თქვენ არ ეცნობით კონსტიტუციური სარჩელის/წარდგინების სრულ ვერსიას. სრული ვერსიის სანახავად, გთხოვთ, ვერტიკალური მენიუდან ჩამოტვირთოთ მიმაგრებული დოკუმენტი

1. სადავო ნორმატიული აქტ(ებ)ი

ა. საქართველოს კანონი „სახელმწიფო ქონების შესახებ“

2. სასარჩელო მოთხოვნა

3. საკონსტიტუციო სასამართლოსათვის მიმართვის სამართლებრივი საფუძვლები

საქართველოს კონსტიტუციის მე-60 მუხლის მე-4 პუნქტის „ა“ ქვეპუნქტი, „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის მე-19 მუხლის პირველი პუნქტის „ე“ ქვეპუნქტი და 39-ე მუხლის პირველი პუნქტის „ბ“ ქვეპუნქტი.

4. განმარტებები სადავო ნორმ(ებ)ის არსებითად განსახილველად მიღებასთან დაკავშირებით

კონსტიტუციური სარჩელის დასაშვებობა:

მიგვაჩნია, რომ კონსტიტუციური სარჩელი:

ა) ფორმით და შინაარსით შეესაბამება „საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 31¹-ე მუხლით დადგენილ მოთხოვნებს;

ბ) შეტანილია უფლებამოსილი სუბიექტის - საქართველოს სახალხო დამცველის მიერ (საქართველოს კონსტიტუციის მე-60 მუხლის მე-4 პუნქტის „ა“ ქვეპუნქტის მიხედვით, საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლო სახალხო დამცველის სარჩელის საფუძველზე იხილავს ნორმატიული აქტის კონსტიტუციურობას კონსტიტუციის მეორე თავით აღიარებულ ადამიანის ძირითად უფლებებთან მიმართებით);

გ) სარჩელში მითითებული საკითხი არის საკონსტიტუციო სასამართლოს განსჯადი;

დ) სარჩელში მითითებული საკითხი არ არის გადაწყვეტილი საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ;

ე) სარჩელში მითითებული საკითხი რეგულირდება საქართველოს კონსტიტუციის მე-11 მუხლის პირველი პუნქტითა და მე-15 მუხლის პირველი პუნქტით;

ვ) კანონით არ არის დადგენილი სასარჩელო ხანდაზმულობის ვადა;

ზ) სადავო კანონქვემდებარე ნორმატიულ აქტის კონსტიტუციურობაზე სრულფასოვანი მსჯელობა შესაძლებელია ნორმატიული აქტების იერარქიაში მასზე მაღლა მდგომი იმ ნორმატიული აქტის კონსტიტუციურობაზე მსჯელობის გარეშე, რომელიც კონსტიტუციური სარჩელით გასაჩივრებული არ არის.

5. მოთხოვნის არსი და დასაბუთება

სასარჩელო მოთხოვნის დასაბუთება

სახელმწიფო ქონების შესახებ საქართველოს კანონში 2020 წლის 22 მაისს განხორციელებული ცვლილების შედეგად, კანონის მე-3 მუხლს დაემატა მე-6 პუნქტი, რომელიც სახელმწიფო ქონების შემძენს, საქართველოს სამოციქულო ავტოკეფალური მართლმადიდებელი ეკლესიას შესაძლებლობას აძლევს საკუთრებაში გადაეცეს ამ კანონის ამოქმედებამდე არსებული მართლმადიდებლური ეკლესია-მონასტრების მიმდებარე ტყეთა ფართობები − თითოეულ შემთხვევაში არაუმეტეს 20 ჰექტრისა, აგრეთვე ტყის კოდექსით განსაზღვრული მიჩენილი ტერიტორიები.

აღსანიშნავია, რომ ამ ცვლილების პარალელურად საქართველოს პარლამენტმა მიიღო ახალი ტყის კოდექსი, რომელიც სრულად ცვლის მანამდე არსებული ტყის კოდექსის რეგულაციებს. ახალი კოდექსის მიღების საფუძველი გახდა, სატყეო სექტორში არსებული პრობლემების გადაჭრა, რომელიც აუცილებელია ტყის მდგრადი მართვის სისტემის ჩამოყალიბებისათვის. ტყის მართვაში საზოგადოების მონაწილეობას და მიღებული სარგებლის სამართლიან გადანაწილებას.[1]

სამართლიანი გადანაწილების მიზნის მიუხედავად, ტყის კოდექსში ასევე გაჩნდა ჩანაწერი, რომელიც ითვალისწინებს სახელმწიფო ტყის საჯარო სამართლის იურიდიული პირისთვის, საქართველოს სამოციქულო ავტოკეფალური მართლმადიდებელი ეკლესიისთვის გადაცემას. კოდექსის მე-15 მუხლის მიხედვით, საქართველოს მთავრობის გადაწყვეტილებით სახელმწიფო ტყის ნაწილი საჯარო სამართლის იურიდიულ პირს − საქართველოს სამოციქულო ავტოკეფალურ მართლმადიდებელ ეკლესიას საკუთრებაში გადაეცემა „სახელმწიფო ქონების შესახებ“ საქართველოს კანონით დადგენილი პროცედურების დაცვით.

შესაბამისად, უშუალოდ კონკრეტული ნორმა გახდა საფუძველი „სახელმწიფო ქონების კანონის“ მე-3 მუხლში ცვლილებების შეტანისა და საქართველოს საპატრიარქოს ტყის ფართობების ექსკლუზიურ შემძენად წარმოდგენისა.

საქართველოს ახალი ტყის კოდექსის მიხედვით, საქართველოს ტყე ბუნებრივი გარემოს უმთავრესი ელემენტია. ტყე არის ქვეყნისთვის განსაკუთრებული ფასეულობის მქონე ბუნებრივი რესურსი და მისი ეკოლოგიური, სოციალური და ეკონომიკური განვითარების მნიშვნელოვანი საფუძველი. აღნიშნული კოდექსის მიღების მიზანს წარმოდგენს, ტყის რესურსებისა და სხვა ბუნებრივი პოტენციალის მიზნობრივი და რაციონალური გამოყენება.[2] ამ მიზნის მისაღწევად, საქართველოს ტყის კოდექსში განისაზღვრა ტყის მართვის ძირითადი პრინციპები და სამართლებრივი ინსტრუმენტები, ასევე შეიქმნა მისი აღსრულების მექანიზმი.

ტყის მდგრადი მართვის პრინციპების თანახმად, „ტყის მართვის შესახებ გადაწყვეტილების მიღებისას ადგილობრივი მოსახლეობის ინტერესების გათვალისწინება უნდა ეფუძნებოდეს ტყის მდგრად მართვას. ტყით საერთო სარგებლობის მიზნით უზრუნველყოფილი უნდა იყოს ტყის ყველასთვის ხელმისაწვდომობა.[3]

აღნიშნული რეფორმის ფარგლებში, საქართველოს პარლამენტმა, ტყის მდგრადი მართვის ერთ-ერთი მნიშვნელოვან გარანტიად განისაზღვრა „სახელმწიფო ქონების შესახებ“ კანონით სახელმწიფო ტყის იმ სახელმწიფო ქონების ჩამონათვალში დამატება, რომელიც არ ექვემდებარება პრივატიზებას,[4] რაც პასუხობს სახელმწიფო ტყის საზოგადოებრივი ინტერესებისათვის მართვის პრინციპს. მაგრამ კანონი ასევე ადგენს გამონაკლისს, სახელმწიფო ტყე არ ექვემდებარება პრივატიზებას „გარდა ამ კანონის მე-3 მუხლის მე-6 პუნქტით გათვალისწინებული შემთხვევისა.“ აღნიშნული ნორმა სწორედ, რომ სამოციქულო ავტოკეფალური მართლმადიდებელი ეკლესიას შესაძლებლობას აძლევს საკუთრებაში გადაეცეს ამ კანონის ამოქმედებამდე არსებული მართლმადიდებლური ეკლესია-მონასტრების მიმდებარე ტყეთა ფართობები − თითოეულ შემთხვევაში არაუმეტეს 20 ჰექტრისა, აგრეთვე ტყის კოდექსით განსაზღვრული მიჩენილი ტერიტორიები.

პირველ რიგში, უნდა აღნიშნოს, რომ სახელმწიფო ტყის გადაცემასთან დაკავშირებით დადგენილი გამონაკლისი შემთხვევა ეწინააღმდეგება საქართველოს ტყის კოდექსით დადგენილ მიზანსა და ტყის მართვის ძირითად პრინციპებს, რადგან ვერ უზრუნველყოფს, ერთის მხრივ, ტყის რესურსის რაციონალურ გამოყენებასა და, მეორეს მხრივ, საზოგადოების, განსაკუთრებით ადგილობრივი მოსახლეობის ინტერესების დაცვას ტყის თანაბარ ხელმისაწვდომობასთან დაკავშირებით.

ნიშანდობლივია, რომ 2020 წლის 2 იანვარს სახელმწიფო ქონების ეროვნულ სააგენტოს განცხადებით მიმართა სრულიად საქართველოს მუსლიმთა უმაღლესი სასულიერო სამმართველოს თავმჯდომარემ, ალი დოღანმა. განცხადებით ალი დოღანი სახელმწიფო ქონების ეროვნულ სააგენტოს მიმართავდა მოთხოვნით, რომ შეეძინა საკუთრების უფლება სრულიად მუსლიმთა სამმართველოს მეჩეთის მიმდებარედ არსებული 15 ჰექტარი ტყის ფართობზე.

2020 წლის 2 თებერვალს ალი დოღანმა მიიღო სააგენტოს პასუხი, რომლითაც მისი ზემოაღნიშნული მოთხოვნა უარყოფილ იქნა, კერძოდ სახელმწიფო ქონების ეროვნულმა სააგენტომ გამოსცა ინდივიდუალურ-ადმინისტრაციულ სამართლებრივი აქტი, მუსლიმური სამმართველოსთვის, მეჩეთის მიმდებარედ არსებული 15 ჰექტარი ტყის ფართობის, საკუთრების უფლების შეძენასთან დაკავშირებით, უარის თქმის შესახებ. ინდივიდუალურ-ადმინისტრაციულ სამართლებრივი აქტის სამართლებრივ საფუძვლად მითითებული იყო „სახელმწიფო ქონების შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-3 მუხლის მე-6 პუნქტის პირველი წინადადება, კერძოდ ინდაქტით ალი დოღანს განემარტა, რომ მუსლიმური სამმართველო ვერ მიიღებდა საკუთრებაში მეჩეთის მიმდებარედ არსებულ ტყის ფართობს, ვინაიდან ამის შესაძლებლობას არ იძლევა „სახელმწიფო ქონების შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-3 მუხლის მე-6 პუნქტის პირველი წინადადება, რომელიც 20 ჰექტრამდე ტყის ფართობის საკუთრებაში დაკანონების უფლებას, გარემოს დაცვისა და სოფლის მეურნეობის სამინისტროს შუამდგომლობის საფუძველზე, აძლევს მხოლოდ საქართველოს სამოციქულო ავტოკეფალურ მართმადიდებლურ ეკლესიას.

2021 წლის 5 თებერვალს ალი დოღანმა, სახელწმიფო ქონების ეროვნული სააგენტოს მიერ გამოცემული ინდივიდუალურ-სამართლებრივი აქტი გაასაჩივრა ზემდგომ ადმინისტრაციულ ორგანოში, კერძოდ საქართველოს ეკონომიკისა და მდგრადი განვითარების სამინისტროში და მოითხოვა მისი ბათილად ცნობა.

2021 წლის 5 თებერვალს სამინისტრომ დაიწყო ადმინისტრაციული წარმოება ადმინისტრაციულ საჩივართან დაკავშირებით, 2020 წლის 25 თებერვალს სამინისტრომ მიიღო გადაწყვეტილება ალი დოღანის ადმინისტრაციული საჩივრის დაკმაყოფილებაზე უარის თქმის თაობაზე; სამინისტრომ გადაწყვეტილებაში აღნიშნა, რომ სახელმწიფო ქონების ეროვნულმა სააგენტომ ინდივიდუალურ-ადმინისტრაციულ სამართლებრივი აქტი გამოსცა ფორმალური და მატერიალური კანონიერების მოთხოვნათა დაცვით, ამდენად ჩათვალა, რომ არ არსებობდა ინდაქტის ბათილად ცნობის საფუძველი.

სახალხო დამცველი მიიჩნევს, რომ სახელმწიფო ტყის გადაცემის მხრივ, საქართველოს სამოციქულო ავტოკეფალურ მართლმადიდებელი ეკლესიისათვის გამონაკლისის დადგენა დისკრიმინაციულია სხვა რელიგიური ორგანიზაციების მიმართა, საქართველოს კონსტიტუციის მე-11 მუხლის 1-ლი პუნქტის მიზნებიდან გამომდინარე. სახელმწიფო ქონების შესახებ კანონის მე-3 მუხლის მე-6 პუნქტი, სამოციქულო ავტოკეფალურ მართლმადიდებელ ეკლესიას ანიჭებს დამატებით ფინანსურ და ქონებრივ გარანტიებს, რაც არათანაბარ მდგომარეობაში აყენებს სხვა რელიგიურ გაერთიანებს.

