წარმოდგენილი სარჩელი ფორმითა და შინაარსით სრულად შეესაბამება საქართველოს კანონმდებლობის მოთხოვნებს. სარჩელი ფორმალურად გამართულია და აკმაყოფილებს "საკონსტიტუციო სამართალწარმოების შესახებ" საქართველოს კანონის მე-16 მუხლის მოთხოვნებს, ამასთან ერთად სახეზე არ გვაქვს ამავე კანონის მე–18 მუხლით გათვალისწინებული კონსტიტუციურ სარჩელის მიღებაზე უარის თქმის საფუძვლები . სარჩელში მითითებულია:

ა)საკონსტიტუციო სასამართლოს დასახელება;

ბ) მოსარჩელისა და მოპასუხის დასახელებები და მისამართები;

გ) სადავო სამართლებრივი აქტის დასახელება, მისი მიმღების/გამომცემის დასახელება და მიღების/გამოცემის თარიღი;

დ) საქართველოს კონსტიტუციის დებულებანი, რომლებსაც, მოსარჩელის აზრით, არ შეესაბამება ან არღვევს სადავო სამართლებრივი აქტი;

ე) მტკიცებულებანი, რომლებიც, მოსარჩელის აზრით, ადასტურებს კონსტიტუციური სარჩელის საფუძვლიანობას;

ვ) მოთხოვნის არსი;

ზ) საქართველოს კონსტიტუციის, „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონისა და ამ კანონის დებულებანი, რომლებიც მოსარჩელეს აძლევს კონსტიტუციური სარჩელის შეტანის უფლებას;

თ) კონსტიტუციურ სარჩელზე დართული საბუთების ჩამონათვალი, აგრეთვე იმ პირთა სია და მისამართები, რომლებიც, მოსარჩელის აზრით, უნდა გამოიძახოს საკონსტიტუციო სასამართლომ;      

„საკონსტიტუციო სამართალწარმოების შესახებ“ საქართველოს კანონის  მე–13 მუხლის მე-2 პუნქტის თანახმად  „საქმის განხილვის მომენტისათვის სადავო აქტის გაუქმება ან ძალადაკარგულად ცნობა იწვევს საკონსტიტუციო სასამართლოში საქმის შეწყვეტას“.  აღნიშნული ნორმიდან არსებობს გამონაკლისი, კერძოდ ამავე მუხლის მე–6 პუნქტის თანახმად, თუკი სადავო აქტი გაუქმდა ან ძალადაკარგულად გამოცხადდა მას შემდეგ რაც საკონსტიტუციო სასამართლომ საქმე არსებითად განსახილველად მიიღო, „სასამართლო უფლებამოსილია გააგრძელოს სამართალწარმოება და გადაწყვიტოს გაუქმებული ან ძალადაკარგულად ცნობილი სადავო აქტის საქართველოს კონსტიტუციასთან შესაბამისობის საკითხი იმ შემთხვევაში, თუ მისი გადაწყვეტა განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია კონსტიტუციური უფლებებისა და თავისუფლებების უზრუნველსაყოფად“.

ასეთი რეგულირებიდან გამომდინარე, სადავო აქტის არაკონსტიტუციურად ცნობის მოთხოვნის უფლება ერთმევათ იმ პირებს, რომლებსაც სადავო აქტის მოქმედების დროს  დაერღვათ  უფლება, თუმცა აქტი გაუქმდა ან ძალადაკარგულად გამოცხადდა საკონსტიტუციო სასამართლოში   საქმის არსებითად განსახილველად მიღებამდე.

2013 წლის 23 ივლისს მოსარჩელეებმა მიმართეს საკონსტიტუციო სასამართლოს და მოითხოვეს  „ზოგადსაგანმანათლებლო დაწესებულების სახელმძღვანელოს გრიფის მინიჭების წესისა და საფასურის დამტკიცების შესახებ“ საქართველოს განათლებისა და მეცნიერების მინისტრის  ბრძანების იმ დებულებების  არაკონსტიტუციურად ცნობა, რომლებიც ჩვეულებრივი ან განსაკუთრებული ლიცენზიის მფლობელ გამომცემლებს ლიცენზიის სამინისტროსთვის გადაცემას ავალდებულებს. კონსტიტუციურ სარჩელში ხაზგასმული იყო, რომ სადავო ნორმები როგორც ფორმალურად ასევე მატერიალურად ეწინააღმდეგება კონსტიტუციის 21-ე მუხლის მე-2 პუნქტის მოთხოვნებს და არღვევს კონსტიტუციის 21-ე მუხლის პირველი პუნქტითა და 23-ე მუხლის პირველი პუნქტის მე-2 წინადადებით დაცულ უფლებას. ამრიგად მოცემულ შემთხვევაში მოსარჩელეები წარმოადგენდნენ უფლების დარღვევის რეალურ მსხვერპლს, ვინაიდან სადავო ნორმებმა უკვე მოახდინეს მათზე ზემოქმედება და გაუმართლებლად შეზღუდეს მათი უფლებები.

