფისადმი კუთვნილების ან პოლიტიკური შეხედულების გამო, და არ შეუძლია ან არ სურს, შიშიდან გამომდინარე, დაბრუნდეს თავის წარმოშობის ქვეყანაში ან ისარგებლოს ამ ქვეყნის მფარველობით.[3] გარდა აღნიშნულისა, საერთაშორისო დაცვის საჭიროება შეიძლება ეფუძნებოდეს საქართველოში მყოფი უცხოელის ან მოქალაქეობის არმქონე პირის წარმოშობის ქვეყანაში გარემოებათა მნიშვნელოვნად შეცვლას ან ისეთ ქმედებას, რომელსაც იგი წარმოშობის ქვეყნის დატოვების შემდეგ ახორციელებს (ადგილზე წარმოშობილი („sur place“) საერთაშორისო დაცვის მოთხოვნის უფლება).[4]

ბ) ჰუმანიტარული სტატუსი - ჰუმანიტარული სტატუსი ენიჭება უცხოელს ან მოქალაქეობის არმქონე პირს, რომელიც ვერ აკმაყოფილებს ლტოლვილის სტატუსის მინიჭებისთვის დადგენილ პირობებს, მაგრამ არსებობს რეალური რისკი, რომ წარმოშობის ქვეყანაში დაბრუნებისას იგი სერიოზული ზიანის საფრთხის წინაშე დადგება.[5]

გ) დროებითი დაცვის ქვეშ მყოფი პირის სტატუსი - სამინისტრო არეგისტრირებს მასობრივად შემოსულ პირებს და იღებს გადაწყვეტილებას, მიანიჭოს დროებითი დაცვის ქვეშ მყოფი პირის სტატუსი მასობრივად შემოსულ პირებს, რომლებიც საერთაშორისო დაცვას საჭიროებენ და არ შეუძლიათ საკუთარ წარმოშობის ქვეყანაში დაბრუნება განურჩეველი ძალადობის, აგრესიის, საერთაშორისო ან შიდა შეიარაღებული კონფლიქტის ან ადამიანის უფლებების მასობრივი დარღვევის გამო.[6]

„საერთაშორისო დაცვის შესახებ“ საქართველოს კანონის შესაბამისად, უცხოელი ან მოქალაქეობის არმქონე პირი, რომელმაც საერთაშორისო დაცვაზე განცხადებით[7] მიმართა სახელმწიფო უწყებას და რომლის მიმართაც სამინისტროს გადაწყვეტილება არ მიუღია ან რომლის მიმართაც სასამართლო გადაწყვეტილება კანონიერ ძალაში არ შესულა, წარმოადგენს თავშესაფრის მაძიებელ პირს.[8] თავშესაფრის მაძიებელ პირზე გაიცემა შესაბამისი დოკუმენტი - თავშესაფრის მაძიებლის ცნობა, რომელიც ადასტურებს უცხოელის ან მოქალაქეობის არმქონე პირის მიერ საერთაშორისო დაცვაზე განცხადებით მიმართვის ფაქტს და საქართველოში მის კანონიერ ყოფნას.[9]

ამავე კანონის 57-ე მუხლის „ბ“ პუნქტის თანახმად, თავშესაფრის მაძიებელს ეკრძალება საქართველოს დატოვება საერთაშორისო დაცვაზე განცხადების განხილვის პერიოდში, გარდა იმ შემთხვევისა, როდესაც საქართველოს დატოვება დაკავშირებულია პირის სასიცოცხლო ინტერესებთან და იგი წერილობით აცნობებს სამინისტროს საქართველოს დატოვების მიზეზებსა და ვადას. ხოლო, „ზ“ პუნქტის თანახმად, თავშესაფრის მაძიებლი ვალდებულია, თავშესაფრის მაძიებლის ცნობის მიღებისთანავე უფლებამოსილ თანამდებობის პირს ჩააბაროს სამგზავრო დოკუმენტი არსებობის შემთხვევაში. ეს დოკუმენტი მას უბრუნდება პირადი განცხადებით საერთაშორისო დაცვაზე განცხადების გამოხმობის საფუძველზე საერთაშორისო დაცვაზე განცხადების განხილვის შეწყვეტის შესახებ სამინისტროს გადაწყვეტილების მიღების შემდეგ, ან ლტოლვილის ან ჰუმანიტარული სტატუსის მინიჭებაზე უარის თქმის შესახებ სამინისტროს მიერ გადაწყვეტილების მიღების შემდეგ, ან მის მიერ სამინისტროს გადაწყვეტილების საქართველოს კანონმდებლობით დადგენილი წესით გასაჩივრების შემთხვევაში ლტოლვილის ან ჰუმანიტარული სტატუსის მინიჭებაზე უარის თქმის გასაჩივრების შემთხვევაში ლტოლვილის ან ჰუმანიტარული სტატუსის მინიჭებაზე უარის თქმის თაობაზე გადაწყვეტილების კანონიერ ძალაში შესვლის შემდეგ.

