დაცულია ,,საკონსტიტუციო სამართალწარმოების შესახებ” საქართველოს კანონის მე-18 მუხლის მოთხოვნები ვინაიდან, აღნიშნული სარჩელი  ფორმით ან შინაარსით შეესაბემება ამ კანონის მე-16 მუხლით დადგენილ მოთხოვნებს; შეტანილია უფლებამოსილი პირის მიერ; მასში მითითებული სადავო საკითხი არის საკონსტიტუციო სასამართლოს განსჯადი; მასში მითითებული ყველა სადავო საკითხი არ არის გადაწყვეტილი საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ; სარჩელში მითითებული სადავო საკითხი გადაწყვეტილია საქართველოს კონსტიტუციით; არასაპატიო მიზეზით არ არის დარღვეული სარჩელის შეტანის კანონით დადგენილი ვადა;  

თბილისის საქალაქო სასამართლოს სისხლის სამართლის საქმეთა კოლეგიამ (მოსამართლე ლაშა ჩხიკვაძე) 2015 წლის 13 იანვარს დაადგინა განაჩენი სისხლის სამართლის საქმე #006290414003-ზე. აღნიშნულ საქმეში მოსარჩელე დავით ცინცქილაძეს ბრალი ჰქონდა წაყენებული სისხლის სამართლის კოდექსის 117-ე მუხლის პირველი ნაწილით გათვალისწინებული დანაშაულის ჩადენაში (ჯანმრთელობის განზრახ მძიმე დაზიანება, რომელიც სახიფათოა სიცოცხლისათვის). პირველი ინსტანციის სასამართლოს განაჩენის სარეზოლუციო ნაწილით (დანართის სახით იხილეთ განაჩენის ასლის მე-12 გვერდი) დავით ცინცქილაძის მიმართ წარდგენილი ბრალდება, ქმედება გათვალისწინებული საქართველოს სსკ-ის 117-ე მუხლის პირველი ნაწილით, გადაკვალიფიცირდა სისხლის სამართლის კოდექსის 122-ე მუხლით (ჯანმრთელობის მძიმე დაზიანება აუცილებელი მოგერიების ფარგლების გადაცილებით).

ამის მიზეზი გახდა ის, რომ როგორც სასამართლომ განმარტა: ,,დავით ცინცქილაძესა და ლევან ფსუტურს ფანჯარასთან დაკავშირებით ნამდვილად ჰქონდათ პრობლემები, რამაც საბოლოოდ, მათ შორის გამოიწვია უკმაყოფილება. კერძოდ, ლევან ფსუტური დავით ცინცქილაძესთან მივიდა სახლში და მათ შორის მოხდა შელაპარაკება, რაც სიტყვიერ და ფიზიკურ დაპირისპირებაში გადაიზარდა, რა დროსაც ლევანმა დავითს დაუზიანა ხელი, ასევე მას მიაყენა სიტყვიერი შეურაცხყოფა, რამაც იმოქმედა დავითზე და მანაც, თავის მხრივ, ტკივილისაგან გამწარებულმა, თავდაცვის მიზნით, თუმცა თავდაცვის აშკარად შეუსაბამობით, მასზე თავდასხმის ხასიათთან და საშიშროებასთან მიმართებაში, ლითონის მილი მოუქნია, რითაც ლევან ფსუტურმა მიიღო მიიღო ჯანმრთელობის მძიმე დაზიანება. ასევე დადასტურებულია, რომ ლევან ფსუტური თავისი ფიზიკური მონაცემებით, გაცილებით ძლიერი იყო დავით ცინცქილაძეზე ... ბრალდებულმა სასამართლოსათვის მიცემულ ჩვენებაში განმარტა, რომ ფანჯარასთან დაკავშირებით ლევან ფსუტურთან ჰქონდა კონფლიქტი, თუმცა ცდილობდა ჩხუბის გარეშე მის გადაჭრას, მაგრამ მიუხედავად მცდელობისა, მათ შორის მაინც მოხდა შელაპარაკება, რა დროსაც ლევან ფსუტურმა ბრალდებულს დაუზიანა ხელი და სიტყვიერი შეურაცხყოფა მიაყენა მას... ბრალდებულის დაკავების ოქმითაც დადგენილია, რომ დაკავებულ დავით ცინცქილაძეს დაკავებისას მარცხენა ხელზე ნეკა და არათითზე აღენიშნება თაბაშირი, რომელიც გადახვეული იყო ბინტით. აღნიშნული დასტურდება ასევე შემთხვევის ადგილის დათვალიერების დროს გადაღებული ფოტოსურათით (განაჩენის მე-11 გვერდი). დავით ცინცქილაძეს ძირითადი სასჯელის სახედ და ზომად განესაზღვრა თავისუფლების აღკვეთა 10 თვის ვადით. დავით ცინცქილაძეს სასჯელის მოხდის ვადის ათვლა დაეწყო 2013 წლის 02 მაისიდან. თბილისის საქალაქო სასამართლომ დავით ცინცქილაძეს გაუუქმა აღკვეთის ღონისძიების სახით შეფარდებული პატიმრობა (განაჩენის მე-13 გვერდი).

