მოსარჩელე მაია ხუციშვილი მცხეთის რაინულ სასამართლოში იცავდა სისხლის სამართლის კოდექსის 180-ე მუხლის მე-3 ნაწილის ,,ბ” ქვეპუნქტის საფუძველზე ბრალდებული პირის გიორგი ლაზვიაშვილის ინტერესებს.

2012 წლის 9 მარტს ჩატარდა სასამართლო სხდომა. ადვოკატმა მაია ხუციშვილმა წერილობით წარადგინა დასკვნითი სიტყვა, რომელიც სხდომაზე საჯაროდ გამოქვეყნების შემდეგ დაერთო სხდომის ოქმს. დასკვნით სიტყვაში მაია ხუციშვილმა განაცხადა: ,,მართლმსაჯულებას ქალღმერთები ჰყავდა რომსა და საბერძნეთში, იუსტიცია და თემიდა, ერთს ორივე თვალი ფართოდ ჰქონდა გახელილი. მორალი - მას შეიძლება რამე გამოეპაროს, არც შინაურის და არც გარეულის ქმედებაში. ხოლო მეორეს ახვეული ჰქონდა თვალები, იგივე მორალით - თვალი არ გაექცეს შინაურის სასარგებლოდ. არ მინდა ვიფიქრო, რომ ქართული მართლმსაჯულება ჰიბრიდია, არც ქალია, არც კაცია და თანაც ცალი თვალით.”

სასამართლო სხდომის ოქმიდან ირკვევა: ,,სასამართლომ საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 85-ე მუხლის შესაბამისად, ადვოკატი მაია ხუციშვილი დააჯარიმა 200 (ორასი) ლარით, რადგან მან დასკვნითი სიტყვის წარმოთქმისას გამოხატა სასამართლოსადმი უპატივცემულობა.”

მეორე მოსარჩელე ვლადიმერ სანიკიძე იყო თბილისის საქალაქო სასამართლოს წარმოებაში მყოფ #1/5438-11 საქმეზე სისხლის სამართლის კოდექსის 177-ე მუხლის მე-2 ნაწილის ,,ა” ქვეპუნქტით, მე-3 ნაწილის ,,ა” ,,ბ” და ,,გ” ქვეპუნქტებით ბრალდებული მალხაზ ნონიაძის ინტერესების დამცველი ადვოკატი.

2011 წლის 28 დეკემბერს თბილისის საქალაქო სასამართლომ (მოსამართლე ქეთევან ჯაჭვაძე) განაახლა საქმის განხილვა. სხდომის ოქმიდან ირკვევა, რომ ადვოკატმა ვლადიმერ სანიკიძემ მოწმე მაკა მეგრელიშვილს მიმართა შეკითხვით:

,,ესე იგი თქვენი აზრით, მალხაზს არ მოუპარავს ლეპტოპი? პროკურორმა გამოთქვა პროტესტი და განმარტა: ,,გთხოვთ, მოხსნათ კითხვა, მომწმემ დააფიქსირა ფაქტიც და თავისი აზრიც, ადვოკატმა დაუწიოს ტონს, ზეწოლას ახდენს ადვოკატი მოწმეზე. ადვოკატი აცხადებს: ,,რა არის ნეტა ზეწოლა.”

მოსამართლემ მოუწოდა ადვოკატს: დაიცავით წესრიგი და სიმშვიდე. თქვენ იმყოფებით სასამართლო სხდომის დარბაზში, წარმოადგენთ მხარეებს. რაც შეეხება პროტესტს, მიღებულია, მოწმემ ადვოკატს გასცა იგივე კითხვაზე პასუხი.

ადვოკატი ვლადიმერ სანიკიძე: ნეტა თქვენ იცოდეთ, სად ვგრძნობ თავს.  მოსამართლის მიერ ადვოკატს მიეცა შენიშვნა. გაგრძელდა მოწმის დაკითხვა. ადვოკატის კითხვაზე მოწმე აცხადებს: მე ხომ არ მითქვამს შიგნით, რუსოს სახლში იყვნენ მალხაზი და ის მეორე პირი თქო. რომ გავაღე კარი, გამოდიოდნენ. ადვოკატის შეკითხვაზე, პროკურორი დაგემუქრათ, დაგიჭერთო? პროკურორმა გამოთქვა პროტესტი და განმარტა: ,,გთხოვთ მოხსნათ კითხვა, ადვოკატს მოვუწოდებ კორექტული იყოს. პირიქით, თვითონ უყვირის და თვითონ ახდენს ადვოკატი ზეწოლას მოწმეზე.  ადვოკატი აცხადებს: ,,ბატონო მოსამართლე ამას თქვენ უნდა არეგულირებდეთ, არ უნდა ემუქრებოდეს მოწმეს პროკურორი.”

მოსამართლე აცხადებს: ბატონო ვლადიმერ, მოგმართავთ, დამშვიდდეთ, იყოთ კორექტული. იმყოფებით სასამართლო დარბაზში და წარმოადგენთ მხარეებს. პროტესტი არ არის მიღებული, მოწმემ კითხვაზე გასცეს პასუხი. ადვოკატი აცხადებს: არ დავმშვიდდები, როგორ უნდა დავმშვიდდე, იცოდეთ სად ვგრძნობ თავს. მე ვიცი, სადაც ვარ, თქვენ თუ იცით? ნეტა თქვენ იცოდეთ ესე.”

მოსამართლემ საქართველოს სსსკ-ის 23-ე და 85-ე მუხლის თანახმად, გამოაცხადა განკარგულება, რომლითაც ადვოკატ ვლადიმერ სანიკიძე სასამართლო სხდომაზე წესრიგის დარღვევისათვის და სასამართლოს მიმართ უპატივცემულობისათვის გაძევებულ იქნა სასამართლო სხდომის დარბაზიდან.

,,მოსამართლე მიმართავს ადვოკატს დატოვოს სხდომის დარბაზი. ადვოკატი აცხადებს: ,,არ გავალ.” მოსამართლემ საქართველოს სსსკ-ის 23-ე, 85-ე მუხლის თანახმად, გამოაცხადა განკარგულება:

ადვოკატი ვლადიმერ სანიკიძე სასამართლო სხდომაზე წესრიგის დარღვევისათვის, სასამართლოს მიმართ უპატივცემულობისათვის და სხდომის თავმჯდომარის განკარგულების შეუსრულებლობისათვის დაჯარიმებული იქნეს 100 ლარით.  მოსამართლე მიმართავს ადვოკატს დატოვოს დარბაზი. ადვოკატი ვლადიმერ სანიკიძე: ,,არ გავალ.”

მოსამართლე აცხადებს განკარგულებას: ,,საქართველოს სსსკ-ის 23-ე, 85-ე მუხლის თანახმად, ადვოკატი ვლადიმერ სანიკიძე სასამართლო სხდომაზე წესრიგის დარღვევისათვის, სასამართლოს მიმართ უპატივცემულობისათვის და სხდომის თავმჯდომარის განკარგულების შეუსრულებლობისათვის გაძევებულ იქნეს სასამართლო დარბაზიდან და დაჯარიმებული იქნა 200 ლარით. ადვოკატმა დატოვა დარბაზი.”

მოსამართლემ საქართველოს სსსკ-ის 38-ე, 45-ე 85-ე და 192-ე მუხლებით ადგილზე თათბირით დაადგინა: ,,ბრალდებულ მალხაზ ნონიაძეს სსსკ-ის 38-ე მუხლის მე-5 ნაწილის, 45-ე მუხლის ,,ლ” ქვეპუნქტის, 85-ე მუხლის მე-3 ნაწილის თანახმად, დაენიშნოს ადვოკატი სავალდებულო წესით, სახელმწიფოს ხარჯზე (ბრალდებულის ადვოკატი გაძევებული იქნა სხდომის დარბაზიდან). განჩინება შესასრულებლად გადაეგზავნოს სსიპ იურიდიული დახმარების სამსახურის თბილისის ტერიტორიულ ბიუროს. ბრალდებულს განემარტოს, ადვოკატის დანიშვნა მას არ უზღუდავს უფლებას, მოიწვიოს ადვოკატი საკუათრი სურვილით. სასამართლო სხდომა გადაიდოს.

ამგვარად, ,,საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ” საქართველოს ორგანული კანონის 39-ე მუხლის პირველი პუნქტის ,,ა” ქვეპუნქტის თანახმად, სადავო ნორმებმა უშუალოდ შეულახეს მოსარჩელეებს საქართველოს კონსტიტუციით აღიარებული სამართლიან სასამართლოზე უფლება და დაცვის უფლება. შესაბამისად, არ არსებობს აღნიშნული საკონსტიტუციო სარჩელის განსახილველად არ მიღების ,,საკონსტიტუციო სამართალწარმოების შესახებ” საქართველოს კანონის მე-18 მუხლით დადგენილი რომელიმე პირობა.   