გასათვალისწინებელია ის გარემოება, რომ „საერთაშორისო დაცვის შესახებ“ საქართველოს კანონის 29-ე მუხლის შესაბამისად, სტატუსის მიღების თაობაზე განცხადების განხილვა შესაძლებელია გაგრძელდეს 21 თვის განმავლობაში. ამ პერიოდში, სტატუსის მაძიებელი პირის მიერ სამგზავრო დოკუმენტის დაბრუნების ერთადერთი საშუალება არის, მისი პირადი განცხადება საერთაშორისო დაცვაზე განცხადების გამოხმობის თაობაზე.

სტატუსის მიღების თაობაზე განცხადების განხილვის პერიოდში დადგენილი აკრძალვის გამო, განმცხადებლები საქართველოში ვერ სარგებლობენ რიგი სერვისით, მაგალითად, მათ პრობლემები ექმნებათ გარკვეული საბანკო მომსახურების ხელმისაწვდომობაზე, არ შეუძლიათ მოკლე ვადიანი სამუშაოს მიღების მიზნით დროებით დატოვონ საქართველოს ტერიტორია და სხვა. მართალია, „საერთაშორისო დაცვის შესახებ“ საქართველოს კანონის 57-ე მუხლის „ბ“ პუნქტი გარკვეულ შემთხვევაში უშვებს საქართველოს დატოვების შესაძლებლობას, თუმცა, აღნიშნულს უკავშირებს მხოლოდ „სასიცოცხლო ინტერესებს“, რაც ძირითადად უკავშირდება პირის ჯანმრთელობის ინტერესებს. ამდენად, კანონის დადგენილი წესი ხისტია და გარდა „სასიცოცხლო ინტერესისა“ არ ითვალისწინებს სტატუსის მაძიებლი პირის სხვა ინდივიდუალურ საჭიროებებს.

აღსანიშნავია, რომ თავშესაფრის მაძიებელი პირების, თავშესაფრის მოთხოვნის განხილვის პერიოდში, საქართველოდან გასვლის საჭიროება აქამდეც არაერთხელ დამდგარა და ზემოაღნიშნული ნორმების არაკონსტიტუციურად ცნობის მოთხოვნით, თავად თავშესაფრის მაძიებელმა პირებმა კონსტიტუციური სარჩელითაც მიმართეს საკონსტიტუციო სასამართლოს.[10] კონსტიტუციურ სარჩელის ავტორები მიუთითებდნენ, რომ წარმოადგენენ ერაყის მოქალაქეებს, რომლებიც 2016 წლის აგვისტოში კანონიერად ჩამოვიდნენ საქართველოში, საერთაშორისო დაცვის მოთხოვნით მიმართეს საქართველოს ოკუპირებული ტერიტორიებიდან იძულებით გადაადგილებულ პირთა, განსახლებისა და ლტოლვილთა სამინისტროს და დარეგისტრირდნენ თავშესაფრის მაძიებელ პირებად. 2017 წლის თებერვალში მათ უარი ეთქვათ ლტოლვილისა და/ან ჰუმანიტარული სტატუსის მინიჭებაზე, რაც გაასაჩივრეს სასამართლო წესით. რამდენადაც ისინი კვლავ სარგებლობდნენ თავშესაფრის მაძიებლის სტატუსით, სადავო ნორმების შესაბამისად, მათ ჩამორთმეული ჰქონდათ სამგზავრო დოკუმენტაცია და არ ჰქონდათ ქვეყნის დატოვების უფლება. მოსარჩელეთა განმარტებით, მათი შემოსავლის მთავარ წყაროს ერაყში დანიშნული პენსია წარმოადგენდა, რომლის მიღებაც შეუძლებელი იყო საქართველოში და ესაჭიროებოდათ თურქეთში წასვლა, რადგან იქ იყო იმ ბანკის უახლოესი ფილიალი, სადაც პენსიის აღებას შეძლებდნენ. სადავო ნორმების მოქმედების პირობებში კი, საქართველოს ტერიტორიის დატოვება გამოიწვევდა საერთაშორისო დაცვაზე მათი განცხადების განხილვის შეწყვეტას.

