თქვენ არ ეცნობით კონსტიტუციური სარჩელის/წარდგინების სრულ ვერსიას. სრული ვერსიის სანახავად, გთხოვთ, ვერტიკალური მენიუდან ჩამოტვირთოთ მიმაგრებული დოკუმენტი

1. სადავო ნორმატიული აქტ(ებ)ი

ა. „შრომითი მოვალეობის შესრულებისას დასაქმებულის ჯანმრთელობისათვის ვნების შედეგად მიყენებული ზიანის ანაზღაურების დახმარების დანიშვნისა და გაცემის წესის დამტკიცების თაობაზე” საქართველოს მთავრობის 2013 წლის 1 მარტის №45 დადგენილებით დამტკიცეული დანართი №1 „შრომითი მოვალეობის შესრულებისას დასაქმებულის ჯანმრთელობისათვის ვნების შედეგად მიყენებული ზიანის ანაზღაურების მიზნით დახმარების დანიშვნისა და გაცემის წესი“

2. სასარჩელო მოთხოვნა

3. საკონსტიტუციო სასამართლოსათვის მიმართვის სამართლებრივი საფუძვლები

საქართველოს კონსტიტუციის 31-ე მუხლის პირველი პუნქტი და მე-60 მუხლის მეოთხე პუნქტის ,,ა” ქვეპუნქტი, ,,საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ” საქართველოს ორგანული კანონის მე-19 მუხლის პირველი პუნქტის ,,ე” ქვეპუნქტი, 39-ე მუხლის პირველი პუნქტის ,,ა” ქვეპუნქტი, 31-ე და 31¹ მუხლები.

4. განმარტებები სადავო ნორმ(ებ)ის არსებითად განსახილველად მიღებასთან დაკავშირებით

ა) სარჩელი ფორმით და შინაარსით შეესაბამება „საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 31¹ მუხლის მოთხოვნებს;

ბ) სარჩელი შეტანილია უფლებამოსილი პირის მიერ:

სარჩელს თან ერთვის საბურთალოს რაიონის 1997 წლის 11 დეკემბრის გადაწყვეტილება №2/867 საქმეზე, საიდანაც ირკვევა, რომ მოსარჩელე რუსლან გვარაძე მუშაობდა საქართველოს რესპუბლიკის სამოქალაქო ავიაციის სამმართველოში ვერტმფრენის ბორტმექანიკოსად. ამავე გადაწყვეტილების თანახმად, მოსარჩელემ 1987 წლის 14 ივნისს მიიღო საწარმოო ტრამვა, არის „მეორე ჯგუფის ინვალიდი“ (დღეისათვის მნიშვნელოვნად გამოხატული შეზღუდული შესაძლებლობა), შრომის უუნარობის 80%-ის დანაკარგით. ამ გადაწყვეტილების სარეზოლუციო ნაწილით, საქართველოს რესპუბლიკის საჰაერო ტრანსპორტის დეპარტამენტს 1997 წლის დეკემბრის თვიდან, მდგომაროების შეცვლამდე, დაეკისრა 292 ლარისა და 48 თეთრის გადახდა რუსლან გვარაძის სასარგებლოდ.

სარჩელს თან ერთვის, საქართველოს საჰაერო ტრანსპორტის დეპარტამენტის 2000 წლის 17 იანვრის №12 ბრძანება, რომლის მიხედვითაც, საქართველოს პრეზიდენტის 1999 წლის 9 თებერვლის №48 ბრძანებულების და საჰაერო ტრანსპორტის დეპარტამენტის ეკონომიკური განყოფილების მიერ წარმოდგენილი გაანგარიშების საფუძველზე, დეპარტამენტი ვალდებულია, რუსლამ გვარაძეს გადაუხადოს ყოველთვიური სარჩო და სხვაობა 1999 წლის 1 ნოემბრიდან. ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, დეპარტამენტის ბუღალტერიამ 1999 წლის 1 იანვრიდან მაისამდე რუსლან გვარაძეზე ყოველთვიურად გასცა სარჩო 497,19 ლარი თვეში, ხოლო 1999 წლის მაისიდან 773,60 ლარი.

სარჩელს ასევე თან ერთვის უზენაესი სასამართლოს 2010 წლის 2 ივნისის განჩინებით, კანონიერ ძალაში შესული თბილისის სააპელაციო სასამართლოს 2010 წლის 11 თებერვლის საქმე №3ბ/1770-09-ზე გადაწყვეტილება, რომლის მე-2 გვერდზე მითითებულია: „შრომითი მოვალეობის შესრულებისას მუშაკის ჯანმრთელობისათვის ვნებით მიყენებული ზიანის ანაზღაურების წესის“ შესახებ საქართველოს პრეზიდენტის 1999 წლის 9 თებერვლის №48 ბრძანებულებაზე, რომლის საფუძველზეც, საჰაერო ტრანსპორტის დეპარტამენტს რუსლან გვარაძის სასარგებლოდ დაევალა 1999 წლიდან 773,60 ლარის გადახდა.

ამავე გადაწყვეტილების მე-2 და მე-3 გვერდებზე აღნიშნულია: „საქართველოს პრეზიდენტის 2007 წლის 6 თებერვლის №93 ბრძანებულებით, 2007 წლის 1 მარტიდან ძალადაკარგულად გამოცხადდა საქართველოს პრეზიდენტის 1999 წლის 9 თებერვლის N48 ბრძანებულება „შრომითი მოვალეობის შესრულებისას მუშაკის ჯანმრთელობისათვის ვნების მიყენების შედეგად ზიანის ანაზღაურების წესის შესახებ.“ ამასთან საქართველოს მთავრობას დაევალა აღნიშნული საკითხის მოსაწესრიგებლად ნორმატიული აქტის მიღების უზრუნველყოფა. საქართველოს პრეზიდენტის 2007 წლის 6 თებერვლის №93 ბრძანებულების შესაბამისად, საქართველოს მთავრობის მიერ 2007 წლის 24 მარტს მიღებული იქნა ნორმატიული აქტი - „შრომითი მოვალეობის შესრულებისას მუშაკის ჯანმრთელობისათვის მიყენებული ზიანის ანაზღაურების წესის შესახებ“ №53 დადგენილება, რომელმაც ცალკეულ საკითხთა მიმართ დაადგინა საქართველოს პრეზიდენტის 1999 წლის 9 თებერვლის № 48 ბრძანებულებისგან განსხვავებული წესი: კერძოდ, მე-2 მუხლის მე-3 პუნქტით განიმარტა, რომ დასაქმებულის (მათ შორის, სამინისტროს, საქვეუწყებო დაწესებულების, სტრუქტურული ერთეულის, საჯარო სამართლის იურიდიული პირის) გაკოტრების ან ლიკვიდაციის შემთხვევაში სარჩოს გაცემა შეწყდებოდა...“

2010 წლის 11 თებერვლის საქმე №3ბ/1770-09-ზე სააპელაციო სასამართლოს გადაწყვეტილების მე-3 გვერდზე ასევე აღნიშნულია: „სასამართლომ მოსარჩელის მოთხოვნაზე, საქართველოს ეკონომიკური განვითარების სამინისტროს დაკისრებოდა... 2009 წლის ივნისიდან ყოველთვიურად 773.60 ლარის ანაზღაურება, 1999 წლის 17.01 საქართველოს საჰაერო ტრანსპორტის დეპარტამენტის უფროსის №62 ბრძანების საფუძველზე, მიიჩნია უსაფუძვლოდ და მიუთითა საქართველოს მთავრობის 2007 წლის 24 მარტის №53 დადგენილების მე-2 მუხლზე, რომლის შესაბამისად, დამსაქმებლის (მათ შორის სახელმწიფო დაწესებულების) ლიკვიდაციის შემთხვევაში, ყოველთვიური სარჩოს გაცემის ვალდებულება წყდება.“

ამ გადაწყვეტილების მე-8 გვერდზე აღნიშნულია: „პალატა ვერ გაიზიარებს რ.გვარაძის სააპელაციო საჩივრის მოთხოვნას თბილისის საქალაქო სასამართლოს გადაწყვეტილების იმ ნაწილის გაუქმების თაობაზე, რომლითაც მას უარი ეთქვა 2009 წლის ივნისიდან ყოველთვიურად 773 ლარისა და 60 თეთრის ანაზღაურებაზე, რამდენადაც „შრომითი მოვალეობის შესრულებისას მუშაკის ჯანმრთელობისათვის მიყენებული ზიანის ანაზღაურების წესის შესახებ“ საქართველოს მთავრობის 2007 წლის 24 მარტის №53 დადგენილების მე-2 მუხლის შესაბამისად, საქართველოს ტრანსპორტისა და კომუნიკაციების სამინისტროს სამოქალაქო ავიაციის ადმინისტრაციის ლიკვიდაციით 2007 წლის 18 აგვისტოდან შეწყდა რ.გვარაძისათვის მოპასუხის მხრიდან ყოველთვიური სარჩოს ანაზღაურების ვალდებულება.“

ამასთან 2010 წლის 11 თებერვლის საქმე №3ბ/1770-09-ზე სააპელაციო სასამართლოს გადაწყვეტილების სარეზოლუციო ნაწილის მე-4 პუნქტით, დაკმაყოფილდა რუსლან გვარაძის სასარჩელო მოთხოვნა და მას ეკონომიკური განვითარების სამინისტროსაგან სრულად აუნაზღაურდა 773. 60 თეთრი 2006 წლის 01 ოქტომბრიდან 2007 წლის 17 აგვისტომდე (გადაწყვეტილების მე-9 გვერდი).

ამგვარად, მოსარჩელე რუსლან გვარაძეს შეუწყდა სარჩო, რომელიც მას ეძლეოდა საქართველოს პრეზიდენტის 1999 წლის 9 თებერვლის № 48 ბრძანებულების საფუძველზე, იმის გამო, რომ საქართველოს მთავრობის 2007 წლის 24 მარტის №53 დადგენილებით, აიკრძალა სარჩოს გაცემა იმ შემთხვევაში, როცა საწარმოო ტრავმის მიმყენებლის დამსაქმებელი ლიკვიდირებულია. რუსლან გვარაძემ დაიწყო სამართლებრივი დავა, რათა მას შეენარჩუნებინა საბურთალოს რაიონის 1997 წლის 11 დეკემბრის გადაწყვეტილებით, მისთვის მინიჭებული 292 ლარისა და 48 თეთრის სარჩო. საქართველოს საჰაერო ტრანსპორტის დეპარტამენტის უფროსის №62 ბრძანებით განსაზღვრული 773 ლარისა და 60 თეთრისაგან განსხვავებით, საბურთალოს რაიონის 1997 წლის 11 დეკემბრის გადაწყვეტილებით განსაზღვრული თანხა არ ეფუძნებოდა საქართველოს პრეზიდენტის 1999 წლის 9 თებერვლის № 48 ბრძანებულებას.

სარჩელს თან ერთვის თბილისის საქალაქო სასამართლოს სამოქალაქო საქმეთა კოლეგიის მოსამართლის 2007 წლის 23 აგვისტოს განჩინება განცხადების დაკმაყოფილების შესახებ. გადაწყვეტილების სამოტივაციო ნაწილში აღნიშნულია, რომ თბილისის საბურთალოს რაიონის სასამართლოს 1997 წლის 11 დეკემბრის გადაწყვეტილებით რუსლან გვარაძის სარჩელი დაკმაყოფილდა. საქართველოს რესპუბლიკის საჰაერო ტრანსპორტის დეპარტამენტს ... დაეკისრა ... 1997 წლის დეკემბრის თვიდან 292 (ორას ოთხმოცდათორმეტი) ლარი და 48 (ორმოცდარვა) თეთრი რუსლან გვარაძის სასარგებლოდ.

საქართველოს საჰაერო ტრანსპორტის დეპარტამენტმა საკასაციო საჩივრით გაასაჩივრა ქ.თბილისის საბურთალოს რაიონის სასამართლოს 1997 წლის 11 დეკემბრის №2-867 გადაწყვეტილება. საკასაციო საჩივარი სახელმწიფო ბაჟის გადაუხდელობის გამო დარჩა განუხილველი. გადაწყვეტილება კანონიერ ძალაშია შესული.

„სააღსრულებო წარმოებათა შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-2 მუხლის თანახმად, ამ კანონით დადგენილი წესით აღსრულებას ექვემდებარება კერძო სამართლის საქმეებზე კანონიერ ძალაში შესული სასამართლო გადაწყვეტილება.

სასამართლოს მიაჩნია, რომ თბილისის საბურთალოს რაიონის 1997 წლის 11 დეკემბრის გადაწყვეტილებაზე უნდა გაიცეს სააღსრულებო ფურცელი, მოვალე საქართველოს საჰაერო დეპარტამენტის უფლებამონაცვლის, საქართველოს ეკონომიკური განვითარების სამინისტროს წინააღმდეგ.“

სარჩელს თან ერთვის 2008 წლის 16 მაისს თბილისის საქალაქო სასამართლოს მიერ გამოწერილი სააღსრულებო ფურცელი, რომელშიც მითითებულია, რომ რუსლან გვარაძის მიმართ გადახდილი უნდა იქნას 292 ლარი და 48 თეთრი 1997 წლის დეკემბრიდან. სააღსრულებო ფურცელში მოვალედ მითითებულია საქართველოს ეკონომიკური განვითარების სამინისტრო, როგორც საქართველოს რესპუბლიკის ტრანსპორტის დეპარტამენტის უფლებამონაცვლე.

სარჩელს თან ერთვის თბილისის სააპელაციო სასამართლოს 2008 წლის 24 აპრილის განჩინება კერძო საჩივრის დაკმაყოფილებაზე უარის თქმის თაობაზე. ამ განჩინებიდან ირკვევა, რომ საქართველოს ეკონომიკური განვითარების სამინისტრომ, თბილისის საქალაქო სასამართლოს სამოქალაქო საქმეთა კოლეგიის 2007 წლის 23 აგვისტოს განჩინება გაასაჩივრა კერძო საჩივრით და მოითხოვა გასაჩივრებული განჩინების გაუქმება. სააპელაციო სასამართლო დაეთანხმა პირველი ინსტანციის სასამართლოს. სააპელაციო პალატამ მიუთითა „სააღსრულებო წარმოებათა შესახებ“ კანონის 24-ე მუხლზე, სადაც აღნიშნულია, სააღსრულებო ფურცელი შეიძლება გაიცეს გადაწყვეტილებაში დასახელებული კრედიტორის უფლებამონაცვლე პირთა სასარგებლოდ ან მოვალის უფლებამონაცვლე პირთა მიმართ.

თბილისის სააპელაციო სასამართლოს თქმით: „მოცემულ შემთხვევაში, სააპელაციო პალატა, საქმის მასალების თანახმად, დადგენილად მიიჩნევს, რომ ქ.თბილისის საბურთალოს რაიონის სასამართლოს კანონიერ ძალაში შესულ 1997 წლის 11 დეკემბრის გადაწყვეტილებაზე მოვალეს წარმოადგენდა საქართველოს რესპუბლიკის საჰაერო ტრანსპორტის დეპარტამენტი, ხოლო სოციალური დაზღვევის ერთიანი სახელმწიფო ფონდის 2007 წლის 04 მაისის წერილის თანახმად, სამოქალაქო ავიაციის ადმინისტრაციის სალიკვიდაციო კომისიის 2006 წლის 30.05 №16 შემაჯამებელი საოქმო გადაწყვეტილებით, დადგენილია, სამოქალაქო ავიაციის უფლებამონაცვლე ორგანიზაცია- საქართველოს ეკონომიკური განვითარების სამინისტრო.“

სარეზოლუციო ნაწილით, თბილისის სააპელაციო სასამართლომ ძალაში დატოვა თბილისის საქალაქო სასამართლოს სამოქალაქო საქმეთა კოლეგიის 2007 წლის 23 აგვისტოს განჩინება.

სარჩელს თან ერთვის საქართველოს შრომის, ჯანმრთელობის და სოციალური დაცვის სამინისტროს საჯარო სამართლის იურიდიული პირის სოციალურ მომსახურებათა სააგენტოს უწყებათაშორისი კომისიის 2016 წლის 2 აგვისტოს #26 საოქმო გადაწყვეტილება, სადაც აღნიშნულია, რომ საქართველოს ეკონომიკისა და მდგრადი განვითარების სამინისტრო უფლებამონაცვლეობის გზით დღემდე აგრძელებს მოსარჩელისათვის საბურთალოს რაიონის სასამართლოს 1997 წლის 11 დეკემბრის გადაწყვეტილებით დაკისრებული სარჩოს, 292,48 ლარის გადახდას.