სასჯელაღსრულების დეპარტამენტის 2015 წლის 27 თებერვლის ფორმა ,,ბ" #0709017 ცნობიდან ირკვევა, რომ დავით ცინცქილაძე გათავისუფლდა 2015 წლის 27 თებერვალს თბილისის საქალაქო სასამართლოს მიერ დანიშნული სასჯელის მოხდის გამო (ფორმა ,,ბ"-ს ასლი იხილეთ დანართის სახით).

თბილისის საქალაქო სასამართლოს მოსამართლის თანაშემწის თამარ ფხაკაძის 2015 წლის 29 იანვრის #1/4798-14 წერილით ირკვევა, რომ თბილისის საქალაქო სასამართლოს 2015 წლის 13 იანვრის განაჩენზე ქალაქ თბილისის ძველი თბილისის რაიონული პროკურატურის პროკურორმა გოჩა ქორაიამ წარადგინა სააპელაციო საჩივარი, რაც ზემოხსენებული წერილით გაეგზავნა მსჯავრდებულ დავით ცინცქილაძეს (იხილეთ დანართის სახით აღნიშნული წერილის ასლი).

2015 წლის 24 თებერვალს #1/4798-14 წერილით სისხლის სამართლის #1/4798-14 საქმე დავით ცინცქილაძის მიმართ თბილისის საქალაქო სასამართლოს სისხლის სამართლის საქმეთა კოლეგიის 2015 წლის 13 იანვრის განაჩენზე ძველი თბილისის რაიონული პროკურატურის პროკურორის გოჩა ქორაიას და მსჯავრდებულ დავით ცინცქილაძის სააპელაციო საჩივრის საფუძველზე გაეგზავნა თბილისის სააპელაციო სასამართლოს (იხილეთ დანართის სახით აღნიშნული წერილის ასლი).

ძველი თბილისის რაიონული პროკურატურის პროკურორი გოჩა ქორაია თავის სააპელაციო საჩივარში ითხოვს თბილისის საქალაქო სასამართლოს სისხლის სამართლის საქმეთა კოლეგიის მოსამართლე ლაშა ჩხიკვაძის 2015 წლის 13 იანვრის განაჩენის გაუქმებას და დავით ცინცქილაძის დამნაშავედ ცნობას იმ დანაშაულის ჩადენაში, რაც გათვალისწინებულია საქართველოს სისხლის სამართლის კოდექსის 117-ე მუხლის პირველი ნაწილით (იხილეთ 2015 წლის 28 იანვრის სააპელაციო საჩივრის ასლის მე-5 გვერდი). სააპელაციო საჩივრის დასაბუთებისათვის პროკურორი არ მიუთითებს რაიმე ახლად აღმოჩენილ გარემოებაზე და ახალ მტკიცებულებაზე. სააპელაციო საჩივარი ძირითადად ემთხვევა ამავე პროკურორის მიერ თბილისის საქალაქო სასამართლოში წარმოთქმულ დასკვნით სიტყვას (დანართის სახით იხილეთ დავით ცინცქილაძის ბრალდების საქმეზე დასკვნითი სიტყვა).

სააპელაციო სასამართლოში დავით ცინცქილაძის დამნაშავეობა-უდანაშაულობის საკითხის ხელახალი გადაწყვეტა წარმოადგენს ხელახალ მსჯავრდებას, რაც აკრძალულია საქართველოს კონსტიტუციის 42-ე მუხლის მე-4 პუნქტით. უახლოეს მომავალში, არსებობს იმის შესაძლებლობა, რომ თბილისის სააპელაციო სასამართლომ დააკმაყოფილოს პროკურორის შუამდგომლობა და დავით ცინცქილაძე დამნაშავედ სცნოს სისხლის სამართლის კოდექსის 117-ე მუხლის პირველი პუნქტით გათვალისწინებული დანაშაულის ჩადენაში. სსკ-ის 117-ე მუხლით გათვალისწინებულია თავისუფლების აღკვეთა 3-დან 6 წლამდე. ამგვარად, არსებობს იმის შესაძლებლობა დავით ცინცქილაძეს არა მარტო ხელმეორედ დასდონ მსჯავრი, არამედ კიდევ ერთხელ დააბრუნონ სასჯელაღსრულების დაწესებულებაში იმ დანაშაულებრივი შემთხვევისათვის, რისთვისაც მან ერთხელ სასჯელი უკვე მოიხადა.