საქართველოს სახალხო დამცველის აპარატი უკანასკნელი წლების განმავლობაში აქტიურად ახორციელებს თავშესაფრის მაძიებელთა, ლტოლვილთა და ჰუმანიტარული სტატუსის მქონე პირთა უფლებრივი მდგომარეობის მონიტორინგს. სახალხო დამცველის არაერთ ანგარიშშია განხილული აღნიშნული პრობლემა.[11] თავშესაფრის მაძიებელთა უფლებრივ მდგომარეობას კიდევ უფრო ამძიმებს, საქართველოს ტერიტორიის დატოვების აკრძალვის ხანგრძლივობა. საქმის განხილვის ვადები საკმაოდ ხანგრძლივია და განსაკუთრებით უარყოფითად მოქმედებს იმ თავშესაფრის მაძიებლებზე, რომლებსაც არ აქვთ საარსებო წყარო (იმ გამონაკლისების გარდა, რომლებიც ცხოვრობენ თავშესაფრის მაძიებელთა მიმღებ ცენტრში და ყოველთვიურ შემწეობასთან ერთად სხვა შეღავათებითაც სარგებლობენ) იცხოვრონ უცხო ქვეყანაში.[12]

თავშესაფრის მიღების უფლება

მსოფლიოში განვითარებული მოვლენები, უსაფრთხოების თვალსაზრისით, ადამიანის უფლებათა დაცვის მდგომარეობის ზოგადი გაუარესებისკენ მიუთითებს, რაც პირდაპირ აისახება თავშესაფრის მაძიებელ პირთა უფლებრივ მდგომარეობაზე. ომებმა და კონფლიქტურმა სიტუაციებმა მილიონობით ადამიანი აქცია ლტოლვილად და საგრძნობლად გაზარდა თავშესაფრის მაძიებელთა რიცხვი. უფრო და უფრო მნიშვნელოვანი ხდება როგორც საკუთარი, ასევე უცხო ქვეყნის მოქალაქეების ადამიანის უფლებებისა და თავისუფლებების დაცვის უზრუნველყოფა, განსაკუთრებით, როცა საქმე ეხება ისეთ მოწყვლად კატეგორიას, როგორსაც თავშესაფრის მაძიებლები, ლტოლვილისა და ჰუმანიტარული სტატუსის მქონე პირები განეკუთვნებიან.

თავშესაფრის უფლება ადამიანის უფლებათა საერთაშორისო სამართლით გარანტირებული უფლებაა. ნებისმიერ ადამიანს უფლება აქვს ეძიოს და ისარგებლოს თავშესაფრით.[13] აღნიშნული უფლება განმტკიცებულია გაეროს „ლტოლვილთა სტატუსის შესახებ“ 1951 წლის კონვენციასა და 1967 წლის დამატებით ოქმში.[14] საქართველო „ლტოლვილთა სტატუსის შესახებ“ 1951 წლის კონვენციასა და მის დამატებით ოქმს 1999 წლიდან შეუერთდა, რითიც თავშესაფრის მაძიებელთა, ლტოლვილთა და ჰუმანიტარული სტატუსის მქონე პირთა დაცვის ვალდებულება აიღო.[15]

„ლტოლვილთა სტატუსის შესახებ“ კონვენციის 31-ე მუხლის მე-2 პუნქტის შესაბამისად, „ხელშემკვრელი სახელმწიფოები ლტოლვილებს გადაადგილების თავისუფლებაში არ შეავიწროებენ ისეთი შეზღუდვებით, რაც აუცილებლობით არ არის გამოწვეული და ასეთი შეზღუდვები გამოიყენება იქამდე, ვიდრე მოცემულ ქვეყანაში არ მოწესრიგდება ასეთ ლტოლვილთა სტატუსი ან სანამ ისინი არ მიიღებენ სხვა ქვეყანაში შესვლის უფლებას. ხელშემკვრელი სახელწმიფოები ასეთ ლტოლვილებს მისცემენ საკმაო ვადას და ყველა საჭირო პირობას შეუქმნიან სხვა ქვეყანაში შესვლის უფლების მისაღებად.“ ამდენად, კონვენციით დაცულია თავშესაფრის მიღების უფლება, გადაადგილების თავისუფლების არა აუცილებელი შეზღუდვებისაგან.

საერთაშორისო სამართლის საყოველთაოდ აღიარებული ნორმების შესაბამისად, საქართველოში თავშესაფრის მინიჭების უფლებას, სხვა სახელმწიფოს მოქალაქეებსა და მოქალაქეობის არმქონე პირებისთვის, საქართველოს კონსტიტუციის 33–ე მუხლის მე-3 პუნქტი განამტკიცებს.