1. სადავო მუხლის არსი

სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 85-ე მუხლის მე-2  ნაწილი ითვალისწინებს სხდომის თავმჯდომარის დაუმორჩილებლობის ან სასამართლოს მიმართ უპატივცემულობის შემთხვევაში სხდომის თავმჯდომარის უფლებამოსილებას, გააძევოს პროცესის მონაწილე სხომათა დარბაზიდან ანდა დააკისროს მას ჯარიმა.

სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის მე-2 კარი დასათაურებულია, ,,პროცესის მონაწილეთა” სახელწოდებით.  აღნიშნული კარის მე-5 თავი ეხება ბრალდებულს და ადვოკატს. ვინაიდან აღნიშნული სარჩელის ფარგლები განსაზღვრულია დაცვის უფლებით, ხოლო სხვა მრავალ პირთან ერთად, ,,პროცესის მონაწილეებში” სადავო ნორმა გულისხმობს ადვოკატს, ვითხოვთ, საკონსტიტუციო სასამართლომ დაადგინოს, რამდენად კონსტიტუციურია სადავო ნორმით ადვოკატის მიმართ დადგენილი შეზღუდვები.

სადავო ნორმა შესაძლებლობას აძლევს მოსამართლეს, სამართლიანი სასამართლოსათვის დადგენილი სათანადო პროცედურისაგან გვერდის ავლით, სისხლის სამართლის საქმეზე გააძევოს, იმავე ინსტანციაში საქმეში მონაწილეობას ჩამოაცილოს და დააჯარიმოს ადვოკატი. ამით სადავო ნორმა ერევა საქართველოს კონსტიტუციის 42-ე მუხლის პირველი პუნქტით დაცულ სფეროში, ვინაიდან სასამართლო დარბაზიდან გაძევებით ადვოკატს ერთმევა ბრალდებულის დაცვის შესაძლებლობა, ხოლო მის მიერ დასაცავი პირის სასარგებლოდ განხორციელებული ქმედება წარმოადგენს ჯარიმის სახით სადამსჯელო რეგულირების საგანს, რაც გამყინავ ეფექტს ახდენს დამცველზე იმისათვის, რომ მომავალში თავი შეიკავოს მის მიერ შერჩეული დაცვის ტაქტიკის გამოყენებისაგან.

მართალია, სისხლის საპროცესო კოდექსის 82-ე მუხლის მე-2 ნაწილი ითვალისწინებს ადვოკატის გაძვებას, რაც იმავდროულად, მასზე სადამსჯელო ღონისძიებად შეიძლება განვიხილოთ და მივიჩნიოთ, რომ ეს ღონისძიება მომავალში ბრალდებულის სათანადოდ დასაცავად განსაზღვრული შედეგების მოტანი იქნება. მართალია, სადავო ნორმის რეგულირების ფარგლებს სცილდება ადვოკატის საქმიდან ჩამოცილების ფაქტის დადგენა, თუმცა ეს ნორმა წაკითხული უნდა იქნეს მეორე სადავო ნორმასთან, 85-ე მუხლის მე-5 ნაწილთან კავშირში. ეს უკანასკნელი დებულება არეგულირებს იმ პირის დამცველის უფლებამოსილების განხოციელებისაგან ჩამოცილებას, რომელიც ამავე მუხლის მე-2 პუნქტის საფუძველზე გაძევებული იქნა სასამართლოს სხდომათა დარბაზიდან, ვერ დაბრუნდება პროცესზე მე-5 ნაწილის საფუძველზე. ამ კუთხით ამ ორი სადავო ნორმის კონსტიტუციურობა უნდა შეფასდეს მათი ერთობლივი წაკითხვის გზით.

სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 85-ე მუხლის მე-6 ნაწილი ითვალისწინებს სასამართლოს უფლებამოსილებას ადვოკატის დაჯარიმების თაობაზე. ნორმა არათუ ადგენს სამართლებრივი დაცვის ადეკვატურ გარანტიებს, არამედ გამორიცხავს სამართლიანი სასამართლოსათვის დამახასიათებელ მინიმალურ გარანტიებს,  რითაც წინააღმდეგობაში მოდის 42-ე მუხლის პირველ პუნქტთან. დამცველისათვის დაკისრებული ჯარიმა, არის მისი პროფესიული საქმიანობის შედეგი, რაც ასევე წინააღმდეგობაში მოდის კონსტიტუციის 42-ე მუხლის მე-3 პუნქტთან.

სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 85-ე მუხლის მე-14 ნაწილი წინააღმდეგობაში მოდის კონსტიტუციის 42-ე მუხლის პირველ პუნქტთან, ვინაიდან არ ითვალისწინებს გასაჩივრების უფლებას. საკონსტიტუციო სასამართლომ თავის გადაწყვეტილებებში ოლეგ სვიტრაძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ, ასევე ვახტანგ მასურაშვილი და ონისე მებონია საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ განაცხადა, რომ კონსტიტუციის 42-ე მუხლის პირველი პუნქტით დაცულია პირის უფლება სასამართლოს გადაწყვეტილება გაასაჩივროს ზედა ინსტანციის სასამართლოში.

2) დაცვის უფლების არსი და დაცული სფერო

დაცვის უფლებით გარანტირებულია ის, რომ ყველა სისხლისსამართლებრივი ბრალდებისას ბრალდებული სარგებლობს თავისი ადვოკატის მომსახურებით. დაცვის უფლების ელემენტია ბრალდებულის უფლება სახელმწიფოს მიერ მისთვის ადვოკატის დანიშვნის ნაცვლად, თავად შეარჩიოს ადვოკატი. (აშშ-ს უზენაესი სასამართლოს გადაწყვეტილება ლოპეს-გონსალესი შეერთებული შტატების წინააღმდეგ). ადამიანი უფლებათა ევროპულმა სასამართლომ საქმეზე ,,კროისანტი გერმანიის წინააღმდეგ” მიღებულ გადაწყვეტილებაში განაცხადა,  მე-6 მუხლის მე-3 პუნქტი ,, c” ქვეპუნქტით გარანტირებულია, ყველას უფლება დაცული იყოს მის მიერ შერჩეული ადვოკატით.

დაცვის უფლება თავისი არსით უპირატესობას ანიჭებს ბრალდებულის სურვილებს ადვოკატის შერჩევასთან დაკავშირებით. ადამიანის სურვილები პრევალირებს სასამართლოს უფლებასთან, ბრალდებულს თავისი სურვილის საწინააღმდეგოდ დაენიშნოს ადვოკატი. დაცვის უფლების დარღვევის დადგენისათვის არ არის აუცილებელი იმის მტკიცება, რომ ბრალდებულს მისი სურვილის საწინააღმდეგოდ დანიშნულმა ადვოკატმა მიაყენა ისეთი ზიანი , რასაც ვერ მიიღებდა დაცვა მის მიერ შერჩეულ ადვოკატს რომ ეწარმოებინა. აშშ-ს უზენაესმა სასამართლოს მოსამართლე სკალიამ, რომელის მიერ დაწერილ მოსაზრებასაც უმრავლესობა შეუერთდა, საქმეში გონსალეს-ლოპესი შეერთებული შტატების წინააღმდეგ საქმეში განაცხადა: ,,დაცვის უფლება ემსახურება სამართლიან სასამართლოზე უფლების რეალიზებას, მაგრამ აქედან არ გამომდინარეობს ის, რომ დაცვის უფლება უკუგდებული უნდა იყოს, თუკი პროცესი მთლიანობაში სამართლიანია. დასახული მიზნით უფლების აბსტრაგირება, კლავს აღნიშნულ უფლებას.” სკალიამ ასევე განაცხადა, რომ დაცვის უფლება გულისხმობს ბრალდებულის მიერ ერთხელ შერჩეული ადვოკატის შენარჩუნების უფლებასაც. კონსტიტუცია ადგენს, არა იმას, რომ ზოგადად სასამართლო განხილვა იყოს სამართლიანი, არამედ უზრუნველყოფილი იყოს მისი სამართლიანობის განსაკუთრებული გარანტია - სახელდობრ, ბრალდებული დაცული იყოს იმ ადვოკატით, ვისზეც ბრალდებულს სჯერა, რომ საუკეთესოა. ეს უფლება ირღვევა იმიტომ, რომ ადვოკატზე ბრალდებულს არასწორად ეთქვა უარი. ამიტომ დამატებითი არ არის საჭირო იმის მტკიცება, რამდენად ,,სრულყო“ ბრალდებულისათვის მიყენებულმა ზიანმა უფლებების დარღვევა. ამ უფლების დარღვევა დასრულებულ კონდიციას აღწევს მაშინ, როდესაც ბრალდებულს ეთქვა უარი თავის მიერ შერჩეული ადვოკატის მომსახურებაზე, დანიშნული ადვოკატის მიერ გაწეული მომსახურების ხარისხის მიუხედავად.

