თქვენ არ ეცნობით კონსტიტუციური სარჩელის/წარდგინების სრულ ვერსიას. სრული ვერსიის სანახავად, გთხოვთ, ვერტიკალური მენიუდან ჩამოტვირთოთ მიმაგრებული დოკუმენტი

1. სადავო ნორმატიული აქტ(ებ)ი

ა. „სოციალური დახმარების შესახებ“ საქართველოს კანონი

ბ. „ქალაქ თბილისის მუნიციპალიტეტის ტერიტორიაზე უსახლკაროდ რეგისტრაციისა და თავშესაფრით/საცხოვრისით უზრუნველყოფის წესის დამტკიცების შესახებ“ქალაქ თბილისის მუნიციპალიტეტის საკრებულოს 2019 წლის 12 თებერვლის №37-14 დადგენილებით დამტკიცებული „ქალაქ თბილისის მუნიციპალიტეტის ტერიტორიაზე უსახლკაროდ რეგისტრაციისა და თავშესაფრით/საცხოვრისით უზრუნველყოფის წესი“;

გ. „ამბროლაურის მუნიციპალიტეტში რეგისტრირებული და მუდმივად მცხოვრები პირის სტატუსის მქონე მოსახლეობის უსახლკაროდ რეგისტრაციისა და დროებითი საცხოვრისით უზრუნველყოფის წესის დამტკიცების შესახებ“ ამბროლაურის მუნიციპალიტეტის საკრებულოს 2019 წლის 22 აპრილი №15 დადგენილებით დამტკიცებული „ამბროლაურის მუნიციპალიტეტში რეგისტრირებული და მუდმივად მცხოვრები პირის სტატუსის მქონე მოსახლეობის უსახლკაროდ რეგისტრაციისა და დროებითი საცხოვრისით უზრუნველყოფის წესი“;

დ. „ვანის მუნიციპალიტეტის ტერიტორიაზე უსახლკარო პირთა რეგისტრაციისა და მათი დროებითი საცხოვრისით უზრუნველყოფის წესის დამტკიცების შესახებ“ ვანის მუნიციპალიტეტის საკრებულოს 2018 წლის 28 დეკემბრის №126 დადგენილებით დამტკიცებული „ვანის მუნიციპალიტეტის ტერიტორიაზე უსახლკარო პირთა რეგისტრაციისა და მათი დროებითი საცხოვრისით უზრუნველყოფის წესი“;

ე. „თეთრიწყაროს მუნიციპალიტეტის ტერიტორიაზე უსახლკაროდ რეგისტრაციისა და თავშესაფარი ფართით უზრუნველყოფის წესის დამტკიცების შესახებ“ თეთრიწყაროს მუნიციპალიტეტის საკრებულოს 2018 წლის 30 მარტის №221 დადგენილებით დამტკიცებული „თეთრიწყაროს მუნიციპალიტეტის ტერიტორიაზე უსახლკაროდ რეგისტრაციისა და თავშესაფარი ფართით უზრუნველყოფის წესი“;

ვ. „ხონის მუნიციპალიტეტის ტერიტორიაზე უსახლკარო პირთა რეგისტრაციისა და მათი დროებითი საცხოვრისით უზრუნველყოფის წესის დამტკიცების შესახებ“ ხონის მუნიციპალიტეტის საკრებულოს 2020 წლის 30 დეკემბრის №30 დადგენილებით დამტკიცებული „ხონის მუნიციპალიტეტის ტერიტორიაზე უსახლკარო პირების რეგისტრაციისა და მათი დროებითი საცხოვრისით უზრუნველყოფის წესი“;

ზ. „სამტრედიის მუნიციპალიტეტის ტერიტორიაზე უსახლკარო პირთა რეგისტრაციისა და მათი დროებითი საცხოვრისით უზრუნველყოფის წესის დამტკიცების შესახებ“ სამტრედიის მუნიციპალიტეტის საკრებულოს 2017 წლის 17 აგვისტოს №19 დადგენილებით დამტკიცებული „სამტრედიის მუნიციპალიტეტის ტერიტორიაზე უსახლკარო პირების რეგისტრაციისა და მათი დროებითი საცხოვრისით უზრუნველყოფის წესი“;

თ. „სენაკის მუნიციპალიტეტის ტერიტორიაზე უსახლკაროთა რეგისტრაციისა და თავშესაფრით უზრუნველყოფის წესის დამტკიცების შესახებ“ სენაკის მუნიციპალიტეტის საკრებულოს 2017 წლის 27 თებერვლის №16 დადგენილებით დამტკიცებული „სენაკის მუნიციპალიტეტის ტერიტორიაზე უსახლკაროდ რეგისტრაციისა და თავშესაფარი ფართით უზრუნველყოფის წესი“;

ი. „ქალაქ ქუთაისის მუნიციპალიტეტის ტერიტორიაზე უსახლკარო პირთა რეგისტრაციისა და მათი დროებითი საცხოვრისით უზრუნველყოფის წესის დამტკიცების შესახებ“ ქალაქ ქუთაისის მუნიციპალიტეტის საკრებულოს 2017 წლის 22 თებერვლის №160 დადგენილებით დამტკიცებული „ქალაქ ქუთაისის მუნიციპალიტეტის ტერიტორიაზე უსახლკარო პირების რეგისტრაციისა და მათი დროებითი საცხოვრისით უზრუნველყოფის წესი“;

კ. „საგარეჯოს მუნიციპალიტეტის ტერიტორიაზე რეგისტრირებულ უსახლკაროთა, ასევე მუნიციპალიტეტის ბალანსზე არსებულ შენობებში თვითნებურად შესახლებულ მოქალაქეთა აღრიცხვის, შერჩევის, მათთვის სოციალური საცხოვრისის გადაცემის და შემდგომი მონიტორინგის განხორციელების წესის დამტკიცების შესახებ“ საგარეჯოს მუნიციპალიტეტისსაკრებულოს 2015 წლის 25 სექტემბრის №38 დადგენილებით დამტკიცებული „საგარეჯოს მუნიციპალიტეტის ტერიტორიაზე რეგისტრირებულ უსახლკაროთა ასევე მუნიციპალიტეტის ბალანსზე არსებულ შენობებში თვითნებურად შესახლებულ მოქალაქეთა აღრიცხვის, შერჩევის, მათთვის სოციალური საცხოვრისის გადაცემის და შემდგომი მონიტორინგის განხორციელების წესი“;

ლ. „ქალაქ რუსთავის მუნიციპალიტეტის ტერიტორიაზე უსახლკარო პირების რეგისტრაციისა და მათი დროებითი საცხოვრისით უზრუნველყოფის წესის დამტკიცების შესახებ“ ქალაქ რუსთავის მუნიციპალიტეტის საკრებულოს 2018 წლის 24 დეკემბრის №83 დადგენილებით დამტკიცებული „ქალაქ რუსთავის მუნიციპალიტეტის ტერიტორიაზე უსახლკარო პირების რეგისტრაციისა და მათი დროებითი საცხოვრისით უზრუნველყოფის წესი“;

მ. „მარტვილის მუნიციპალიტეტის ტერიტორიაზე უსახლკაროდ რეგისტრაციისა და თავშესაფრით/საცხოვრისით უზრუნველყოფის წესის დამტკიცების შესახებ“ მარტვილის მუნიციპალიტეტის საკრებულოს 2021 წლის 8 თებერვლის №3 დადგენილებით დამტკიცებული „მარტვილის მუნიციპალიტეტის ტერიტორიაზე უსახლკაროდ რეგისტრაციისა და თავშესაფრით/საცხოვრისით უზრუნველყოფის წესი“;

ნ. „ოზურგეთის მუნიციპალიტეტის ტერიტორიაზე რეგისტრირებულ პირთა (ოჯახთა) საცხოვრისით უზრუნველყოფის შესახებ“ ოზურგეთის მუნიციპალიტეტის საკრებულოს 2019 წლის 3 აპრილის №11 დადგენილებით დამტკიცებული „ოზურგეთის მუნიციპალიტეტის ტერიტორიაზე რეგისტრირებულ პირთა (ოჯახთა) საცხოვრისით უზრუნველყოფის წესი“;

2. სასარჩელო მოთხოვნა

3. საკონსტიტუციო სასამართლოსათვის მიმართვის სამართლებრივი საფუძვლები

საქართველოს კონსტიტუციის მე-60 მუხლის მე-4 პუნქტის „ა“ ქვეპუნქტი, „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის მე-19 მუხლის პირველი პუნქტის „ე“ ქვეპუნქტი და 39-ე მუხლის პირველი პუნქტის „ბ“ ქვეპუნქტი.

4. განმარტებები სადავო ნორმ(ებ)ის არსებითად განსახილველად მიღებასთან დაკავშირებით

კონსტიტუციური სარჩელით სადავოდ გამხდარი საკანონმდებლო რეგულაციით, დადგენილი უსახლკარობის ცნება ბუნდოვანია და ამასთანავე არ ასახავს რეალობაში არსებულ უსახლკარობის ყველა ფორმას, ადგილობრივი მუნიციპალიტეტების მიერ მიღებული უსახლკარო პირთა რეგისტრაციის წესი კი, საზოგადოების ყველაზე მოწყვლადი ფენის - უსახლკარო პირების დიდ ნაწილს, სათანადო საცხოვრისზე მისაწვდომობის უფლების გარეშე ტოვებს.

სათანადო საცხოვრებლით დაკმაყოფილების მიზანს ადამიანის პირველადი მოთხოვნილებების უზრუნველყოფა წარმოადგენს. აღნიშნულის გარეშე შესაძლოა, საფრთხე შეექმნას თავად ადამიანის არსებობასაც კი. სათანადო საცხოვრებლის უფლების განხორციელებას არსებითი გავლენა აქვს ადამიანის სხვა ფუნდამენტური უფლებებითა და თავისუფლებებით სარგებლობაზე, თუმცა ის განსაკუთრებულადაა დაკავშირებული ადამიანის ღირსებასთან. მიუხედავად იმისა, რომ სხვა ქვეყნების კონსტიტუციების მსგავსად, საქართველოს კონსტიტუცია ცალკე არ განსაზღვრავს სათანადო საცხოვრებლით უზრუნველყოფის უფლებას, იგი დაცულია საქართველოს კონსტიტუციის მე-9 მუხლით - ადამიანის ღირსების ხელშეუხებლობა. აღნიშნულიდან გამომდინარე, სადავო ნორმებით დადგენილ შეზღუდვებს პირდაპირი მიმართება გააჩნა საქართველოს კონსტიტუციით გარანტირებულ ღირსების უფლებასთან.

ზემოაღნიშნულთან ერთად, ასევე მიგვაჩნია, რომ კონსტიტუციური სარჩელი:

ა) ფორმით და შინაარსით შეესაბამება „საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 31¹-ე მუხლით დადგენილ მოთხოვნებს;

ბ) შეტანილია უფლებამოსილი სუბიექტის - საქართველოს სახალხო დამცველის მიერ (საქართველოს კონსტიტუციის მე-60 მუხლის მე-4 პუნქტის „ა“ ქვეპუნქტის მიხედვით, საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლო სახალხო დამცველის სარჩელის საფუძველზე იხილავს ნორმატიული აქტის კონსტიტუციურობას კონსტიტუციის მეორე თავით აღიარებულ ადამიანის ძირითად უფლებებთან მიმართებით);

გ) სარჩელში მითითებული საკითხი არის საკონსტიტუციო სასამართლოს განსჯადი;

დ) სარჩელში მითითებული საკითხი არ არის გადაწყვეტილი საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ;

ე) სარჩელში მითითებული საკითხი რეგულირდება კონსტიტუციის მე-9 მუხლის პირველი პუნქტით;

ვ) კანონით არ არის დადგენილი სასარჩელო ხანდაზმულობის ვადა;

ზ) სადავო კანონქვემდებარე ნორმატიულ აქტის კონსტიტუციურობაზე სრულფასოვანი მსჯელობა შესაძლებელია ნორმატიული აქტების იერარქიაში მასზე მაღლა მდგომი იმ ნორმატიული აქტის კონსტიტუციურობაზე მსჯელობის გარეშე, რომელიც კონსტიტუციური სარჩელით გასაჩივრებული არ არის.

5. მოთხოვნის არსი და დასაბუთება

უსახლკარო პირთა თავშესაფრით უზრუნველყოფის უფლება ადამიანის სოციალურ-ეკონომიკური უფლებების ერთ-ერთ მთავარ ღირებულებას წარმოადგენს. უსახლკარო პირები საზოგადოების სოციალურად დაუცველ ფენას განეკუთვნებიან და მათ ღირსეული ცხოვრებისათვის საჭირო პირობების უზრუნველსაყოფად სახელმწიფოს მხრიდან ადეკვატური და ეფექტური მხარდაჭერა ესაჭიროებათ. მიუხედავად იმისა, რომ საერთაშორისო და ეროვნულ სამართლებრივ სისტემაში აღიარებულია საცხოვრებელთან დაკავშირებული ზოგადი უფლება, მისი დარღვევის ფაქტები სისტემურ ხასიათს ატარებს.

საქართველოს სახალხო დამცველის აპარატში ყოველწლიურად მაღალია თავშესაფრის ან სათანადო საცხოვრებელი პირობების უქონლობის ფაქტებთან დაკავშირებით მიღებული განცხადებების რაოდენობა. მათი შესწავლის შედეგად, გამოვლინდა მთელი რიგი საკანონმდებლო და პრაქტიკული პრობლემები. პრაქტიკამ აჩვენა, რომ ამ სფეროში ადამიანის უფლებების დარღვევა არ ატარებს ინდივიდუალურ ხასიათს და იგი სისტემურ პრობლემებს უკავშირდება. არსებული საკანონმდებლო რეგულაციით, დადგენილი უსახლკარობის ცნება ბუნდოვანია და არ ასახავს რეალობაში არსებულ უსახლკარობის ყველა ფორმას, ადგილობრივი მუნიციპალიტეტების მიერ მიღებული უსახლკარო პირთა რეგისტრაციის წესი, კი საზოგადოების ყველაზე მოწყვლადი ფენის - უსახლკარო პირების დიდ ნაწილს, სათანადო საცხოვრისზე მისაწვდომობის უფლების გარეშე ტოვებს.

სათანადო საცხოვრებლის უფლება

ადამიანის უფლებათა საერთაშორისო სამართალში სათანადო საცხოვრებლის უფლება ერთ-ერთ ფუნდამენტურ ღირებულებას წარმოადგენს და იგი არაერთი საერთაშორისო ხელშეკრულებითაა დაცული. პირველი საერთაშორისო დოკუმენტი, სადაც აღიარებულ იქნა ადამიანის უფლება სათანადო საცხოვრებელზე არის ადამიანის უფლებათა საყოველთაო დეკლარაცია. დოკუმენტის საფუძველზე სახელმწიფოებმა აღიარეს, რომ საკვების, ტანსაცმლის და სოციალური სერვისების მსგავსად, საცხოვრებელზე ხელმისაწვდომობა აუცილებელ წინაპირობას წარმოადგენს ოჯახის ჯანმრთელობის და კეთილდღეობის შესანარჩუნებლად.[1] საცხოვრებლის უფლება მოგვიანებით გარანტირებული გახდა სხვადასხვა საერთაშორისო ხელშეკრულებითაც.[2]

სათანადო საცხოვრებლის უფლებასთან დაკავშირებული ადამიანის უფლებათა დაცვის რეგიონალური ხელშეკრულებებიდან უნდა აღინიშნოს ევროპის სოციალური ქარტია. ევროპის სოციალური ქარტია საცხოვრისის უფლების დადგენისა და უსახლკარობის სხვადასხვა განზომილების უფლებრივი აღიარების თვალსაზრისით, მნიშვნელოვანი საერთაშორისო სამართლებრივი აქტია, რომელიც სხვადასხვა სოციალური უფლების დაცვის პარალელურად განამტკიცებს ყველა ადამიანის უფლებას საცხოვრისზე. ქარტიის 31-ე მუხლი, რომელიც საქართველოს მიერ არ არის რატიფიცირებული, განამტკიცებს ადეკვატური საცხოვრისის სტანდარტებს და ხელმომწერ ქვეყნებს ავალდებულებს, განსაკუთრებული ყურადღება გაამახვილონ საცხოვრისზე მოწყვლადი ჯგუფების ხელმისაწვდომობის უზრუნველყოფის მიმართულებით. ამასთან, ქარტია მოუწოდებს სახელმწიფოებს, მიიღონ ყველა ადეკვატური ზომა უსახლკარობის თანმიმდევრულად შემცირების უზრუნველსაყოფად.

