საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს წევრის მაია კოპალეიშვილის განსხვავებული აზრი საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2017 წლის 21 აპრილის N1/5/826 გადაწყვეტილებასთან დაკავშირებით

1. გამოვხატავ რა ჩემი კოლეგებისადმი – საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს პირველი კოლეგიის წევრებისადმი პატივისცემას, ამავე დროს, „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ” საქართველოს ორგანული კანონის 47-ე მუხლისა და „საკონსტიტუციო სამართალწარმოების შესახებ” საქართველოს კანონის მე-7 მუხლის შესაბამისად, გამოვთქვამ განსხვავებულ აზრს საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს პირველი კოლეგიის 2017 წლის 21 აპრილის N1/5/826 გადაწყვეტილებაზე.

2. N826 კონსტიტუციურ სარჩელზე გადაწყვეტილების მიღებისას კოლეგიის სხდომაზე დამსწრე წევრთა ხმები თანაბრად გაიყო. მოსამართლე ლალი ფაფიაშვილმა და მერაბ ტურავამ მხარი დაუჭირეს სარჩელის არდაკმაყოფილებას, ხოლო მოსამართლე გიორგი კვერენჩხილაძემ და მაია კოპალეიშვილმა - დაკმაყოფილებას. აღნიშნულიდან გამომდინარე, „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 21-ე მუხლის მე-6 პუნქტის საფუძველზე, კონსტიტუციური სარჩელი არ დაკმაყოფილდა.

3. „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 21-ე მუხლის მე-6 პუნქტის თანახმად, თუ კონსტიტუციურ სარჩელზე გადაწყვეტილების მიღებისას პლენუმის/კოლეგიის სხდომაზე დამსწრე წევრთა ხმები თანაბრად გაიყოფა, კონსტიტუციური სარჩელი არ დაკმაყოფილდება. საკონსტიტუციო სასამართლოს კოლეგია შედგება ოთხი წევრისაგან, სასამართლოს პლენუმი ცხრა წევრისაგან, თუმცა შესაძლებელია, გარემოებათა გამო, კენჭისყრაში (გადაწყვეტილების მისაღებად) მონაწილეობდეს მხოლოდ რვა მოსამართლე.

4. იმის გათვალისწინებით, რომ ხმათა გაყოფა ამ კონკრეტულ შემთხვევაში მოხდა კოლეგიის ფორმატში და კოლეგიის ფორმატში წარმოიშვა ამ საკითხზე ჩემი განსხვავებული აზრი, შესაბამისად, წინამდებარე განსხვავებული აზრი ეთმობა საკითხს, ფორმალური თვალსაზრისით როგორ განიმარტება დასახელებული ნორმა და საკონსტიტუციო სასამართლოს პრაქტიკაში რამდენად სწორად ხდება მისი ინტერპრეტირება.

5. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს პრაქტიკის მიხედვით, დასახელებული ნორმა განიმარტება იმგვარად, რომ სასამართლოს შემადგენლობის ხმათა თანაბრად გაყოფის შემთხვევაში, ანუ, როცა კოლეგიური შემადგენლობისას ხმები იყოფა ორი ორზე, იმ ორი მოსამართლის მოსაზრება იქცევა გადაწყვეტილებად, რომლებმაც მხარი დაუჭირეს სარჩელის არდაკმაყოფილებას. ამასთან, ამ გადაწყვეტილებას ხელს აწერს საწინააღმდეგო აზრის (სარჩელის დაკმაყოფილების მომხრე) ორი მოსამართლე ისე, რომ ეს ორი მოსამართლე საერთოდ არ მონაწილეობს (და ეს ბუნებრივია) ამ საწინააღმდეგო მოსაზრების ფორმირებაში. ჩვენ ამ თვალსაზრისით, აღნიშნულისგან უნდა განვასხვაოთ ის შემთხვევა, როდესაც გადაწყვეტილება მიიღება ხმათა უმრავლესობით და უმცირესობაში მყოფი სასამართლოს წევრი „ემორჩილება“ (რისი კანონისმიერი ვალდებულება აქვს) უმრავლესობის გადაწყვეტას და ხელს აწერს სასამართლოს უმრავლესობით მიღებულ გადაწყვეტილებას.

6. ის, რომ ორგანული კანონის 43-ე მუხლის მე-2 პუნქტის თანახმად, საკონსტიტუციო სასამართლოს გადაწყვეტილებას/დასკვნას ხელს აწერს საქმის არსებითად განხილვაში მონაწილე საკონსტიტუციო სასამართლოს ყველა წევრი, სულაც არ გულისხმობს იმ გარემოებას, რომ ხმათა თანაბრად გაყოფისას, რომელიმე ორი (რვა წევრიანი პლენუმის შემთხვევაში, რომელიმე ოთხი) მოსამართლის მოსაზრება არის გადაწყვეტილების ტოლფასი დოკუმენტი. ხმათა თანაბრად გაყოფისას სასამართლოს კოლეგიის/პლენუმის საერთო გადაწყვეტილება არის ის, რომ კონსტიტუციური სარჩელი არ დაკმაყოფილდა. ხოლო ის გარემოება, რომ კოლეგიის რომელიმე ორი (8 წევრიანი პლენუმის შემთხვევაში, რომელიმე ოთხი) მოსამართლე სადავო ნორმის/საკითხის კონსტიტუციურობას უჭერს მხარს, ეს არ არის უმრავლესობით მიღებული გადაწყვეტილება და ვერც იქნება დომინანტური მეორე ორი (ან ოთხი) მოსამართლისათვის საიმისოდ, რომ „დაემორჩილოს“ მის მსგავსად უმცირესობაში მყოფ მოსამართლეთა ჯგუფის აზრს.