იმის მიხედვით თუ როგორია გამოძიების შედეგები, სხვადასხვა იურისტები დაცვის სხვადასხვა სტრატეგიას მიმართავენ დაცვის ვერსიებისა და ნაფიც მსაჯულთა შერჩევის, მოწმეთა გამოძახების, მათი დაკითხის და მსაჯულთათვის მათი საბოლოო სიტყვის წარმოთქმისას. ადვოკატის არჩევა გავლენას ახდენს იმაზე, თუ რა პირობებში ითანამშრომლებს დაცვის მხარე პროკურორთან  საპროცესო შეთანხმების გაფორმების ან საქმის სასამართლოში არსებითად განხილვასთან დაკავშირებით.  შეუძლებელია იმის ცოდნა, თუ რა განსხვავებულ საშუალებებს გამოიყენებდა გაძევებული ადვოკატი, შესაბამისად, შეუძლებელია იმის დადგენა, რა გავლენას იქონიებდა აღნიშნული ადვოკატის მიერ შერჩეული საპროცესო საშუალებები საქმის შედეგზე. ამ კონტექსტში სპეკულაცია იქნებოდა იმის განსაზღვრა, ბრალდებულის დაცვის რა საშუალებებს გამოიყენებდა ადვოკატი, საქმიდან რომ არ ჩამოეცილებინათ.

ადამიანის უფლებათა ევროპულმა სასამართლომ თავისი გადაწყვეტილების 27-ე პარაგრაფში საქმეზე კროისანტი გერმანიის წინააღმდეგ, განაცხადა, რომ ბრალდებულის სურვილი - აირჩიოს ერთი პირი ადვოკატად, შეინარჩუნოს ეს უკანასკნელი ან უარი თქვს თავის ადვოკატზე - დაცვას იმსახურებს იმ მოსაზრებიდან გამომდინარე, რომ ბრალდებული ხდება იმ ტვირთის მატარებელი, რაც მას გამამტყუნებელი განაჩენის გამოტანის შემთხვევაში დაეკისრება. პირის დანიშვნა დამცველად დასაცავი პირის ნების გაუთვალისწინებლად, ფართო შეფასების ზღვარის პირობებშიც კი, მოკლებულია რელევატურ და სათანადო გამართლებას, ამიტომ არ შეესაბამება სამართლიანი სასამართლოს არსს.

სადავო ნორმა ეხება არა მხოლოდ იმ ადვოკატის სხდომათა დარბაზიდან გაძევებას, მის იმავე ინსტანციის სასამართლოში მონაწილეობისაგან ჩამოცილებას და დაჯარიმებას, რომელიც ბრალდებულმა საკუთარი სურვილით შეარჩია, არამედ ასევე სახაზინო წესით დანიშნულ ადვოკატსაც. სადავო ნორმები არ ზღუდავენ ბრალდებულს იმაში, რომ საქმიდან ჩამოცილებული ადვოკატის ნაცვლად შეარჩიოს სხვა ადვოკატი. მიუხედავად ამისა, დაცვის უფლება იზღუდება იმის გამო, რომ შერჩეული ან დანიშნული ადვოკატის საქმიდან ჩამოცილება ხდება ბრალდებულის აზრის, მისი სურვილის გაუთვალისწინებლად. ეს გარემოება ნათლად მიუთითებს დაცვის უფლებით დაცულ სფეროში შეჭრაზე. დაცვის უფლებაში ჩარევა განსაკუთრებით აშკარაა მაშინ, როდესაც უპატივსმცემლობის მოტივით ბრალდებულს არა აქვს მისი სურვილით შერჩეული ადვოკატის შენარჩუნების შესაძლებლობა.

3) დაცვის უფლების შეზღუდვის კონსტიტუციურ-სამართლებრივი საფუძვლები

ადამიანის უფლებათა ევროპულმა სასამართლომ საქმეზე მაიზიტი რუსეთის წინააღმდეგ მიღებული გადაწყვეტილების 66-ე პარაგრაფში განაცხადა: ,,ადვოკატსა და მის კლიენტს შორის ნდობის არსებობის აუცილებლობის მიუხედავად, ადვოკატის არჩევის უფლება არ არის აბსოლუტური. აუცილებელია მასზე განსაზღვრული შეზღუდვების გავრცელება, როდესაც უფასო იურიდიული დახმარება არის უზრუნველყოფილი და ასევე მაშინ, როდესაც სასამართლოს გადასაწყვეტია, მართლმსაჯულების დაცვის ინტერესი, რამდენად განაპირობებს ბრალდებულის დაცვას სასამართლოს მიერ დანიშნული ადვოკატის მეშვეობით. როდესაც ხდება ადვოკატის დანიშვნა, ეროვნული სასამართლოები უნდა ითვალისწინებდნენ ბრალდებულის სურვილებს, მაგრამ ეს უკანასკნელი შესაძლოა დაძლეული იყოს, როდესაც არსებობს რელევანტური და არსებითი მიზეზები, მართლმსაჯულების ინტერესების უზრუნველსაყოფად.”

სასამართლომ იმავე საქმეში განსაზღვრა ის საფუძვლები, რაც შეიძლება გახდეს პირის სურვილით შერჩეული დამცველის საქმეში ჩართვაზე უარის თქმის საფუძველი მართლმსაჯულების ინტერესებიდან გამომდინარე. ეს უკანასკნელი ინტერესი უპირატესია დაცვის უფლებასთან შედარებით, როდესაც შერჩეულ პირებს არ გააჩნიათ საკმარისი კვალიფიკაცია ან ჯანმრთელობის მდგომარეობა დაცვის უფლების განსახორციელებლად (მაიზეტი რუსეთის წინააღმდეგ 68-ე პარაგრაფი). მართლმსაჯულების ინტერესი პრევალირებს მაშინ, როდესაც სახელმწიფო დამცველს ადვოკატთა სპეციალური გაერთიანების წევრობის ვალდებულებას აკისრებს (ადამაინის უფლებათა ევროპული სასამართლო საქმეზე მაფტა და სხვები საფრანგეთის წინააღმდეგ 45-ე პარაგრაფი). მართლმსაჯულების ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი ინტერესი, რამაც შეიძლება გაამართლოს დაცვის უფლებაში ჩარევა, არის პროცესის გაჭიანურების თავიდან აცილების ლეგიტიმური საჯარო მიზანი. საქმეში კროისანტი გერმანიის წინააღმდეგ ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს მიერ მიღებული გადაწყვეტილების 28-ე პარაგრაფში აღნიშნულია: ,,სხდომის გადადების ან გაჭიანურების თავიდან აცილების ინტერესი შეესაბამება მართლმსაჯულების ინტერესებს და ასევე ამართლებს სასამართლოს მიერ დაცვის უფლების შეზღუდვას ბრალდებულის სურვილების მიუხედავად.”

რამდენად რელევანტურია სადავო ნორმით დადგენილი შეზღუდვა ზემოხსენებულ ლეგიტიმურ მიზნებთან? პირველ რიგში, უნდა მოხდეს სადავო ნორმის სისტემური წაკითხვა სხვა ნორმებთან კავშირში. სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 85-ე მუხლის მე-3 ნაწილის თანახმად, ბრალდებულის ან მისი ადვოკატის გაძევება აუცილებლად იწვევს სისხლის სამართლის საქმის განხილვის გადადებას. ამავე დროს სადავო ნორმის რეგულირების ფარგლებს სცილდება ისეთი შემთხვევა, როდესაც სასამართლოს მიმართ უაპტივცემულობისათვის გამოიყენება არა ჯარიმა ან სხდომათა დარბაზიდან გაძევება, არამედ პატიმრობა. სასამართლოს აშკარა და უხეში უპატივცემულობისათვის დაპატიმრება გათვალისწინებულია არა ჩვენს მიერ გასაჩივრებული ნორმებით, არამედ სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 85-ე მუხლის 7-დან მე-16 ნაწილებით. ადვოკატის დაპატიმრება ამართლებს მისი საქმიდან ჩამოცილებას, ვინაიდან სასამართლო ვერ დაუშვებს სასამართლო სხდომის გაჭიანურებას ადვოკატის მიერ პატიმრობის მოხდამდე. სადავო ნორმა არ არეგულირებს ადვოკატისათვის პატიმრობის დაკისრების შემთხვევებს, არამედ მისი რეგულირების საგან წარმოადგენს ადვოკატის გაძევებისა და მის მიმართ ჯარიმის გამოყენების გარემოებები, რასაც სადავო ნორმებისაგან დამოუკიდებლად თან სდევს საქმის განხილვის გადადება. ამგვარად, სადავო ნორმით დაცვის უფლებაზე დადგენილი შეზღუდვა ვერ იქნება პროცესის გაჭიანურების თავიდან აცილების ინტერესით გამოწვეული. სხდომა მაინც გადაიდება, იმის მიუხედავად, იქნება თუ არა საქმიდან ჩამოცილებული ადვოკატი.