უფლებით დაცული სფერო

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს განმარტებით, უცხოელის ვალდებულება - არ დატოვოს საქართველოს ტერიტორია საერთაშორისო დაცვაზე განცხადების განხილვის პერიოდში, ხოლო თავშესაფრის მაძიებლის ცნობის მიღებისთანავე უფლებამოსილ თანამდებობის პირს ჩააბაროს სამგზავრო დოკუმენტი, წარმოადგენს საქართველოს ტერიტორიის დატოვების აკრძალვას, როგორც საერთაშორისო დაცვაზე განცხადების განხილვის წინაპირობას. აღნიშნული მოთხოვნები მიემართება თავშესაფრის მიღების წინაპირობას და შესაბამისად, სადავო ნორმებს მიმართება აქვთ თავშესაფრის მიღების უფლებასთან.[16] თავშესაფრის მიღების უფლებას საქართველოს კონსტიტუციის 33-ე მუხლის მე-3 პუნქტი ადგენს და სადავო ნორმებით დადგენილი შეზღუდვა სწორედ აღნიშნული კონსტიტუციური ნორმის დაცულ სფეროში ექცევა.

თანაზომიერება

როგორც უკვე აღინიშნა, საერთაშორისო დაცვის შესახებ, პირის განცხადება აღარ განიხილება თუ ის დატოვებს საქართველოს ტერიტორიას. შესაბამისად, სადავო ნორმებით დადგენილი წესით პირის უფლება თავშესაფრის ხელმისაწვდომობაზე იზღუდება.

საქართველოს კონსტიტუციის 33-ე მუხლის მე-3 პუნქტით გარანტირებული თავშესაფარზე ხელმისაწვდომობის უფლება არ არის აბსოლუტური და შესაძლებელია, დაექვემდებაროს გარკვეულ შეზღუდვებს. უფლებაში ჩარევა შესაძლებელია განხორციელდეს თანაზომიერების პრინციპის დაცვით. „თანაზომიერების პრინციპის მოთხოვნაა, რომ უფლების მზღუდავი საკანონმდებლო რეგულირება უნდა წარმოადგენდეს ღირებული საჯარო (ლეგიტიმური) მიზნის მიღწევის გამოსადეგ და აუცილებელ საშუალებას. ამავე დროს, უფლების შეზღუდვის ინტენსივობა მისაღწევი საჯარო მიზნის პროპორციული, მისი თანაზომიერი უნდა იყოს. დაუშვებელია ლეგიტიმური მიზნის მიღწევა განხორციელდეს ადამიანის უფლების მომეტებული შეზღუდვის ხარჯზე.“[17]

ლეგიტიმური მიზანი

თანაზომიერების პრინციპიდან გამომდინარე, უფლების შეზღუდვის გასამართლებლად, უპირველეს ყოვლისა, უნდა არსებობდეს ლეგიტიმური მიზანი. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს პრაქტიკის თანახმად, „ლეგიტიმური მიზნის არარსებობის პირობებში, ადამიანის უფლებაში ნებისმიერი ჩარევა თვითნებურ ხასიათს ატარებს და უფლების შეზღუდვა საფუძველშივე გაუმართლებელი, არაკონსტიტუციურია.“[18]

საერთაშორისო დაცვის შესახებ განცხადების განხილვის პროცესში ხშირია შემთხვევები როდესაც ვერ ხერხდება პირის იდენტიფიცირება, ზოგიერთ შემთხვევებში არსებობს რისკი, რომ ის თავს აარიდებს უფლებამოსილ თანამდებობის პირთან თანამშრომლობას, ასევე არსებობს მისი მიმალვის საფრთხე. გარდა აღნიშნულისა, შესაძლოა არსებობდეს რისკი, რომ ის საფრთხეს შეუქმნის ქვეყნის უსაფრთხოებას. პირისთვის სამგზავრო დოკუმენტის ჩამორთმევის და მისი გადაადგილების შეზღუდვა შესაძლოა ემსახურებოდეს დასახელებული რისკების პრევენციას.