საქართველოს შრომის, ჯანმრთელობის და სოციალური დაცვის სამინისტროს საჯარო სამართლის იურიდიული პირის სოციალურ მომსახურებათა სააგენტოს უწყებათაშორისი კომისიის 2016 წლის 2 აგვისტოს #26 საოქმო გადაწყვეტილებით რუსლან გვარაძეს უარი ეთქვა დახმარების დანიშვნაზე, როგორც გადაწყვეტილებაშია აღნიშნულია: „რუსლან გვარაძის მოთხოვნას წარმოადგენს საქართველოს მთავრობის 2013 წლის 1 მარტის № 45 დადგენილებით გათვალისწინებული დახმარების (შრომითი მოვალეობის შესრულებისას დასაქმებულის ჯანმრთელობისათვის ვნების შედეგად მიყენებული ზიანის ანაზღაურების მიზნით დახმარება) დანიშვნა და ანაზღაურება.“

საქართველოს შრომის, ჯანმრთელობის და სოციალური დაცვის სამინისტროს საჯარო სამართლის იურიდიული პირის სოციალურ მომსახურებათა სააგენტოს უწყებათაშორისი კომისიის 2016 წლის 2 აგვისტოს №26 საოქმო გადაწყვეტილების სამოტივაციო ნაწილში აღნიშნულია: „საქართველოს მთავრობის 2013 წლის 1 მარტის №45 დადგენილებით დამტკიცებული „შრომითი მოვალეობის შესრულებისას დასაქმებულის ჯანმრთელობისათვის ვნების შედეგად მიყენებული ზიანის ანაზღაურების მიზნით დახმარების დანიშვნისა და გაცემის წესის“ მე-5 მუხლის მე-2¹ პუნქტის თანახმად, ამ წესის შესაბამისად, დახმარება შეიძლება დაენიშნოს საქართველოს მოქალაქეს, რომელსაც სამოქალაქო ავიაციის სისტემაში მუშაობისას დადგენილი აქვს პროფესიული დაავადება ან შრომითი მოვალეობის შესრულებისას დამსაქმებლის ბრალეულობით მის ჯანმრთელობას მიადგა ზიანი და კანონით დადგენილი წესით დანიშნული სარჩოს მიღება შეუწყდა 2007 წლის 17 აგვისტოდან და 1 სექტემბრიდან (საქართველოს ტრანსპორტისა და კომუნიკაციების სამინისტროს სამოქალაქო ავიაციის ადმინისტრაციის ლიკვიდაციის მომენტიდან) „შრომითი მოვალეობის შესრულებისას მუშაკის ჯანმრთელობისათვის მიყენებული ზიანის ანაზღაურების წესის შესახებ“ საქართველოს მთავრობის 2007 წლის 24 მარტის №53 დადგენილებით, მათ შორის, სასამართლოს მიერ ამავე დადგენილებიდან გამომდინარე მიღებული გადაწყვეტილების საფუძველზე.

საქმის ფაქტობრივი გარემოებებით დასტურდება, რომ რ.გვარაძეს 2007 წლის აგვისტოდან ან სექტემბრიდან სარჩოს გადახდა არ შეწყვეტია. სსიპ სოციალური მომსახურების სააგენტოს 2014 წლის 28 მაისის № 04-43924 წერილში მითითებულია რ.გვარაძის 2013 წლის 20 მაისის № 57796 განცხადების დანართზე, კერძოდ, საქართველოს ეკონომიკისა და მდგრადი განვითარების სამინისტროს №25/3346/9-10 წერილზე, რომლის თანახმადაც, 2010 წლის 2 აგვისტოს მდგომარეობით, რ.გვარაძე ღებულობს სარჩოს 292,43 ლარის ოდენობით. აღნიშნულს არ უარყოფს არც თავად რ.გვარაძე, რომელიც 2014 წელს სასარჩელო განცხადებაში თავად აღნიშნავს რომ 292,48 ლარის ოდენობით სარჩოს გადახდას მისთვის უზრუნველყოფს საქართველოს ეკონომიკისა და მდგრადი განვითარების სამინისტრო.

ზემოაღნიშნული ფაქტობრივი გარემოება მიუთითებს, რომ სახეზე არ არის „შრომითი მოვალეობის შესრულებისას დასაქმებულის ჯანმრთელობისათვის ვნების შედეგად მიყენებული ზიანის ანაზღაურების მიზნით დახმარების დანიშვნისა და გაცემის წესის“ მე-5 მუხლის მე-2¹ პუნქტით განსაზღვრული დახმარების მიღების ერთ-ერთი სავალდებულო პირობა - რ.გვარაძეს სარჩო არ შეწყვეტია 2007 წლის 17 აგვისტოდან და 1 სექტემბრიდან.

შესაბამისად, გადაწყვეტილება (სსიპ სოციალური მომსახურების სააგენტოს 2014 წლის 28 მაისის №04/43924 წერილი), რომლითაც რ.გვარაძეს უარი ეთქვა დახმარების დანიშვნაზე, შესაბამისი უწყებათაშორის კომისიის მიერ მიღებულია. საქართველოს მთავრობის 2013 წლის 1 მარტის №45 დადგენილებით განსაზღვრული მოთხოვნების დაცვით და ამ კომისიის უფლებამოსილების ფარგლებში. ამ შემთხვევაში კომისიამ, კომპეტენციიდან გამომდინარე, იმსჯელა დახმარების დანიშვნის უფლებრივ საკითხზე და არა სარჩოს ოდენობაზე, რომელიც რ.გვარაძეს ეძლევა საქართველოს ეკონომიკისა და მდგრადი განვითარების სამინისტროს მხრიდან. ამასთან, საქართველოს მთავრობის 2013 წლის 1 მარტის № 45 დადგენილება არ ითვალისწინებს დანიშნული სარჩოს ნაწილობრივ ადმინისტრირებას (სხვაობის სახით, დახმარების დანიშვნის ხარჯის შევსებას).“ ამ მოტივაციაზე დაყრდნობით, უწყებათაშორისმა კომისიამ არ დააკმაყოფილა სარჩოს 292,48 ლარიდან 773,60 ლარამდე გაზრდის მოთხოვნა.

ციტირებული მტკიცებულებების გათვალისწინებით, შესაძლოა გაკეთდეს ფაქტობრივი გარემოებების მოკლე შეჯამება: რუსლან გვარაძე 1997 წლის 11 დეკემბრის საბურთალოს გადაწყვეტილებით იღებდა 292,48 ლარს სარჩოს სახით. 1999 წლის მაისში, 1999 წლის 9 თებერვლის პრეზიდენტის № 48 ბრძანებულების საფუძველზე, რუსლან გვარაძეს სარჩოს ოდენობა 773,60 ლარამდე გაეზარდა. 2007 წლის 24 მარტის მთავრობის №53 დადგენილებით, 2007 წლის 17 აგვისტოს, რუსლან გვარაძეს შეუწყდა 776, 60 ლარის სარჩოს მიღება, ვინაიდან საქართველოს ტრანსპორტისა და კომუნიკაციების სამინისტროს სამოქალაქო ავიაციის ადმინისტრაციამ ლიკვიდაცია განიცადა. 2007 წლის 17 აგვისტოს შემდეგ პერიოდში, თბილისის საქალაქო სასამართლოს მიერ გაცემული სააღსრულებო ფურცლის საფუძველზე, რუსლან გვარაძე იღებს საბურთალოს რაიონის 1997 წლის 11 დეკემბრის გადაწყვეტილებით მისთვის მიკუთვნებულ სარჩოს თანხას 292,48 ლარის ოდენობით. ამ საქმეში გასაჩივრებულია ნორმა, რაც ითვალისწინებს იმ პირებისათვის სარჩოს გადახდის აღდგენას, რომელსაც აღნიშნული სარჩოს მიცემა შეუწყდათ 2007 წლის 24 მარტის №53 დადგენილების საფუძველზე, 2007 წლის 17 აგვისტომდე ან პირველ სექტემბრამდე საქართველოს ტრანსპორტისა და კომუნიკაციების სამინისტროს სამოქალაქო ავიაციის ადმინისტრაციის ლიკვიდაციის გამო. სადავო ნორმა, როგორც მას საქართველოს შრომის, ჯანმრთელობისა და სოციალური დაცვის სამინისტროს საჯარო სამართლის იურიდიული პირი სოციალური მომსახურების სააგენტოს უწყებათაშორისი კომისია განმარტავს, გამორიცხავს იმ პირებისათვის იმავე ოდენობით სარჩოს აღდგენის შესაძლებლობას, რაც მათ 2007 წლის 17 აგვისტომდე ან 1 სექტემბრამდე ჰქონდათ. სადავო ნორმა მოსარჩელეს ან მის მდგომარეობაში მყოფ პირს, რომელსაც 2007 წლის 17 აგვისტოდან ან პირველი სექტემბრიდან არ შეწყვეტია, არამედ შეუმცირდა სარჩოს ოდენობა, უკრძალავს იმავე ოდენობით სარჩოს მიღების შესაძლებლობას, რაც მათ 2007 წლის 17 აგვისტომდე ან 1 სექტემბრამდე ჰქონდათ.

ამგვარად, სადავო ნორმა გასაჩივრებულია იმგვარი ნორმატიული შინაარსით, რაც გამორიცხავს საწარმოო ტრავმისა ან პროფესიული დაავადების გამო დანიშნული სარჩოს იმ ოდენობით აღდგენას, რასაც პირი, რომელსაც შეუმცირეს გადასახდელი თანხის ოდენობა, იღებდა 2007 წლის 17 აგვისტომდე ან ამ წლის 1 სექტემბრამდე. სადავო ნორმა, ამგვარი ნორმატიული შინაარსით უკვე ჩაერია მომჩივანის კონსტიტუციის მე-19 მუხლის პირველი და მეორე პუნქტით გათვალისწინებულ საკუთრების უფლებაში. შესაბამისად, მოსარჩელე, „საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 39-ე მუხლის პირველი პუნქტის „ა“ ქვეპუნქტის საფუძველზე, უფლებამოსილია, იდავოს გასაჩივრებული ნორმის კონსტიტუციურობაზე.

გ)სარჩელში მითითებული საკითხი არის საკონსტიტუციო სასამართლოს განსჯადი;

დ) სარჩელში მითითებული საკითხი არ არის გადაწყვეტილი საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ;

ე) სარჩელში მითითებული საკითხი რეგულირდება კონსტიტუციის მე-19 მუხლის პირველი და მეორე პუნქტით;

ვ) კანონით არ არის დადგენილი სასარჩელო ხანდაზმულობის ვადა აღნიშნული ტიპის დავისათვის და შესაბამისად, არც მისი არასაპატიო მიზეზით გაშვების საკითხი დგება დღის წესრიგში;

ზ) სადავო კანონქვემდებარე ნორმატიული აქტის კონსტიტუციურობაზე სრულფასოვანი მსჯელობა შესაძლებელია ნორმატიული აქტების იერარქიაში მასზე მაღლა მდგომი იმ ნორმატიული აქტის კონსტიტუციურობაზე მსჯელობის გარეშე, რომელიც კო

ნსტიტუციური სარჩელით გასაჩივრებული არ არის.

დავის საგანს წარმოადგენს საქართველოს მთავრობის დადგენილება, რაც არის კანონქვემდებარე ნორმატიული აქტი. სადავო ნორმა არეგულირებს სამოქალაქო ავიაციის სფეროში დასაქმებული პირის მიმართ შრომითი მოვალეობის შესრულებისას წარმოშობილი შეზღუდული შესაძლებლობის კომპენსირების საკითხს. სამოქალაქო ავიაციის პერსონალის შეზღუდული შესაძლებლობის კომპენსაცია ხდება ყოველთვიური ფულადი გადასახდელის სახით. შრომითი მოვალეობის შესრულებისას დასაქმებულის ჯანმრთელობისათვის ვნების შედეგად მიყენებული ზიანის ანაზღაურება სოციალური პაკეტის ერთ-ერთი სახე. სოციალური პაკეტის ინსტიტუტი შექმნილია კანონით, ასევე კანონი განსაზღვრავს ამ ინსტიტუტის არსებით მახასიათებლებს. კერძოდ, „სოციალური დახმარების შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-12¹ მუხლის პირველი პუნქტის თანახმად, „სოციალური პაკეტი არის ყოველთვიური ფულადი სარგებელი ან/და სარგებლების (ფულადი და არაფულადი სარგებლები) ერთობლიობა, რომლის მოცულობა, მიმღებ პირთა წრე, გაცემის წესი და პირობები განისაზღვრება საქართველოს მთავრობის დადგენილებით.“ ამავე მუხლის მე-2 პუნქტის „ა“ ქვეპუნქტის თანახმად, სოციალური პაკეტის დანიშვნის საფუძველია, შეზღუდული შესაძლებლობის სტატუსის დადგენა;

ამგვარად, კანონმდებელმა შექმნა სოციალური პაკეტის ინსტიტუტი, განსაზღვრა იმ პირთა წრე, ვისაც აქვს ამ პაკეტით სარგებლობის შესაძლებლობა, კანონმდებელმა ასევე განსაზღვრა აღნიშნული სოციალური პაკეტის გაცემის პერიოდულობა - ყოველი თვის ბოლოს ფულადი თანხის გადახდის შესაძლებლობა. ეს არის კანონმდებლობის დონეზე საკითხის პრინციპული მოწესრიგება. რაც შეეხება საკითხს იმასთან დაკავშირებით, კონკრეტული კატეგორიის შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირმა, მისი შეზღუდული შესაძლებლობის ხარისხის, პროფესიული ტრავმის თავისებურების და, რაც მთავარია, მუდმივად ცვალებადი ეკონომიკური მდგომარეობის გათვალისწინებით, რა ოდენობის სოციალური პაკეტი უნდა მიიღოს, ამ საკითხის რეგულირების უფლებამოსილება პარლამენტმა მოახდინა მთავრობაზე. ვინაიდან განსახილველი საკითხი არ არის პრინციპული ხასიათის, რომლის რეგულირების ექსკლუზიური ფუნქცია გააჩნია პარლამენტს, მოსარჩელე მხარე სადავოდ არ ხდის დელეგირების კონსტიტუციურობის საკითხს.

შეზღუდვა რომლის მიხედვითაც, სამოქალაქო ავიაციაში დასაქმებულ პირებს არ აღუდგებათ ფულადი დახმარება იმ ოდენობით, რასაც ისინი იღებდნენ 2007 წლის 17 აგვისტომდე ან 1-ელ სექტემბრამდე გამომდინარეობს სწორედ სადავო კანონქვემდებარე ნორმატიული აქტიდან. საკანონმდებლო აქტი მსგავსი ტიპის შეზღუდვებს არ შეიცავს. შესაბამისად, აღნიშნულ საკითხზე დავა შესაძლებელია იერარქიულად უფრო მაღალი ნორმატიული აქტის გასაჩივრების გარეშე.

5. მოთხოვნის არსი და დასაბუთება

1. გასაჩივრებული ნორმის ნორმატიული შინაარსი და მისი აღმჭურველი ხასიათი

ზემოთ, სადაც განხილულია საკითხი იმის თაობაზე, რამდენად წარმოადგენს რუსლან გვარაძე უფლებამოსილ სუბიექტს, მითითებულია საქართველოს შრომის, ჯანმრთელობის და სოციალური დაცვის სამინისტროს საჯარო სამართლის იურიდიული პირის სოციალურ მომსახურებათა სააგენტოს უწყებათაშორისი კომისიის 2016 წლის 2 აგვისტოს #26 საოქმო გადაწყვეტილებაზე, სადაც აღნიშნულია: „2010 წლის 2 აგვისტოს მდგომარეობით, რ.გვარაძე ღებულობს სარჩოს 292,43 ლარის ოდენობით...ზემოაღნიშნული ფაქტობრივი გარემოება მიუთითებს, რომ სახეზე არ არის „შრომითი მოვალეობის შესრულებისას დასაქმებულის ჯანმრთელობისათვის ვნების შედეგად მიყენებული ზიანის ანაზღაურების მიზნით დახმარების დანიშვნისა და გაცემის წესის“ მე-5 მუხლის მე-2¹ პუნქტით განსაზღვრული დახმარების მიღების ერთ-ერთი სავალდებულო პირობა - რ.გვარაძეს სარჩო არ შეწყვეტია 2007 წლის 17 აგვისტოდან და 1 სექტემბრიდან.“ ამგვარად, ადმინისტრაციულმა ორგანომ უკვე გამოიყენა სადავო ნორმა იმ ნორმატიული შინაარსით, რომლის მიხედვითაც, სამოქალაქო ავიაციის წარმომადგენელი სრულად ვერ მოახდენს შრომითი მოვალეობის შესრულებისას ჯანმრთელობისათვის ვნების მიყენების შედეგად დამდგარი ზიანისათვის დანიშნული იმ დახმარების სრულად აღდგენას, რასაც იღებდა 2007 წლის 17 აგვისტომდე ან ამ წლის პირველ სექტემბრამდე.