სადავო ნორმებით ადვოკატის გაძევებას, მის მიმართ იმავე ინსტანციის სასამართლოში მონაწილეობის აკრძალვას და დაჯარიმებას საფუძვლად უდევს სასამართლოს მიმართ უპატივცემულობა. სადავო ნორმით დადგენილი შეზღუდვის ლეგიტიმური მიზანია პროცესის მონაწილეთა ღირსების, წესრიგის და დადგენილი ეტიკეტის დაცვა.  თუკი სასამართლოს შეურაცხყოფას ადგილი აქვს სასამართლო პროცესზე, მოსამართლის თანდასწრებით, დამრღვევი დაუყოვნებლივ უნდა დაისაჯოს იმისათვის, რომ თავიდან იქნეს აცილებული სასამართლო ხელისუფლების დემორალიზაცია ან აღსრულდეს პროცესის ჩაშლის თავიდან აცილებისაკენ მიმართული სასამართლოს ბრძანება (აშშ-ს სასამართლოს გადაწყვეტილება საქმეზე სტივენ სუსმანი თანამეგობრობის წინააღმდეგ). ამჯერად ჩვენს მიზანს წარმოადგენს, დადგინდეს, რამდენად პროპოციულია ზემოხსნებული ლეგიტიმური საჯარო მიზნის მისაღწევად დაცვის უფლებაზე შეზღუდვის დაწესება.

4) პროპორციულობის ტესტი

აშშ-ს უზენაესი სასამართლოს მოსამართლე თურგუდ მარშალმა 1988 წელს განსხვავებული აზრი გამოთქვა საქმეში ვიტი შეერთებული შტატების წინააღმდეგ. მარშალი მიუთითებს, რომ დაცვის უფლება გაგებული უნდა იყოს საკუთარი ადვოკატის შერჩევის შესაძლებლობად. სასამართლო მართალია მიუთითებს, რომ ეს უფლება არ არის აბსოლუტური, ის წარმოშობს პრეზუმფციას ადვოკატის არჩევასთან დაკავშირებით ბრალდებულის ნების სასარგებლოდ. კანონმა ყოველგვარი დასაბუთების გარეშე, არ უნდა მისცეს ფართო დისკრეცია საქმის განმხილველ სასამართლოს, დაძლიოს ეს პრეზუმფცია.     

კონსტუტუციური უფლების მიმართ გულგრილი დამოკიდებულების საფრთხის გამო, კანონმდებელი არ უნდა აგულიანებდეს სისხლის სამართლის საქმის განმხილველ მოსამართლეს, დაადგინოს წესები, რაც სრულიად არასწორია. დაცვის უფლების ძირითადი მიზანია, მიანიჭოს დანაშაულში ბრალდებულს, დაცვაზე ეფექტური კონტროლის განხორციელების შესაძლებლობა. მიზეზები, რის გამოც ბრალდებულს მინიჭებული აქვს დამცველის ასარჩევად გადაწყვეტილების მიღების შესაძლებლობა, გამოწვეულია იმ უარყოფითი შედეგებით, რომლის მატარებელიც უშუალოდ შეიძლება გახდეს ბრალდებული, თუკი დამცველის მიერ დაშვებული იქნება შეცდომები.

მოსამართლე მარშალის აზრით, დაცვის უფლება შეიძლება შეიზღუდოს თუ ამით სერიოზულად სასიცოცხლო საფრთხე ექმნება სამართლიანი სასამართლოს უფლებას. ამგვარად, სასამართლოს შეუძლია, განსაზღვრულ სიტუაციაში უარი უთხრას ბრალდებულს, მის მიერ შერჩეულ ადვოკატის საქმეში მონაწილეობაზე,  იმ საფუძვლით თუ აღნიშნულმა გარემოებამ შესაძლოა დააღვიოს სასამართლო პროცესის ერთიანობა. როგორც აღნიშნა, ამის მიუხედავად, სასამართლომ უნდა აღიაროს, ბრალდებულის არჩევანის უპირატესობა. ეს პრეზუმფცია გულისხმობს იმას, რომ სასამართლომ არ შეიძლება უარი უთხრას ბრალდებულის ადვოკატს, როდესაც მისი მხრიდან ადგილი აქვს არაეთიკურ ქცევას, მაგრამ მისი მაშტაბები არ არის არსებითი.

რამდენად მაშტაბურია სადავო ნორმაში მითითებული დარღვევა, აღნიშნულის გასარკვევად სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 85-ე მუხლის მე-2 ნაწილი უნდა შევადაროთ ამავე მუხლის მე-7 ნაწილს. მე-2 ნაწილი პასუხისმგებლობას აწესებს ისეთი ქმედებისათავის, როგორცაა წესრიგის დარღვევა, რომელიც არ აღწევს ისეთი ინტენსივობის ფარგლებს, რაც საკმარისი იქნებოდა, მომხდარიყო აღნიშნული ქმედების მე-7 პუნქტით გათვალისწინებული სასამართლო განხილვის ჩაშლისკენ მიმართულ ქმედებად დაკვალიფიცირება. მაგალითად, შემთხვევა, როდესაც კომენტარების გამოთქმით პროცესის მონაწილეს თვითნებურად აწყვეტინებენ დაცვით სიტყვას. სსსკ-ის 85-ე მუხლის მე-2 ნაწილი ასევე ითვალისწინებს მოსამართლის განკარგულებისადმი დაუმორჩილებლობას. მაგალითად, ადვოკატის მიერ ჯვარედინი დაკითხვისას იმ შეკითხვის განმეორებითი დასმა, რაც პროკურორის პროტესტის საფუძველზე მოხსნა მოსამართლემ. სსსკ-ის 85-ე მუხლის მე-2 ნაწილით გათვალისწინებული პასუხისმგებლობის მესამე საფუძველს წარმოადგენს სასამართლოს მიმართ უპატივცემულობა, რაც მე-7 ნაწილისაგან განსხვავებით, არ არის აშკარა და უხეში ხასიათის. მე-2 ნაწილით გათვალისწინებულ უპატივცემულობას წარმოადგენს სასამართლოს მიმართ ვერბალური ხასიათის თავდასხმა, რაც არ არის გამოხატული ძალადობრივ და უხამს ქმედებებში და გამონათქვამებში, მაშინ როდესაც მე-7 ნაწილით გათვალისწინებული უპატივცემულობა სწორედაც რომ ამგვარი ხასიათისაა.

ამგვარად, სსსკ-ის 85-ე მუხლის მე-2 ნაწილით გათვალისწინებული ქმედებები, იმავე მუხლის მე-7 პუნქტით გათვალისწინებული ქმედებებისაგან განსხვავებით, თავისი არსით არ არის იმგვარად სერიოზული, რომ სასიცოცხლო საფრთხე შეუქმნას მართლმსაჯულების ინტერესებს. ამის შესახებ მეტყველებს თავად კანონით გათვალისწინებული სანქცია. სსსკ-ის 85-ე მუხლის მე-2 ნაწილში მითითებული ქმედების ჩადენისათვის მისი ტრივიალური ხასიათის  გამო კანონმდებელი ითვალისწინებს არა პატიმრობის, არამედ ჯარიმის გამოყენებას.

მიუხედავად ამისა, როგორც აშშ-ს უზენაესმა სასამართლომ საქმეზე ილინოისი ალენის წინააღმდეგ მიღებულ გადაწყვეტილებაში განაცხადა, სასამართლოს უპატივცემულობისაკენ მიმართულმა წვრილმანი ხასიათის ქმედებებიც კი შესაძლოა სასამართლო პროცესისათვის დესტრუქციული შედეგების მომტანი აღმოჩნდეს მაშინ, როდესაც აღნიშნულ ქმედებებს აქვს განგრძობადი ხასიათი. ამ დროს გამართლებულია ადამიანის დაცვის უფლების შეზღუდვა, თუკი დაცვის მხარე, გაფრთხილების მიუხედავად, აგრძელებს 85-ე მუხლის მე-2 ნაწილში მითითებულ წვრილმანი ხასიათის ქმედებას. მიუხედავად ამისა, ეს არგუმენტი არ გამოდგება სადავო ნორმის კონსტიტუციურ-სამართლებრივი გამართლებისათვის, შემდეგ გარემოებათა გამო:

1) თუკი პირი განგრძობადად ახორციელებს ერთი და იმავე ხასიათის წვრილმან მოქმედებებს, რაც შეუძლებელს ხდის სასამართლო განხილვის სათანადოდ წარმართვას, მაშინ სახეზეა სსსკ-ის 85-ე მუხლის მე-7 ნაწილით გათვალისწინებული გარემოება, კერძოდ ქმედება, რომელიც მიმართულია პროცესის ჩაშლისაკენ და, ვინაიდან ეს უკანასკნელი სერიოზულ საფრთხეს უქმნის მართლმსაჯულების აღსრულების საჯარო ინტერესს, გამართლებულად ვთვლით დაცვის უფლების შეზღუდვას.