გარდა აღნიშნულისა, საერთაშორისო დაცვის მინიჭების შესახებ გადაწყვეტილების მიღებისას, უფლებამოსილი სახელმწიფო ორგანო ვალდებულია გამოიკვლიოს ყველა მნიშვნელოვანი ფაქტობრივი გარემოება და მათ საფუძველზე მიიღოს დასაბუთებული და ობიექტური გადაწყვეტილება პირისთვის საერთაშორისო დაცვის მინიჭების შესახებ. კანონის 28-ე მუხლის მე-2 პუნქტის თანახმად, საერთაშორისო დაცვის მოთხოვნასთან დაკავშირებული ფაქტების დადგენის ვალდებულება თანაბრად ნაწილდება თავშესაფრის მაძიებელსა და უფლებამოსილ თანამდებობის პირს შორის. უფლებამოსილმა თანამდებობის პირმა საერთაშორისო დაცვის მოთხოვნასთან დაკავშირებული ყველა არსებითი ფაქტობრივი გარემოება და წარმოდგენილი მტკიცებულებები ინდივიდუალურად, ობიექტურად და მიუკერძოებლად უნდა შეაფასოს. კანონის 30-ე მუხლის პირველი პუნქტის შესაბამისად, უფლებამოსილმა თანამდებობის პირმა თითოეული საერთაშორისო დაცვაზე განცხადება ინდივიდუალურად უნდა განიხილოს და უნდა შეაფასოს საერთაშორისო დაცვაზე განცხადების შესაბამისი ელემენტები, მათ შორის, თავშესაფრის მაძიებლის ხელთ არსებული დოკუმენტაცია, რომელიც ეხება პირის ასაკსა და წარმომავლობას, აგრეთვე მისი ოჯახის წევრებთან, მის იდენტობასთან, მოქალაქეობასთან (მოქალაქეობებთან), წარმოშობის ქვეყანასთან (ქვეყნებთან), ადგილთან (ადგილებთან), საერთაშორისო დაცვაზე განცხადებასთან, წარმოშობის ქვეყნის დატოვების და საქართველოს ტერიტორიაზე შემოსვლის მიზეზებთან და გარემოებებთან დაკავშირებული დოკუმენტაცია და ინფორმაცია. კანონის 37-ე მუხლის თანახმად, უფლებამოსილმა თანამდებობის პირმა ყველა ზომა უნდა მიიღოს საერთაშორისო დაცვაზე განცხადების შეფასებისთვის საჭირო ინფორმაციის და ხელმისაწვდომი არსებითი მტკიცებულების შესაგროვებლად. საერთაშორისო დაცვაზე განცხადების განხილვის და გადაწყვეტილების მიღების პროცესში უნდა გაანალიზდეს და შეფასდეს როგორც უფლებამოსილი თანამდებობის პირის მიერ მოპოვებული ზეპირი ინფორმაცია ან დოკუმენტური მტკიცებულება, ისე თავშესაფრის მაძიებლის მიერ წარდგენილი ზეპირი ინფორმაცია ან დოკუმენტური მტკიცებულება.

ამდენად, უფლებამოსილ ორგანოს ვალდებულება აქვს სრულყოფილად გამოიკვლიოს და დაადგინოს საჭირო ფაქტობრივი გარემოებები. აღნიშნული მიზნით, თავშესაფრის მიმნიჭებელი ქვეყანა უფლებამოსილია თავშესაფრის მაძიებელს, განცხადების განხილვის პროცესში, დაუდგინოს გარკვეული ვალდებულებები. შესაბამისად, შესაძლოა განმცხადებლის საქართველოს ტერიტორიაზე ყოფნის ინტერესი ემსახურებოდეს სწორედ განცხადების განხილვისა და გარემოებების სრულფასოვნად გამოკვლევის მიზნით, მასთან ეფექტური კომუნიკაციის არსებობის საჭიროებას.

ამდენად, სადავო ნორმების სავარაუდო ლეგიტიმური მიზნები შეიძლება იყოს საჯარო უფლებამოსილების სწრაფი და ეფექტური განხორციელება და სახელმწიფო უსაფრთხოების დაცვა.

გამოსადეგობა

სადავო ნორმის საფუძვლად ლეგიტიმური საჯარო მიზნის მითითება არ წარმოადგენს მისი კონსტიტუციის შესაბამისად მიჩნევის თვითკმარ საფუძველს. აუცილებელია, რომ უფლების შემზღუდველი ღონისძიება ასევე წარმოადგენდეს მისი მიღწევის გამოსადეგ საშუალებას. გამოსადეგობის მოთხოვნის დაკმაყოფილებულად მიჩნევისთვის, უნდა არსებობდეს ლოგიკური კავშირი ლეგიტიმურ მიზანსა და სადავო ნორმებით დადგენილ უფლების შეზღუდვის ფორმას შორის.[19] შესაბამისად, გამოსადეგობის კომპონენტი მიიჩნევა დაკმაყოფილებულად, როდესაც კანონმდებლის მიერ შერჩეული საშუალება ობიექტურად მიმართულია ლეგიტიმური მიზნის მიღწევისკენ.

სადავო ნორმებით დადგენილი წესი, საბოლოო გადაწყვეტილების მიღებამდე განმცხადებლის გადაადგილების შეზღუდვა და ქვეყნის ფარგლებში ყოფნის ვალდებულება, უზრუნველყოფს როგორც მასთან ეფექტური კომუნიკაციის მიზანს, ასევე უსაფრთხოების შესაძლო რისკების პრევენციას. ამდენად, სადავო ნორმებით დადგენილი ვალდებულებები შეიძლება ჩაითვალოს იმგვარ საშუალებად, რომელიც მიმართულია ლეგიტიმურ მიზნად დასახელებული ინტერესის მიღწევისაკენ.