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლომ 2021 წლის 22 აპრილს მიღებულ N2/2/1360 განჩინებაში საქმეზე საქართველოს სახალხო დამცველი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ მეორე თავის მე-13 პუნქტში განაცხადა: „ადმინისტრაციული ორგანოს მიერ ნორმისთვის მინიჭებული კონკრეტული განმარტება, გარკვეულ შემთხვევაში, შესაძლოა, წინააღმდეგობაში მოდიოდეს თავად კანონთან, შესაძლოა, ესა თუ ის ორგანო ახდენდეს ფაქტების არასწორ შეფასებს ან/და სამართლებრივი ნორმებით არასწორ კვალიფიკაციას. თუმცა აღნიშნული, თავისთავად, ნორმის პრობლემურობაზე არ მიუთითებს და, ყოველ ასეთ შემთხვევაში, ზღვარი ნორმის კონსტიტუციურობაზე არ გადის. ბუნებრივია, უფლებამოსილების ბოროტად გამოყენების, ისევე როგორც შეცდომის დაშვების საფრთხე არსებობს ნებისმიერი სამართლებრივი მოწესრიგების შემთხვევაში. პრაქტიკულად შეუძლებელია საქმის არასწორად გადაწყვეტის, შეცდომის დაშვების რისკის აბსოლუტურად გამორიცხვა. აღნიშნულ რისკებს სამართლებრივად აზღვევს მიღებული გადაწყვეტილების გასაჩივრების უფლება. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს განმარტებით, „გასაჩივრების უფლება ასრულებს პრევენციულ ფუნქციას და, ერთი მხრივ, წარმოადგენს უფლების დაცვის ეფექტურ მექანიზმს და უზრუნველყოფს შესაძლო შეცდომების თავიდან აცილებას, ხოლო, მეორე მხრივ, ქმნის დაშვებული შეცდომების გამოსწორების შესაძლებლობას. შესაბამისად, ნორმის არასწორად განმარტების/გამოყენების შემთხვევაში, პირს აქვს უფლებაშემზღუდველი აქტის საერთო სასამართლოთა სისტემაში გასაჩივრების და, ამგვარად, დარღვეულ უფლებაში აღდგენის შესაძლებლობა. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლო, საკუთარი კონსტიტუციური მანდატიდან გამომდინარე კი, მოკლებულია მიღებული გადაწყვეტილებების კანონიერების შემოწმების კომპეტენციას. საკონსტიტუციო სასამართლო შეზღუდულია ნორმატიული აქტების კონსტიტუციურობის შეფასებით, რაც პრინციპულად განსხვავდება კანონიერების პრობლემის გადაწყვეტისგან.“

ამგვარად, ადმინისტრაციული ორგანომ შესაძლოა არასწორად განმარტოს და გამოიყენოს კონკრეტული სამართლებრივი ნორმა. ასეთ შემთხვევაში ადმინისტრაციული ორგანოს მიერ ნორმის განმარტება ვერ იქნება მიჩნეული ავტორიტეტულად, თუკი განმარტების სასამართლოში გასაჩივრების შემთხვევაში, ადმინისტრაციული ორგანოს პოზიციას თავის გადაწყვეტილებაში არ გაიზიარებს სასამართლო.

საქმეს თან ერთის თბილისის საქალაქო სასამართლოს საქმე №3/6499-16-ზე 2017 წლის 30 მაისს მიღებული გადაწყვეტილება, რომლის მე-6.2 პუნქტში აღნიშნულია: „საქართველოს მთავრობის 2013 წლის 01 მარტის №45 დადგენილებით დამტკიცებული „შრომითი მოვალეობის შესრულებისას დასაქმებულის ჯანმრთელობისათვის ვნების მიყენების შედეგად მიყენებული ზიანის ანაზღაურების დახმარების დანიშვნისა და გაცემის წესის“ მე-5 მუხლის 2¹ პუნქტის თანახმად, ამ წესის შესაბამისად, დახმარება შეიძლება ასევე დაენიშნოს საქართველოს მოქალაქეს, რომელსაც სამოქალაქო ავიაციის სისტემაში მუშაობისას დადგენილი აქვს პროფესიული დაავადება ან შრომითი მოვალეობის შესრულებისას დამსაქმებლის ბრალეულობით მის ჯანმრთელობას მიადგა ზიანი და კანონით დადგენილი წესით დანიშნული სარჩოს მიღება შეუწყდა 2007 წლის 17 აგვისტოდან ან 1 სექტემბრიდან (საქართველოს ტრანსპორტისა და კომუნიკაციების სამინისტროს სამოქალაქო ავიაციის ადმინისტრაციის ლიკვიდაციის მომენტიდან) „შრომითი მოვალეობის შესრულებისას მუშაკის ჯანმრთელობისათვის მიყენებული ზიანის ანაზღაურების წესის შესახებ“ საქართველოს მთავრობის 2007 წლის 24 მარტის #53 დადგენილებით, მათ შორის, სასამართლოს მიერ ამავე დადგენილებიდან გამომდინარე მიღებული გადაწყვეტილების საფუძველზე.“

აღნიშნული დადგენილების საფუძველზე, დახმარების დანიშვნის სავალდებულო წინაპირობაა რომ სამოქალაქო ავიაციის სისტემაში მომუშავე პირს ჯანმრთელობის დაზიანების შედეგად დანიშნული სარჩოს გადახდა უნდა შეწყვეტოდა 2007 წლის 17 აგვისტოდან ან 1 სექტემბრიდან - საქართველოს ტრანსპორტისა და კომუნიკაციების სამინისტროს სამოქალაქო ავიაციის ადმინისტრაციის ლიკვიდაციის მომენტიდან. აღნიშნული ნორმა ვრცელდება მხოლოდ იმ პირებზე, ვის მიმართაც სამოქალაქო ავიაციის ადმინისტრაციის ლიკვიდაციის შემდეგ სარჩოს გადახდაზე პასუხისმგებელი სხვა პირი განსაზღვრული არ არის.

მოცემულ შემთხვევაში დადგენილია, რომ რუსლან გვარაძისათვის თბილისის საბურთალოს რაიონის სასამართლოს 1997 წლის 11 დეკემბრის გადაწყვეტილებით დანიშნული სარჩოს გადახდას დღემდე აგრძელებს საქართველოს ეკონომიკისა და მდგრადი განვითარების სამინისტრო.

სასამართლო იზიარებს მოპასუხის პოზიციას, რომ არ არსებობს რუსლან გვარაძისათვის საქართველოს მთავრობის 2013 წლის 01 მარტის №45 დადგენილების შესაბამისად, დახმარების დანიშვნის ფორმალური წინაპირობა - სასამართლოს გადაწყვეტილების საფუძველზე დანიშნული სარჩოს გადახდა საქართველოს ტრანსპორტისა და კომუნიკაციების სამინისტროს სამოქალაქო ავიაციის ადმინისტრაციის ლიკვიდაციის მომენტიდან არ შეწყვეტილა და აღნიშნული ვალდებულების შესრულებას დღემდე განაგრძობს საქართველოს ეკონომიკისა და მდგრადი განვითარების სამინისტრო. შესაბამისად, რუსლან გვარაძის შემთხვევა არ ექცევა საქართველოს მთავრობის 2013 წლის 01 მარტის №45 დადგენილების მე-5 მუხლის 2¹ პუნქტის მოქმედების სფეროში და უწყებათაშორისი კომისია მისთვის დახმარების დანიშვნის გადაწყვეტილებას ვერ მიიღებდა.

ამგვარად, უწყებათაშორისი კომისიის მიერ სადავო ნორმისათვის მინიჭებული ნორმატიული შინაარსი, რომლის მიხედვითაც, პირთა წრე, რომელსაც საქართველოს ტრანსპორტისა და კომუნიკაციების სამინისტროს სამოქალაქო ავიაციის ადმინისტრაციის ლიკვიდაციის გამო 2007 წლის 17 აგვისტოდან ან 1 სექტემბრიდან კი არ შეუწყდათ, არამედ შეუმცირდათ დახმარება, დაადასტურა თბილისის საქალაქო სასამართლომ. ამით გამოირიცხა ეჭვები იმასთან დაკავშირებით, რომ უწყებათშორისმა კომისიამ მიიღო უკანონო გადაწყვეტილება. მართალია, თბილისის საქალაქო სასამართლოს გადაწყვეტილება არ გასაჩივრებულა სააპელაციო წესით, თუმცა არ არსებობს საფუძველი, ეჭვქვეშ დადგეს თბილისის საქალაქო სასამართლოს მიერ სადავო ნორმის განმარტების ავტორიტეტულობის ან გონივრულობის საკითხი, განსაკუთრებით იმ ფონზე, როდესაც სადავო ნორმაში ფულადი დახმარების გაცემის საფუძვლად მითითებულია 2007 წლის 17 აგვისტოდან ან 1 სექტემბრიდან დახმარების „შეწყვეტა“ და არა „შემცირება.“ ამგვარად, თბილისის საქალაქო სასამართლოს გადაწყვეტილება მიუთითებს იმაზე, რომ მთავრობის №45 დადგენილების მე-5 მუხლის 2¹ პუნქტს გააჩნია გასაჩივრებული ნორმატიული შინაარსი.

სადავო ნორმა არის უფლებააღმჭურველი ხასიათის. ის ითვალისწინებს სარჩოს აღდგენას სამოქალაქო ავიაციის იმ თანამშრომლების მიმართ, რომელთაც პროფესიული მოვალეობის შესრულებისას ჯანმრთელობისათვის მიყენებული ზიანის ასანაზღაურებლად დანიშნული დახმარება სრულად შეუწყდათ 2007 წლის 17 აგვისტოს ან ამავე წლის 1 სექტემბერს. ამის მიუხედავად, სადავო ნორმას აქვს შემზღუდველი ხასიათი მოსარჩელესთან მიმართებაში იმის გამო, რომ ითვალისწინებს აკრძალვას, შრომითი მოვალეობის შესრულებისას დაზიანებულმა პირმა დაიბრუნოს დახმარება იმ ოდენობით, რაც მას 2007 წლის 17 აგვისტოს ჰქონდა, იმის გამო, რომ ეს ნორმა დახმარების აღდგენის შესაძლებლობას ითვალისწინებს იმ პირებთან მიმართებაში, რომელთაც დახმარება კი არ შეუმცირდათ, არამედ შეუწყდათ. სწორედ ამ საფუძვლით, სადავო ნორმაზე დაყრდნობით, ჯერ უწყებათშორისმა კომისიამ, შემდეგ სასამართლომ უარი უთხრა მოსარჩელეს, 2007 წლის 17 აგვისტოს მდგომარეობით დახმარების ოდენობის აღდგენაზე.

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლომ საქმეზე ლევან იზორია და დავით-მიხეილ შუბლაძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ 2012 წლის 7 მარტის N1/1/503, 513 საოქმო ჩანაწერის მეორე თავის მე-13 პუნქტში განაცხადა: „იწვევს თუ არა სამართლებრივი ნორმა კონსტიტუციური უფლების შეზღუდვას, საკონსტიტუციო სასამართლო ყოველ კონკრეტულ შემთხვევაში, ნორმის შინაარსის, მისი მიზანმიმართულებისა და სავარაუდო სამართლებრივი შედეგის გათვალისწინებით ადგენს. გაუმართლებელია კონსტიტუციასთან შესაბამისობის საკითხის დაყენება ყველა ისეთ საკანონმდებლო ნორმასთან მიმართებით, რომელიც უფლებით სარგებლობის რეგლამენტირებას ახდენს, ადამიანს გარკვეულ პრივილეგიებს ანიჭებს და ამდენად ქცევის სავალდებულო წესს განსაზღვრავს. კონკრეტული ნორმის შინაარსი იმ სამართლებრივ მოწესრიგებაში ვლინდება, რომელსაც იგი მოქმედ სამართლებრივ სივრცეს ამატებს. ფორმალურად უფლებააღმჭურველი ნორმის კონსტიტუციასთან შესაბამისობის საკითხი სასამართლომ იმ შემთხვევაში შეიძლება განიხილოს, როდესაც კონსტიტუციური უფლების (კონსტიტუციით დაცული სფეროს) შეზღუდვის რისკი სადავო ნორმას არსებითად უკავშირდება.“

ამგვარად, საკონსტიტუციო სასამართლო არ გამორიცხავს უფლებააღმჭურველი ნორმების მიმართ კონსტიტუციური კონტროლის განხორციელებას, თუ ამ, ერთი შეხედვით, უფლებაღმჭურველი ნორმების მოქმედებასთან არსებითად არის დაკავშირებული ადამიანის კონსტიტუციით აღიარებული უფლების შეზღუდვა, მათ შორის, თანასწორობის გარდა სხვა კონსტიტუციით აღიარებული უფლების შეზღუდვა. ამის მკაფიო მაგალითია, საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2014 წლის 24 დეკემბრის N3/3/601 გადაწყვეტილება. ამ საქმეში დავის საგანს წარმოადგენდა 1998 წლის 20 თებერვლის სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 546-ე მუხლის კონსტიტუციურობა კონსტიტუციის 31-ე მუხლის პირველ პუნქტთან მიმართებაში. სადავო ნორმას, ფორმალურად უფლებააღმჭურველი ხასიათი ჰქონდა, ვინაიდან სააპელაციო და საკასაციო საჩივრის შეტანის უფლებას აძლევდა სახელმწიფო ბრალმდებელს, ზემდგომ პროკურორს, დაზარალებულს, მსჯავრდებულს, დამცველს, მსჯავრდებულისა და დაზარალებულის კანონიერ წარმომადგენლებს (2014 წლის 24 დეკემბრის N3/3/601 გადაწყვეტილების პირველი თავის მე-3 პუნქტი). ამ ჩამონათვალში არ იყო მითითებული გამართლებული პირი. ამგვარად, გამართლებული პირისათვის დადგენილი აკრძალვა, სააპელაციო ან საკასაციო საჩივარი შეეტანა მის მიმართ დადგენილი განაჩენის მიმართ, მაშინ როცა ამ განაჩენით, გამართლებული პირის მიერ გადახდილი გირაო გადაირიცხა სახელმწიფო ბიუჯეტში, არსებითად უკავშირდებოდა ფორმალურად უფლებააღმჭურველ ნორმას (2014 წლის 24 დეკემბრის N3/3/601 გადაწყვეტილების მეორე თავის მე-16 პუნქტი). ამ საქმეში საკონსტიტუციო სასამართლომ დაადგინა, რომ ფორმალურად უფლებააღმჭურველი ნორმა არღვევდა ადამიანის სამართლიანი სასამართლოს უფლებას. ამ საქმეში ერთი და იგივე ნორმა იყო უფლებააღმჭურველი მსჯავრდებულისათვის და იყო შემზღუდველი გამართლებულისათვის, იმის გამო, რომ ეს უკანასკნელი იმ სუბიექტების რიცხვში ვერ ხვდებოდა, რომელსაც გასაჩივრებული ნორმა ზუსტად ჩამოთვლიდა.

მოცემულ შემთხვევაში, სადავო ნორმა არის უფლებააღმჭურველი იმ პირებისათვის, რომლებსაც 2007 წლის 17 აგვისტოს ან 1 სექტემბერს სრულად შეუწყდათ დახმარების მიცემა, ვინაიდან ეს ნორმა ითვალისწინებს ამ კატეგორიის პირებისათვის დახმარების იმ ოდენობით აღდგენას, რასაც ისინი 2007 წლის 17 აგვისტომდე ან 1 სექტემბრამდე იღებდნენ. იმავდროულად, ეს ნორმა უფლებაშემზღუდველია იმ პირებისათვის, რომელსაც 2007 წლის 17 აგვისტოს ან 1 სექტემბერს სრულად კი არ შეუწყდათ, არამედ შეუმცირდათ დახმარების მიღება. სადავო ნორმამ სრულიად მიზანმიმართულად, ნორმატიული აქტით გათვალისწინებული სიკეთის მიღმა დატოვა მოსარჩელე და მის მსგავს მდგომარეობაში მყოფი პირები, სადავო ნორმაში შემდეგი სიტყვების ჩაწერის გზით: „სარჩოს მიღება შეუწყდა 2007 წლის 17 აგვისტოდან და 1 სექტემბრიდან.“ მოსარჩელე ვერ იღებს იმ ოდენობით სარჩოს, რასაც იღებდა 2007 წლის 17 აგვისტომდე, იმის გამო, რომ 2007 წლის 17 აგვისტოს შემდეგ სრულად კი არ შეწყვეტია, არამედ მნიშვნელოვნად შეუმცირდა სარჩო. ამ თვალსაზრისით, მოსარჩელის უფლების შეზღუდვა არსებითად დაკავშირებულია სადავო ნორმასთან, რომელიც ფორმალურად უფლებააღმჭურველია, მოსარჩელესთან მიმართებაში, თბილისის საქალაქო სასამართლოს გადაწყვეტილების მეშვეობით, უფლებაშემზღუდველი ხასიათის აღმოჩნდა.