2) განგრძობადი ხასიათის ქმედება, რომც არ ექცეოდეს სსსკ 85-ე მუხლის მე-7 ნაწილის ფარგლებში, ეს გარემოება არანაირ გავლენას არ ახდენს სადავო ნორმის კონსტიტუციურობაზე, ვინაიდან სსსკ-ის 85-ე მუხლის მე-2 ნაწილი წვრილმანი ხასიათის მქონე სასამართლოს უპატივცემულობის პირველივე გამოვლინების შემთხვევაში ანიჭებს მოსამართლეს ადვოკატის გაძევების და მისი საქმიდან ჩამოცილების შესაძლებლობას, რაც თავისი არსით წარმოადგენს დაცვის უფლებაში მკაცრი ფორმით ჩარევას, მაშინ როდესაც დასახული მიზნების მიღწევა შესაძლებელია, ისეთი ნაკლებად მტკივნეული საშუალებით, როგორიცაა გაფრთხილება, ან თუნდაც ადვოკატის დაჯარიმება. სადავო სსსკ-ს 85-ე მუხლის მე-2 ნაწილი საერთოდ არ აწესებს უპატივცემულობის შემცველი ქმედების განგრძობადობის სტანდარტს, როგორც ადვოკატის საქმიდან ჩამოცილების საფუძველს, რითაც დაკნინებულია დაცვის, როგორც კონსტიტუციით დაცული უფლების არსი და ჩარევას აშკარად არაპროპორციულს ხდის.

5) სამართლიან სასამართლოზე უფლება

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლომ საქმეზე ვახტანგ მასურაშვილი და ონისე მებონია საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ მიღებულ გადაწყვეტილებაში მოგვცა იმ სამართლებრივი სიკეთეების ჩამონათვალი, რომლებიც ექცევიან საქართველოს კონსტიტუციის 42-ე მუხლის პირველი პუნქტის დაცვის სფეროში. ამ ნორმის სიტყვა-სიტყვითი განმარტება ერთი შეხედვით, ისეთი დასკვნის გამოტანის შესაძლებლობას გვაძლევს, რომ ეს კონსტიტუციური დებულება მხოლოდ სასამართლოსათვის მიმართვის შესაძლებლობას იცავს. თუმცა საკონსტიტუციო სასამართლოს განმარტებით, ეს  ნორმა გაცილებით უფრო მრავლისმომცველია, ვიდრე მისი დავიწროება ინდივიდის სასამართლოზე წვდომით.

როგორც საკონსტიტუციო სასამართლომ საქმეში ვახტანგ მასურაშვილი და ონისე მებონია საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ მიღებული გადაწყვეტილების II თავის პირველ პარაგრაფში აღნიშნა: ,,ეს უფლება არა მხოლოდ სასამართლოსადმი მიმართვის (სარჩელის შეტანის) შესაძლებლობას გულისხმობს, არამედ უზრუნველყოფს ადამიანის სრულყოფილ სამართლებრივ დაცვას. სამართლიანი სასამართლოს უფლება, პირველ რიგში, ნიშნავს სახელმწიფო ხელისუფლების ყველა იმ გადაწყვეტილების (ქმედების) სასამართლოში გასაჩივრებას და სამართლებრივ შეფასებას, რომელიც ადამიანის უფლებებს არღვევს. ამასთან, იმისათვის რომ შედგეს კონკრეტული დავის სამართლიანი განხილვა და მიღებულ იქნეს ობიექტური გადაწყვეტილება, ეს უფლება მოიცავს შესაძლებლობათა შემდეგ მინიმუმს: პირის უფლებას, მიმართოს სასამართლოს, მოითხოვოს მისი საქმის სამართლიანი საჯარო მოსმენა, გამოთქვას თავისი მოსაზრებები და დაიცვას თავი პირადად ან დამცველის მეშვეობით, სასამართლო განხილვა მოხდეს გონივრულ, შემჭიდროებულ ვადებში და საქმე განიხილოს დამოუკიდებელმა, მიუკერძოებელმა სასამართლომ.”

ამგვარად, პიროვნების უფლება - წარადგინოს საკუთარი მოსაზრებები - წარმოადგენს კონსტიტუციის 42-ე მუხლის პირველი პუნქტით გათვალისწინებული დაცვის მინიმუმს.

საკონსტიტუციო სასამართლო იმავე გადაწყვეტილებაში მიუთითებს ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს პრეცედენტულ სამართალზე, იმის განსაზღვრისათვის, არის თუ არა სასამართლოს უპატივცემულობასთან დაკავშირებული პროცესი სისხლისსამართლებრივი და შესაბამისად, ვრცელდება თუ არა მასზე სამართლიანი სასამართლოს გარანტიები. “სისხლისსამართლებრივი ბრალდება” კონვენციის მნიშვნელობით ავტონომიური ხასიათისაა და გამოიყენება იმისგან დამოუკიდებლად, როგორია ამ ტერმინის განსაზღვრება კონკრეტული ქვეყნის ეროვნულ კანონმდებლობაში. inter alia, 1980 წლის 27 თებერვლის გადაწყვეტილებაში საქმეზე “დევეერი ბელგიის წინააღმდეგ” სასამართლომ განაცხადა, რომ სიტყვა “ბრალდებას” უნდა მიეცეს არსებითი და არა ფორმალური მნიშვნელობა, სასამართლომ უნდა გამოიძიოს, თუ რა არის გარეგნულ მხარეს იქით და გამოიძიოს მოცემული სამართალწარმოების რეალური ასპექტები (გადაწყვეტილების 44-ე პარაგრაფი).

ადამიანის უფლებათა ევროპულმა სასამართლომ საქმეზე გალციანი სომხეთის წინააღმდეგ მიღებულ გადაწყვეტილების 56-ე პარაგრაფში ხაზი გაუსვა იმ კრიტერიუმებს, რომლის არსებობის შემთხვევაში სასამართლო ბრალდებას ,,სისხლისსამართლებრივად” სცნობს. ეს კრიტერიუმებია:

1.         ქმედება კონვენციის ხელშემკვრელი სახელმწიფოს კანონმდებლობით უნდა მიეკუთვნებოდეს სისხლის სამართალს;

2.         ქმედება, ხელშემკვრელი სახელმწიფოს კანონმდებლობით არ მიეკუთვნება სისხლის სამართალს, მაგრამ თავისი ბუნებიდან გამომდინარე სისხლისსამართლებრივია;

3.         ამა თუ იმ ქმედების ჩადენისათვის დაკისრებული სასჯელი უნდა იყოს საკმარისად მკაცრი;

ამ ეტაპზე ყურადღებას გავამახვილებთ მესამე კრიტერიუმზე, კერძოდ, სასჯელის სიმკაცრეზე და მის ბუნებაზე. სადავო ნორმების შემთხვევაში სასჯელის ზომად გათვალისწინებულია ჯარიმა 50 ლარიდან 5 000 ლარამდე ოდენობით. ადამიანის უფლებათა ევროპულმა სასამართლომ საქმეზე ზილიბერბერგი მოლდოვას წინააღმდეგ მიღებული გადაწყვეტილების 33-ე პარაგრაფში განაცხადა, რომ განმცხადებელს სასამართლომ დააკისრა ჯარიმა. ეს ღონისძიება მიზნად არ ისახავდა მიყენებული ქონებრივი ზიანის ანაზღაურებას, არამედ მას ჰქონდა სადამსჯელო და პრევენციული ფუნქცია. ჯარიმის სადამსჯელო ფუნქცია მისი სისხლისსამართლებრივი ბუნების ნიშანია.

სადავო ნორმების შემთხვევაში სასამართლოს უპატივცემულობისათავის დაკისრებული ჯარიმა უკავშირდება არა პირის მიერ სასამართლოსათვის რაიმე ზიანის ანაზღაურებას, არამედ მის დასჯას სამართალდარღვევისათვის და მომავალში მსგავსი ქმედების პრევენციას. ამავე დროს სანქციის მაქსიმალური ზომა საკმარისად მძიმეა იმისათვის, რომ სისხლისსამართლებრივი სიმკაცრის ზღვარს მიაღწიოს. ამგვარად, მოცემულ შემთხვევაში აუცილებელია პირი სარგებლობდეს მინიმალური დაცვის გარანტიებით.