1) პირველი ინსტანციის სასამართლოს განაჩენის შეუქცევადი ხასიათი

საქართველოს მიერ რატიფიცირებულია ადამიანის უფლებათა ევროპული კონვენციის მე-7 დამატებითი ოქმი. აღნიშნული ინსტრუმენტის მე-4 მუხლის პირველი პუნქტის თანახმად, სახელმწიფოს იურისდიქციის ფარგლებში არავინ არ შეიძლება დაექვემდებაროს ხელახალ გასამართლებასა და დასჯას სისხლის სამართლის საქმეზე დანაშაულისათვის, რისთვისაც საბოლოო გადაწყვეტილებით პირი უკვე იყო გამართლებული ან მსჯავრდებული კანონის და სახელმწიფოს სისხლის სამართლის პროცესის შესაბამისად. მე-7 დამატებითი ოქმი საუბრობს ორჯერ მსჯავრდების დაუშვებლობაზე მხოლოდ საბოლოო გადაწყვეტილების მიღების შემდეგ. საბოლოო გადაწყვეტილებაში შესაძლოა იგულისხმებოდეს საბოლოო ინსტანციის სასამართლოს, ჩვენს შემთხვევაში ეს შეიძლება იყოს უზენაესი სასამართლოს, გადაწყვეტიება. მართლაც, მე-7 დამატებითი ოქმის განმარტებით მემორანდუმის 22-ე პარაგრაფში აღნიშნულია: ორჯერ მსჯავრდებას ადგილი ექნება მაშინ, როდესაც გასაჩივრების ჩვეულებრივი საშუალებები ამოწურულია ან როდესაც გასაჩივრების საშუალებები ამოწურეს ან გასაჩივრების ხანდაზმულობის ვადა გაუშვეს ისე, რომ გასაჩივრების საშუალებები არ იქნა გამოყენებული (განმარტებითი მემორანდუმი იხილეთ http://conventions.coe.int/Treaty/en/Reports/Html/117.htm).

გარდა ამისა, განმარტებით მემორანდუმში ასევე აღნიშნულია, რომ მე-7 დამატებითი ოქმი ირღვევა მაშინ, როდესაც პირს ასამართლებენ დანაშაულისათვის, რომლისთვისაც სასჯელი მან უკვე მოიხადა. იქვე განმარტებითი მემორანდუმი საუბრობს იმაზე, რომ განაჩენი შეუქცევადი უნდა იყოს. არის თუ არა პირველი ინსტანციის გადაწყვეტილება ,,საბოლოო" (ფართო გაგებით და შეუქცევადი)?

მიუხედავად იმისა, რომ პირველი ინსტანციის სასამართლოს გადაწყვეტილება, ვიწრო გაგებით, არ არის საბოლოო და შესაძლებელია, მისი გასაჩივრება ჯერ სააპელაციო, შემდეგ საკასაციო სასამართლოში, პირველი ინსტანციის სასამართლოს გადაწყვეტილება შეუქცევადია. სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 279-ე მუხლის პირველი პუნქტის თანახმად, ,,განაჩენი კანონიერ ძალაში შედის და აღსასრულებლად მიიქცევა სასამართლოს მიერ მისი საჯაროდ გამოცხადებისთანავე."ამავე კოდექსის 293-ე მუხლის თანახმად, სააპელაციო საჩივრის შეტანა არ აჩერებს განაჩენის აღსრულებას. ამგვარად, შესაძლებელია, სანამ სააპელაციო სასამართლო იმსჯელებს და მიიღებს საბოლოო გადაწყვეტილებას, პირი იხდის პირველი ინსტანციის მიერ დაკისრებულ სასჯელს, თავისუფლდება სასჯელაღსრულების დაწესებულებიდან; შემდგომ, თუკი პროკურორის საჩივრის საფუძველზე სააპელაციო სასამართლო დაუმძიმებს მსჯავრდებულს მუხლს, ასეთი პირი დაუბრუნდება სასჯელაღსრულების დაწესებულებას იმ შემთხვევისათვის, რისთვისაც მან უკვე მოიხადა სასჯელი. როგორც ევროპული კონვენციის მე-7 დამატებითი ოქმის განმარტებით მემორანდუმშია აღნიშნული, პირი არ შეიძლება ხელახლა გასამართლდეს და დაეკისროს სასჯელის მოხდა, ქმედებისათვის, რისთვისაც ამ პირს უკვე მოხდილი აქვს სასჯელი. თუკი დავით ცინცქილაძეს სააპელაციო სასამართლო მუხლს დაუმძიმებს, მას მოუწვეს სასჯელაღსრულების დაწესებულებაში დაბრუნება, ვინაიდან იმ მუხლის სანქციის მინიმალური ზომა, რის გამოყენებასაც პროკურატურა ითხოვს, არის თავისუფლების აღკვეთა 3 წლის ვადით. ვინაიდან დავით ცინცქილაძემ სასჯელაღსრულების დაწესებულებაში მოიხადა 10 თვე, მისი ქმედების 117-ე მუხლის პირველი ნაწილით დაკვალიფიცირების შემთხვევაში, მოსარჩელეს შესაძლოა კიდევ მოუწიოს სასჯელაღსრულების დაწესებულებაში ყოფნა, მინიმუმ 2 წლისა და 2 თვის ვადით.