2014 წლის 24 ივნისს საკონსტიტუციო სასამართლოს პირველმა კოლეგიამ მიღებული   განჩინებით დაუშვებლად ცნო კონსტიტუციური სარჩელი. ამის საფუძველს კი წარმოადგენდა სწორედ  „საკონსტიტუციო სამართალწარმოების შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-13 მუხლის მე-2 პუნქტი.  სასამართლომ ჩათვალა, რომ საქართველოს განათლებისა და მეცნიერების მინისტრის 2013 წლის 6 სექტემბრის №129/ნ ბრძანების მიღების შემდეგ, სადავო ნორმები  ჩამოყალიბდა ახალი რედაქციით. შესაბამისად, „სადავო ნორმებმა, რომლებიც სარჩელის შემოტანის მომენტში არსებობდნენ, შეწყვიტეს მოქმედება და მათი ჩანაცვლება მოხდა სხვა, მოქმედი ნორმებით“. (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2014 წლის 24 ივნისის N1/3/559 განჩინება საქმეზე საქართველოს მოქალაქე ირინა რუხაძე, შპს „გამომცემლობა ინტელექტი“ და სხვები საქართველოს განათლებისა და მეცნიერების სამინისტროს წინააღმდეგ § 4).  აღსანიშნავია, რომ სასამართლომ იხელმძღვანელა კანონისმიერი დანაწესით და არ მოუხდენია ნორმის ინტერპრეტაცია, არამედ აღნიშნა, რომ  „იმ პირობებში, როდესაც სარჩელი არ არის მიღებული არსებითად განსახილველად საკონსტიტუციო სასამართლოს კანონიდან გამომდინარე, არანაირი დისკრეცია არ რჩება, რათა გააგრძელოს საქმის წარმოება და გადაწყვიტოს საქმე. ასეთ შემთხვევებში კანონი არაორაზროვნად მიუთითებს საქმის წარმოების შეწყვეტის აუცილებლობაზე.“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2014 წლის 24 ივნისის N1/3/559 განჩინება საქმეზე საქართველოს მოქალაქე ირინა რუხაძე, შპს „გამომცემლობა ინტელექტი“ და სხვები საქართველოს განათლებისა და მეცნიერების სამინისტროს წინააღმდეგ § 8).

აღნიშნულ მიდგომას არ მიემხრო საკონსტიტუციო სასამართლოს კოლეგიის წევრი, მაია კოპალეიშვილი, რომელმაც თავის განსხვავებულ აზრში აღნიშნა, რომ მიუხედავად მინისტრის ბრძანების შეცვლისა სადავო ნორმებს არ დაუკარგავთ ძალა, ვინაიდან მათი ზემოქმედება დღესაც გრძელდება და რეალურად ნორმებს შინაარსობრივი ცვლილება არ განუცდიათ. (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს  წევრის მაია კოპალეიშვილის განსხვავებული აზრი საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს პირველი კოლეგიის 2014 წლის 24 ივნისის №1/3/559 განჩინებაზე §13–14).

მიგვაჩნია, რომ სადავო წინადადების ის ნორმატიული შინაარსი, რომლის მიხედვითაც საკონსტიტუციო სასამართლო ნებისმიერ შემთხვევაში, თუნდაც რეალური მსხვერპლის არსებობის დროს, წყვეტს საქმის განხილვას, თუკი სადავო აქტი გაუქმდა დასაშვებობის ეტაპის გადაწყვეტამდე, წინააღმდეგობაშია საქართველოს კონსტიტუციის 42–ე მუხლის პირველ პუნქტთან, რომელიც სამართლიანი სასამართლოს უფლების ერთ–ერთ მნიშვნელოვან ასპექტს, სასამართლოსათვის მიმართვის უფლებას ეხება.