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლომ 2018 წლის 3 ივლისის გადაწყვეტილებით არაკონსტიტუციურად ცნო „სახელმწიფო ქონების შესახებ“ კანონის იმ მუხლის ნორმატიული შინაარსი, რომელიც სახელმწიფო ქონების უსასყიდლოდ საკუთრებაში გადაცემის შესაძლებლობას ითვალისწინებდა ექსკლუზიურად მხოლოდ საქართველოს მართლმადიდებელი ეკლესიისათვის. სასამართლომ აღნიშნა, რომ მართლმადიდებელი ეკლესიის განსაკუთრებული როლის აღიარება დაკავშირებულია მის ისტორიულ ღვაწლთან და არ ემსახურება მართლმადიდებელი ქრისტიანული რელიგიისთვის პრივილეგირებული სამართლებრივი მდგომარეობის შექმნას აწმყოში.[5] [...] დიფერენცირება და ეკლესიისთვის სამართლებრივად უპირატესი მდგომარეობის შექმნა არ არის და არ შეიძლება იყოს კონსტიტუციის მიზანი[6] [...] ეკლესიისთვის გარკვეული უფლების მინიჭება არ გულისხმობს იმავე უფლებით სხვა რელიგიური ორგანიზაციების მიერ სარგებლობის ხელშეშლას.[7] შესაბამისად, საკონსტიტუციო სასამართლომ დაადგინა, რომ გასაჩივრებული დებულებით განსაზღვრული დიფერენცირება არ წარმოადგენს საქართველოს კონსტიტუციის მოთხოვნას და იგი აწესებს განსხვავებულ მოპყრობას რელიგიური ნიშნით, რომელსაც არ გააჩნია საკმარისი, ობიექტური და გონივრული გამართლება.[8]

აღნიშნულის გათვალისწინებით, სახალხო დამცველი მიიჩნევს, რომ საქართველოს სამოციქულო ავტოკეფალურ მართლმადიდებელ ეკლესიის მიმართ დადგენილი გამონაკლისი შემთხვევა ეწინააღმდეგება კონსტიტუციით გამტკიცებულ თანასწორობის პრინციპს. შესაბამისად, სახელმწიფო ქონების შესახებ კანონის მე-3 მუხლის მე-6 პუნქტის, ის ნორმატიული შინაარსი, რომელიც სხვა რელიგიური ორგანიზაციებისაგან განსხვავებით, საქართველოს სამოციქულო ავტოკეფალურ მართლმადიდებელ ეკლესიას აძლევს შესაძლებლობას საკუთრებაში მიიღოს მართლმადიდებლური ეკლესია-მონასტრების მიმდებარე ტყეთა ფართობები − თითოეულ შემთხვევაში არაუმეტეს 20 ჰექტრისა, აგრეთვე საქართველოს ტყის კოდექსით განსაზღვრული მიჩენილი ტერიტორიები, არაკონსტიტუციურია და ეწინააღმდეგება საქართველოს კონსტიტუციის მე-11 მუხლის პირველ პუნქტს.

სადავო ნორმის ნორმატიული შინაარსი

საქართველოს ტყე, მიუხედავად მისი საკუთრების ფორმისა, უნდა იმართებოდეს მდგრადი განვითარების პრინციპების[9] შესაბამისად ჩამოყალიბებული სისტემის საფუძველზე, რომელიც უზრუნველყოფს ტყის რაოდენობრივი და ხარისხობრივი მაჩვენებლების გაუმჯობესებას, მისი ბიომრავალფეროვნების დაცვას, ტყის ეკოლოგიური ფასეულობის გათვალისწინებით მისი ეკონომიკური პოტენციალის რაციონალურ გამოყენებას, ტყის მართვაში საზოგადოების მონაწილეობას და მისთვის ტყის რესურსების ხელმისაწვდომობას.

კოდექსის მიხედვით, ტყე განიმარტება, როგორც ტყის კონტურის შიგნით არსებული ტყის შემქმნელი სახეობებით დაფარული ტერიტორია და სხვა ტერიტორია, რომელიც ტყის ეკოსისტემის განუყოფელი ნაწილია:[10]

საქართველოს ტყე შეიძლება იყოს სახელმწიფო, მუნიციპალური ან კერძო საკუთრების.[11]

თავის მხრივ, სახელმწიფო ტყე არის საქართველოს ტყის ნაწილი, რომელიც არ არის მუნიციპალიტეტის ან კერძო საკუთრებაში. ხოლო, მუნიციპალური ტყე არის მუნიციპალიტეტის საკუთრებაში არსებული ადგილობრივი მნიშვნელობის ტყე, რომლის მიმართ მმართველობით უფლებამოსილებებს ახორციელებენ მუნიციპალიტეტის წარმომადგენლობითი და აღმასრულებელი ორგანოები.

რაც შეეხება კერძო საკუთრების ტყეს, ის არის საქართველოს ტყის ნაწილი, რომელიც მდებარეობს ფიზიკური ან იურიდიული პირის საკუთრებაში არსებულ მიწის ნაკვეთზე.

აღსანიშნავია, რომ ტერიტორიას სახელმწიფო ტყის სტატუსი ენიჭება საქართველოს მთავრობის გადაწყვეტილებით. ამ გადაწყვეტილების მიღების საფუძველია სახელმწიფო ტყის სტატუსის მინიჭების შესახებ სამინისტროს შუამდგომლობა, რომელიც შემუშავდება საქართველოს ეკონომიკისა და მდგრადი განვითარების სამინისტროსთან შეთანხმებით.[12] ასევე, ტყის სტატუსის შეწყვეტის შესახებ გადაწყვეტილებას იღებს საქართველოს მთავრობა.[13]

ახალი ტყის კოდექსი ითვალისწინებს, სახელმწიფო ტყის საჯარო სამართლის იურიდიული პირისთვის, საქართველოს სამოციქულო ავტოკეფალური მართლმადიდებელი ეკლესიისთვის გადაცემას. საქართველოს მთავრობის გადაწყვეტილებით სახელმწიფო ტყის ნაწილი საჯარო სამართლის იურიდიულ პირს − საქართველოს სამოციქულო ავტოკეფალურ მართლმადიდებელ ეკლესიას საკუთრებაში გადაეცემა „სახელმწიფო ქონების შესახებ“ საქართველოს კანონით დადგენილი პროცედურების დაცვით.[14]

შესაბამისად, ტყის კოდექსით გათვალისწინებული საკუთრების ფორმებიდან, საქართველოს სამოციქულო ავტოკეფალური მართლმადიდებელი ეკლესიისთვის დაწესებული საგამონაკლისო ნორმა ითვალისწინებს უშუალოდ სახელმწიფო ტყეთა გადაცემის შესაძლებლობას.

სწორედ ახალი ტყის კოდექსის შესაბამისი ნორმათა საფუძველზე შეგვიძლია განვმარტოთ „სახელმწიფო ქონების შესახებ“ კანონის მე-3 მუხლის მე-6 პუნქტის შინაარსი, რომელიც გულისხმობს, რომ მუხლის პირველი პუნქტით გათვალისწინებულ შემთხვევაში შესაძლებელია საქართველოს სამოციქულო ავტოკეფალური მართლმადიდებელი ეკლესიის შესაბამისი განაცხადის საფუძველზე, საქართველოს გარემოს დაცვისა და სოფლის მეურნეობის სამინისტროს შუამდგომლობით საქართველოს სამოციქულო ავტოკეფალურ მართლმადიდებელ ეკლესიას საკუთრებაში გადაეცეს ამ კანონის ამოქმედებამდე არსებული მართლმადიდებლური ეკლესია-მონასტრების მიმდებარე ტყეთა ფართობები − თითოეულ შემთხვევაში არაუმეტეს 20 ჰექტრისა, აგრეთვე საქართველოს ტყის კოდექსით განსაზღვრული მიჩენილი ტერიტორიები. ამასთანავე, გადასაცემი ფართობი ისე უნდა განისაზღვროს, რომ მისმა გამოყოფამ არ დაარღვიოს არსებული სატყეო ლიტერების საზღვრები.

მე-3 მუხლის 1-ლი პუნქტით გათვალისწინებული შემთხვევა განსაზღვრავს სახელმწიფო ქონების შემძენ პირებს, მათ შორის, საქართველოს მთავრობის გადაწყვეტილებით სახელმწიფო ქონების პირდაპირი მიყიდვისას − საქართველოს სამოციქულო ავტოკეფალური მართლმადიდებელი ეკლესია.

შესაბამისად, ზემოთ აღნიშნული მე-3 მუხლის მე-6 პუნქტი მიუთითებს ორი სახის ტყის ფართობის გადაცემის შესახებ:

1. მართლმადიდებლური ეკლესია-მონასტრების მიმდებარე ტყეთა ფართობები − თითოეულ შემთხვევაში არაუმეტეს 20 ჰექტრისა

2. ტყის კოდექსით განსაზღვრული მიჩენილი ტერიტორიები.

მნიშვნელოვანია, აღინიშნოს, რომ ახალი ტყის კოდექსის გარდამავალ დებულებაში ჩაიწერა, რომ კოდექსის ამოქმედებამდე ტყით-სარგებლობის სფეროში მიჩენის მიზნით ტყით-სარგებლობის განსახორციელებლად დადებული ხელშეკრულება ინარჩუნებს იურიდიულ ძალას შესაბამისი მოქმედების ვადის განმავლობაში.[15]

შესაბამისად, საკანომდებლო ცვლილების შემდეგ, საპატრიარქოს შეიძლება საკუთრებაში გადაეცეს როგორც ახალი, ასევე აქამდე მიჩენილი ტერიტორიები. სადავო ნორმის სრულყოფილი შინაარსი განსაზღვრისათვის, მნიშვნელოვანია განიმარტოს თუ რას გულისხმობს „მიჩენილი“ ტერიტორიები.

საქართველოს მანამდე მოქმედი ტყის კოდექსით[16] განისაზღვრებოდა მიჩენილი ტერიტორიების არსი და მართვის წესები. მიჩენილია სახელმწიფო ტყის ფონდის უბანი, რომელსაც, განსაკუთრებული სახელმწიფოებრივი აუცილებლობიდან გამომდინარე, უფლებამოსილ შესაბამის ორგანოსთან ერთად მართავს საქართველოს საპატრიარქო ან სახელმწიფო დაწესებულება.[17] სახელმწიფო ტყის ფონდის მიჩენილ უბანს გამოყოფს და საქართველოს საპატრიარქოს ან ამ უბნის მართვით დაინტერესებული სახელმწიფო დაწესებულების შესაბამის უფლებამოსილებას ადგენს საქართველოს მთავრობა.[18]

შესაბამისად, მიჩენილ ტერიტორიაში იგულისხმება ტყის ფართობი, რომლის მესაკუთრე არის სახელმწიფო, თუმცა საერთო მართვის უფლებამოსილება აქვს საქართველოს საპატრიარქოსთან ერთად. ახალი რეგულაციის საფუძველზე კი საპატრიარქო უფლებამოსილი ხდება უშუალოდ საკუთრებაში გადაეცეს, მანამდე საერთო მართვას დაქვემდებარებული ტყეები.

სახელმწიფო ქონების შესახებ კანონის მე-3 მუხლის მე-6 პუნქტის შინაარსის სრულყოფილად გასაგებად, ასევე საჭიროა ამავე კანონის ნორმების სისტემური გამარტება. როგორც აღინიშნა, მართლმადიდებლური ეკლესია უფლებამოსილია საკუთრებაში გადაეცეს სახელმწიფო ტყის ტერიტორიები. აღნიშნული ცვლილების პარალელურად კანონში შევიდა კიდევ ერთი ცვლილება, რომელიც სახელმწიფო ტყეს მიაკუთვნებს ისეთ სახელმწიფო ქონებას, რომელიც არ ექვემდებარება პრივატიზებას.[19] ერთადერთი გამონაკლისი, რომელსაც სახელმწიფო ქონების შესახებ კანონი ამ მხრივ ითვალისწინებს არის მე-3 მუხლის მე-6 პუნქტი. შესაბამისად, სხვა სუბიექტები არ არიან უფლებამოსილნი საკუთრებაში მიიღონ სახელმწიფო ტყის ფართობები.

სახელმწიფო ქონების შესახებ კანონის მიხედვით, პრივატიზება გულისხმობს, ელექტრონული ან/და საჯარო აუქციონის, პირდაპირი მიყიდვის, კონკურენტული შერჩევის საფუძველზე პირდაპირი მიყიდვისა და უსასყიდლოდ საკუთრებაში გადაცემის ფორმებით, სავაჭრო ობიექტის, მესამე პირის მეშვეობით, აგრეთვე წილების ან აქციების ან სერტიფიკატებით წარმოდგენილი აქციების პირდაპირ ან შუამავლის მეშვეობით, საჯარო ან კერძო შეთავაზებით, უცხო ქვეყნის აღიარებულ საფონდო ბირჟაზე ან მოცემულ დროს საერთაშორისო კაპიტალის ბაზრებზე არსებული პრაქტიკის შესაბამისი შეთავაზების სხვაგვარი ფორმით ფიზიკური და იურიდიული პირების ან მათი გაერთიანებების მიერ სახელმწიფო ქონებაზე საკუთრების უფლების შეძენა ამ კანონით დადგენილი წესით;^[20]

მანამ სანამ, 2020 წლის 22 ივნისს, აღნიშნული ცვლილება შევიდოდა,^[21] სახელმწიფო ქონების შესახებ კანონი ითვალისწინებდა III თავს, რომელიც დასახლების ტერიტორიულ საზღვრებში არსებული ტყის პრივატიზებას შეეხებოდა.

პრივატიზებას ექვემდებარებოდა, დასახლებათა ტერიტორიულ საზღვრებში არსებული ყოფილი საკოლმეურნეო და საბჭოთა მეურნეობის ტყეები.^[22] მანამდე მოქმედი მე-15 მუხლი^[23] ითვალისწინებდა, დასახლების ტერიტორიულ საზღვრებში არსებული ტყის მიწის ნაკვეთის პრივატიზებას საჯარო აუქციონის ფორმით, პრივატიზების განმახორციელებელ ორგანოსა და აუქციონში გამარჯვებულს შორის ნასყიდობის ხელშეკრულების დადებას.^[24]

დასახლების ტერიტორიულ საზღვრებში არსებული ტყის პრივატიზებისას ქონების მმართველის ვალდებულებებს წარმოადგენდა,^[25] საპრივატიზებო გეგმის დამტკიცება; საჯარო რეესტრის შესაბამის სარეგისტრაციო სამსახურებში დასახლების ტერიტორიულ საზღვრებში არსებული ტყის მიწის ნაკვეთზე სახელმწიფო საკუთრების უფლების რეგისტრაცია; საჯარო აუქციონის ორგანიზება და ჩატარება, აუქციონში გამარჯვებულთან ნასყიდობის ხელშეკრულების დადება და საპრივატიზებო საფასურის გადახდის დამადასტურებელი დოკუმენტის წარმოდგენის შემდეგ მისი გადახდის დადასტურება.