ევროპის საბჭოს სოციალური უფლებების კომიტეტი აკონკრეტებს ქარტიით განმტკიცებული საცხოვრისის უფლების ფარგლებს და განმარტავს, რომ უსახლკარობის საკანონმდებლო დეფინიციამ უნდა მოიცვას ყველა უსახლკარო პირის სათანადო უზრუნველყოფა. უსახლკაროდ კომიტეტი მიიჩნევს პირს, ვისაც ხელი არ მიუწვდება საცხოვრისზე თუ სხვა ადეკვატურ თავშესაფარზე.[3] კომიტეტი მოითხოვს, საკანონმდებლო ჩარჩომ დაინახოს და უზრუნველყოს ისეთი უსახლკარო ჯგუფები, რომლებიც მართალია არ ცხოვრობენ ქუჩაში, მაგრამ ცხოვრობენ არაადეკვატურ საცხოვრისში.[4]

მიუხედავად ევროპის საბჭოს სოციალური ქარტიის დათქმისა, საქართველოს მიერ, საცხოვრებლის უფლება უპირველეს ყოვლისა გაეროს სოციალური, ეკონომიკური და კულტურული უფლებების შესახებ საერთაშორისო პაქტის საფუძველზეა აღიარებული. პაქტის მე-11 მუხლი იცავს ყველა ადამიანის უფლებას სათანადო საცხოვრებელზე. აღნიშნული ნორმა ყველაზე ვრცლად და ნათლად ახდენს განსახილველი უფლების ინტერპრეტაციას: „ამ პაქტის მონაწილე სახელმწიფოები აღიარებენ თითოეულის უფლებას ჰქონდეს სათანადო კვება, ტანსაცმელი და ბინა, აგრეთვე უფლებას განუწყვეტლივ იუმჯობესებდეს ცხოვრების პირობებს.“ ამრიგად, მნიშვნელოვანია, რომ უფლება გაგებულ იქნეს არა მხოლოდ საცხოვრებლის, არამედ სათანადო საცხოვრებლის კონტექსტში.

ხელშეკრულებით გათვალისწინებული სტანდარტები წარმოადგენს მაღალი მნიშვნელობის მქონე საერთაშორისო სამართლებრივ წყაროს. შეიძლება ითქვას, რომ პაქტმა უზრუნველყო უფლების სამართლებრივი განვითარება, რაშიც დიდი წვლილი მიუძღვის გაეროს სოციალურ, ეკონომიკურ და კულტურულ უფლებათა კომიტეტს, რომელიც უფლებების ავტორიტეტულ განმარტებებთან ერთად, წევრი სახელმწიფოების მიერ ხელშეკრულებით დაცული უფლებების მონიტორინგს ახორციელებს.

სოციალური, ეკონომიკური და კულტურული უფლებების კომიტეტი განმარტავს, პაქტის მე-11 მუხლის ფარგლებში დაცული უფლების შინაარსს, რომელიც წევრი სახელმწიფოების მიერ უფლების რელევანტური იმპლემენტაციისათვის არსებითად მნიშვნელოვანია. განმარტების თანახმად, „ბინის უფლება არ უნდა იქნეს განხილული ვიწრო ან შეზღუდული გაგებით, რაც მას მაგალითად თავშესაფრით უზრუნველყოფასთან გაათანაბრებდა, რაც მხოლოდ ჭერის ქონას ნიშნავს. იგი განხილული უნდა იქნეს როგორც ნებისმიერ ადგილას უსაფრთხო, მშვიდობიან და ღირსეულ პირობებში ცხოვრების უფლება.“ აღნიშნულიდან გამომდინარე, სათანადო საცხოვრებლის უფლება უფრო მეტია ვიდრე ოთხი კედელი და ჭერი. კომიტეტი მიიჩნევს, რომ უფლების რეალიზების ასპექტში სახელმწიფო უნდა ხედავდეს საცხოვრისის უფლებას ფართოდ. ადეკვატური საცხოვრისის უფლების გარანტირებისათვის საკანონმდებლო დეფინიციამ უნდა მოიცვას საცხოვრისის საჭიროების მქონე პირთა ფართო წრე და ამით აღიაროს ყველა მათგანის უფლება საცხოვრისზე.[5]

სოციალური, ეკონომიკური და კულტურული უფლებების კომიტეტმა, უფლებით დაცული ფარგლები კიდევ უფრო ცხადად წარმოაჩინა, როდესაც განიხილა სათანადო საცხოვრებლის კრიტერიუმები, რომლებიც აუცილებელია ცხოვრების უსაფრთხო, მშვიდობიანი და ღირსეული პირობების შესაქმნელად. სათანადობის კონცეფცია არის საერთაშორისო სტანდარტი, რომელთან შესაბამისობაში უნდა მოდიოდეს სახელმწიფოს მიერ უსახლკარობის დასაძლევად მიმართული ეროვნული საბინაო პოლიტიკა. ქვემოთ აღნიშნული კრიტერიუმებიდან რომელიმე ელემენტის უგულებელყოფა ნიშნავს პაქტის მე-11 მუხლით დაცული უფლების დარღვევას. ეს კრიტერიუმები ისეთივე მნიშვნელოვანია, როგორც საბაზისო ინფრასტრუქტურა და თავშესაფრის არსებობა. იმისათვის, რომ საცხოვრებელი სათანადოდ ჩაითვალოს, შემდეგ 7 კრიტერიუმს უნდა აკმაყოფილებდეს:

· საცხოვრებელი ფართის ფლობის სამართლებრივი უზრუნველყოფა;

· მომსახურებით, მასალებით, მოწყობილობებით და ინფრასტრუქტურით უზრუნველყოფა;

· სახსრებზე ხელმისაწვდომობა (საბინაო ხარჯების შესაბამისობა ოჯახის შემოსავალთან);

· საცხოვრებლად ვარგისობა;

· ხელმისაწვდომობა (სხვადასხვა სოციალური სტატუსის მქონე/ყველა დაუცველი კატეგორიის პირებზე მორგებული საბინაო პოლიტიკის განხორციელება);

· ადგილმდებარეობა (განსახლების ადგილზე დასაქმების და სხვადასხვა სოციალური მომსახურებების ხელმისაწვდომობა);

· კულტურული თვალსაზრისით შესაბამისობა.

სხვაგვარად რომ ვთქვათ, სათანადო საცხოვრებელი ნიშნავს საცხოვრებელ ფართს, ცხოვრებისათვის სათანადო ფართობს, ფიზიკურ ხელმისაწვდომობას, სათანადო უსაფრთხოებას, საცხოვრებელი ფართის ფლობის სამართლებრივ უზრუნველყოფას, სტრუქტურულ სტაბილურობას და გამძლეობას, სათანადო განათებას, გათბობასა და ვენტილაციას, სათანადო ძირითად ინფრასტრუქტურას, მათ შორის სასმელი წყალზე, სანიტარულ-ჰიგიენურ პირობებზე და ნარჩენების გადაყრაზე ხელმისაწვდომობას, ჯანმრთელობისათვის უვნებელ გარემო პირობებს და სათანადო ადგილმდებარეობას შრომისა და ძირითადი მომსახურების თვალსაზრისით.[6] თვალსაჩინოა, რომ სათანადობის ელემენტი უფლების ფუნდამენტურ ნაწილს წარმოადგენს.

აღნიშნულიდან შესაძლებელია დავასკვნათ, რომ თუ პირის არსებული საცხოვრებელი არ აკმაყოფილებს სათანადობის ელემენტებს, მას წარმოეშობა უფლება სათანადო საცხოვრებელით უზრუნველყოფაზე.

ეკონომიკური, სოციალური და კულტურული უფლებების შესახებ საერთაშორისო პაქტი სათანადო საცხოვრებლის უფლებაზე კანონმდებლობის შემუშავების დროს წევრ სახელმწიფოებს დისკრეციულ უფლებამოსილებას ანიჭებს. „ეროვნულ დონეზე პაქტით დაკისრებული ვალდებულებების შესრულების მიზნით, მონაწილე სახელმწიფოები იყენებენ ყველა შესაბამის საშუალებას, საკანონმდებლო, ადმინისტრაციული, სასამართლო, ეკონომიკური, სოციალური და საგანმანათლებლო ღონისძიებების ჩათვლით, რომლებიც უფლებათა ბუნებას შეესაბამება.“[7] სახელმწიფომ სათანადო საცხოვრებლის უფლებასთან მიმართებით თავად უნდა განსაზღვროს, რომელი საშუალებაა უფრო „შესაბამისი“. იმ შემთხვევაში, თუ სახელმწიფოს მიერ გადადგმული ნაბიჯები „არასათანადოა“ და არ იძლევა უსახლკარო პირებისთვის უფლების რეალიზაციის საშუალებას, სახელმწიფოს წარმოეშობა ვალდებულება შექმნას უსახლკარო პირების საჭიროებებზე მორგებული ეროვნული კანონმდებლობა, შეცვალოს ან გააუქმოს უკვე არსებული არასრულყოფილი სამართლებრივი ნორმა.[8]

უფლების სუბიექტები - უსახლკარო პირთა წრე

სათანადო საცხოვრებლის უფლებაზე მსჯელობის დროს, არსებითად მნიშვნელოვანია უსახლკარო პირთა წრის განსაზღვრა, რომლებიც მოიაზრებიან უფლების სუბიექტებად. უსახლკარობის ვიწრო დეფინიციის თანახმად, უსახლკარობა უტოლდება „ჭერის უქონლობას“ და ხოლო ფართო განმარტების მიხედვით, უსახლკარობა დამოკიდებულია საცხოვრებელი პირობების ხარისხზე, უსახლკარობის შესაძლებლობაზე, მის ხანგრძლივობაზე და საპასუხო ქმედების განხორციელების ვალდებულებაზე.[9] სათანადო საცხოვრებლის უფლებაზე გაეროს სპეციალურმა მომხსენებელმა ხაზგასმით აღნიშნა, რომ ტერმინის ვიწრო განმარტება გამოუსადეგარია.[10] აღნიშნული პოზიცია ეყრდნობა კომიტეტის განმარტებას, რომლის მიხედვითაც, სათანადო საცხოვრებლის უფლება უფრო მეტია ვიდრე ოთხი კედელი და ჭერი და იგი მოიცავს მშვიდობიან და ღირსეულ პირობებში ცხოვრებას.

მიუხედავად იმისა, რომ საერთაშორისო სამართლებრივი აქტების მიზნებისათვის არ არის განსაზღვრული უსახლკარობის ცნება, სათანადო საცხოვრებლის კონცეფციაზე და ამ უფლების ავტორიტეტულ განმარტებებზე დაყრდნობით, უფლების სუბიექტები შეიძლება დავყოთ სამ კატეგორიად, კერძოდ:

I კატეგორია - ჭერის არმქონე პირები: მათ არ გააჩნიათ არც მუდმივი და არც დროებითი საცხოვრებელი ფართი, ისინი ღამეებს, მათ სარგებლობაში არსებულ ნივთებთან ერთად ქუჩაში, სადარბაზოებში, სკვერებში და სხვა წინასწარ განუსაზღვრელ ადგილზე ატარებენ;

II კატეგორია - სახლის/ბინის არმქონე პირები: მუდმივი საცხოვრებელი ფართის უქონლობის გამო, ერთი საცხოვრებელი ადგილიდან მეორეში გადაადგილდებიან (მაგ: ნათესავებთან, მეგობრებთან, სპეციალიზებულ დაწესებულებებში, შეჭრილი პირები, რომლებსაც გამოსახლების შედეგად უსახლკაროდ დარჩენის საფრთხე აქვთ და სხვა);

III კატეგორია - მინიმალური/ძირითადი საცხოვრებელი პირობების არმქონე პირები: პირები, რომლებსაც გააჩნიათ საცხოვრებელი ადგილი, თუმცა მათ ხელი არ მიუწვდებათ ღირსეული ცხოვრებისათვის საჭირო მინიმალურ საყოფაცხოვრებო პირობებზე.

რა კრიტერიუმებს უნდა აკმაყოფილებდეს უსახლკარო პირის დეფინიცია?

უსახლკარო პირის დეფინიცია უსახლკარობის აღმოფხვრის სახელმწიფო სტრატეგიისა და პოლიტიკის შემუშავების მნიშვნელოვანი საფუძველია, რამდენადაც სწორედ ცნებაში ახდენს სახელმწიფო უსახლკარობის ფარგლების დადგენას. უსახლკარო პირის ცნების შინაარსი ასევე აჩვენებს უსახლკარობის ფორმების მრავალფეროვნებას კონკრეტულ ქვეყანაში და წარმოადგენს ერთგვარ ინდიკატორს სახელმწიფოს მზაობის გასაზომად, ერთი მხრივ, აღიაროს უსახლკარობის ღია თუ დაფარული ფორმები და მეორე მხრივ, მის საფუძველზე შექმნას უსახლკარობის წინააღმდეგ ბრძოლის ადეკვატური სტრატეგია.[11]

უსახლკარო პირის დეფინირების მიზანია, გარანტირებული გახადოს ყველა მოქალაქის უფლება საცხოვრისზე და მოიცვას კონკრეტულ მოცემულობაში არსებული უსახლკარობის სხვადასხვა გამოვლინება. მიჩნეულია, რომ უსახლკარობის ეროვნული ცნება უნდა ეფუძნებოდეს სახელმწიფოს მიერ უსახლკარო პირთა მდგომარეობის მუდმივ კვლევას და ანალიზს, რაც შესაძლებელს ხდის უსახლკარობის სხვადასხვა მანიფესტაციის ასახვას უსახლკარობის ნორმატიულ დეფინიციაში და სახელმწიფოს მხრიდან საპასუხო ჩარევის მიმართულებების განსაზღვრას, მტკიცებულებებზე დაფუძნებული მიდგომებით. შესაბამისად, მხოლოდ არსებული რეალობის ზედმიწევნით და ზუსტი აღწერა უზრუნველყოფს უსახლკარობის სრული სურათის დანახვას, მის ადეკვატურ გადატანას ცნების შინაარსში და უსახლკარობის სხვადასხვა ფორმასთან ბრძოლის ეფექტიანი მეთოდების შემუშავებას.[12]

ამდენად, უსახლკარო პირის ცნება აუცილებელი საფუძველია როგორც უსახლკარობის ფორმების სახელმწიფოს მხრიდან სრულფასოვანი იდენტიფიცირების, ისე სათანადო საცხოვრისის უფლების გარანტირების მიზნებისათვის.

აუცილებელია, უსახლკარო პირის დეფინიცია იყოს: 1) ნათელი, არაორაზროვანი; 2) არსებობდეს ეროვნულ დონეზე განსაზღვრული უნიფიცირებული დეფინიცია და 3) სრულად მოიცავდეს რეალობაში არსებულ უსახლკარობის როგორც ღია, ისე დაფარულ ფორმებს, რომელიც შესაბამისობაში იქნება საერთაშორისო სტანდარტებით აღიარებულ საცხოვრისის უფლების შინაარსსა და დამკვიდრებულ უსახლკარობის ფორმებთან.[13]

· დეფინიციის ნათელი და არაორაზროვანი შინაარსი ამცირებს მისი განსხვავებული ინტერპრეტაციის შესაძლებლობას და აზღვევს უთანასწორო პრაქტიკის დამკვიდრებისა თუ სხვადასხვა მოწყვლადობის მქონე ჯგუფების უფლებით დაცული სფეროდან გამორიცხვის შესაძლებლობას. ნათელი და გასაგები დეფინიციის არსებობა ხელს უწყობს სტატისტიკის წარმოებას ერთგვაროვანი სტანდარტით და მასზე დაფუძნებული ერთიან მონაცემთა ბაზის არსებობას.[14]

· უნიფიცირებული დეფინიციის არსებობა გულისხმობს ეროვნული კანონმდებლობით განსაზღვრულ, მთელი ქვეყნის მასშტაბით მოქმედ ერთიან უნივერსალურ ცნებას, რომელიც ადგენს ერთგვაროვან უფლებრივ სტანდარტს საცხოვრისის საჭიროების მქონე ყველა ჯგუფისთვის და მის ფარგლებში ქმნის უსახლკარობის რეალური ბუნებისა და მასშტაბის გამოვლენის სივრცეს, უსახლკარობასთან ბრძოლის ერთიანი მიდგომისა და პოლიტიკის ჩამოყალიბებისათვის.[15]

· უსახლკარობის სხვადასხვა ფორმის დაფარვა დეფინიციის მნიშვნელოვანი მახასიათებელია, რამდენადაც ის უზრუნველყოფს, სახელმწიფომ აღიაროს არა მხოლოდ უსახლკაროთა ერთი კონკრეტული ჯგუფი, არამედ დაინახოს მის რეალობაში არსებული და საერთაშორისო გამოცდილებით ამგვარად მიჩნეული ყველა ტიპის და ფორმის უსახლკარობა. ასევე პირები, რომლებიც უსახლკარობის საფრთხის წინაშე დგანან. ამასთან, სრულფასოვანი და ამომწურავი ცნება ხელს უწყობს ერთგვაროვანი და არადისკრიმინაციული მიდგომების განვითარებას საცხოვრისის საჭიროების მქონე ყველა პირისათვის, უსახლკარობის პრევენციის პოლიტიკის განვითარებას და ამ სისტემის ქვეშ მოქცეული ყველა ჯგუფის რისკების იდენტიფიცირებას, უსახლკარობის საწყის ეტაპზე ბრძოლის მიზნისათვის.[16]

საქართველოს კანონმდებლობით განსაზღვრული უსახლკარობის დეფინიცია და უსახლკარო პირთა წრე

„სოციალური დახმარების შესახებ“ საქართველოს კანონი

შიდასახელმწიფოებრივ სამართლებრივ კანონმდებლობაში, სათანადო საცხოვრებლის უფლებასთან დაკავშირებით არ არსებობს სპეციალური კანონმდებლობა, რომელიც სისტემატიზებული სახით შემოგვთავაზებდა საკითხის რეგულირებას. უფლებასთან დაკავშირებით არსებული ზოგადი შინაარსის ნორმები „სოციალური დახმარების შესახებ“ საქართველოს კანონით არის განსაზღვრული.