პირველ რიგში უნდა აღინიშნოს, რომ  „საქართველოს კონსტიტუციის 42-ე მუხლის პირველი პუნქტით აღიარებული სამართლიანი სასამართლოს უფლება გულისხმობს როგორც საერთო იურისდიქციის სასამართლოებში, ისე საკონსტიტუციო სასამართლოში უფლების დაცვის შესაძლებლობას.“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2010 წლის 28 ივნისის #1/466 გადაწყვეტილება საქმეზე საქართველოს სახალხო დამცველი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ, II.პ.20).

სამართლიანი სასამართლოს უფლება    წარმოადგენს სამართლებრივი სახელმწიფოს და ხელისუფლების დანაწილების პრინციპის უზრუნველყოფის კონსტიტუციურ  გარანტიას. მის მნიშვნელობას ხაზს უსვამს თავად საკონსტიტუციო სასამართლოც: „...სამართლიანი სასამართლოს უფლება, როგორც სამართლებრივი სახელმწიფოს პრინციპის განხორციელების ერთგვარი საზომი, გულისხმობს ყველა იმ სიკეთის სასამართლოში დაცვის შესაძლებლობას, რომელიც თავისი არსით უფლებას წარმოადგენს...“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2010 წლის 28 ივნისის #1/466 გადაწყვეტილება საქმეზე საქართველოს სახალხო დამცველი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ, II.პ.14). თავის მხრივ ამ უფლების განხორციელების შედეგია  ხელყოფის საფრთხისგან დაცვა და მიყენებული ზიანის ანაზღაურება (იქვე). სამართლიანი სასამართლოს უფლება მნიშვნელოვან როლს ასრულებს კონსტიტუციური უფლებების ეფექტურ რეალიზაციის და უფლებებში გაუმართლებელი ჩარევისგან პრევენციის პროცესში (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2008 წლის 19 დეკემბრის #1/1/403,427 გადაწყვეტილება საქმეზე კანადის მოქალაქე ჰუსეინ ალი და საქართველოს მოქალაქე ელენე კირაკოსიანი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ, II.პ.1;).

როგორც აღვნიშნეთ, სამართლიანი სასამართლოს უფლება მოიცავს საკონსტიტუციო სასამართლოსადმი მიმართვის უფლებასაც. თავად საკონსტიტუციო სასამართლოს მნიშვნელოვანი როლი აკისრია დემოკრატიული სახელმწიფოს ჩამოყალიბების პროცესში. იგი  წარმოადგენს მნიშვნელოვან გარანტს, სახელმწიფოს მხრიდან ადამიანის უფლებების დაცვის უზრუნველყოფაში. თუმცა აღსანიშნავია ის ფაქტი, რომ საკონსტიტუციო სასამართლოს გადაწყვეტილება სადაო ნორმის არაკონსტიტუციურად ცნობის შესახებ არ იწვევეს ამ ნორმის საფუძველზე დარღვეული უფლებების პირდაპირ აღდგენას.  საკონსტიტუციო სასამართლოს გადაწყვეტილება მოსარჩელესათვის არის მტკიცებულება იმისა, რომ კანონმდებლის მიერ მიღებული არაკონსტიტუციური ნორის გამო მას დაერღვა კონსტიტუციით განმტკიცებული ძირითადი უფლება. საკონსტიტუციო სასამართლოს გადაწყვეტილებას მოსარჩელე იყენებს როგორც მტკიცებულებას და საერთო სასამართლოებში მიმართვის შემთხვევაში მოითხოვს სადაო ნორმიდან გამომდინარე მიყენებული ზიანის ანაზღაურებას. აქედან გამომდინარე, შეიძლება ითქვას, რომ საკონსტიტუციო სასამართლოსათვის მიმართვის უფლება ინდივიდისთვის წარმოადგენს ინსტრუმენტულ უფლებას  სხვა დარღვეული უფლებების დასაცავად.

მოცემულ შემთხვევაში სადავო ნორმის ნორმატიული შინაარსი ზღუდავს სამართლიანი სასამართლოს უფლებას, გამომდინარე იქიდან , რომ მიუხედავად უფლების დარღვევის  არსებობისა, სასამართლო საქმეს აღარ განიხილავს და რეალური მსხვერპლი რჩება უფლების დაცვის გარანტიის და შესაძლოა ზიანის ანაზღაურების გარეშეც, ვინაიდან საქართველოში არცერთ ორგანოს აღარ შეუძლია დაადგინოს მისი უფლების დარღვევის ფაქტი. გამომდინარე აქედან მას ერთმევა 42–ე მუხლის მე–9 პუნქტით გათვალისწინებული კომპენსაციის მიღების უფლებაც.