აუცილებლობა

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს განმარტებით, „გამოსადეგობასთან ერთად შემზღუდველი ღონისძიება უნდა წარმოადგენდეს შეზღუდვის აუცილებელ (ყველაზე ნაკლებადმზღუდველ) საშუალებას.“[20] შესაბამისად, აუცილებლობის, როგორც თანაზომიერების ელემენტის მოთხოვნა დაკმაყოფილებულად მიიჩნევა, როდესაც არ არსებობს სხვა, კონსტიტუციური უფლების ნაკლებად მზღუდავი ღონისძიება, რომელიც იმავე ეფექტურობით იძლევა ლეგიტიმური მიზნის მიღწევის შესაძლებლობას.

ამრიგად, უნდა გავარკვიოთ, არის თუ არა უფლებაშემზღუდველი ღონისძიება, სამგზავრო დოკუმენტის ჩამორთმევა და საქართველოს დატოვების აკრძალვა ლეგიტიმური მიზნის მიღწევის აუცილებელი საშუალება. კერძოდ, შესაძლებელია თუ არა უსაფრთხოებისა და საჯარო უფლებამოსილების ეფექტურად განხორციელება იმგვარად, რომ ნაკლებად შეიზღუდოს პირის გადაადგილების უფლება.

„საერთაშორისო დაცვის შესახებ“ საქართველოს კანონი პირდაპირ მიუთითებს, რომ ზემოთ დასახელებული უსაფრთხოების უზრუნველყოფისა და შესაძლო რისკების პრევენციის მიზნით, როდესაც არსებობს თავშესაფრის მაძიებლის მიმალვის ან/და უფლებამოსილ თანამდებობის პირთან თანამშრომლობისათვის თავის არიდების საფრთხე; ან როდესაც ვერ ხერხდება მისი იდენტიფიცირება; ან არსებობს საკმარისი საფუძველი ვარაუდისთვის, რომ იგი საფრთხეს შეუქმნის საქართველოს სახელმწიფო უსაფრთხოებას, ხდება თავშესაფრის მაძიებლის დაკავება.[21]

შესაბამისად, დასახელებული უსაფრთხოების უზრუნველყოფის ლეგიტიმური ინტერესის მიღწევისთვის პირის საზღვარგარეთ გადაადგილების შეზღუდვა კარგავს აქტუალობას, გამომდინარე იქედან, რომ ასეთი საფუძვლების არსებობის შემთხვევაში ისედაც ხდება მისი დაკავება და უსაფრთხოების ინტერესის დაცულია უფრო მკაცრი ზომის გამოყენებით.

ხოლო, რაც შეეხება განცხადების განხილვისა და გარემოებების სრულფასოვნად გამოკვლევის მიზნით, თავშესაფრის მაძიებელთან ეფექტური კომუნიკაციის არსებობის საჭიროებას, უნდა გავითვალისწინოთ, რომ საქმის წარმოება ხანგრძლივ პერიოდს უკავშირდება (შესაძლოა გაგრძელდეს 21 თვემდე), შესაბამისად მთელი ამ პერიოდის განმავლობაში განმცხადებლის მცირე ვადით საქართველოდან გასვლის აკრძალვა, არ შეიძლება იყოს აუცილებლობით განპირობებული, მით უფრო იმ პირობებში, როდესაც არსებობს მასთან კომუნიკაციის ალტერნატიული დისტანციური საშუალებები.

უნდა აღინიშნოს, რომ „საერთაშორისო დაცვის შესახებ“ საქართველოს კანონი განმცხადებელთან კომუნიკაციის გამარტივების უზრუნველყოფის მიზნით განსაზღვრავს სხვადასხვა შესაძლებლობას, მაგალითად, საერთაშორისო დაცვაზე განცხადების რეგისტრაციისას თავშესაფრის მაძიებელი ვალდებულია სამინისტროს აცნობოს საცხოვრებელი ადგილის მისამართი და სხვა საკონტაქტო ინფორმაცია, ხოლო მათი შეცვლის შემთხვევაში იგი ვალდებულია მიაწოდოს ცვლილების შესახებ შესაბამისი ინფორმაცია.[22]

იმ შემთხვევაში თუ თავშესაფრის მაძიებელი პირი მოკლე ვადით გადაკვეთს საქართველოს საზღვარს, შესაძლებელია მას დაეკისროს ვალდებულება აღნიშნულის შესახებ უფლებამოსილ ორგანოს წინასწარ მიაწოდოს ინფორმაცია და გასაუბრებისა და ანკეტირების (რა დროსაც განმცხადებლის ქვეყანაში ფაქტობრივად ყოფნის საჭიროება არსებობს) თარიღის გათვალისწინებით შეუთანხმოს საქართველოს ტერიტორიის დატოვების პერიოდი. კანონი მსგავს პროცედურას განსაზღვრავს „სასიცოცხლო ინტერესის“ არსებობისას, როდესაც თავშესაფრის მაძიებელი ვალდებულია წერილობით აცნობებს სამინისტროს საქართველოს დატოვების მიზეზი და ვადა.