„სოციალური დახმარების შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-4 მუხლის „ჟ“ პუნქტი განსაზღვრავს უსახლკარო პირის ცნებას, რომლის თანახმად უსახლკარო პირი არის: „მუდმივი, განსაზღვრული საცხოვრებელი ადგილის არმქონე პირი, რომელიც ადგილობრივი თვითმმართველობის ორგანოში რეგისტრირებულია, როგორც უსახლკარო.“

დეფინიცია პირის უსახლკაროდ მიჩნევისათვის ადგენს მატერიალური და პროცედურულ კუმულაციურ კრიტერიუმებს. პირველი ადგენს უსახლკარო პირის სუბიექტებს, ხოლო მეორე უფლებამოსილ ორგანოს, რომელიც ახორციელებს აღნიშნული პირების რეგისტრაციას, რითაც დასტურდება მათი უსახლკარობის ფაქტი. განმარტების, როგორც მატერიალური, ისე პროცედურული ნაწილის პრაქტიკაში იმპლემენტაცია პრობლემებთანაა დაკავშირებული.[17]

განმარტების პირველი ნაწილი ზოგადი შინაარსისაა, ვინაიდან იგი მკაფიოდ არ განსაზღვრავს კონკრეტულად რა კრიტერიუმებზე დაყრდნობით შეიძლება ჩაითვალოს პირი „მუდმივი, განსაზღვრული ადგილის არმქონედ“. ნორმის განმარტების დამხმარე საშუალებად შეიძლება გამოვიყენოთ სხვა სამართლებრივ აქტებში არსებული ჩანაწერები და სასამართლო პრაქტიკა. საქართველოს სამოქალაქო კოდექსი გვთავაზობს საცხოვრებელი ადგილის განმარტებას, რომლის თანახმადაც, „ფიზიკური პირის საცხოვრებელ ადგილად მიიჩნევა ადგილი, რომელსაც იგი ჩვეულებრივ საცხოვრებლად ირჩევს.“[18]

საქართველოს უზენაესმა სასამართლომ კიდევ უფრო დეტალურად განმარტა „საცხოვრებელი ადგილი“ და აღნიშნა, რომ ტერმინი ფართო მნიშვნელობისაა და მის კონკრეტულ სახეებს წარმოადგენს „რეგისტრაციის ადგილი“ და „მუდმივი საცხოვრებელი ადგილი.“[19] სასამართლომ განმარტა, რომ „მუდმივი საცხოვრებელი ადგილის განსაზღვრისას გადამწყვეტი მნიშვნელობა ენიჭება ფაქტობრივი ცხოვრების ფაქტს, რომელსაც თან ახლავს პირის ნება, რომ მას სურს მოცემულ ადგილზე ჰქონდეს საცხოვრებელი ადგილი. ამასთან, პირის ნება - დააფუძნოს საცხოვრებელი ადგილი - უზრუნველყოფილი უნდა იყოს ამ ნების დაკმაყოფილების შესაძლებლობით, ე.ი. პირს უნდა ჰქონდეს ბინა, სახლი ან სხვა საცხოვრებელი სადგომი მოცემულ ადგილზე“[20] ამდენად, მუდმივი საცხოვრებელი ადგილის დასადგენად საჭიროა სამი კრიტერიუმის ერთობლიობა. კერძოდ, პირს უნდა გააჩნდეს: 1) საცხოვრებელი ადგილი, 2) ნება იცხოვროს მოცემულ ადგილზე, 3) ამ ნების რეალიზების შესაძლებლობა. ჩამოთვლილთაგან ერთ-ერთი ფაქტობრივი გარემოების არარსებობის შემთხვევაში, შესაძლებელია მივიჩნიოთ, რომ ადგილი აქვს მუდმივი საცხოვრებელი ადგილის არქონის ფაქტს.[21]

ამდენად, უდავოა, რომ „მუდმივი, განსაზღვრული საცხოვრებელი ადგილის არმქონედ“ ორაზროვნების გარეშე მიიჩნევიან ქუჩაში, ღია ცის ქვეშ მცხოვრები პირები (ზემოთხსენებული I კატეგორია), რომელთაც არ გააჩნიათ არანაირი თავშესაფარი და გამორიცხულნი არიან საცხოვრისის ფიზიკური, სოციალური თუ სამართლებრივი განზომილებიდან. ამ ჯგუფის კონკრეტული განმარტება და შეფასების კრიტერიუმები ასევე შემოაქვს საქართველოს მთავრობის დადგენილებას,[22] რომლის მიხედვითაც, დროებითი თავშესაფრით სარგებლობის მიზნებისათვის „მიუსაფრად“ მიიჩნევა „პირი, რომელიც ცხოვრობს ღია ცის ქვეშ, არ გააჩნია მუდმივი საცხოვრებელი ადგილი, ლეგალური შემოსავალი და მის სახელზე არ არის რეგისტრირებული უძრავი ქონება, ან პირი, რომელიც, მოცემულ მომენტში, იმყოფება ქუჩაში და მისი სიცოცხლე არის რისკის ქვეშ.“[23]

თუმცა, უსახლკარო პირის ზემოთ განხილული დეფინიცია ბუნდოვანია და ფართო ინტერპრეტაციის საშუალებას იძლევა რეალობაში არსებული უსახლკარობის სხვა შემთხვევების (ზემოთხსენებული II და III კატეგორიას მიკუთვნებული პირები) ამ ცნებაში მოქცევასთან დაკავშირებით.

ცნების განმარტებიდან არ არის ნათელი, უსახლკარო პირის დეფინიციის ქვეშ მოიაზრება თუ არა სახლის არმქონედ პირი (II კატეგორია), რომელმაც თვითდახმარების მიზნით უნებართვოდ დაიკავა საცხოვრებელი ფართი ან ცხოვრობს საცხოვრისის თუ სხვადასხვა სერვისში, თავშესაფარსა და სპეციალიზებულ დაწესებულებაში (ციხეში, ფსიქიატირულ დაწესებულებაში), ქირით ან ნაცნობებსა და ნათესავებთან.[24]

ამასთან, საკანონმდებლო დეფინიცია და უზენაესი სასამართლოს ზემოხსენებული განმარტება სათანადო საცხოვრებლის უფლების შინაარსს არ მოიცავს. კერძოდ, უსახლკარობის მდგომარეობის განსაზღვრისას აფასებს მხოლოდ მუდმივი განსაზღვრული საცხოვრებელი ადგილის არქონის მდგომარეობას, თუმცა არ შემოჰყავს კონკრეტული პირის მფლობელობასა თუ სარგებლობაში, ან საკუთრებაში არსებული საცხოვრისის სათანადოობის კრიტერიუმი. აქედან გამომდინარე, აშკარაა, რომ საკანონმდებლო დეფინიცია უსახლკაროდ არ მიიჩნევს ისეთ პირს, ვინც ცხოვრობს საცხოვრისის ფუნქციის მქონე ნაგებობაში, მაგრამ მისი საცხოვრებელი მდგომარეობა არ აკმაყოფილებს სათანადო საცხოვრისის სტანდარტებით გათვალისწინებულ პირობებს, როგორიცაა: სანიტარულ-ჰიგიენური მოწესრიგება, დაცულობა გარემო პირობებისგან, გადატვირთულობა, ნაგებობის სტრუქტურული სიმყარე და ა.შ. ამასთან, ცნება არ მოიცავს არასაცხოვრებელი დანიშნულების კონსტრუქციაში, სადგომსა და სხვა მსგავს ადგილას მუდმივად მცხოვრებ პირებს, რომელთა საცხოვრებელი გარემო არასათანადოა ცხოვრების მიზნებისათვის.[25] შესაბამისად, ზემოაღნიშნული ნორმის შინაარსში არ არიან მოაზრებულნი, არც მინიმალური/ძირითადი საცხოვრებელი პირობების არმქონე პირები (III კატეგორია).

რამდენადაც, დეფინიცია არ ფარავს არასათანადო საცხოვრისში მცხოვრებ პირებს, კანონმდებლობა ასევე არ ადგენს სათანადო საცხოვრისის სტანდარტს და არ იღებს არასათანადო საცხოვრისში მცხოვრები პირების საცხოვრისის უფლების გარანტირების ვალდებულებას.[26]

ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე ნათელია, რომ უსახლკარო პირის „სოციალური დახმარების შესახებ“ საქართველოს კანონით განსაზღვრული ცნება და მისი ფარგლები, სხვა კანონმდებლობისა და სასამართლო განმარტების პირობებშიც კი ბუნდოვანია. ამასთან, სრულად არ ასახავს საცხოვრისის უფლების შინაარსის დამდგენ საერთაშორისო სტანდარტებს. კერძოდ, პირის უსახლკარობის შესაფასებლად, ცნებით განსაზღვრული კრიტერიუმები ბუნდოვანია სახლის არმქონე პირებთან (II კატეგორია) მიმართებით, ხოლო მინიმალური/ძირითადი საცხოვრებელი პირობების არმქონე პირები (III კატეგორია) საერთოდ არ მოიაზრებიან განმარტების ფარგლებში.

კანონით დადგენილი დეფინიცია ღიაა მუნიციპალიტეტის ორგანოს მიერ, ფართო ინტერპრეტაციისათვის და ქმნის შესაძლებლობას მათი მხრიდან განსხვავებული გადაწყვეტილების მიღებისა და არაერთი უსახლკარო ჯგუფის ცნებიდან გამორიცხვისთვის. ასევე, დეფინიციის მოთხოვნების დაკმაყოფილება უკავშირდება მუნიციპალიტეტის ორგანოში პირის უსახლკაროდ რეგისტრაციის ფაქტს, რაც პრაქტიკაში არ ხორციელდება უმრავლესი მუნიციპალიტეტის მიერ, რაც დამატებით დაბრკოლებას ქმნის პირის უსახლკაროდ მიჩნევისათვის.

ნორმის ბუნდოვანებასა და სუბიექტის განმარტებასთან დაკავშირებული პრობლემაზე მიუთითებს, ის გარემოებაც, რომ 2014 წლის განმავლობაში, საქართველოს სახალხო დამცველის მიერ დაფიქსირდა შემთხვევები, როდესაც „სოციალური დახმარების შესახებ“ საქართველოს კანონში „უსახლკარო პირის“ ბუნდოვანი დეფინიციის ფონზე, თბილისის მუნიციპალიტეტის მერია უსახლკარო პირის განმარტებას, საქართველოს მთავრობის 2014 წლის 7 თებერვლის #131 დადგენილების[27] ჩანაწერზე (მიუსაფარი პირის ცნება) დაყრდნობით ახორციელებდა. აღნიშნული მიდგომა გაუმართლებელია, ვინაიდან მიუსაფარი პირები წარმოადგენენ უსახლკაროების ერთ-ერთ მოწყვლად ჯგუფს - ჭერის არმქონე პირებს, მაშინ როდესაც ტერმინი „უსახლკარო“ უფრო ფართო მნიშვნელობისაა და იგი მოიცავს სხვადასხვა გამოვლინების მქონე უსახლკარობის ფორმებს, რომლებსაც ასევე აქვთ საცხოვრებელით დაკმაყოფილების საჭიროება.[28]

ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, „სოციალური დახმარების შესახებ“ საქართველოს კანონით განსაზღვრული უსახლკარო პირის დეფინიცია, მისი ბუნდოვანებისა და ვიწრო შინაარსის გამო, ვერ ხდება ეფექტური ინსტრუმენტი უსახლკარო პირთა იდენტიფიცირებისა და მათი საჭიროებების კანონმდებლის ხედვის არეში მოსაქცევად.

ზოგადი მოწესრიგების მიღმა, ყურადღება უნდა გამახვილდეს სპეციალურ კანონმდებლობაზე, რომელიც სათანადო საცხოვრებელზე მიუთითებს. კერძოდ, ბავშვის უფლებების კოდექსი ითვალისწინებს ბავშვის უფლებას ცხოვრების სათანადო სტანდარტზე, რომელშიც მოიაზრებს ეკოლოგიურად სუფთა საცხოვრებელი გარემოთი უზრუნველყოფის ვალდებულებას.[29] კანონის განმარტებითი ბარათი დეტალურად არ საუბრობს საცხოვრებელი გარემოს ცნებაზე, თუმცა მიუთითებს, რომ ამ მუხლის ზოგადი მიზანია თითოეულ ბავშვს შეუქმნას ცხოვრების ისეთი სტანდარტი, რომელიც შეესაბამება მისი „ფიზიკური, გონებრივი, სულიერი, მორალური და სოციალური განვითარების საჭიროებებს“.[30]

საქართველოს სახალხო დამცველის მიერ, სხვადასხვა მუნიციპალიტეტიდან მოპოვებული ინფორმაცია ცხადყოფს, რომ უსახლკარო პირთა ბაზების ფორმირება ზოგიერთ ადგილობრივ თვითმმართველ ერთეულში საერთოდ არ ხდება, ხოლო იმ მუნიციპალიტეტებში, სადაც მიღებულია უსახლკაროდ რეგისტრაციის წესი, უსახლკარო პირის კანონისმიერი დეფინიციის ბუნდოვანების გამო, დადგენილია რეგისტრაციის სხვადასხვა პირობები მუნიციპალიტეტის მიხედვით. შედეგად, თუ პირი შეიძლება ერთი მუნიციპალიტეტის ფარგლებში ჩაითვალოს უსახლკაროდ, სხვა მუნიციპალიტეტში მას შეიძლება უარი ეთქვას უსახლკაროდ რეგისტრაციაზე.

უსახლკარო პირების სამართლებრივი დაცვის ეფექტური საკანონმდებლო სისტემის განხორციელებისათვის აუცილებელია, დაზუსტდეს უსახლკარო პირთა სამართლებრივი სტატუსი, რომელშიც ნათლად იქნება გაწერილი პირთა წრე, რომელზეც გავრცელდება აღნიშნული დეფინიცია. ნათელი და არაორაზროვანი უნიფიცირებული დეფინიცია დააზღვევს მუნიციპალიტეტების მიერ, უსახლკაროდ რეგისტრაციის კრიტერიუმების სხვადასხვაგვარად განსაზღვრავს და უზრუნველყოფს უსახლკარობის ყველა ფორმის კანონმდებლობით აღიარებას.

საქართველოს სახალხო დამცველი ჯერ კიდევ 2015 წელს მიმართა საქართველოს მთავრობას და საქართველოს პარლამენტს რეკომენდაციით და მიუთითებდა უსახლკარო პირის დეფინიციის კორექტირებისა და სრულყოფის აუცილებლობაზე, რათა მას მოეცვა უსახლკარობის სხვადასხვა ფორმები, რომლებიც საერთაშორისო სტანდარტების მიხედვით, სათანადო საცხოვრებლის უფლების სუბიექტებს წარმოადგენენ.[31]

მუნიციპალიტეტების მიერ უსახლკარო პირთა რეგისტრაციის წესი

„სოციალური დახმარების შესახებ“ საქართველოს კანონის თანახმად, უსახლკარო პირების თავშესაფრით უზრუნველყოფა და რეგისტრაცია მუნიციპალიტეტის ორგანოების ვალდებულებას წარმოადგენს.[32]

აღნიშნული ვალდებულება ასევე დადგენილია საქართველოს ორგანული კანონით „ადგილობრივი თვითმმართველობის კოდექსით“, რომლის თანახმად, უსახლკარო ადამიანების თავშესაფრით უზრუნველყოფა და რეგისტრაცია მუნიციპალიტეტის საკუთარ უფლებამოსილებას განეკუთვნება.[33] ორგანული კანონით განსაზღვრული საკუთარი უფლებამოსილებები ექსკლუზიურია, ანუ არავის აქვს უფლება ჩაერიოს თვითმმართველობის მიერ საკუთარი უფლებამოსილების განხორციელებაში. თვითმმართველი ერთეული საკუთარ უფლებამოსილებებს ახორციელებს დამოუკიდებლად და საკუთარი პასუხისმგებლობით, რომელთა შესრულება თვითმმართველი ერთეულისთვის სავალდებულოა.