ამგვარად, გასაჩივრებული ნორმის სადავო ნორმატიული შინაარსი დადასტურებულია თბილისის საქალაქო სასამართლოს ავტორიტეტული განმარტებით. ამასთან ფორმალურად უფლებააღმჭურველმა ნორმამ გამოიწვია მოსარჩელის უფლების შეზღუდვა. ამის გამო, არ არსებობს სარჩელის არსებითად განსახილველად მიღებაზე უარის თქმის საფუძველი.

2.საკუთრების უფლებით დაცული სფერო

საკონსტიტუციო სასამართლოს პრაქტიკის თანახმად, „საკუთრების უფლება ადამიანის არა მარტო არსებობის ელემენტარული საფუძველია, არამედ უზრუნველყოფს მის თავისუფლებას, მისი უნარისა და შესაძლებლობების ადეკვატურ რეალიზაციას, ცხოვრების საკუთარი პასუხისმგებლობით წარმართვას. ყოველივე ეს კანონზომიერად განაპირობებს ინდივიდის კერძო ინიციატივებს ეკონომიკურ სფეროში, რაც ხელს უწყობს ეკონომიკური ურთიერთობების, თავისუფალი მეწარმეობის, საბაზრო ეკონომიკის განვითარებას, ნორმალურ, სტაბილურ სამოქალაქო ბრუნვას“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2007 წლის 2 ივლისის №1/2/384 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქეები – დავით ჯიმშელეიშვილი, ტარიელ გვეტაძე და ნელი დალალაშვილი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-5).

საკონსტიტუციო სასამართლომ ასევე განაცხადა: „საკუთრების ცნება ავტონომიური შინაარსისაა და იგი არ შემოიფარგლება მხოლოდ ფიზიკურ საგნებზე საკუთრების უფლებით, ზოგიერთი სხვა უფლება და სარგებელი, რომელიც ქმნის ქონებას, ქონებრივი ხასიათის ზიანის ანაზღაურების მოთხოვნა, ასევე ქონებრივი ღირებულებები, მათ შორის უფლება მოთხოვნაზე, რაც კანონიერი მოლოდინის საფუძველზე წარმოიშობა და პირის საკუთრების ეფექტურ გამოყენებას განაპირობებს, შესაძლოა განხილული იქნეს როგორც საკუთრება და უფლება საკუთრებაზე“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2010 წლის 30 ივლისის №1/5/489-498 განჩინება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქეები – ოთარ კვენეტაძე და იზოლდა რჩეულიშვილი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-2, საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2013 წლის 27 დეკემბრის №2/3/522,553 გადაწყვეტილება საქმეზე „სპს „გრიშა აშორდია“ საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-39). ამდენად, კონსტიტუციით მე-19 მუხლის დაცვის ობიექტი სცდება საკუთრების ტრადიციულ გაგებას და მოიცავს სხვადასხვა ტიპის სამართლებრივ ინტერესს - უფლებასა თუ სარგებელს, რომელსაც გააჩნია ეკონომიკური ღირებულება და წარმოადგენს ინდივიდის ეკონომიკური კეთილდღეობის მნიშვნელოვან წინაპირობას (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2020 წლის 29 დეკემბრისN3/4/648, 1315, 1369, 1370, 1371, 1372, 1373, 1374, 1375, 1379, 1385, 1386, 1388, 1391, 1397, 1398, 1405, 1406, 1407, 1411, 1413, 1414, 1415 გადაწყვეტილება საქმეზე ლევან მესხი, ნესტან კირთაძე, თამაზ ბოლქვაძე და სხვები საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ II-6)

ლევან მესხის საქმეში მიღებული გადაწყვეტილების მე-2 თავის მე-9 პუნქტის მიხედვით, „რიგ შემთხვევებშიც საკუთრების კონსტიტუციური უფლების დაცული სფეროს გარეთ, კანონით დადგენილი სარგებლის მიღება შესაძლებელია იქცეს საქართველოს კონსტიტუციის მე-19 მუხლით დაცულ ინტერესად, თუკი არსებობს ლეგიტიმური მოლოდინი მის მიღებასთან დაკავშირებით. საკონსტიტუციო სასამართლოს განმარტებით, საქართველოს კონსტიტუციით დაცულია მხოლოდ კანონიერ საფუძველზე წარმოშობილი ლეგიტიმური მოლოდინი. მოლოდინი, რომ ლეგიტიმურად და, შესაბამისად, საქართველოს კონსტიტუციით, დაცულად ჩაითვალოს, მას უნდა გააჩნდეს კანონიერი საფუძველი და უნდა წარმოადგენდეს კონკრეტული სამართლებრივი ურთიერთობიდან გამომდინარე მოთხოვნას. საქართველოს კონსტიტუცია არ ქმნის სახელმწიფოსგან მატერიალური სარგებლის უპირობოდ მოთხოვნის უფლებას. აქ ნაგულისხმევია შემთხვევა, როდესაც მატერიალური სარგებლის მოთხოვნა ემყარება კონკრეტულ, ნამდვილ სამართლებრივ საფუძველს“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2013 წლის 27 დეკემბრის №2/3/522,553 გადაწყვეტილება საქმეზე „სპს „გრიშა აშორდია“ საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-44).

ლევან მესხის საქმეზე მიღებული გადაწყვეტილების მე-2 თავის მე-10 პუნქტში აღნიშნულია: „ამგვარად, საკუთრების უფლების დაცვის სფეროში ეკონომიკური ღირებულების მქონე კანონისმიერი სარგებლის მოხვედრას განაპირობებს მისი მიღების მიმართ ინდივიდის ლეგიტიმური მოლოდინის ჩამოყალიბება, რომელსაც, თავის მხრივ, კანონმდებლობაში მკაფიოდ ჩამოყალიბებული საფუძველი გააჩნია. ამავე დროს, ლეგიტიმური მოლოდინის არსებობისათვის საკმარისი არ არის მხოლოდ აბსტრაქტული საჭიროების ან სურვილის არსებობა, ისევე როგორც საკმარისი არ არის ცალმხრივი მოლოდინი, არამედ მას უნდა გააჩნდეს კანონმდებლობით ან/და სასამართლოს პრაქტიკით არაორაზროვნად ჩამოყალიბებული მყარი სამართლებრივი საფუძველი. ამგვარი ლეგიტიმური მოლოდინის კონსტიტუციურსამართლებრივ დონეზე უზრუნველყოფის მიზანია, დაიცვას ინდივიდის იმგვარი ეკონომიკური ღირებულების მქონე სამართლებრივი ინტერესები, რომლებზეც ადამიანები ამყარებენ თავიანთ ყოველდღიურ ცხოვრებას, უყალიბდებათ ნდობა და რომელთა თვითნებური შეზღუდვა სახელმწიფოს მხრიდან უნდა გამოირიცხოს.“

ამგვარად, საქართველოს კონსტიტუციის მე-19 მუხლი არ შემოიფარგლება საკუთრების ტრადიციული გაგებით და აგრეთვე მოიცავს ეკონომიკური სარგებლის მიღების უფლებას, რომელიც ლეგიტიმურ მოლოდინს ეფუძნება. როგორც აღინიშნა, საკუთრების ამგვარ გაგებაში ვერ თავსდება სახელმწიფოსგან სხვადასხვა მატერიალური სარგებლის უპირობო მოთხოვნა, რაოდენ დიდიც არ უნდა იყოს ინდივიდის მხრიდან მათი მიღების სურვილი ან საჭიროება. თუმცა ამ უკანასკნელს მსგავსი მოთხოვნის უფლება და, შესაბამისად, ამგვარი მოთხოვნის დაცვის კონსტიტუციურსამართლებრივი გარანტია წარმოეშობა იმ შემთხვევაში, თუკი სახელმწიფო კანონმდებლობით მკაფიოდ და არაორაზროვნად შექმნის ეკონომიკური ბუნების მქონე ინტერესის/სარგებლის მიღების უფლებას და ინდივიდს ამ უფლების შეუფერხებლად განხორციელების მიმართ ლეგიტიმური მოლოდინი წარმოეშობა. ასეთია საქართველოს კონსტიტუციით დაცული საკუთრების არსის მოთხოვნები, რომლებიც მჭიდროდ უკავშირდება სამართლებრივი უსაფრთხოებისა და სამართლებრივი ნდობის კონსტიტუციურ პრინციპებს და მიმართულია ინდივიდის პიროვნული თავისუფლებისა და სამართლებრივი სტაბილურობის პირობებში მისი პირადი, პროფესიული და ეკონომიკური განვითარებისაკენ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2020 წლის 29 დეკემბრისN3/4/648, 1315, 1369, 1370, 1371, 1372, 1373, 1374, 1375, 1379, 1385, 1386, 1388, 1391, 1397, 1398, 1405, 1406, 1407, 1411, 1413, 1414, 1415 გადაწყვეტილება საქმეზე ლევან მესხი, ნესტან კირთაძე, თამაზ ბოლქვაძე და სხვები საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ II-12).

ხშირ შემთხვევაში კანონის საფუძველზე შექმნილი ქონებრივი სარგებელი წარმოადგენს სახელმწიფოს მხრიდან სოციალური და ეკონომიკური პოლიტიკის ფარგლებში გადადგმულ ნაბიჯს. ამგვარი სარგებლის მიღება, როგორც წესი, საერთოდ არ მოითხოვს/უკავშირდება მიმღების მხრიდან რაიმე შემხვედრი ქმედების განხორციელებას. მსგავს შემთხვევებში სახელმწიფო მოქმედებს როგორც სუვერენი, რომელიც საკუთარი ნებით და დაგეგმილი სოციალურ-ეკონომიკური პოლიტიკის ფარგლებში იღებს გადაწყვეტილებას პირთა გარკვეული ჯგუფისათვის კონკრეტული ეკონომიკური სარგებლისა თუ ინტერესის მიღების უფლების კანონით მინიჭების თაობაზე (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2020 წლის 29 დეკემბრისN3/4/648, 1315, 1369, 1370, 1371, 1372, 1373, 1374, 1375, 1379, 1385, 1386, 1388, 1391, 1397, 1398, 1405, 1406, 1407, 1411, 1413, 1414, 1415 გადაწყვეტილება საქმეზე ლევან მესხი, ნესტან კირთაძე, თამაზ ბოლქვაძე და სხვები საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ II-14).

ზოგადად, სახელმწიფოს გააჩნია ფართო დისკრეცია, განსაზღვროს/შეცვალოს საკუთარი ეკონომიკური და სოციალური პოლიტიკა. მოქმედი ხელისუფლების მიერ მიღებული გადაწყვეტილებები, რომლებიც უკავშირდება ამგვარ პოლიტიკას, შეუსაბამოდ არ უნდა ართულებდეს მომდევნო უფლებამოსილი ხელისუფლების შესაძლებლობას, თავად განახორციელოს ცვლილებები მუდმივად ცვალებადი გარემოებებისა და საჭიროებების კვალდაკვალ. სოციალური და ეკონომიკური პოლიტიკის სფეროში სახელმწიფოს მიერ განხორციელებულ ქმედებათა და მიღებულ გადაწყვეტილებათა მიმართ ამგვარი მიდგომა, ცხადია, აისახება სასამართლო ხელისუფლების მხრიდან განხორციელებული კონტროლის ფარგლებზეც. როდესაც საქმე ეხება იმგვარ სამართლებრივ მოწესრიგებას, რომლის შინაარსიც ნათლად მიუთითებს სახელმწიფოს მიერ გამოვლენილ კეთილ ნებაზე პირთა კონკრეტული ჯგუფისათვის ქონებრივი სარგებლის/ინტერესის მინიჭებასთან დაკავშირებით, საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ გამოყენებული შეფასების სტანდარტი საქართველოს კონსტიტუციის მე-19 მუხლის ფარგლებში ვერ იქნება მკაცრი. კერძოდ, სასამართლო საკუთრების უფლების დარღვევას არ დაადგენს იმ შემთხვევაში, თუ სახელმწიფოს მოქმედება ეფუძნება გონივრულ დასაბუთებას (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2020 წლის 29 დეკემბრისN3/4/648, 1315, 1369, 1370, 1371, 1372, 1373, 1374, 1375, 1379, 1385, 1386, 1388, 1391, 1397, 1398, 1405, 1406, 1407, 1411, 1413, 1414, 1415 გადაწყვეტილება საქმეზე ლევან მესხი, ნესტან კირთაძე, თამაზ ბოლქვაძე და სხვები საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ II-15).

ზემოაღნიშნულისაგან განსხვავებულად უნდა იქნეს განხილული იმგვარი ტიპის საკანონმდებლო მოწესრიგება, როდესაც სახელმწიფოს მიერ დადგენილი ქონებრივი სარგებლის მიღება პირისგან მოითხოვს გარკვეული აქტიური, მიზანმიმართული ქმედების განხორციელებას. შემთხვევებს, როდესაც პირი სახელმწიფოს სასარგებლოდ ამა თუ იმ ქმედებას ახორციელებს სამომავლოდ სარგებლის მიღების პირობით და ხსენებული პირობის შესრულების ვალდებულება ლეგიტიმურ დაცვას იმსახურებს. მაგალითად, შეიძლება სახელმწიფო დაინტერესებული იყოს ამა თუ ის სფეროში წაახალისოს ადამიანთა საქმიანობა და გარკვეული პერიოდის სამსახურის სანაცვლოდ პირდებოდეს პირებს სამომავლოდ მყარ სოციალურ გარანტიებს. ჯარისკაცს, რომელმაც იცის, რომ გარკვეული ვადით სამსახურის შედეგად, სამომავლოდ მიიღებს გაზრდილ პენსიას, ბევრად უფრო მყარი მოლოდინი აქვს, რომ პენსიის მიღების კანონით დადგენილ უფლებას არ დაკარგავს, ვიდრე იმ პირს, ვისაც გარკვეული დამსახურების გამო უნიშნავს სახელმწიფო პენსიას, რაიმე საპასუხო ქმედებების განხორციელების დავალდებულების გარეშე (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2020 წლის 29 დეკემბრისN3/4/648, 1315, 1369, 1370, 1371, 1372, 1373, 1374, 1375, 1379, 1385, 1386, 1388, 1391, 1397, 1398, 1405, 1406, 1407, 1411, 1413, 1414, 1415 გადაწყვეტილება საქმეზე ლევან მესხი, ნესტან კირთაძე, თამაზ ბოლქვაძე და სხვები საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ II-16).

აღნიშნული შემთხვევა, სახელმწიფოს მიერ საკუთარი სოციალურ-ეკონომიკური პოლიტიკის განხორციელების ფარგლებში მიღებული ერთპიროვნული გადაწყვეტილებებისგან განსხვავებით, მნიშვნელოვნად ემსგავსება სახელშეკრულებო ურთიერთობას ამ უკანასკნელსა და სარგებლის მიმღებ სუბიექტს შორის. კერძოდ, მსგავსი მოწესრიგების შემთხვევაში, სახელმწიფო, მის მიერ შემუშავებული სამართლებრივი აქტით გამოხატავს ნებას, გასცეს კონკრეტული ქონებრივი სარგებელი ამავე აქტით განსაზღვრული საპასუხო შესრულების სანაცვლოდ. ინდივიდი კი ამ ურთიერთობის მონაწილე ხდება და, შესაბამისად, ლეგიტიმური მოლოდინი უჩნდება იმ მომენტიდან, როდესაც საკუთარი აქტიური ქმედებით გამოხატავს შემხვედრ ნებას, შეასრულოს სახელმწიფოს მიერ დადგენილი პირობები და მიზანმიმართული ქმედებით გასწიოს საჭირო ძალისხმევა ზემოაღნიშნული ქონებრივი სარგებლის მიღების მიზნით. (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2020 წლის 29 დეკემბრისN3/4/648, 1315, 1369, 1370, 1371, 1372, 1373, 1374, 1375, 1379, 1385, 1386, 1388, 1391, 1397, 1398, 1405, 1406, 1407, 1411, 1413, 1414, 1415 გადაწყვეტილება საქმეზე ლევან მესხი, ნესტან კირთაძე, თამაზ ბოლქვაძე და სხვები საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ II-17).