ზემოთ აღნიშნული რეგულაციებით, გათვალისწინებული იყო, რომ შემძენის მიერ ტყის მიწის ნაკვეთის გასხვისების შემთხვევაში უპირატესი შესყიდვის უფლება ენიჭებოდა ადმინისტრაციული ერთეულის – დასახლების (სოფლის, დაბის, ქალაქის), დასახლებათა გაერთიანების (თემის) ტერიტორიულ საზღვრებში საკომლო წიგნში აღრიცხულ ან/და პირადობის მოწმობის შესაბამისად რეგისტრირებულ საქართველოს მოქალაქეებს.

2021 წლის 1 იანვრიდან, განხორციელებული ცვლილებების ამოქმედებამ გამოიწვია აღნიშნული საკანონმდებლო რეგულაციების გაუქმებადა სახელმწიფო ტყე,^[26] უკვე აღარ ექვემდებარება პრივატიზებას, გარდა საქართველოს სამოციქულო ავტოკეფალური მართლმადიდებელი ეკლესიისათვის საკუთრებაში გადაცემის შემთხვევისა.

აღსანიშნავია, რომ ეს არ წარმოდგენს ერთადერთ პრივილეგიას, რომელსაც სახელმწიფო ქონების შესახებ კანონი მართლმადიდებელ ეკლესიას ანიჭებს. მაგალითად, სახელმწიფო საკუთრებაში არსებული სასოფლო-სამეურნეო დანიშნულების მიწის ნაკვეთის პრივატიზება საქართველოს მოქალაქისთვის ან საქართველოში რეგისტრირებული კერძო სამართლის იურიდიული პირისთვის შესაძლებელია „სასოფლო-სამეურნეო დანიშნულების მიწის საკუთრების შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონითა^[27] და „მიწის მიზნობრივი დანიშნულების განსაზღვრისა და სასოფლო-სამეურნეო დანიშნულების მიწის მდგრადი მართვის შესახებ“^[28] საქართველოს კანონით განსაზღვრული მოთხოვნების გათვალისწინებით, სასყიდლით, ხოლო საქართველოს სამოციქულო ავტოკეფალური მართლმადიდებელი ეკლესიისა და უსახლკაროდ დარჩენილი საქართველოს იმ მოქალაქეებისთვის, რომლებიც ცხოვრობდნენ ან ცხოვრობენ საქართველოს ოკუპირებულ ტერიტორიებზე, – უსასყიდლოდ.[29]

კანონის მიხედვით, საპატრიარქოს უპირატესობა აქვს ქონების გაცვლის კუთხითაც, ქონების სააგენტო საქართველოს მთავრობის თანხმობით ახორციელებს სახელმწიფო ქონების (გარდა მოძრავი ქონებისა) გაცვლას ფიზიკური პირის ან/და კერძო სამართლის იურიდიული პირის, საქართველოს ეროვნული ბანკის, საქართველოს სამოციქულო ავტოკეფალური მართლმადიდებელი ეკლესიის საკუთრებაში არსებულ ქონებაში. სახელმწიფო ქონების გაცვლის წესი და პირობები დგინდება საქართველოს ეკონომიკისა და მდგრადი განვითარების მინისტრის ბრძანებით.^[30]

შესაბამისად, კანონი საქართველოს სამოციქულო ავტოკეფალური მართლმადიდებელი ეკლესიას მრავალგვარ უპირატესობას ანიჭებს და წარმოადგენს მას როგორც სახელმწიფო ქონების პრივილეგირებულ შემძენს. სწორედ მსგავსი პრივილეგიის მინიჭებას ისახავდა მიზნად ის ნორმა, რომელიც საკონსტიტუციო სასამართლომ 2018 წელს არაკონსტიტუციურად გამოაცხადა.

ნორმა, რომელიც საკონსტიტუციო სასამართლომ არაკონსტიტუციურად ცნო, შემდეგი შინაარსი ჰქონდა, სახელმწიფო ქონების უსასყიდლოდ საკუთრებაში გადაცემის შესახებ გადაწყვეტილებას იღებს საქართველოს მთავრობა. საქართველოს მთავრობის გადაწყვეტილების საფუძველზე სახელმწიფო ქონება უსასყიდლოდ საკუთრებაში შეიძლება გადაეცეთ საქართველოს ოკუპირებული ტერიტორიებიდან იძულებით გადაადგილებულ პირებს − დევნილებს, აგრეთვე საქართველოს სამოციქულო ავტოკეფალურ მართლმადიდებელ ეკლესიას.[31]

აღნიშნულ, ნორმაზე საკონსტიტუციო სასამართლომ განაცხადა, რომ პირველ რიგში ეს წარმოდგენდა პრივილეგიის მინიჭებას და მეორეც რომ მსგავსი პრივილეგია არ წარმოადგენდა კონსტიტუციის მიზანს: „დიფერენცირება და ეკლესიისთვის სამართლებრივად უპირატესი მდგომარეობის შექმნა არ არის და არ შეიძლება იყოს კონსტიტუციის მიზანი. ... ეკლესიისთვის გარკვეული უფლების მინიჭება არ გულისხმობს იმავე უფლებით სხვა რელიგიური ორგანიზაციების მიერ სარგებლობის ხელშეშლას.“[32]

არაკონსტიტუციურად გამოცხადებული ნორმის შინაარსი და მისი მოქმედ ნორმებთან შედარება უფრო ცხადად წარმოაჩენს იმ პრობლემურ შინაარს, რომელიც სადავო ნორმას გააჩნია. გაუქმებული ნორმის მსგავსად, სადავო ნორმა წინააღმდეგობაში მოდის სამართლებრივი სახელმწიფოს და თანასწორობის კონსტიტუციურ პრინციპთან, რადგან მხოლოდ ერთი რელიგიური ორგანიზაციის მიმართ ყოველგვარი ლეგიტიმური საჯარო მიზნისა და დასაბუთების გარეშე ქონებრივი პრივილეგირების წესს ადგენს.

მანამ, სანამ გადავალთ უშუალოდ კონსტიტუციის მე-11 მუხლთან დაკავშირებით მსჯელობაზე, საჭიროა შეფასდეს თუ რამდენად გამომდინარეობს და უშვებს კონსტიტუცია მსგავსი პრივილეგიის დაწესებას.

კონსტიტუციით დაცული სეკულარიზმის პრინციპი და კონსტიტუციური შეთანხმება

საქართველოს კონსტიტუციის მე-8 მუხლით გამტკიცებულია, რომ რწმენისა და აღმსარებლობის თავისუფლებასთან ერთად სახელმწიფო აღიარებს საქართველოს სამოციქულო ავტოკეფალური მართლმადიდებელი ეკლესიის განსაკუთრებულ როლს საქართველოს ისტორიაში და მის დამოუკიდებლობას სახელმწიფოსაგან. ასევე, საქართველოს სახელმწიფოსა და საქართველოს სამოციქულო ავტოკეფალური მართლმადიდებელი ეკლესიის ურთიერთობა განისაზღვრება კონსტიტუციური შეთანხმებით, რომელიც სრულად უნდა შეესაბამებოდეს საერთაშორისო სამართლის საყოველთაოდ აღიარებულ პრინციპებსა და ნორმებს ადამიანის უფლებათა და თავისუფლებათა სფეროში.

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს განმარტებით, რწმენის თავისუფლება მოიცავს მისი გამოვლენის – რწმენის შესაბამისად ცხოვრების წარმართვის უფლებასაც (მოქმედების სფერო). რწმენის თავისუფლება არარეალური და არარეალიზებადი იქნება, მის შესაბამისად ადამიანების კომუნიკაციის გარანტირებული შესაძლებლობის გარეშე. ^[33]

საკონსტიტუციო სასამართლოს პრაქტიკა მიუთითებს, რომ რელიგიური აღმსარებლობა, საკუთარი რწმენის შესაბამისად ცხოვრება წარმოადგენს კონსტიტუციით დაცულ უფლებას. ამ უფლების რეალიზება ხშირად არის დაკავშირებული სპეციალურად მსახურებისთვის შექმნილ სივრცეებთან, რომელთაც უპირობოდ მიეკუთვნება რელიგიური დანიშნულების მქონე შენობა-ნაგებობები. სამართლით მოწესრიგებულ ურთიერთობებში ეფექტური ჩართულობისა და რელიგიის თავისუფლებით ეფექტური სარგებლობის თვალსაზრისით მნიშვნელოვანი როლი აკისრია ორგანიზაციულ-სამართლებრივი ფორმით ჩამოყალიბებულ რელიგიურ გაერთიანებებს. აღნიშნული არ მიემართება სახელმწიფოს რაიმე ვალდებულებას რელიგიურ ორგანიზაციებთან დაკავშირებით, თუმცა, ცხადია, რომ რელიგიური გაერთიანებების უმთავრესი მიზანი მორწმუნეთა მსახურებისთვის აუცილებელი პირობების შექმნა და რელიგიური საქმიანობის კოორდინაციაა, რაც რელიგიური მოთხოვნების შესაბამისად სამლოცველო შენობებისა და სარიტუალო ნაგებობების მშენებლობას მოიცავს.^[34]

საკონსტიტუციო სასამართლომ, 2018 წლის 3 ივლისის №1/1/811 გადაწყვეტილებით განმარტა კონსტიტუციის მე-8 მუხლი (კონსტიტუციის ძველი რედაქციის მე-9 მუხლი) და მასში განსაზღვრული, საქართველოს სამოციქულო ავტოკეფალური მართლმადიდებელი ეკლესიის განსაკუთრებული როლის აღიარების კონსტიტუციური ჩანაწერის მნიშვნელობა.^[35]

ეკლესიის განსაკუთრებული როლის აღიარება, ერთი შეხედვით, ისტორიული ფაქტის კონსტატაციასთან არის დაკავშირებული. თუმცა მისი მნიშვნელობა მხოლოდ კონკრეტული გარემოების აღიარებით არ ამოიწურება. აღნიშნულზე მიუთითებს უშუალოდ სახელმწიფოსა და ეკლესიის ურთიერთობის მარეგულირებელი კონსტიტუციური ნორმები. მაგალითად, საქართველოს კონსტიტუცია ითვალისწინებს კონსტიტუციური შეთანხმების დადების სავალდებულოობას სახელმწიფოსა და სამოციქულო ავტოკეფალურ მართლმადიდებელ ეკლესიას შორის, ხოლო საქართველოს კონსტიტუციის მე-6 მუხლის მე-2 პუნქტი მოითხოვს საერთაშორისო ხელშეკრულებებისა და შეთანხმებების შესაბამისობას კონსტიტუციურ შეთანხმებასთან, რაც მიუთითებს სახელმწიფოსა და ეკლესიას შორის არსებული შეთანხმების სამართლებრივ მნიშვნელობაზე ნორმატიული აქტების იერარქიაში.

საკონსტიტუციო სასამართლოს განმარტებით, კონსტიტუციის მე-9 მუხლის პირველ პუნქტში არსებულ ჩანაწერს საქართველოს ისტორიაში ეკლესიის განსაკუთრებული როლის აღიარებასთან დაკავშირებით ავტონომიური მნიშვნელობა გააჩნია და იგი უშუალოდ კონსტიტუციაში პირდაპირ მითითებული გარემოებებით არ ამოიწურება. ეს ჩანაწერი თავისთავად მოიაზრებს გარკვეული დიფერენცირების შესაძლებლობას. მაგალითად, ძირითადი კანონი არ მოითხოვს კონსტიტუციური შეთანხმების დადებას სხვა რელიგიურ ორგანიზაციებთან. შესაბამისად, კონსტიტუციის მოთხოვნები დაცული იქნება, თუ კონსტიტუციური შეთანხმება არ იქნება დადებული განსხვავებული რელიგიური კონფესიების წარმომადგენლებთან. ამის მიუხედავად, სახელმწიფოსა და ეკლესიის ურთიერთობის მარეგულირებელი კონსტიტუციური ნორმები, მათ შორის ეკლესიის განსაკუთრებული როლის აღიარება, არ გულისხმობს მართლმადიდებელი ეკლესიის პრივილეგირებულ მდგომარეობაში ჩაყენებას, ეს არ წარმოადგენს კონსტიტუციის მე-9 მუხლის მიზანსა და განზრახულობას.^[36]

როგორც საკონსტიტუციო სასამართლომ განაცხადა, კონსტიტუციის მე-9 მუხლი არ წარმოადგენს მხოლოდ კონსტიტუციური შეთანხმების მიმართ წაყენებულ მოთხოვნას. იგი იმავდროულად მიუთითებს ადამიანის უფლებათა და ძირითად თავისუფლებათა დაცვის სფეროში მოქმედი საყოველთაო პრინციპების გათვალისწინების აუცილებლობაზე სახელმწიფოსა და ეკლესიის ურთიერთობის განსაზღვრისას, მათ შორის თანასწორობის მოთხოვნათა დაცვისა და დისკრიმინაციის დაუშვებლობის საკითხში.^[37]

ცხადია, რომ ეკლესიის განსაკუთრებული როლის აღიარება დაკავშირებულია მის ისტორიულ ღვაწლთან და არ ემსახურება მართლმადიდებელი ქრისტიანული რელიგიისთვის ისტორიულ ღვაწლთან დაუკავშირებელი პრივილეგირებული სამართლებრივი მდგომარეობის შექმნას აწმყოში. კერძოდ, დიფერენცირება და ეკლესიისთვის სამართლებრივად უპირატესი მდგომარეობის შექმნა არ არის კონსტიტუციის მე-9 მუხლის პირველი პუნქტის თვითმიზანი.^[38]

აღსანიშნავია, რომ დიფერენცირების ნებისმიერი ფაქტის მხოლოდ საქართველოს სამოციქულო ავტოკეფალური მართლმადიდებელი ეკლესიის სახელმწიფოს ისტორიაში განსაკუთრებულ როლზე მითითებით გამართლება აზრს დაუკარგავდა თანასწორობის უფლებას და შეუთავსებელი იქნებოდა კონსტიტუციის მე-8 მუხლის მოთხოვნებთან.