ზემოაღნიშნული უფლებამოსილების შესრულების მიზნით ადგილობრივი თვითმმართველობის წარმომადგენლობითმა ორგანოების ნაწილმა (69 მუნიციპალიტეტიდან მხოლოდ 16 მუნიციპალიტეტი) მიიღო ნორმატიული ადმინისტრაციულ-სამართლებრივი აქტები - დადგენილებები, რომლებითაც განისაზღვრა მუნიციპალიტეტების ტერიტორიაზე უსახლკარო ადამიანების რეგისტრაციის კრიტერიუმები, პროცედურა და მათი საცხოვრისით/თავშესაფრით უზრუნველყოფის წესი და პირობები.

თვალსაჩინოა, რომ უსახლკარო პირებთან დაკავშირებით ძირითადი ვალდებულებები ადგილობრივი ხელისუფლების ორგანოებს ეკისრებათ. ამდენად, მათი მხრიდან კანონით განსაზღვრული მოვალეობების შესრულება არსებითად განაპირობებს ქვეყანაში სათანადო საცხოვრებლის უფლების რეალიზებას. „სოციალური დახმარების შესახებ“ საქართველოს კანონი, ამ პროცესში არცერთ დონეზე არ ითვალისწინებს ცენტრალური ხელისუფლების ჩართულობას, ანუ მთავრობას არ ეკისრება ისეთი ღონისძიებების გატარება, რაც ხელს შეუწყობს გამგეობების მიერ განსახილველი უფლების ეფექტურ რეალიზებას.[34]

წინამდებარე სარჩელის დავის საგანი, გარდა „სოციალური დახმარების შესახებ“ საქართველოს კანონისა, შეეხება ყველა იმ მუნიციპალიტეტის საკრებულოს მიერ გამოცემულ სამართლებრივ აქტებს, რომლებითაც განისაზღვრა უსახლკარო პირთა თავშესაფრით უზრუნველყოფისა და რეგისტრაციის სამართლებრივი საფუძვლები და რომელთა მოქმედების პირობებში უსახლკარო ადამიანის უფლების დარღვევის რისკი არსებობს. აღნიშნულ სამართლებრივ აქტებსა და სადავო ნორმებს განვიხილავთ ცალ-ცალკე:

Ø ქალაქ თბილისის მუნიციპალიტეტი

ქალაქ თბილისის მუნიციპალიტეტის საკრებულოს 2019 წლის 12 თებერვლის №37-14 დადგენილებით დამტკიცებულია „ქალაქ თბილისის მუნიციპალიტეტის ტერიტორიაზე უსახლკაროდ რეგისტრაციისა და თავშესაფრით/საცხოვრისით უზრუნველყოფის წესი“ განსაზღვრავს პირის/ოჯახის უსახლკაროდ რეგისტრაციის კრიტერიუმებს, პროცედურებს და თავშესაფრით/საცხოვრისით დაკმაყოფილების პირობებს.[35]

აღნიშნული წესით დადგენილია უსახლკარო პირად/ოჯახად რეგისტრაციის კუმულაციური კრიტერიუმი,[36] რომელსაც უნდა აკმაყოფილებდეს უსახლკარო სტატუსის მაძიებელი პირი/ოჯახი. აღნიშნული კრიტერიუმები ერთის მხრივ უკავშირდება პირის/ოჯახის წევრთა ქონებრივ მდგომარებას, რომლის საფუძველზეც შესაძლებელია დადგინდეს პირის/ოჯახის შესაძლებლობა უზრუნველყოფილი იყოს საცხოვრისით (მაგალითად: მექანიკურ სატრანსპორტო საშუალებაზე საკუთრების უფლების არსებობა,[37] რეგისტრირებული შემოსავლის არსებობა[38] და სხვ.) და ასევე დადგენილია მოქალაქეობის, მუნიციპალიტეტის ტერიტორიაზე რეგისტრაციისა და ასაკობრივი ცენზები.

თუმცა სარჩელში ყურადღებას გავამახვილებთ მხოლოდ იმ კრიტერიუმებზე, რომელთა საფუძველზეც, მიუხედავად თავშესაფრის/საცხოვრისის რეალური საჭიროებისა, უსახლკარო სტატუსის მაძიებელ პირს ნორმატიული აქტით დადგენილი არაგონივრული და გაუმართლებელი კრიტერიუმების გამო, უსამართლოდ ეთქმება უარი უსახლკაროდ რეგისტრაციაზე.

„ქალაქ თბილისის მუნიციპალიტეტის ტერიტორიაზე უსახლკაროდ რეგისტრაციისა და თავშესაფრით/საცხოვრისით უზრუნველყოფის წესის“ მე-3 მუხლის პირველი პუნქტის „ა“, „გ“, „დ“ და „ე“ ქვეპუნქტების თანახმად, უსახლკარო სტატუსის მაძიებელი პირი უსახლკარო პირად დარეგისტრირდება, თუ ის აკმაყოფილებს შემდეგ კრიტერიუმებს: „ა) კომისიის მიერ პირის შესახებ ინფორმაციის მოძიებამდე ბოლო 2 (ორი) წლის განმავლობაში არის საქართველოს მოქალაქე უწყვეტად, და ამასთანავე, ბოლო 2 (ორი) წლის განმავლობაში და უსახლკარო პირის სტატუსის მინიჭების მომენტისათვის უწყვეტად რეგისტრირებულია ქალაქ თბილისის მუნიციპალიტეტის ტერიტორიაზე; გ) პირის მიმართ არ ფიქსირდება უძრავ ნივთზე საკუთრების უფლება; დ) პირის მიმართ არ ფიქსირდება საცხოვრებელ სადგომზე ან სხვა ნებისმიერ ფართზე მართლზომიერი მფლობელობის ან უსასყიდლოდ სარგებლობის ფაქტი; ე) კომისიის მიერ მოპოვებული ინფორმაციით არ დასტურდება პირის მხრიდან დამოუკიდებლად ბინის ან სხვა ფართის ქირის (იჯარის) კომისიისათვის მიმართვამდე ბოლო 6 თვის განმავლობაში უწყვეტად გადახდის ფაქტი.“

ამავე წესის მე-5 მუხლის პირველი პუნქტის „ა“, „ბ“, „გ“ და „დ“ ქვეპუნქტების თანახმად, უსახლკარო სტატუსის მაძიებელი ოჯახი უსახლკარო ოჯახად დარეგისტრირდება, თუ ის აკმაყოფილებს შემდეგ კრიტერიუმებს: „ა) კომისიის მიერ ოჯახის შესახებ ინფორმაციის მოძიებამდე ბოლო 2 (ორი) წლის განმავლობაში ოჯახის თითოეული წევრი არის საქართველოს მოქალაქე უწყვეტად, და ამასთანავე, ბოლო 2 (ორი) წლის განმავლობაში ოჯახის წევრთა ნახევარზე მეტი უწყვეტად და ამავდროულად უსახლკარო პირის სტატუსის მინიჭების მომენტისათვის რეგისტრირებულია ქალაქ თბილისის მუნიციპალიტეტის ტერიტორიაზე; ბ) ოჯახის არც ერთი წევრის მიმართ არ ფიქსირდება უძრავ ნივთზე საკუთრების უფლება; გ) ოჯახის არც ერთი წევრის მიმართ არ ფიქსირდება საცხოვრებელ სადგომზე ან სხვა ნებისმიერ ფართზე მართლზომიერი მფლობელობის ან უსასყიდლოდ სარგებლობის ფაქტი; დ) შესაბამისი გამგეობის მიერ მოპოვებული ინფორმაციით არ დასტურდება ოჯახის მხრიდან დამოუკიდებლად ბინის ან სხვა ფართის ქირის (იჯარის) კომისიისათვის მიმართვამდე ბოლო 6 თვის განმავლობაში უწყვეტად გადახდის ფაქტი.“

საცხოვრებელ სადგომზე ან სხვა ნებისმიერ ფართზე მართლზომიერი მფლობელობა ან უსასყიდლოდ სარგებლობა - 2019 წლის თებერვალში ქალაქ თბილისის მუნიციპალიტეტის ტერიტორიაზე უსახლკაროდ რეგისტრაციისა და თავშესაფრით/საცხოვრისით უზრუნველყოფის ახალი წესის დამტკიცებამ, გაამკაცრა უსახლკარო პირის სტატუსის მინიჭების კრიტერიუმები. კერძოდ, ერთი-ერთი პირობის მიხედვით, უსახლკარო პირად რეგისტრაციისთვის, პირს არ უნდა უდასტურდებოდეს საცხოვრებელ სადგომზე ან სხვა ნებისმიერ ფართზე მართლზომიერი მფლობელობის ან უსასყიდლოდ სარგებლობის ფაქტი. უსახლკარო პირად რეგისტრაციისა და თავშესაფარი ფართით დაკმაყოფილების კომისიის სხდომათა მონიტორინგის შედეგად, გამოვლინდა არაერთი შემთხვევა, როდესაც კომისიამ უსახლკარო პირის სტატუსი არ მიანიჭა პირს, რომელსაც ნათესავმა, ახლობელმა, ან სხვა პირმა კეთილი ნების საფუძველზე თხოვების გზით, საკუთარ საცხოვრებელ ფართში დროებით ცხოვრების ნება დართო. საყურადღებო ფაქტია, რომ ამ პირების მიმართ, მართლზომიერი მოსარგებლეებისგან განსხვავებით, არსებობს უსახლკაროდ დარჩენის რეალური საფრთხე, რადგან მათ თხოვების შედეგად მიღებულ საცხოვრებელ ფართზე არ აქვთ უსაფრთხო სამართლებრივი დაცვის გარანტიები, ვინაიდან სრულად არიან დამოკიდებულნი მესაკუთრის კეთილ ნებაზე.

ქალაქ თბილისის მუნიციპალიტეტის მერიიდან გამოთხოვილი ინფორმაციის თანახმად, თბილისის მუნიციპალიტეტის საკრებულოს 2019 წლის 12 თებერვლის №37-14 დადგენილების ძალაში შესვლიდან 2021 წლის 4 თებერვლამდე პერიოდში, საცხოვრებელ სადგომით ან სხვა ფართით უსასყიდლოდ სარგებლობის გამო რეგისტრაციაზე უარი ეთქვა 55 პირს.

ბინის ან სხვა ფართის ქირის (იჯარის) გადახდა - ზემოხსენებული ახალი წესის მიხედვით, უსახლკარო პირის სტატუსზე უარის თქმის კიდევ ერთი საფუძველია პირის მხრიდან ბოლო 6 თვის განმავლობაში უწყვეტად და დამოუკიდებლად ბინის ან სხვა ფართის ქირის გადახდა. ამრიგად, ამგვარი ფაქტის გამოვლენა ავტომატურად წარმოშობს უსახლკარო პირის სტატუსიდან გამორიცხვის საფუძველს და ჩანაწერი არ ითვალისწინებს ისეთ მნიშვნელოვან გარემოებებს, როგორიცაა გადახდილი ქირის ოდენობა, საცხოვრებლის ტიპი, საცხოვრებელი პირობები (მაგალითად, პირი ცხოვრობს სარდაფში, ავტოფარეხში და არასაცხოვრებელი ტიპის სხვა ფართში, სადაც იხდის 100 ლარს), აგრეთვე, საბინაო ხარჯის მოცულობა ოჯახის მთლიან შემოსავალში და სხვა.

უძრავ ნივთზე საკუთრების უფლება - ერთ-ერთ კრიტერიუმს ასევე წარმოადგენს უძრავ ნივთზე საკუთრების უფლების არსებობა. არც აღნიშნულ შემთხვევაში მიიღება მხედველობაში, უძრავი ქონების ტიპი, აკმაყოფილებს თუ არა უძრავი ქონება სათანადო საცხოვრებლ პირობებს და რეგისტრაციაზე უარის თქმის ავტომატური საფუძველია.

საცხოვრებელი პირობების სათანადოობა მხედველობაში მიიღება, მხოლოდ მას შემდეგ, რაც პირი დარეგისტრირდება უსახლკაროდ და კომისიის მიერ განისაზღვრება რეგისტრირებულ პირთა/ოჯახთა საცხოვრისით უზრუნველყოფის რიგითობა.[39]

მუნიციპალიტეტის ტერიტორიაზე უწყვეტად რეგისტრაციის ფაქტი - საქართველოს ორგანული კანონის „ადგილობრივი თვითმმართველობის კოდექსის“ თანახმად, თვითმმართველი ერთეული არის მუნიციპალიტეტი. მუნიციპალიტეტი არის დასახლება, ან დასახლებათა ერთობლიობა, რომელსაც აქვს ადმინისტრაციული საზღვრები და ადმინისტრაციული ცენტრი. მუნიციპალიტეტს გააჩნია არჩევითი წარმომადგენლობითი და აღმასრულებელი ორგანოები, რეგისტრირებული მოსახლეობა და აქვს საკუთარი ქონება, ბიუჯეტი, შემოსულობები.[40]

ადგილობრივი თვითმმართველობა ხორციელდება, მუნიციპალიტეტის ადმინისტრაციულ საზღვრებში რეგისტრირებული მოსახლეობის მიერ, შესაბამისად კონკრეტული მუნიციპალიტეტის მიერ, საკუთარი უფლებამოსილების განხორციელება და სოციალურ სფეროში პოლიტიკის შემუშავება, ბუნებრივია უნდა უზრუნველყოფდეს პირველ რიგში აღნიშნულ მუნიციპალიტეტში რეგისტრირებული მოსახლეობის ამა თუ იმ სოციალური ფენისა თუ ჯგუფის ინტერესებს. შესაბამისად, პირის უსახლკაროდ რეგისტრაციის მომენტში, მისი მუნიციპალიტეტის ტერიტორიაზე რეგისტრაციის ფაქტის არსებობა შესაძლებელია გამართლებული იყოს, თუმცა გაუგებარია, რატომ მოეთხოვება პირს ასეთი დიდი ვადით (ქალაქ თბილისის შემთხვევაში, ბოლო 2 წელი, ხოლო ზოგიერთ მუნიციპალიტეტში ეს ვადა 15 წელსაც კი აღწევს) მუნიციპალიტეტის ტერიტორიაზე უწყვეტად რეგისტრაცია.

მნიშვნელოვანია, ის გარემოებაც რომ კონკრეტული მუნიციპალიტეტის ტერიტორიაზე რეგისტრაციის შემთხვევაში, პირი ვეღარ ისარგებლებს სხვა მუნიციპალიტეტის სოციალური შეღავათით. ამგვარი რეგულირების პირობებში კი, თუ უსახლკარო პირი შეიცვლის რეგისტრაციის ადგილს/მუნიციპალიტეტს, სულ მცირე 2 წლის განმავლობაში იგი ვეღარ დარეგისტრირდება უსახლკარო პირად ვერცერთ მუნიციპალიტეტში და მიუხედავად საჭიროებისა, ვერ ისარგებლებს ვერცერთი მუნიციპალიტეტის თავშესაფრით სულ მცირე 2 წლის განმავლობაში. შესაბამისად, პირი წლების განმავლობაში რჩება უფლების რეალიზების მიღმა.

ქალაქ თბილისის მუნიციპალიტეტის მერიიდან გამოთხოვილი ინფორმაციის თანახმად, თბილისის მუნიციპალიტეტის საკრებულოს 2019 წლის 12 თებერვლის №37-14 დადგენილების ძალაში შესვლიდან 2021 წლის 4 თებერვლამდე პერიოდში, ქალაქ თბილისის მუნიციპალიტეტის ტერიტორიაზე რეგისტრაციის არქონის ან თბილისის ტერიტორიაზე 2 წელზე ნაკლები ვადით რეგისტრაციის ქონის გამო უარი ეთქვა 148 პირს.

ადამიანისთვის, რომელსაც არც კი აქვს მუდმივი საცხოვრებელი და უსახლკარო პირად რეგისტრაცია სწორედ საცხოვრისის/თავშესაფრის მოსაპოვებლად ესაჭიროება, კონკრეტულ ადგილზე უწყვეტად ცხოვრებისა თუ რეგისტრაციის სავალდებულო პირობად განსაზღვრა, მითუმეტეს ასეთი დიდი ვადით, ალოგიკურია და გაუმართლებელი.

ამასთან, „საქართველოს მოქალაქეთა და საქართველოში მცხოვრებ უცხოელთა რეგისტრაციის, პირადობის (ბინადრობის) მოწმობისა და საქართველოს მოქალაქის პასპორტის გაცემის წესის შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-4 მუხლის პირველი პუნქტი პირს ავალდებულებს საცხოვრებელი ადგილის 6 თვეზე მეტი ვადით შეცვლისას, 6 თვის გასვლიდან არა უგვიანეს 10 დღისა ამ კანონის მოთხოვნათა დაცვით რეგისტრაციის გასავლელად მიმართოს სააგენტოს უფლებამოსილ ტერიტორიულ სამსახურს, რომელიც მას რეგისტრაციაში გაატარებს. შესაბამისად, პირს რომელსაც მუდმივი საცხოვრებელი ადგილი არ გააჩნია, საცხოვრებელი ადგილის ცვლილების შემთხვევაში, ერთის მხრივ კანონმდებლობა სთხოვს 6 თვის შემდეგ მიმართოს შესაბამის ორგანოს და რეგისტრაცია გაიაროს, ხოლო მეორეს მხრივ მუნიციპალიტეტი მას ამ საფუძვლით (უწყვეტდ რეგისტრაციის არ არსებობა 2 წელზე მეტი ვადით) უარს ეტყვის უსახლკარო პირად რეგისტრაციაზე.