ამდენად, განცხადების განხილვის პერიოდში შესაძლებელია როგორც ალტერნატიული კომუნიკაციის საშუალებების გამოყენება, ასევე წინასწარ შეთანხმება სამინისტროსთან საქართველოს დატოვების თარიღთან დაკავშირებით, ისე რომ არ დაზიანდეს განცხადების განხილვის პროცედურა.

შესაბამისად აშკარაა, რომ თავშესაფრის მაძიებელი პირის უფლების ნაკლებად მზღუდავი ღონისძიების გამოყენებით შესაძლებელია დასახელებული ლეგიტიმური მიზნის მიღწევა. აღნიშნულიდან გამომდინარე, მიგვაჩნია, რომ არსებობს პროცედურა, რომელიც, ერთი მხრივ, უზრუნველყოფს განცხადების განხილვის პერიოდში თავშესაფრის მაძიებელთან ეფექტურ კომუნიკაციას და, მეორე მხრივ, იმავე ეფექტურობით დაიცავს საერთაშორისო დაცვის შესახებ საქმისწარმოების ინტერესებს. შესაბამისად, სადავო ნორმა მიზნის მიღწევის აუცილებელ საშუალებად არ უნდა იქნეს მიჩნეული.

სადავო ნორმების არაკონსტიტუციურობაზე მიუთითებს ის გარემოებაც, რომ სამგზავრო დოკუმენტი ერთმევა და საზღვრის გადაკვეთის აკრძალვა ვრცელდება ყველა თავშესაფრის მაძიებელზე, მათი მდგომარეობის ინდივიდუალური შეფასების გარეშე.

ზოგიერთ ქვეყანაში თავშესაფრის მაძიებელთათვის დოკუმენტების ჩამორთმევა დროებითი ღონისძიებაა და მხოლოდ გამონაკლის შემთხვევებში გამოიყენება. მაგალითად ბელგიაში, თავშესაფრის მაძიებლებს არ აქვთ სამგზავრო დოკუმენტის ჩაბარების ვალდებულება, თუკი დოკუმენტების ჩაბარება თავშესაფრის მაძიებლის იდენტიფიცირებისთვის არ არის საჭირო, ან თუ არ არსებობს დოკუმენტის ნამდვილობის შესახებ ეჭვი. ასეთ შემთხვევაშიც კი დოკუმენტები მხოლოდ გარკვეული პერიოდით არის ჩამორთმეული, იქამდე, სანამ იდენტიფიცირება არ მოხდება/დოკუმენტის ნამდვილობა დადგინდება, შემდეგ კი კვლავ თავშესაფრის მაძიებლებს უბრუნდებათ. მსგავსი რეგულირებაა მათ შორის, ხორვატიაში, მალტაში და სლოვენიაში.[23] აღნიშნული მაგალითებიც მიუთითებს, რომ სახელმწიფოს მხრიდან დასახელებული ლეგიტიმური მიზნების მიღწევა, სხვა უფრო ნაკლებად მზღუდავი მექანიზმის გამოყენებითაც არის შესაძლებელი.

ყოველივე აღნიშნულიდან გამომდინარე, ცალსახაა, რომ არსებობს ლეგიტიმური მიზნის მიღწევის ნაკლები ინტენსივობით შემზღუდველი და მსგავსად ეფექტური საშუალება. შესაბამისად, სადავო ნორმები ვერ პასუხობს თანაზომიერების პრინციპის კონსტიტუციურ მოთხოვნებს და არაკონსტიტუციურად უნდა იქნეს ცნობილი.

[1] „საერთაშორისო დაცვის შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-3 მუხლის „ვ“ და „ლ“ პუნქტები;

[2] იქვე, მე-14 მუხლი;

[3] იქვე, მე-15 მუხლი;

[4] იქვე, მე-16 მუხლი;

[5] იქვე, მე-19 მუხლი;

[6] იქვე, 21-ე მუხლი;

[7] საერთაშორისო დაცვაზე განცხადება გულისხმობს უცხოელის ან მოქალაქეობის არმქონე პირის წერილობითი განცხადებას, რომლითაც აღნიშნული პირი საქართველოში ითხოვს ლტოლვილის ან ჰუმანიტარული სტატუსის მინიჭებას („საერთაშორისო დაცვის შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-3 მუხლის „დ“ პუნქტი);

[8] „საერთაშორისო დაცვის შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-3 მუხლის „ე“ პუნქტი;

[9] იქვე, მე-3 მუხლის „ბ“, „ე“ და „ზ“ პუნქტები;