საკონსტიტუციო სასამართლოს განმარტების თანახმად დგინდება, რომ საქართველოს ისტორიაში ეკლესიის განსაკუთრებული როლის აღიარების მიზანს არ წარმოადგენს მართლმადიდებლობის რელიგიური პრივილეგიების განმტკიცება და ეკლესიისთვის გარკვეული უფლების მინიჭება არ გულისხმობს იმავე უფლებით სხვა რელიგიური ორგანიზაციების მიერ სარგებლობის ხელშეშლას.

ზემოთ აღნიშნული მსჯელობიდან გამომდინარე, კონკრეტულ შემთხვევაში სადავო ნორმით დადგენილი პრივილეგია, ტყეთა ფართობების საპატრიარქოსთვის მინიჭება ვერ ჩაითვლება კონსტიტუციის მოთხოვნის გამოძახილად.

შედარებით სამართლებრივი მიდგომა

ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლო საუბრობს რელიგიური ორგანიზაციების პრეფერენცირების აკრძალვისა და ნეიტრალიტეტის მნიშვნელობაზე,[39] შესაბამისად, პრივილეგიების მინიჭებისა და იმპლემენტაციის დროს, დისკრიმინაციის აკრძალვის სახელმწიფო ვალდებულებაზე.[40] სასამართლოს თანახმად, სახელმწიფომ ნებისმიერი საკითხის რეგულირებისას, რომელიც ეხება სხვადასხვა რელიგიურ მიმდინარეობასა და რწმენის სისტემას, უნდა შეინარჩუნოს ნეიტრალიტეტი და მიუკერძოებლობა, რაც უპირველეს ყოვლისა, მნიშვნელოვანია სახელმწიფოში პლურალისტური გარემოს არსებობისათვის და დემოკრატიის ფუნქციონირებისათვის.[41] ამასთან, ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლო სახელმწიფოს მიერ რომელიმე რელიგიური ჯგუფის აღიარების პროცესში სხვა, მათ შორის, ქვეყნის „ძირითადი“ რელიგიური ორგანიზაციის ჩართვას კრიტიკულად აფასებს.

სეკულარიზმის, როგორც რელიგიის თავისუფლების დაცვის სფეროში არსებული პრინციპის საყოველთაობას ცხადყოფს საერთაშორისო თუ სხვადასხვა ეროვნული სამართლის მიდგომის მიმოხილვა. დაფინანსების მსგავსი, პირდაპირი მოდელის ფარგლებში, სახელმწიფო, ფაქტობრივად, აიძულებს გადასახადის გადამხდელებს, დააფინანსონ სახელმწიფოს პოლიტიკური ნების საფუძველზე შერჩეული რელიგიური ორგანიზაციები, მიუხედავად მოქალაქეების რწმენისა ან კეთილსინდისიერი წინააღმდეგობისა კონფესიური საქმიანობის დაფინანსების მიმართ. ევროპის სასამართლომ საქმეში „ბესარაბიის მეტროპოლიტენის ეკლესია მოლდოვას წინააღმდეგ“ აღნიშნა, რომ სახელმწიფომ ნებისმიერი საკითხის რეგულირებისას, რომელიც ეხება სხვადასხვა რელიგიურ მიმდინარეობასა და რწმენის სისტემას, უნდა შეინარჩუნოს ნეიტრალიტეტი და მიუკერძოებლობა, რაც, უპირველეს ყოვლისა, მნიშნველოვანია სახელმწიფოში პლურალისტური გარემოს არსებობისათვის და დემოკრატიის ფუნქციონირებისათვის.[42] რელიგიური ორგანიზაციების პრეფერენცირების აკრძალვისა და ნეიტრალიტეტის როლი ხაზგასმულია ასევე საქმეში „იეჰოვას მოწმეების რელიგიური ორგანიზაცია და სხვები ავსტრიის წინააღმდეგ“.[43]

გერმანიის საკონსტიტუციო სასამართლომ, ერთ–ერთ საქმეში,[44] მსგავსი პოზიცია დააფიქსირა და აღნიშნა, რომ სახელმწიფოს აკისრია რელიგიური და იდეოლოგიური ნეიტრალიტეტის ვალდებულება. შესაბამისად, ეკლესიას არ შეიძლება სახელმწიფომ გადასცეს სუვერენული უფლებამოსილება იმ ადამიანებზე, რომლებიც მათი წევრები არ არიან. გერმანიის საკონსტიტუციო სასამართლომ განმარტა, რომ ასეთი განხილვის დროს, არანაირი მნიშვნელობა არ აქვს იმ ფაქტს, რომ ეკლესიას პრივილეგირებული სამართლებრივი სტატუსი ჰქონდა ისტორიის სხვადასხვა ეტაპზე. სახელმწიფო რელიგია თავისი კლასიკური ფორმით აღარ არსებობს სახელმწიფოსა და რელიგიის გამიჯვნის პირობებში. გერმანიის საკონსტიტუციო სასამართლომ აღნიშნული მსჯელობის საფუძველზე, არაკონსტიტუციურად ცნო აქტი, რომელიც შერეულ ოჯახებში, დასაქმებულ არარელიგიურ პირსაც ავალდებულებდა ეკლესიისათვის გადასახადის გადახდას, თუ მისი მეუღლე ეკლესიის წევრი იყო.

შესაბამისად, საყოველთაოდ აღიარებული პრინციპების თანახმად, დაუშვებელია, სახელმწიფომ მოახდინოს პირდაპირი ასოცირება გარკვეულ რელიგიურ ჯგუფთან და ამით მისი გავლენა მიმართოს ერთი რელიგიური ორგანიზაციის მხარდასაჭერად. სახელმწიფო ძალაუფლება არ უნდა იქნეს გამოყენებული რელიგიების დასაკნინებლად ან მათ გასაძლიერებლად. წინააღმდეგ შემთხვევაში, არსებობს როგორც რელიგიური ორგანიზაციის სახელმწიფო პოლიტიკაში ჩარევის საფრთხე, ასევე რელიგიური ორგანიზაციის ეკონომიკური დამოკიდებულების შემთხვევაში, თეორიული საფრთხე სახელმწიფოს მიერ რელიგიური ორგანიზაციის ავტონომიაში ჩარევის კუთხით.

კონსტიტუციურობის შეფასება მე-11 მუხლის პირველ პუნქტთან მიმართებით

საქართველოს კონსტიტუციის მე-11 მუხლის პირველი პუნქტის მიხედვით, ყველა ადამიანი სამართლის წინაშე თანასწორია. აკრძალულია დისკრიმინაცია რასის, კანის ფერის, სქესის, წარმოშობის, ეთნიკური კუთვნილების, ენის, რელიგიის, პოლიტიკური ან სხვა შეხედულებების, სოციალური კუთვნილების, ქონებრივი ან წოდებრივი მდგომარეობის, საცხოვრებელი ადგილის ან სხვა ნიშნის მიხედვით.

საკონსტიტუციო სასამართლოს, კონკრეტულ ნორმასთან დაკავშირებით არაერთხელ აღუნიშნავს, რომ ის ადგენს კანონის წინაშე თანასწორობის ფუნდამენტურ კონსტიტუციურ პრინციპს. მისი მიზანია, არ დაუშვას არსებითად თანასწორის უთანასწოროდ მოპყრობა ან პირიქით“. ასევე, კანონის წინაშე თანასწორობის უფლებისაგან მომდინარეობს ისეთი საკანონმდებლო სივრცის შექმნის ვალდებულება, რომელიც ყოველი კონკრეტული ურთიერთობისათვის არსებითად თანასწორთ შეუქმნის თანასწორ შესაძლებლობებს, ხოლო უთანასწოროებს პირიქით.[45]

ამასთან, კანონის წინაშე თანასწორობის უზრუნველყოფის ხარისხი ობიექტური კრიტერიუმია ქვეყანაში დემოკრატიისა და ადამიანის უფლებების უპირატესობით შეზღუდული სამართლის უზენაესობის ხარისხის შეფასებისათვის. ამდენად, ეს პრინციპი წარმოადგენს დემოკრატიული და სამართლებრივი სახელმწიფოს როგორც საფუძველს, ისე მიზანს.[46]

კონსტიტუციის მე-11 მუხლით დაცულ სუბიექტებთან მიმართებით, უნდა ითქვას, რომ აღნიშნული ნორმა სახელმწიფოს ავალდებულებს, თანასწორი მოპყრობა უზრუნველყოს არა მხოლოდ არსებითად თანასწორი კერძო პირებისთვის, არამედ, არ დაუშვას დისკრიმინაცია, იურიდიული პირების მიმართაც. კონსტიტუციის მე-11 მუხლის შინაარსი ვრცელდება იურიდიულ პირებზეც, რადგან დისკრიმინაციის მსხვერპლი შესაძლებელია გახდეს, როგორც ფიზიკური, ისე იურიდიული პირიც.

აღსანიშნავია, რომ საქართველოს კონსტიტუციის მე-11 მუხლი არ კრძალავს რომელიმე პირისთვის სახელმწიფო ქონების საკუთრებაში გადაცემას და არც რომელიმე პირისთვის სახელმწიფო ქონების გადაცემის ვალდებულებას ადგენს.[47] ხსენებული ნორმის დაცვის ობიექტია თანასწორი მოპყრობა არსებითად თანასწორ პირებს შორის. კანონმდებლის მიერ თანასწორობა შესაძლოა მიღწეულ იქნეს როგორც სახელმწიფო საკუთრების გადაცემის შესაძლებლობის ყველა არსებითად თანასწორ პირზე გავრცელებით, ასევე მისი სრულად გაუქმებით. ამდენად, დისკრიმინაციის აღმოსაფხვრელად სამართალ-შემოქმედს გააჩნია რამდენიმე ალტერნატივა.

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლო აღჭურვილია ნეგატიური კანონმდებლის ფუნქციით. საკონსტიტუციო სასამართლო უფლებამოსილია მხოლოდ გააუქმოს სადავო ნორმა მთლიანად ან/და მისი რომელიმე ნაწილი/ნორმატიული შინაარსი, თუმცა მას არ შეუძლია დაადგინოს ახალი წესრიგი, გააფართოოს სადავო ნორმის მოქმედება და ა.შ. ამდენად, საკონსტიტუციო სასამართლოს გადაწყვეტილება შეიძლება გამოიხატოს მხოლოდ სადავო ნორმის რომელიმე ნორმატიული შინაარსის არაკონსტიტუციურად ცნობაში, მის გაუქმებაში[48]

კონკრეტულ შემთხვევაში სადავო ნორმა აღმჭურველი ხასიათისაა და შესაბამისად მოსარჩელე ითხოვს, რომ გაუქმდეს სადავო ნორმის ის ნორმატიული შინაარსი, რომელიც საკუთრებაში გადაცემის შესაძლებლობას ითვალისწინებს მხოლოდ საქართველოს სამოციქულო ავტოკეფალური მართლმადიდებელი ეკლესიისთვის. აქედან გამომდინარე, საკონსტიტუციო სასამართლო არ სცდება ნეგატიური კანონმდებლის როლს და უფლებამოსილია გააუქმოს ნორმით გათვალისწინებული დისკრიმინაციული მოწესრიგება, როგორც ეს 2018 წლის 3 ივლისის №1/1/811 გადაწყვეტილებით, სახელმწიფო ქონების უსასყიდლოდ გადაცემის საკითხთან დაკავშირებით გააკეთა.

შესადარებელი ჯგუფები

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს არაერთხელ აღუნიშნავს, რომ სადავო ნორმის კონსტიტუციის მე-11 მუხლთან შესაბამისობაზე მსჯელობისას უნდა გამოიკვეთოს შესადარებელი ჯგუფები და განისაზღვროს, რამდენად წარმოადგენენ ისინი არსებითად თანასწორ სუბიექტებს კონკრეტულ სამართლებრივ ურთიერთობასთან მიმართებით. „ისინი ამა თუ იმ შინაარსით, კრიტერიუმით მსგავს კატეგორიაში ანალოგიურ გარემოებებში უნდა ხვდებოდნენ, არსებითად თანასწორნი უნდა იყვნენ კონკრეტულ ვითარებასა თუ ურთიერთობებში“[49]

გამომდინარე აქედან, დისკრიმინაციის დადგენისათვის, პირველ რიგში უნდა გაირკვეს სუბიექტები, რომელთაც ეხებათ სადავო ნორმა, რამდენად წარმოადგენენ ისინი არსებითად თანასწორ პირებს კონკრეტულ შემთხვევაში. ასევე, უნდა განისაზღვროს, ადგილი აქვს თუ არა სახელმწიფოს მხრიდან განსხვავებულ მოპყრობას, ზემოაღნიშნული სუბიექტების მიმართ.

სადავო ნორმის საფუძველზე მართლმადიდებელ ეკლესიას სახელმწიფო ტყის ფართობები საკუთრებაში გადაეცემა, ხოლო სხვა რელიგიურ ორგანიზაციებს არ შეუძლიათ აღნიშნული უფლებით სარგებლობა.

აღსანიშნავია, რომ საქართველოში ვხვდებით, როგორც საჯარო სამართლის იურდიულ პირის (სსიპ), ასევე არასამეწარმეო (არაკომერციული) იურიდიული პირის სახით (ააიპ) რეგისტრირებულ რელიგიურ ორგანიზაციებს.