იმავდროულად, ცხადია, საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ გამოყენებული საკუთრების უფლებით შეუფერხებელ სარგებლობაში ჩარევის გამართლების სტანდარტი გაცილებით მკაცრი იქნება ისეთ შემთხვევებში, როდესაც სახელმწიფო, მის მიერ გამოვლენილი ნების ფარგლებში, სახელშეკრულებო ურთიერთობაში შედის კონკრეტულ პირებთან, რომლებსაც სურვილი და მზაობა გააჩნიათ, დადგენილი წინაპირობების შესრულების შედეგად, მიიღონ ქონებრივი სარგებელი. შეფასების მკაცრი სტანდარტის გამოყენებას განაპირობებს მოცემულობა, რომლის თანახმადაც, სახელმწიფო ამგვარ შემთხვევაში წარმოადგენს არა მხოლოდ ხელისუფლებას, რომელიც საკუთარი პოლიტიკის განხორციელების პროცესში ავლენს ცალმხრივ, კეთილ ნებას, არამედ ემსგავსება ხელშეკრულების მხარეს და ამავე ხელშეკრულებით განსაზღვრულ უფლებათა და ვალდებულებათა სუბიექტს. სახელმწიფო, გარდა იმისა, რომ სამართლებრივი აქტით ადგენს კონკრეტული ქონებრივი სარგებლის/ინტერესის გაცემის პირობებს, ის თავად არის ამგვარ სამართლებრივ ურთიერთობაში სარგებლის მიმღები მხარე. შესაბამისად, ლოგიკურია, რომ მას ვერ ექნება მიხედულების იმგვარი ფართო მასშტაბი, როგორც ეს სოციალურ-ეკონომიკური პოლიტიკის ფარგლებში გამოვლენილი კეთილი ნების სამართლებრივი შეფასებისას. (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2020 წლის 29 დეკემბრისN3/4/648, 1315, 1369, 1370, 1371, 1372, 1373, 1374, 1375, 1379, 1385, 1386, 1388, 1391, 1397, 1398, 1405, 1406, 1407, 1411, 1413, 1414, 1415 გადაწყვეტილება საქმეზე ლევან მესხი, ნესტან კირთაძე, თამაზ ბოლქვაძე და სხვები საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ II-18).

ყოველივე ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, არსებული დავის სწორად გადაწყვეტისათვის მნიშვნელოვანია, შეფასდეს მოსარჩელეების მიერ მისაღები პენსიის/კომპენსაციის ბუნება. უნდა დადგინდეს, რამდენად ჰქონდათ მათ დანიშნული პენსიის/კომპენსაციის მიღების ლეგიტიმური მოლოდინი. ამავე დროს, უნდა შეფასდეს, ხსენებული პენსიის/კომპენსაციის გაცემა დადგენილია სახელმწიფოს მიერ ცალმხრივად, კეთილი ნებით, თუ წარმოადგენს მოსარჩელეთა მიერ განხორციელებული შრომის შედეგად სახელმწიფოს მიერ მიღებული სარგებლის საკომპენსაციო, წინასწარ განსაზღვრულ მექანიზმს (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2020 წლის 29 დეკემბრისN3/4/648, 1315, 1369, 1370, 1371, 1372, 1373, 1374, 1375, 1379, 1385, 1386, 1388, 1391, 1397, 1398, 1405, 1406, 1407, 1411, 1413, 1414, 1415 გადაწყვეტილება საქმეზე ლევან მესხი, ნესტან კირთაძე, თამაზ ბოლქვაძე და სხვები საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ II-19).

ამგვარად, უნდა დავადგინოთ, სამოქალაქო ავიაციის სისტემაში დასაქმებული პირისათვის სამსახურებრივი მოვალეობის შესრულებისას ჯანმრთელობისათვის მიყენებული ზიანის ანაზღაურება არის სახელმწიფოს როგორც სუვერენის ცალმხრივი, კეთილი ნების შედეგი თუ სახელმწიფო ამ შემთხვევაში გამოდის სახელშეკრულებო ურთიერთობის მონაწილე, როდესაც სარჩოს გადახდა ეფუძნება სამოქალაქო ავიაციის სისტემაში დასაქმებული პირისაგან საპასუხო ქმედებას. თუკი დადგინდება რომ სარჩოს მიღება სახელმწიფოს კეთილი ნების შედეგია და ამ შეღავათის მისაღებად, სამოქალაქო ავიაციის სისტემაში დასაქმებულ პირს არ მოეთხოვება საპასუხო მოვალეობის განხორციელება, სარჩოს ოდენობის შემცირების ან მისი სრულად ანაზღაურების უფლების შეზღუდვა მოწმდება რაციონალური კავშირის ტესტით. თუკი დადგინდა, რომ პროფესიული მოვალეობის შესრულებისას სამოქალაქო ავიაციის სისტემაში დასაქმებული პირისათვის ზიანის ანაზღაურება ეფუძნება სახელმწიფოსა და აღნიშნულ პირს შორის სახელშეკრულებო ურთიერთობას, კომპენსაციის შემცირების და ზიანის სრულად ანაზღაურებაზე უფლების შეზღუდვა უნდა შემოწმდეს მკაცრი ტესტით. რაციონალური კავშირის ტესტით შეზღუდვის შემოწმებისას დგინდება, რა ლეგიტიმური მიზნის მიღწევას ემსახურება საკუთრების უფლების შეზღუდვა და რამდენად გამოსადეგია შერჩეული მზღუდავი საშუალება ლეგიტიმური მიზნის მისაღწევად. მკაცრი ტესტის გამოყენების შემთხვევაში, საკონსტიტუციო სასამართლო დამატებით ამოწმებს, რამდენად გამოიყენა სახელმწიფომ მიზნის მისაღწევად იმავე ეფექტურობის, თუმცა ნაკლებად მზღუდავი სამართლებრივი საშუალება (აუცილებლობა) და რამდენად არის დაცული ბალანსი გამოყენებულ მზღუდავ საშუალებასა და საკუთრების უფლების არსს შორის (ვიწრო გაგებით, პროპორციულობა).

3 ლეგიტიმური მოლოდინის არსებობა

პირველ რიგში, №2/867 საქმეზე საბურთალოს რაიონის 1997 წლის 11 დეკემბრის გადაწყვეტილებიდან ირკვევა, რომ რუსლან გვარაძე 1987 წლის 14 ივნისს საწარმოო ტრავმის მიყენების მომენტში მუშაობდა საქართველოს რესპუბლიკის სამოქალაქო ავიაციის სამმართველოში ვერტმფრენის ბორტმექნიკოსად. საქართველოს რესპუბლიკის სამოქალაქო ავიაციის სამმართველო იყო სახელმწიფო და არა კერძო დაწესებულება. მართალია, ეს სტრუქტურული ერთეული მიეკუთვნებიდა საბჭოთა კავშირს და არა 1991 წლის 9 აპრილის დამოუკიდებლობის აქტით შექმნილ საქართველოს, ამის მიუხედავად, როგორც საბურთალოს რაიონის 1997 წლის 11 დეკემბრის გადაწყვეტილებით, ისე სადავო ნორმითაც, დამოუკიდებელმა საქართველოს სახელმწიფომ აღიარა ამ კატეგორიის პირებისათვის ყოველთვიური სარჩოს გადახდის ვალდებულება. სადავო ნორმა გასაჩივრებულია საკუთრების უფლებასთან მიმართებაში იმის გამო, რომ სადავო ნორმამ უარყოფითი გავლენა მოახდინა მოსარჩელის ლეგიტიმურ მოლოდინზე, სრულად მიეღო მისი ჯანმრთელობისათვის მიყენებული ზიანის კომპენსაცია, რომლის მოლოდინიც სახელმწიფომ ზემოხსენებული დამოუკიდებელი საქართველოს სასამართლოების გადაწყვეტილებით და აღმასრულებელი ხელისუფლების სამართლებრივი აქტებით შექმნა. მოსარჩელე არ ხდის ნორმას სადავოდ კონსტიტუციის მე-18 მუხლის მე-4 პუნქტთან მიმართებაში, რომლითაც გარანტირებულია სახელმწიფო, ავტონომიური რესპუბლიკის ან ადგილობრივი თვითმმართველობის ორგანოსაგან ან მოსამსახურისაგან უკანონოდ მიყენებული ზიანის სასამართლო წესით სრული ანაზღაურების უფლება შესაბამისი სახელმწიფო, ავტონომიური რესპუბლიკის ან ადგილობრივი თვითმმართველობის სახსრებიდან. სადავო ვერ იქნება საკითხი იმასთან დაკავშირებით, რომ დამოუკიდებელი საქართველოს სახელმწიფო ვალდებულია აანაზღაუროს ზიანი, რაც მის შექმნამდე, სხვა სახელმწიფოს არსებობის პირობებში დადგა.

როგორც ადამიანის უფლებათა ევროპულმა სასამართლომ საქმეში კლაუს და იური კილაძეები საქართველოს წინააღმდეგ მიღებული გადაწყვეტილების 53-ე პუნქტში აღნიშნა (http://hudoc.echr.coe.int/eng?i=001-97083): „სასამართლო განმეორებით აღნიშნავს, რომ კონვენცია ხელმომწერ სახელმწიფოებს არ აკისრებს არავითარ განსაკუთრებულ ვალდებულებას, აღმოფხვრან მათი წინამორბედების მიერ დაშვებული უსამართლობა ან მათ მიერ მიყენებული ზიანი (Ernewein et autres c. Allemagne (déc.), n o 14849/08, 12 mai 2009). ამასთანავე, პირველი დამატებითი ოქმის პირველი მუხლი სახელმწიფოებს არ უწესებს არავითარ შეზღუდვას იმ პირობების არჩევის თავისუფლებაში, რომლებშიც ისინი თანახმანი არიან, აღუდგინონ საკუთრების უფლება ქონებაჩამორთმეულ პირებს ან განსაზღვრონ ის წესები, რომელთა მიხედვითაც ისინი გადაუხდიან ანაზღაურებას ან კომპენსაციას შესაბამის პირებს (von Maltzan et autres, ზემოხსენებული განჩინება, §77)

ამგვარად, ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს პრეცედენტული სამართლის მიხედვითაც, როცა ხელშემკვრელი სახელმწიფო, ნებაყოფლობით გადაწყვეტს, წინამორბედი რეჟიმის მიერ მიყენებული ზიანის ანაზღაურებას, ეს პირობა საკმარისად უნდა იყოს ჩამოყალიბებული ეროვნულ სამართალში. „ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს პრეცედენტული სამართლის მიხედვით, „ქონების“ ცნება შეიძლება მოიცავდეს როგორც ამჟამინდელ ქონებას, ისე ქონებრივ ღირებულებებს, მათ შორის ვალებს, რომელთა დაყრდნობითაც მომჩივანს შეუძლია პრეტენზია ჰქონდეს სულ ცოტა, ამ ვალის გადახდის „ლეგიტიმური მოლოდინის“ ქონაზე (კლაუს და იური კილაძეები საქართველოს წინააღმდეგ 54-ე პუნქტი).

სახელმწიფომ ერთმნიშვნელოვნად და თანმიმდევრულად როგორც კანონქვემდებარე ნორმატიული აქტებით, ისე სასამართლოს გადაწყვეტილებებით, აღიარა, რომ სარჩოს გადახდის სახით აანაზღაურებდა სამოქალაქო ავიაციის სისტემაში, მათ შორის საბჭოთა პერიოდში, დასაქმებული პირებისათვის მიყენებულ ზიანს. კერძოდ, მომჩივანთან მიმართებაში 1997 წელს საბურთალოს რაიონის სასამართლოს გადაწყვეტილებით, სახელმწიფოს მომჩივანის სასარგებლოდ დაეკისრა 292 ლარისა და 48 თეთრის გადახდა. დამატებით, საქართველოს პრეზიდენტის 1999 წლის 9 თებერვლის №48 ბრძანებულების საფუძველზე, 1999 წლის მაისიდან სახელმწიფოს რუსლან გვარაძის სასარგებლოდ დაეკისრა 773,60 ლარის გადახდა. ეს სხვა არაფერია თუ არა სამოქალაქო ავიაციის სისტემაში, მათ შორის საბჭოთა პერიოდში, დასაქმებული პირებისათვის შრომითი მოვალეობის შესრულებისას მიყენებული ზიანის ასანაზღაურებლად სარჩოს გადახდის ლეგიტიმური მოლოდინის შექმნა. სადავო ნორმა ზღუდავს მომჩივანის ლეგიტიმურ მოლოდინს იმით, რომ 773,60 ლარის კომპენსაციას ამცირებს 292 ლარამდე და 48 თეთრამდე, 481,12 ლარით. ამგვარად, არსებობს ქონებრივი სარგებლის მიღების ლეგიტიმური მოლოდინი და ნორმა, რომელიც ზღუდავს ამ მოლოდინის რეალიზაციის შესაძლებლობას, თუმცა შეღავათის ოდენობის შემცირებასთან დაკავშირებით სახელშეკრულებო ურთიერთობის არსებობის დასამტკიცებლად, შესაბამისად, მკაცრი ტესტის გამოყენების საკითხის გადასაწყვეტად, საჭიროა განისაზღვროს კომპენსაციის ბუნება.

1. კომპენსაციის ბუნება

კომპენსაციის ბუნების შემოწმებისას საკონსტიტუციო სასამართლო ადგენს კონკრეტული თანამდებობის დაკავებისას ან საქმიანობის შესრულებისას კომპენსაციის მისაღებად, რამდენად არსებობს ადამიანური რესურსების დეფიციტი აღნიშნული საქმიანობის კვალიფიციურად განსახორციელებლად. თუკი სამუშაოს კვალიფიციურად შესასრულებლად ბაზარზე დეფიციტია, პენსია ან კომპენსაცია წარმოადგენს წამახალისებელ ღონისძიებას საიმისოდ, რომ მოხდეს კვალიფციური კადრების გადამზადება აღნიშნული საქმიანობის განსახორციელებლად. მაგალითად, ლევან მესხის საქმეზე მიღებული გადაწყვეტილების მეორე თავის 27-ე პუნქტში საკონსტიტუციო სასამართლომ შეაფასა საკითხი იმასთან დაკავშირებით, რამდენად განიცდიდა საქართველოს პარლამენტი კვალიფიციური კადრების დეფიციტს. საკონსტიტუციო სასამართლოს თქმით: „რიგი საჯარო თამამდებობებისგან (მაგალთად, ჯარისკაცი, პოლიციელი) განსხვავებით, პარლამენტის წევრობა თავისი ბუნებით არ წარმოადგენს ისეთ საქმიანობას, რომლის ფარგლებშიც სახელმწიფო კვალიფიციური კადრების სიმცირის ან სხვა ფაქტორებით შეიძლება ადგენდეს თანამდებობის დაკავების და საქმიანობის განხორციელების წამახალისებელ მექანიზმებს.“

გარდა კვალიფიციური კადრების სიმცირისა, საკონსტიტუციო სასამართლო, მხედველობაში იღებს შესასრულებელი სამუშაოს რეჟიმის სიმძიმესაც, პენსიის/კომპენსაციის ბუნების დადგენისას. ლევან მესხის საქმეზე მიღებული გადაწყვეტილების მეორე თავის 27-ე პუნქტში საკონსტიტუციო სასამართლომ, პარლამენტის წევრის საქმიანობის შეფასებისას დამატებით განაცხადა: „ხსენებული საქმიანობა, როგორც წესი, არ ხასიათდება გამორჩეულად მძიმე სამუშაო რეჟიმით და არც თანამდებობის დაკავების მსურველთა ნაკლებობას განიცდის.“

ამგვარად, კომპენსაციის ბუნების და შეზღუდვის მკაცრი ტესტის გამოსაყენებლად პასუხი უნდა გაეცეს კითხვას, სამოქალაქო ავიაციის სისტემაში სამსახურებრივი მოვალეობის შესასრულებლად რამდენად აუცილებელია კვალიფიციური კადრების მოზიდვა, რომლებიც დაექვემდებარებიან სათანადო საგანმანათლებლო პროგრამებს, ამ მიზნით დახარჯავენ, სათანადო დროს და ენერგიას. ამასთან რამდენად მძიმეა ის სამუშაო რეჟიმი, რასაც სამოქალაქო ავიაციის სისტემაში დასაქმებული პირები ასრულებენ. ამ ორ საკითხს მოსარჩელე მხარე ცალ-ცალკე მიმოიხილავს.