მიუხედავად იმისა, რომ ევროპული კონვენციის მე-7 დამატებითი ოქმის მე-4 მუხლი ორჯერ მსჯავრდების აკრძალვას უკავშირებს გასაჩივრების საბოლოო საშუალების ამოწურვის შემდგომ ეტაპს და არა მანამდე არსებულ პროცესს და ევროპულ სახელმწიფოებში ეს ფართოდ მიღებული მიდგომაა, უნდა გავითვალისწინოთ ქართული სისხლისსამართლებრივი სისტემის სპეციფიკა და მისი განსხვავება ევროპული, განსაკუთრებით კი სამოქალაქო (რომანულ-გერმანული) სამართლის სისტემის ქვეყნებისაგან. ევროპულ ქვეყნებში ზედა ინსტანციებში პროკურორის საჩივრის განხილვა არის არა ხელახალი პროცესი და გასამართლება, არამედ პირველი ინსტანციის სასამართლოში დაწყებული პროცესისი გაგრძელება. პირველი ინსტანციის პროცესის გაგრძელება ვერ იქნება შეუქცევადი გადაწყვეტილება, როდესაც, სასჯელის მოხდის მიუხედავად, ზედა ინსტანციებში შესაძლებელია სასჯელის დაკისრება. აღსანიშნავია, რომ 1998 წლის სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 519-ე მუხლი (პირვანდელი რედაქცია), რომელიც ეფუძნებოდა რომანულ-გერმანული სამართლის სისტემის ტრადიციებს, აცხადებდა: ,,სააპელაციო წესით შეიძლება გასაჩივრდეს პირველი ინსტანციის სასამართლოს განაჩენი და სხვა გადაწყვეტილება, რომელიც კანონიერ ძალაში არ შესულა..." ამგვარად, ევროპული ქვეყნებისაგან განსხვავებით, საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსით, ზედა ინსტანციებში ადგილი აქვს არა პირველი ინსტანციის სასამართლოში დაწყებული პროცესის გაგრძელებას, არამედ პირველ ინსტანციაში დასრულებული საქმის განახლებასა და ხელახალ მსჯავრდებას. როდესაც ზედა ინსტანციის სასამართლოებში საქმისწარმოება მიმდინარეობს, რომანულ-გერმანულ სისტემაში პირველი ინსტანციის სასამართლოს დანიშნული სასჯელი ჯერ არ არის ძალაში შესული და აღსასრულებლად არ მიქცეულა. სწორედ ამიტომ არ ითვლება რომანულ-გერმანულ სამართლის სისტემაში ზედა ინსტანციებში პროკურორის საჩივრის განხილვა ხელმეორედ მსჯავრდებად, არამედ პირველ ინსტანციაში დაწყებული პროცესის გაგრძელებას წარმოადგენს.

2) უდანაშაულობის პრეზუმფციის პრობლემა

პირველი ინსტანციის სასამართლოს განაჩენის ძალაში შესვლა პროკურორის საჩივრის საფუძველზე სააპელაციო და საკასაციო სასამართლოების მიერ აღნიშნულ საქმეზე საბოლოო გადაწყვეტილების მიღებამდე, პირის მიერ სამართლიანი სასამართლოს უფლებით სარგებლობის კონტექსტში სხვა მძიმე შედეგებთანაც არის დაკავშირებული. თუკი პირველი ინსტანციის სასამართლოს განაჩენი (იმის მიუხედავად, ეს გამამართლებელი თუ გამამტყუნებელი განაჩენია) ჯერ არ არის ძალაში შესული, პირი სააპელაციო და საკასაციო სასამართლოში სარგებლობს ბრალდებულის სტატუსით (ეს გარემოება კიდევ ერთხელ ადასტურებს იმას, რომ ზედა ინსტანციის სასამართლოში გრძელდება პირველი ინსტანციის სასამართლოში დაწყებული პროცესი და ზედა ინსტანციებში არ ხდება მსჯავრდებულის ხელახალი მსჯავრდება, მაშინ როცა პირველი ინსტანციის სასამართლოს განაჩენი ჯერ ძალაში არ შესულა). ამ დროს ჯერ კიდევ მოქმედებს უდანაშაულობის პრეზუმფცია. სააპელაციო და უზენაესი სასამართლო ამოდის იმ პრინციპიდან, რომ ქვედა ინსტანციის მიერ დადგენილი განაჩენის მიუხედავად, პირი უდანაშაულოა.

სხვაგვარი ვითარება გვაქვს დღეს მოქმედი სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის შემთხვევში. ვინაიდან პირველი ინსტანციის განაჩენი ძალაშია შესული, განაჩენის გამოცხადებიდან პირი კარგავს ბრალდებულის სტატუსს. გამამართლებელი განაჩენის არსებობის შემთხვევაში პირი გამართლებულის სტატუსით წარსდგება სააპელაციო და საკასაციო სასამართლოს წინაშე. ყველაზე ცუდ მდგომარეობაში მაინც დავით ცინცქილაძე და მის მდგომარეობაში მყოფი პირები არიან. ადამიანი, რომელიც პირველი ინსტანციის სასამართლომ სცნო დანაშავედ, სააპელაციო ინსტანციის სასამართლოს წინაშე წარსდგება მსჯავრდებულის (დამნაშავის) სტატუსით. თუკი რაიმე წარმოადგენს უდანაშაულობის პრეზუმფციის დარღვევას, ეს არის შემთხვევა, როცა სასამართლო იხილავს იმ პირის საკითხს, რომელიც აღნიშნულ საქმესთან დაკავშირებით უკვე დამნაშავედ არის ცნობილი სასამართლო კანონიერ ძალაში შესული განაჩენით.