სსიპ რელიგიური ორგანიზაციების და საქართველოს სამოციქულო ავტოკეფალური მართლმადიდებელი ეკლესიის შედარება: საქართველოს სახელმწიფოსა და საქართველოს სამოციქულო ავტოკეფალურ მართლმადიდებელ ეკლესიას შორის დადებული კონსტიტუციური შეთანხმების თანახმად, საქართველოს საპატრიარქო არის საქართველოს სამოციქულო ავტოკეფალური მართლმადიდებელი ეკლესიის წარმომადგენელი, ის აღიარებულია როგორც სრულუფლებიანი საჯარო სამართლის იურიდიული პირი და ფუნქციონირებს რელიგიური მიზნების განსახორციელებლად.

ასევე, სსიპ „საქართველოს სახარების რწმენის ეკლესია, სსიპ „მეშვიდე დღის ქრისტიან-ადვენტისტთა ეკლესიის ტრანსკავკასიური უნიონი“, სსიპ „სრულიად საქართველოს მუსლიმთა უმაღლესი სასულიერო სამმართველო“, სსიპ „საქართველოს ევანგელისტურ-ლუთერული ეკლესია“, სსიპ „საქართველოს ევანგელურ-ბაპტისტური ეკლესია“ და სსიპ „სომეხთა სამოციქულო მართლმადიდებელი წმიდა ეკლესიის საქართველოს ეპარქია“ წარმოადგენენ საჯარო სამართლის იურიდიულ პირებად რეგისტრირებულ რელიგიურ ორგანიზაციებს, რომლებიც რელიგიურ საქმიანობას ეწევიან და რეგისტრირებულნი არიან კანონმდებლობით დადგენილი წესით.

საქართველოს სამოქალაქო კოდექსის 1509-ე მუხლის 1-ლი ნაწილის „ვ“ ქვეპუნქტის მიხედვით, საქართველოს სამოციქულო ავტოკეფალური მართლმადიდებელი ეკლესია წარმოადგენს საჯარო სამართლის იურიდიულ პირს. „ზ“ ქვეპუნქტის მიხედვით, საჯარო სამართლის იურიდიულ პირებს ასევე წარმოადგენენ ამავე კოდექსის 1509¹ მუხლით გათვალისწინებული სუბიექტები, რომლის მიხედვითაც საჯარო სამართლის იურიდიულ პირად შესაძლებელია დარეგისტრირდნენ სხვა რელიგიური ორგანიზაციები. შესაბამისად, კანონი უშვებს იმის შესაძლებლობას, რომ რელიგიურ ორგანიზაციებს გააჩნდეთ იდენტური სამართლებრივი სტატუსი, რაც გააჩნია საქართველოს მართლმადიდებელ ეკლესიას. აქედან გამომდინარე, ცხადია, რომ მართლმადიდებელი ეკლესია და სხვა რელიგიური ორგანიზაციები არსებითად თანასწორნი არიან კანონის წინაშე.

შესადარებელ პირთა ჯგუფების სამართლებრივი სტატუსი, საქმიანობა და მიზნები იდენტურია. საჯარო სამართლის იურიდიულ პირებად რეგისტრირებული რელიგიური ორგანიზაციები და საქართველოს მართლმადიდებელი ეკლესია, სულ მცირე, სადავო ნორმების ფარგლებში, არიან არსებითად თანასწორი სუბიექტები.

სსიპ და ააიპ რელიგიური ორგანიზაციების შედარება: აღნიშნული სამართლებრივი სტატუსით რეგისტრირებული რელიგიური ორგანიზაციები სამართლებრივი შინაარსით ერთგვაროვანია.. შესადარებელი ჯგუფები იდენტური უფლებამოსილებებით და ვალდებულებებით არიან შემოზღუდულნი, რადგან კანონმდებელი, რელიგიურ ორგანიზაციებზე, რომლებიც სსიპ-ებს წარმოადგენენ, ააიპ-ების რეგისტრაციისთვის დადგენილ წესს ავრცელებს და მათი უფლებამოსილება განისაზღვრება სამოქალაქო კოდექსის პირველი კარის მეორე თავით.

მაგალითად, ააიპ „ქართველ მუსლიმთა კავშირი“, ააიპ „საქართველოს სიცოცხლის სიტყვის ეკლესია წარმოადგენენ არასამეწარმეო (არაკომერციული) იურიდიულ პირებად რეგისტრირებულ რელიგიურ ორგანიზაციებს, რომლებიც რელიგიურ საქმიანობას ეწევიან და რეგისტრირებულნი არიან კანონმდებლობით დადგენილი წესით. შესადარებელ პირთა ჯგუფების სამართლებრივი სტატუსი, საქმიანობა და მიზნები იდენტურია. არასამეწარმეო (არაკომერციული) იურიდიულ პირებად რეგისტრირებული რელიგიური ორგანიზაციები და საქართველოს მართლმადიდებელი ეკლესია, შესაბამისად, ზემოთ უკვე განვითარებული მსჯელობებიდან გამომდინარე, ასევე არიან არსებითად თანასწორი სუბიექტები.

აქვე, უნდა აღნიშნოს, რომ საჯარო და კერძო სამართლის იურიდიულ პირებს ერთნაირად გააჩნიათ უფლება შეიძინონ საკუთრება, რომელსაც ისინი თავიანთი მიზნების შესრულებისთვის და ნორმალური ფუნქციონირებისთვის გამოიყენებენ. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამრთლომ 2012 წლის 26 ივნისის #3/1/512 გადაწყვეტილებაში აღნიშნა კიდეც, რომ საქართველოს კონსტიტუციის 21-ე მუხლით გათვალისწინებული საკუთრების უფლების სუბიექტები არიან არა მარტო ფიზიკური პირები, არამედ იურიდიული პირებიც, რომელთა შორისაც, ცხადია, მოიაზრება არა მხოლოდ კერძო სამართლის იურიდიული პირები, არამედ საჯარო სამართლის იურიდიული პირებიც.

რაც შეეხება, კონსტიტუციის მე-8 მუხლს, ეს ჩანაწერი ერთმნიშვნელოვნად დეკლარაციული ხასიათისაა და ის ვერ გახდება მართლმადიდებელი ეკლესიისთვის სახელმწიფოს მხრიდან პრივილეგიების მინიჭების საფუძველი. ამასთან, მართლმადიდებელი ეკლესიის განსაკუთრებული როლის ხაზგასმა მიემართება მისი განსაკუთრებული როლის დადასტურებას, აღიარებას საქართველოს ისტორიაში. შესაბამისად, სადავო ნორმით დადგენილი განსხვავებული მოპყრობა გამართლებული ვერ იქნება კონსტიტუციის მე-8 მუხლიდან გამომდინარე. სხვაგვარი განმარტების პირობებში უგულებელყოფილი იქნებოდა სეკულარიზმის კონსტიტუციური პრინციპი.

შესაბამისად, თანასწორ სუბიექტად უნდა იყოს განხილული ყველა რელიგიური ორგანიზაცია, რომელიც საქართველოში აღიარებული და რეგისტრირებულია, მიუხედავად მათი სამართლებრივი ფორმისა. ამასთან, რელიგიურ ორგანიზაციებს, რომლებიც არსებობენ არარეგისტრირებული კავშირების ფორმით და არ არიან ჩამოყალიბებული იურიდიულ პირებად, შესაძლოა, სახელმწიფო განსხვავებულად მოეპყროს, რადგან ასეთ კავშირს არ გააჩნია საკუთარი უფლებები. თუმცა, როდესაც საქმე ეხება მართლმადიდებელ ეკლესიას, როგორც კონსტიტუციური შეთანხმების საფუძველზე აღიარებულ საჯარო სამართლის იურიდიულ პირს და სსიპ-ად ან ააიპ-ად რეგისტრირებულ რელიგიურ ორგანიზაციებს, აღნიშნული სამივე კატეგორიის იურიდიული პირის მიმართ სახელმწიფოს დამოკიდებულება უნდა იყოს ერთგვაროვანი. შესაბამისად, რელიგიური ორგანიზაციები წარმოადგენენ არსებითად თანასწორ პირებს, რადგან, მიუხედავად იმისა, მათ ექნებათ საჯარო სამართლის იურიდიული პირის თუ კერძო სამართლის იურიდიული პირის სტატუსი, საბოლოო ჯამში, მათი შინაარსობრივი სტატუსი კერძო-სამართლებრივია, რადგან საქმიანობა, რომელსაც ისინი ახორციელებენ, არ ემსახურება საჯარო ინტერესებს. ამგვარად, არ არსებობს შესადარებელი პირების არსებითად არათანასწორად მიჩნევის საფუძველი.

განსხვავებული მოპყრობა

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს განმარტებით, კონსტიტუციის მე-11 მუხლით დაცული თანასწორობის უფლების შეზღუდვას ადგილი ექნება მხოლოდ იმ შემთხვევაში, თუ ხორციელდება არსებითად თანასწორი პირების მიმართ უთანასწორო მოპყრობა (ან არსებითად უთანასწორო პირების მიმართ თანასწორი მოპყრობა).

სადავო ნორმიდან გამომდინარე განსხვავებული მოპყრობა გამოიხატება იმაში, რომ არსებითად თანასწორ პირებს შორის მხოლოდ მართლმადიდებელ ეკლესიას შეუძლია საკუთრებაში მიიღოს სახელმწიფო ტყის ფართობი, თუკი მთავრობა ამ გადაწყვეტილებას მიიღებს.

ხაზგასმით უნდა აღნიშნოს, რომ საქართველოს პარლამენტი საქართველოს მთავრობას ართმევს შესაძლებლობას, განიხილოს სახელმწიფო ტყის გადაცემის საკითხი სხვა რელიგიურ ორგანიზაციებთან მიმართებით, რადგან საკანონმდებლო ორგანო ამას თავადვე კრძალავს. „სახელმწიფო ქონების შესახებ“ კანონი მე-4 მუხლის პირველი პუნქტის მიხედვით, სახელმწიფო ტყე წარმოადგენს ისეთ სახელმწიფო ქონებას რომელიც არ ექვემდებარება პრივატიზებას. გამონაკლისს შემთხვევად კი, მხოლოდ სადავო ნორმით გათვალისწინებული შემთხვევა სახელდება.

აღსანიშნავია, რომ ინსტიტუციურად ჩამოყალიბებული რელიგიური გაერთიანებები განსაკუთრებულ როლს ასრულებენ სახელმწიფოში რელიგიის თავისუფლების უზრუნველყოფის თვალსაზრისით. მათ ეძლევათ სამართლებრივ ურთიერთობებში მორწმუნეთა ჯგუფის სახელით შესვლისა და შესაბამისი უფლებებით სარგებლობის შესაძლებლობა. ამგვარი გაერთიანებების უმთავრესი მიზანი რელიგიური საქმიანობის განხორციელებაა.

საკონსტიტუციო სასამართლოს განცხადებით, ამ საქმიანობის ფარგლებში მნიშვნელოვან როლს ასრულებს მათ საკუთრებაში არსებული უძრავი თუ მოძრავი ქონება. მაგალითად, საკუთრების უფლების სარგებლობით რელიგიური ორგანიზაციები უზრუნველყოფენ აღმსარებლობისთვის აუცილებელ პირობებს შესაბამისი რელიგიის მიმდევრებისთვის. აქედან გამომდინარე, ყველა რელიგიურ ორგანიზაციას თანაბრად აქვს სახელმწიფოსგან ქონების უსასყიდლოდ მიღებისა და მათი რელიგიური მიზნებისთვის გამოყენების ინტერესი. შესაბამისად, შესადარებელი ჯგუფები არსებითად თანასწორ პირებს წარმოადგენენ.[50] იმის გათვალისწინებით, რომ სადავო ნორმით მონასტრების მიმდებარე ტყეთა ფართობების − თითოეულ შემთხვევაში არაუმეტეს 20 ჰექტრისა, მიღების უფლებამოსილება ენიჭება მხოლოდ საქართველოს ავტოკეფალურ მართლმადიდებელ ეკლესიას, აშკარაა, რომ სადავო ნორმა დიფერენცირებულად ეპყრობა არსებითად თანასწორ პირებს.

ასევე, განსხვავებული მოპყრობის უფრო ხაზგასასმელად შეგვიძლია მოვიყვანოთ, აწ უკვე მიჩენილი ტერიტორიების პრაქტიკა.

როგორც, აღინიშნა ძველი ტყის კოდექსით დაშვებული იყო, მართვის სახე - „მიჩენა“: როდესაც ტყისა და სატყეო მიწების მართვის ნაწილი, გარკვეული ვადითა და პირობებით გადაეცემა რომელიმე ინსტიტუციას. ტყის კოდექსის პირვანდელი რედაქციით, მიჩენის საკითხები რეგულირდებოდა პრეზიდენტის შესაბამისი ბრძანებულებით, ხოლო 2010 წლიდან - „ტყითსარგებლობის წესის შესახებ“ მთავრობის დადგენილებით (N242, 20.08.2010). ძველი კოდექსის მე-17 მუხლის თანახმად, ამ ფორმით ტყის მართვა, სახელმწიფოებრივი აუცილებლობიდან გამომდინარე, შეუძლია საქართველოს საპატრიარქოს ან სახელმწიფო დაწესებულებას.^[51] მათთან ერთად მიჩენილ უბანს მართავდა სსიპ ეროვნული სატყეო სააგენტო ან სსიპ დაცული ტერიტორიების სააგენტო.

სახელმწიფო „ტყის ფონდის“ მიჩენა შესაძლოა განხორციელებულიყო ორი მიზნით, რომლებიც განსაზღვრულია მთავრობის 2010 წლის 20 აგვისტოს N242 დადგენილებით: მოქმედი საეკლესიო და სამონასტრო კომპლექსების მიმდებარე ბუნებრივ საზღვრებში 20 ჰექტარამდე ფართობზე თვითმყოფადი ბუნების შენარჩუნება და მომლოცველებისათვის მშვიდი გარემო პირობების შექმნა; ან სახელმწიფო უშიშროებისა და თავდაცვის უზრუნველყოფა.