4.1.კვალიფციური კადრების ნაკლებობა სამოქალაქო ავიაციაში

შესაძლოა სამოქალაქო ავიაციაში დასაქმების სურვილი ბევრს ჰქონდეს, თუმცა ამ მიზანს წარმატებით მხოლოდ ცოტა აღწევს. თვით ბორტგამყოლის პოზიციის დასაკავებლად, საჭიროა გადამზადება, გამოცდა და სახელმწიფოსაგან სპეციალური მოწმობის მიღება. სამოქალაქო ავიაციის სისტემაში საქმიანობა საჭიროებს სახელმწიფოსაგან სპეციალური უფლების მიღებას, რაც თავისთავად გულისხმობს იმას, რომ პროფესიაში კვალიფიციური კადრები დეფიციტურია და ამ დეფიციტის შესავსებად ხელისუფლებას მოეთხოვება ამ საქმიანობის შესასრულებლად კვალიფიციური კადრების წასახალისებლად მომავალში სათანადო კომპენსაციის ან პენსიის გადახდის შეპირება. ქვემოთ ვისაუბრებთ საერთაშორისო და ეროვნულ კანონმდებლობაზე, რაც სამოქალაქო ავიაციაში კვალიფციური კადრების ნაკლებობაზე მიუთითებს.

საერთაშორისო სამოქალაქო ავიაციის ორგანიზაციის (იკაო) მიერ გამოცემულ სახელმძღვანელოში მე-3 გვერდზე (https://www.icao.int/safety/airnavigation/nationalitymarks/annexes_booklet_en.pdf) აღნიშნულია: „ვინაიდან ფრენა შეუძლებელია პილოტებისა და საჰაერო პერსონალის გარეშე, მათი კომპეტენცია, უნარები და მომზადება უსაფრთხო ფრენის აუცილებელი გარანტიაა. პერსონალის ადეკვატური ტრენინგები და ფრენის მოწმობის გაცემა ნერგავს ნდობას სახელმწიფოებს შორის, რაც არის, სხვადასხვა სახელმწიფოს მიერ, პერსონალის კვალიფიკაციის აღიარების და ლიცენზირების საფუძველი. ეს ასევე აჩენს ნდობის განცდას მოგზაურის მხრიდან.“

„ეკიპაჟის წევრების (პილოტის, ბორტინჟინერის, საჰაერო მოძრაობის მეთვალყურის,), კონტროლიორის, ოპერატორის, ტექნიკოსის და დისპეჩერის სერტიფიცირების სტანდარტები და რეკომენდაციები მოცემულია საერთაშორისო სამოქალაქო ავიაციის შესახებ კონვენციის (ჩიკაგოს კონვენცია) პირველ დანართში. პერსონალისათვის სახელმწიფოს მიერ შედგენილი კურიკულუმი სიღრმისეულად უნდა ეხებოდეს იმ სფეროს შესწავლას, რაც საბოლოო ჯამში უზრუნველყოფს ნდობას უსაფრთხო ავიაციის მიმართ. სწორედ ეს არის კონვენციის პირველი დანართის მიზანი. ტრენინგის სახელმძღვანელო უნდა შეიქმნას სხვა საავიაციო პერსონალის კერძოდ, აეროდრომის საგანგებო სიტუაციის ეკიპაჟის წევრებისათვის, ფრენის ოპერაციული ოფიცრებისათვის, რადიო ოპერატორებისა და სხვა ინდივიდებისათვის, ვისაც შეხება აქვთ ამ დისციპლინასთან.“[1]

„დღეისათვის თვითმფრინავის სახეობები არის განსხვავებული და კომპლექსური. მათი ექსპლოატაციისათვის აუცილებელია ზომების მიღება, რათა თავიდან იქნეს აცილებული, სისტემის მწყობრიდან გამოსვლა როგორც ადამიანური შეცდომის ისე ტექნიკური წუნის გამო. ადამიანური ფაქტორი სასიცოცხლოა თვითმფრინავით ფრენისას. ამის მიუხედავად, ადამიანური ფაქტორი მუდმივად ცვალებადია. სათანადო ტრენინგის ჩატარება არის აუცილებელი იმისათვის, რომ მინიმუმადე დავიდეს ადამიანური შეცდომა და პერსონალი იყოს უნარიანი, განათლებული, კომპეტენტური საკუთარი ფუნქციის შესრულებისას. კონვენციის პირველი დანართი და იკაოს-ს ტრენინგების სახელმძღვანელო დეტალურად აღწერს იმ უნარებს, რომლის სათანადო ცოდნაც მოეთხოვება სამოქალაქო ავიაციის სხვადასხვა პოზიციაზე ადამიანს პროფესიული მოვალეობის შესასრულებლად. კონვენციის პირველი დანართი ადგენს სამედიცინო სტანდარტს, რომლის მიხედვითაც, უნდა მოხდეს პერსონალის პერიოდული სამედიცინო შემოწმება. ეს პერიოდული შემოწმება ემსახურება იმას, რომ ადრეულ ეტაპზევე გამოვლინდეს სამედიცინო მდგომარეობის შესაძლო გაუარესება. ამით უზრუნველყოფილი იქნება ეკიპაჟის წევრების და კონტროლიორების ჯანმრთელობა.“[2]

„ადამიანური ფაქტორების შესახებ პროგრამა ეხება იმას თუ რა უნარები გააჩნია ადამიანს და რა არა. ეს პროგრამა სახელმწიფოს აწვდის ინფორმაციას საიმისოდ, რომ შეიმუშაოს ტრენინგის პროგრამები ავიაციაში დასაქმებული პირებისათვის. იკაოს მიზანია გააუმჯობესოს ავიაციაში უსაფრთხოების ხარისხი სახელმწიფოების ცნობიერების ამაღლების გზით, რათა სახელმწიფოები უფრო ყურადღებით მოეკიდონ სამოქალაქო ავიაციაში ადამიანურ ფაქტორებს.“ [3]

„სერტიფიცირება არის მოწმობის გაცემა, რაც განსაზღვრავს, რა სახის საქმიანობის განხორციელების უფლება აქვს პირს. ამგვარი მოწმობის გარეშე, პირს უნდა აეკრძალოს ამა თუ იმ საქმიანობის განხორციელების შესაძლებლობა, იმ საფრთხეების გამო, რაც ამ საქმიანობის არაჯეროვნად განხორციელებამ შეიძლება გამოიწვიოს. მოწმობის მაძიებელმა უნდა დააკმაყოფილოს ის მოთხოვნები, რაც აუცილებელია მოცემული ამოცანის განსახორციელებლად, აღნიშნული ამოცანის სირთულის გათვალისწინებით. სერტიფიცირების გამოცდა ემსახურება პირის მუდმივი ფიზიკური მზაობის და კომპეტენციის დადგენას. ეს საკითხები უნდა იყოს დამოუკიდებელი შემოწმების საგანი. ტრენინგები და სერტიფიცირება არის აუცილებელი კვალიფიციური კადრების მოსაზიდად.“ ^[4]

„იკაოს ერთ-ერთი უმთავრესი ამოცანა ავიაციის სფეროში არის სერტიფიცირების მოთხოვნებთან დაკავშირებით წინააღმდეგობების დაძლევა და იმის უზრუნველყოფა, რომ საერთაშორისო სერტიფიცირების სტანდარტები შესაბამისობაში იქნება მოქმედ პრაქტიკასთან, ასევე შესაძლებელი იქნება ამ სტანდარტების სამომავლოდ განვითარებაც. ეს განსაკუთრებით აუცილებელია იმის გათვალისწინებით, რომ საჰაერო ხომალდის ეკიპაჟი აწყდება მზარდ გადატვირთულობას როგორც ჰაერში, ისე აეროპორტებში, ასევე ტერმინალის ტერიტორიაზე დაშვების სირთულეებს, რაც უფრო მეტად განვითარებული ტექნოლოგიის გამოყენების აუცილებლობას წარმოშობს. ამ პრობლემების გადასაწყვეტად ხდება პირველი დანართის მუდმივი გადასინჯვა შეცვლილი გარემოებების გათვალისწინებით.“^[5]

საქართველო 1993 წელს შეუერთდა ჩიკაგოს 1944 წლის კონვენციას საერთაშორისო სამოქალაქო ავიაციის შესახებ. ჩიკაგოს კონვენციის პირველი დანართის საფუძველზე და მის შესასრულებლად 2012 წლის 30 აგვისტოს გამოიცა სსიპ სამოქალაქო ავიაციის სააგენტოს დირექტორის ბრძანება №150 „ავიასპეციალისტთა სერტიფიცირების წესების დამტკიცების შესახებ.“ აღნიშნული ბრძანების მე-3 მუხლის პირველ პუნქტში აღნიშნულია: „წესები ეფუძნება ჩიკაგოს კონვენციის №1 დანართით „საავიაციო პერსონალის მოწმობების გაცემა“ განსაზღვრულ სტანდარტებს, რეკომენდებულ პრაქტიკას, ასევე გათვალისწინებულია JAR-FCL1. წესებით დადგენილია ავიასპეციალისტთა მოწმობების ფორმები და შინაარსი და რეგულირდება სერტიფიცირებასთან (ავიასპეციალისტთა მოწმობების გაცემა, გამოცვლა, გაუქმება, მოქმედების ვადის გაგრძელება, შეჩერება, ასევე, სხვა სახელმწიფოს მიერ გაცემული მოწმობის აღიარება) დაკავშირებული სამართლებრივი ურთიერთობები.

სამოქალაქო ავიაციის სააგენტოს დირექტორის #150-ე ბრძანების მე-3 მუხლის მე-2 პუნქტის თანახმად, ავიასპეციალისტებს მიეცემათ ამ წესებით დადგენილი ფორმების მოწმობები (დანართების №9 და №16 შესაბამისად). მოწმობაში შეტანილი ოსტატობის აღნიშვნა მის მფლობელს აძლევს შესაბამისი ფრენებისა და სამუშაოების შესრულების უფლებას. მოწმობისა თუ ოსტატობის აღნიშვნის მიღების მსურველი უნდა აკმაყოფილებდეს კონკრეტული მოწმობისა თუ ოსტატობის აღნიშვნის მისაღებად დადგენილ მოთხოვნებს: ასაკის, ცოდნის, გამოცდილების, უნარისა და ჯანმრთელობის მდგომარეობის მიხედვით.“ ამავე მუხლის მე-4 პუნქტის „ა“ ქვეპუნქტის თანახმად, „თუ პირს არ აქვს ამ წესების შესაბამისად გაცემული ან აღიარებული მოწმობა, მას ეკრძალება უფლებამოსილების განხორციელება თვითმფრინავში.“

სამოქალაქო ავიაციის სააგენტოს დირექტორის #150-ე ბრძანების მე-4 მუხლის პირველი პუნქტის „ა“ ქვეპუნქტის თანახმად, ავიასპეციალისტების საფრენოსნო ოსტატობის დონის განსაზღვრას, მოწმობის გაცემას და გაუქმებას, ოსტატობის აღნიშვნას ახორციელებს სამოქალაქო ავიაციის სააგენტო. ამავე მუხლის მე-2 პუნქტის მიხედვით, ფრენის უსაფრთხოებისათვის წარმოშობილი საშიშროების დონიდან გამომდინარე, სამოქალაქო ავიაციის სააგენტო აუქმებს ან ვადას უჩერებს ავიასპეციალისტის მოწმობას, ოსტატობის აღნიშვნას.

სამოქალაქო ავიაციის სააგენტოს დირექტორის #150-ე ბრძანების მე-5 მუხლის პირველი პუნქტის თანახმად, „თეორიული გამოცდები ტარდება ტესტირების მეთოდით (სავარაუდო პასუხების ჩვენებით). გამოცდა ჩაბარებულად ითვლება, თუ ავიასპეციალისტმა სწორად უპასუხა კითხვების 75 % პროცენტს.“ ამავე მუხლის მე-3 პუნქტის და მე-8 მუხლის თანახმად, პილოტის მოწმობის გაცემისას თეორიული გამოცდები ტარდება: საჰაერო სამართალში, საჰაერო ხომალდის ზოგად ცოდნაში, საფრენოსნო მახასიათებლებში და საექსპლოატაციო წესებში.

სამოქალაქო ავიაციის სააგენტოს დირექტორის #150-ე ბრძანების მე-7 მუხლის პირველი პუნქტის „ბ“ ქვეპუნქტის თანახმად, მოწმობა ეძლევა კომერციულ პილოტს, „გ“ ქვეპუნქტის თანახმად, ავიაკომპანიის სატრანსპორტო პილოტს, „ზ“ ქვეპუნქტის თანახმად, ბორტინჟინერს, „ი“ ქვეპუნქტის თანახმად, ბორტგამყოლს, „ლ“ ქვეპუნქტის თანახმად, საჰაერო მოძრაობის მეთვალყურეს, „მ“ ქვეპუნქტის თანახმად, ავიადისპეჩერს, „ნ“ ქვეპუნქტის თანახმად, საჰაერო ხომალდების ტექნიკური მომსახურების სპეციალისტს.

სამოქალაქო ავიაციის სააგენტოს დირექტორის #150-ე ბრძანების მე-8 მუხლის მე-2 პუნქტის „ა.დ“ ქვეპუნქტის თანახმად, ავიასპეციალისტის მოწმობის გაცემის საფუძველს წარმოადგენს საქართველოს კანონმდებლობის შესაბამისად სერტიფიცირებულ საგანმანათლებლო დაწესებულებაში ან სხვა ქვეყნის შესაბამისი უფლებამოსილი საავიაციო ხელისუფლების მიერ სერტიფიცირებულ საგანმანათლებლო დაწესებულებაში შესაბამისი ავიასპეციალისტის პირველადი მომზადების გავლის დამადასტურებელი დოკუმენტი. ამავე პუნქტის „ბ“ ქვეპუნქტის თანახმად, ავიასპეციალისტის მოწმობის მისაღებად აუცილებელია ინგლისური ენის სათანადო ცოდნა. ამავე ქვეპუნქტის თანახმად, ფრენის უნარების შემოწმება ტარდება საჰაერო ხომალდზე, სერტიფიცირებული ან აღიარებული უფროსი პილოტ ინსტრუქტორის (CPI, TRE, SFE, FE) მიერ.

სამოქალაქო ავიაციის სააგენტოს დირექტორის #150-ე ბრძანების მე-10 მუხლის მე-12 პუნქტის თანახმად, „საფრენოსნო ეკიპაჟის წევრს ეკრძალება საავიაციო სამუშაოს კონკრეტული სახეობის შესრულება, თუ მას უკანასკნელი 12 თვის განმავლობაში ამ სახეობაზე არ უფრენია. საავიაციო სამუშაოებზე საფრენოსნო განმეორებითი სწავლების პირობებსა და მოცულობას ადგენს ექსპლუატანტი, სააგენტოსთან შეთანხმებული პროგრამების შესაბამისად.“ ამავე მუხლის მე-12¹ პუნქტის თანახმად, თუ ბორტგამყოლს უკანასკნელი 60 თვის მანძილზე არ განუხორციელებია საჰაერო ხომალდის კონკრეტულ ტიპზე მოწმობით მინიჭებული უფლებამოსილება, საფრენად დაშვებამდე იგი ვალდებულია გაიაროს პირველადი სწავლების კურსი საგანმანათლებლო დაწესებულებაში და მასზე უნდა გაიცეს ბორტგამყოლის მოწმობა ამ წესის 25-ე მუხლის შესაბამისად.“ სამოქალაქო ავიაციის სააგენტოს დირექტორის #150-ე ბრძანების მე-10 მუხლის მე-10 პუნქტის თანახმად, ავიასპეციალისტის მოწმობის გასაცემად თეორიული ცოდნის შემოწმებას ახორციელებს სააგენტოს მიერ სერტიფიცირებული ან აღიარებული სამოქალაქო ავიაციის საგანმანათლებლო დაწესებულება.

სამოქალაქო ავიაციის სააგენტოს დირექტორის #150-ე ბრძანების 33-ე მუხლის პირველი პუნქტის თანახმად, ავიასპეციალისტების გადამზადება (თეორიული და პრაქტიკული) ხორციელდება კანონმდებლობის შესაბამისად, სააგენტოს მიერ სერტიფიცირებულ ან აღიარებულ სამოქალაქო ავიაციის საგანმანათლებლო დაწესებულებაში. ამავე მუხლის მე-4 პუნქტის თანახმად, საგანმანათლებლო დაწესებულების შესაბამის ტიპზე უნარების შემოწმება უნდა მოხდეს თეორიული სწავლების დაწყებიდან 6 თვის განმავლობაში.