3) ძალაში შესული განაჩენის სააპელაციო წესით გასაჩივრების არაკონსტიტუციურობა

1998 წლის სისხლის სამართლის კოდექსისაგან განსხვავებით, 2009 წლის სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსი ეფუძნება საერთო სამართლის (ანგლოამერიკულ) ტრადიციებს, სადაც ორჯერ მსჯავრდების (Double Jeopardy) აკრძალვას განსხვავებული კონტექსტი გააჩნია. ამ ინსტიტუტის არსი გადმოცემულია ამერიკის უზენაესი სასამართლოს პრაქტიკაში. საქმეში შეერთებული შტატები სკოტის წინააღმდეგ (https://supreme.justia.com/cases/federal/us/437/82/case.html) აშშ-ს უზენაესმა სასამართლომ განაცხადა: ,,გამამართლებელი განაჩენი, იმის მიუხედავად ის ეფუძნება ნაფიც მსაჯულთა ვერდიქტს პირს უდანაშაულობის თაობაზე თუ სასამართლოს გადაწყვეტილებას იმის თაობაზე, რომ გამოკვლეული მტკიცებულებები არასაკმარისია პირის მსჯავრდებისათვის, არ შეიძლება გასაჩივრდეს." საქმეში ბურკსი შეერთებული შტატების წინააღმდეგ აშშ-ს უზენაესი სასამართლო ახდენს მოსამართლე დუგლასის სხვა საქმეში დაწერილი ნაწილობრივ თანხვედრი აზრის ციტირებას (https://supreme.justia.com/cases/federal/us/437/1/case.html#11): ,,როცა პირველი ინსტანციის სასამართლოს მოსამართლე იღებს გამამართლებელ ვერდიქტს, ორჯერ მსჯავრდების წინააღმდეგ მიმართული კონსტიტუციური გარანტია გამორიცხავს ძველ დანაშაულზე ახალი პროცესის ჩატარების შესაძლებლობას. იმავე გარანტიასთან გვაქვს საქმე მაშინ, როცა სააპელაციო სასამართლო ადგენს, რომ პირველი ინსტანციის გამამართლებელი განაჩენი არ ეფუძნება მტკიცებულებას."

4) განმეორებით სასჯელის მოხდის საფრთხე

საქმეში გრინი შეერთებული შტატების წინააღმდეგ (https://supreme.justia.com/cases/federal/us/355/184/case.html) აშშ-ს უზენაესმა სასამართლომ განაცხადა: ,,საერთო სამართალი კრძალავს არა მხოლოდ მეორედ დასჯას იმავე დანაშაულისათვის, არამედ ეს სამართლის სისტემა უფრო შორს მიდის და კრძალავს იმავე დანაშაულისათვის ახალი პროცესის ჩატარებას. ამ დროს არავითარი მნიშვნელობა არა აქვს, მოიხადა თუ არა პირმა დანიშნული სასჯელი, პირველ პროცესზე პირი გაამართლეს თუ მსჯავრი დასდეს... ის ფილოსოფია, რაც აშშ-ს კონსტიტუციის მე-5 შესწორების (ორჯერ მსჯავრდების აკრძალვა) უკან დგას არის ის, რომ ვერდიქტი, რომლითაც პირის გამართლება ხდება, ძალაშია და ამით მთავრდება პირის მსჯავრდება." შეერთებული შტატები ბელის წინააღმდეგ (https://supreme.justia.com/cases/federal/us/163/662/case.html#671) ამერიკის უზენაესმა სასამართლომ განაცხადა: ,,თუკი პირი სათნადო წესით მიღებული და გამოტანილი ვერდიქტით გამართლდება, სასამართლოს სხვა აღარაფერი დარჩენია გარდა იმისა, რომ ეს პირი გაათავისუფლოს პატიმრობიდან. ასეთი გადაწყვეტილება ძალაში შედის და მისი გადასინჯვა დაუშვებელია, თუნდაც განაჩენი ეფუძნებოდეს შეცდომას ან სხვა გარემოებას. პატიმრობიდან გათავისუფლებული პირის საქმის გადასინჯვა სხვა არაფერი იქნება თუ არა განმეორებითი მსჯავრდება და შესაბამისად, კონსტიტუციის დარღვევა."

აშშ-ს უზენაესი სასამართლოს 1873 წელს მიღებულ გადაწყვეტილებაში სასამართლოს სახელით მოსამართლე მილერმა ლანგეს საქმეზე განაცხადა შემდეგი (https://supreme.justia.com/cases/federal/us/85/163/case.html#173): ,,რატომ იცავს კონსტიტუცია ადამიანს ერთზე მეტი პროცესისაგან, მაშინ როდესაც ერთი ვერდიქტით რამდენიმე სასჯელი შეიძლება დაეკისროს პირს? რატომ არ შეიძლება, რომ ერთხელ მსჯავრდებული პირი, ხელახლა წარედგინოს სასამართლოს იმავე დანაშაულის ჩადენისათვის? ამის მიზეზი არ არის ის, რომ ეს პირი შეიძლება განმეორებით შეიძლება სცნონ დამნაშავედ, არამედ განმეორებით მსჯავრდების აკრძალვის  მიზანს წარმოადგენს იმ სასჯელის თავიდან აცილება, რაც სამართლებრივად მოჰყვება მეორედ მსჯავრდებას. სწორედ მეორე სასჯელის დაკისრებისაგან იცავს კონსტიტუცია ადამიანს. თუკი გამოტანილია გამამტყუნებელი განაჩენი და განაჩენით დამნაშავისათვის დანიშნული სასჯელი აღსრულებულია, დამნაშავეს შესაძლოა ხელახლა დაეკისროს იმავე ან სხვა სახის სასჯელი. ნუთუ მეორედ იგივე სასჯელის დაკისრება კონსტიტუციური ღირებულებების შეზღუდვა არ არის? არის თუ არა კონსტიტუციის განზრახვის და სულისკვეთების საწინააღმდეგო, როდესაც ხელახალი პროცესი ტარდება, როდესაც პირს ხელახლა ედება მსჯავრი და განმეორებით ეკისრება სასჯელი? ეს ისეთი არგუმენტებია, რასაც ვერ შევეწინააღმდეგებით. ჩვენ ეჭვი არ გვეპარება, რომ კონსტიტუცია მიზნად, უმეტესწილად, იმას ისახავს, რომ დამნაშავე ორჯერ არ დაისაჯოს იმავე დანაშაულისათვის. ამ მიზნის მისაღწევად იკრძალება პირის განმეორებითი გასამართლება.