მთავრობის დადგენილებით განსაზღვრულია, რომ მიჩენის შესახებ ხელშეკრულება უნდა მოიცავდეს ტყისა და სატყეო მიწების დახასიათებას (ფართობი, საზღვრები, ტყისა და მიწის კატეგორია, ტყის ეკოლოგიური და სამეურნეო მახასიათებლები), მიჩენის მიზნებს, მიჩენის ვადას, ხელშეკრულების დამდებ პირთა უფლებებსა და ვალდებულებებს (ტერიტორიაზე ხელმისაწვდომობის, ტყის დაცვის, სატყეო ღონისძიებათა დაგეგმვისა და განხორციელების ტყითსარგებლობის და სხვა საკითხებში). მიჩენით დაინტერესებული პირი ტყის მართვის ორგანოს წარუდგენს განცხადებას, სადაც დასაბუთებული უნდა იყოს მიჩენის აუცილებლობა, მოცემული უნდა იყოს მიჩენის მოტივაცია და ვადები, ასევე გამოსაყოფი ტერიტორიის აზომვითი ნახაზი და ტყის სატაქსაციო დახასიათება.^[52] მართვის ორგანომ ეს დოკუმენტაცია განსახილველად უნდა გაუგზავნოს სხვადასხვა უწყებებს: საქართველოს კულტურისა და ძეგლთა დაცვის სამინისტროს, საქართველოს შინაგან საქმეთა სამინისტროს (თუ ეს ტერიტორია მდებარეობს 5-კილომეტრიან სასაზღვრო ზონაში), საქართველოს ეკონომიკისა და მდგრადი განვითარების სამინისტროს, შესაბამის ადგილობრივ თვითმმართველ ერთეულს, საჭიროების შემთხვევაში – სხვა ადმინისტრაციულ ორგანოს. ამ უწყებებიდან დადებითი პასუხის მიღების შემთხვევაში, მთავრობის განკარგულების პროექტს ამზადებს და მთავრობას წარუდგენს განსახილველად გარემოსა და ბუნებრივი რესურსების დაცვის სამინისტრო. ამის შემდეგ მთავრობა გამოსცემს განკარგულებას, რომლის საფუძველზეც იდება ხელშეკრულება მართვის ორგანოსა და მიჩენით დაინტერესებულ სუბიექტს შორის. მიჩენილი უბნის გამოყენება დაიშვება მხოლოდ მიჩენის მიზნით და მიჩენასთან დაკავშირებით დადებული ხელშეკრულების ფარგლებში. მიჩენილ უბანზე ტყით სარგებლობა, ტყის მოვლისა და აღდგენის სამუშაოები ხორციელდება მართვის ორგანოების ზედამხედველობით. საქართველოს საპატრიარქოსათვის მიჩენილ ტერიტორიაზე ტყის დაცვას ახორციელებს ტყის მართვის ორგანო, ხოლო სახელმწიფო უშიშროებისა და თავდაცვის უზრუნველ ყოფის მიზნით გამოყოფილ ტერიტორიაზე - შინაგან საქმეთა სამინისტრო ან/და თავდაცვის სამინისტრო.

ზემოთ აღნიშნული წესით, სახელმწიფო ტყის ფონდის ტერიტორიებიდან მიჩენილია 65 ტერიტორია, რომლებიც შემდეგნაირად არიან განაწილებული:^[53]

15 მიჩენილი ტერიტორია დაცული ტერიტორიების სააგენტოს მართულ „ტყის ფონდში“ შედის. აქედან 14 მიჩენილია საქართველოს საპატრიარქოზე და ჯამში მოიცავს 256 ჰა-ს, ხოლო ერთი-შინაგან საქმეთა სამინისტროს სახელმწიფო საქვეუწყებო დაწესებულება - საქართველოს სასაზღვრო პოლიციაზე - 0.349 ჰა.^[54]

ერთი მიჩენილი ტერიტორია (0,225 ჰა) ეკუთვნის სსიპ აჭარის სატყეო სააგენტოს და მიჩენილია საქართველოს საპატრიარქოზე. 49 ტერიტორია მიჩენილი იყო სსიპ ეროვნულ სატყეო სააგენტოს მართვის ქვეშ მყოფი სამეურნეო ტყის ფონდიდან. აქედან ერთი მიჩენილია საქართველოს კომუნიკაციების ეროვნულ კომისიაზე (0.1 ჰა), ხოლო დანარჩენი 48 - საქართველოს საპატრიარქოზე. სსიპ სატყეო სააგენტოს მიერ მოწოდებული ინფორმაციის თანახმად, სსიპ ეროვნული სატყეო სააგენტოს მართვას დაქვემდებარებული „ტყის ფონდიდან“ საქართველოს საპატრიარქოსთვის მიჩენის მიზნით გამოყოფილი იქნა სულ 1616,85 ჰა ფართობი. აქედან 30,45 ჰა „სახელმწიფო ტყის ფონდის“ ახალი საზღვრების საჯარო რეესტრში დარეგისტრირებისას^[55] აღარ იქნა შეტანილი სახელმწიფო „ტყის ფონდში“.^[56] ამრიგად, დღეის მდგომარეობით, მიჩენის მიზნით გამოყოფილი სულ იქნა 1873.4686 ჰა ტერიტორია, საიდანაც უმნიშვნელო ნაწილი გადაეცა შსს-სა და საქართველოს კომუნიკაციების ეროვნულ კომისიას, ხოლო ძირითადი ნაწილი 99,98% (1873.0196 ჰა) - გადაეცა საქართველოს საპატრიარქოს.^[57]

არსებული 49 მიჩენილი ტერიტორიიდან 23-ის ფართობი აღემატება 20 ჰექტარს (ზოგიერთი მათგანი კი ბევრად აჭარბებს ამ მაქსიმალურ ზღვარს).^[58]

აღსანიშნავია, რომ კახეთში საპატრიარქოზე მიჩენილია სამეურნეო ტყის ფონდის 1318.3 ჰა (მიჩენილი ტყის ფონდის 83%), მათ შორის ყვარლის სატყეო უბანში - 465.3 ჰა. როგორც ჩანს, საპატრიარქოსათვის დიდი ფართობების გადაცემამ პრობლემები შეუქმნა როგორც ადგილობრივ მოსახლეობას, ისე ტყის მართვასთან დაკავშირებულ სახელმწიფო უწყებებს (მაგალითად, ტყის ფართობების დანაწევრება), რის გამოც საჭირო გახდა საპატრიარქოზე მისაჩენ ფართობებზე 20-ჰექტრიანი ზღვრის დაწესება.^[59]

შესაბამისად, მხოლოდ მიჩენილი ტერიტორიებითაც კი საქართველოს მართლმადიდებლ ეკლესიას ტყის ძალიან დიდი ფართობი გადაეცემა საკუთრებაში სადავო ნორმით გათვალისწინებული წესით. აღნიშნული პრაქტიკული მაგალითი კიდევ უფრო ნათლად წარმოაჩენს თუ რა მასშტაბის განსხვავებულ მოპყრობაზე დავობს მოსარჩელე მხარე.

დისკრიმინაციის ნიშანი

აღსანიშნავია, რომ დისკრიმინაციის ნიშნად უნდა დასახელდეს რელიგია, რომელიც სახელდებით არის გათვალისწინებული კონსტიტუციის მე-11 მუხლში. შესაბამისად, რადგან უთანასწორო მოპყრობის ნიშნად კონსტიტუციით პირდაპირ აკრძალული ნიშანი - რელიგიაა წარმოდგენილი, პარლამენტმა უნდა დაასაბუთოს დაუძლეველი სახელმწიფო ინტერესის არსებობა, რომელიც გაამართლებდა გასაჩივრებული ნორმით დადგენილ დიფერენცირებას.

აღსანიშნავია, რომ მართლმადიდებელ ეკლესიას ენიჭება სადავო ნორმით გათვალისწინებული პრივილეგია, ვინაიდან იგი წარმოადგენს მართლმადიდებელ ქრისტიანულ რელიგიას. ეჭვქვეშ არ დგება, რომ სადავო ნორმის საფუძველზე გადაცემულ ტყეს ეკლესია გამოიყენებს რელიგიური მიზნებისთვის. ამდენად, ამ რელიგიურ ორგანიზაციას, არსებითად თანასწორი პირებისგან განსხვავებით, ენიჭება სამართლებრივი უპირატესობა რელიგიური საქმიანობის განსახორციელებლად, სახელმწიფო მას ეპყრობა უფრო კეთილმოსურნედ სხვა რელიგიურ ორგანიზაციებთან შედარებით. შესაბამისად, აშკარაა რომ დიფერენცირების ნიშანს წარმოადგენს რელიგია.

მოცემულ შემთხვევაში, ვფიქრობთ, რომ ნათელია საჯარო სამართლის იურიდიული პირების მკვეთრად დიფერენცირება მართლმადიდებელ ეკლესიასთან მიმართებით. სადავო ნორმის ფარგლებში სსიპ-ის სტატუსის რელიგიური ორგანიზაციებისთვის იგივე უფლებით სარგებლობა, რაც მინიჭებული აქვს საქართველოს სამოციქულო ავტოკეფალური მართლმადიდებელი ეკლესიას, არავითარი პირობის დადგომის შემთხვევაში არ არის შესაძლებელი.

საკონსტიტუციო სასამართლოს დამკვიდრებული პრაქტიკის თანახმად, თუ დიფერენცირების ნიშანი არის კლასიკური (საქართველოს კონსტიტუციის მე-11 მუხლში მითითებული), საკონსტიტუციო სასამართლო სადავო ნორმით დადგენილი დიფერენცირების შეფასებისთვის გამოიყენებს მკაცრ ტესტს. საკონსტიტუციო სასამართლო დიფერენცირების კონსტიტუციურობას მკაცრი ტესტის ფარგლებში აფასებს თანაზომიერების პრინციპის გამოყენებით[60] „თანაზომიერების პრინციპის მოთხოვნაა, რომ უფლების მზღუდავი საკანონმდებლო რეგულირება უნდა წარმოადგენდეს ღირებული საჯარო (ლეგიტიმური) მიზნის მიღწევის გამოსადეგ და აუცილებელ საშუალებას. ამავე დროს, უფლების შეზღუდვის ინტენსივობა მისაღწევი საჯარო მიზნის პროპორციული, მისი თანაზომიერი უნდა იყოს. დაუშვებელია ლეგიტიმური მიზნის მიღწევა განხორციელდეს ადამიანის უფლების მომეტებული შეზღუდვის ხარჯზე“[61]

აღნიშნულის გათვალისწინებით, „მკაცრი ტესტის“ ფარგლებში ნორმის კონსტიტუციურობის შეფასებისათვის აუცილებელია, პირველ რიგში, დადგინდეს, ემსახურება თუ არა იგი ლეგიტიმური მიზნის მიღწევას. „ლეგიტიმური მიზნის არარსებობის პირობებში ადამიანის უფლებაში ნებისმიერი ჩარევა ატარებს თვითნებურ ხასიათს და უფლების შეზღუდვა საფუძველშივე გაუმართლებელი, არაკონსტიტუციურია ნორმის შემდგომი შემოწმების გარეშე“[62]

როგორც უკვე არაერთხელ აღინიშნა, კონსტიტუცია აღიარებს საქართველოს სამოციქულო ავტოკეფალური მართლმადიდებელი ეკლესიის განსაკუთრებულ როლს საქართველოს ისტორიაში და მის დამოუკიდებლობას სახელმწიფოსაგან. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს არაერთხელ აღუნიშნავს, რომ საქართველოს კონსტიტუციას გააჩნია პირდაპირი მოქმედების ეფექტი და მისი ნორმატიული ძალა არ არის დამოკიდებული ქვემდგომ სამართლებრივ აქტებში შესაბამისი კონსტიტუციური დებულებების ასახვაზე. მიუხედავად ამისა, კონსტიტუციით გათვალისწინებული მოთხოვნების სრულფასოვანი აღსრულებისთვის ხშირად საჭიროა საკანონმდებლო მოწესრიგება.[63]

სადავო ნორმის ლეგიტიმური მიზანი

ადამიანის უფლებაში ჩარევა არ უნდა იყოს თვითმიზანი, იგი უნდა ემსახურებოდეს განსაზღვრული, არსებითად ღირებული ლეგიტიმური მიზნის მიღწევას. „თანაზომიერების პრინციპის გამოყენებით შეიძლება შეფასდეს კანონმდებლის მხოლოდ ლეგიტიმური მიზნის მიღწევის საშუალებათა კონსტიტუციურობა[64]

შესაბამისად, თანაზომიერების პრინციპი მოითხოვს, რომ სადავო ნორმით გათვალისწინებული ღონისძიება წარმოადგენდეს ლეგიტიმური საჯარო მიზნის მიღწევის გამოსადეგ საშუალებას. იმისათვის, რათა შემოწმდეს სადავო ნორმით განსაზღვრული ღონისძიების გამოსადეგობა.

კონკრეტულ შემთხვევაში ლეგიტიმურ მიზნად შეიძლება სახელმწიფოსა და მართლმადიდებელ ეკლესიას შორის არსებული განსაკუთრებული ურთიერთობების ხელშეწყობა და ამ ურთიერთობების ფარგლებში ეკლესიის სტატუსზე ხაზგასმა. საქართველოს სახელმწიფო განსაკუთრებულ სამართლებრივ ურთიერთობაში იმყოფება მართლმადიდებელ ეკლესიასთან, რასაც ადასტურებს საქართველოს კონსტიტუციის მე-8 მუხლი და სახელმწიფოსა და მართლმადიდებელ ეკლესიას შორის დადებული კონსტიტუციური შეთანხმება. შესაბამისად, სადავო რეგულირებაც სწორედ ზემოაღნიშნული განსაკუთრებული სამართლებრივი ურთიერთობიდან გამომდინარეობს.

მაგრამ როგორც უკვე არაერთგზის აღინიშნა, კონკრეტული ლეგიტიმური მიზანი ვერ იქნება მისაღები სადავო ნორმის შინაარსიდან გამომდინარე, შესაბამისად მოსარჩელე მხარე მიიჩნევს, რომ საქართველოს პარლამენტს სადავო ნორმის მიღებისას არ გააჩნდა კონსტიტუციიდან გამომდინარე კონკრეტული ლეგიტიმური მიზანი.