7. არსებობს მოსაზრება იმის თაობაზე, რომ სადავო ნორმის/საკითხის კონსტიტუციურობის პრეზუმფციიდან გამომდინარე, რადგან მოსამართლეთა ხმების თანაბრად გაყოფისას სარჩელი არ დაკმაყოფილდა და სადავო ნორმა კონსტიტუციურია/დარჩა ძალაში, ეს ავალდებულებს ნორმის არაკონსტიტუციურობის მომხრე იმავე (თანაბარი) რაოდენობის მოსამართლეებს, ხელი მოაწერონ ნორმის კონსტიტუციურობის მომხრე იმავე (თანაბარი) რაოდენობის მოსამართლეთა მოსაზრებას. აღნიშნული მოსაზრება არის მცდარი და ემყარება პროცედურის განმსაზღვრელი მითითებული ნორმის არასწორ ინტერპრეტაციას.

8. სადავო აქტის ამოქმედების დღიდან მის არაკონსტიტუციურად თუ კონსტიტუციურად ცნობამდე პერიოდი სამართლებრივ ლიტერატურაში მუდმივი დისკუსიის საკითხია. პრეზუმფცია იმისა, რომ კონსტიტუციურად გამოცხადებული ან არაკონსტიტუციური, ძალადაკარგული აქტი მის ასეთად გამოცხადებამდე კონსტიტუციასთან თანხმობაში იყო და სახელმწიფო კეთილი რწმენით მოქმედებდა, არის სადავო გარემოება.

9. როგორც ვხედავთ, ნორმის ინტერპრეტაციის შედეგად ჩამოყალიბდა მითითებული პრაქტიკა. ზოგადად, სასამართლოს პრეცედენტი ხელს უწყობს სამართლის მდგრადობას და განსაზღვრულობას. მაგრამ იმავდროულად გასათვალისწინებელია, რომ განსაკუთრებულ შემთხვევაში, როდესაც აღარ არსებობს პრეცედენტის დაცვის სავალდებულოობა, სასამართლო, არა მხოლოდ უნდა დარწმუნდეს ratio decidendi-ის (პრინციპი, რომელიც პრეცედენტების დაცვას ავალდებულებს) უზუსტობაში, არამედ იმაშიც, რომ არ არსებობს სხვა შესაძლებელი საფუძვლები ადრინდელი გადაწყვეტილების მხარდასაჭერად.

10. სასამართლოს/მოსამართლის მხრიდან ნორმათა განმარტებას თანამედროვე სამართლის და პრაქტიკის სწორად განვითარებისათვის უდიდესი მნიშვნელობა აქვს. ხშირად კანონის ნორმა არ მოქმედებს თავისი პირვანდელი, კანონმდებლის მიერ მინიჭებული მნიშვნელობით. იგი გამოიყენება იმ სახით, რა სახითაც ის მოსამართლის მიერ პრაქტიკაში დამკვიდრდა და განიმარტება მოცემული მომენტისათვის. სამართლებრივ ლიტერატურაში ეს დისკუსიის საგანი ყოველთვის იყო და არის: რომ ნორმის განმარტება მოსამართლის მხრიდან შესაძლოა ემყარებოდეს „კანონით ბოჭვის“ მკაცრად პირდაპირი მნიშვნელობით გაგებას, რომელსაც თანმიმდევრულად ცვლის შეფასებითი კატეგორიების მიმართ ლოიალური მიდგომა. განმარტების მეთოდების ძირითადი მომენტების ევოლუცია უკავშირდება კანონის ნორმით „შებოჭილი“ მოსამართლის თანმიმდევრულ „გათავისუფლებას“ და ახალი ქცევის წესების შემოქმედად ჩამოყალიბებას, რომელიც ემყარება კეთილსინდისიერების პრინციპზე დამყარებულ ფასეულობებს.