6) გამარტივებული პროცედურის არსი

აშშ-ს სასამართლომ საქმეზე სტივენ სუსმანი თანამეგობრობის წინააღმდეგ მიღებულ გადაწყვეტილებაში გამართლებულად ჩათვალა საქმის განმხილველი სასამართლოს მიერ იმ ადვოკატის დაჯარიმება, რომელმაც გამოავლინა სასამართლოს მიმართ უპატივცემულობა იმით, რომ არ დაემორჩილა მოსამართლის განკარგულებას და ხელახლა დასვა შეკითხვა, რაც მანამდე მოსამართლემ მოხსნა. აღნიშნულ საქმეში ზედა ინსტანციის სასამართლომ განაცხადა: ,,საქმის განმხილველი მოსამართლის მიერ აღნიშნული პირის დაჯარიმების უფლებამოსილება განუყოფელია სასამართლო ხელისუფლებისაგან. ასეთი პირი დაუყოვნებლივ უნდა დაისაჯოს, იმისათვის, რომ თავიდან იქნეს აცილებული სასამართლო ხელისუფლების დემორალიზაცია ან აღსრულდეს პროცესის ჩაშლის თავიდან აცილებისაკენ მიმართული სასამართლოს ბრძანება. სამართლიანი სასამართლოს უფლების ბევრი პრინციპი, რაც გამოიყენება სისხლის სამართლის საქმის არსებითი განხილვისას, ძალაშია სასამართლოს მიმართ უპატივცემულობის გამო მიმდინარე პროცედურასთან მიმართებაშიც. სასამართლოს უპატივცემულობის საქმის გამარტივებული განხილვა გამართლებულია მართლმსაჯულების სათანადოდ ადმინისტრირების საჯარო ინტერესით.”

გამარტივებული (სუმარული) პროცედურის გამოყენებას მხარს უჭერს ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოც, იმ პირობით, თუკი შესაბამისი პირის მიმართ ძალაში დარჩება სამართლიანი სასამართლოს მინიმალური გარანტიები. ასეთ პირს უნდა ჰქონდეს უფლება მის წინააღმდეგ სასამართლოში წარდგენილ მტკიცებულებებთან და არგუმენტებთან მიმართებაში ჰქონდეს კომენტარის გაკეთების შესაძლებლობა (შეჯიბრებითი მართლმსაჯულების პრინციპი)(ევროპული სასამართლოს გადაწყვეტილებები საქმეებზე გალციანი სომხეთის წინააღმდეგ 78-ე პარაგრაფი, ვერმიულენი ბელგიის წინაარმდეგ 33-ე პარაგრაფი).

სასამართლოს მიმართ უპატივცემულობის გამარტივებული წესით წარმოების შესაძლებლობა აღიარა საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლომაც საქმეში ვახტანგ მაისურაშვილი და ონისე მებონია საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ მიღებულ გადაწყვეტილებაში: ,,მიუხედავად ამისა, საკონსტიტუციო სასამართლო საჭიროდ მიიჩნევს, აღნიშნოს, რომ მსგავსი კატეგორიის საქმეებზე ე.წ. “გამარტივებული სამართალწარმოების” პროცედურა ფართოდაა გავრცელებული როგორც კონტინენტური, ისე საერთო სამართლის ქვეყნებში. ეს პროცედურა გულისხმობს, რომ სხდომის თავმჯდომარე (მოსამართლე) უფლებამოსილია, დაუყოვნებლივ მიიღოს ზომები სამართალდარღვევის აღსაკვეთად. ამ დროს დაცული უნდა იყოს შემდეგი პირობები: 1. საქმის განხილვის შეჩერება და მცირე დროის გამოყოფა, რათა პირი დაუფიქრდეს თავის ქცევას და გააანალიზოს იგი; 2. მოსამართლის ვალდებულება, დეტალურად ამცნოს პირს სამართალდარღვევის შინაარსისა და მისთვის გათვალისწინებული პასუხისმგებლობის ზომის თაობაზე; 3. პირის შესაძლებლობა, წარმოადგინოს განმარტებები მისი ქმედების შესახებ ან/და ბოდიში მოიხდოს; 4. იურიდიული წარმომადგენლობის საკითხის გადაწყვეტა;

უნდა ითქვას, რომ სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 85-ე მუხლი ამგვარ გარანტიებს გაწერს უხეშ უპატივცემულობასთან დაკავშირებით, როდესაც პირს შესაძლოა პატიმრობა შეეფარდოს. თუმცა სამართლიანი სასამართლოს დაცვის ამგვარი გარანტიები არ გვხვდება ,,მარტივ” უპატივცემულობასთან დაკავშირებით, როდესაც ადვოკატის მიმართ გამოიყენება გაძევება, საქმიდან ჩამოცილება ანდა დაჯარიმება.

სტივენ სუსმანის საქმეში აშშ-ს სასამართლომ განაცხადა: ,,არ არსებობს სასამართლო დარბაზში სათანადო გარემოს შენარჩუნების ერთნაირი ფორმულა. უპატივცემულობასთან დაკავშირებით გამარტივებული პროცედურის წარმოებისას დელიკატურია და საჭიროა, სათანადო ყურადღების გამოჩენა, იმისათვის რომ თავიდან იქნეს აცილებული მოსამართლის მხრიდან თვითნებური და გადამეტებულად მკაცრი დასკვნების გამოტანა. როდესაც გამარტივებული პროცედურა გამოიყენება ადვოკატთა ასოციაციის წევრის წინააღმდეგ, რომელიც პირს სასამართლოში წარმოადგენს, ყურადღება უნდა მიექცეს იმას, რომ ადვოკატის მიერ პირის ენერგიული დაცვისათვის დასჯას არ ჰქონდეს გამყინავი ეფექტი.”

ადვოკატის მიერ სასამართლოს უპატივცემულობის გამო გამარტივებული საქმისწარმოება განპირობებულია სასამართლოს ვალდებულებით, დაიცვას წესრიგი პროცესზე, მაშინ როდესაც ადვოკატი ენერგიულად იცავს თავისი დაცვის ქვეშ მყოფი პირის ინტერესებს. იმის განსაზღვრისას, საქმის გამარტივებული განხილვისას უნდა სარგებლობდეს თუ არა პირი სამართლიანი სასამართლოსათვის დამახასიათებელი დაცვის პროცედურული გარანტიებით, მხედველობაში უნდა მივიღოთ, ბრალდებულის ეფექტური დაცვის ინტერესი. სხვაგვარი მიდგომა გამყინავ ეფექტს მოახდენდა ადვოკატის გამბედაობაზე, სათანადო ძალისხმევის გამოჩენის გზით დაიცვას დაცვის ქვეშ მყოფი პირის ინტერესები.

ამ დროს არარელევანტურია მიუკერძოებელი სასამართლოს დაცვის გარანტიები. ამ საკითხთან დაკავშირებით მოსამართლეთა აზრი გაიყო საქმეზე ვახტანგ მასურაშვილი და ონისე მებონია საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ. აღნიშნულ საქმეში განიხილებოდა ,,აშკარა და უხეში უპატივცემულობის” პრობლემა, რაც თავის თავში მოიცავდა საქმის განმხილველი მოსამართლეთა პიროვნებაზე ვერბალურ და თვით ფიზიკურ თავდასხმასაც კი. ეს გარემოება მოსარჩელეთა აზრით, გამორიცხადა იმავე სასამართლოს მიერ საქმის განხილვის შესაძლებლობას, ვინაიდან საქმის განმხილველი მოსამართლე თავად იყო დაზარალებული და ვერ იქნებოდა მიუკერძოებელი გამარტივებული საქმისწარმოებისას.

სადავო ნორმით გათვალისწინებული უპატივცემულობის ხარისხი გამორიცხავს მოსამართლეზე პერსონალურ თავდასხმას და ამის შედეგად, მის მიკერძოებას. შესაბამისად, ამ დროს არ არსებობს სასამართლოს მიუკერძოებლობის პრობლემა. ამიტომ არ არის აუცილებელი აღნიშნული საქმის განხილვა მოხდეს სხვა მოსამართლის მიერ, ისევე როგორც ეს აშკარა და უხეში უპატივისმცემლობის შემთხვევაში ხდება. სხვა მოსამართლის მიერ უპატივცემულობის საქმის განხილვა საქმის არსებითად განმხილველ სასამართლოს პრობლემებს შეუქმნიდა, ვინაიდან არასათანადო ქცევის ყველა ელემენტი სასამართლოს თვალწინ ხდება, სასამართლო თავად ხდება მის მიმართ უპატივცემულობის თვითმხილველი და დაუყოვნებლივი სასჯელი აუცილებელია საზოგადოების წინაშე სასამართლო ხელისუფლების დემორალიზაციის თავიდან ასაცილებლად.