გარდა აღნიშნულისა, შედარებისთვის შეგვიძლია პარალელი გავავლოთ მსგავს საკითხზე საქართველოს სხვა სამართლებრივი აქტით დადგენილ მოწესრიგებასთან. იმ პირობებშიც კი, როდესაც პირს გააჩნია საკუთარი საცხოვრებელი სახლი (არ არის უსახლკარო სტატუსის მაძიებელი), მას კონკრეტულ მუნიციპალიტეტში მუდმივად ცხოვრების ფაქტის დადასტურება შეუძლია გაცილებით უფრო მოკლევადიან პერიოდით და მარტივი პროცედურების საშუალებით. კერძოდ, „მაღალმთიანი რეგიონების განვითარების შესახებ“ საქართველოს კანონის შესაბამისად, ფიზიკურ პირს მაღალმთიან დასახლებაში მუდმივად მცხოვრები პირის სტატუსი, შესაბამისი მუნიციპალიტეტის მიერ ენიჭება, თუ იგი რეგისტრირებულია მაღალმთიან დასახლებაში; ყოველი კალენდარული წლის განმავლობაში ჯამში 9 თვის ან 9 თვეზე მეტი ვადით ფაქტობრივად ცხოვრობს მაღალმთიან დასახლებაში (თუ მაღალმთიანი დასახლება ზღვის დონიდან 2000 მეტრის სიმაღლეზე ან მის ზევით მდებარეობს, ამ ქვეპუნქტით განსაზღვრული მაღალმთიან დასახლებაში ფაქტობრივად ცხოვრების ვადაა კალენდარული წლის განმავლობაში ჯამში 6 თვე ან 6 თვეზე მეტი).[41] ამასთან, ფიზიკური პირი მაღალმთიან დასახლებაში მუდმივად მცხოვრები პირის სტატუსს ინარჩუნებს, თუ მან მაღალმთიანი დასახლება მკურნალობის მიზნით ან სამხედრო სავალდებულო სამსახურის მოხდის მიზნით, გარკვეული ვადით დატოვა ან თუ საქართველოს კანონმდებლობის შესაბამისად, აღკვეთის ღონისძიების სახით პატიმრობა შეეფარდა.[42] ასევე, ფიზიკურ პირს მაღალმთიან დასახლებაში მუდმივად მცხოვრები პირის სტატუსი უჩერდება, თუ: მაღალმთიანი დასახლება უმაღლესი ან პროფესიული განათლების მიღების მიზნით დატოვა და აღარ აკმაყოფილებს ფაქტობრივად ცხოვრების პირობას ზემოაღნიშნული პერიოდით და ამავე კანონით განსაზღვრული სხვა საპატიო გარემოებების არსებობისას.[43]

განხილული მაგალითიც აჩვენებს, რომ საცხოვრებელი სახლის მქონე პირებისთვის, კონკრეტულ ადგილას მუდმივად ცხოვრების ფაქტის დადასტურება უფრო მარტივ პროცედურასთან და ნაკლებად მკაცრ კრიტერიუმებთან არის დაკავშირებულ, ხოლო იმ პირებს, რომლთაც სათანადო საცხოვრებელი ადგილიც კი არ გააჩნიათ, მოეთხოვებათ კონკრეტულ მუნიციპალიტეტის ტერიტორიაზე წლების განმავლობაში უწყვეტად რეგისტრაცია ყოველგვარი გამონაკლისის გარეშე.

მიუხედავად მუნიციპალიტეტების მიერ, ამგვარი მკაცრი კრიტერიუმის დადგენისა, კანონმდებლობა არ ითვალისწინებს საკითხის არც იმგვარ მოწესრიგებას, რომელიც რეგისტრაციის ადგილის ცვლილების შემთხვევაში უსახლკარო პირს შესაძლებლობას მისცემდა ესარგებლა ალტერნატიული სოციალური პირობებით აღნიშნული ორი წლის განმავლობაში. რაც თავის მხრივ უზრუნველყოფდა, ერთი და იმავე პირის მიმართ ორი ან მეტი მუნიციპალიტეტიდან რესურსის დახარჯვას.

გარკვეული ვადის დადგენა შესაძლოა ემსახურებოდეს იმ მიზანს, რომ რომელიმე მუნიციპალიტეტის გადატვირთვა არ მოხდეს და უსახლკარო პირების გადანაწილება ბუნებრივად, მათი ფაქტობრივი ადგილმდებარეობის მიხედვით მოხდეს, რათა თავიდან იქნეს აცილებული უსახლკარო პირების ხელოვნურად ჩაწერა მათთვის ხელსაყრელ, ერთ კონკრეტულ მუნიციპალიტეტში და უსახლკარო პირთა კონცენტრაცია გარკვეულ მუნიციპალიტეტში (მაგალითად დედაქალაქში). თუმცა, ადმინისტრაციულ ორგანოს აღნიშნული მიზნის მიღწევა შეეძლო არა რეგისტრაციის არამედ ფაქტობრივად ცხოვრების დადასტურების მოთხოვნით.

აღნიშნულიდან გამომდინარე, ამგვარი პირობის დაწესების გაუმართლებლობასა და ალოგიკურობაზე მიუთითებს, ისიც რომ მუნიციპალიტეტების დადგენილებები უსახლკარო პირთა რეგისტრაციასთან დაკავშირებით შეეხება მხოლოდ უწყვეტად, კონკრეტული დროის პერიოდში, მუნიციპალიტეტში რეგისტრაციის ფაქტის არსებობას, თუმცა არცერთი მუნიციპალიტეტის (ამ მხრივ, გამონაკლისია საგარეჯოს და თეთრიწყაროს მუნიციპალიტეტი) წესში არ გვხვდება კონკრეტულ დროის პერიოდში, ფაქტობრივად ცხოვრების სავალდებულო პირობა. რაც შეიძლება უფრო ლოგიკური ყოფილიყო, ვინაიდან მუნიციპალიტეტის ტერიტორიაზე წლების განმავლობაში, უწყვეტად რეგისტრაციის ფაქტის არსებობა, არ შეიძლება ადასტურებდეს პირის ამ მუნიციპალიტეტში ფაქტობრივ ცხოვრებას. განსხავებით „მაღალმთიანი რეგიონების განვითარების შესახებ“ საქართველოს კანონით დადგენილი რეგულირებისა, რომელიც მიჯნავს ერთის მხრივ, მაღალმთიან დასახლებაში რეგისტრაციის და მეორეს მხრივ, ფაქტობრივად მცხოვრების ფაქტს.

ამგვარი რისკების თავიდან არიდება, შესაძლებელია სხვა, გონივრული პირობების დაწესებით, რაც დადასტურდება შესაბამისი ადმინისტრაციული წარმოებისას მოპოვებული მტკიცებულებების და დადგენილი ფაქტების ერთობლიობით. კერძოდ, 2 წლიანი რეგისტრაციის ფაქტის მაგივრად, შესაბამისმა კომისიამ შესაძლებელია სხვადასხვა ფაქტობრივი გარემოებით დაადგინოს, პირი ცხოვრობს თუ არა მუნიციპალიტეტის ტერიტორიაზე, თუ ის მხოლოდ იმ მიზნით დარეგისტრირდა სასურველ მუნიციპალიტეტში რომ სწორედ იქ სურს საცხოვრებლით დაკმაყოფილება.

შესაძლებელია, რომ პირმა/ოჯახმა საკუთარი პირადი საჭიროებებიდან გამომდინარე შეიცვალოს რეგისტრაციის ადგილი (მაგალითად, სხვა მუნიციპალიტეტის ტერიტორიაზე არსებულ უნივერსიტეტში სწავლის დაწყება). ასეთ შემთხვევაში პირს სულ მცირე 2 წლის განმავლობაში არ შეუძლია საცხოვრისით უზრუნველყოფის მოთხოვნის დაყენებაც კი, და ის უფლების ფარგლებს გარეთ რჩება.

ყოველივე ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, ამგვარი პირობა ვერ მოემსახურება კონკრეტული მუნიციპალიტეტ(ებ)ის განტვირთვის მიზანს და ვერ დააზღვევს იმ რისკს, რომ კონკრეტულ მუნიციპალიტეტ(ებ)ში არ მოხდეს უფრო მეტი უსახლკარო პირის თავმოყრა. შესაბამისად, მუნიციპალიტეტის ტერიტორიაზე გარკვეული პერიოდის განმავლობაში, უწყვეტად რეგისტრაციის სავალდებულო მოთხოვნა წარმოადგენს ხელოვნურ ბარიერს საცხოვრისის უფლების რეალიზებისთვის.

როგორც დასაწყისშიც აღვნიშნეთ, გარდა ქალაქ თბილისის მუნიციპალიტეტისა, უსახლკარო ადამიანების რეგისტრაციის კრიტერიუმები, პროცედურა და მათი საცხოვრისით/თავშესაფრით უზრუნველყოფის წესი და პირობები, კიდევ 15 მუნიციპალიტეტში მოქმედებს. ქვემოთ შევეხებით, იმ მუნიციპალიტეტების (10 მუნიციპალიტეტი) სამართლებრივ აქტებს, სადაც უსახლკაროდ რეგისტრაციისთვის ქალაქ თბილისის მსგავსად, დადგენილია სადავო, არაკონსტიტუციური კრიტერიუმები:

Ø ამბროლაურის მუნიციპალიტეტი

ამბროლაურის მუნიციპალიტეტის საკრებულოს 2019 წლის 22 აპრილი №15 დადგენილებით დამტკიცებული „ამბროლაურის მუნიციპალიტეტში რეგისტრირებული და მუდმივად მცხოვრები პირის სტატუსის მქონე მოსახლეობის უსახლკაროდ რეგისტრაციისა და დროებითი საცხოვრისით უზრუნველყოფის წესის“ მე-2 მუხლის პირველი პუნქტის „ა“ და „ბ“ ქვეპუნქტის თანახმად, ფიზიკური პირი უსახლკაროდ დარეგისტრირდება, თუ „ა) რეგისტრირებულია და ფლობს ამბროლაურის მუნიციპალიტეტის მაღალმთიან დასახლებაში მუდმივად მცხოვრები პირის სტატუსს; ბ) არ აქვს საკუთრების, მართლზომიერი მფლობელობისა თუ სარგებლობის უფლება საცხოვრებელ სადგომზე ან სხვა ფართზე (ქვეყნის ტერიტორიაზე), არ გააჩნია მუდმივი საცხოვრებელი.“

განსხვავებით თბილისისგან, ამბროლაურის მუნიციპალიტეტში პირს მოეთხოვება ამბროლაურის მუნიციპალიტეტის მაღალმთიან დასახლებაში რეგისტრაცია და მუდმივად მცხოვრები პირის სტატუსი. განსახილველ შემთხვევაშიც მნიშვნელოვანია მხედველობაში იქნას მიღებული ის გარემოება, რომ საცხოვრისის მაძიებელ პირს, არ გააჩნია შესაძლებლობა უზრუნველყოფილი იყოს მუდმივი და სათანადო საცხოვრებლით, რის გამოც შესაძლოა ხშირად იცვლიდეს საცხოვრებელ მისამართს. ამდენად, მაღალმთიან დასახლებაში მუდმივად მცხოვრები პირის სტატუსის მოპოვებისთვის დადგენილი პირობებიც უსამართლოდ გამორიცხავს უფლების სუბიექტთა წრიდან, პირებს რომლებიც კონკრეტული მუნიციპალიტეტის ფარგლებში, ყოველი კალენდარული წლის განმავლობაში ჯამში 9 თვეზე ნაკლები ვადით ცხოვრობენ ფაქტობრივად.

Ø ვანის მუნიციპალიტეტი

ვანის მუნიციპალიტეტის საკრებულოს 2018 წლის 28 დეკემბრის №126 დადგენილებით დამტკიცებული „ვანის მუნიციპალიტეტის ტერიტორიაზე უსახლკარო პირთა რეგისტრაციისა და მათი დროებითი საცხოვრისით უზრუნველყოფის წესის“ პირველი მუხლის მე-3 პუნქტის „ბ“, „გ“ და „დ“ ქვეპუნქტის თანახმად: ეს წესი არ ვრცელდება „ბ) პირებზე, რომელთა რეგისტრაციის ხანგრძლივობა ვანის მუნიციპალიტეტში არ აღემატება ორ წელს; გ) პირებზე, რომელთა საცხოვრებელი ფართის დაკარგვის ფაქტი ფიქსირდება ვანის მუნიციპალიტეტის ადმინისტრაციული საზღვრების გარეთ; დ) პირებზე, თუ მას ან/და მისი ოჯახის პირველი ან/და მეორე რიგის ნათესავს აქვს საკუთრების, მართლზომიერი მფლობელობისა თუ სარგებლობის (გარდა პირადი/ოჯახის საცხოვრებელი დანიშნულებისა) უფლება სხვა საცხოვრებელ/არასაცხოვრებელ ფართზე ან მიწის ნაკვეთზე.“

ზემოთ განხილული მუნიციპალიტეტებისაგან განსხვავებით, ვანის მუნიციპალიტეტში დადგენილია დამატებით კიდევ ერთი ახალი კრიტერიუმი. კერძოდ, თუ უსახლკარო პირი მუნიციპალიტეტის ადმინისტრაციული საზღვრების გარეთ არსებულ საცხოვრისს დაკარგავს, მას უარი ეთქმება უსახლკაროდ რეგისტრაციაზე.

მიგვაჩნია, რომ მუნიციპალიტეტში უწყვეტად რეგისტრაციის მოთხოვნის პარალელურად ზემოაღნიშნული პირობის არსებობა გაუმართლებელია. ვინაიდან, თუ პირი 2 წელზე მეტი ვადით რეგისტრირებულია ვანის მუნიციპალიტეტში, თუმცა მან საცხოვრებელი დაკარგა სხვა მუნიციპალიტეტში, იგი არც ვანის მუნიციპალიტეტის მიერ დარეგისტრირდება უსახლკაროდ (საცხოვრებლის მუნიციპალიტეტის ფარგლებს გარეთ დაკარგვის გამო) და არც იმ მუნიციპალიტეტის მიერ, სადაც საცხოვრებელი დაკარგა (ვინაიდან მისი რეგისტრაციის ადგილი იქნება ვანის მუნიციპალიტეტში). ამგვარი მოწესრიგების პირობებში, რეალური საჭიროებისა და სათანადო საცხოვრებლით უზრუნველყოფის უფლების მქონე, ზემოაღნიშნული პირები, საერთოდ გამოირიცხებიან უფლების სუბიექტთა წრიდან.

Ø თეთრიწყაროს მუნიციპალიტეტი

თეთრიწყაროს მუნიციპალიტეტის მიერ განსაზღვრული წესიც იმეორებს ზემოთ განხილულ კრიტერიუმებს, თუმცა თბილისისა და ვანისგან განსხვავებით, განსაზღვრავს უფრო დიდი ვადით - 5 წლით, მუნიციპალიტეტში რეგისტრაციის ვალდებულებას.