საქმეში „საქართველოს სახალხო დამცველი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“ სადავო იყო ეწინააღმდეგებოდა თუ არა სამართლიანი სასამართლოს უფლებას ის ფაქტი, რომ უცხო ქვეყნის მოქალაქეებს  არ შეეძლოთ საკონსტიტუციო სასამართლოსათვის მიმართვა. ამ საქმეში საკონსტიტუციო სასამართლომ ერთის მხრივ აღნიშნა სამართლიანი სასამართლოს უფლების არააბსოლუტური ხასიათი, მეორეს მხრივ კი დაადგინა ალტერნატიული კრიტერიუმები, თუ როდის ჩაითვლება სამართლიანი სასამართლოს უფლების არაპროპორციულ შეზღუდვად საკონსტიტუციო სასამართლოსადმი მიმართვის აკრძალვა. აღნიშნული ხდება მაშინ თუკი  საკონსტიტუციო სასამართლოსადმი მიმართვა  კონკრეტული უფლების დაცვის ერთადერთი საშუალებაა  ან თუკი იგი „უფლებაში აღდგენის განსხვავებულ, იმავდროულად, უფლების დაცვის აუცილებელ საშუალებას წარმოადგენს“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2010 წლის 28 ივნისის #1/466 გადაწყვეტილება, II.პ.20).

ამრიგად, საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ ჩამოყალიბებული პრაქტიკით სამართლიანი სასამართლოს უფლება არააბსოლუტური ხასიათისაა, თუმცა მისი შეზღუდვა მხოლოდ განსაკუთრებულ შემთხვევებშია შესაძლებელი. აუცილებელია, რომ შეზღუდვა „ემსახურებოდეს კანონიერ მიზანს და დაცული უნდა იქნეს გონივრული თანაზომიერება შეზღუდვის გამოყენებულ საშუალებებსა და აღნიშნული შეზღუდვის კანონიერ მიზანს შორის.“ (საქართველზოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2004 წლის 21 დეკემბრის #2/6/264 გადაწყვეტილება, II.პ.2). „ამ პირობების დაცვა აუცილებელია, რადგან შეზღუდვები არ უნდა ამცირებდეს პირისათვის ნებადართულ ხელმისაწვდომობას იმ ზღვრამდე, რომ თავად უფლების არსი შეილახოს.“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2006 წლის 15 დეკემბრის #1/3/393,397 გადაწყვეტილება, I.პ.1) .

მიგვაჩნია, რომ მოცემულ შემთხვევაში სახეზეა სამართლიანი სასამართლოს უფლების არაპროპორციული შეზღუდვა. საკონსტიტუციო სასამართლო საქართველოში წარმოადგენს ერთადერთ ორგანოს რომელსაც შეუძლია დაადგინოს კონსტიტუციით მინიჭებული უფლების დარღვევის ფაქტი და გააუქმოს შესაბამისი უფლების ხელმყოფი ნორმა. თუკი უფლების დარღვევის რეალურ მსხვერპლს მოვუსპობთ სადავო აქტის გასაჩივრების უფლებას, თუნდაც ნორმა გაუქმებული იყოს, მას ეკარგება ყოველგვარი შესაძლებლობა აღადგინოს უკვე დარღვეული უფლება და მოითხოვოს შესაბამისი კომპენსაცია. აღნიშნული  კი თავისმხრივ წარმოადგენს არამხოლოდ სამართლიანი სასამართლოს უფლების გაუმართლებელ შეზღუდვას, არამედ ასევე ეწინააღმდეგება საქართველოს კონსტიტუციის მე–7 მუხლში ჩამოყალიბებულ პრინციპს, რომლის თანახმადაც, სახელმწიფო იღებს თავის თავზე ვალდებულებას აღიაროს და  დაიცვას ადამიანის უფლებები და თავისუფლებები. დაცვა კი თავისმხრივ გულისხმობს  „ამ უფლებებით სრულყოფილად სარგებლობის უზრუნველმყოფელი ყველა საჭირო ბერკეტის გარანტირებას, მათ შორის, ამ უფლებების სასამართლოში დაცვის შესაძლებლობის ჩათვლით.“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2010 წლის 28 ივნისის #1/466 გადაწყვეტილება საქართველოს სახალხო დამცველი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ, II.პ.3).