ამგვარად, სააპელაციო სასამართლოში პროკურორის მიერ ძალაში შესული გამამართლებელი ან გამამტყუნებელი განაჩენის გასაჩივრების აკრძალვა ემსახურება იმას, რომ პირს იმავე დანაშაულისათვის ხელახლა არ შეეფარდოს სასჯელი, რისთვისაც მან უკვე მოიხადა თავისუფლების აღკვეთა ან სხვა ტიპის სასჯელი.

5) სამართლებრივი უსაფრთხოების პრინციპი და პროკურორის მიერ უფლებამოსილების ბოროტად გამოყენების რისკის პრევენცია

მაშინ, როდესაც სასამართლოს განაჩენი ძალაში შედის, წარმოიშობა ლეგიტიმური ნდობა აღნიშნული სასამართლო აქტის საბოლოობის, განსაზღვრულობის და სტაბილურობის მიმართ. ეს განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია მაშინ, როდესაც სასამართლო აქტი, პირის სისხლისსამართლებრივ დანაშაულში გამართლებით ან მსუბუქ დანაშაულში მსჯავრდებით, წარმოშობს ხელსაყრელ და სახარბიელო პირობებს. სასამართლო აქტების სტაბილურობის გარანტია დაკავშირებულია არა მხოლოდ სამართლებრივი უსაფრთხოების პრინციპთან, არამედ სასამართლო ხელისუფლების დამოუკიდებლობასა და მის ავტორიტეტთან. თუკი სასამართლოს ძალაში შესული აქტი იქნება არასტაბილური და მყიფე, ამით სერიოზული ზიანი მიადგება არა მარტო სამართლებრივი განსაზღვრულობის პრინციპს, არამედ თავად სასამართლოს ავტორიტეტსაც.

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლომ საქმეზე  ისრაელის მოქალაქეები - თამაზ ჯანაშვილი, ნანა ჯანაშვილი და ირმა ჯანაშვილი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ გადაწყვეტილების მეორე თავის 25-ე პარაგრაფში განაცხადა: ,,სამართლიანი მართლმსაჯულება, სასამართლოსადმი სანდოობა, კანონიერ ძალაში შესული სასამართლო გადაწყვეტილების შედეგების შეუქცევადობა სამართლებრივი უსაფრთხოების უმნიშვნელოვანეს გარანტიას წარმოადგენს. სასამართლო ვალდებულია, სიცხადე შეიტანოს და განსაზღვრულობა შესძინოს დავას, გადაწყვეტილებით საბოლოოდ გააქარწყლოს ეჭვი. ამიტომ სასამართლო, როგორც კონფლიქტის მოგვარების ინსტიტუტი, უტყუარობისა და სანდოობის პრეზუმფციით სარგებლობს, სასამართლო პროცესზე განხილული საკითხი კი საბოლოოდ გადაწყვეტილად და დადგენილად ითვლება კანონიერ ძალაში შესული გადაწყვეტილებით. ის, რაც იწვევდა კონფლიქტს მხარეებს შორის, სასამართლო გადაწყვეტილების შემდეგ ითვლება დადგენილად და უდავოდ. დაუშვებელია კანონიერ ძალაში შესული სასამართლო გადაწყვეტილების მუდმივად ეჭვქვეშ დაყენება, წინააღმდეგ შემთხვევაში, საფუძველი გამოეცლებოდა სასამართლოსადმი სანდოობის ვარაუდს” 

ამავე გადაწყვეტილების 26-ე პარაგრაფში აღნიშნულია: ,,ამასთან, კანონიერ ძალაში შესული გადაწყვეტილების შეუზღუდავად გასაჩივრების შესაძლებლობა შექმნიდა მოდავე მხარეთა ურთიერთობებში მუდმივ გაურკვევლობას და იმის საშიშროებას, რომ დავა და კონფლიქტი ვერასდროს პოვებდა საბოლოო გადაწყვეტას. როგორც აღვნიშნეთ,  საქმეზე კანონიერ ძალაში შესული გადაწყვეტილება იმ პრეზუმფციის მატარებელია, რომ საკითხი მხარეთა შორის გადაწყდა სწორად და რომ ისინი ამ საკითხთან, უფლებასთან, სიკეთესთან, ქონებასთან დაკავშირებით შემდგომ სამართლებრივ ურთიერთობებს გააგრძელებენ ..." ცხადია, სამართლებრივი უსაფრთხოების პრობლემა არ წარმოიშობოდა მაშინ, როცა პროკურორის საჩივრით სისხლის სამართლის საქმე გადაისინჯება, ისე რომ პირველი ინსტანციის სასამართლოს გადაწყვეტილება ჯერ ძალაში არ არის შესული და პირს მისი საბოლოობის მიმართ ნდობაც არ წარმოშობია. მაგრამ ეს არ არის ჩვენს სისხლისსამართლებრივ მართლმსაჯულებაში არსებული რეალობა.