ჩიკაგოს კონვენციით და სამოქალაქო ავიაციის სააგენტოს დირექტორის კანონქვემდებარე აქტით, პილოტიდან დაწყებული ბორტგადამყვანის მოვალეობით დამთავრებული სამოქალაქო ავიაციაში დასაქმებული ნებისმიერი პირი გადის კომპლექსურ სწავლებას, როგორც თეორიულ, ისე პრაქტიკულ გამოცდას ავიასპეციალისტის ოსტატობის დასაუფლებლად და შესაბამისი ავიასპეციალისტის საქმიანობის განსახორციელებლად სახელმწიფოსაგან მოწმობის მისაღებად. ეს გარემოება მეტყველებს იმაზე, რომ ავიასპეციალისტის მოვალეობის განხორციელება შეუძლია არა ყველას, არამედ მხოლოდ კვალიფცირებულ პირთა ვიწრო წრეს, რომელიც მთელი კარიერის განმავლობაში, მათ შორის მოწმობის მიღების შემდეგაც, სახელმწიფოს ზედამხედველობის ქვეშ გადიან უწყვეტ გადამზადებას. ავიასპეციალისტობის კომპეტენცია არის დეფიციტური. ამ მოვალეობის არაჯეროვანი შესრულების შედეგი არის ადამიანის სიცოცხლის დაკარგვა. ამიტომ სახელმწიფო განსაკუთრებით არის დაინტერესებული, არეგულიროს ეს პროფესია და სამოქალაქო ავიაციიდან მაქსიმალურად გამორიცხოს კვალიფიკაციის არმქონე პირები. ამის გამო ავიასპეციალისტის პროფესია დეფიციტურია. ყველა მსურველი ვერ შეასრულებს ამ მოვალეობებს, ამ მოვალეობების შესრულების უნარი სათანადო გადამზადების შემდეგ, კომპეტენტურ პირთა საკმაოდ ვიწრო ჯგუფს შეუძლია. შესაბამისად, სახელმწიფოს სათანადო სოციალური დაცვის გარანტიების შექმნის პირობით, ავიასპეციალისტობის მსურველ პირებს უქვემდებარებს რთულ და კომპლექსურ საკვალიფიკაციო მოთხოვნებს იმ შემთხვევაშიც კი, როცა ავიასპეციალისტის დამსაქმებელი კერძო სამართლის სუბიექტია.

ამგვარად, ავიასპეციალისტობა წარმოადგენს იმგვარ საქმიანობას, სადაც კვალიფიციური ადამიანური რესურსების სიმცირის გამო, სახელმწიფოს, ამ საქმიანობის უსაფრთხოდ და ჯეროვნად განხორციელების სანაცვლოდ, ეკისრება მყარი სოციალური გარანტიების შექმნის ვალდებულება, განსაკუთრებით მაშინ, როცა ეკიპაჟის წევრი სამსახურებრივი მოვალეობის შესრულებისას მიიღებს სიცოცხლისათვის საშიშ ჯანმრთელობის დაზიანებას. სახელშეკრულებო ურთიერთობის არსებობის გასარკვევად უნდა დადგინდეს, რამდენად მძიმე რეჟიმში უხდებათ მუშაობა სამოქალაქო ავიაციაში დასაქმებულ პირებს.

1.2.სამოქალაქო ავიაციის სამუშაო რეჟიმი

შრომის საერთაშორისო ორგანიზაციის (ILO) სექტორული აქტივობის დეპარტამენტმა 2013 წლის თებერვალში გამოსცა კვლევა სამოქალაქო ავიაცია და მისი გავლენა შრომის გარემოს ცვლილებაზე (https://www.ilo.org/wcmsp5/groups/public/---ed_dialogue/---sector/documents/meetingdocument/wcms_201282.pdf). კვლევის 25-ე გვერდზე აღნიშნულია: „ეკიპაჟის წევრების და პილოტების ჯანმრთელობა დგას სპეციფიკური საფრთხის წინაშე. ასეთ საფრთხეს წარმოადგენს რადიაციული გამოსხივება, რაც განსაკუთრებით სარისკოა ორსულობისას. ჯანმრთელობას განსაკუთრებულ ზიანს აყენებს მოკლე პერიოდში დროის სხვადასხვა სარტყელში მოხვედრა (Jet Lag). ეკიპაჟის წევრები შესაძლოა დაზიანდნენ ბარგის გადმოყრის ან ურიკის ექსპლოატაციის შედეგად. ეკიპაჟის წევრმა შეიძლება დამწვრობა მიიღონ თვითმფრინავის სამზარეულო კონტეინერის მოხმარებისას. სტრესის ქვეშ მყოფმა მგზავრმა შესაძლოა არა მარტო იძალადოს ეკიპაჟის წევრზე, არამედ საფრთხე შეუქმნას ფრენას. საველე პერსონალი მუშაობს ქაოტურ გარემოში. ბარგის გადამზიდავებს, სიმძიმის ტარების გამო, შესაძლოა განუვითარდეს ძვალ-კუნთოვანი დაავადება. საველე პერსონალი სუნთქავს თვითმფრინავის გამონაბოლქვს, მათზე ზემოქმედებს ქიმიური ნივთიერებები და თვითმფრინავის ხმაური. საჰაერო მოძრაობის კონტროლიორის სამუშაო მოითხოვს მუდმივ კონცენტრაციას, რაც იწვევს სტრესს.“

აღნიშნული კვლევის მიხედვით, აშშ-ში 2010 წელს სამოქალაქო ავიაციაში სრულ განაკვეთზე დასაქმებული პირების ჯანმრთელობის დაზიანებისა და პროფესიული დაავადებების შემთხვევები აღემატება მშენებლობებსა და საწარმოებში დასაქმებული შრომითი დასახიჩრების რაოდენობას და ჩამორჩება მხოლოდ ჯანდაცვის მუშაკების პროფესიული დაავადებების რიცხვს.[6]

კვლევაში მოყვანილია მაგალითი, როცა 1998 წელს ალმაატის საჰაერო ეკიპაჟის პროფკავშირებმა ყაზახეთში საჩივარი შეიტანეს შრომის საერთაშორისო ორგანიზაციის ექსპერტთა კომიტეტში თვითმფრინავების ხმაურის და ვიბრაციის შედეგად ეკიპაჟის 80 წევრის შრომითი შესაძლებლობის შეზღუდვასთან დაკავშირებით (26-ე გვერდი).

აქვე მნიშვნელოვანია თავად მოსარჩელის შემთხვევაც, სარჩელს თან ერთვის საქართველოს საბჭოთა სოციალისტური რესპუბლიკის ქალაქ თბილისის ყოფილი საქარხნო რაიონის სასამართლოს 1988 წლის 27 ივნისის გადაწყვეტილება (იხილეთ დანართის სახით), საიდანაც ირკვევა: „მოსარჩელე რუსლან გვარაძე საქართველოს სსრ სამოქალაქო ავიაციის სამმართველოში მუშაობდა ვერტმფრენზე ბორტმექნიკოსად. 1987 წლის ივნისს ვერტმფრენი მიფრინავდა თბილისი თელავი-ომალოს მიმართულებით. სახარეს ტერიტორიაზე დაშვების დროს ვერტმფრენი ხევში ჩავარდა და მოსარჩელემ მიიღო სხეულის დაზიანება.“ ამგვარად, მოსარჩელე სამოქალაქო ავიაციის სისტემაში ავიასპეციალისტის მოვალეობის შესრულულებისას აღმოჩნდა სიცოცხლისათვის საშიშ მდგომარეობაში. ეს გარემოება ამ სპეციალობის უდავოდ სარისკო და საშიშ ხასიათზე მიუთითებს.

ამგვარად, ავიასპეციალისტის კვალიფიკაცია არა მარტო დეფიციტურია, რაც სპეციფიკურ ოსტატობას მოითხოვს, არამედ იმავდროულად სახიფათოა როგორც ჯანმრთელობისათვის, ისე სიცოცხლისათვის. სახელმწიფო რომელიც მონაწილეობს ავიასპეციალისტის სერტიფიცირებაში, ჩიკაგოს კონვენციის შესაბამისად, ფრენის უსაფრთხოების უზრუნველსაყოფად გასცემს ავიასპეციალისტის მოწმობებს ყველაზე კვალიფიციურ პირებზე. კვალიფიციური მფრინავების მოზიდვის მიზნით, ასევე ავიასპეციალისტის ფუნქციის შესრულებისას მიყენებული პროფესიული დაავადების სანაცვლოდ, სახელმწიფო უზრუნველყოფს ავიასპეციალისტებს სოციალური დაცვის სათანადო სისტემით, ჯანმრთელობისათვის მიყენებული დაზიანების ყოველთვიური ანაზღაურების ჩათვლით. ამგვარად, მოცემულ შემთხვევაში სამოქალაქო ავიაციის სისტემაში დასაქმებული პირისათვის პროფესიული დაავადების ან ჯანმრთელობისათვის ვნების მიყენების სანაცვლოდ სარჩოს გადახდა მომდინარეობს სახელშეკრულებო ურთიერთობიდან. ამ შემთხვევაში კომპენსაცია არ არის სახელმწიფოს ცალმხრივი, კეთილი ნების შედეგი. შესაბამისად, ამგვარი სარჩოს ოდენობის შემცირება ან მისი სრულად ანაზღაურების უფლების შეზღუდვა შემოწმებული უნდა იქნეს მკაცრი ტესტით, რაც გულისხმობს:

1) ლეგიტიმური მიზნის დადგენას

2) შეზღუდვის გამოსადეგობას

3) აუცილებლობას

4) ვიწრო გაგებით, პროპორციულობის გარკვევას.

2. საკუთრების უფლების შეზღუდვის ლეგიტიმური მიზანი

თბილისის საქალაქო სასამართლომ რუსლან გვარაძისათვის დახმარების სრულად აღდგენაზე უარის მიზეზად დაასახელა ის, რომ სადავო ნორმით, რუსლან გვარაძე სარჩოს იღებდა ეკონომიკისა და მდგრადი განვითარების სამინისტროსაგან. სადავო ნორმით სარჩოს მიღების უფლება ჰქონდა ისეთ პირს, რომელსაც სამოქალაქო ავიაციის ადმინისტრაციის ლიკვიდაციის შემდეგ არ ჰყავდა სარჩოს გაცემაზე პასუხისმგებელი უწყება. ასეთ პირებზე ფულადი დახმარება, მთავრობის №45 დადგენილების საფუძველზე გაიცემა შრომის, ჯანმრთელობის და სოციალური დაცვის სამინისტროს საჯარო სამართლის იურიდიული პირის სოციალურ მომსახურებათა სააგენტოს უწყებათაშორისი კომისიის მიერ. არ არგუმენტის მიხედვით, დაუშვებელია ორი სხვადასხვა სახელმწიფო უწყება ერთი და იმავე საფუძვლით ერთსა და იმავე პირს უხდიდეს პროფესიული დაავადებისათვის სარჩოს.

დავის საგანს წარმოადგენს სახელმწიფოს მიერ სარჩოს ოდენობის მნიშვნელოვანი შემცირება, ამით კონსტიტუციით აღიარებულ საკუთრების უფლებაში ჩარევა. დასახელებული მიზეზი, რომ სარჩოს პირვანდელი ოდენობით აღდგენა დაკავშირებულია ორი სხვადასხვა სახელმწიფო ორგანოდან ერთი და იმავე საფუძვლით დახმარების მიღებასთან, არის ტექნიკური და ადმინისტრაციული ხასიათის სირთულე, რაც უფლების შეზღუდვის ლეგიტიმურ მიზნად ვერ გამოდგება. საკონსტიტუციო სასამართლომ საქმეში ნოდარ მუმლაური საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ მიღებული გადაწყვეტილების მეორე თავის 29-ე პუნქტში განაცხადა: „ტექნიკური/ადმინისტრაციული სირთულეები არ შეიძლება ქმნიდეს საკმარის საფუძველს უფლების ბლანკეტურად .. შეზღუდვისათვის. ადმინისტრაციული სირთულეების ზიდვის ტვირთი ეკისრება სახელმწიფოს.“ სრულებით შესაძლებელია ეკონომიკისა და მდგრადი განვითარების სამინისტრომ გააგრძელოს 292 ლარისა და 48 თეთრის გადახდა, ხოლო სხვაობა 481,12 ლარის ოდენობით გადაიხადოს უწყებათაშორისმა კომისიამ. ალტერნატივის სახით, შესაძლოა 776, 60 ლარის გადახდა მოხდეს მთლიანად უწყებათაშორისი კომისიის მიერ. ორივე შემთხვევაში აუცილებელია ინფორმაციის გაცვლა და ურთიერთანამშრომლობა ეკონომიკისა და მდგრადი განვითარების სამინისტროსა და უწყებათაშორის კომისიას შორის. როგორც საკონსტიტუციო სასამართლომ როინ გავაშელიშვილი და ვალერიანი მიგინეიშვილი საქართველოს მთავრობის წინააღმდეგ საქმეში მიღებული გადაწყვეტილების მეორე თავის 46-ე პუნქტში განაცხადა: „ინფორმაციის გაცვლისა და კომუნიკაციის პრობლემის მოგვარება შესაძლებელია მჭიდრო ურთიერთთანამშრომლობის ან/და სფეროს უკეთ რეგულირების გზით.“

საკონსტიტუციო სასამართლომ საქმეში ნუგზარ ჯაყელი საქართველოს პარლამენტის წინააღდეგ მიღებული გადაწყვეტილების მეორე თავის მე-17 პუნქტში აღნიშნა: კონსტიტუციური უფლების ერთ-ერთი განსაკუთრებული მახასიათებელი ისაა, რომ უფლება შეიძლება შეიზღუდოს მხოლოდ იმ მიზნის გახორციელებისთვის, რომელსაც აქვს უნარი, გაამართლოს თავად ამ უფლების შეზღუდვა. ხოლო მიზნები, რომლებიც უნარიანია, გაამართლოს კონსტიტუციური უფლებების შეზღუდვა, მომდინარეობს დემოკრატიული ღირებულებებისგან, რაზეც სახელმწიფო და საზოგადოება არის დაფუძნებული. ამდენად, ლეგიტიმური მიზანი, რომელიც per se ნებას რთავს სახელმწიფოს, შეზღუდოს პირის კონსტიტუციურ უფლებები, ამავე დროს, წარმოადგენს ადამიანის უფლებების დაცვის უმნიშვნელოვანეს გარანტს, არ მოხდეს ამ უკანასკნელის უფლებების შეზღუდვა არარელევანტური მიზნებისა თუ მიზეზების გამო.“

ამგვარად, მიზეზი, რომლის მიხედვითაც, უწყებათაშორისი კომისიის მიერ დახმარების გაცემის შემთხვევაში, ორ უწყებას მოუწევდა მოსარჩელისათვის სარჩოს გადახდა არის ტექნიკური ხასიათის, რომელსაც არ შეუძლია გაამართლოს ადამიანის საკუთრების უფლების შეზღუდვა. შესაბამისად, ეს მიზეზი ვერ იქნება მიჩნეული ლეგიტიმურ მიზნად.

სხვა ლეგიტიმურ მიზნად შეიძლება დასახელდეს საბიუჯეტო რესურსების დაზოგვით ფისკალური და ეკონომიკური უსაფრთხოების უზრუნველყოფა. აღსანიშნავია, რომ საქართველოს სახალხო დამცველის №04-5/5857 წინადადება ითვალისწინებდა სადავო ნორმის იმგვარად შეცვლას, რაც შესაძლებლობას მისცემდა მოსარჩელე მხარეს სრულად მიეღო ის დახმარება, რასაც იღებდა 2007 წლის 17 აგვისტომდე. ამ სარჩელს თან ერთვის საქართველოს ეკონომიკისა და მდგრადი განვითარების მინისტრის მოადგილის აკაკი საღირაშვილის 2019 წლის 5 აგვისტოს №17/5982 წერილი (იხილეთ დანართის სახით), სადაც სახალხო დამცველის აღნიშნული წიანდადების პასუხად აღნიშნულია: „ვინაიდან აღნიშნულ დადგენილებაში (საქართველოს მთავრობის 2013 წლის 1 მარტის №45 დადგენილება) ცვლილებების განხორციელება მოითხოვს სახელმწიფო ბიუჯეტიდან დამატებითი სახსრების გამოყოფას, საქართველოს ეკონომიკისა და მდგრადი განვითარების სამინისტროს მიზანშეწონილად მიაჩნია მისი მიღება საქართველოს ფინანსთა სამინისტროს მხრიდან შესაბამისი სახსრების არსებობის შესახებ დასტურის შემთხვევაში.“

საკონსტიტუციო სასამართლომ საქმეზე თინა ბეჟიტაშვილი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ მიღებულ გადაწყვეტილების მეორე თავის 21-ე პუნქტში განაცხადა:„როდესაც ზიანის ანაზღაურების ხარჯი იმდენად მძიმე ტვირთად აწვება სახელმწიფო ბიუჯეტს, რომ მისი ანაზღაურება საფრთხეს უქმნის სახელმწიფოს ფუნქციონირებას, ფისკალურ და ეკონომიკურ უსაფრთხოებას, შესაძლებელია მსჯელობა ზიანის ანაზღაურების უფლების შეზღუდვაზე,

ფისკალური და ეკონომიკური უსაფრთხოება შესაძლოა წარმოადგენდეს ღირებულ ლეგიტიმურ მიზანს, რის გამოც დასაშვებია საკუთრების უფლების შეზღუდვა. ამიტომ უნდა დადგინდეს, რამდენად გამოსადეგი, აუცილებელი ან პროპორციულია აღნიშნული ლეგიტიმური მიზნის მისაღწევად საკუთრების უფლების შეზღუდვა.