11. როგორც ცნობილია, სარჩელი, შესაბამისი საფუძვლების არსებობისას, განიხილება არსებითად და არსებითად გადაწყდება მისი არდაკმაყოფილების/დაკმაყოფილების საკითხი. მხოლოდ ასეთ შემთხვევაში არდაკმაყოფილების/დაკმაყოფილების საფუძველი არის ის, რომ სასამართლოს შემადგენლობამ შეაფასა სადავო ნორმის კონსტიტუციურობის საკითხი და ხმათა უმრავლესობით მიიღო გადაწყვეტილება სასარჩელო მოთხოვნის არდაკმაყოფილების/დაკმაყოფილების შესახებ. მოსამართლეების ხმათა თანაბრად გაყოფის გამო კონსტიტუციური სარჩელის არდაკმაყოფილება სამართლებრივად წარმოშობს იმ შედეგს რომ ნორმა კონსტიტუციურია და ის ნებისმიერ დროს, შესაბამისი საფუძვლების არსებობისას, შესაძლოა, კვლავ გახდეს საკონსტიტუციო სასამართლოში დავის საგანი (თუნდაც იგივე მოსარჩელის მიერ).

12. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს, როგორც კოლეგიური ორგანოს გადაწყვეტილება ხმათა უმრავლესობით მიღებულ გადაწყვეტილებას გულისხმობს, ანუ ის პრინციპი, რომ სასამართლოს კოლეგიურ შემადგენლობას გადაწყვეტილება გამოაქვს ხმების უმრავლესობით, მოცემული გადაწყვეტილებით ფორმალური თვალსაზრისით, დარღვეულია, რადგან სადავო ნორმის არაკონსტიტუციურობის მომხრე ორი მოსამართლე, დასახელებული პროცედურული ნორმის არასწორი განმარტებისა და სასამართლოს პრაქტიკის გამო, ვალდებული გახდა ხელი მოეწერა ნორმის კონსტიტუციურობის მომხრე ასევე ორი მოსამართლის მოსაზრებაზე. აღსანიშნავია, რომ რაზეც კოლეგიის/პლენუმის კოლეგიური შემადგენლობა ხმათა უმრავლესობით თანხმდება (გადაწყვეტილება მიიღება), „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 21-ე მუხლის მე-6 პუნქტის ლოგიკური შინაარსიდან გამომდინარე, არის ის, რომ კონსტიტუციურ სარჩელზე გადაწყვეტილების მიღებისას პლენუმის/კოლეგიის სხდომაზე დამსწრე წევრთა ხმები თანაბრად გაიყო და ამის გამო კონსტიტუციური სარჩელი არ დაკმაყოფილდა.

13. შესაბამისად, უნდა განიმარტოს, რომ კონკრეტულ შემთხვევაში საკონსტიტუციო სასამართლო არის კოლეგიური შემადგენლობა, რომელიც გადაწყვეტილებას იღებს ხმათა უმრავლესობით და ხმათა უმრავლესობით არსებითად წყვეტს, კონსტიტუციურია თუ არა სადავო ნორმა. ორი მოსამართლის (8 წევრიანი პლენუმის შემთხვევაში ოთხი მოსამართლის) მოსაზრება სარჩელის არდაკმაყოფილების შესახებ არ უნდა იქნეს მიჩნეული სასამართლოს ძირითად გადაწყვეტილებად. სარჩელის არდაკმაყოფილება გამოიწვია არა სასამართლოს უმრავლესობის მიერ საქმის არსებითად გადაწყვეტამ, არამედ ხმათა თანაბრად გაყოფამ. შესაბამისად, ვერც ერთი ორ-ორი (ან ოთხ-ოთხი) მოსამართლის განსხვავებული აზრი ვერ იქნება სასამართლოს უმრავლესობის სახელით მიღებული გადაწყვეტილება. ხმათა თანაბრად გაყოფის შემთხვევაში (რაც იწვევს სარჩელის არდაკმაყოფილებას) საბოლოო გადაწყვეტილება არის სწორედ ხმათა გაყოფის გამო სარჩელის არდაკმაყოფილების გადაწყვეტილება, რომელსაც განსხვავებულ აზრებად უნდა დაერთოს კოლეგიის ორივე ორ-ორი (8 წევრიანი პლენუმის შემადგენლობისას ოთხ-ოთხი) მოსამართლის მოსაზრებები სარჩელის არდაკმაყოფილების/დაკმაყოფილების თაობაზე. ეს იქნებოდა სამართლიანი მიდგომა საკითხისადმი და არ გააჩენდა ისეთ განცდას, თითქოს კოლეგიური განხილვისას ორი (ოთხი) მოსამართლე იღებს გადაწყვეტილებას და კანონის ძალით აიძულებს მეორე ორ (ოთხ) მოსამართლეს მათ მოსაზრებაზე ხელის მოწერას.

14. ვერც ერთი თანაბარი ნაწილის მოსამართლის მოსაზრება ვერ იქნება საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს სახელით (უმრავლესობით) მიღებული გადაწყვეტილება, თითოეული თანაბარი ნაწილის შემადგენლობაში შემავალ მოსამართლეთა მოსაზრება მხოლოდ მათი განსხვავებული აზრია და არ შეიძლება მხოლოდ იმის გამო ჰქონდეს ორ (ან ოთხ) მოსამართლეს პრეტენზია გადაწყვეტილების ავტორობაზე, რომ მათ სარჩელის არდაკმაყოფილებას (ნორმის კონსტიტუციურობას) დაუჭირეს მხარი.

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს წევრი

მაია კოპალეიშვილი