უხეში და აშკარა უპატივცემულობისაგან, განსხვავებით, როდესაც სასამართლოს შეურაცხყოფის მიზანი აშკარაა, პირი, სიტყვიერ და ფიზიკური შეურაცხყოფას აყენებს პროცესის მონაწილეს, ცდილობს პროცესის ჩაშლას, სადავო ნორმით გათვალისწინებული უპატივცემულობა, არც ასე ცალსახაა. შესაბამისად, სადავო ნორმით გათვალისწინებულ შემთხვევებში არანაკლებად არსებობს სამართლიანი სასამართლოს დაცვის გარანტიების გამოყენების აუცილებლობა, ვიდრე ეს აშკარა და უხეში უპატივცემულობის დროს იარსებებდა. როგორც სტივენ სუსმანის ზემოხსენებულ საქმეში სასამართლომ განაცხადა: ,,მოსამართლის განკარგულებისადმი დაუმორჩილებლობისას ან მსუბუქი უპატივცემულობისას, არ არის მარტივი დასადგენი სად მთავრდება ბრალდებულის ემოციური, ენერგიული დაცვის ფარგლები და სად იწყება სასამართლოს უპატივცემულობის შემთხვევა. მაგალითად, ერთერთი მოსარჩელის, მაია ხუციშვილის მიერ სასამართლო სხდომაზე წამოთქმული დასკვნითი სიტყვა შეჯიბრებითი სისხლისსამართლებრივი პროცესისათვის დამახასიათებელ დაცვის ტაქტიკად შეიძლებოდა ყოფილიყო მიჩნეული და არა სასამართლოს მიმართ უპატივცემულობად. თუმცა სასამართლოს სხვაგვარი პოზიცია ჰქონდა ამასთან დაკავშირებით.

მსგავსი სახის შეზღუდვების გამოყენებისას საქმის განმხილველ სასამართლოს განსაკუთრებული სიფრთხილე და სკურპულოზური გამოკვლევა მართებს, ვინაიდან ყოველ ჯარიმას გააჩნია გამყინავი ეფექტი დაცვის უფლების ეფექტურად განსახორციელებლად. ჯარიმის თავიდან ასაცილებლად ადვოკატმა შესაძლოა თავი შეიკავოს ბრალდებული პირის ენერგიულ დაცვაზე. როგორც სტივენ სუსმანის საქმეში ითქვა, თუკი ადვოკატი არ ემორჩილება დადგენილ პროცედურას, ჯიუტად აგრძელებს სასამართლოს მიერ მოხსნილი ერთი და იმავე შეკითხვის დასმას, სასამარლომ უნდა გააფრთხილოს პირი, შეწყვიტოს აღნიშნული შეკითხვის დასმა, წინააღმდეგ შემთხვევაში მოხდება მისი პასუხისგებაში მიცემა სასამართლოს მიმართ უპატივცემულობისათვის, გამარტივებული საქმისწარმოების გზით. სასამართლომ მიიჩია, რომ საყვედურისა და გაფრთხილების ვალდებულება არის შესაფერისი საშუალება მართლმსაჯულების ინტერესებსა და მხარის ენერგიულ დაცვას შორის ბალანსის დასამყარებლად.

ამგვარი გაფრთხილება ეხმარება ადვოკატს საკუთარი ქმედების გააზრებასა და მის შესაბამის კორექციაში, დაჯარიმების და რაც ყველაზე მძიმეა ბრალდებულისათვის, ადვოკატის საქმიდან ჩამოცილების გარეშე. აქვე უნდა ავღნიშნოთ, რომ სადავო ნორმით გათვალისწინებული სამართალდარღვევა არ არის იმდენად მძიმე, განსხვავებით უხეში და აშკარა დაუმორჩილებლობისაგან, რომ აღნიშნული ქმედების პირველივე გამოვლინებაზე, აუცილებლად იქნეს მიჩნეული პროცესის ჩაშლის თავიდან ასაცილებლად, ბრალდებულის გაძევება ან დაჯარიმება. აღნიშნული ტიპის ქმედებით შეუძლებელია პროცესის ჩაშლა და ამავე დროს ქმედება, თავისი ხასიათით, არც აშკარა და უხეშ დაუმორჩილებლობას წარმოადგენს. თუმცა სადავო ნორმა ქმედების ჩადენის პირველსავე ეპიზოდში ითვალისწინებს ამგვარი ღონისძიების გამოყენების შესაძლებლობას.

ამგვარი გაფრთხილების მიცემა განსაკუთრებით გამართლებულია მოწმის ჯვარედინი დაკითხვისას. არ იცის რა, სად გადის ზღვარი, ერთი მხრივ, ჯვარედინი დაკითხვის დროს მოწმის იმპიჩმენტს, ძლიერი არგუმენტის ემოციურად წარმოთქმასა და, მეორეს მხრივ, სასამართლოს უპატივცემულობას შორის, ამგვარი გაფრთხილებით, შესაძლებელი ხდება, ადვოკატი დროულად დაემორჩილოს სასამართლოს მითითებას და შეწყვიტოს უკანონობის შემცველი ქმედებები.

როგორც ავღნიშნეთ, სადავო ნორმით გათვალისწინებულ აკრძალვასა და ბრალდებულის დასაშვებ ენერგიულ დაცვას შორის ზღვარის გავლება ხშირად რთულია. დამცველს, რომელიც გააფრთხილეს უპატივცემულობის შესახებ, შესაძლოა ჰქონდეს არგუმენტები იმის ასახსნელად, რომ მისი მხრიდან ადგილი ჰქონდა არა უპატივცემულობას, არამედ ბრალდებულის დაცვის სათანადო ტაქტიკის გამოყენებას. ამ დროს განსაკუთრებულ მნიშვნელობას იძენს, გამარტივებულ საქმისწარმოებაში საკუთარი თავის დაცვის შესაძლებლობა, კერძოდ, ის, რომ დამცველმა წარუდგინოს სასამართლოს საწინააღმდეგო მოსაზრებები სასამართლოს უპატივცემულობის ბრალდებასთან დაკავშირებით. როგორც ზემოთ აღვნიშნეთ, ადამიანის შესაძლებლობა, დაიცვას თავი მის წინააღმდეგ ინიცირებულ პროცესში, რაც გამოიხატება ,,ბრალდების” გაბათილებაში, მისი გამომრიცხველი მტკიცებულებებისა და არგუმენტების წარდგენი გზით, მოცულია სამართლიანი სასამართლოს უფლების ისეთი კომპონენტით, როგორიცაა შეჯიბრებითი პროცესი. სადავო ნორმის არაკონსტიტუციურობა მდგომარეობს იმაში, რომ მოსამართლეს უფლება აქვს, დააჯარიმოს, გააძევოს და საქმეს ჩამოაცილოს ადვოკატი უპატივცემულობის გამო მისთვის თავის დაცვის საშუალების მიცემის, მისი მოსაზრებების მოსმენის გარეშე. რაც დაცვის უფლებისა და სამართლიანი სასამართლოზე უფლების სერიოზულ დარღვევას წარმოადგენს (სტივენ სუსმანი თანამეგობრობის წინააღმდეგ, ასევე საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს გადაწყვეტილება საქმეზე ვახტანგ მასურაშვილი და ონისე მებონია საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ).

სადავო ნორმით, ადვოკატი თავს ვერ იმართლებს იმასთან დაკავშირებით, რომ მისი გამონათქვამებით და ქმედებებით ადგილი არ ჰქონია სასამართლოს მიმართ უპატიცემულობას. სასამართლოს უფლებამოსილება, რასაც სადავო ნორმები განამტკიცებენ, გააძევოს, საქმეს ჩამოაცილოს ანდა დააჯარიმოს ადვოკატი მისი განმარტებების მოსმენის უფლების გარეშე, შეუთავსებელია, როგორც სამართლიანი სასამართლოს, ისე დაცვის უფლებასთან.

7) გასაჩივრები უფლება

2005 წლის 17 მარტის გადაწყვეტილებაში საქმეზე “ოლეგ სვინტრაძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ” (აღნიშნული საქმე ეხებოდა აღკვეთის ღონისძიების სააპელაციო ინსტანციაში გასაჩივრების საკითხს, რაც გამარტივებული პროცესის ნაირსახეობას წარმოადგენს) საკონსტიტუციო სასამართლომ აღნიშნა, რომ “საქართველოს კონსტიტუციის 42-ე მუხლის პირველი პუნქტი მოიცავს არა მარტო პირველი ინსტანციის სასამართლოს მიერ საქმის განხილვის, არამედ ზემდგომ ინსტანციებში საჩივრის შეტანის უფლებასაც. აღნიშნული მუხლი მართლმსაჯულების ხელმისაწვდომობის გარანტიას წარმოადგენს. სასამართლოს მიაჩნია, რომ თავისუფლების ნებისმიერ შეზღუდვას, მათ შორის კანონიერი საფუძვლების არსებობის დროსაც, უნდა დაუპირისპირდეს ზემდგომ სასამართლოში გასაჩივრების უფლება”.