თეთრიწყაროს მუნიციპალიტეტის საკრებულოს 2018 წლის 30 მარტის №221 დადგენილებით დამტკიცებული „თეთრიწყაროს მუნიციპალიტეტის ტერიტორიაზე უსახლკაროდ რეგისტრაციისა და თავშესაფარი ფართით უზრუნველყოფის წესი“ პირველი მუხლის მე-2 პუნქტის „ბ“ ქვეპუნქტის თანახმად, აღნიშნული წესი არ ვრცელდება „პირებზე, რომელთა საცხოვრებელი ფართის დაკარგვის ფაქტი ფიქსირდება თეთრიწყაროს მუნიციპალიტეტის ადმინისტრაციული საზღვრის გარეთ.“ მე-3 მუხლის პირველი პუნქტის „ა“ ქვეპუნქტის თანახმად, ფიზიკური პირის უსახლკაროდ დარეგისტრირების ერთ-ერთი კრიტერიუმია: „ოჯახის ყველა წევრი უკანასკნელი 5 წლის განმავლობაში რეგისტრირებულია, ან/და მუდმივად ცხოვრობს თეთრიწყაროს მუნიციპალიტეტის ტერიტორიაზე,“ ხოლო „ბ“ ქვეპუნქტი თანახმად, „ქვეყნის ტერიტორიაზე არ აქვს საკუთრების, მართლზომიერი მფლობელობისა, თუ სარგებლობის უფლება საცხოვრებელ სადგომზე ან სხვა ფართზე.“

Ø ხონის მუნიციპალიტეტი

იდენტური კრიტერიუმებია დადგენილი ხონის მუნიციპალიტეტშიც. ხონის მუნიციპალიტეტის საკრებულოს 2020 წლის 30 დეკემბრის №30 დადგენილებით დამტკიცებული „ხონის მუნიციპალიტეტის ტერიტორიაზე უსახლკარო პირების რეგისტრაციისა და მათი დროებითი საცხოვრისით უზრუნველყოფის წესის“ პირველი მუხლის მე-3 პუნქტის „ბ“, „გ“ და „დ“ ქვეპუნქტების თანახმად, ეს წესი არ ვრცელდება: „ბ) პირებზე, რომელთა რეგისტრაციის ხანგრძლივობა ხონის მუნიციპალიტეტში არ აღემატება 2 წელს; გ) პირებზე, რომელთა საცხოვრებელი ფართის დაკარგვის ფაქტი ფიქსირდება ქალაქ ხონის მუნიციპალიტეტის ადმინისტრაციული საზღვრების გარეთ; დ) პირზე, თუ მას ან/და მისი ოჯახის პირველი ან/და მეორე რიგის ნათესავს აქვს საკუთრების, მართლზომიერი მფლობელობისა თუ სარგებლობის (გარდა პირადი/ოჯახის საცხოვრებელი დანიშნულებისა) უფლება სხვა საცხოვრებელ/არასაცხოვრებელ ფართზე/მიწის ნაკვეთზე;“

Ø სამტრედიის მუნიციპალიტეტი

კრიტერიუმები ასევე მეორდება სამტრედიის მუნიციპალიტეტშიც. სამტრედიის მუნიციპალიტეტის საკრებულოს 2017 წლის 17 აგვისტოს №19 დადგენილებით დამტკიცებული „სამტრედიის მუნიციპალიტეტის ტერიტორიაზე უსახლკარო პირების რეგისტრაციისა და მათი დროებითი საცხოვრისით უზრუნველყოფის წესის“ პირველი მუხლის მე-3 პუნქტის „ბ“, „გ“ და „დ“ ქვეპუნქტების თანახმად, ეს წესი არ ვრცელდება: „ბ) პირებზე, რომელთა რეგისტრაციის ხანგრძლივობა სამტრედიის მუნიციპალიტეტში არ აღემატება 2 წელს; გ) პირებზე, რომელთა საცხოვრებელი ფართის დაკარგვის ფაქტი ფიქსირდება სამტრედიის მუნიციპალიტეტის ადმინისტრაციული საზღვრების გარეთ; დ) პირზე, თუ მას ან/და მისი ოჯახის პირველი ან/და მეორე რიგის მემკვიდრეს აქვს საკუთრების, მართლზომიერი მფლობელობისა თუ სარგებლობის (გარდა პირადი/ოჯახის საცხოვრებელი დანიშნულებისა) უფლება სხვა საცხოვრებელ/არასაცხოვრებელ ფართზე/მიწის ნაკვეთზე.“

Ø სენაკის მუნიციპალიტეტი

სენაკის მუნიციპალიტეტის საკრებულოს მიერ განსაზღვრული წესი იმეორებს „სოციალური დახმარების შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-4 მუხლის „ჟ“ პუნქტით განსაზღვრულ კრიტერიუმებს მუდმივ, განსაზღვრულ საცხოვრებელ ადგილთან დაკავშირებით. შესაბამისად, აღნიშნული ნორმის პრობლემის შესახებ წარმოდგენილი არგუმენტაცია, მიემართება სენაკის მუნიციპალიტეტის საკრებულოს 2017 წლის 27 თებერვალი №16 დადგენილებით დამტკიცებული „სენაკის მუნიციპალიტეტის ტერიტორიაზე უსახლკაროდ რეგისტრაციისა და თავშესაფარი ფართით უზრუნველყოფის წესის“ მე-2 მუხლის პირველი პუნქტის „ბ“ ქვეპუნქტსაც. რომლის თანახმად, თავშესაფარი (სოციალური მომსახურების მიმწოდებელი, რომელიც უზრუნველყოფს უსახლკარო პირებს ღამის სათევითა და საკვებით) ფართით უზრუნველყოფისთვის ფიზიკური პირი უსახლკაროდ დარეგისტრირდება, თუ მას: „ბ) არ გააჩნია მუდმივი, განსაზღვრული საცხოვრებელი ადგილი.“

Ø ქალაქ ქუთაისის მუნიციპალიტეტი

ზემოთ განხილული მუნიციპალიტეტების მიერ დადგენილ რიგ კრიტერიუმებს, იმეორებს ასევე ქუთაისის მუნიციპალიტეტის საკრებულო. კერძოდ, ქალაქ ქუთაისის მუნიციპალიტეტის საკრებულოს 2017 წლის 22 თებერვლის №160 დადგენილებით დამტკიცებული „ქალაქ ქუთაისის მუნიციპალიტეტის ტერიტორიაზე უსახლკარო პირების რეგისტრაციისა და მათი დროებითი საცხოვრისით უზრუნველყოფის წესის“ პირველი მუხლის მე-3 პუნქტის „ბ“, „გ“ და „დ“ ქვეპუნქტების თანახმად: ეს წესი არ ვრცელდება: „ბ) პირებზე, რომელთა რეგისტრაციის ხანგრძლივობა ქალაქ ქუთაისის მუნიციპალიტეტში არ აღემატება 2 წელს; გ) პირებზე, რომელთა საცხოვრებელი ფართის დაკარგვის ფაქტი ფიქსირდება ქალაქ ქუთაისის მუნიციპალიტეტის ადმინისტრაციული საზღვრების გარეთ; დ) პირზე, თუ მას ან/და მისი ოჯახის პირველი ან/და მეორე რიგის ნათესავს აქვს საკუთრების, მართლზომიერი მფლობელობისა თუ სარგებლობის (გარდა პირადი/ოჯახის საცხოვრებელი დანიშნულებისა) უფლება სხვა საცხოვრებელ/არასაცხოვრებელ ფართზე/მიწის ნაკვეთზე.“

Ø საგარეჯოს მუნიციპალიტეტი

საგარეჯოს მუნიციპალიტეტის საკრებულოს 2015 წლის 25 სექტემბრის №38 დადგენილებით დამტკიცებული „საგარეჯოს მუნიციპალიტეტის ტერიტორიაზე რეგისტრირებულ უსახლკაროთა ასევე მუნიციპალიტეტის ბალანსზე არსებულ შენობებში თვითნებურად შესახლებულ მოქალაქეთა აღრიცხვის, შერჩევის, მათთვის სოციალური საცხოვრისის გადაცემის და შემდგომი მონიტორინგის განხორციელების წესის“ მე-6 მუხლის პირველი პუნქტის „ა“ და „ბ“ ქვეპუნქტების თანახმად, საგარეჯოს მუნიციპალიტეტის სოციალურ საცხოვრისში შესასახლებელი ოჯახები უნდა აკმაყოფილებდნენ შემდეგ კრიტერიუმებს: „ა) ოჯახი არ უნდა ფლობდეს არც საქართველოში და არც მის ფარგლებს გარეთ საცხოვრებელ ფართს ან/და მისი საცხოვრებელი არ უნდა აკმაყოფილებდეს ცხოვრებისთვის აუცილებელ მინიმალურ პირობებს (დანგრეული); ბ) ოჯახის ყველა წევრი უნდა იყოს საგარეჯოს მუნიციპალიტეტში რეგისტრირებული ან უკანასკნელი 5 წლის მანძილზე ფაქტობრივად უნდა ცხოვრობდეს საგარეჯოს მუნიციპალიტეტის ტერიტორიაზე.“

საგარეჯოს მუნიციპალიტეტში დადგენილი წესით საკითხი შედარებით განსხვავებულად არის მოწესრიგებული, კერძოდ საცხოვრებელი ფართის ფლობასთან ერთად მხედველობაში მიიღება საცხოვრებელი პირობებიც. განსახილველ შემთხვევაში, მართალია მითითება კეთდება „ცხოვრებისთვის აუცილებელ მინიმალურ პირობებზე“ თუმცა როგორც ნორმის ფორმულირებიდან ჩანს, აღნიშნულში იგულისხმება მხოლოდ ისეთი საცხოვრებელი რომელიც დანგრეულია და მხედველობაში არ მიიღება, სათანადო საცხოვრებლისთვის აუცილებელი სხვა, სარჩელში განხილული, მინიმალური პირობები.

შედეგად, პირები, რომელთა საცხოვრებელიც, მართალია არ არის დანგრეული, თუმცა არ აკმაყოფილებს სათანადო საცხოვრებლის სხვა ძირითად პირობებს, ვერ მიიღებენ უსახლკაროს სტატუსს. შესაბამისად, ვერ მოახდენენ სათანადო საცხოვრებლის უფლების რეალიზებას.

Ø ქალაქ რუსთავის მუნიციპალიტეტი

ქალაქ რუსთავის მუნიციპალიტეტის საკრებულოს 2018 წლის 24 დეკემბრის №83 დადგენილებით დამტკიცებული „ქალაქ რუსთავის მუნიციპალიტეტის ტერიტორიაზე უსახლკარო პირების რეგისტრაციისა და მათი დროებითი საცხოვრისით უზრუნველყოფის წესის“ პირველი მუხლის მე-3 პუნქტის „ბ“ ქვეპუნქტის თანახმად, ეს წესი უსახლკარო პირად რეგისტრაციის ნაწილში არ ვრცელდება „პირებზე, რომელთაც საცხოვრებელი ფართის დაკარგვის ან გასხვისების ფაქტი ფიქსირდება უკანასკნელი 5 წლის განმავლობაში.“ ამავე მუხლის მე-3¹ პუნქტის „ბ“ ქვეპუნქტის თანახმად, ეს წესი დროებითი საცხოვრისით უზრუნველყოფის ნაწილში არ ვრცელდება „პირებზე, თუ მისი ან მისი ოჯახის ერთი წევრის რეგისტრაციის ხანგრძლივობა ქალაქ რუსთავის მუნიციპალიტეტის ადმინისტრაციულ საზღვრებში არ აღემატება 15 წელს და ოჯახის ყველა წევრი არ არის რეგისტრირებული ქალაქ რუსთავის ადმინისტრაციულ საზღვრებში ბოლო ორი წლის განმავლობაში უწყვეტად (გარდა 2 წლამდე ასაკის ბავშვისა). წყვეტის შემთხვევაში პირი არ უნდა იყოს რეგისტრირებული სხვა მუნიციპალიტეტის ადმინისტრაციულ საზღვრებში,“[44] ხოლო „გ“ ქვეპუნქტის თანახმად, „პირებზე, თუ მისი ან მისი ოჯახის წევრის საცხოვრებელი ფართის დაკარგვის ან გასხვისების ფაქტი ფიქსირდება უკანასკნელი 5 წლის განმავლობაში.“ მე-3¹ პუნქტის „დ“ ქვეპუნქტის თანახმად, კი „პირზე, თუ მას ან/და მისი ოჯახის წევრის პირველი რიგის ნათესავს[45] აქვს საკუთრების უფლება სხვა საცხოვრებელ/არასაცხოვრებელ ფართზე/მიწის ნაკვეთზე (გარდა ამ წესით გათვალისწინებული შემთხვევებისა).“[46]

რუსთავის მუნიციპალიტეტის მიერ დადგენილ წესშიც მეორდება იგივე კრიტერიუმები რომელთა პრობლემურობაც განვიხილეთ სხვა მუნიციპალიტეტების ფარგლებში (მუნიციპალიტეტში რეგისტრაციასთან დაკავშირებით დადგენილია კიდევ უფრო დიდი ვადა - 15 წელი), თუმცა რუსთავის შემთხვევაში, ასევე დადგენილია რეგისტრაციაზე უარის თქმის ახალი საფუძველი, რომელიც ეხება უკანასკნელი 5 წლის განმავლობაში საცხოვრებელი ფართის დაკარგვას ან გასხვისებას. მიგვაჩნია, რომ საცხოვრებელი ფართის დაკარგვა ან გასხვისება არ უნდა იყოს რეგისტრაციაზე უარის თქმის უპირობო საფუძველი, და გათვალისწინება უნდა ხდებოდეს, საცხოვრებელი ფართის დაკარგვის ან გასხვისების განმაპირობებელი მიზეზების. მაგალითისთვის, აღნიშნული საფუძვლით შესაძლებელია პირს, რომელმაც მკურნალობის ხარჯების დაფარვის ან მძიმე ეკონომიური მდგომარეობის გამო გაყიდა სახლი, ან საცხოვრებელი ფართი გამოიყენა სესხის უზრუნველყოფის საგნად და იძულებითი აღსრულების შედეგად დაკარგა მასზე საკუთრების უფლება, უარი ეთქვას უსახლკაროს სტატუსის მინიჭებაზე. ამასთან გაუგებარია, თუ რა მიზანს შეიძლება ემსახურებოდეს საცხოვრებელი ფართის დაკარგვის ან გასხვისების ფაქტის 5 წლიანი პერიოდით შემოფარგვლა.

Ø მარტვილის მუნიციპალიტეტი

მარტვილის მუნიციპალიტეტის საკრებულოს 2021 წლის 8 თებერვალი №3 დადგენილებით დამტკიცებული „მარტვილის მუნიციპალიტეტის ტერიტორიაზე უსახლკაროდ რეგისტრაციისა და თავშესაფრით/საცხოვრისით უზრუნველყოფის წესის“ მე-3 მუხლის პირველი პუნქტის „გ“ და „დ“ ქვეპუნქტების თანახმად, უსახლკარო სტატუსის მაძიებელი პირი უსახლკარო პირად დარეგისტრირდება, თუ ის აკმაყოფილებს შემდეგ კრიტერიუმებს: „გ) პირის მიმართ არ ფიქსირდება უძრავ ნივთზე საკუთრების უფლება; დ) პირის მიმართ არ ფიქსირდება საცხოვრებელ სადგომზე ან სხვა ნებისმიერ ფართზე მართლზომიერი მფლობელობის ან უსასყიდლოდ სარგებლობის ფაქტი.“ ამავე წესის მე-5 მუხლის პირველი პუნქტის „ბ“ და „გ“ ქვეპუნქტების თანახმად, კი უსახლკარო სტატუსის მაძიებელი ოჯახი უსახლკარო ოჯახად დარეგისტრირდება, თუ ის აკმაყოფილებს შემდეგ კრიტერიუმებს: „ბ) ოჯახის არც ერთი წევრის მიმართ არ ფიქსირდება უძრავ ნივთზე საკუთრების უფლება; გ) ოჯახის არც ერთი წევრის მიმართ არ ფიქსირდება საცხოვრებელ სადგომზე ან სხვა ნებისმიერ ფართზე მართლზომიერი მფლობელობის ან უსასყიდლოდ სარგებლობის ფაქტი.“

Ø ოზურგეთის მუნიციპალიტეტი

ოზურგეთის მუნიციპალიტეტის საკრებულოს 2019 წლის 3 აპრილის №11 დადგენილებით დამტკიცებული „ოზურგეთის მუნიციპალიტეტის ტერიტორიაზე რეგისტრირებულ პირთა (ოჯახთა) საცხოვრისით უზრუნველყოფის წესის“ პირველი მუხლის მე-4 პუნქტის „გ“ ქვეპუნქტის თანახმად, ეს წესი არ ვრცელდება „პირზე, თუ მას ან/და მისი ოჯახის პირველი რიგის ნათესავს აქვს საკუთრების უფლება სხვა საცხოვრებელ/არასაცხოვრებელ ფართზე/მიწის ნაკვეთზე.“ სხვა მუნიციპალიტეტების მსგავსად, განსახილველი წესიც არ ითვალისწინებს საკუთრებაში არსებული საცხოვრებელი ფართის პირობებს - აკმაყოფილებს თუ არა ის სათანადობის კრიტერიუმებს, და მხოლოდ საკუთრებაში არსებობის ფაქტის საფუძველზე ადგენს პირის საჭიროებას, სათანადო საცხოვრებლით უზრუნველყოფაზე.