[10] ერაყის რესპუბლიკის მოქალაქეების შეჰაბ აჰმედ ჰამუდი ჰამუდის და აჰმედ შეჰაბ აჰმედ აჰმედის №1249 კონსტიტუციური სარჩელი;

[11] საქართველოს სახალხო დამცველის 2015 წლის ანგარიში „საქართველოში ადამიანის უფლებათა და თავისუფლებათა დაცვის მდგომარეობის შესახებ“, გვ. 870; საქართველოს სახალხო დამცველის 2016 წლის ანგარიში „საქართველოში ადამიანის უფლებათა და თავისუფლებათა დაცვის მდგომარეობის შესახებ“, გვ.799; საქართველოს სახალხო დამცველის 2015 წლის სპეციალური ანგარიში „თავშესაფრის მაძიებელთა, ლტოლვილთა და ჰუმანიტარული სტატუსის მქონე პირთა უფლებრივი მდგომარეობა საქართველოში“, გვ.13;

[12] საქართველოს სახალხო დამცველის 2015 წლის ანგარიში „საქართველოში ადამიანის უფლებათა და თავისუფლებათა დაცვის მდგომარეობის შესახებ“ გვ. 870;

[13] ადამიანის უფლებათა საყოველთაო დეკლარაციის მე-14 უხლი;

[14] მეორე მსოფლიო ომის დასრულებიდან მოკლე დროში ლტოლვილთა პრობლემების გადაჭრის მიზნით საჭირო გახდა ახალი, ლტოლვილთა სამართლებრივი სტატუსის განმსაზღვრელი საერთაშორისო დოკუმენტების მიღება. ლტოლვილებთან დაკავშირებული ცალკეული სიტუაციების მიხედვით სპეციალური (ad hoc) ხელშეკრულებების მიღების ნაცვლად საჭირო იყო ისეთი დოკუმენტის შექმნა, რომელშიც მოცემული იქნებოდა ზოგადი განმარტება და განისაზღვრებოდა ვინ შეიძლება ყოფილიყო ლტოლვილი. კონვენცია ლტოლვილთა სტატუსის შესახებ, მიღებული იქნა გაერთიანებული ერების სრულუფლებიანი წევრების კონფერენციაზე 1951 წლის 28 ივლისს და იგი ძალაში შევიდა 1954 წლის 21 აპრილს. დროთა განმავლობაში, ლტოლვილებთან დაკავშირებული ახალი გარემოებების წარმოქმნასთან ერთად, საჭირო გახდა 1951 წლის კონვენციის დებულებების მოქმედების ახალ ლტოლვილებზე გავრცელება. შედეგად, შემუშავდა ოქმი ლტოლვილთა სტატუსის შესახებ, რომელიც განიხილეს გაერთიანებული ერების გენერალურ ასამბლეაზე (ოქმი ძალაში შევიდა 1967 წლის 4 ოქტომბერს);

[15] საქართველოს პარლამენტის 1999 წლის 28 მაისის №1996–IIს დადგენილება;

[16] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2018 წლის 22 თებერვლის N2/5/1249 განჩინება, II-5;

[17] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2012 წლის 26 ივნისის №3/1/512 გადაწყვეტილება, II-60;

[18] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2013 წლის 5 ნოემბრის №3/1/531 გადაწყვეტილება, II-15;

[19] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2017 წლის 17 მაისის №3/3/600 გადაწყვეტილება, II-48;

[20] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2017 წლის 17 ოქტომბრის №3/4/550 გადაწყვეტილება, II-26;

[21] „საერთაშორისო დაცვის შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-9 მუხლი;

[22] „საერთაშორისო დაცვის შესახებ“ საქართველოს კანონის 27-ე მუხლის მე-6 პუნქტი;

[23] EMN Ad-Hoc Query on Handing over of personal documents in the framework of the asylum and return procedure, European Migration Network (EMN), 2016 https://ec.europa.eu/home-affairs/sites/default/files/what-we-do/networks/european_migration_network/reports/docs/ad-hoc-queries/ad-hoc-queries-2016.1035_-_handing_over_of_personal_documents_in_the_framework_of_the_asylum_and_return_procedure.pdf ;

6. კონსტიტუციური სარჩელით/წარდგინებით დაყენებული შუამდგომლობები

შუამდგომლობა სადავო ნორმის მოქმედების შეჩერების თაობაზე: არა

შუამდგომლობა პერსონალური მონაცემების დაფარვაზე: არა

შუამდგომლობა მოწმის/ექსპერტის/სპეციალისტის მოწვევაზე: არა

შუამდგომლობა/მოთხოვნა საქმის ზეპირი მოსმენის გარეშე განხილვის თაობაზე: არა

კანონმდებლობით გათვალისწინებული სხვა სახის შუამდგომლობა: არა