სადავო ნორმის ლეგიტიმური მიზანი გაურკვეველია და გამორიცხავს აღნიშნული ნორმის კონსტიტუციურობას, ეკლესიისთვის ტყის რესურსის გადაცემის ვალდებულება არ გამომდინარეობს არც კონსტიტუციის და არც საქართველოს სახელმწიფოს და მართლმადიდებელ ეკლესიას შორის დადებული კონსტიტუციური შეთანხმების ტექსტიდან, რომელიც მხოლოდ საბჭოთა კავშირის დროს ჩამორთმეული ტაძრების, მონასტრების, მათი ნანგრევების და იმ მიწის ნაკვეთების საკუთრებაში გადაცემის ვალდებულებას ადგენს, რომელზეც ეს ნაგებობებია განლაგებული. ამ პირობებში აშკარაა, რომ არ არსებობს არც ერთი ლეგიტიმური საჯარო მიზანი და აუცილებლობა, რომელიც საპატრიარქოსთვის ტყის რესურსების გადაცემას გაამართლებდა.

აღსანიშნავია, რომ მიღებული გადაწყვეტილება საჯარო რესურსების უფრო მდგრადი და საჯარო მიზნებისთვის გამოყენების მიზანსაც ეწინააღმდეგება. იმ პირობებში, როდესაც საეკლესიო ნაგებობების რაოდენობა დაუზუსტებელია და ეკლესიას ექნება შესაძლებლობა მოითხოვოს ტყის რესურსის საკუთრებაში გადაცემა წარსულში მოქმედი სალოცავის მიმდებარე ტერიტორიაზეც, მაღალი ალბათობით ეს გამოიწვევს მიწის და ტყის რესურსების განსაკუთრებით დიდი ოდენობით გადაცემას ეკლესიის ხელში და ეს მნიშვნელოვანი საჯარო რესურსების კერძო სუბიექტებისთვის გადაცემის მიუღებელი პრაქტიკა იქნება. იმ ვითარებაში, როდესაც სახელმწიფო თავად აღიარებს ტყეს, როგორც ქვეყნისთვის განსაკუთრებული ფასეულობის მქონე რესურს, დაუშვებელია სახელმწიფო მას ამ მასშტაბით სხვა, კერძო სუბიექტს გადასცემდეს. მნიშვნელოვანია, რომ სტრატეგიული რესურსები სახელმწიფოს საკუთრებაში დარჩეს და მას საჯარო, კოლექტიური მიზნებისთვის იყენებდეს. ამგვარი რესურსის პრივატიზებით სახელმწიფო თავად ამბობს უარს მნიშვნელოვანი საჯარო რესურსების დაცვაზე და უპირისპირდება საჯარო ინტერესებსაც - მნიშვნელოვან საჯარო მიზანს.

მოცემულ შემთხვევაში მიგვაჩნია, რომ სადავო ნორმებით დაწესებულ დიფერენციაციას არცერთ შემთხვევაში გააჩნია ლეგიტიმური მიზანი. სრულიად ბუნდოვანია, რა ლეგიტიმურ მიზანს შეიძლება ემსახურებოდეს განსხვავებული მოპყრობა, რომელსაც სადავო ნორმა განაპირობებს.

აქ აუცილებლად უნდა აღინიშნოს, საკონსტიტუციო სასამართლოს მსჯელობა ანალოგიურ სამართლებრივ ვითარებაზე, რომელიც მან სახელმწიფო ქონების უსასყიდლოდ გადაცემასთან დაკავშირებით 2018 წელს განავითარა.

საკონსტიტუციო სასამართლომ, როდესაც მართლმადიდებელი ეკლესიისათვის სახელმწიფო ქონების უსასყიდლოდ გადაცემის თაობაზე იმსჯელა, განაცხადა რომ ამავე კანონის მე-4 მუხლი ადგენს ქონების ნუსხას, რომელიც არ ექვემდებარება პრივატიზებას. აღნიშნული მუხლის პირველი პუნქტის „მ“ ქვეპუნქტის თანახმად, პრივატიზებას არ ექვემდებარება რელიგიური და საკულტო ნაგებობები (მოქმედი და უმოქმედო), მათი ნანგრევები, აგრეთვე მიწის ნაკვეთები, რომლებზედაც ისინია განთავსებული. საქმის არსებით განხილვაზე მოწვეულ მოწმეთა განმარტებით, აღნიშნული ქონება არ ექვემდებარება პრივატიზებას, რაც გულისხმობს, რომ ვერც ერთი რელიგიური დაწესებულება ამგვარი ტიპის ქონებას სადავო ნორმის საფუძველზე საკუთრებაში ვერ მიიღებს. ციტირებული ნორმებიდან, ასევე მოწმეთა განმარტებებიდან ირკვევა, რომ სადავო ნორმა არ ქმნის რელიგიური და საკულტო ნაგებობების პრივატიზების სამართლებრივ საფუძველს. სადავო ნორმით ეკლესიას საკუთრებაში შესაძლოა გადაეცეს ნებისმიერი სახის სახელმწიფო ქონება, რომელიც გასხვისებისგან არ არის დაცული „სახელმწიფო ქონების შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-4 მუხლით. ამგვარი მოწესრიგება მიუთითებს, რომ სადავო ნორმა არ არის პირობადებული რაიმე ისტორიული გარემოებით, ამგვარი კავშირის დადასტურების აუცილებლობით. კანონმდებლობა სადავო ნორმის საფუძველზე ეკლესიისთვის გადასაცემ ქონებას ზღუდავს მხოლოდ ნეგატიური თვალსაზრისით (უსასყიდლოდ გადასაცემი ქონების აკრძალვით). სადავო ნორმაზე დაყრდნობით, ეკლესიამ შეიძლება საკუთრებაში უსასყიდლოდ მიიღოს პრივატიზებას დაქვემდებარებული ნებისმიერი სახის ქონება, თუ იარსებებს საქართველოს მთავრობის შესაბამისი გადაწყვეტილება. ამგვარი ბლანკეტური მოწესრიგება შეუძლებელს ხდის საპრივატიზაციო ქონების გადაცემასა და ეკლესიის განსაკუთრებული როლის აღიარებას შორის პირდაპირი მიზეზშედეგობრივი კავშირის დადგენას.[65]

აღნიშნული საფუძველზე სასამართლომ განაცხადა, რომ კონსტიტუციის შესაბამისი ნორმების ანალიზიდან დგინდება, რომ გასაჩივრებული დებულებით განსაზღვრული დიფერენცირება არ წარმოადგენს საქართველოს კონსტიტუციის მოთხოვნას. იგი არ გამომდინარეობს საქართველოს ისტორიაში მართლმადიდებელი ეკლესიის განსაკუთრებული როლის შესახებ კონსტიტუციის მე-9 მუხლის დებულებიდან. სადავო ნორმას არ გააჩნია რაციონალური კავშირი მოპასუხე მხარის მიერ დასახელებულ ლეგიტიმურ მიზანთან, იგი აწესებს განსხვავებულ მოპყრობას რელიგიური ნიშნით, რომელსაც არ გააჩნია საკმარისი, ობიექტური და გონივრული გამართლება. შესაბამისად, სადავო ნორმის საფუძველზე სახელმწიფო ქონების უსასყიდლოდ საკუთრებაში მხოლოდ საქართველოს სამოციქულო ავტოკეფალური მართლმადიდებელი ეკლესიისთვის გადაცემის შესაძლებლობის დადგენა ეწინააღმდეგება საქართველოს კონსტიტუციის მე-14 მუხლის მოთხოვნებს.[66]

როგორც აღნიშნა, სახელმწიფო ტყესთან დაკავშირებით, სახელმწიფო ქონების შესახებ მე-4 მუხლში შესული ცვლილების შემდგომ, კანონი სახელმწიფო ტყეს იმ ნუსხაში ჩამოთვლის, რომელთა პრივატიზებაც დაუშვებელია. მიუხედავად ამ განსხვავებისა, საკონსტიტუციო სასამართლოს ზემოთ აღნიშნული მსჯელობა უნდა გავრცელდეს სადავო ნორმის შემთხვევაშიც, რადგან არანაირი მიზეზშედეგობრივი კავშირი არ არსებობს ტყეების საკუთრებაში გადაცემასა და ეკლესიის განსაკუთრებული როლის აღიარებას შორის.

შესაბამისად, სახელმწიფო ქონების შესახებ კანონის მე-3 მუხლის მე-6 პუნქტის, ის ნორმატიული შინაარსი, რომელიც სხვა რელიგიური ორგანიზაციებისაგან განსხვავებით, საქართველოს სამოციქულო ავტოკეფალურ მართლმადიდებელ ეკლესიას აძლევს შესაძლებლობას საკუთრებაში მიიღოს მართლმადიდებლური ეკლესია-მონასტრების მიმდებარე ტყეთა ფართობები − თითოეულ შემთხვევაში არაუმეტეს 20 ჰექტრისა, აგრეთვე საქართველოს ტყის კოდექსით განსაზღვრული მიჩენილი ტერიტორიები, არაკონსტიტუციურია და ეწინააღმდეგება საქართველოს კონსტიტუციის მე-11 მუხლის პირველ პუნქტს.

იმ შემთხვევაში როდესაც არ არსებობს სადავო ნორმის ლეგიტიმური მიზანი, მოსარჩლე მხარე აღარ განიხილავს თანაზომიერების ტესტის შემდგომ საფეხურებს და მივიჩნევთ, რომ სახელმწიფო ქონების შესახებ კანონის მე-3 მუხლის მე-6 პუნქტის, ის ნორმატიული შინაარსი, რომელიც სხვა რელიგიური ორგანიზაციებისაგან განსხვავებით, საქართველოს სამოციქულო ავტოკეფალურ მართლმადიდებელ ეკლესიას აძლევს შესაძლებლობას საკუთრებაში მიიღოს მართლმადიდებლური ეკლესია-მონასტრების მიმდებარე ტყეთა ფართობები − თითოეულ შემთხვევაში არაუმეტეს 20 ჰექტრისა, აგრეთვე საქართველოს ტყის კოდექსით განსაზღვრული მიჩენილი ტერიტორიები, არაკონსტიტუციურია და ეწინააღმდეგება საქართველოს კონსტიტუციის მე-11 მუხლის პირველ პუნქტს.

დამძლევი ნორმის სტანდარტი

საკონსტიტუციო სასამართლო განმარტავს, რომ საკონსტიტუციო სასამართლოს გადაწყვეტილების „დამძლევ ნორმად“ მიჩნევისას, ის ითვალისწინებს კონკრეტული საქმის გარემოებებს და ყოველ კონკრეტულ შემთხვევაში აფასებს, იმეორებს თუ არა ახალი ნორმა საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ წარსულში არაკონსტიტუციურად ცნობილი ნორმის შინაარსს. თუ საკონსტიტუციო სასამართლო მივა დასკვნამდე, რომ სადავოდ გამხდარი ნორმა შინაარსობრივად მსგავსია იმ ნორმისა, რომელიც საკონსტიტუციო სასამართლოს გადაწყვეტილებით უკვე ცნობილ იქნა არაკონსტიტუციურად, იგი სადავო ნორმას არსებითი განხილვის გარეშე კონსტიტუციასთან შეუსაბამოდ ცნობს. ამასთან, საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ დადგენილი პრაქტიკის მიხედვით, ,,სადავო ნორმების მსგავსება არა მხოლოდ ფორმალური თვალსაზრისით უნდა შეფასდეს, არამედ იმ სამართლებრივი შედეგის მიხედვით, რომელიც შესაძლოა სადავო ნორმებს აერთიანებდეს”.[67]

საკონსტიტუციო სასამართლო აღნიშნავს, რომ ნორმის მხოლოდ ტექსტუალური, რედაქციული ან სხვა ფორმალური განსხვავება ვერ ჩაითვლება არსებით განმასხვავებელ ფაქტორებად. სასამართლო ყოველ კონკრეტულ შემთხვევაში შეაფასებს, არის თუ არა სადავო ნორმა არაკონსტიტუციურად ცნობილი ნორმის მსგავსი შინაარსის, სადავო ნორმის მიზანმიმართულების, მასში გამოხატული კანონმდებლის ნებისა და სამართლებრივი საშუალებების გათვალისწინებით. შინაარსობრივ მსგავსებასთან გვექნება საქმე, არა მხოლოდ მაშინ, როდესაც ნორმა სიტყვასიტყვით იმეორებს არაკონსტიტუციურად ცნობილი ნორმის შინაარსს, არამედ მაშინაც, როდესაც სადავო ნორმაში მოცემული წესი არსებითად მსგავსი სამართლებრივი შედეგის მომტანია.[68]

კონკრეტულ შემთხვევაში, „სახელმწიფო ქონების შესახებ“ კანონის მე-3 მუხლის მე-6 პუნქტით საქართველოს სამოციქულო ავტოკეფალურ მართლმადიდებელი ეკლესიისათვის ტყეთა ფართობების საკუთრებაში გადაცემა, შინაარსობრივად მსგავსია იმ ნორმისა, რომელიც საკონსტიტუციო სასამართლომ 2018 წლის 3 ივლისის N1/1/811 გადაწყვეტილებით გააუქმა. სადავო ნორმით გათვალისწინებული რეგულაცია არსებითად მსგავსი სამართლებრივი შედეგის მომტანია, რაც ითვალისწინებს პრივილეგიის მინიჭებას მართლმადიდებელი ეკლესიისათვის, რომელიც არ გამომდინარეობს კონსტიტუციის შინაარსიდან და შესაბამისად იწვევს სხვა რელიგიური ორგანიზაციების არათანასწორ მდგომარეობაში

იმის დასადგენად, არსებობს თუ არა „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 25-ე მუხლის 4¹ პუნქტით გათვალისწინებული საფუძვლები, სადავო ნორმის შინაარსის შეფასებასთან ერთად, სასამართლომ მხედველობაში უნდა მიიღოს ის ლეგიტიმური საჯარო მიზნები, რომელთა მიღწევასაც სადავო ნორმა ემსახურება.[69]

შესაბამისად, სადავო ნორმის „დამძლევ ნორმად“ მიიჩნევა და მისი არსებითი განხილვის გარეშე არაკონსტიტუციურად ცნობა, ნორმათა შორის არსებითი შინაარსობრივი მსგავსების შემთხვევაშია დასაშვები, როდესაც სადავო ნორმა სასამართლოს მიერ არაკონსტიტუციურად ცნობილი ნორმის მსგავსად, იწვევს იგივე კონსტიტუციური უფლების შეზღუდვას, შეიცავს უფლების მზღუდავ მსგავს სამართლებრივ საშუალებებს და იდენტურ სამართლებრივ შედეგს იწვევს. ამასთან, არ არსებობს სხვა ფაქტობრივი ან სამართლებრივი გარემოებები, რომლებიც სადავო ნორმის ხელახალი შეფასების საფუძველს შექმნიდა.