ზოგიერთი მუნიციპალიტეტი პირის უსახლკაროდ მიჩნევის კრიტერიუმებს საერთაშორისო სტანდარტებს უფრო მეტად უსაბამებს და მათში მოიაზრებს პირს, რომელიც ნათესავებთან დროებით აფარებს თავს. მაგალითად, გორის მუნიციპალიტეტის საკრებულოს 2018 წლის 14 მაისი №60 დადგენილებით დამტკიცებული „გორის მუნიციპალიტეტის ტერიტორიაზე უსახლკარო პირების რეგისტრაციისა და მათი დროებითი საცხოვრისით უზრუნველყოფის წესში“ ხაზგასმულია, რომ თუ განმცხადებელს/რეგისტრირებულ პირს საკუთარი შესაძლებლობებით არ აქვს საცხოვრისით უზრუნველყოფის საშუალება,[47] იგი არ იქნება მიჩნეული უსახლკაროდ. წესის თანახმად, ნათესავებთან დროებითი თავშესაფრის ქონა დროებითი საცხოვრისის უზრუნველყოფისათვის უსახლკაროდ რეგისტრირებულ პირთა რიგითობის/პრიორიტეტის მინიჭების განსაზღვრისას მიიღება მხედველობაში და არა მათი უსახლკაროდ რეგისტრაციისას (აღნიშნულ კრიტერიუმს - დროებითი თავშესაფრის ქონას, მინიჭებული აქვს ყველაზე დაბალი ქულა ქულათა სისტემაში).[48] საკუთარი შესაძლებლობით საცხოვრისით უზრუნველყოფის კრიტერიუმი გათვალისწინებულია ასევემესტიის მუნიციპალიტეტის საკრებულოს[49], ზუგდიდის მუნიციპალიტეტის საკრებულოს[50] და ხარაგაულის მუნიციპალიტეტის საკრებულოს[51] დადგენილებებით. აღსანიშნავია, რომ ხარაგაულის მუნიციპალიტეტის საკრებულოს მიერ დამტკიცებული წესი, საცხოვრისით უზრუნველყოფის პრიორიტეტულობის განსაზღვრისას (და არა რეგისტრაციის შესახებ გადაწყვეტილების მიღებისას) ითვალისწინებს საცხოვრებელი ფართის ან სხვა უძრავი ქონების საკუთრებაში ქონას.[52]

კონსტიტუციური უფლების დარღვევა

საქართველოს კონსტიტუცია აღიარებს სოციალური სახელმწიფოს პრინციპს და მის პრეამბულაში ხაზს უსვამს საქართველოს მოქალაქეების სწრაფვას, დაამკვიდრონ სოციალური და სამართლებრივი სახელმწიფო. 2017 წლის საკონსტიტუციო რეფორმის შედეგად, საქართველოს კონსტიტუციაში დამატებით გაჩნდა ჩანაწერი, რომ საქართველო არის სოციალური სახელმწიფო და სახელმწიფომ უნდა იზრუნოს ადამიანის ღირსეული საცხოვრებლით უზრუნველყოფაზე.[53] აღნიშნული ცვლილება უზრუნველყოფს სოციალური სახელმწიფოს პრინციპის კონსტიტუციურ-სამართლებრივი მნიშვნელობის განმტკიცებას და შესაბამისად, ადგენს სახელმწიფოს სოციალურ პასუხისმგებლობას ადამიანის მიმართ. თავის მხრივ, საქართველოს კონსტიტუციის მე-9 მუხლის პირველი პუნქტი განამტკიცებს ღირსების უფლებას და ამბობს, რომ ადამიანის ღირსება ხელშეუვალია და მას იცავს სახელმწიფო.

„სოციალური დახმარების შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-4 მუხლის „კ“ ქვეპუნქტის თანახმად, სოციალური დახმარების სისტემა არის, „სახელმწიფოს მიერ დაფინანსებული, ორგანიზებული ან/და მისი მეთვალყურეობით განხორციელებულ ღონისძიებათა ერთობლიობა, რომელიც მიმართულია სპეციალური მზრუნველობის საჭიროების მქონე პირის, ღატაკი ოჯახის ან უსახლკარო პირის სოციალურ-ეკონომიკური მდგომარეობის გაუმჯობესებისაკენ“. ჩანაწერიდან გამომდინარე, კანონმდებლობა პირთა ჯგუფს აყენებს სამართლებრივად განსხვავებულ მდგომარეობაში და უზრუნველყოფს მათ დაცვას მაღალი სტანდარტით, ვინაიდან მათ დამოუკიდებლად არ შეუძლიათ ღირსეული ცხოვრებისათვის აუცილებელი მინიმალური პირობების უზრუნველყოფა. ამრიგად, მოწყვლადი ჯგუფებისა და მათ შორის უსახლკარო პირებისთვის სოციალური უზრუნველყოფის უფლების რეალიზება მნიშვნელოვნად განაპირობებს სოციალურ თანასწორობას სახელმწიფოში.

თავშესაფრით უზრუნველყოფის სამართლებრივი გარანტია უსახლკარო პირების ფუნდამენტურ უფლებას წარმოადგენს. „სოციალური დახმარების შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-4 მუხლის „ბ“ პუნქტის მიხედვით, თავშესაფარი განმარტებულია, როგორც „სოციალური მომსახურების მიმწოდებელი, რომელიც უზრუნველყოფს უსახლკარო პირებს ღამის გასათევითა და საკვებით“. ამრიგად, თავშესაფარი არის ადგილი, სადაც ადამიანს შეუძლია მიიღოს არსებობისათვის აუცილებელი ძირითადი საჭიროებები. სხვაგვარად, რომ ვთქვათ, თავშესაფარი არის მიზნობრივი სოციალური დახმარება, რომელიც განკუთვნილია საზოგადოების ყველაზე მოწყვლადი ჯგუფისთვის იმ პერიოდით, როდესაც ისინი მიზეზთა გამო განიცდიან უსახლკარობას - ჭერის უქონლობას. აქედან გამომდინარე, თავშესაფარი ტრანზიტული სოციალური დახმარებაა და მიზნობრიობის ამოწურვის შემდეგ, ექვემდებარება შეწყვეტას.[54]

ამდენად, სათანადო საცხოვრებლით დაკმაყოფილების მიზანს ადამიანის პირველადი მოთხოვნილებების უზრუნველყოფა წარმოადგენს. აღნიშნულის გარეშე შესაძლოა, საფრთხე შეექმნას თავად ადამიანის არსებობასაც კი. სათანადო საცხოვრებლის უფლების განხორციელებას არსებითი გავლენა აქვს ადამიანის სხვა ფუნდამენტური უფლებებითა და თავისუფლებებით სარგებლობაზე, თუმცა ის განსაკუთრებულადაა დაკავშირებული ადამიანის ღირსებასთან. მიუხედავად იმისა, რომ სხვა ქვეყნების კონსტიტუციების მსგავსად, საქართველოს კონსტიტუცია ცალკე არ განსაზღვრავს სათანადო საცხოვრებლით უზრუნველყოფის უფლებას, იგი დაცულია საქართველოს კონსტიტუციის მე-9 მუხლით - ადამიანის ღირსების ხელშეუხებლობა.

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლომ არაერთხელ მიუთითა საქართველოს კონსტიტუციით გარანტირებული ღირსების უფლების უაღრესად დიდ მნიშვნელობაზე. ადამიანს ღირსების უფლება აქვს იმიტომ, რომ იგი ადამიანია „...და ამ შემთხვევაში მნიშვნელობა არ გააჩნია საზოგადოების შეხედულებას მასზე ან მის სუბიექტურ თვითშეფასებას. ადამიანის ღირსების პატივისცემა გულისხმობს ყოველი ადამიანის პიროვნულ აღიარებას, რომლის ჩამორთმევა და შეზღუდვა დაუშვებელია. კონსტიტუციის მე-17 მუხლის პირველი პუნქტის (კონსტიტუციის მოქმედი რედაქციის მე-9 მუხლის პირველი პუნქტი) ... მთავარი ღირებულება არის ადამიანი როგორც თვითმყოფადი, თავისუფალი და სხვა ადამიანების თანასწორი სუბიექტი. ადამიანის ღირსების დაცვა არის ის, რაც უპირობოდ ეკუთვნის ყველა ადამიანს სახელმწიფოსაგან. ღირსებაში იგულისხმება სოციალური მოთხოვნა სახელმწიფოს მხრიდან ადამიანის რესპექტირებაზე.“[55]

აღსანიშნავია, რომ ღირსების უფლების ერთ-ერთი პრაქტიკული გამოხატულება ადამიანის, როგორც თავისუფალი ინდივიდის და ძირითადი უფლებების მქონე სუბიექტად მიჩნევაში მდგომარეობს.[56] „უფლება სამართალსუბიექტობაზე წარმოადგენს საქართველოს კონსტიტუციის მე-17 მუხლის პირველი პუნქტით გარანტირებული ღირსების უფლების განუყოფელ ელემენტს. აღნიშნული უფლების თანახმად, სახელმწიფოსთვის ადამიანი უნდა იყოს მთავარი ფასეულობა, კონსტიტუციური უფლებების სუბიექტი და არა მიზნის მიღწევის საშუალება.“[57]

გასათვალისწინებელია ისიც, რომ „საქართველოს კონსტიტუციით დაცული ამა თუ იმ უფლების მზღუდავი საკანონდებლო რეგულირება ავტომატურად არ იწვევს სამართალსუბიექტობაზე უფლების დარღვევას. საკონსტიტუციო სასამართლო, ყოველ კონკრეტულ შემთხვევაში, უფლების მზღუდავი რეგულირების შინაარსის, მიზნის და შეზღუდვის ინტენსივობის გათვალისწინებით ადგენს გასაჩივრებული ნორმის (ნორმების) შესაბამისობას საქართველოს კონსტიტუციის მე-17 მუხლის პირველი პუნქტით დაცულ უფლებასთან.“[58]

სადავო ნორმების თანახმად, პირველი და მეორე კატეგორიის პირები არ მიიჩნევიან უსახლკაროდ. კერძოდ, პირი/ოჯახი ვერ დარეგისტრირდება უსახლკაროდ, თუ ის 1) უსახლკარო სტატუსის მინიჭებამდე უწყვეტად, ბოლო წლების განმავლობაში არ არის რეგისტრირებული კონკრეტულ მუნიციპალიტეტში; 2) პირის მიმართ ფიქსირდება საცხოვრებელ სადგომზე ან სხვა ნებისმიერ ფართზე მართლზომიერი მფლობელობის ან უსასყიდლოდ სარგებლობის ფაქტი; 3) დასტურდება პირის მხრიდან დამოუკიდებლად ბინის ან სხვა ფართის ქირის (იჯარის) გადახდის ფაქტი; 4) მას ან მის ნათესავს უძრავ ნივთზე გააჩნია საკუთრების უფლება; 5) საცხოვრებელი დაკარგა მუნიციპალიტეტის საზღვრებს გარეთ; 6) ბოლო წლების განმავლობაში დაკარგა ან გაასხვისა საცხოვრებელი ფართი.

მოცემულ შემთხვევაში ნათლად გამოკვეთილია პირთა წრე, რომელზედაც სადავო ნორმებს მკაფიო ეფექტი გააჩნია. ესენი არიან პირები, რომლებიც რეალურად საჭიროებენ სახელმწიფოს მხრიდან თავშესაფრით/საცხოვრისით უზრუნველყოფას.

სათანადო საცხოვრებლის უფლებიდან სრულად გამოირიცხებიან არასათანადო პირობებში მცხოვრები პირები და ყოველი მომდევნო დღის განმავლობაში უსახლკაროდ დარჩენის საფრთხის წინაშე მყოფი პირები. მაგალითად პირები, რომლებიც ცხოვრობენ საცხოვრისის ფუნქციის არმქონე სხვადასხვა კონსტრუქციაში ან თავს აფარებენ არამყარ ნაგებობებს და საცხოვრისად გამოუსადეგარ კონსტრუქციებს. პირები, რომლებიც საცხოვრისში ცხოვრობენ სამართლებრივი გარანტიების გარეშე, გასახლებისა საფრთხის ქვეშ. ასევე დროებით, მეგობრებთან, ან ახლობლებთან მცხოვრები პირები. ადამიანები, რომლებიც ქალების თავშესაფარში ცხოვრობენ (ამ საკითხთან მიმართებით საქართველოს სახალხო დამცველის ანგარიშები და არამხოლოდ, მიუთითებს, რომ მათი უფლებები სათანადო მასშტაბით არ არის დაცული, რისი ერთ-ერთი გამოხატულებაცაა თავშესაფრის დატოვების შემდეგ მსხვერპლების საცხოვრებლებით ვერ უზრუნველყოფა). ადამიანები, რომლებიც იმიგრანტების თავშესაფარში ცხოვრობენ; ინსტიტუციიდან გამოსვლის მოლოდინში მყოფი ადამიანები, მათ შორისაა პენიტენციური დაწესებულებები, სამედიცინო დაწესებულებები და ბავშვთა ინსტიტუციები/სახლები (მაგალითად, სამედიცინო ფსიქიატრიულ დაწესებულებებთან მიმართებით უმწვავესია ხანგრძლივი ჰოსპიტალიზაციის პრაქტიკა, როდესაც პირები, რომლებიც არ საჭიროებენ მკურნალობას, დაწესებულებას ვერ ტოვებენ, რადგან სათანადო საცხოვრებელი არ გააჩნიათ).

ამდენად, სადავო ნორმით დადგენილი წესი მიემართება სწორედ ისეთ პირებს, რომლებიც მძიმე სოციალურ პირობებში იმყოფებიან, არ გააჩნიათ საკუთარი საცხოვრებელი და სადავო ნორმების მოქმედების შედეგად ისინი კარგავენ თავშესაფრის მიღების შესაძლებლობას.

განსახილველ შემთხვევაში სადავო ნორმების მიღების მიზანს შესაძლოა წარმოადგენდა სახელმწიფო რესურსის დაზოგვა, რომელიც, თავის მხრივ, ემსახურება სახელმწიფოს განვითარებას, საზოგადოების თითოეული წევრის კეთილდღეობას და მათი პატივისა და ღირსების დაცვას. შესაბამისად, სახელმწიფოს ქმედება მიმართულია მნიშვნელოვანი ლეგიტიმური მიზნის, სახელმწიფო რესურსის დაცვის უზრუნველყოფისკენ. აღნიშნულის მიუხედავად, რეგულირების ადამიანის ღირსების შემლახველად მიჩნევისათვის აუცილებელი არ არის, კანონმდებელს უშუალოდ ადამიანის ღირსების შელახვის მიზანი ამოძრავებდეს. ხშირ შემთხვევაში, ნორმატიული აქტის მიმღებ ორგანოს შესაძლოა გააჩნდეს მკვეთრად გამოხატული, ღირებული ლეგიტიმური საჯარო მიზანი, თუმცა მიზნის მისაღწევად გამოყენებულმა საშუალებებმა, თავიანთი ინტენსივობით და მოქმედების ეფექტებით, შესაძლოა მაინც ხელყოს ადამიანის ღირსების კონსტიტუციური უფლება.[59]

მიუხედავად იმისა, რომ სადავო ნორმები მნიშვნელოვნად მიემართება უსახლკარო ადამიანების საცხოვრისით უზრუნველყოფის წესის რეგულირებისაკენ, მოცემული კონსტიტუციური სარჩელით სადავო ნორმების კონსტიტუციურობის შეფასება არ მოითხოვს ადამიანის სოციალურ უფლებებთან სახელმწიფო სოციალური პოლიტიკის კონსტიტუციურობის შეფასების საჭიროებას. შესაბამისად, არც იმის გამოკვლევის აუცილებლობა არსებობს, აქვს თუ არა სახელმწიფოს შესაბამისი ფინანსური სახსრები, რათა დააკმაყოფილოს ადამიანის სოციალური საჭიროებები.

საცხოვრებლით უზრუნველყოფა ხდება ადამიანის საჭიროებების შეფასების შედეგად. სახელმწიფო ადგენს მოსახლეობის ნაწილის არასათანადო საცხოვრებელ პირობებში ყოფნის ფაქტს, ითვალისწინებს ქვეყნის საბიუჯეტო შესაძლებლობებს და აღნიშნულის გათვალისწინებით უზრუნველყოფს მათ საცხოვრებლით. თუმცა, უსახლკარო პირად რეგისტრაცია, აუცილებლად არ გულისხმობს, კონკრეტულ ვადაში პირის საცხოვრებლით დაკმაყოფილებას.

შეცდომაა იმის დაშვება, რომ სახელმწიფო ვალდებულია დაუყოვნებლივ განახორციელოს სათანადო საცხოვრებლის უფლების ყველა ასპექტი.[60] აღნიშნულის საპირისპიროდ სახელმწიფოს ეკისრება პასუხისმგებლობა არსებული რესურსების მაქსიმალური გამოყენებით განახორციელოს ღონისძიებები უფლების თანდათანობითი, სრული რეალიზაციის მისაღწევად. ამასთან, ეს ღონისძიებები უნდა იყოს გააზრებული, კონკრეტული და პაქტით აღიარებული ვალდებულების შესრულებაზე მკაფიოდ ორიენტირებული.[61]

ყველა სადავო აქტში ხაზგასმულია, რომ უსახლკაროდ რეგისტრაცია არ წარმოშობს პირის თავშესაფრით რაიმე კონკრეტულ ვადაში აუცილებელი დაკმაყოფილების ვალდებულებას. უსახლკარო პირად რეგისტრირებული პირი თავშესაფრით დაკმაყოფილდება მუნიციპალიტეტის რესურსების შესაბამისად.