როგორც ავღნიშნეთ, ჩვენს მიერ სადავოდ ქცეულ ნორმებში მითითებული სამართალდარღვევა, არ ექვემდებარება გასაჩივრებას. გარდა იმისა, რომ სასამართლო ჯარიმას აკისრებს ადვოკატს, დასაცავ პირს ტოვებს მის მიერ შერჩეული ადვოკატის გარეშე, ისეთი ქმედებისათვის, რომლის დაცვის ეფექტურად განხორციელებისაგან გამიჯვნა ყოველთვის მკაფიო არ არის და არსებობს შეცდომის - დაცვის უფლების დაუსაბუთებული შეზღუდვის - დაშვების მაღალი რისკი. ამის თავიდან ასაცილებლად საჭიროა საქმის ფაქტობრივი და სამართლებრივი გარემოებების დამატებით შეფასება, ისეთი მოსამართლისაგან, რომელიც არ იყო შემთხვევის თვითმხილველი და ნაკლებად შეიძლება იყოს დამცველის ემოციური ქმედების შთაბეჭდილების ქვეშ მოქცეული, ვიდრე ის მოსამართლე, რომელმაც პირველად გამოიყენა ადვოკატის მიმართ ჯარიმა ან გაძვება. როგორც საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლომ საქმეში ვახტანგ მაუსრაშვილი და ონისე მებონია საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ საქმეში გერმანიის საკონსტიტუციო სასამართლოს გადაწყვეტილების ციტირებისას აღნიშნა: ,,გასაჩივრების უფლება სამართალწარმოებაში დაშვებული შესაძლო შეცდომის გამოსწორების შესაძლებლობას იძლევა.”

საკონსტიტუციო სასამართლომ შპს ,,უნისერვისი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ” მიღებულ გადაწყვეტილებაში განაცხადა, რომ გამარტივებული წესით (საცხოვრებელი სახლის, სათავსოს ჩხრეკა და ამოღების კანონიერებასთან დაკავშირებით) პირველი ინსტანციის სასამართლოს მიერ მიღებული დადგენილების გასაჩივრება შესაძლოა გამართლებულია იმით, რომ პირი, რომლის მიმართაც პირველი ინსტანციის სასამართლომ მიიღო ჩხრეკის გადაწყვეტილება, შესაძლოა არ ესწრებოდეს სასამართლო პროცესს და არ ჰქონდეს თავისი მოსაზრებების წარდგენის შესაძლებლობა. როგორც აღინიშნა, ადვოკატს, რომელსაც აჯარიმებს სასამართლო, არა აქვს საკუთარი მოსაზრებების წარდგენის შესაძლებლობა. ამიტომ ზედა ინსტანციამ სანქცირებული ადვოკატის მოსაზრების მოსმენის გზით ქვედა ინსტანციის მიერ დაშვებული შეცდომის გამოსწორების ფუნქციაც უნდა იკისროს.

რა თქმა უნდა, გასაჩივრებისათვის უნდა არსებობდეს შემჭიდროებული ვადები. როგორც ზემოთ მივუთითეთ, გარდა გამონაკლისი შემთხვევებისა, სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 85-ე მუხლის მე-3 ნაწილით ადვოკატის ან ბრალდებულის გაძევების შესახებ განკარგულების მიღება ავტომატურად იწვევს სხდომის გადადებას და ადვოკატის გაძვების გასაჩივრება, ცალკე აღებული, ვერ გახდება პროცესისი გაჭიანურების მიზეზი. კონსტიტუციურ-სამართლებრივად გამართლებული იქნება, თუკი ადვოკატის საქმიდან ჩამოცილების შეხებ გასაჩივრების ყოველგვარი მექანიზმი ამოწურული იქნება იმ დრომდე, ვიდრე გადადებული პროცესი განახლდება. ნებისმიერ შემთხვევაში, პროცესის მცირედი შეფერხება არ შეიძლება გასაჩივრების უფლების შეზღუდვის საფუძველი გახდეს. როგორც საკონსტიტუციო სასამართლომ განაცხადა: ,,ზოგადი ადმინისტრაციული ხასიათის სირთულეები, რასაც შესაძლებელია ადგილი ჰქონდეს გასაჩივრების შემთხვევაში, არ შეიძლება გახდეს სასამართლოსადმი მიმართვის უფლების შეზღუდვის საფუძველი.”(,,უნისერვისი” საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ გადაწყვეტილების მე-2 პარაგრაფი)  საკონსტიტუციო სასამართლო იქვე მიუთითებს, რომ აღნიშნული საკითხის გადაწყვეტა განეკუთვნება საქართველოს პარლამენტის კომპეტენციას. რომელმაც უნდა განსაზღვროს და დააწესოს გასაჩივრების ისეთი მექანიზმი, რაც, ერთი მხრივ, არ დაარღვევს მართლმსაჯულების განხორციელების ძირითად პრინციპებს, ხოლო, მეორე მხრივ, მაქსიმალურად დაიცავს პირის საქართველოს კონსტიტუციით აღიარებულ უფლებებსა და თავისუფლებებს. 

როგორც აღვნიშნეთ, სადავო ნორმით გათვალისწინებული სამართალდარღვევის დადგენისას სასამართლო შეცდომის დაშვების შესაძლებლობა საკამაოდ მაღალია, ასევე ბრალდებულისათვის, საკმაოდ საზიანო შეიძლება აღმოჩნდეს ის შედეგი, რაც ამგვარ სასამართლო შეცდომას მოჰყვება -  თავისუფლების აღკვეთის სახით ბრალდებული შეიძლება გახდეს იმ უარყოფითი შედეგების მატარებელი, რაც არ დადგებოდა მის მიერ შერჩეული ადვოკატი რომ არ ჩამოეშორებინათ საქმეს. ამიტომ სასამართლო შეცდომისა და მასთან დაკავშირებული უარყოფითი შედეგების გამოსარიცხად, აუცილებელია ერთჯერადად მაინც ადვოკატის გაძევებასა და დაჯარიმებასთან დაკავშირებით მიღებული გადაწყვეტილების გასაჩივრება, რასაც გამორიცხავს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 85-ე მუხლის მე-14 პუნქტი.

თავისთავად, გასაჩივრება ყოველგვარ აზრს იქნება მოკლებული, თუკი ქვედა ინსტანციის სასამართლოს განკარგულება არ იქნება დასაბუთებული და ზედა ინსტანციის სასამართლოს არ ექნება მისი როგორც დასაბუთებულობის, ისე კანონიერების შემოწმების შესაძლებლობა. საქმეში ვიტი შეერთებული შტატების წინააღმდეგ საქმეში მოსამართლე მარშალის განსხვავებული აზრის თანახმად, ნებისმიერი ეჭვი უნდა გადაწყდეს ბრალდებულის მიერ ადვოკატის შენარჩუნების სასარგებლოდ და ამ პრეზუმფციის დაძლევა მართლმსაჯულების აღსრულების სასიცოცხლო ინტერესებით შეიძლება იყოს გამართლებული. როგორც მოსამართლე მარშალი აცხადებს: ,,ქვედა ინსტანციის სასამართლო ადვოკატზე უარის თქმის გადაწყვეტილებას უნდა ასაბუთებდეს ფაქტებისა და სამართლებრივი გარემოებების ერთობლიობით. აღნიშნულ გადაწყვეტილებაზე უნდა არსებობდეს დეტალური სააპელაციო განხილვის შესაძლებლობა, ვინაიდან ინტერესი, რომლსაც შესაძლოა ზიანი მიადგეს, არის არც მეტი, არც ნაკლები კონსტიტუციით გარანტირებული ბრალდებულის დაცვის უფლება, სადაც მოსამართლეებს არა აქვთ ფართო მიხედულების უფლებამოსილება. ჩემი აზრით, სასამართლო, რომელიც უარყოფს დანაშაულის ჩადენაში ბრალდებულის არჩევანის უფლებას კანონდარღვევის თავიდან ასაცილებლად, აღნიშნულ საჭიროებას უნდა ასაბუთებდეს ფაქტობრივი გარემოებებით, იმისათვის, რომ ხელი შეუწყოს ზემდგომ სასამართლოს მიღებული გადაწყვეტილების მართებულობის შემოწმებაში. მხოლოდ ამ შემთხვევაშია შესაძლებელი დანაშაულის ჩადენაში ბრალდებული პირის დაცვის უფლება იყოს სათანადოდ უზრუნველყოფილი."