იმავე პოზიციას იკავებს ამერიკის უზენაესი სასამართლო მთავრობის მიერ სისხლის სამართლის საქმეების გასაჩივრების აკრძალვასთან დაკავშირებით. აშშ-ს უზენაესმა სასამართლომ საქმეში ფონგ ფუუ შეერთებული შტატების წინააღმდეგ მიღებულ გადაწყვეტილებაში განაცხადა (https://supreme.justia.com/cases/federal/us/369/141/case.html#143): საზოგადოების ინტერესი სასამართლოს გადაწყვეტილების საბოლოობის მიმართ იმდენად დიდია, რომ გამართლებული პირი არ შეიძლება ხელახლა წარედგინოს სასამართლოს, თუნდაც გამამართლებელი განაჩენი აშკარად მცდარ საფუძვლებს ემყარებოდეს.

აშშ-ს უზენაესმა სასამართლომ საქმეზე გრინი შეერთებული შტატების წინააღმდეგ განაცხადა (https://supreme.justia.com/cases/federal/us/355/184/case.html): ,,ფუძემდებლური იდეა, რომელიც ღრმად არის ფესვგადგმული ანგლო-ამერიკულ სისტემაში არის ის, რომ სახელმწიფოს არ უნდა მიეცეს შესაძლებლობა, გამოიყენოს თავისი ძალაუფლება და რესურსები იმისათვის, რომ ხელახლა შეეცადოს სავარაუდო დანაშაულის ჩადენაში პირის მსჯავრდებას. განმეორებითი პროცესებით არ შეიძლება ადამიანი ექვემდებარებოდეს შეწუხებას, ხარჯების გაღებას და გამოცდას, ასევე ადამიანი არ უნდა იყოს მუდმივი სტრესისა და დაუცველობის ქვეშ.

სამართლებრივი უსაფრთხოების პრინციპი რისკის ქვეშ არ დგას მაშინ, როდესაც პროკურორი ასაჩივრებს განაჩენს, რომელიც ჯერ კანონიერ ძალაში არ არის შესული. ბრალდებულს ასეთ შემთხვევაში არ წარმოეშობა არავითარი ლეგიტიმური მოლოდინი ასეთი გადაწყვეტილების საბოლოობის მიმართ. ამასთან ერთად არ იცვლება პირის სამართლებრივი სტატუსი, იმით რომ გამამტყუნებელი თუ გამამართლებელი განაჩენის დადგენის მიუხედავად, არ ხდება მისი აღსრულება, სანამ ყველა ინსტანციის სასამართლო არ იმსჯელებს პირის დამნაშავეობა-უდანაშაულობის საკითხზე. თუმცა ეს გარემოება არ უნდა იყოს მხედველობაში მიღებული გასაჩივრებული ნორმების კონსტიტუციურობის შეფასებისას, ვინაიდან საქართველომ აირჩია სისტემა, როდესაც პირველი ინსტანციის სასამართლოს გადაწყვეტილება ძალაში შედის გამოცხადებისთანავე, შესაბამისად, სამართლებრივ უსაფრთხოებასა და დამნაშავის სათანადოდ დასჯის ლეგიტიმურ ინტერესს შორის ბალანსის საკითხი უნდა დაუკავშიროს პირველი ინსტანციის სასამართლოს გადაწყვეტილების გამოცხადების პროცესს.

აშშ-ს უზენაესმა სასამართლომ ბურკსის საქმეზე (https://supreme.justia.com/cases/federal/us/437/1/case.html#11) განაცხადა: განმეორებითი აკრძალვის კონსტიტუციური დებულების სხვა მიზანს წარმოადგენს ის, რომ მოუსპოს პროკურატურას იმის შესაძლებლობა, რომ წარმოადგინოს ის მტკიცებულება, რისი მოპოვების შესაძლებლობაც მას პირველ პროცესზე ჰქონდა. ამავე სასამართლომ საქმეზე შეერთებული შტატები დიფრანსისკოს წინააღმდეგ  (https://supreme.justia.com/cases/federal/us/449/117/case.html) განაცხადა: ბრალდებას არ უნდა მიეცეს განაჩენის გასაჩივრების შესაძლებლობა, ვინაიდან პროკურატურა ამ დროს უპირატესობას იღებს იმით, რაც მან წინა პროცესზე შეიტყო: დაცვის მხარის სიძლიერისა და საკუთარი სისუსტის თაობაზე. შეერთებული შტატები ბელის წინააღმდეგ გადაწყვეტილებაში (https://supreme.justia.com/cases/federal/us/163/662/case.html) კი ამერიკის უზენაესმა სასამართლომ ხაზი გაუსვა იმას, რომ თუკი პროკურორის მიერ წარდგენილი ბრალდება არ აღმოჩნდა საკმარისად დასაბუთებული და პროკურორის მიერ წარდგენილი მტკიცებულებებით მოსამართლე ვერ დარწმუნდა იმაში, რომ ბრალდებულმა ჩაიდინა დანაშაული, პროკურორმა არ უნდა მიიღოს სარგებელი თავისი მოვალეობის ჯეროვანი შეუსრულებლობის გამო. ხელახალი პროცესი კი პროკურორს ამგვარი სარგებლის მიღების შესაძლებლობას აძლევს.