3. გამოსადეგობა

სადავო ნორმით დაწესებული შეზღუდვა, რომლითაც სახელმწიფო აგრძელებს 2007 წლის 17 აგვისტოს ან 1 სექტემბერს შემცირებული სარჩოს გადახდას, ემსახურება საბიუჯეტო რესურსების დაზოგვას. სახელმწიფოს მიერ სამოქალაქო ავიაციაში დასაქმებული პირისათვის ყოველთვიურად იმ ოდენობის თანხის გადახდაზე უარით, რასაც ეს ავიასპეციალისტი იღებდა 2007 წლის 17 აგვისტომდე, იზოგება საბიუჯეტო რესურსი. ამგვარად, სადავო ნორმით დაწესებული შეზღუდვა არის მიზნის მისაღწევად გამოსადეგი საშუალება.

4. აუცილებლობა

არ იკვეთება იმაზე უფრო ნაკლებად მზღუდავი საშუალება, რომელიც იმავე ეფექტურობით უზრუნველყოფს ფისკალურ და ეკონომიკურ უსაფრთხოებას, ვიდრე 2007 წლის 17 აგვისტოდან ან 1 სექტემბრიდან შემცირებული დახმარების გადახდაა. ამასთან გასათვალისწინებელი ის გარემოება, რომ სახელმწიფომ ფულადი დახმარების გაცემა აღუდგინა იმ პირებს, რომელებსაც დახმარება შეუწყდათ 2007 წლის 17 აგვისტოს ან 1 სექტემბერს. ადამიანებს, რომლებსაც 2007 წლის 17 აგვისტოს ან 1 სექტემბერს კი არ შეუწყდათ, არამედ შეუმცირდათ, სარჩოს ოდენობა, უგრძელდებათ აღნიშნული თანხის გადახდა. შესაბამისად, საბიუჯეტო რესურსების დასაზოგავად არ იკვეთება სხვა უფრო ნაკლებად მზღუდავი საშუალება, რომელიც იმავე ეფექტურობით უზრუნველყოფს ფისკალურ და ეკონომიკურ უსაფრთხოებას.

5. ვიწრო გაგებით, პროპორციულობა

პროპორციულობა ვიწრო გაგებით, მოითხოვს, რომ „უფლების შეზღუდვისას კანონმდებელმა დაადგინოს სამართლიანი ბალანსი შეზღუდულ და დაცულ ინტერესებს შორის“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2017 წლის 17 ოქტომბრის №3/4/550 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქე ნოდარ დვალი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-43). ვიწრო გაგებით პროპორციულობის შემოწმებისას, საკონსტიტუციო სასამართლო ადგენს: „რამდენად მნიშვნელოვანია ის უფლება თუ სამართლებრივი ინტერესი, რომლის დაცვის შესაძლებლობასაც შესაძლებელია ზღუდავდეს სადავო ნორმა (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2021 წლის 15 ივლისის N2/2/1428 გადაწყვეტილება საქმეზე კობა თოდუა საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ II-43).

საქმეზე FÁBIÁN v. HUNGARY (http://hudoc.echr.coe.int/eng?i=001-176769) ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს გადაწყვეტილების 73-ე პარაგრაფის მიხედვით, პროპორციულობის შეფასებისას მხედველობაში მიიღება ის გარემოება, ჩარევის შედეგად კარგავს თუ არა საკუთრების უფლების სუბიექტი სასიცოცხლოდ აუცილებელ სახსრებს.^[7]ამასთან შესაძლოა სოციალური დახმარების შემცირების გზით, კონკრეტული ბენეფიციარისათვის სასიცოცხლოდ აუცილებელი სახსრების წართმევა პროპორციული აღმოჩნდეს, თუკი სხვაგვარად სახელმწიფო ვერ მოახერხებს საკუთარი ფინანსური ვალდებულებების შესრულებას, მათ შორის სხვა სოციალურად დაუცველი ჯგუფების მიმართ.

ლაკიჩევიჩი სერბეთისა და მონტენეგროს წინააღმდეგ საქმეში საპენსიო ასაკს მიღწეულ პირებს შეუწყდა პენსიის მიღება იმის გამო, რომ პენსიონერებმა დაიწყეს კერძო საადვოკატო პრაქტიკა ნახევარ განაკვეთზე. ადამიანის უფლებათა ევროპულმა სასამართლომ ამ საქმეში განაცხადა: „მართალია, მომჩივანებს არ წარმოუდგენიათ მონაცემები იმისა თაობაზე, თუ რამდენს გამოიმუშავებდნენ მათი კერძო პრაქტიკის საფუძველზე და სახელმწიფოსაც არ წარმოუდგენია საწინააღმდეგო მტკიცებულებები, იმის გათვალისწინებით, რომ მომჩივანები მუშაობდნენ მხოლოდ ნახევარ განაკვეთზე, სასამართლო თვლის, რომ პენსიას უნდა დაეკავებინა მნიშვნელოვანი წილი მომჩივანების ყოველთვიურ შემოსავალში.“^[8] ამის გამო, ამ საქმეში დადგინდა კონვენციის პირველი დამატებითი ოქმის პირველი მუხლის დარღვევა.

სასიცოცხლოდ აუცილებელი სახსრების ჩამორთმევისას მხედველობაში უნდა იქნეს მიღებული როგორც შემცირებული თანხის ოდენობა, ისე თავად სოციალური დახმარების მიმღები პირის საჭიროება. მოსარჩელეს სარჩოს ოდენობა შეუმცირეს 481 ლარით და 12 თეთრით. ეს საკმაოდ დიდი თანხაა იმის გათვალისწინებით, რომ მოსარჩელე დღეისათვის იღებს 292,48 ლარს. ამასთან გასათვალისწინებელია ის გარემოება, რომ შეღავათის მიმღები არის არა მხოლოდ საპენსიო ასაკს მიღწეული პირი, არამედ შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირი, რომელსაც ჩვეულებრივ ასაკოვან ადამიანთან შედარებით, ნორმალური არსებობისა და მკურნალობისათვის მთელი სიცოცხლის განმავლობაში გაცილებით მეტი სახსრების გაწევა ესაჭიროება.

მას შემდეგ, რაც დადასტურდა ის, რომ სადავო ნორმამ მოსარჩელეს წაართვა სასიცოცხლოდ აუცილებელი სახსრები, უნდა გავარკვიოთ, რა დევს სასწორის მეორე მხარეს. უნდა დადგინდეს, რამდენად აქვს სახელმწიფო ბიუჯეტს იმის შესაძლებლობა, კვლავაც აანაზღაუროს მოსარჩელის სარჩო იმ ოდენობით, რაც მას 2007 წლის 17 აგვისტომდე ჰქონდა. თუკი დადგინდა, რომ სახელმწიფო ბიუჯეტს შეუძლია მოსარჩელისათვის 2007 წლის 17 აგვისტომდე არსებული სარჩოს გადახდა ფისკალური და ეკონომიკური ინტერესებისათვის მნიშვნელოვანი ზიანის მიყენების გარეშე, სადავო ნორმა არაპროპორციულად ზღუდავს მოსარჩელის საკუთრების უფლებას.

პირველ რიგში, უნდა დავადგინოთ, რა ხარჯების გაღება უწევს სახელმწიფოს იმ ადამიანებისათვის კომპენსაციის ასანაზღაურებლად, რომლებსაც 2007 წლის 17 აგვისტოს და 1 სექტემბერს სრულად შეუწყდათ სარჩოს გადახდა. ამ საკითხს არეგულირებს საქართველოს მთავრობის №45 დადგენილება. აღნიშნული კანონქვემდებარე ნორმატიული აქტის მე-5 მუხლის მე-3 პუნქტის „ა“ ქვეპუნქტის თანახმად, დახმარების ყოველთვიური ოდენობა განისაზღვრება შემდეგი თანმიმდევრობით: სასამართლოს კანონიერ ძალაში შესული გადაწყვეტილებით (ასეთის არსებობის შემთხვევაში). ამავე პუნქტის „ვ“ ქვეპუნქტის თანახმად, „თუ ამ მუხლის 2^​1 პუნქტით განსაზღვრულ პირთათვის სასამართლო გადაწყვეტილებით ვერ დგინდება ყოველთვიური გასაცემლის ოდენობა, დახმარების ოდენობა განისაზღვრება საქართველოს ტრანსპორტისა და კომუნიკაციების სამინისტროს სამოქალაქო ავიაციის ადმინისტრაციის სალიკვიდაციო მასალებში დაცული დოკუმენტაციით/ცნობით ყოველთვიური გასაცემლის შესახებ;“ საქართველოს მთავრობის №45 დადგენილების მე-5 მუხლის მე-5 პუნქტის თანახმად, „ამ წესის შესაბამისად დანიშნული დახმარება გადაანგარიშებას არ ექვემდებარება.“

ამგვარად, სახელმწიფო სამოქალაქო ავიაციის სისტემაში დასაქმებულ პირზე, რომელმაც პროფესიული დაზიანება განიცადა, ყოველთვიურად გასცემს ზუსტად იმ ოდენობის თანახმად, რაც ამ თანხის მიმღებს ჰქონდა 2007 წლის 17 აგვისტომდე ან 1 სექტემბრამდე. თანხის ოდენობა ზოგიერთ შემთხვევაში დადგენილი ჰქონდა სასამართლოს, სხვა შემთხვევაში მისი ოდენობა განსაზღვრული იყო საქართველოს ტრანსპორტისა და კომუნიკაციების სამინისტროს სამოქალაქო ავიაციის ადმინისტრაციის მიერ. ვინაიდან თანხები ყველა ავიასპეციალისტს ინდივიდუალურად ჰქონდათ დადგენილი, მათთვის მიყენებული დაზიანების ხარისხის შესაბამისად, შესაძლოა არსებობდეს ისეთი მფრინავი, რომელიც იღებდა 779 ლარზე მეტს. თუკი ასეთ ავიასპეციალისტს შეუწყდა თანხის გადახდა 2007 წლის 17 აგვისტოს სრულად, მაშინ სადავო ნორმის საფუძველზე, 2013 წლიდან სახელმწიფო ვალდებულია, სიცოცხლის ბოლომდე ასეთ პირს უხადოს 779 ლარზე მეტი თანხა, ანუ იმ თანხაზე მეტი, რომლის დაბრუნებასაც მოსარჩელე მხარე ითხოვს. მთავრობის აღნიშნული დადგენილება არ ადგენს რაიმე ჭერს, რომლის მიღმაც სახელმწიფო გათავისუფლდება ბენეფიციარისათვის თანხის გადახდის ვალდებულებისაგან.

ეს გარემოება მიუთითებს იმაზე, რომ სახელმწიფოს, ამ ეტაპზე, აქვს იმის ფინანსური რესურსი, რომ გადაიხადოს იმაზე მეტი ოდენობის კომპენსაციის თანხები, ვიდრე 2007 წლის 17 აგვისტომდე მოსარჩელეს ჰქონდა. სახელმწიფოს ფინანსური ტვირთი იმითაც მსუბუქდება, რომ მოსარჩელის მდგომარეობაში მყოფი პირების რაოდენობა არის მცირე. ამასთან საქართველოს მთავრობის 2013 წლის 1 მარტის №45 დადგენილება ვრცელდება იმ პირებზე, რომლებმაც პროფესიული დაზიანება მიიღეს 2007 წლამდე და მათ სახელმწიფო კომპენსაციას უხდიდა 2007-2008 წლებში. ამ დადგენილებით გათვალისწინებული შეღავათი არ ვრცელდება 2007 წლის შემდეგ მომხდარ საწარმოო ტრავმებზე, ასევე ამ დადგენილებით ვერ ისარგებლებენ ის პირები, რომლებიც მომავალში მიიღებენ საწარმოო ტრავმას. ამით სახელმწიფოს ფინანსური ტვირთი მნიშვნელოვნად მსუბუქდება და ქვეყნის ფისკალურ უსაფრთხოების რისკებიც მცირდება იმ შემთხვევაში, თუკი მოსარჩელის მსაგავს მდგომარეობაში მყოფი ბენეფიციარები 2007 წლის 17 აგვისტომდე არსებულ მდგომარეობას დაუბრუნდებიან.

ამგვარად, სადავო ნორმით არ არის დამაყარებული სამართლიანი ბალანსი - ფისკალური უსაფრთხოების დაცვის საჯარო ინტერესსა და მოსარჩელის ლეგიტიმურ მოლოდინს - მიიღოს იმ ოდენობის თანხა, რასაც 2007 წლის 17 აგვისტომდე ან 1 სექტემბრამდე იღებდა. სადავო ნორმით მოსარჩელეს ეკისრება გადამეტებული და არაპროპორციული ტვირთი. თუნდაც სახელმწიფოს ჰქონდეს შეფასების ფართო ზღვარი სოციალური კანონმდებლობის სფეროში. სადავო ღონისძიების ზეგავლენა მოსარჩელის უფლებაზე, არ მართლდება ლეგიტიმური საჯარო ინტერესებით.^[9]

ამგვარად, „შრომითი მოვალეობის შესრულებისას დასაქმებულის ჯანმრთელობისათვის ვნების შედეგად მიყენებული ზიანის ანაზღაურების დახმარების დანიშვნისა და გაცემის წესის დამტკიცების თაობაზე” საქართველოს მთავრობის №45 დადგენილების დანართი №1 „შრომითი მოვალეობის შესრულებისას დასაქმებულის ჯანმრთელობისათვის ვნების შედეგად მიყენებული ზიანის ანაზღაურების მიზნით დახმარების დანიშვნისა და გაცემის წესის“ მე-5 მუხლის მე-2¹ მუხლის ის ნორმატიული შინაარსი, რაც გამორიცხავს პირისათვის იმ ოდენობის დახმარების მიღების შესაძლებლობას, რაც მას ჰქონდა 2007 წლის 17 აგვისტომდე ან 1 სექტემბრამდე, ეწინააღმდეგება კონსტიტუციის მე-19 მუხლის პირველ და მეორე პუნქტს. ვითხოვთ, სადავო ნორმის აღნიშნული ნორმატიული შინაარსის არაკონსტიტუციურად ცნობას.

[1] https://www.icao.int/safety/airnavigation/nationalitymarks/annexes_booklet_en.pdf

გვ.3

[2] https://www.icao.int/safety/airnavigation/nationalitymarks/annexes_booklet_en.pdf

გვ.3

[3] https://www.icao.int/safety/airnavigation/nationalitymarks/annexes_booklet_en.pdf

გვ.3

[4] https://www.icao.int/safety/airnavigation/nationalitymarks/annexes_booklet_en.pdf

გვ.3

[5] https://www.icao.int/safety/airnavigation/nationalitymarks/annexes_booklet_en.pdf

გვ.3

[6] https://www.ilo.org/wcmsp5/groups/public/---ed_dialogue/---sector/documents/meetingdocument/wcms_201282.pdf 26 გვ.

[7] FÁBIÁN v. HUNGARY (http://hudoc.echr.coe.int/eng?i=001-176769) 73-ე პარაგრაფი

[8] CASE OF LAKIĆEVIĆ AND OTHERS v. MONTENEGRO AND SERBIA http://hudoc.echr.coe.int/eng?i=001-107937 70-ე პუნქტი

[9] ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს გადაწყვეტილება საქმეზე LAKIĆEVIĆ AND OTHERS v. MONTENEGRO AND SERBIA http://hudoc.echr.coe.int/eng?i=001-107937 72-ე პუნქტი

6. კონსტიტუციური სარჩელით/წარდგინებით დაყენებული შუამდგომლობები

შუამდგომლობა სადავო ნორმის მოქმედების შეჩერების თაობაზე: არა

შუამდგომლობა პერსონალური მონაცემების დაფარვაზე: არა

შუამდგომლობა მოწმის/ექსპერტის/სპეციალისტის მოწვევაზე: არა

შუამდგომლობა/მოთხოვნა საქმის ზეპირი მოსმენის გარეშე განხილვის თაობაზე: არა

კანონმდებლობით გათვალისწინებული სხვა სახის შუამდგომლობა: არა