ზემოთ აღნიშნული არგუმენტების ანალიზი წარმოაჩენს მნიშვნელოვან მსგავსებებს საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ არაკონსტიტუციურად ცნობილ ნორმასა და წინამდებარე საქმეში სადავოდ გამხდარ ნორმას შორის. შესაბამისად, მოსარჩელე მხარე მიიჩნევს, რომ სახელმწიფო ქონების შესახებ კანონის მე-3 მუხლის მე-6 პუნქტი დამძლევი ნორმის სტანდარტით უნდა იყოს არაკონსტიტუციურად ცნობილი.

[1] საქართველოს ტყის კოდექსის განმარტებითი ბარათი, გვ 1.

[2] ტყის კოდექსის 1-ლი მუხლის „გ“ ქვეპუნქტი.

[3] მე-4 მუხლის 1-ლი პუნქტის „გ“ ქვეპუნქტი.

[4] სახელმწიფო ქონების შესახებ კანონის მე-4 მუხლის 1-ლი პუნქტის „ე“ ქვეპუნქტი.

[5] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2018 წლის 3 ივლისის №1/1/811 გადაწყვეტილება. II-24.

[6] II-24.

[7] II-23.

[8] II-28.

[9] საქართველოს ახალი ტყის კოდექსი დაფუძნებულია მდგრადი განვითარების პრინციპებს, რომლებიც ინტეგრირებულია გაერთიანებული ერების ორგანიზაციის 1992 წლის რიო-დე-ჟანეიროს გარემოსა და განვითარების საერთაშორისო კონფერენციის მიერ მიღებულ შემდეგ დასკვნით დოკუმენტებში: „გარემოსა და განვითარების რიოს დეკლარაცია“, „21-ე საუკუნის გლობალური მდგრადი განვითარების პროგრამა − დღის წესრიგი 21“, „ტყეების დაცვის, მდგრადი განვითარებისა და მართვის პრინციპების შესახებ არასაკანონმდებლო ვალდებულებათა განცხადება“;

[10] შენიშვნა: ტყედ არ მიიჩნევა ტყის კონტურის გარეთ არსებული მიწის ფართობი: ბაღი (ხეხილის და სხვა), სკვერი, პარკი; ხეთა ზოლი, რომელიც ასრულებს ნიადაგის ეროზიისგან დაცვის ფუნქციას (ქარსაფარი ზოლი); ტერიტორია, რომელიც ტყეში არ არის და გამოიყენება მოკლევადიანი მონაცვლეობისთვის ტყის შემქმნელი სახეობების გაშენებიდან 30 წლამდე პერიოდში (პლანტაცია); მერქნიან სახეობათა დენდრარიუმი, საახალწლო ხის პლანტაცია; მერქნიან ხეთა (კაკალნაყოფიანების) პლანტაცია ნაყოფის მისაღებად, ხილკენკროვანი სახეობების პლანტაცია;

[11] ტყის კოდექსის მე-5 მუხლის 1-ლი ნაწილი. ახალი რეგულაციებით გათვალისწინებული ტყეზე საკუთრების უფლება განუყოფელია მიწის ნაკვეთზე საკუთრების უფლებისგან.

[12] ტყის კოდექსის მე-12 მუხლის 1-ლი ნაწილი. ამ მუხლით გათვალისწინებულ ტყის სტატუსის განმსაზღვრელ კომისიას ქმნის მინისტრი. აღნიშნული კომისიის უფლებამოსილებები და ფუნქციონირების წესი განისაზღვრება „ტყის სტატუსის განმსაზღვრელი კომისიის შესახებ“ დებულებით, რომელსაც შეიმუშავებს და ამტკიცებს მინისტრი.

[13] 13-ე მუხლის 1-ლი ნაწილი.

[14] 15-ე მუხლი.

[15] გარდამავალი დებულების 92-ე მუხლის მე-2 ნაწილი.

[16] https://matsne.gov.ge/ka/document/view/16228?publication=30

[17] ტყის კოდექსის ძველი რედაქცია, მე-17 მუხლის 1-ლი პუნქტი.

[18] მე-17 მუხლის მე-2 პუნქტი.

[19] მე-4 მუხლი

[20] მე-2 მუხლის „გ“ ქვეპუნქტი

[21] https://matsne.gov.ge/ka/document/view/4870609?publication=0#DOCUMENT:1;

[22] მუხლი 14. (ამოღებულია) (ამოქმედდეს 2021 წლის 1 იანვრიდან)]

[23] [მუხლი 15. (ამოღებულია) (ამოქმედდეს 2021 წლის 1 იანვრიდან)]

[24] დასახლების ტერიტორიულ საზღვრებში არსებული ტყის მიწის ნაკვეთის პრივატიზების პირობას წარმოადგენდა, ტყის მიწის ნაკვეთის დანიშნულებით გამოყენება; ტყის მიწის ნაკვეთში არსებული, საქართველოს „წითელ ნუსხაში“ შეტანილი ერთეული ნიმუშების დაცვა; სხვა პირთა მიერ ტყის მიწის ნაკვეთში არსებული ტყის ნობათით, არამერქნული რესურსითა და საერთო წყალთსარგებლობის ობიექტებით სარგებლობის, ასევე ნადირობის არშეზღუდვა.

[25] [მუხლი 16. (ამოღებულია) (ამოქმედდეს 2021 წლის 1 იანვრიდან)]

[26] მე- 2 მუხლის „ე“ ქვეპუნქტი

[27] https://matsne.gov.ge/ka/document/view/4596123?publication=0#DOCUMENT:1;

[28] https://matsne.gov.ge/ka/document/view/4596113?publication=0#DOCUMENT:1;

[29] მე-3 მუხლის მე-2 პუნქტი. აღნიშნული ნორმა უკვე გასაჩივრებულია საკონსტიტუციო სასამართლოში.

[30] მე-3 მუხლის მე-5 პუნქტი, (ამოქმედდეს 2020 წლის 8 სექტემბრიდან). აღნიშნული პუნქტიც უკვე გასაჩივრებულია საკონსტიტუციო სასამართლოში.

[31] სახელმწიფო ქონების შესახებ კანონის მე-6³ მუხლის 1-ლი პუნქტი. არაკონსტიტუციურად ცნობის შემდეგ ნორმიდან ამოღებულ იქნა სიტყვები: „აგრეთვე საქართველოს სამოციქულო ავტოკეფალურ მართლმადიდებელ ეკლესიას“.

[32] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2018 წლის 3 ივლისის გადაწყვეტილება.

[33] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2011 წლის 22 დეკემბერის N1/1/477 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს სახალხო დამცველი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-13

[34] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2018 წლის 3 ივლისის №1/2/671 გადაწყვეტილება. II-2

[35] კონკრეტულ საქმეში სასამართლო არ იდგა კონსტიტუციის აღნიშნული მუხლით დადგენილი მოთხოვნების ამომწურავი განმარტების საჭიროების წინაშე.

[36] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2018 წლის 3 ივლისის №1/1/811 გადაწყვეტილება. II-20

[37] იქვე, II-21.

[38] იქვე, II-24.

[39] Religionsgemeinschaft der Zeugen Jehovas and Others v. Austria, para 92;

[40] ECtHR, Jehovas Zeugen in Österreich v Austria, para. 32; Canea Catholic Church v. Greece, para 47;

[41] ECtHR, Metropolitan Church of Bessarabia v. Moldova, para 116;

[42] ECtHR, Metropolitan Church of Bessarabia v. Moldova, §116;

[43] EctHR, Religionsgemeinschaft der Zeugen Jehovas and Others v. Austria, § 92;

[44] The Federal Constitutional Court, Mixed Marriage Church Case (1965), BVerfGE 19.

[45] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2010 წლის 27 დეკემბრის #1/1/493 გადაწყვეტილება.

[46] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2010 წლის 27 დეკემბრის გადაწყვეტილება.

[47] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2018 წლის 3 ივლისის №1/1/811 გადაწყვეტილება. II-29

[48] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2017 წლის 10 ნოემბრის №3/6/642 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქე - ლალი ლაზარაშვილი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-22.

[49] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2010 წლის 27 დეკემბრის გადაწყვეტილება №1/1/493 საქმეზე „მოქალაქეთა პოლიტიკური გაერთიანებები: „ახალი მემარჯვენეები” და „საქართველოს კონსერვატიული პარტია” საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ”, II-2.

[50] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამ„ართლოს 2018 წლის 3 ივლისის №1/1/811 გადაწყვეტილება, II-10.

[51] „ტყითსარგებლობის წესის შესახებ“ მთავრობის დადგენილების (N242, 20.08.2010) მე-18 მუხლის თანახმად, ეს სახელმწიფო დაწესებულებები არიან შინაგან საქმეთა სამინისტრო და თავდაცვის სამინისტრო

[52] ტყეთმოწყობის საჭიროება დაუსაბუთებელია. საეჭვოა, რამდენად ხარისხიანად ტარდებოდა, ან ტარდებოდა თუ არა საერთოდ

[53] ტყისა და სატყეო მიწების მართვა საქართველოში კანონმდებლობისა და პრაქტიკის შეფასება, მწვანე ალტერნატივა, 2016. გვ 12.

[54] ტყისა და სატყეო მიწების მართვა საქართველოში კანონმდებლობისა და პრაქტიკის შეფასება, მწვანე ალტერნატივა, 2016. გვ 12.

[55] „სახელმწიფო ტყის ფონდის საზღვრების დადგენის შესახებ“ საქართველოს მთავრობის 2011 წლის 4 აგვისტოს N299 დადგენილების შესაბამისად

[56] ეროვნული სატყეო სააგენტოში არსებული ინფორმაციით, ამ ეტაპზე მიჩენის მიზნით გამოყოფილი ფართობები შეადგენს 1586,4 ჰა-ს და მოიცავს საპატრიარქოზე მიჩენის წესით გაცემულ 45 ტერიტორიას.

[57] გარდა მიჩენილი ფართობებისა, საპატრიარქოზე ამორიცხვის წესითაც არის გადაცემულია სატყეო ფართობები. ტყისა და სატყეო მიწების მართვა საქართველოში კანონმდებლობისა და პრაქტიკის შეფასება, მწვანე ალტერნატივა, 2016. გვ 12.

[58] საილუსტრაციოდ იხილეთ - < http://greenalt.org/wp-content/uploads/2016/06/tyisa_da_satyeo_miwebis_marTva.pdf > ტყისა და სატყეო მიწების მართვა საქართველოში კანონმდებლობისა და პრაქტიკის შეფასება, მწვანე ალტერნატივა, 2016. გვ 13..

[59] ტყისა და სატყეო მიწების მართვა საქართველოში კანონმდებლობისა და პრაქტიკის შეფასება, მწვანე ალტერნატივა, 2016. გვ 14.

[60] საკონსტიტუციო სასამართლოს 2010 წლის 27 დეკემბრის №1/1/493 გადაწყვეტილება საქმეზე „მოქალაქეთა პოლიტიკური გაერთიანებები: „ახალი მემარჯვენეები“ და „საქართველოს კონსერვატიული პარტია“ საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-6

[61] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2012 წლის 26 ივნისის №3/1/512 გადაწყვეტილება საქმეზე „დანიის მოქალაქე ჰეიკე ქრონქვისტი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-60

[62] საკონსტიტუციო სასამართლოს 2013 წლის 11 ივნისის №1/3/534 გადაწყვეტილება საქმეზე საქართველოს მოქალაქე ტრისტან მამაგულაშვილი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ, II-27

[63] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2018 წლის 3 ივლისის №1/1/811 გადაწყვეტილება. II-16.

[64] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2014 წლის 13 ნოემბერის №2/5/556 გადაწყვეტილება.

[65] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2018 წლის 3 ივლისის №1/1/811 გადაწყვეტილება. II-27.

[66] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2018 წლის 3 ივლისის №1/1/811 გადაწყვეტილება. II-28.

[67] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2012 წლის 14 დეკემბრის N1/5/525 განჩინება საქმეზე „მოლდოვის მოქალაქე მარიანა კიკუ საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-11

[68] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2014 წლის 24 ივნისი №1/2/563 განჩინება საქმეზე „ავსტრიის მოქალაქე მათიას ჰუტერი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“ II-10

[69] იქვე, II-11.

6. კონსტიტუციური სარჩელით/წარდგინებით დაყენებული შუამდგომლობები

შუამდგომლობა სადავო ნორმის მოქმედების შეჩერების თაობაზე: არა

შუამდგომლობა პერსონალური მონაცემების დაფარვაზე: არა

შუამდგომლობა მოწმის/ექსპერტის/სპეციალისტის მოწვევაზე: არა

შუამდგომლობა/მოთხოვნა საქმის ზეპირი მოსმენის გარეშე განხილვის თაობაზე: არა

კანონმდებლობით გათვალისწინებული სხვა სახის შუამდგომლობა: არა