ამდენად, სადავო ნორმების საფუძველზე პირის უსახლკაროდ რეგისტრაციის შეზღუდვით, სახელმწიფო გაცნობიერებულად ტოვებს (რესურსის არსებობის შემთხვევაშიც) სათანადო საცხოვრისის უფლების შემდგომში გარანტირების გარეშე პირებს, რომლებსაც, ეს უკანასკნელი გადარჩენისათვის და საზოგადოებაში ინტეგრაციისთვის სჭირდებათ. „სახელმწიფოს არ აქვს უფლება, გადაუხვიოს ადამიანის, როგორც მთავარი კონსტიტუციური ღირებულების აღიარების ვალდებულებას და განიხილოს ადამიანი, როგორც შიშველი ობიექტი და მიზნის მიღწევის საშუალება იმის მიუხედავად, თუ როგორი მნიშვნელოვანი კერძო ან საჯარო ინტერესის მიღწევას ისახავს მიზნად.“[62]

როგორც უკვე აღინიშნა, სათანადო საცხოვრებლის მიღება ადამიანების ფიზიკურ გადარჩენისა და განვითარების პერსპექტივის შექმნას ემსახურება. ამასთან, პირის უსახლკაროდ რეგისტრაცია არ გულისხმობს მისი საცხოვრებლით დაკმაყოფილებას კონკრეტულ ვადაში (მხედველობაში მიიღება სახელმწიფოს არსებული რესურსი), შესაბამისად ცალკე აღებული უსახლკაროდ რეგისტრაცია ზეგავლენას ვერ იქონიებს სახელმწიფოს რესურსის დაზოგვის მიზანზე.

შესაბამისად სადავო ნორმებით დადგენილი წესი ვერ უზრუნველყოფს ლეგიტიმური მიზნის მიღწევას და არღვევს საქართველოს კონსტიტუციის მე-9 მუხლის პირველი პუნქტით გარანტირებულ უფლებას.

[1] გაერთიანებული ერების ორგანიზაციის 1948 წლის 10 დეკემბრის „ადამიანის უფლებათა საყოველთაო დეკლარაცია“, მუხლი 25, პუნქტი 1;

[2] იხ. მაგ. 1) საერთაშორისო კონვენცია რასობრივი დისკრიმინაციის ყველა ფორმის აღმოფხვრის შესახებ 1965 წელი, მე-5 მუხლი e პუნქტი მე-3 ქვეპუნქტი; 2) კონვენცია ქალთა დისკრიმინაციის ყველა ფორმის აღმოფხვრის შესახებ 1979 წელი, მე-14 მუხლის მე-2 პუნქტი h ქვეპუნქტი; 3) ბავშვის უფლებათა კონვენცია 1989 წელი, 27-ე მუხლი მე-3 პუნქტი; 4) კონვენცია ლტოლვილის სტატუსის შესახებ 1951 წელი, 21-ე მუხლი; 5) საერთაშორისო კონვენცია ყველა მიგრანტი მუშაკებისა და მათი ოჯახის წევრების დაცვის შესახებ 1990 წელი, 43-ე მუხლი პირველი პუნქტი d ქვეპუნქტი;

[3] DIGEST OF THE CASE LAW OF THE EUROPEAN COMMITTEE OF SOCIAL RIGHTS, Conclusions 2003, Italy, p. 345;

[4] იქვე, Conclusions 2003, France, p. 221;

[5] სოციალურ, ეკონომიკურ და კულტურულ უფლებათა კომიტეტის #4 ზოგადი კომენტარი, 1991 წ. პარაგრაფი 7;

[6] United Nations Centre for Human Settlements (Habitat): Strategies to Combat Homelessness (Nairobi 2005);

[7] ლიმბურგის პრინციპები ეკონომიკურ, სოციალურ და კულტურულ უფლებათა საერთაშორისო პაქტის განხორციელების შესახებ, პარაგრაფი 17;

[8] „კანონმდებლობა სათანადო საცხოვრებლის უფლებაზე - საერთაშორისო და ეროვნული საკანონმდებლო ინსტრუმენტების მიმოხილვა“, ადამიანის უფლებათა უმაღლესი კომისრის ოფისი, გაეროს განსახლების პროგრამა, 2002;

[9] ადეკვატური საცხოვრებლის უფლება, საქართველოში გაერთიანებული ერების ორგანიზაციის უმაღლესი კომისრის ოფისი, საინფორმაციო ბროშურა #21/რევ.1, 2011 წელი, გვ. 31-32.

[10] სათანადო საცხოვრებლის უფლებაზე გაეროს სპეციალური მომხსენებელი #UN Doc. E/CN.4/2005/48; პუნქტი 13.

[11] „უსახლკარობა -სახელმწიფო პოლიტიკის ანალიზი“ ადამიანის უფლებების სწავლებისა და მონიტორინგის ცენტრი (EMC), 2016 წელი, გვ. 29;

[12] „უსახლკარობა -სახელმწიფო პოლიტიკის ანალიზი“ ადამიანის უფლებების სწავლებისა და მონიტორინგის ცენტრი (EMC), 2016 წელი, გვ. 29;

[13] „Defining and Measuring Homelessness“. Volker Busch- Geertsema. GISS, Germany. (Pages 28-30. Quoting

Edgar et al. 2007).

[14] “Defining and Measuring Homelessness”. Volker Busch- Geertsema. GISS, Germany. (Pages 28-29).

[15] „Extent and Profile of homelessness in European Member States“, Statistical Update (#4), Brusseles, 2004.

(P. 90-91).

[16] “Defining and Measuring Homelessness”. Volker Busch- Geertsema. GISS, Germany. (Pages 28-29).

[17] საქართველოს სახალხო დამცველის 2015 წლის სპეციალური ანგარიში „უფლება სათანადო საცხოვრისზე“, გვ. 9;

[18] საქართველოს სამოქალაქო კოდექსი, მე-20 მუხლი, პირველი პუნქტი.

[19] საქართველოს უზენაესი სასამართლოს 2011 წლის 9 ივნისის #ბს-1896-1849 (კ-10) გადაწყვეტილება;

[20] საქართველოს უზენაესი სასამართლოს 2011 წლის 9 ივნისის #ბს-1896-1849 (კ-10) გადაწყვეტილება;

[21] საქართველოს სახალხო დამცველის 2015 წლის სპეციალური ანგარიში „უფლება სათანადო საცხოვრისზე“, გვ. 9;

[22] „ტექნიკური რეგლამენტი - მიუსაფართა დროებითი თავშესაფრის ფუნქციონირების მინიმალური სტანდარტების დამტკიცების შესახებ“ საქართველოს მთავრობის 2014 წლის 7 თებერვლის №131 დადგენილებით დამტკიცებული „მიუსაფართა დროებითი თავშესაფრის მოწყობის მინიმალური სტანდარტების“ მე-2 მუხლის მე-ე პუნქტი;

[23] „უსახლკარობა -სახელმწიფო პოლიტიკის ანალიზი“ ადამიანის უფლებების სწავლებისა და მონიტორინგის ცენტრი (EMC), 2016 წელი, გვ. 38;

[24] „უსახლკარობა -სახელმწიფო პოლიტიკის ანალიზი“ ადამიანის უფლებების სწავლებისა და მონიტორინგის ცენტრი (EMC), 2016 წელი, გვ. 38;

[25] „უსახლკარობა -სახელმწიფო პოლიტიკის ანალიზი“ ადამიანის უფლებების სწავლებისა და მონიტორინგის ცენტრი (EMC), 2016 წელი, გვ. 39;

[26] „უსახლკარობა -სახელმწიფო პოლიტიკის ანალიზი“ ადამიანის უფლებების სწავლებისა და მონიტორინგის ცენტრი (EMC), 2016 წელი, გვ. 40;

[27] საქართველოს მთავრობის 2014 წლის 7 თებერვლის #131 დადგენილება „ტექნიკური რეგლამენტი - მიუსაფართა დროებითი თავშესაფრის ფუნქციონირების მინიმალური სტანდარტების დამტკიცების შესახებ“.

[28] საქართველოს სახალხო დამცველის 2015 წლის სპეციალური ანგარიში „უფლება სათანადო საცხოვრისზე“, გვ. 12;

[29] საქართველოს კანონის „ბავშვის უფლებათა კოდექსის“ 47-ე მუხლი;

[30] განმარტებითი ბარათი საქართველოს კანონის პროექტზე ბავშვის უფლებათა კოდექსი https://info.parliament.ge/file/1/BillReviewContent/214086 (17.12.2019);

[31] საქართველოს სახალხო დამცველის 2015 წლის სპეციალური ანგარიში „უფლება სათანადო საცხოვრისზე“, გვ. 30;

[32] „სოციალური დახმარების შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-18 მუხლი;

[33] საქართველოს ორგანული კანონის „ადგილობრივი თვითმმართველობის კოდექსის“ მე-16 მუხლის მე-2 პუნქტის „ფ“ ქვეპუნქტი;

[34] საქართველოს სახალხო დამცველის 2015 წლის სპეციალური ანგარიში „უფლება სათანადო საცხოვრისზე“, გვ. 11;

[35] ეს წესი არ ვრცელდება იმ პირებზე/ოჯახებზე, რომელთა რეგისტრაცია ან/და თავშესაფრით/საცხოვრისით უზრუნველყოფა რეგულირდება სხვა კანონმდებლობით. გამონაკლისს წარმოადგენენ ის პირები/ოჯახები, რომელთა დაკმაყოფილება საცხოვრისით მოხდა პროექტის „სოციალური საცხოვრისი კეთილგანწყობილ გარემოში“ ფარგლებში („ქალაქ თბილისის მუნიციპალიტეტის ტერიტორიაზე უსახლკაროდ რეგისტრაციისა და თავშესაფრით/საცხოვრისით უზრუნველყოფის წესის“ პირველი მუხლის მე-2 პუნქტი);

[36] „ქალაქ თბილისის მუნიციპალიტეტის ტერიტორიაზე უსახლკაროდ რეგისტრაციისა და თავშესაფრით/საცხოვრისით უზრუნველყოფის წესის“ მე-3 მუხლის პირველი პუნქტი და მე-5 მუხლის პირველი პუნქტი;

[37] „ქალაქ თბილისის მუნიციპალიტეტის ტერიტორიაზე უსახლკაროდ რეგისტრაციისა და თავშესაფრით/საცხოვრისით უზრუნველყოფის წესის“ მე-3 მუხლის პირველი პუნქტის „გ“ და „ვ“ ქვეპუნქტები;

[38] იქვე, „ზ“ ქვეპუნქტი;

[39] „ქალაქ თბილისის მუნიციპალიტეტის ტერიტორიაზე უსახლკაროდ რეგისტრაციისა და თავშესაფრით/საცხოვრისით უზრუნველყოფის წესის“ მე-6 მუხლის მე-5 პუნქტის „ა“ ქვეპუნქტი;

[40] საქართველოს ორგანული კანონის „ადგილობრივი თვითმმართველობის კოდექსის“ მე-2 მუხლის მე-2 პუნქტი;

[41] „მაღალმთიანი რეგიონების განვითარების შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-3 მუხლის მე-5 პუნქტის „ა“-„გ“ ქვეპუნქტები;

[42] „მაღალმთიანი რეგიონების განვითარების შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-3 მუხლის მე-7 პუნქტი;

[43] „მაღალმთიანი რეგიონების განვითარების შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-3 მუხლის მე-8-მე-10 პუნქტები;

[44] „ქალაქ რუსთავის მუნიციპალიტეტის ტერიტორიაზე უსახლკარო პირების რეგისტრაციისა და მათი დროებითი საცხოვრისით უზრუნველყოფის წესის“ პირველი მუხლის 3²-ე პუნქტის შესაბამისად, ეს წესი შეიძლება გავრცელდეს პირებზე, რომელთა ქალაქ რუსთავის მუნიციპალიტეტის ადმინისტრაციულ საზღვრებში რეგისტრაციის ხანგრძლივობა, საქართველოს იუსტიციის სამინისტროს სსგს თბილისის სამოქალაქო რეესტრის სამსახურის მიერ გაცემული საინფორმაციო ბარათის საფუძველზე, ჯამში 15 წელზე ნაკლებია, თუმცა ქალაქ რუსთავში მისი ცხოვრების ფაქტი დგინდება შემდეგი გარემოებების ერთობლიობით: პირი სწავლობდა ქალაქ რუსთავში და ამ პერიოდში არ ფიქსირდება მისი სხვა მუნიციპალიტეტის ადმინისტრაციულ საზღვრებში რეგისტრაციის ფაქტი.

[45] იქვე, პირველი მუხლის მე-4 პუნქტის „ე“ ქვეპუნქტი: პირველი რიგის ნათესავია – შვილ(ებ)ი, მეუღლე, მშობელ(ებ)ი.

[46] იქვე, მე-3³ პუნქტის თანახმად, „ამ წესის პირველი მუხლის 3¹ პუნქტის „დ“ ქვეპუნქტით გათვალისწინებული პირობების არსებობისას უსახლკარო პირთა დროებითი საცხოვრისით უზრუნველყოფის კომისია უფლებამოსილია განიხილოს და კენჭი უყაროს საკითხს, თუ სამდივნოს შეფასებით დგინდება, რომ ოჯახის წევრის პირველი რიგის ნათესავის საკუთრებაში არსებული უძრავი ქონება ვერ უზრუნველყოფს განმცხადებლისა და მისი ოჯახის წევრების ცხოვრებას.“

[47] „გორის მუნიციპალიტეტის ტერიტორიაზე უსახლკარო პირების რეგისტრაციისა და მათი დროებითი საცხოვრისით უზრუნველყოფის წესის“ მე-2 მუხლის მე-3 პუნქტის „ა“ ქვეპუნქტი;

[48] იქვე, მე-5 მუხლის პირველი პუნქტის „მ“ ქვეპუნქტი;

[49] მესტიის მუნიციპალიტეტის საკრებულოს 2020 წლის 25 დეკემბერი №24 დადგენილებით დამტკიცებული „მესტიის მუნიციპალიტეტის ტერიტორიაზე უსახლკარო პირების რეგისტრაციისა და მათი საცხოვრებელი ფართით უზრუნველყოფის წესი“ მე-2 მუხლის მე-3 პუნქტის „ა“ და „დ“ ქვეპუნქტები;

[50] ზუგდიდის მუნიციპალიტეტის საკრებულოს 2018 წლის 3 აგვისტოს №71 დადგენილებით დამტკიცებული „ზუგდიდის მუნიციპალიტეტის ტერიტორიაზე უსახლკარო პირების რეგისტრაციისა და მათი დროებითი საცხოვრისით უზრუნველყოფის წესით“ მე-2 მუხლის მე-3 პუნქტის „ა“ ქვეპუნქტი და მე-5 მუხლის პირველი პუნქტის „ო“ ქვეპუნქტი;

[51] ხარაგაულის მუნიციპალიტეტის საკრებულოს 2019 წლის 1 ივლისის №18 დადგენილებით დამტკიცებული „ხარაგაულის მუნიციპალიტეტის ტერიტორიაზე უსახლკარო პირების რეგისტრაციისა და მათი დროებითი თავშესაფრით უზრუნველყოფის წესის“ მე-2 მუხლის მე-3 პუნქტის „ა“ ქვეპუნქტი, მე-5 მუხლის პირველი პუნქტის „ო“ ქვეპუნქტი;

[52] იქვე, მე-5 მუხლის პირველი პუნქტის „ნ“ ქვეპუნქტი;

[53] საქართველოს კონსტიტუციის მე-5 მუხლის პირველი და მე-4 პუნქტები;

[54] საქართველოს სახალხო დამცველის 2015 წლის სპეციალური ანგარიში „უფლება სათანადო საცხოვრისზე“, გვ. 11;

[55] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2007 წლის 26 ოქტომბრის N 2/2/389 გადაწყვეტილება, II-30;

[56] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2018 წლის 11 მაისის N2/3/663 გადაწყვეტილება, II-40;

[57] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2015 წლის 28 ოქტომბრის №2/5/560 გადაწყვეტილება, II-10;

[58] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2015 წლის 28 ოქტომბრის №2/5/560 გადაწყვეტილება, II-11;

[59] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2018 წლის 11 მაისის N2/3/663 გადაწყვეტილება, II-46;

[60] სათანადო საცხოვრებლის უფლებაზე გაეროს სპეციალური მომხსენებელი #UN Doc. E/CN.4/Sub.2/1995/12, პუნქტი 11;

[61] სოციალურ, ეკონომიკურ და კულტურულ უფლებათა კომიტეტის #3 ზოგადი კომენტარი, 1991 წ. პარაგრაფი 2;

[62] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2015 წლის 28 ოქტომბრის №2/5/560 გადაწყვეტილება, II-30;

6. კონსტიტუციური სარჩელით/წარდგინებით დაყენებული შუამდგომლობები

შუამდგომლობა სადავო ნორმის მოქმედების შეჩერების თაობაზე: არა

შუამდგომლობა პერსონალური მონაცემების დაფარვაზე: არა

შუამდგომლობა მოწმის/ექსპერტის/სპეციალისტის მოწვევაზე: არა

შუამდგომლობა/მოთხოვნა საქმის ზეპირი მოსმენის გარეშე განხილვის თაობაზე: არა

კანონმდებლობით გათვალისწინებული სხვა სახის შუამდგომლობა: არა