ადამიანის უფლებათა ევროპულ სასამართლომ არაერთ საქმეში იმსჯელა სამართლიანი სასამართლოს უფლების მნიშვნელობაზე და აღნიშნა, რომ სასამართლოს ხელმისაწვდომობა უნდა იყოს  „განხორციელებადი და ეფექტური“ (Bellet v. France, no. 23805/94, §38) რაც თავის მხრივ გულისხმობს ინდივიდის მკაფიო  შესაძლებლობას, რათა გაასაჩივროს აქტი, რომელიც არღვევს მის უფლებას (Bellet v. France, no. 23805/94, §36 ).  საქმეში Bellet v. France, სასამართლომ აღნიშნა, რომ  სასამართლოსადმი ხელმისაწვდომობა ეროვნული კანონმდებლობით  უნდა იყოს საკმარისად განსაზღვრული იმისათვის, რომ მან უზრუნველყოს ინდივიდის სასამართლოსადმი მიმართვის უფლება, რომელიც თავის მხრივ დემოკრატიული საზოგადოებაში კანონის უზენაესობის პრინციპის გამოძახილია (Bellet v. France, no. 23805/94,  § 36) . საქმეში Baka v. Hungary  ადამიანის უფლებათა ევროპულმა სასამართლომ ადამიანის უფლებათა ევროპული კონვეციის 6.1 მუხლის დარღვევად ცნო ის ფაქტი, რომ აპლიკანტის უფლებამოსილების შეწყვეტის საფუძველი ეწერა თავად უნგრეთის კონსტიტუციაში, რომლის გასაჩივრების მექანიზმი არ არსებობდა, მათ შორის, არც საკონსტიტუციო სასამართლოში (Baka v. Hungary no. 20261/12 §75).

როგორც უკვე აღვნიშნეთ სამართლიანი სასამართლოს უფლების არსებობის უმთავრესი მიზანი კონსტიტუციით გარანტირებული უფლებების რეალიზებაა, რომლის საშუალებითაც ინდივიდი პრევენციულად იცავს თავს მოსალოდნელი დარღვევისაგან, ან ცდილობს უკვე დარღვეული უფლების რესტიტუციას. ამ მხრივ საკონსტიტუციო სასამართლოს მნიშვნელოვანი როლი აკისრია, ვინაიდან სწორედ ის წარმოადგენს იმ ერთადერთ ორგანოს, რომელსაც უფლების დარღვევის ფაქტის დადგენა შეუძლია სადავო ნორმატიულ აქტთან მიმართებით. აღნიშნული მექანიზმის არ არსებობა კონსტიტუციით გარანტირებულ უფლებებს მხოლოდ თეორიულ მნიშვნელობას და დეკლარაციულ ხასიათს შესძენდა, რომლის პრაქტიკაში განხორციელება ფაქტიურად არ მოხდებოდა.  

უფლების დარღვევის რეალური მსხვერპლისათვის საკონსტიტუციო სასამართლო უნდა წარმოადგენდეს მნიშვნელოვან გარანტს უფლების აღდგენისათვის და ამ შემთხვევაში საქმის წარმოებისათვის გადამწყვეტ მნიშვნელობას არ უნდა ღებულობდეს ის ფაქტი, რომ საქმის არსებითად განსახილველად მიღებამდე ნორმა გაუქმდა.  მოცემულ შემთხვევაში მოსარჩელეები დარჩნენ უფლების დაცვის გარანტიის გარეშე. მათ მიერ წარდგენილი სარჩელის დაუშვებლად ცნობამ ერთის მხრივ მოუსპო მათ ყველა გზა უფლების აღდგენისათვის, მეორეს მხრივ კი გაუმართლებლად შელახა სამართლიანი სასამართლოს უფლება.

ყოველივე ზემოთ თქმულიდან გამომდინარე,  მოვითხოვთ არაკონსტიტუციურად იქნეს ცნობილი „საკონსტიტუციო სამართალწარმოების შესახებ“ საქართველოს კანონის  მე-13 მუხლის მე-2 პუნქტის წინადადების „აგრეთვე საქმის განხილვის მომენტისათვის სადავო აქტის გაუქმება ან ძალადაკარგულად ცნობა იწვევს საკონსტიტუციო სასამართლოში საქმის შეწყვეტას“ ის ნორმატიული შინაარსი, რომელიც რეალურ მსხვერპლს ართმევს საქმის არსებითად განსახილველად მიღებამდე სადავო აქტის  გაუქმების შემთხვევაში მისი სარჩელის განხილვის შესაძლებლობას, საქართველოს კონსტიტუციის 42–ე მუხლის პირველ პუნქტთან მიმართებაში.