6) არის თუ არა განმეორებითი მსჯავრდებისაგან დაცვის უფლება აბსოლუტური?

ამ კითხვაზე ცალსახად უარყოფითი პასუხი უნდა იქნეს გაცემული. მართალია, სამართლებრივი უსაფრთხოების პრინციპი მნიშვნელოვანია, მაგრამ ეს ინტერესი უკანა პლანზე გადადის მაშინ, როცა პირველი ინსტანციის სასამართლოს განაჩენის გამოცხადების შემდეგ გამოვლინდა ახალი გარემოება, რაც უცნობი იყო პროკურატურისათვის საქმის პირველი ინსტანციის სასამართლოში განხილვის მომენტისათვის. ეს გარემოება ობიექტური მიზეზის გამო უცნობი იყო პროკურატურისათვის საქმის პირველი ინსტანციის სასამართლოში განხილვის მომენტისათვის. თვით ამერიკის შეერთებულ შტატებშიც კი, რომელიც მკაცრად მისდევს ორჯერ მსჯავრდებისაგან ადამიანის დაცვის უფლებას, უშვებს ადამიანის ხელახალი გასამართლების უფლებას, თუკი წინა პროცესზე პირისათვის ხელსაყრელი განაჩენი დადგა მოსამართლისათვის ქრთამის გადახდის გამო.

უფლების შეზღუდვის ეს ორი საფუძველი მოცემულია ადამიანის უფლებათა ევროპული კონვენციის მე-7 დამატებითი ოქმის მე-4 მუხლის მეორე პუნქტის თანახმად:  ,,წინა პუნქტის დებულებანი არ ეწინააღმდეგებიან შესაბამისი სახელმწიფოს კანონისა და სისხლის საპროცესო სამართლის მიხედვით საქმის გადახედვას, თუკი არსებობენ ცნობები ახალი ან ახლად აღმოჩენილი გარემოებების შესახებ ან წინა განხილვაში ადგილი ჰქონდა არსებით დეფექტს, რომელსაც შეეძლო ზეგავლენა მოეხდინა მის შედეგზე."

გარდა ამისა, განმეორებით მსჯავრდებისაგან დაცვის უფლება მსჯავრდებულის უფლებაა. თუ ის თავად ასაჩივრებს განაჩენს, ასეთ შემთხვევაში ის უარს ამბობს ამ უფლებით სარგებლობაზე (შეერთებული შტატები სკოტის წინააღმდეგ). ასეთ შემთხვევაში (გარდა ნაფიცი მსაჯულების მიერ მიღებული გადაწყვეტილებისა), პროკურორსაც შეიძლება შეგებებული სააპელაციო საჩივრის წარდგენის შესაძლებლობა ჰქონდეს.

საქართველოს კანონმდებლობა არ ითვალისწინებს ამგვარ გამონაკლისებს. პროკურორის მიერ საჩივრის წარდგენა და კანონიერ ძალაში შესული განაჩენის გასაჩივრება ზოგადი წესია (მას ამის გაკეთების უფლება აქვს იმის მიუხედავად, გამოვლინდა თუ არა მანამდე უცნობი ახალი გარემოება თუ მტკიცებულება, წინა პროცესს ჰქონდა თუ არა არსებითი ხასიათის ნაკლოვანებები, მსჯავრდებული თავად ამბობს თუ არა განმეორებით მსჯავრდებისაგან დაცვის უფლებაზე). პროკურორის მიერ სააპელაციო საჩივრის შეუზღუდავად გამოყენება ძალაში შესული განაჩენის მიმართ მნიშვნელოვან ზიანს აყენებს სამართლებრივი უსაფრთხოების პრინციპს.

რაც შეეხება ადამიანის უფლებას - ხელახლა არ დაემუქროს სასჯელი იმ დანაშაულისათვის,  რისთვისაც მან სასჯელი უკვე მოიხადა -, ამ უფლებას, სადავ ნორმების კონტექსტში, ვერ ძლევს დამნაშავის დასჯის, მისთვის ადეკვატური სასჯელის შეფარდების საჯარო ინტერესი.

აღნიშნულიდან გამომდინარე, მიგვაჩნია, რომ სააპელაციო და საკასაციო სასამართლოების შესაძლებლობა - განიხილოს ქვედა ინსტანციის ძალაში შესული განაჩენი -, წინააღმდეგობაში მოდის როგორც კონსტიტუციის 42-ე მუხლის მე-4 პუნქტთან, ასევე მე-40 მუხლის პირველ პუნქტთან.